SUumlREKLİLİK VE KOPUŞ TEORİLERİ BAĞLAMINDATUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSAL HAREKETLERDr Mustafa Kemal CoşkunAnkara UumlniversitesiDil ve Tarih Coğrafya Fakuumlltesi OumlzetBu ccedilalışma Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eski toplumsal hareketlere youmlnelik bir sosyolojik ccediloumlzuumlmlemegirişimidir Tuumlrkiyersquode oumlzellikle YTHrsquolerin toplumsal siyasal ve ideolojik karakteristikleri toplumsalsorunları algılayışları eski tip toplumsal hareketlerle aralarındaki temel ayrım noktaları ve demokratikyoumlntem ve usulleri deneyimleme olanakları konusundaki bilgiler sınırlıdır Ccedilalışma bu konuları Ankararsquodakiyeni ve eski toplumsal hareketlere youmlnelik bir alan araştırmasının bulgularından hareketle incelemeyi vetartışmayı amaccedillamaktadır Ccedilalışmanın temel amacı Tuumlrkiyersquodekiyeni ve eski toplumsal hareketlerin genelbir sosyolojik-demografik portresini ortaya koymaktır Bu nedenle her iki toplumsal hareket katılımcılarınıneğitim durumu sınıfsal yapısı hareketin oumlrguumltlenme yapısı amaccedilları ve değerleri accedilısından karşılaştırmalıolarak ele alınmıştır Buradaki ccediloumlzuumlmlemeler YTHrsquolere atfedilen sosyolojik karakteristiklerin ne oumllccediluumldegeccedilerli olduğu sorusunu aydınlatmaya youmlneliktir Ccedilalışmanın bulguları Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eski toplumsalhareketler arasında bir lsquokopuşrsquotan ccedilok lsquosuumlreklilikrsquo olduğunu oumlrguumlt yapısı amaccedillar ve değerler konusundaoumlnemli bir takım benzerlikler olduğunu ortaya koymaktadırAnahtar Kelimeler Yeni toplumsal hareketler eski toplumsal hareketler kopuş ve suumlreklilikAnkara demokrasiOld and New Social Movements in Turkey in Terms of Continuity andBreak TheoriesAbstractThis study is a sociological attempt to analyze the new and oldsocial movements in Turkey Theknowledge about the new social movementsrsquo social political andideological characteristics their perception

of social problems their differences from old social movements and their possibilities of realization ofdemocratic methods and procedures in Turkey have been very limited This study aims to examine theseissues through the case study of new and old social movements in Ankara The study first aims to provide ageneral sociological-demographical portrait of the new and old social movements in Turkey Therefore theorganizational structure goals and values of the movements andeducation levels class structure of theparticipants of both new and old social movements have been examined comparatively The analyses here areall about the clarification of the relevance of the sociological characteristics attributed to new socialmovements This study challenges such taken for granted assumptions The findings of this research showthat there is a lsquocontinuityrsquo rather than a lsquobreakrsquo between the new and old social movements in Turkey andthere are some important similarities among them with respect to organizational structure goals and valuesKeywords New social movements old social movements break andcontinuity Ankarademocracy1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-16868Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler1 GİRİŞDuumlnyamızın koumlkluuml bir alt-uumlst oluş suumlrecinde olduğu ve oumlzellikleİkinciDuumlnya Savaşı sonrasında ortaya ccedilıkan uluslararası ilişkiler sistemininekonomik politik ve ideolojik duumlzeylerdeki yapıların hızla değiştiği neredeysebuumltuumln sosyal bilimciler tarafından kabul edilmektedir Bu ccedilerccedilevede oumlzellikle20 yyrsquoın son ccedileyreğine gelindiğinde gerek sol değerlerin gerekse işccedili sınıfıhareketlerinin bir yenilgisiyle yuumlz yuumlze olduğumuz yorumları yapılmaktaydı

Buradaki temel vurgu işccedili sınıfının tarih iccedilerisinde işgal etmiş olduğu merkezikonumunun ortadan kalktığı işccedili sınıfının artık bir toplumsal aktoumlroumlzne olarakduumlşuumlnuumllmemesi gerektiği uumlzerineydisiyasal aktivizmin sınıf muumlcadelesinin ve devrimci oumlrguumltlenmeninkimi biccedilimlerinin zamanının artık geccediltiğini ve işe yaramaz halegeldiğinibelirtelim Bu biccedilimlerin kimisi taktik ve stratejik hatalar nedeniyle geccedilersizkalırken kimisi de isyan bastırma hamleleri sonucunda etkisiz hale geldi amabunların oumlluumlmuumlnuumln daha oumlnemli bir nedeni bizzat ccedilokluğun geccedilirdiğidoumlnuumlşuumlmduumlr Guumlnuumlmuumlzde toplumsal sınıfların kuumlresel bileşiminin doumlnuumlşuumlmuumlmaddi olmayan emeğin hegemonyası ve ağ yapılarından kaynaklananyeni kararalma biccedilimleri buumltuumln devrimci suumlreccedillerin koşullarını koumlkluuml birbiccedilimdedeğiştiriyor buguumlnkuuml ayaklanma deneyiminin ccedilokluğun bağrında tekrarkeşfedilmesi soumlz konusudur (HARDT NEGRI 2004 86)Daha oumlzel olarak işccedili sınıfının yenilgisi 1848 ayaklanmalarında ya daParis Komuumlnuumlrsquonde olduğu gibi bir siyasal ccedilatışma sonucu olarak değilkapitalist sistemin iccedilinde yeni uumlcretlilik sistemlerinin gelişmesi ve teknolojikgelişmelere paralel olarak işccedili sınıfının dışında farklı uumlcretli ccedilalışankategorilerinin ortaya ccedilıkması olarak sunulmaktadır (oumlrneğin GOULDNER1978a ve 1978b GIDDENS 1999 LASH URRY 1987) Ortaya ccedilıkanbuldquoyeni sınıfrdquo teorileri genellikle Marxrsquoın burjuva ve proleterya arasında gelişenldquoyeni orta sınıfrdquoı buumltuumln olarak ihmal ettiğini (BURRIS 1986 320) vekapitalizmden sonra sınıfsız bir topluma geccedilileceğine ilişkin umutlarının

Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486986969geccedilersizleştiğini ileri suumlrmekteydiler (SZELENYI MARTIN 1988 647) Buyeni orta sınıf işccedili sınıfından sadece aldığı uumlcret ve yaptığıiş accedilısındanayrılmıyor buna ek olarak materyalist değerlerden post-materyalist amaccedil vedeğerlere de geccedilişin simgesi sayılıyor ve sınıf temelli siyasalkutuplaşmadandeğer temelli siyasal kutuplaşmalara doğru bir gidiş olduğu ileri suumlruumlluumlyordu(GOULDNER 1978A 1978B INGLEHART FLANAGAN 1987ROHRSCHNEIDER 1990 PAKULSKI 1993)1 Yeni orta sınıfın benimsediğideğerler en iyi ifadesini işccedili hareketlerinde ya da herhangi bir sınıf hareketindedeğil ldquoYeni Toplumsal Hareketlerrdquo (bundan sonra YTH olarak kullanılacaktır)ya da ldquoKimlik Youmlnelimli Hareketlerrdquo adı verilen hareketlerde buluyordu2 YTHteorisyenleri enduumlstriyel toplumun araccedilsal sorunlarından uzaklaşıldığına veartık post-enduumlstriyel doumlnemde yaşam sorunlarına geccedilildiğine vurgu yaparlar(BUECHLER 1995 INGLEHART 1990 PARKIN 1968)3 Bu nedenle debuteorisyenlere goumlre YTHrsquoler işccedili sınıfı hareketlerinden niteliksel olarakfarklıdırlar YTH aktoumlrlerinin ccedilıkarları sınıfsal konumlarından değil ccedilıkarlarınıkendilerinin belirledikleri siyasal konumlarından gelmektedir Bu nedenle deccedilağdaş toplumsal hareketlerin toplumsal değişmenin merkezi olarak işccedilisınıfını goumlren teoriler tarafından yeterince iyi bir biccedilimde accedilıklanamadığı ilerisuumlruumllmuumlştuumlr (PICHARDO 1997 EYERMAN 1984 OLOFSSON 1988)Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquodeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (işccedili ve kamu

ccedilalışanları hareketleri) hem de YTHrsquolerin (ccedilevreci eşcinsel kadın hareketlerivb gibi) oumlrguumlt yapısı katılımcıları ideolojileri değer ve amaccedilları accedilısından netuumlr farklılıklar ve benzerlikler goumlsterdikleri uumlzerine odaklanmaktadır Bunuyaparken bir taraftan sınıf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandırılan diğer taraftan sınıf temelli olmayansınıfları kesen ve YTH olarakkavramsallaştırılan hareketler karşılaştırmalı olarak incelenecektir BoumlyleceYTH teorilerinin ileri suumlrduumlkleri oumlnermelerin sınırları ve sorunları da tartışmayaaccedilılacaktır2 YENİ TOPLUMSAL HAREKET TEORİLERİCcedilalışmanın devamında YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen yaklaşımlaruumlzerindedurulacak ve bu yaklaşımlar bir sınıflandırma yapılarak incelenmeye1 Değer ve amaccedilların doumlnuumlşuumlmuuml duumlşuumlncesinin yeni hareketleri accedilıklamada basit veyetersiz kaldığına ilişkin bir eleştiri iccedilin bkz (COTGROVE DUFF 1981)2 ldquoYTHrsquolerrdquo ile ilgili sınıflandırmalara ilişkin bir fikir vermesi accedilısından (MAMAYtarihsiz) ve (COHEN 1999)rsquoa bakılabilir3 YTHrsquolerin ileri enduumlstriyel topluma oumlzguuml olmadığına ilişkin bir tartışma iccedilin bkz(DrsquoANIERI vd 1990 ROSE 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17070ccedilalışılacaktır4 YTH teorileri birccedilok sosyal bilimci tarafındandeğişik biccedilim veoumllccediluumltlerle sınıflandırılmıştır Oumlrneğin Buechlerrsquoin YTH teorilerine ilişkinyaptığı sınıflandırma bu teorileri ldquokuumlltuumlrelrdquo ve ldquosiyasalrdquo versiyonlar olarak ikibiccedilime ayırır (2000 48)Kuumlltuumlrel versiyon geccedilmişteki ve şimdiki toplumsal tipler ve hareket

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

of social problems their differences from old social movements and their possibilities of realization ofdemocratic methods and procedures in Turkey have been very limited This study aims to examine theseissues through the case study of new and old social movements in Ankara The study first aims to provide ageneral sociological-demographical portrait of the new and old social movements in Turkey Therefore theorganizational structure goals and values of the movements andeducation levels class structure of theparticipants of both new and old social movements have been examined comparatively The analyses here areall about the clarification of the relevance of the sociological characteristics attributed to new socialmovements This study challenges such taken for granted assumptions The findings of this research showthat there is a lsquocontinuityrsquo rather than a lsquobreakrsquo between the new and old social movements in Turkey andthere are some important similarities among them with respect to organizational structure goals and valuesKeywords New social movements old social movements break andcontinuity Ankarademocracy1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-16868Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler1 GİRİŞDuumlnyamızın koumlkluuml bir alt-uumlst oluş suumlrecinde olduğu ve oumlzellikleİkinciDuumlnya Savaşı sonrasında ortaya ccedilıkan uluslararası ilişkiler sistemininekonomik politik ve ideolojik duumlzeylerdeki yapıların hızla değiştiği neredeysebuumltuumln sosyal bilimciler tarafından kabul edilmektedir Bu ccedilerccedilevede oumlzellikle20 yyrsquoın son ccedileyreğine gelindiğinde gerek sol değerlerin gerekse işccedili sınıfıhareketlerinin bir yenilgisiyle yuumlz yuumlze olduğumuz yorumları yapılmaktaydı

Buradaki temel vurgu işccedili sınıfının tarih iccedilerisinde işgal etmiş olduğu merkezikonumunun ortadan kalktığı işccedili sınıfının artık bir toplumsal aktoumlroumlzne olarakduumlşuumlnuumllmemesi gerektiği uumlzerineydisiyasal aktivizmin sınıf muumlcadelesinin ve devrimci oumlrguumltlenmeninkimi biccedilimlerinin zamanının artık geccediltiğini ve işe yaramaz halegeldiğinibelirtelim Bu biccedilimlerin kimisi taktik ve stratejik hatalar nedeniyle geccedilersizkalırken kimisi de isyan bastırma hamleleri sonucunda etkisiz hale geldi amabunların oumlluumlmuumlnuumln daha oumlnemli bir nedeni bizzat ccedilokluğun geccedilirdiğidoumlnuumlşuumlmduumlr Guumlnuumlmuumlzde toplumsal sınıfların kuumlresel bileşiminin doumlnuumlşuumlmuumlmaddi olmayan emeğin hegemonyası ve ağ yapılarından kaynaklananyeni kararalma biccedilimleri buumltuumln devrimci suumlreccedillerin koşullarını koumlkluuml birbiccedilimdedeğiştiriyor buguumlnkuuml ayaklanma deneyiminin ccedilokluğun bağrında tekrarkeşfedilmesi soumlz konusudur (HARDT NEGRI 2004 86)Daha oumlzel olarak işccedili sınıfının yenilgisi 1848 ayaklanmalarında ya daParis Komuumlnuumlrsquonde olduğu gibi bir siyasal ccedilatışma sonucu olarak değilkapitalist sistemin iccedilinde yeni uumlcretlilik sistemlerinin gelişmesi ve teknolojikgelişmelere paralel olarak işccedili sınıfının dışında farklı uumlcretli ccedilalışankategorilerinin ortaya ccedilıkması olarak sunulmaktadır (oumlrneğin GOULDNER1978a ve 1978b GIDDENS 1999 LASH URRY 1987) Ortaya ccedilıkanbuldquoyeni sınıfrdquo teorileri genellikle Marxrsquoın burjuva ve proleterya arasında gelişenldquoyeni orta sınıfrdquoı buumltuumln olarak ihmal ettiğini (BURRIS 1986 320) vekapitalizmden sonra sınıfsız bir topluma geccedilileceğine ilişkin umutlarının

Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486986969geccedilersizleştiğini ileri suumlrmekteydiler (SZELENYI MARTIN 1988 647) Buyeni orta sınıf işccedili sınıfından sadece aldığı uumlcret ve yaptığıiş accedilısındanayrılmıyor buna ek olarak materyalist değerlerden post-materyalist amaccedil vedeğerlere de geccedilişin simgesi sayılıyor ve sınıf temelli siyasalkutuplaşmadandeğer temelli siyasal kutuplaşmalara doğru bir gidiş olduğu ileri suumlruumlluumlyordu(GOULDNER 1978A 1978B INGLEHART FLANAGAN 1987ROHRSCHNEIDER 1990 PAKULSKI 1993)1 Yeni orta sınıfın benimsediğideğerler en iyi ifadesini işccedili hareketlerinde ya da herhangi bir sınıf hareketindedeğil ldquoYeni Toplumsal Hareketlerrdquo (bundan sonra YTH olarak kullanılacaktır)ya da ldquoKimlik Youmlnelimli Hareketlerrdquo adı verilen hareketlerde buluyordu2 YTHteorisyenleri enduumlstriyel toplumun araccedilsal sorunlarından uzaklaşıldığına veartık post-enduumlstriyel doumlnemde yaşam sorunlarına geccedilildiğine vurgu yaparlar(BUECHLER 1995 INGLEHART 1990 PARKIN 1968)3 Bu nedenle debuteorisyenlere goumlre YTHrsquoler işccedili sınıfı hareketlerinden niteliksel olarakfarklıdırlar YTH aktoumlrlerinin ccedilıkarları sınıfsal konumlarından değil ccedilıkarlarınıkendilerinin belirledikleri siyasal konumlarından gelmektedir Bu nedenle deccedilağdaş toplumsal hareketlerin toplumsal değişmenin merkezi olarak işccedilisınıfını goumlren teoriler tarafından yeterince iyi bir biccedilimde accedilıklanamadığı ilerisuumlruumllmuumlştuumlr (PICHARDO 1997 EYERMAN 1984 OLOFSSON 1988)Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquodeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (işccedili ve kamu

ccedilalışanları hareketleri) hem de YTHrsquolerin (ccedilevreci eşcinsel kadın hareketlerivb gibi) oumlrguumlt yapısı katılımcıları ideolojileri değer ve amaccedilları accedilısından netuumlr farklılıklar ve benzerlikler goumlsterdikleri uumlzerine odaklanmaktadır Bunuyaparken bir taraftan sınıf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandırılan diğer taraftan sınıf temelli olmayansınıfları kesen ve YTH olarakkavramsallaştırılan hareketler karşılaştırmalı olarak incelenecektir BoumlyleceYTH teorilerinin ileri suumlrduumlkleri oumlnermelerin sınırları ve sorunları da tartışmayaaccedilılacaktır2 YENİ TOPLUMSAL HAREKET TEORİLERİCcedilalışmanın devamında YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen yaklaşımlaruumlzerindedurulacak ve bu yaklaşımlar bir sınıflandırma yapılarak incelenmeye1 Değer ve amaccedilların doumlnuumlşuumlmuuml duumlşuumlncesinin yeni hareketleri accedilıklamada basit veyetersiz kaldığına ilişkin bir eleştiri iccedilin bkz (COTGROVE DUFF 1981)2 ldquoYTHrsquolerrdquo ile ilgili sınıflandırmalara ilişkin bir fikir vermesi accedilısından (MAMAYtarihsiz) ve (COHEN 1999)rsquoa bakılabilir3 YTHrsquolerin ileri enduumlstriyel topluma oumlzguuml olmadığına ilişkin bir tartışma iccedilin bkz(DrsquoANIERI vd 1990 ROSE 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17070ccedilalışılacaktır4 YTH teorileri birccedilok sosyal bilimci tarafındandeğişik biccedilim veoumllccediluumltlerle sınıflandırılmıştır Oumlrneğin Buechlerrsquoin YTH teorilerine ilişkinyaptığı sınıflandırma bu teorileri ldquokuumlltuumlrelrdquo ve ldquosiyasalrdquo versiyonlar olarak ikibiccedilime ayırır (2000 48)Kuumlltuumlrel versiyon geccedilmişteki ve şimdiki toplumsal tipler ve hareket

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Buradaki temel vurgu işccedili sınıfının tarih iccedilerisinde işgal etmiş olduğu merkezikonumunun ortadan kalktığı işccedili sınıfının artık bir toplumsal aktoumlroumlzne olarakduumlşuumlnuumllmemesi gerektiği uumlzerineydisiyasal aktivizmin sınıf muumlcadelesinin ve devrimci oumlrguumltlenmeninkimi biccedilimlerinin zamanının artık geccediltiğini ve işe yaramaz halegeldiğinibelirtelim Bu biccedilimlerin kimisi taktik ve stratejik hatalar nedeniyle geccedilersizkalırken kimisi de isyan bastırma hamleleri sonucunda etkisiz hale geldi amabunların oumlluumlmuumlnuumln daha oumlnemli bir nedeni bizzat ccedilokluğun geccedilirdiğidoumlnuumlşuumlmduumlr Guumlnuumlmuumlzde toplumsal sınıfların kuumlresel bileşiminin doumlnuumlşuumlmuumlmaddi olmayan emeğin hegemonyası ve ağ yapılarından kaynaklananyeni kararalma biccedilimleri buumltuumln devrimci suumlreccedillerin koşullarını koumlkluuml birbiccedilimdedeğiştiriyor buguumlnkuuml ayaklanma deneyiminin ccedilokluğun bağrında tekrarkeşfedilmesi soumlz konusudur (HARDT NEGRI 2004 86)Daha oumlzel olarak işccedili sınıfının yenilgisi 1848 ayaklanmalarında ya daParis Komuumlnuumlrsquonde olduğu gibi bir siyasal ccedilatışma sonucu olarak değilkapitalist sistemin iccedilinde yeni uumlcretlilik sistemlerinin gelişmesi ve teknolojikgelişmelere paralel olarak işccedili sınıfının dışında farklı uumlcretli ccedilalışankategorilerinin ortaya ccedilıkması olarak sunulmaktadır (oumlrneğin GOULDNER1978a ve 1978b GIDDENS 1999 LASH URRY 1987) Ortaya ccedilıkanbuldquoyeni sınıfrdquo teorileri genellikle Marxrsquoın burjuva ve proleterya arasında gelişenldquoyeni orta sınıfrdquoı buumltuumln olarak ihmal ettiğini (BURRIS 1986 320) vekapitalizmden sonra sınıfsız bir topluma geccedilileceğine ilişkin umutlarının

Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486986969geccedilersizleştiğini ileri suumlrmekteydiler (SZELENYI MARTIN 1988 647) Buyeni orta sınıf işccedili sınıfından sadece aldığı uumlcret ve yaptığıiş accedilısındanayrılmıyor buna ek olarak materyalist değerlerden post-materyalist amaccedil vedeğerlere de geccedilişin simgesi sayılıyor ve sınıf temelli siyasalkutuplaşmadandeğer temelli siyasal kutuplaşmalara doğru bir gidiş olduğu ileri suumlruumlluumlyordu(GOULDNER 1978A 1978B INGLEHART FLANAGAN 1987ROHRSCHNEIDER 1990 PAKULSKI 1993)1 Yeni orta sınıfın benimsediğideğerler en iyi ifadesini işccedili hareketlerinde ya da herhangi bir sınıf hareketindedeğil ldquoYeni Toplumsal Hareketlerrdquo (bundan sonra YTH olarak kullanılacaktır)ya da ldquoKimlik Youmlnelimli Hareketlerrdquo adı verilen hareketlerde buluyordu2 YTHteorisyenleri enduumlstriyel toplumun araccedilsal sorunlarından uzaklaşıldığına veartık post-enduumlstriyel doumlnemde yaşam sorunlarına geccedilildiğine vurgu yaparlar(BUECHLER 1995 INGLEHART 1990 PARKIN 1968)3 Bu nedenle debuteorisyenlere goumlre YTHrsquoler işccedili sınıfı hareketlerinden niteliksel olarakfarklıdırlar YTH aktoumlrlerinin ccedilıkarları sınıfsal konumlarından değil ccedilıkarlarınıkendilerinin belirledikleri siyasal konumlarından gelmektedir Bu nedenle deccedilağdaş toplumsal hareketlerin toplumsal değişmenin merkezi olarak işccedilisınıfını goumlren teoriler tarafından yeterince iyi bir biccedilimde accedilıklanamadığı ilerisuumlruumllmuumlştuumlr (PICHARDO 1997 EYERMAN 1984 OLOFSSON 1988)Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquodeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (işccedili ve kamu

ccedilalışanları hareketleri) hem de YTHrsquolerin (ccedilevreci eşcinsel kadın hareketlerivb gibi) oumlrguumlt yapısı katılımcıları ideolojileri değer ve amaccedilları accedilısından netuumlr farklılıklar ve benzerlikler goumlsterdikleri uumlzerine odaklanmaktadır Bunuyaparken bir taraftan sınıf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandırılan diğer taraftan sınıf temelli olmayansınıfları kesen ve YTH olarakkavramsallaştırılan hareketler karşılaştırmalı olarak incelenecektir BoumlyleceYTH teorilerinin ileri suumlrduumlkleri oumlnermelerin sınırları ve sorunları da tartışmayaaccedilılacaktır2 YENİ TOPLUMSAL HAREKET TEORİLERİCcedilalışmanın devamında YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen yaklaşımlaruumlzerindedurulacak ve bu yaklaşımlar bir sınıflandırma yapılarak incelenmeye1 Değer ve amaccedilların doumlnuumlşuumlmuuml duumlşuumlncesinin yeni hareketleri accedilıklamada basit veyetersiz kaldığına ilişkin bir eleştiri iccedilin bkz (COTGROVE DUFF 1981)2 ldquoYTHrsquolerrdquo ile ilgili sınıflandırmalara ilişkin bir fikir vermesi accedilısından (MAMAYtarihsiz) ve (COHEN 1999)rsquoa bakılabilir3 YTHrsquolerin ileri enduumlstriyel topluma oumlzguuml olmadığına ilişkin bir tartışma iccedilin bkz(DrsquoANIERI vd 1990 ROSE 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17070ccedilalışılacaktır4 YTH teorileri birccedilok sosyal bilimci tarafındandeğişik biccedilim veoumllccediluumltlerle sınıflandırılmıştır Oumlrneğin Buechlerrsquoin YTH teorilerine ilişkinyaptığı sınıflandırma bu teorileri ldquokuumlltuumlrelrdquo ve ldquosiyasalrdquo versiyonlar olarak ikibiccedilime ayırır (2000 48)Kuumlltuumlrel versiyon geccedilmişteki ve şimdiki toplumsal tipler ve hareket

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486986969geccedilersizleştiğini ileri suumlrmekteydiler (SZELENYI MARTIN 1988 647) Buyeni orta sınıf işccedili sınıfından sadece aldığı uumlcret ve yaptığıiş accedilısındanayrılmıyor buna ek olarak materyalist değerlerden post-materyalist amaccedil vedeğerlere de geccedilişin simgesi sayılıyor ve sınıf temelli siyasalkutuplaşmadandeğer temelli siyasal kutuplaşmalara doğru bir gidiş olduğu ileri suumlruumlluumlyordu(GOULDNER 1978A 1978B INGLEHART FLANAGAN 1987ROHRSCHNEIDER 1990 PAKULSKI 1993)1 Yeni orta sınıfın benimsediğideğerler en iyi ifadesini işccedili hareketlerinde ya da herhangi bir sınıf hareketindedeğil ldquoYeni Toplumsal Hareketlerrdquo (bundan sonra YTH olarak kullanılacaktır)ya da ldquoKimlik Youmlnelimli Hareketlerrdquo adı verilen hareketlerde buluyordu2 YTHteorisyenleri enduumlstriyel toplumun araccedilsal sorunlarından uzaklaşıldığına veartık post-enduumlstriyel doumlnemde yaşam sorunlarına geccedilildiğine vurgu yaparlar(BUECHLER 1995 INGLEHART 1990 PARKIN 1968)3 Bu nedenle debuteorisyenlere goumlre YTHrsquoler işccedili sınıfı hareketlerinden niteliksel olarakfarklıdırlar YTH aktoumlrlerinin ccedilıkarları sınıfsal konumlarından değil ccedilıkarlarınıkendilerinin belirledikleri siyasal konumlarından gelmektedir Bu nedenle deccedilağdaş toplumsal hareketlerin toplumsal değişmenin merkezi olarak işccedilisınıfını goumlren teoriler tarafından yeterince iyi bir biccedilimde accedilıklanamadığı ilerisuumlruumllmuumlştuumlr (PICHARDO 1997 EYERMAN 1984 OLOFSSON 1988)Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquodeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (işccedili ve kamu

ccedilalışanları hareketleri) hem de YTHrsquolerin (ccedilevreci eşcinsel kadın hareketlerivb gibi) oumlrguumlt yapısı katılımcıları ideolojileri değer ve amaccedilları accedilısından netuumlr farklılıklar ve benzerlikler goumlsterdikleri uumlzerine odaklanmaktadır Bunuyaparken bir taraftan sınıf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandırılan diğer taraftan sınıf temelli olmayansınıfları kesen ve YTH olarakkavramsallaştırılan hareketler karşılaştırmalı olarak incelenecektir BoumlyleceYTH teorilerinin ileri suumlrduumlkleri oumlnermelerin sınırları ve sorunları da tartışmayaaccedilılacaktır2 YENİ TOPLUMSAL HAREKET TEORİLERİCcedilalışmanın devamında YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen yaklaşımlaruumlzerindedurulacak ve bu yaklaşımlar bir sınıflandırma yapılarak incelenmeye1 Değer ve amaccedilların doumlnuumlşuumlmuuml duumlşuumlncesinin yeni hareketleri accedilıklamada basit veyetersiz kaldığına ilişkin bir eleştiri iccedilin bkz (COTGROVE DUFF 1981)2 ldquoYTHrsquolerrdquo ile ilgili sınıflandırmalara ilişkin bir fikir vermesi accedilısından (MAMAYtarihsiz) ve (COHEN 1999)rsquoa bakılabilir3 YTHrsquolerin ileri enduumlstriyel topluma oumlzguuml olmadığına ilişkin bir tartışma iccedilin bkz(DrsquoANIERI vd 1990 ROSE 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17070ccedilalışılacaktır4 YTH teorileri birccedilok sosyal bilimci tarafındandeğişik biccedilim veoumllccediluumltlerle sınıflandırılmıştır Oumlrneğin Buechlerrsquoin YTH teorilerine ilişkinyaptığı sınıflandırma bu teorileri ldquokuumlltuumlrelrdquo ve ldquosiyasalrdquo versiyonlar olarak ikibiccedilime ayırır (2000 48)Kuumlltuumlrel versiyon geccedilmişteki ve şimdiki toplumsal tipler ve hareket

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

ccedilalışanları hareketleri) hem de YTHrsquolerin (ccedilevreci eşcinsel kadın hareketlerivb gibi) oumlrguumlt yapısı katılımcıları ideolojileri değer ve amaccedilları accedilısından netuumlr farklılıklar ve benzerlikler goumlsterdikleri uumlzerine odaklanmaktadır Bunuyaparken bir taraftan sınıf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandırılan diğer taraftan sınıf temelli olmayansınıfları kesen ve YTH olarakkavramsallaştırılan hareketler karşılaştırmalı olarak incelenecektir BoumlyleceYTH teorilerinin ileri suumlrduumlkleri oumlnermelerin sınırları ve sorunları da tartışmayaaccedilılacaktır2 YENİ TOPLUMSAL HAREKET TEORİLERİCcedilalışmanın devamında YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen yaklaşımlaruumlzerindedurulacak ve bu yaklaşımlar bir sınıflandırma yapılarak incelenmeye1 Değer ve amaccedilların doumlnuumlşuumlmuuml duumlşuumlncesinin yeni hareketleri accedilıklamada basit veyetersiz kaldığına ilişkin bir eleştiri iccedilin bkz (COTGROVE DUFF 1981)2 ldquoYTHrsquolerrdquo ile ilgili sınıflandırmalara ilişkin bir fikir vermesi accedilısından (MAMAYtarihsiz) ve (COHEN 1999)rsquoa bakılabilir3 YTHrsquolerin ileri enduumlstriyel topluma oumlzguuml olmadığına ilişkin bir tartışma iccedilin bkz(DrsquoANIERI vd 1990 ROSE 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17070ccedilalışılacaktır4 YTH teorileri birccedilok sosyal bilimci tarafındandeğişik biccedilim veoumllccediluumltlerle sınıflandırılmıştır Oumlrneğin Buechlerrsquoin YTH teorilerine ilişkinyaptığı sınıflandırma bu teorileri ldquokuumlltuumlrelrdquo ve ldquosiyasalrdquo versiyonlar olarak ikibiccedilime ayırır (2000 48)Kuumlltuumlrel versiyon geccedilmişteki ve şimdiki toplumsal tipler ve hareket

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

biccedilimleri arasında daha radikal bir kopma varsaymaktadır Bu accedilıdan post-Marksist bir belirleme yapar Toplumsal buumltuumlnluumlğuuml siyasal versiyonun tersinesemiyotik ya da kuumlltuumlrel koşullarla oumlzdeşleştirir İktidar ve direnmeninmerkezsizleşmiş doğasını vurgular ve guumlndelik yaşama sivil topluma devlet vesivil toplum arasında oumlzguumlr alanların yaratılmasına odaklanır YTHrsquolerintoplumsal temelini sınıfla değil fakat hareketi tanımlayan farklı değerler veideolojilerle oumlzdeşleştirir (BUECHLER 2000 50-51) Bu anlamdaYTHrsquolersınıf muumlcadelesinin ldquoyerini almaktardquo dolayısıyla da sınıf politikası aşılmaktadır(SAVRAN 1992 9) Savranrsquoı takip ederek bu versiyonu ldquokopuş teorilerirdquobiccediliminde adlandırmak muumlmkuumln Nitekim bu teoriler eski ve yenihareketlerarasında bir suumlreklilikten ccedilok kopuştan bahsetmektedirler Bu yaklaşımoumlzellikle Habermas (1984) Laclau ve Mouffe (1992) Inglehart (1990)Touraine (1988) Melucci (1995) Castells (1996) Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafından temsil edilmektedirPost-enduumlstriyel toplum kavramını karşılamak uumlzere ldquoprogramlanmıştoplumrdquo kavramını kullanan Touraine bu toplumu tarihin yeni aşaması olarakgoumlrmektedir Programlı toplum kuumlltuumlrel malların kitlesel olarak uumlretim vedağıtımının merkezi bir konuma yerleşmiş olduğu toplumdur Bu anlamdamaddi malların merkezi konumda bulunduğu sanayi toplumundan buumltuumlnuumlylefarklıdır Sanayi toplumunda demir-ccedilelik tekstil gibi sektoumlrlerin ifade ettiğiniprogramlanmış toplumda eğitim sağlık ve kitle iletişimin uumlretimi ve dağıtımı

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

ifade etmektedir (TOURAINE 1995 272) Programlanmış toplum bireylerimalları ve fikirleri daha oumlnceki toplumların yapmış olduğundanccedilok daha fazlayoğun olarak dolaşıma sokar ve youmlneten ve youmlnetilen arasındaki mesafeyi artırır(TOURAINE 1988 105-107) Guumlnuumlmuumlzde oumlzel yaşamın ve tuumlm kuumlltuumlrel alanınsiyasetin alanına girdiğini ve ldquooumlzel yaşamrdquoın her zamankinden daha fazlakamusal bir şey olduğunu ortaya ccedilıkan toplumsal ccedilelişkilerde merkezicirc bir yer4 Bu ccedilalışma sadece YTH teorileri uumlzerine odaklanmaktadır Ancak ccedilağdaş toplumsalhareketler konusunda farklı ccedilalışmalar da vardır ldquoKaynak mobilizasyonurdquoparadigması ldquokolektif eylemrdquo yaklaşımı bunlardan birkaccedil tanesidir Toplumsalhareketlere ilişkin yaklaşımlar arasındaki benzerliklerden yolaccedilıkılarak yapılan birsentez denemesi iccedilin Diani (1992)rsquoye bakılabilir Dianirsquonin bu ccedilalışmasında yaptığıYTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklaşımlar arasındabir senteze ulaşmaya ccedilalışmaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987171tuttuğunu ve toplumsal hareketlerin belkemiğini oluşturduğunu ileri suumlrer(TOURAINE 1988 14) Toplumsal aktoumlrler artık tarih adına değil kendiadlarına konuşmakta ve şeylerin gidişatını youmlnetmeyi istemektenccedilok kendioumlzguumlrluumlklerini iktidar şiddet ve propaganda araccedilları tarafından ezilmedenkendileri olabilme hakkını istemektedirler ldquoAktoumlrrdquouumln doumlnuumlşuuml bu anlamda birfetih değil savunma ruhuyla anlaşılmalıdır bireylerin kendilerinin guumlccedilluuml bir

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

kolektif hamlede erimelerini istemez aksine kollektiviteye karşıdır ve netoplumu ne de lsquodevletrsquoi tanrıları olarak kabul etmez Toplumsalyaşamın doğalya da tarihsel kanunlar yoluyla duumlzenlenmediğini ama kuumlltuumlrel youmlnelimleribelirlemek iccedilin muumlcadele edenlerin eylemlerine dayandığını iddia ederekkolektif oumlzguumlrleşimden ccedilok bireysel oumlzguumlrluumlklere inanır Guumlnuumlmuumlzuumlntoplumsal aktoumlrlerinin karşı ccedilıkışı kendi projelerini gerccedilekleştirmelerininhedeflerini tanımlamalarının ve istedikleri ccedilatışmalara tartışmalara vepazarlıklara girmelerinin oumlnuumlnde engel oluşturan araccedillar ve soumlylemlereyoumlneliktir (1988 18) Bu anlamda Touraine programlanmış toplumdaYTHrsquoleri ldquooumlznerdquo konumuna yerleştirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak goumlrmektedir Ccediluumlnkuuml toplumsal sınıf kavramınınyerinitoplumsal hareket kavramı almaktadır Bu toplumlarda işccedili hareketi ldquodevrimcioumlznerdquo konumunu kaybetmiş yerine kuumlltuumlrel malların uumlretimine ve bu uumlretiminamaccedillarına odaklanan yeni ccedilatışma zeminlerinin yarattığı ldquoYTHrsquolerrdquo geccedilmiştir(1995 274-282)Benzer olarak Meluccirsquoye goumlre guumlnuumlmuumlzuumln toplumsal hareketlerihem dışduumlnyamızın ndashyani buumltuumln yerkuumlrenin- hem de insanlar olarak doğamızın radikaldoumlnuumlşuumlmler geccedilirdiğini goumlsteren işaretlerdir İccedilinde yaşadığımız gerccedilekliğintamamıyla kuumlltuumlrel bir yapı haline geldiği ve bu gerccedilekliğe dair sahipolduğumuz temsillerin duumlnya ile kurduğumuz ilişkide suumlzgeccediller gibi işlediği birdoumlnemde sorunlar ve toplumsal aktoumlrlerden soumlz ederken kullandığımız uluslar

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

oumltesi boyut her şeyden oumlnce insan eyleminin kuumlltuumlrel olarak kendi uzamınıyaratabileceğinin goumlstergesidir Duumlnyanın kuumlltuumlrel ve simgesel olarakalgılandığı bu doumlnem aynı zamanda insan eyleminin kuumlltuumlrel boyutunun uumlretimve tuumlketim suumlreccedillerinin temel hedefi hacircline gelişinin de zirve noktasıdır(MELUCCI 1999 8)Laclau ve Mouffersquoa goumlre bu hareketler İkinci Duumlnya Savaşırsquondansonragelişen ldquoyeni hegemonik formasyonrdquoa karşılık olarak yuumlkselmiştir Bu suumlreccedil uumlccedilgelişim aşaması izler Birincisi ekonomik duumlzeyde ldquoyaygın birikim rejimindenyoğun birikim rejimine geccedilişrdquo ile birlikte ortaya ccedilıkan toplumsal ilişkilerinmetalaşması olgusudur (1992 197) Bu birikim rejiminin temelikapitalistuumlretim ilişkilerinde işleyen mantığın tuumlm toplumsal ilişkilere yayılmasıdırİkincisi ldquoRefah devletirdquonin muumldahaleci karakterinin bizzat kendisidirToplumsal ilişkilerin metalaşmış olması nedeniyle devlet olabildiğince1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17272genişlemiş ve daha geniş alanlara muumldahale etmek zorunda kalmıştır Bu artanmuumldahale buumlrokratikleşmenin de suumlrekli buumlyuumlmesine neden olmuş ve bubuumlrokratik biccedilime karşı yeni ccedilatışma biccedilimleri doğurmuştur (1992 198-199)Bu suumlrecin sonuncu unsuru kitle iletişim araccedillarının gelişmesidir Kitle iletişimaraccedillarının gelişmesiyle birlikte homojenleştirici bir iccedileriğe sahip olan kitlekuumlltuumlruuml ortaya ccedilıkmış ve bu da yeni tabiyet biccedilimleri yaratmıştır Dolayısıylayeni hareketler toplumsal hayatın metalaşmasına buumlrokratikleşmesine ve

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

homojenleştirilmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya ccedilıkmıştır (LACLAU MOUFFE 1992 201 BERTRAM 1995 89) Bu hareketlerin iktidarı elegeccedilirmek gibi bir amaccedilları yoktur Daha ccedilok sivil toplumda oumlzerklik veeşitsizliklerin giderilmesi tuumlruumlnden kuumlltuumlrel bir takım talepleri dillendirmektedirlerBu anlamda YTHrsquoler yukarıda bahsettiğimiz yeni tabiyet biccedilimlerinisorgulamaktadırlar ve onlara yeni olma oumlzelliğini veren şey de budur(LACLAU MOUFFE 1992 196) Ama asıl oumlnemlisi bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biccedilimleridir Ccediluumlnkuuml bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket muhafazakar otoriteryan oumlzguumlrluumlkccediluuml sosyalistvb bir kimliğe buumlruumlnebilir Ne var ki YTHrsquoler toplumu bir buumltuumln olarakdoumlnuumlştuumlrebilme anlamında ayrıcalıklı bir konuma sahip değildirDaha doğrusutoplumda boumlyle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da oumlznedenbahsedilemez (LACLAU MOUFFE 1992 206-208)Kopuş teorileri ccedilerccedilevesinde bahsedilmesi gereken bir başka kişi iseHabermasrsquodır Habermasrsquoın bu versiyon iccedilinde değerlendirilmesi bir ccedilelişkiolarak goumlruumllebilir zira Habermas postmodernizme karşı modernizme birsuumlreklilik atfetmektedir Ne var ki ldquoyaşam duumlnyasırdquo ve ldquosistemduumlnyasırdquoarasında yapmış olduğu keskin ayrımdan ve YTHrsquolerin eski hareketlerin tersineyaşam duumlnyasında bir anlam kazandığını ileri suumlrduumlğuumlnden dolayıHabermasrsquoınteorisi kopuş teorileri iccedilinde değerlendirilebilir Habermas YTHrsquoleri insanınoumlzguumlrleşmesi duumlşuumlncesinin tarihsel oumlzneleri olarak değil ilerikapitalist toplumlardaki

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

meşruiyet ve motivasyon sorunlarına işaret eden unsurlar olarakgoumlruumlrBu hareketlerin ortaya ccedilıkışı yaşam duumlnyalarının kolonileştirilmesi eğiliminekarşı tepkinin bir sonucudur (HABERMAS 1981 35) Hareketlerindikkatccedilektiği buumlrokratik ve ekolojik sorunların oumlnemini ve bu hareketlerin simgeleştirdiğikuumlltuumlrel meydan okumanın sisteme ilişkin duumlzenleme gereksinimini ifadeettiğini kabul etse de Habermas onların karşı-kurumlar geliştirilmesi ve yaşamduumlnyalarının iccedilerisinde ldquokurtarılmış boumllgelerrdquo yaratılması oumlnerilerini gerccedilekccedilibulmaz (1981 34) Gerekli olan şeyin kuumlresel oumllccediluumlde planlanan ve youmlnetimselaraccedillar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik ccediloumlzuumlmler olduğunuileri suumlrer (1981 35-37) Oumlnceleri YTHrsquoleri yalnızca ldquosavunmacırdquo niteliktegoumlren Habermas daha sonra Cohen ve Aratorsquoya goumlndermede bulunarak butuumlrden hareketleri bir yandan programları sayesinde siyasal sistemi doğrudanMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987373etkileyen diğer yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduğu kadarsivil toplumu ve kamusal alanı da canlandıran ve genişleten hareketler olarakgoumlruumlr Bu hareketler ldquosaldırganrdquo anlamda buumltuumln toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup bu sorunlara yaklaşım iccedilin bir takım youmlntemler ve olanaklıccediloumlzuumlmler oumlnerirler yeni bilgileri accedilığa ccedilıkarırken -yani kamusal duumlşuumlncede birdeğişikliğe yol accedilar ve dolayısıyla kurumlara baskı yapabilirlerken-ldquosavunmacırdquo anlamda mevcut oumlrguumltlenme ve kamusal etki yaratma kanallarının

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

yapısını suumlrduumlrmeye alt-kuumlltuumlrel karşı-kamular ve kurumlar oluşturmayagenişletilmiş haklar ve reformdan geccedilirilmiş kurumlar gibi yenialanlarkazanmaya ccedilalışırlar (1996 370)Larana vdrsquoye goumlre barış hareketleri oumlğrenci hareketleri ekolojikhareketler gibi birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşıyan ve YTH kavram ccedilatısıaltında accedilıklanan toplumsal olgular uzun suumlre boyunca ideolojioumlrguumlt verasyonalite kavramlarına dayalı olarak ortaya ccedilıkan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya ccedilıkaran toplumsal yapıya odaklanarak accedilıklanmaya ccedilalışıldıysada hareketlerin lsquokendi gerccedilekliklerirsquo geleneksel kavramsal ccedilerccedilevelerinyetersizliğini ortaya koymuştur Bu hareketleri geccedilmişin ideolojik hareketleriya da akılcı biccedilimde oumlrguumltlenmiş ccedilıkar grupları ccedilerccedilevelerindenyola ccedilıkarakanlamak zor goumlruumlnmektedir (LARANA vd 1994 5-6) YTHrsquolerin başlıcaoumlzellikleri şoumlyle sıralanabilirbull YTHrsquolerin toplumsal tabanı sınıf yapısını aşar ve daha ccedilok yaş toplumsalcinsiyet gibi toplumsal statuuml unsurlarına goumlndermede bulunurbull YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin ve ortak eylem iccedilinbirleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışınıntam zıddı bir noktada dururbull YTHrsquoler duumlşuumlnceler ve değerler ccediloğulluğu sergiler pragmatikyoumlnelimler ile birlikte katılımcıların karar alma mekanizmalarınakatılımını genişletecek olan kurumsal reformları hedefler Guumlndelikyaşamın ldquodemokratikleşme dinamiğirdquone ve siyasal boyutlar karşısındatoplumsal yaşamın sivil toplum boyutunun genişlemesine işaret eder

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

bull YTHrsquolerde ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrler kimlik ile ilgili olankuumlltuumlrel ve sembolik sorunlara ilişkindir YTHrsquoler dağınık vemerkezsizdir (LARANA vd 1994)Kuumlltuumlrel versiyonun tersine siyasal versiyon neo-Marksist bir yaklaşımdanyola ccedilıkarak ileri kapitalizmi toplumsal buumltuumlnluumlk olarak ele alır ve YTHrsquolerinortaya ccedilıkışı ile ileri kapitalizm arasında guumlccedilluuml bağlar olduğunu vurgular Buyaklaşıma goumlre sınıf temelli ve sınıf temelli olmayan hareketler arasında uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse YTHrsquoler ilerici bir değişim iccedilinpotansiyel oluşturabilir Aynı zamanda ccedilağdaş sınıf yapısını analiz ederek1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17474YTHrsquolerin toplumsal temelini sınıf terimleriyle tanımlarlar (BUECHLER2000 50) Ortaya ccedilıkan yeni ccedilelişki ve antagonizmaların emek-sermayeccedilelişkisinin karmaşıklaşmış dolayımları olduğunu iddia ederler (SAVRAN1992 9) Bu siyasal versiyonu Savranrsquoın yaptığı biccedilimde ldquosuumlreklilik teorilerirdquoolarak adlandırmak muumlmkuumln Bu yaklaşım daha ccedilok Offe (1985 1987)Wallerstein (1993) ve R Williams (1989)rsquoın ccedilalışmalarında bulunabilirNitekim Offersquoye goumlre yeni hareketlerin aktoumlrleri kendilerini yerleşiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanımlayamamaktadırlar Buna rağmenYTHrsquolerin tabanı buumltuumlnuumlyle belirsiz değildir Bu hareketlerin tabanını yeni ortasınıf eski orta sınıfın unsurları (ccediliftccedililer esnaf ve zanaatkarlar) ve doğrudanemek piyasasında bulunmayanlar yani oumlğrenciler işsizler ve evkadınları

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

oluşturmaktadır (1985 831-832) Diğer taraftan YTHrsquoler tarafından dilegetirilen bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım barış ve dayanışmacı toplumsaloumlrguumltlenme gibi değerler hiccedil de ldquoyenirdquo değildir Bu değerler veahlaki normlarburjuvazi ve işccedili sınıfının ilerlemeci hareketlerinden miras alınmıştırDolayısıyla bu hareketler ne ldquoanti-modernistrdquo ne de ldquopostmateryalistrdquo biroumlzelliğe sahiptir Daha ccedilok modernleşmenin modern bir eleştirisi olarakgoumlruumllmelidir Bu anlamda yeni hareketlerin yuumlkselişi ldquohakimrdquo ve bazı ldquoyenirdquodeğerlerin ccedilatışmasından ccedilok modern kuumlltuumlruumln değerlerinin kendi iccedilindeki iccedilccedilelişki ve tutarsızlıklarının sonucu gibi goumlruumlnmektedir (OFFE 1985 835-836BAGGULEY 1992 31) Benzer olarak Wallerstein kapitalizmin iccedilsel mantığıile ırkccedilılık ve cinsiyetccedililik arasında yani uumlretim ile uumlretim dışı alanlar arasındabağlantılar kurmaya ccedilabalar (SAVRAN 1992 16) Wallersteinrsquoa goumlrekapitalizmin iki temel oumlzelliğinden birincisi artı değeri artırmak iccedilin uumlcretliemekle ccedilalışanların ccediloğalmasıdır Buna bağlı olarak ikinci oumlzelliği ise emekguumlcuumlnuumln değerini azaltmak iccedilin uumlcretli emek arasında yapısal bir takımtabakalaşmalar yaratmaktır Bu anlamda cinsiyetccedililik ırk ayrımcılı__________ğı tuumlruumlndenayrımlar kapitalizmin lehine olarak tabakalaşmış ve farklılaşmış bir uumlcretliemek yaratır Dolayısıyla kapitalizm bir taraftan buumltuumln insanların uumlcretli emeğekatılımını sağlarken diğer taraftan emek guumlcuuml arasında ırkccedilı cinsiyetccedili vbayrımlar uumlretir (WALLERSTEIN BALIBAR 1993 47-49) Ne var kibuayrımlar kadınların ya da etnik azınlıkların uumlcretli emeğe katılımını engelleyecek

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

kadar ayrımcı olamazlar Ccediluumlnkuuml uumlcretli emeğe onların da katılımıoumlnemlidir Diğer taraftan kapitalist sistem uumlcretli emek iccedilindeki bu katmanlaşmanınortadan kalkmasını sağlayacak biccedilimde de eşitlikccedili değildir BunedenleWallersteinrsquoa goumlre oumlrneğin cinsiyetccedili ve ırkccedilı ayrımlara karşımuumlcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir guumlccediltaşımaktadırlar Diğer taraftan Arrighi vdrsquoye goumlre YTHrsquoler henuumlz kendilerineuygun oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirememişlerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI vd 1995) Benzer biccedilimde Williams son yılların enMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987575oumlnemli toplumsal hareketlerinin oumlrguumltluuml sınıfın ccedilıkarları ve kurumları dışındagelişmeye başladığını ileri suumlrer Ne var ki barış hareketi ekoloji hareketikadın hareketleri insan hakları savunucuları uumlccediluumlncuuml duumlnya iledayanışmakuumlltuumlrel yoksulluk ve bozulmaya karşı kampanyalar vb hareketlerin hepsi deyanlış bir biccedilimde ldquosınıf politikasının oumltesine geccedilmekrdquo biccediliminde yorumlanmıştırWilliams belli başlı ccedilıkar gruplarının sınırlarının dar olduğunu kabuletmekle birlikte ccedilevre barış insan hakları gibi sorunların hepsinin de bizitekrar sanayi uumlretim tarzının başlıca sistemlerine ve oumlzelliklede sınıflarsistemine goumltuumlrduumlğuumlnuuml ileri suumlrer Bu anlamda YTHrsquolerin ortaya ccedilıkması ileileri kapitalizm arasında ccedilok guumlccedilluuml bağlar bulunmaktadır Kaldıki Williamsrsquoagoumlre bazı sendikaların yeni toplumsal uumlretim gruplarının yenitoplumsal uumlretim

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

biccedilimlerinin oluşturulmasına youmlnelik oumlnerileri YTHrsquolerle bir takım bağlantıbiccedilimlerini olanaklı kılacak oumlnemli gelişmelerdendir (1989 167) DolayısıylaYTHrsquoler kesinlikle sınıf dışı sayılamazlarYTHrsquolere ilişkin bu iki teoriyi aşağıdaki gibi karşılaştırmak olanaklıdırTablo 1 Yeni Toplumsal Hareket TeorileriKopuş Teorileri(Kuumlltuumlrel Versiyon)Suumlreklilik Teorileri(Siyasal Versiyon)- YTHrsquoler sosyalist ideolojininmodernleşme suumlrecinin ve refah devletinineleştirisini yaparak ortaya ccedilıkmıştırBu nedenle eski toplumsal hareketlerdenkeskin bir ayrıma işaret ederler- YTHrsquoler orta sınıf temellihareketlerdir- Kimlik youmlnelimli talepler iccedilerirlerBu nedenle de uumlretim ilişkileri gibikavramlarla accedilıklanamazlar- YTHrsquoler merkezsiz ve hiyerarşikolmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri ortayakoyarlar- YTHrsquolerin talepleri kapitalizmin sınıfyapısından kaynaklanan sorunlara karşıbir tepkidir ve ekonomik yapıdan oumlzerkdeğildir YTHrsquolerin talepleri bu nedenleeski toplumsal hareketlerden mirasalınmış goumlruumlnmektedir- YTHrsquoler eski ve yeni orta sınıflardanişsizlerden oumlğrencilerden ve emeklilerdenoluşur Dolayısıyla bu hareketlersınıflar arasındaki bir ittifaka dayanır- Bu hareketlerin talepleri uumlretimilişkilerinden ayrılamaz Bu talepleremek-sermaye ccedilelişkisinin karmaşıkdolayım-larıdır- YTHrsquoler oumlrguumlt iccedilinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farklılaşma uumlretir(oumlzellikle Offersquoye goumlre)

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Diğer taraftan oumlzellikle Offe YTHrsquoler ile eski hareketler arasındatemalar değerler etkinlik biccedilimleri ve aktoumlrler olmak uumlzere doumlrt temel farklılıkolduğunu ileri suumlrer Buna goumlre uumlzerinde durdukları temalar accedilısından yeni1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17676hareketler ccedilevrenin korunması insan hakları barış gibi konulara vurguyaparlar Eski hareketler ise daha ccedilok ekonomik buumlyuumlme ve paylaşım konularıuumlzerinde durmaktadır Değerler accedilısından yeni hareketler kişisel oumlzerklik vekimliği eski hareketler ise bireysel tuumlketim oumlzguumlrluumlğuumlnuuml ve maddi tuumlketimi oumlneccedilıkarır Offersquoye goumlre eski hareketler resmi ve hiyerarşik oumlrguumltlenme yapılarıgeliştirmişken yeni hareketler gayri resmi ve kendiliğinden gelişen oumlrguumltleriiccedilerir Son olarak aktoumlrlerkatılımcılar accedilısından eski hareketler ccedilıkar ccedilatışmasıiccedileren sosyo ekonomik grupları yeni hareketler kolektif ccedilıkaradayanmayansosyo ekonomik grupları iccediline almaktadır Diğer taraftan yukarıda belirtildiğigibi Offe bu ayrımları yaparken eski ve yeni arasında bir takım suumlrekliliklerbulunduğunu bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da zıttı olarakduumlşuumlnuumllemeyeceğini belirtir (1987 73)5Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquodeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler ccedilerccedilevesinde yukarıda kısaca aktarılankopuş ve suumlreklilik teorileri accedilısından değerlendirilecektir3 YOumlNTEM VE OumlRNEKLEMYTHrsquoler uumlzerinde ccedilalışmakta olan araştırmacıların birccediloğu farklı oumllccediluumltlerkullanarak bu hareketleri sınıflamaya ccedilalışmışlardır Oumlrneğin kimileri ccedilevre

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

anti-nuumlkleer ve barış hareketlerini YTH olarak goumlsterirken bazıları buna bir defeminist hareketi eklemektedir Aynı zamanda Avrupalı yazarlarkarşı kuumlltuumlrelhareketleri alternatif ekonomi ve işbirliği hareketlerini goumlccedilmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak sınıflarken Amerikalı yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedirBu ccedilalışmada YTHrsquoler Tuumlrkiyersquodeki hareketleri anlamada daha yeterliolacağı duumlşuumlnuumllerek uumlccedile ayrılarak sınıflanmış ve ccedilalışma bu uumlccedil tuumlr toplumsalhareket uumlzerinde yuumlruumltuumllmuumlştuumlr6 Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki yeni toplumsalhareketler (a) kadın hareketleri (b) ccedilevre hareketleri ve (c) alternatif yaşamtarzı hareketleri olarak sınıflandırılabilir7 Bu sınıflama oumllccediluumlt alınarakAnkararsquoda faaliyet goumlsteren 8 kadın derneği 6 ccedilevre hareketi ve 4 alternatifyaşam tarzı hareketinin katılımcılarına daha oumlnceden hazırlananbir soru formu5 Benzer bir ayrım Martell (1994)rsquote yapılmaktadır6 Bu sınıflama Arrighi Hopkins ve Wallerstein tarafından yapılan sınıflama dikkatealınarak yapılmıştır (bkz ARRIGHI vd1995)7 Bazı ccedilalışmalarda İslamcı hareketler Alevi dernekleri ve Kuumlrt hareketi deTuumlrkiyersquodeki yeni toplumsal hareketler olarak değerlendirilmiştir (bkz ŞİMŞEK2004)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987777uygulanmıştır Aynı soru formu 2 işccedili ve 2 memur sendikasının uumlyelerine deverilmiştir Ccedilalışmada eski hareketler ldquoişccedili sendikalarırdquo ve ldquomemur sendikalarırdquo

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

olarak ikiye ayrılmıştır Aynı biccedilimde YTHrsquoler ldquokadın hareketlerirdquo ve ldquoccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerirdquo olarak sınıflanmıştır Tablolar oluşturulurkenccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleri olarak sınıflanan hareketler bir aradaele alınmıştır Boumlylece 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakuumlzere toplam 414 kişiye soru formu uygulanmış ayrıca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin youmlneticileri ve bazı katılımcılarıyla derinlemesinegoumlruumlşmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye ccedilalışılmıştırAraştırma 2004 yılında 3 aylık bir suumlrede gerccedilekleştirilmiştirOumlrneklemin yaş ortalaması yaklaşık 36rsquodır ve 538rsquoi kadın 462rsquosi erkektirGoumlruumlşme formu uygulanan katılımcıların 26rsquosı koumly 193rsquouuml kasaba ve547rsquosi şehir merkezi doğumludur4 TUumlRKİYErsquoDE ESKİ VE YENİ TOPLUMSALHAREKETLERYukarıda bahsedildiği gibi YTHrsquolerin ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo ldquoyapırdquo veldquokatılımcılarrdquo accedilısından eski toplumsal hareketlerden farklılıkgoumlsterdiği ilerisuumlruumllmektedir Buna goumlre YTHrsquoler ldquoideoloji ve amaccedillarrdquo accedilısından ekonomikyeniden dağıtım meselelerine odaklanmaktan ccedilok yaşam kalitesi ve yaşambiccedilimleri uumlzerine vurgu yapan ldquoyapısırdquo accedilısından lidersiz ya da doumlnuumlşuumlmluuml birliderlik anlayışını kabul eden ve demokratik bir katılım biccedilimini deneyimleyenldquokatılımcılarrdquo accedilısından ise orta sınıf bireyleri genccedilleri ve yuumlksek eğitim almışbireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilir (PICHARDO1997ROBIN COHEN 1998)8 İlerleyen boumlluumlmlerde YTHrsquoler iccedilin ileri suumlruumllen buoumlzelliklerin Tuumlrkiyersquodeki hareketlerde ne tuumlrden biccedilimlere doumlnuumlştuumlğuuml

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

tartışılacaktır8 Bu konuda farklı goumlruumlşler bulunmaktadır ancak genellikle YTHrsquolerde orta sınıftanbireylerin etkin olduğu Kabul edilir Bu hareketleri sınıf temelinde accedilıklamayanyaklaşımlar YTHrsquolerin farklı toplumsal sınıflara dayandığını ileri suumlrmektedirler(bkz STEINMETZ 1994 184 KRIESI 1989) Aynı zamanda YTHrsquolerin onlarınsınıfsal konumuyla değil fakat savundukları ortak değerlerle tanımlanabilecekleri ilerisuumlruumllmektedir (bkz PICHARDO 1997)1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-17878a Katılımcıların Oumlzellikleri ve Farklı HareketleriTalepleri Destekleme Potansiyelleri Accedilısından Eski veYeni HareketlerPakulskirsquoye goumlre YTHrsquoler 3 noktada eski hareketlerden farklılıkgoumlstermektedir Bunlardan birincisi ldquokuşakrdquo (generation) meselesidir Pakulskikatılımcılar accedilısından buguumlnkuuml hareketlerin genccedilleri kapsadığını ve ldquokuşakrdquokavramının sınıf kavramına goumlre daha accedilıklayıcı olduğunu ileri suumlrmektedirİkincisi ldquostatuuml politikalarırdquodır Burada anlatılmak istenen eski işccedili-burjuvaccedilatışmasının yerini statuuml grupları arasındaki ccedilatışmanın almasıdır Uumlccediluumlncuumlbelirleyici oumlzellik ise ldquosivil toplumrdquo kavramıdır Buna goumlre YTHrsquoler sosyalistbir devrimi amaccedillamayan devletin değil de sivil toplumun egemen olduğuhareketin odağının siyasal değil sosyo-kuumlltuumlrel bir odağa oturduğu hareketlerdir(PAKULSKI 1993 131) Benzer biccedilimde yapılan bazı araştırmalar birharekete katılım ya da bir derneğe uumlye olma ile yaş eğitim gelir duumlzeyi vemedeni durum arasında hatta dinsel youmlnelimler ve dinsel ibadetlere katılım

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

arasında ccedilok guumlccedilluuml ilişkiler bulmuştur (oumlrn CURTIS 1971 CUTLER 1976KNOKE 1986 KNOKE THOMPSON 1977) Oumlrneğin Cutlerrsquoa goumlretoplumsal hareketlere katılımda yaş oldukccedila oumlnemli bir etkenken yaş ile gelirve eğitim duumlzeyi arasında da oumlnemli bir ilişki vardır Buna goumlre yaşlılar dahaduumlşuumlk gelire sahiptir ve daha duumlşuumlk eğitim almışlardır Gelir ve eğitim duumlzeyiarttıkccedila da katılım artmaktadır (CUTLER 1976 44)Tuumlrkiyersquodeki YTH katılımcılarının yaşlarına bakıldığında eski toplumsalhareketlerden buumltuumlnuumlyle farklı olarak YTHrsquolerin bir kısmının buumlnyesinde dahagenccedil bireyleri bulundurduğu soumlylenebilir Ne var ki tablo 2rsquoden goumlruumllebileceğigibi YTHrsquolerin genccedil bir nuumlfusa sahip olduğu tezi buumltuumln hareketler iccedilin geccedilerlideğildir YTHrsquoler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farklılaşmamaktaaynı zamanda kendi aralarında da oumlnemli farklılıklar goumlstermektedirDolayısıyla YTHrsquolerin genccedillerden oluştuğuna ilişkin Pakulskirsquonin tezininancak kısmen desteklenebildiğini Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin farklıyaş gruplarınıiccedilerdiğini soumlylemek daha doğru olacaktırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486987979Tablo 2 Eski ve Yeni Hareket Katılımcılarının Yaş DağılımıESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam Tarzı

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

HareketleriTOPLAMYaş Dağılımı 18-25 yaş - 37 233 333 14126-35 yaş 479 222 274 30 31236-45 yaş 438 611 425 20 44446 ve yukarısı 83 13 68 167 103TOPLAM 100 100 100 100 100Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere ilişkin bir başka sorun katılımcıların sınıfsalyapısıyla ilgili olarak ortaya ccedilıkmaktadır Pichardorsquonun katılımcıların ortasınıflardan geldiği tezine karşılık Kriesi katılım ile ilgili olarak orta sınıflarınbu hareketlerin yapısal takipccedilisi olarak goumlruumllmemesi gerektiğini ileri suumlrer Ortasınıflar YTHrsquolere destek verir fakat Kriesirsquoye goumlre bu hareketlerin başka birtakım oumlzellikleri de dikkate alınmalıdır Oumlrneğin bu hareketlere katılım iccedilineğitim ve yaş oumlnemli bir etkendir ancak oumlğrenci ve işsizler buumltuumlnuumlyle YTHdestekccedilisi olarak goumlsterilemez ama işccedililer YTHrsquoler iccedilin bir potansiyel oluşturmaktadır(KRIESI 1989) Dalton vd (1990) ise YTHrsquolerin sınıf temeliyleaccedilıklanamayacağını ancak onların temel niteliklerini politik kurumlardanoumlzerkliğin merkezsiz ve demokratik bir yapının belirlediğini kuumlltuumlrel ve yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgilendiklerini ileri suumlrerler YTHrsquoler birinin kendiyaşamı ile ilgili kararlara kendisinin katılımını savunmaktadırlar ve bu amaccedillarıonları emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON vd 1990 10-16)99 Burada değinilmesi gereken oumlnemli bir nokta YTHrsquolerin emek hareketleriylerekabete girdiğine ilişkin bu değerlendirmenin buumltuumlnuumlyle doğru kabul edilemeyeceğineilişkindir Basitccedile soumlylenirse eski ve yeni hareketler arasına konulan ayrım

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

bireyin kendi yaşamına ilişkin kararlara katılma talebine dayanılarak yapılamazNitekim bu sorunu Tuumlrkiye accedilısından tartışanlar genellikle 1980 sonrasını başlangıccedilolarak kabul ederler ve ileri suumlrduumlkleri demokratikkatılımcı idealleri 1980 oumlncesiemek oumlrguumltlerinde yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar Oysa bazı araştırmalarında goumlsterdiği gibi Tuumlrkiyersquode 1980 oumlncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarındayaşanan bir takım oumlzyoumlnetim oumlrnekleri vardır 1968 yılında Alpagut maden ocağındayoumlnetime el koyan maden işccedilileri tuumlm işccedililerin katıldığı işccedili genel kurulları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18080Aksine Klandermans YTHrsquolerin geleneksel oumlrguumltlenme biccedilimlerinden ayrıolarak ele alınmasının aşırı basitleştirme anlamına geldiğini ileri suumlrerek buhareketlerin eski hareketler tarafından sağlanan fırsat ve kaynakları kullandığınıileri suumlrer Bu anlamda Klandermansrsquoa goumlre eski ve yeni arasında yapılan ayrımtamamen bulanıktır (1990 125-135) Benzer olarak Duyvendak (1995 17) ortasınıfların eski emek hareketlerinde orta sınıf dışındaki diğersınıfların iseYTHrsquolerde bulunmadığı duumlşuumlncesinin buumltuumlnuumlyle doğru olmadığını ileri suumlrerBu konuyla ilgili olarak bu ccedilalışmada elde edilen verilerin işaret ettiği ikioumlnemli noktadan bahsetmek olanaklıdır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin eskihareketlerle karşılaştırıldığında katılımcıların sınıfsal konumu bakımından dahaheterojen bir yapı sergiliyor olmalarıdır Eski hareketler sınıf temelli hareketlerolduğuna goumlre bu durum elbetteki normaldir Ancak burada oumlnemliolan YTH

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

destekccedililerinin farklı sınıf konumlarına sahip olmasıdır Kaldıki her toplumsalhareketin katılımcıları da farklı sınıfsal konumlara sahiptir yani YTHrsquoler kendiiccedilinde bile oumlnemli farklılıklar taşımaktadır Bu ccedilalışmada eldeedilen verileregoumlre kadın hareketlerinin katılımcılarının daha ccedilok işsizler (293) beyazyakalı uumlcretliler (227) ve ev kadınlarından (173) oluştuğu goumlruumllmektedirCcedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise en yuumlksek oranların sırasıylaoumlğrenciler (226) beyaz yakalı uumlcretliler (194) ve yuumlksek nitelikli uumlcretliler(194) arasında paylaşıldığı soumlylenebilir Dolayısıyla Kriesirsquonin araştırmasınıntersine Tuumlrkiyersquode oumlğrenciler ve işsizler YTHrsquoler iccedilin oumlnemli bir potansiyeloluşturmaktadır Bu durumda Offersquonin YTHrsquolerin katılımcılarınailişkingoumlzlemlerinin desteklendiğini soumlylemek olanaklıdır Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdoğrudan doğruya katılımcılarının sınıfsal konumuyla accedilıklanamazlar Ccediluumlnkuumlsadece orta sınıflardan değil fakat diğer sınıflarla bir ittifak iccedilindeoluşmuşlardır Fuentes ve Frankrsquoın belirttiği gibi YTHrsquolerin Batırsquoda ortasınıftan Guumlneyrsquode popuumller işccedili sınıfından ve Doğursquoda ise her ikisinden oluşansınıf bileşimlerinin ayırt edilmesi oumlnemlidir (1990 29) Bu noktanın oumlnemioluşturmuş ve bu uygulama katılımcı karar alma suumlreccedillerini uygulayan bir oumlzyoumlnetimoumlrneği olmuştur Aynı zamanda 1970rsquode Guumlnterm Kazan Fabrikasırsquonda 1977 yılındaise Aşkale maden ocağında benzer oumlzyoumlnetim deneyimleri yaşanmıştır Kaldı kiişyerlerinde işccedililer tarafından pratiğe aktarılan oumlzyoumlnetim oumlrnekleri sadece Tuumlrkiyersquodedeğil aynı zamanda Endonezya ve Cezayir gibi uumllkelerde de goumlruumllmuumlştuumlr

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

(YARAŞIR 2002 39-42 307-312 547-558 607-608) Bu oumlrnekler emekoumlrguumltlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisininkatılımına hiccedil de yabancıolmadığını goumlsterdiği gibi bu anlamda YTHrsquolerle bir rekabet iccedilinde olamayacağınıda goumlstermektedir Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasındaki ayrım bireylerin buoumlrguumltlenme tuumlrlerinde kararlara katılım biccedilimi uumlzerinden kurulamaz Kaldı ki ileridegoumlruumlleceği gibi bu ccedilalışmada elde edilen veriler bu tuumlr bir ayrımı dadesteklememektedirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988181YTHrsquolere ilişkin ileri suumlruumllen ldquokopuşrdquo teorilerinin tersine ldquosuumlreklilikrdquoteorilerinde vurgulandığı gibi sınıflar arası bir ittifak imkanını olası kılmasıdırNitekim YTHrsquoler sınıflardan ve sınıf muumlcadelesinden tamamen ayrı olarakincelendiğinde yeterince anlaşılamazlar YTHrsquolerin farklı sınıfbileşimlerindenoluşan yapısından dolayı sınıf hareketinin yuumlkselen ya da azalan ivmesine goumlresınıf hareketinin destekccedilisi olabilirler ya da sınıf hareketinden uzaklaşabilirlerDiğer taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)rsquoın belirttiği gibiYTHrsquolere katılımda eğitim duumlzeyi oumlnemli bir ayrım noktasını oluşturmaktadırTablo 3 Katılımcıların Eğitim DurumuESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre ve

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

AlternatifYaşam TarzıHareketleriTOPLAMEğitimDurumu Okuryazar- 27 - - 14İlk okul - 411 4 32 127Ortokul- 125 13 - 38Lise - 375 20 258 205Yuumlksekokul100 36 747 71 616TOPLAM 100 100 100 100 100Eğitim durumu accedilısından işccedili sendikaları diğer hareketlerden belirgin birfarklılık goumlstermektedir YTHrsquolere katılanların eğitim durumunun yuumlksekoranda uumlniversite mezunu olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa bu hareketlerinoumlncuumlluumlğuumlnuuml aydın kesimin yaptığına ilişkin oumlnermenin haklı olduğusoumlylenebilir Diğer taraftan bu durum eğitimin YTHrsquolere katılımda oumlnemli biretken olduğunu da goumlstermektedir (benzer bir sonuccedil iccedilin bkz KRIESI 1989)Tuumlrkiyersquodeki buumltuumln STK tuumlrlerini kapsayan bir araştırmada da buna benzer bir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18282sonuccedil ortaya ccedilıkmıştır (AKŞİT vd 2002)10 Aynı zamanda bazı araştırmalardernek uumlyeliğinin isteğe bağlı olduğu durumlarda yani YTHrsquolergibigoumlnuumllluumlluumlğe dayalı oumlrguumltlenmelerde eğitimin daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir(SCHOFER GOURINCHAS 2001 822) Diğer taraftan araştırma

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

sırasında bir kadın derneğinin iki youmlneticisiyle yapılan bir goumlruumlşmede dernekyoumlneticileri ldquouumlniversite eğitimi almamış kadınları derneklerineuumlye yapmadıklarınırdquobelirtmişlerdir Bu uygulamayı ise ldquolise ya da daha duumlşuumlk eğitim almışkadınların kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yeteneğe sahipolmadıklarınırdquo gerekccedile goumlstererek accedilıklamışlardır Boumlylesi durumlar YTHkatılımcılarının eğitim duumlzeyinin eski hareketlere oumlzellikle işccedili hareketlerineoranla daha yuumlksek ccedilıkmasına neden olabilmektedir (benzer sonuccedillar iccedilin bkzBUTTOM MATTSON 1999) Aynı zamanda bu durum bir konu hakkındasahip olunan bilgi ve eğitim duumlzeyinin bırakın herhangi bir muumlzakereyekatılmayı bir oumlrguumlte katılımı bile zorlaştırdığını goumlstermektedir Dolayısıyla biroumlrguumltlenme iccedilinde en azından sadece bilgi ve yeteneğe sahip olup olmamayabağlı olarak bir takım dışlama mekanizmaları geliştirilebilmektedirDiğer taraftan yukarıda sunulan verilerin işaret ettiği oumlnemligoumlstergelerdenbir diğeri YTHrsquolerin buumltuumlnuumlnuumln aynı biccedilimde değerlendirilmesininolanaksız olmasıdır Ccediluumlnkuuml katılımcıların sınıfsal konumu her harekette farklıbir takım oumlzellikler goumlstermektedir Kaldı ki YTHrsquolerin katılımcılar vedestekccedililer accedilısından uumllkeden uumllkeye bile oumlnemli farklılıklar iccedilerdiklerisoumlylenebilir Oumlrneğin daha oumlnce bahsedildiği gibi Kriesirsquonin ccedilalışmasındanelde edilen sonuccedillara goumlre orta sınıftan bireyler yuumlksek eğitim almış olanlar vegenccediller YTHrsquolerin belirgin destekccedilileridir Buna karşılık oumlğrenci ve işsizlerinYTHrsquoleri destekledikleri soumlylenemez Oysa bu ccedilalışmada elde edilen veriler

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

kuşak accedilısından genccedil ve orta yaşlıların sınıfsal olarak işsizlerin beyaz yakalıccedilalışanların ev kadınlarının yuumlksek nitelikli uumlcretlilerin veoumlğrencilerineğitimsel olarak yuumlksek eğitim almış bireylerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin enoumlnemli destekccedilileri olduğunu goumlstermektedir Dolayısıyla YTHrsquolerinkatılımcıları her uumllkede farklı oumlzellikler goumlsterebilmekte ve bu hareketler farklıtoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir Bu durumun YTHrsquolerinkendilerine iccedilkin oumlzelliklerinden değil fakat olasılıkla o uumllkenin kendine oumlzguumlekonomik sosyal ve siyasal koşullarından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllebilir Nitekimyapılan bazı araştırmalar herhangi bir uumllkenin siyasal youmlnetimanlayışınındevletccedili ya da korporatist olup olmamasının eski ve yeni hareketlere katılımıetkilediğini goumlstermiştir (SCHOFER GOURINCHAS 2001) Benzer olarak10 Bu ccedilalışma sadece YTHrsquoleri değil bu tanımın dışında kalan STKrsquoları oumlrneğinmeslek odalarını da kapsamaktadırMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988383Duyvendak (1995 53 oumlzellikle tablo 31) zayıf ve guumlccedilluuml devletlerde toplumsalhareketlerin başarı şanslarının farklılaştığını guumlccedilluuml bir devlet yapısınıntoplumsal hareketlerin oluşumu ve gelişmesine olumsuz etkileri olduğunugoumlstermeye ccedilalışmıştırBu ccedilerccedilevede duumlşuumlnuumllduumlğuuml zaman eski ve yeni hareketler arasınakeskinayrımlar konulmamasına ilişkin gerek Kriesi ve Klandermansrsquoın gerekse deDrsquoAnieri ve arkadaşlarının tezlerinin desteklendiği soumlylenebilir Bu durumu

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

destekleyen bir başka veri gerccedilekten de Kriesirsquonin (1989) belirttiği gibi eskihareket katılımcılarının YTHrsquolere katılımınadesteğine ilişkin oumlnemli birpotansiyel olarak ortaya ccedilıkmış olmalarıdır Dolayısıyla DrsquoAnieri vdrsquonin(1990) deyişiyle ldquoeski hareketlerde yeni yeni hareketlerde eskirdquo bir ccedilokoumlzelliği bulmak muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışmada eski ve yeni hareket katılımcılarınınfarklı hareketlere katılma eğilimlerine ilişkin Kriesi tarafından yapılanaraştırmada sorulan sorular Tuumlrkiyersquode var olan hareketlere uygun olarakdoumlnuumlştuumlruumllmuumlş ve sendika uumlyelerine ve YTH katılımcılarına sorulmuştur Tablo4 herhangi bir harekete hali hazırda katılmakta olanların iccedilinde bulunmuşolduğu hareket dışında hangi hareketlere de katılmak istediklerine ilişkineğilimlerini goumlstermektedirTablo 4 Başka Hareketlere Katılma EğilimiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriKatılmak İstenenHareketler Ccedilevreci hareketler 70 615 616 -Kadın hareketleri 30 462 - 214Kuumlreselleşme karşıtıhareketler50 423 288 393

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Barış hareketleri 64 731 342 46Anti-nuumlkleer hareketler 445 308 325 107İşccedili hareketleri - - 11 286Eşcinsel hareketler 4 77 68 -1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18484Tablodaki değerler birden fazla yanıt verilebilecek bir biccedilimde sorulmuştur Bu nedenletoplamları 100 değildir Tabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisininiccedilinde bulunduğu harekete benzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğinkadın hareketleri katılımcılarının kadın hareketlerine katılmakisteyip istemediklerikonusundaki yanıtları tabloya alınmamıştırKriesirsquonin Hollandarsquodaki YTHrsquoler uumlzerine yaptığı ccedilalışmalardan elde ettiğiverilere goumlre Hollandarsquoda bu hareketler nuumlfusun geniş bir kesimi tarafındandesteklenmektedir Aynı zamanda Kriesirsquoye goumlre işccedililer de YTHrsquoler iccedilin oumlnemlibir potansiyel oluşturmaktadır (1989 1103-1105) Yukarıdaki tabloincelendiğinde Tuumlrkiyersquode herhangi bir sendikal harekete katılanlarınYTHrsquolere katılma eğilimi accedilısından oumlnemli bir potansiyel oluşturduğugoumlruumllecektir Hatta oumlzellikle kuumlreselleşme karşıtı hareketlerin barış hareketlerininanti-nuumlkleer hareketlerin ve kadın hareketlerinin YTHrsquolere nazaran diğertoplumsal hareket katılımcıları tarafından daha fazla desteklendiği ve buhareketlere katılma eğilimlerinin daha fazla olduğu bile soumlylenebilir Busonuccedillar ccedilalışmanınişin sadece araccedilsal akla bağlı olarak accedilıklanamayacağını(HELLER 1982) nitekim eski hareket katılımcılarının ccedilevre barış

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

kuumlreselleşme karşıtı hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluşturduğunukısmen de olsa desteklemektedir Bu anlamda işccediliemekccedili sınıfının ldquosınıfmuumlcadelesirdquo olarak siyaset anlayışı ile YTHrsquolerin ldquokimlik-kuumlltuumlr temellirdquosiyaset anlayışı soumlylenildiği gibi her durumda birbirini dışlamamaktadırb Oumlrguumlt Yapısı Accedilısından Eski ve Yeni HareketlerYTHrsquolerin oumlrguumlt yapısı ve oumlrguumltlenme biccedilimleri konusunda hem kopuşhem de suumlreklilik teorilerinin savunucuları arasında genel bir anlaşmaolduğundan soumlz edilebilir Nitekim her iki yaklaşım tarafındangenel olarakkabul edilen accedilıklamaya goumlre YTHrsquoler merkezsiz accedilık yapılaşmamış vehiyerarşik olmayan bir oumlzelliğe sahiptirler Ccediluumlnkuuml toplumun buumlrokratikleşmesinekarşıdırlar ve toplumsal kurumların liberter yollarla doumlnuumlştuumlruumllmesiarayışındadırlar (ADAM 1993 PICHARDO 1997 OFFE 1985KITSCHELT 1986 ZIMMERMAN 1987 TOURAINE 1985 DALTONVD 2001 MARTELL 1994 NORRIS 2001) Oumlrneğin Tourainersquoe goumlreYTHrsquoler tarihin anlamı yerine oumlzyoumlnetimden iktidarı ele geccedilirmek yerine iccedildemokrasiden soumlz etmektedirler (1995 275-276) Benzer biccedilimde Offersquoye goumlregeleneksel siyasal oumlrguumltlerin aksine YTHrsquoler oumlrguumltsel farklılaşmaya sahipdeğildirler Bu hareketler iccedilerisinde ldquoliderlerrdquo ve ldquosıradan uumlyelerrdquo arasındafarklılaşmaya izin verilmemektedir Bu nedenle de liderlerin rolleri geccedilicidir veliderler ile uumlyelerin oumlrguumlt iccedili rollerine ilişkin sınırlar oldukccedila zayıftır (OFFE1985 830) Boumlylece YTHrsquolerin kuumlccediluumlk merkezsiz ve demokratik yapılarıMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 104869885

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

85kurumsallaşmış sistemi ve guumlnluumlk yaşam alanı arasında koumlpruuml oluşturangeleneksel oumlrguumltlere bir alternatif ve bunların bir reddi olarak yorumlanmıştırAyrıca YTHrsquolerin bu pratikleri katılımcı bir iletişimin gelişmesine youmlnelik birkatkı sayılmıştır (HUESCA 2001 421)Ne var ki bu ccedilalışmada incelenen hareketlerin buumltuumlnuuml iccedilerisinde sadecealternatif yaşam tarzı hareketleri ile tek bir ccedilevre hareketi dışında diğeroumlrguumltlenmelerin hemen hemen hepsi de ccediloğunlukla lider odaklı bir yapıyasahiptirler Oumlzellikle kadın oumlrguumltlerinde bu durum ccedilok daha belirgin olarakortaya ccedilıkmaktadır Elbette ki sendikalar da bu yapıdan muaf değildir Nitekimhem eski hem de yeni hareketler iccedilinde goumlruumlşuumllen uumlye ve goumlnuumllluumlkatılımcılarınortalama olarak 509rsquou bir oumlrguumlt iccedilerisinde liderin roluumlnuumln ccedilok oumlnemliolduğunu duumlşuumlnmektedir Bu oran kadın derneklerinde 437 ccedilevre vealternatif yaşam tarzı hareketlerinde ise 333 olarak ortalamanın altınaduumlşmektedir Buna rağmen ortaya ccedilıkan oranlar hareketlerin lider odaklıolmadıklarını ve katılımcıların lider odaklı bir oumlrguumltuuml desteklemeyeceklerinisoumlyleyebilmek iccedilin ccedilok yuumlksek oranlardır Kaldı ki hareketin enoumlnemli oumlzelliğiolarak ldquohiyerarşik bir yapıda olmamardquoyı goumlsterenler kadın derneklerinde387 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 258rsquodirDiğer taraftan hiyerarşik bir yapıya sahip olmayan ve biccedilim olarakmerkezsiz bir oumlzellik goumlsteren bir takım hareketler de mevcuttur Bu ccedilalışmadaincelenen alternatif yaşam tarzı hareketlerinden biri buumltuumlnuumlyle gayri resmi ve

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

yapılaşmamış bir oumlzellik goumlstermekte goumlnuumllluumlluumlk esası ile ccedilalışmalarınıyuumlruumltmektedir Ne var ki hareketin ccedilalışmalarını organize edenve faaliyetlerdesorumluluk uumlstlenen bireylerin sayısı 10 ile 15 arasında değişmektedir Dışarıdanbakıldığında hiyerarşik olmadığı soumlylenebilse de bu hareketin faaliyetleriizlendiğinde bir takım sorunlar goumlze ccedilarpmaktadır Oumlrneğin bu hareket iccedilindeyer alan iki kişi işsiz olmaları nedeniyle sosyal hayatlarınınhemen hemenbuumltuumlnuumlnuuml kapsayacak bir biccedilimde oumlrguumlt iccedilerisinde ccedilalışmaktadırlar Birihareketin kurucusu ve başından beri hareketi temsil eden diğeri gruplaoumlzdeşleşmiş olan bu iki birey hareket iccedilinde etkin ve baskın konumdadırlarToplantılarda konuşulacak konularda guumlndemi belirlemede yapılacakfaaliyetlerin neler olacağı konusunda ve hareketle ilgili diğeroumlnerilerde debelirleyicidirler Kaldı ki bu hareketin ccediloklu liderlik gibi bir oumlzelliğe sahipolduğunu soumlylemek oldukccedila zordur Ccediluumlnkuuml yaklaşık on yıl oumlnce kurulmuşolmasına rağmen harekete oumlnderlik eden bireyler aynı kişilerdir Hareketinkatılımcılarından biri bu durumdan rahatsızlığını şoumlyle ifade etmektedirBu hareket iccedilindeki bireyler herkesin kendisi gibi olması gerektiğiniduumlşuumlnuumlyor Hepimiz goumlnuumllluuml ccedilalışıyoruz ama daha ccedilok iş yapanların daha aziş yapanlara karşı tahammuumllsuumlzluumlkleri var Nasıl ccediloumlzuumlleceğini bilmiyorumHakikaten zaman zaman neden buradayız diye kendimize sorduğumuzoluyor1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18686

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

[Hareket iccedilinde] farklı politikalara tahammuumll olduğunu gerccedilekten farklılığınıortaya koyan birisinin ccedilok anlaşılabilir olduğunu zannetmiyorum Hareket iccedilindeliderlerle zıtlıklar olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Biraz farklılığını ortaya koymayabaşladı mı insanlar hemen kopuş yaşanıyor genellikle kaybediyoruz o insanlarıAynı hareketin bir başka uumlyesi ise ldquohareket iccedilinde iktidar olduğunurdquobelirtmesine rağmen bundan rahatsız olmamak gerektiğini soumlylemektedirCcediluumlnkuuml ona goumlre ldquoeğer birileri bu işler iccedilin uğraşmazsa işler ortada kalmakta vebir ccedilok iş yapılamamaktadırrdquo Bu nedenle de bu katılımcıya goumlrebuumltuumln işlerlebir kaccedil kişinin uğraşması normaldir Bir başkana ve youmlnetim kuruluna sahipolan bir kadın derneğinin youmlneticisi ise kararları nasıl aldıklarını şu cuumlmlelerleanlatmaktadırYoumlnetim kurulu toplantıları dışında uumlye toplantıları filan yapmıyoruz zatenAma bu toplantılara gelmek isteyen uumlyemiz olursa tabi ki gelir katılır Kararlarıyoumlnetim kurulu alıyor uumlyeler katılmıyor Her yerde boumlyledir zaten Tuumlzuumlkleregoumlre youmlnetim kurulu yetkilidir karar alma iccedilin İtiraz eden olmaz itiraz etse neolacak tekrar incelenir tekrar ona goumlre karar verilirBir başka kadın derneğinin youmlneticisi ise uumlyelerinin ccedilok fazlakatılmamasından duydukları rahatsızlığı şoumlyle dile getirmektedirKararları genellikle youmlnetim kuruluyla alıyoruz Fakat boumlyle olunca uumlyelerde giderek uzaklaşıyor Bizim uumlyelerimizin bir kısmı zaman zamantoplantılarımıza katılırlar Ancak bu yeterli olmuyorDiğer taraftan yapılaşmamış ve hiyerarşik olmayan bir oumlrguumltlenmeyesahip bir ccedilevre hareketi karar alma suumlreccedillerinde yukarıda bahsedilen kadın

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

derneğinden farklı bir takım youmlntemler uygulamaktadır Bu hareketinkatılımcılarından birinin ifadeleri şunlardırAnkararsquoda birlikte faaliyet yuumlruumlttuumlğuumlmuumlz 40-45 arkadaşımız varFakat buccedilalışmalar genelde esnek ccedilalışmalar olduğu iccedilin toplantılara duumlzenli olarakkatılan 20-25 kişiyi hiccedil bir zaman geccedilmez Zaten her hafta toplantı alıyoruzgeccedilmemesi de normal yani insanların işi filan Karar alırken genel olarakdoumlnemsel yuumlruumltmeler oluşturuyoruz Her kampanyanın sorumlusu var onlarkendi inisiyatiflerini kullanıyorlar inisiyatiflerini kullanırken de genel ccedilalışmaesaslarına [uygun] acil durumlarda inisiyatiflerini kullandıktan sonra topluluğubilgilendirme şeklinde bir mekanizma kurduk Toplantılarda bir divanoluşturuyoruz Divan toplantıyı youmlnetiyor Acil durumlarda yuumlruumltme kararalıyor tuumlm topluluğu ilgilendirecek ccedilalışma tarzıyla ilgili suumlreccedillerde de hepbirlikte karar alıyoruz Zaten bir başkan ve youmlnetim kurulumuz yokMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988787Bu durumda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin yapısı hakkında iki oumlzellik oumlnemkazanmaktadır Birincisi bir kaccedil hareket tuumlruuml dışında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerlider odaklı bir yapıya sahiptir Buumltuumln işler ccediloğunlukla bir kaccedil kişi tarafındanyapılmakta ccediloğu youmlnetici uzun yıllardır youmlneticilik yapmakta hatta dernekkurulduğundan beri başkanlık yapan youmlneticiler bulunmaktadır Oumlrneğin 1994yılında kurulan ve bir başkanı ve youmlnetim kurulu olmayan bir alternatif yaşam

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

tarzı hareketinin bile hali hazırda buumltuumln işlerini yerine getirenler on yıl oumlnce buhareketin kurucusu olan iki kişidir On yıldır başka bireylerinhareketin oumlnderiolması sağlanamamıştır Kaldı ki oumlzellikle bazı kadın hareketlerindeki bir kaccedilyoumlnetici dernek kurulduğundan beri youmlneticiliğe devam etmektezaman zamansadece bir kaccedil youmlnetici değişmektedir Bir oumlrguumlt iccedilindeki liderlerin hareketinstratejileri yapısı işleyişi amaccedilları katılımcılar oumlrguumltler ve eylem biccedilimleriarasındaki ilişkiler vb uumlzerinde oumlnemli etkilere sahip olduğuna ilişkin bir ccedilokccedilalışmadan bahsedilebilir (MICHELS 1962 EICHLER 1977 BARKER2001) Ne var ki liderlerin bir ccedilok konuda etkili olduğu bir yapı oumlrguumlt iccedilidemokrasinin gelişmesini de engelleyici bir etken olabilmektedir11 İkincioumlnemli nokta oumlrguumlt yapısı konusunda YTHrsquoler arasında oumlnemli farklılıklargoumlruumllmesidir Bir kısım hareketler hiyerarşik olmayan ve yapılaşmamış biroumlzellik goumlstermesine rağmen kendi iccedillerinde doğal liderler ortaya ccedilıkmaktadırBu durum aslında oldukccedila normal sayılabilir Ne var ki yukarıdaki bir kaccediloumlrnek goumlz oumlnuumlne alınırsa ortaya ccedilıkan bu doğal liderlerin diğer katılımcılaruumlzerinde bir otorite oluşturmaya başladığı hatta bir takım dışlamamekanizmaları geliştirdikleri goumlzlenmektedir Diğer taraftan YTHrsquolerin ccedilok az11 Bu durumu ldquosivil toplumun dar boğazırdquo olarak adlandırmak muumlmkuumln NitekimFriedmanrsquoa goumlre kuumlreselleşme uumlccedil denge uumlzerine oturmaktadır Suumlper piyasalarsuumlper guumlccediller ve suumlper bireyler (aktaran TOumlZUumlM 2004 158) Amerikarsquodaki ikizkuleleri yıkan Bin Ladin kara mayınlarını yasaklatan Jody Williams ccedilevreci Jose

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Bovi gibi aktivistler suumlper bireyler olarak yorumlanabilir Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerdede suumlper bireylerin oumlnemli olmaya başladığını soumlylemek olanaklıdır Nitekimharekete katılanların sayısı oldukccedila sınırlıyken ve kararlara katılımda oumlnemlisorunlar yaşanırken bu hareketlere liderlik eden bireyler neredeyse hareketinkuruluşuyla birlikte vardır ve bu liderlik vasfını hala devam ettirmektedirlerDolayısıyla ldquosuumlper bireyrdquo olma yolunda oumlnemli adımlar kat etmişlerdir Ancak budurum geniş halk yığınlarının toplumsal hareketlere katılımı accedilısındanduumlşuumlnuumllduumlğuumlnde gerccedilekten de bir dar boğazdır Ccediluumlnkuuml suumlper bireyler peşi sırademokratik bir yapının oluşumunu getirmemekte tersine zaman zaman toplumkatılımını engelleyici olabilmektedir Nitekim demokrasi sıradan ve her zaman hatayapabilir insanların olduğu katılımcı bireyleri gerektiren birldquotoplumsal bireyrdquoanlayışı gerektirir ve bireysel kahramanlıkların olmadığı bir birey-toplum ilişkisioumlngoumlruumlr1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-18888da olsa bir kısmı tamamen hiyerarşik yapılaşmış ve biccedilimsel oumlzelliklergoumlstermektedirler Dolayısıyla hiyerarşik olmayan informel merkezsiz biroumlrguumltlenme biccediliminin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin en oumlnemli oumlzellikleri arasındasayılması en azından şimdilik olanaklı değildir12 Doğrusu Tuumlrkiyersquode her ikioumlrguumltlenme yapısına sahip YTHrsquolerin var olduğudurc Değerlerin Değişimi Accedilısından Eski ve YeniHareketlerYTHrsquolerin dillendirdiği değerler konusunda Larana vd şu oumlzellikleri

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

sıralamaktadırlar (a) YTHrsquoler kimliklerin yeni ve daha oumlnce oumlnemli olmayanboyutlarının ortaya ccedilıkışını goumlsterir Ccedilelişkiler ve harekete geccedilirici faktoumlrlerekonomik yakınmalardan ziyade kimlik ile ilgili olan kuumlltuumlrel ve semboliksorunlara ilişkindir (b) YTHrsquolerin ideolojik karakteri işccedili sınıfı hareketinin veortak eylem iccedilin birleştirici ve buumltuumlnleştirici bir unsur olan Marksist ideolojianlayışının tam zıddı bir noktada durur (1994 5-6) Benzer olarak InglehartYTHrsquolere katılımın buumltuumlnuumlyle değerlerin değişmesiyle ilgili olduğunu ilerisuumlrerek postmateryalist değerlerin gelişmesiyle birlikte bu hareketlere katılımınarttığını ileri suumlrer (1990 52) Bu ccedilerccedilevede toplumsal hareketlerin odağı sınıfırk ya da diğer geleneksel siyasal sorunlardan ccedilok kuumlltuumlrel olana doğruyoumlnelmiştir (MELUCCI 1999)13 Bunun yanında YTHrsquolerin eylemlerindesorun temelli davrandıkları ve dolayısıyla ideolojik toplumsal yaklaşımlarıbenimsemedikleri ileri suumlruumllmektedir (KEYMAN İCcedilDUYGU 2003 228-229) Oumlrneğin Cohen YTHrsquoleri incelerken yalnızca bu hareketlerde yer alankolektif oumlznelerin kimliklerini nasıl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peşinde koştuklarına bakılmaması gerektiğini vurgular Oumlnemli olanbu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratımında iktidar ilişkilerinin oumlneminin farkına varmış olanaktoumlrler iccedilermesidir Bir başka deyişle bu aktoumlrlerin kimlik oluşturma suumlrecininnormların yeniden yorumlanması yeni anlamlar yaratılması kamusal oumlzel vesiyasal alanlar arasındaki sınırların oluşturulmasında goumlzlemlenebilecek olan

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

toplumsal ccedilelişkiler iccedilerdiğinin ayırdında olmalarıdır Bu bağlamda kolektif12 Ne var ki bunun aksini savunanlar da vardır Oumlrneğin Şimşek (2004)rsquoe goumlreTuumlrkiyersquodeki Kuumlrt hareketi Alevi hareketi feminist ve İslamcıhareketler postmateryalistdeğerlere sahiptir orta sınıflara dayanmaktadır ve merkezsizoumlrguumltlenmeler uumlretmişlerdir13 YTHrsquolerin onların sınıfsal konumuyla değil fakat asıl olarak savundukları ortakdeğerlerle tanımlanabileceklerini ileri suumlren bir yaklaşım iccedilinbkz (PICHARDO1997)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486988989aktoumlrlerin yorumlanışını tartıştıkları bir genel toplumsal kimlik iccedilerisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya ccedilalıştıkları soumlylenebilir (COHEN ARATO 1992511) Ancak bu kimlik muumlcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayacağı iccedilin asıl gerekli olan ccedilelişkilerin siyasal youmlnlerini inceleyen vekimliğin buguumln neden temel bir odak noktası haline geldiğini accedilıklayan biryaklaşımdır (1992 512) Dolayısıyla YTH teorisyenlerine goumlre bu hareketlerinsavunduğu değerler geccedilmişin eski hareketlerinden farklı olarak(1) doğrudanemek sermaye ccedilatışması temelinde değil fakat post-materyalist referanslaradayalı ldquoyeni siyasetrdquoin gelişmesine ve (2) ekonomik yeniden dağıtım ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara değil hayatın niteliğine ilişkin sorunlara vurguyapmaktadır Bu anlamda uumllkedeki ya da duumlnyadaki buumltuumlnsel sorunlarla değilyaşam kalitesine ilişkin daha spesifik sorunlarla uğraşırlarBu ccedilalışmada eski ve YTH katılımcılarının savundukları değerlere ilişkin

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

bir kaccedil soru youmlneltilmiştir Bunlardan biri Tuumlrkiyersquode var olan sivil toplumkuruluşlarının uumllkedeki sorunların hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarındakisorunlarla mı ilgilenmeleri gerektiğine ilişkindir Buna goumlre memur sendikalarıkatılımcılarının 896rsquosı işccedili sendikalarının 902rsquosi kadın hareketlerinin833rsquouuml ve ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinin 633rsquouuml STKrsquolarınTuumlrkiyersquodeki buumltuumln sorunlarla ya da her oumlnemli sorunla ilgilenmesi gerektiğiniduumlşuumlnmektedir Bu anlamda Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin sadece ldquoyaşamniteliğirdquoneilişkin sorunlara vurgu yaptığını soumlylemek buumltuumlnuumlyle doğru olmayacaktırNitekim ldquoeşitsizlik temelli farklılıklardan hangisinin daha oumlnemli olduğunardquoilişkin sorulan bir soruya verilen yanıtlar ilginccediltirTablo 5 Eşitsizlik Temelli Farklılıkların Oumlnem DerecesiESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriEşitsizlikler Eğitimseleşitsizlikler571 673 548 548Sınıfsal eşitsizlikler 667 542 37 533Cinsiyete dayalıeşitsizlikler204 102 685 419Siyasal goumlruumlştenkaynaklanan

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

eşitsizlikler51 333 411 2211048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19090Statuuml eşitsizlikleri 347 469 247 484Muumllkiyete dayalıeşitsizlikler347 286 26 387Etnik temellieşitsizlikler188 102 233 226 Tablodaki değerler her katılımcının eşitsizliğe en fazla neden olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml uumlccedil yanıtınıntoplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100 değildirMemur sendikalarında sınıfsal eğitimsel ve siyasal goumlruumlş farklılığındandoğan eşitsizlikler işccedili sendikalarında ise eğitimsel sınıfsal ve statuumlfarklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayı alırken kadın hareketlerindecinsiyet eğitimsel ve sınıfsal ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerindeeğitimsel sınıfsal ve statuuml farklılıklarından doğan eşitsizlikler ilk uumlccedil sırayıalmaktadır Dikkat edilirse işccedili hareketleri ile ccedilevre ve alternatif yaşam tarzıhareketlerinin katılımcılarının oumlncelikle vurguladıkları eşitsizlikler birbirleriylebirebir oumlrtuumlşmektedir Memur sendikaları siyasal goumlruumlş farklılıklarına kadınhareketleri ise cinsiyet temelli farklılıklara yaptıkları vurguaccedilısındanfarklılaşmaktadır Her doumlrt hareket tipi de sınıfsal ve eğitimsel eşitsizliklerevurgu yapma accedilısından birbirlerine oldukccedila benzemektedir Bu sonuccedillar birbaşka soruyla Tuumlrkiyersquode acilen ccediloumlzuumllmesi gereken uumlccedil temel problemin neolduğu sorusuyla karşılaştırılınca daha anlamlı olmaktadırTablo 6 Tuumlrkiyersquonin Temel ProblemleriESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLER

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

MemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşamTarzıHareketleriTemel Problem Ekonomik sorunlar 63 536 52 548Eğitim sorunu 52 446 293 323İşsizlik 32 464 32 226Demokrasi 24 71 32 129Gelir dengesizliği 24 179 147 161Siyasetin işleyişi 15 161 133 129Kuumlltuumlrelsosyalhaklar11 125 133 97Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989191İnsan hakları 11 54 147 65Yoksulluk 2 196 8 97Sağlık hizmetleri 17 125 27 129 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin Tuumlrkiyersquonin temel sorunlarının ne olduğuna ilişkin verdiğiuumlccedil yanıtın toplamını goumlstermektedir Bu nedenle toplamları 100değildirBuumltuumln hareket tuumlrleri iccedilinde Tuumlrkiyersquodeki temel problemlerin enoumlnemlisiolarak ekonomik sorunlar goumlsterilmiştir Diğer taraftan memur sendikalarındave ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde eğitim ikincisıradayken işccedilisendikaları ikinci oumlnemli sorun olarak işsizliğe vurgu yapmış kadınhareketlerinde ise işsizliğin yanında demokrasi de temel sorun olarak

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

goumlruumllmuumlştuumlr Siyasetin işleyişine insan hakları ihlaline gelir dengesizliğine vekuumlltuumlrel ve sosyal hakların engellenmesine ilişkin sorunlara yapılan vurguhemen hemen buumltuumln hareketlerde aynı oranlardadır Bu noktada belkivurgulanabilecek en oumlnemli sonuccedil şudur Bir oumlrguumlt ve hareket olarak ekonomikyeniden dağıtım sorunları YTHrsquolerin odak noktaları değildir ancak buhareketlerin katılımcıları yine de bu sorunların farkındadır veccediloumlzuumllmesigereken bir problem olarak goumlrmektedirler Dolayısıyla Duyvendakrsquoın belirttiğigibi guumlnuumlmuumlzuumln yeni hareketlerinin amaccedillarının yeniliği goumlrelibir durumdur(1995 14) Bu anlamda Cohen ve Aratorsquonun YTHrsquoleri sistemyaşamduumlnyalarıayrımının her iki tarafında da etkili olması gereken yani bir yandan yaşamduumlnyasının iletişimsel altyapısını korumak ve geliştirmek iccedilin ccedilaba goumlsterirkendiğer yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal değişiklikleridehedeflemesi gereken suumlreccediller olarak goumlrmelerinde oumlnemli bir haklılık payıolduğu soumlylenebilir (1992 531) Tablo 5 ve 6rsquodaki verilere goumlre sorunlarayapılan vurgularda eski ve yeni hareketler arasında ccedilok buumlyuumlk farkların ortayaccedilıktığını soumlylemek zordur Bu durum her iki hareketin birbirine oldukccedila benzeryanları olduğunu goumlsterdiği gibi bu benzerlikten yola ccedilıkılarak aralarında birtakım ortaklıklar kurulabileceğinin de goumlstergesi sayılabilir Dolayısıyla eski veyeni hareketler karşılaştırıldığında savundukları değerler konusunda bu ikihareket biccedilimi arasında buumltuumlnuumlyle zıtlık olduğu soumlylenemez Bu yargıyıdestekleyen bir başka veri ldquoguumlnuumlmuumlzde sınıf ccedilelişkilerinden ccedilok kuumlltuumlrel

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

farklılıkların daha oumlnemli olduğurdquo yargısına katılanların oranlarındagoumlruumllmektedir Bu yargıya memur sendikalarında 304 işccedili sendikalarında42 kadın hareketlerinde 364 ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde483 duumlzeyinde bir katılım soumlz konusudur Bu oranların YTHrsquolerin sadecekimlik ve kuumlltuumlr temelli farklılıklara vurgu yaptığını soumlyleyebilmek iccedilin yeterliolmadığını belirtmek gerekir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin değerler1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19292bakımından eski toplumsal hareketlerle benzerlik taşıdığı ve sadece spesifikdeğil fakat buumltuumlnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri soumlylenebilirDiğer taraftan toplumsal hareketlerin genel amaccedilları accedilısındanoumlnemlifarklılıklar olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Oumlrneğin bir alternatif yaşamtarzı hareketinin youmlneticisi amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedirSağlıklı bir yaşam ccedilevresinin oluşturulması iccedilin bir felsefe geliştirmekuumlzere ccedilalışmalar yapıyoruz Bizim şimdi amaccedil ve faaliyetlerimizi sağlıklı biryaşam ccedilevresi derken hem kişinin bilinccedil duumlzeyinde bireysel anlamda bir sağlıkbilincinin ve mantık değerlerinin boumlyle sağlam bir zemine oturması bireyinyaşam ccedilevresiyle kurduğu mantık zincirinin doğru bir mantık olarak ortayaccedilıkması Ve burada bireyin gelişimine oumlnem ortaya ccedilıkıyor Tuumlrkiye feodal birkuumlltuumlrden yeni sanayi toplumuna geccediliyor kapitalist topluma buumlyuumlk şehirdeyaşama başlıyor ve o değerlerde aşınma oluyor kimlik bunalımı başlıyor Bu

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

kimlik bunalımında kişinin kendisi ve yaşam ccedilevresini yeniden tanımlaması vebu tanımı doğru bir mantık sisteminin uumlzerine kurması gerekiyor Bu anlamdabiz bireysel bilinccedil duumlzeyinin oumlnemini ortaya koyuyoruz Ve kişiye yatırımınbireye yatırımın ve bunun oumlğrenen bir organizasyon olarak kendi bilinciyleseccediltiği bir organizasyonda değerler geliştirmesi buna zemin hazırlamak uumlzerekurulduk dernek olarak Herhangi bir oumlğretiyi kimseye oumlnceden dayatmıyoruzDernek youmlneticisinin ortaya koyduğu amaccedilların YTH teorisyenlerininvurguladığı gibi post-materyal daha ccedilok kimliğe kimliğin gelişimine yaşamniteliğine ilişkin sorunlarla ilgili olduğu goumlruumllmektedir Bunabenzer birbiccedilimde bir eşcinsel hareketin katılımcısı kendi hareketlerininamaccedillarınıaccedilıklarken tamamen kimliğe vurgu yapmaktadırBizim oumlzguumlrluumlkccediluuml bir perspektifimiz var Yani tamamen merkezi biriktidarı hedeflemeyen tahakkuumlm karşıtı militarizm karşıtı ve cinsiyetccedililikkarşıtı bir kanal accedilmaya ccedilalışıyoruz bu toplumda Bunun getireceği oumlzguumlrluumlkalanının da ille de bir parti oumlrguumltlenmesi uumlzerinden olması gerektiğiniduumlşuumlnmuumlyoruz Bir toplumsal hareket oumlrguumltlenmesiyle bunun muumlmkuumlnolabileceğini duumlşuumlnuumlyoruzDiğer taraftan bir ccedilevre hareketinin katılımcısı daha evrensel kimliktenccedilok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amaccedillar ccedilerccedilevesi ccedilizmektedirCcedilalışmaya başladığımız zaman tek bir temel ilkemiz vardı aslında antikapitalistolacak ccedilalışma demiştik Yani bir sistem sorunu toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk ccedilevre sorununu Tuumlrkiyersquonin uluslar arası pazara

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

entegrasyonunu hızlandıracak bu suumlreccedilte ihracata dayalı buumlyuumlmeyiperccedilinleyecek politikalar iccedilselleştirildikccedile şey tarafından oligarşi diyelim ya daegemen sınıfların ittifakı tarafından iccedilselleştirildikccedile bunun yaratacağı ccedilevreselkriz accedilığa ccedilıktıhellip Ve biz [hareketimizi] inşa ederken şunu goumlrmeye başladıkbir Tuumlrkiyersquode bunun duumlşuumlnsel alt yapısının olması lazım tek bir ekolojiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989393hareketinden bahsedemeyiz Tarihsel ve toplumsal referansları itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadır İkincisi tarihsel dinamiklerdenbeslenmek zorundadır Uumlccedil bu tarihsel dinamiklerle bağlantılı olarak ekolojikrizinin muhataplarının belirlenmesi lazımdır 1980 sonrası ve duumlnyada geneleğilim artık herkesin her şeyden sorumlu olduğu ve her şeyin herkesin sorunuolduğu genellemeler uumlzerinden sorun muğlaklaştırıldı Neyin kimin oumlrguumltuumlolduğu kimin neyi oumlrguumltlediği neyin neyle ilişkili olduğu ldquopostrdquo suumlreccedille birliktebelirsizleşti Bunu netleştirebilmek adına [hareketimiz] bu uumlccedil soruya cevapverme ihtiyacı duyduBu uzun alıntının vurguladığı temel noktanın post-materyal oumlzelliklerkimliğe dayalı bir siyaset ya da kuumlltuumlrel oumlzellikler olduğunu soumlylemek pek fazlaolanaklı değildir Tersine şimdilerde suumlrekli dillendirilen ldquopostrdquo suumlreccedillerinyarattığı belirsizliğe muhalefet etmektedir Gerccedili ldquoccedilevrerdquo sorunuyla ilgilenmeninkendisinin başlı başına bir post-materyalist değer olduğu ilerisuumlruumllebilir

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Ancak burada asıl oumlnemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi ldquoyenirdquo yapanoumlzellik o hareketin ccedilevre sorununu nasıl accedilıkladığı ve nasıl ccediloumlzmeye ccedilalıştığıile ilgilidir Nitekim kadın hareketi ldquokadın sorununa vurgu yapmakrdquo accedilısındanhiccedil de yeni değildir Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa şimdiki kadınhareketlerinin bu sorunu nasıl goumlrduumlklerine soruna nasıl yaklaştıklarına ve nasılccediloumlzmeye ccedilalıştıklarına buna bağlı olarak da eski kadın hareketlerinden hanginoktalarda farklılaştıklarına bakılmalıdır Yukarıda bahsettiğimiz ccedilevrehareketinin katılımcısı ile yapılan goumlruumlşmenin daha ileriki birboumlluumlmuumlnde ccedilevresorununu nasıl algıladıkları konusunda şunları ifade etmiştirSorunu kavrama biccedilimimiz bu konuda temel kriterhellip Buguumln kapitalizmbizim canlı varlıklar olarak varlığımızı devam ettirmemizin oumlnuumlnde ciddi birtehdit Diğer canlı varlıklarla bir birlik iccedilinde yaşamamız gerekiyor Bunun iccedilintoplumsalı uumlretme biccedilimimizin değiştirilmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyoruz Buguumlnbu toplumsalı uumlretme tarzımız kapitalizmdir Peki insanve doğa arasındakibirliği ne sağlayacak Toplumsal uumlretim ilişkilerimizdeki doumlnuumlşuumlm sağlayacakBu nasıl olacak Emek dolayımıyla olacak Yani insanla doğa arasındaki birliğisağlayacak yegane guumlccedil emektir Yegane proje buguumln iccedilin insanla doğa birliğinisağlayabilecek toplumsallaşmış bir emeğin yaratılmasıdıryani uumlretimtarzının sorgulanması gerekir Sadece ccedilevre sorunlarıyla [ilgilenen] bir politikadeğil Ccedilevre sorunları dediğimiz şey en basit anlamıyla şu başlıkları ekolojikkriz başlıkları olarak değerlendiriyoruz kentsel sorun alanları kırsal sorun

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

alanları bunun iccedilinde oumlnemli olarak enerji sorunu tarım sorunu kentleşmesorunu ciddi tartışma başlıkları Sorunu emek dolayımıyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra doğal olarak tarihsel oumlzneyi de belirliyorsunuz Bu daemekccedili sınıflardırekoloji hareketi kendi toplumsal projesini emekccedilisınıflardan doğru inşa edecektir [Hareketimiz] bunun projesidir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19494Bu soumlylemin goumlsterdiği gibi ccedilevre sorunu yerel ve spesifik birsorunolmaktan ccedilok daha evrensel ve uumlstelik sınıfsal bir accedilıklamaya dayalı bir sistemsorunu olarak goumlruumllmektedir Dolayısıyla YTH aktoumlrlerinin kendilerini yerleşiksiyasal kodlarla yani sağ-sol liberal muhafazakar sosyalist komuumlnist gibitutumlarla tanımlamadıklarına ilişkin YTH teorisyenleri tarafından (oumlrnoumlzellikle Melucci Touraine Offe) ileri suumlruumllen tezin doğrulandığını soumlylemekguumlccediltuumlr Daha doğrusu en azından kendisini bu değerler accedilısından tanımlayanYTHrsquolerin de varlığından bahsetmek daha anlamlıdır Yukarıdaki oumlrneğebenzer olarak spesifik sorunlarla değil ama insanları daha evrensel ve politiksorunlar etrafında oumlrguumltlemeyi amaccedillayan fakat yukarıdaki yaklaşımın tersinedaha muhafazakarsağ bir yaklaşım geliştiren bir kadın derneği başkanı kendihareketlerinin amaccedilları hakkında şunları soumlylemektedir1966 yılında kurulduk Kamu yararına ccedilalışan bir dernektir Tuumlrk devletininmilli varlık ve buumltuumlnluumlğuumlnuumln korunmasında Tuumlrk kadınının buumlyuumlksorumluluğuolduğuna inanan derneğin gayesi budur Tuumlrk kadınının yuvasını ve yurdunu

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

koruyabilmesi iccedilin aşırı ve yıkıcı cereyanlara ccedileşitli ideolojilere karşıbilgilendirilmesi değerlerinin yaşatılması ve ccedilocuklarımıza oumlğretilmesindeonlara fikren yardımcı olmaktadır Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa bu uumllkenin nelerle karşılaşacağından haberdar olmazsaccedilocuklarınıikaz edemezler Uumllkemize youmlnelik buumltuumln yıkıcı faaliyetler Derneğimizkurulduğu zaman 1966rsquoda oumllduumlrmeler cinayetler başlamıştı Kurulmaamaccedillarından biri budur Aşırı cereyanların Tuumlrkiye uumlzerinde oynadıklarıoyunlar Oumlzellikle de komuumlnizmin O sırada komuumlnizm geldi geliyor korkusuendişesi kurulma amacı bunlara karşı muumlcadeledir Ve buamacı şimdi bizdevam ettiriyoruzBu kadın derneğinin anti-Marksist olduğu soumlylenebilir ancak kesinliklepost-Marksist değildir Ayrıca kimlik yaşam niteliği gibi post-materyalistdeğerlere de vurgu yapmamaktadır Bu noktada oumlnemli olabilecek goumlstergelerdenbiri herhangi bir harekete katılan eski ve yeni hareket katılımcılarınınkendi katıldıkları hareket dışında hali hazırda başka hangi hareketlereldquokatıldığırdquona ilişkindir Nitekim daha oumlnce bahsedildiği gibi Inglehart (199052) YTHrsquolerin gelişiminde değerlerin materyalistpost-materyalist youmlnuumlnuumlnoldukccedila oumlnemli olduğunu ileri suumlrmektedir Ona goumlre yeni hareketlere katılımpost-materyalist değerlere sahip olup olmamayla guumlccedilluuml bir biccedilimde ilişkilidir(Dalton vd 200 44) Ne var ki bu ccedilalışmada elde edilen veriler hareketlerekatılma eğilimiyle post-materyalist değerlerin benimsenmesi arasında direk

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

bağlantı kurmayı zorlaştırmaktadır (bkz tablo 4) Benzer biccedilimde katıldığıhareket dışında başka bir harekete de doğrudan doğruya ldquokatılanrdquo eski veYTHrsquolerin uumlyeleri arasında oumlnemli benzerlikler kurulabilirMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989595Tablo 7 Diğer Hareketlere KatılımESKİ HAREKETLER YENİ HAREKETLERMemurSendikalarıİşccediliSendikalarıKadınHareketleriCcedilevre veAlternatifYaşam TarzıHareketleriKatılınan Hareketler Ccedilevreci hareketler 17 111 95 -Kadın hareketleri 122 19 - 133Kuumlreselleşmekarşıtı hareketler14 148 149 195Barış hareketleri 38 207 284 195Anti-nuumlkleerhareketler6 - 68 133İşccedili hareketleri - - 257 238 Tablodaki değerler her goumlruumlşmecinin halihazırda katılmakta olduğu toplumsal hareketlereilişkin verdiği yanıtların toplamını goumlstermektedir Bu nedenletoplamları 100 değildirTabloda verilen yuumlzdeler bir hareketin katılımcısının kendisinin iccedilinde bulunduğu hareketebenzer hareketlere ilişkin verdiği yanıtları iccedilermemektedir Oumlrneğin kadın hareketleri

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

katılımcılarının kadın hareketlerine katılıp katılmadığı konusundaki yanıtları tabloyaalınmamıştırİşccedili ve memur sendikaları uumlyeleri ile kadın dernekleri uumlyelerinin oumlrneğinccedilevreci hareketlere kuumlreselleşme karşıtı hareketlere barış hareketlerine ve antinuumlkleerhareketlere katılımları arasında buumlyuumlk farklar olmadığ__________ı goumlruumllmektedirAynı benzerlik ccedilevre ve alternatif yaşam tarzı hareketleriyle de kurulabilirOumlyleyse eski ve yeni hareket katılımcılarından hangileri post-materyalistdeğerlere sahiptir Ya da eski hareket katılımcıları da yeni hareketlerekatılanlar gibi bir takım post-materyalist değerler mi taşımaktadır Ne var kigenel olarak değerlendirildiğinde herhangi başka bir harekete katılma oranlarıhem eski hem de yeni hareketlerde oldukccedila duumlşuumlktuumlr En yuumlksek oran memursendikaları uumlyelerinin barış hareketlerine katılımında ortaya ccedilıkmaktadır (38)Kaldı ki gerek eski gerekse yeni hareketler iccedilerisindeki aktoumlrlerin başka birderneğe uumlye olma oranları da pek yuumlksek değildir Başka bir derneğe uumlyeolanların oranı memur sendikalarında 149 işccedili sendikalarında 302 ccedilevreve alternatif yaşam tarzı hareketlerinde 393 ve kadın derneklerinde 32rsquodirMemur sendikalarındaki oranların diğerlerinden daha duumlşuumlk olmasının materyalistya da postmateryalist değerlere sahip olup olmamayla accedilıklanabileceğinisoumlylemek gerccedileği yansıtmayacaktır Nitekim tablo 7rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi memursendikaları katılımcılarının başka bir harekete katılım eğilimine ilişkin oranları1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19696

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

diğer hareketlerle hemen hemen aynıdır Ama soumlz konusu olan uumlyelik oluncamemur sendikalarının katılımcılarının başka herhangi bir derneğe uumlyeolabilmesinde ortaya ccedilıkabilecek yasal sorunlarla karşılaşabileceği duumlşuumlnuumlluumlrsememurların başka tuumlr bir derneğe uumlyelik oranlarının duumlşuumlk olmasının nedeniniburada aramak daha gerccedilekccedili olacaktır Diğer taraftan işccedili sendikaları ile diğeriki hareketin başka bir derneğe uumlyelikleri arasında ccedilok buumlyuumlk farklar olmadığısoumlylenebilir Belki de bu sonuccedillar karşısında soumlylenebilecek enoumlnemli şeygerek eski gerekse yeni hareket katılımcılarının kendi katıldıkları hareketdışında herhangi bir başka harekete katılımlarının post-materyalist değerleribenimsemiş olmakla ilintili değil fakat başka oumllccediluumltlerle ilgili olabileceğidirNitekim belki devletin baskıcı yapısı eşit ve adil koşullardakatılımı sağlayanbir kamusal alanın yokluğu uumllkenin ekonomik ve siyasal koşulları oumlrguumltlerinanti-demokratik yapısı vb tuumlruumlnden oumlzellikler bir toplumsal harekete katılımıherhangi bir değeri benimsemiş olup olmama oumllccediluumltuumlnden daha fazla etkileyenbir oumllccediluumlt olabilmektedir Kaldı ki yapılan bazı araştırmalar YTHrsquolerinetkilerinin ve aktivitelerinin yuumlksek oranlarda post-materyalist değerlere sahipuumllkelerde bile oumlnemli değişikliklere sahip olduğunu goumlstermiştir Oumlrneğinguumlccedilluuml hareketlere ve postmateryalist değerlere sahip Hollanda ve Almanya sivilitaatsizlik eylemlerine katılmada en duumlşuumlk oranlara sahiptir Bunun tersinedaha materyalist değerlere sahip olan Fransarsquoda sivil itaatsizlik eylemlerinekatılım Avrupa uumllkeleri arasında en yuumlksek duumlzeydedir (KOOPMANS 1996)

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

5 TARTIŞMA VE SONUCcedilBilindiği gibi şimdilerde tuumlm duumlnyada işccedili sınıfının bittiği dolayısıyla işccedilihareketinin bittiği sınıfa dayanmayan toplumsal hareketlerin geliştiği yeni birhizmet sınıfının ortaya ccedilıktığı bunların da sosyalizm ile değil post-Marksistlerin deyişiyle radikal bir demokrasi anlayışıyla ilgisinin olduğutelkin ediliyor Diğer taraftan ideolojik bir projenin yansıması ya da halihazırdaoluşum halinde bir proje olabilecek boumlylesi bir iddia bir gerccedileklikmiş gibihemen benimsenip iccedilselleştiriliyor ldquoYurttaş olma bilincirdquo ldquosınıf bilincirdquoninldquokimlik youmlnelimli taleplerrdquo ldquouumlretim ilişkisine dayanan taleplerrdquoin yerine geccediliriliyorBu nedenle de sınıf oumlrguumltleri ve sınıf hareketleri değil fakat yeni toplumsalhareketler ve sivil toplum oumlrguumltleri demokrasinin geliştirilmesinin başlıcaaraccedilları olarak goumlruumlluumlyor Ccediluumlnkuuml duumlnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomikanlayışa ve neo-liberal politikalara da buumltuumlnuumlyle uygun olaraktemelccedilatışma ve ccedilelişkinin artık sınıflar arasında değil devlet ve sivil toplum arasındaolduğu ileri suumlruumlluumlyor Aşağıda da tartışılacağı gibi bu ccedilalışmada elde edilensonuccedillar en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azındanşimdilik nedemokratik bir toplum geliştirmenin araccedilları ne demokrasinin deneyimlendiğiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989797birlikler ne de işccedili sınıfı hareketine alternatif oumlrguumltler olarak ele alınamayacağınıgoumlstermektedirNitekim elde edilen veriler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolere

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

ilişkin bir kaccedil nokta oumlnem kazanmaktadır Bunlardan birincisi YTHrsquolerin kendiaralarında yapı katılımcılar ideoloji ve amaccedillar accedilısından oumlnemli farklılıklartaşıyor olmasıdır Bu nedenle YTHrsquoleri ldquoyenirdquo yapan temel oumlzelliklerin buoumllccediluumltlerden yola ccedilıkılarak anlaşılabileceğini soumlylemek tamamen olanaklıdeğildir (benzer sonuccedillar iccedilin bkz PICHARDO 1997 KITSCHELT 1986ROCHON 1990) İkincisi bu ldquoyenirdquo hareketlerin bir ccediloğu katılımcılar yapı veamaccedillar accedilısından eski hareketler olarak adlandırılan işccedili ve emekccedilihareketleriyle oumlnemli benzerlikler goumlsterirken bir kısmı ise farklı nitelikleresahiptir Bu iki oumlzelliğe bağlı olarak soumlylendiğinde uumlccediluumlncuuml biroumlzellik dahaortaya ccedilıkmaktadır ki o da Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin başka toplumlardaki(oumlzellikle Batı ve Doğu Avruparsquodaki) hareketlerden oumlnemli farklılıklariccedilermesidir Bu anlamda YTHrsquolerin konjonktuumlrel olduğundan ve her toplumdakendilerine oumlzguuml biccedilimlerle ortaya ccedilıktığından bahsetmek olanaklıdır Bunoktada ortaya ccedilıkan oumlnemli bir sorun her uumllkenin kendi koşullarına bakılarakdeğerlendirildiğinde YTHrsquolerin her zaman lsquobiricikliklerrsquo yani hep ait olduğutopluma oumlzguuml olan oumlzellikleri taşıyacağı meselesidir Elbette ki bu sorun sadeceTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler iccedilin değil diğer toplumlardaki hareketlericcedilin degeccedilerlidir Bu durumda YTHrsquolere ilişkin her şeyi bir oumlzguumlnluumlkyenilikfarklılıkolarak suumlrekli yeniden keşfetmek gibi bir problem ortaya ccedilıkarNe var kiaslolan YTHrsquoleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlaşmış bir grupharekettarzıoumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavramakanlamak gerektiğidir Nitekim Marx

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

somut olanı anlatırken ldquosomut birccedilok belirlenimin yoğunlaşması dolayısıylaccedileşitliliğin birliği olduğu iccedilin somutturrdquo (MARX 1979 37) demektedirTuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler soumlz konusu olduğunda bu belirlenimler azgelişmişlik vegeccedil kapitalistleşmiş olmak suumlrekli olarak yaşanan ekonomik krizler yarı feodalnitelikler taşımak azgelişmiş bir demokrasi sivil toplum ve siyasal yapıyasahip olmak devletccedili-seccedilkinciler eliyle kurulmuş bir modernizm bumodernizmin Kemalizm dolayımıyla kurulmuş olması nuumlfusunun Muumlsluumlmanolması vb oumlzellikler bağlamında ortaya ccedilıkar14 Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri boumlylesi14 Nitekim Latin Amerika ve Avruparsquodaki toplumsal hareketler uumlzerine yapılan bazıaraştırmalar bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasında butoplumların kendioumlzguumll koşullarından kaynaklanan ccedilok oumlnemli farklılıklar ortaya ccedilıkarmıştır OumlrneğinSlaterrsquoa goumlre devlet iktidarının merkezileşmesinin derecesi devletin sosyalguumlvenliğe ilişkin işlevleri devletin sivil topluma nuumlfuz etme derecesi gibifarklılıklar Latin Amerika ve Avruparsquodaki YTHrsquolerin gelişiminin neden farklı1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-19898belirlenimler etrafında somutlaştırarak anlamaya ccedilalıştığımız zaman birtaraftan kendisine oumlzguuml oumlzellikleri diğer taraftan ise bu belirlenimlerin benzeriniyaşamışyaşıyor olan diğer toplumlardaki YTHrsquolerle arasındaki benzerliklerisaptamak olanaklı olabilir Bu durumda YTHrsquolerin neden her toplumdafarklı bir takım oumlzelliklere sahip olduğunu anlamak kolaylaşacaktır YTHrsquoler ile

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

emek hareketleri arasındaki bağlantı da bu somutlaştırmadan yola ccedilıkılarakortaya konulabilir Oumlyleyse bu ccedilalışmada YTHrsquolerin farklılıklarına ccedileşitliliklerinevurgu yaparak onları lsquoyerelleştirmekrsquo değil tarihsel olarak somutlaşmışbir hareket ve oumlrguumltlenme biccedilimi olarak kavrayabilmek amaccedillanmaktadır Buaccedilıdan duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde Tuumlrkiyersquode modernleşmenin yukarıdan ccediloğu zamandevlet eliyle gerccedilekleştirilmiş olması geccedil kapitalistleşmiş olmak ve dolayısıylapost-enduumlstriyel toplum niteliği taşımıyor olmak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin diğertoplumlardan neden farklılaştığını ve Tuumlrkiyersquodeki eski ve yenihareketlerarasındaki benzerlikleri accedilıklayabilirken İslamcı Kemalist sosyalist milliyetccedilivb siyasal yaklaşımların birbirleriyle gerilimli ilişkisi YTHrsquolerin kendiaralarındaki farklılıkları accedilıklayabilmektedir Her ne kadar bazı teorisyenlertarafından bir hareketin oumlrguumlt yapısı katılımcılarının yaş ve sınıf yapısıamaccedilları ve değerleri onları eski sınıf temelli hareketlerden ve partilerdenayıran temel oumlzellik olarak goumlruumlluumlyor olsa da bu ayrımlar TuumlrkiyersquodekiYTHrsquoler iccedilin duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde onları eski sınıf temelli hareketlerden ayırantemel ayrım noktaları olarak goumlsterilemez (benzer sonuccedillar iccedilinbkzHELLMAN 1994 HILGERS 2003) Bu etkenler daha ccedilok ikincil duumlzeydebelirleyici ve farklılaştırıcı olabilmektedirYukarıda yeni ve eski hareketler arasında oumlnemli benzerlikler olduğunadeğinilmişti Bu bir kez daha tekrar etmiş olmak pahasına da olsa soumlylenmesigereken oumlnemli bir noktayı oluşturmaktadır Tuumlrkiyersquode eski ve yeni hareketler

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

arasına keskin ayrımlar konulamamaktadır Bu oumlzellik ise sadeceTuumlrkiyersquodekiYTHrsquolere oumlzguuml olarak duumlşuumlnuumllemez Nitekim bazı Guumlney ve Latin Amerikauumllkelerinde yapılan araştırmalarda benzer sonuccedillara ulaşılmıştır (HELLMAN1994 HILGERS 2003) Nitekim bu uumllkeler oumlzellikle uumllkedeki ekonomiksorunlar devlet iktidarının merkezileşmesi devletin sivil toplum alanına nuumlfuzetme derecesi gibi oumlzellikler soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodekine benzersorunları deneyimlemiştir15 Oumlrneğin Hellman (1994)rsquoın Meksikarsquodaki yeni veolduğunu accedilıklar (akt Hellman 1992) YTHrsquoler Latin Amerikarsquoda bu belirlenimleretrafında somutlaşmaktadır15 Aslında bu yaklaşıma benzer olarak yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarklılıkları da accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır Oumlrneğin Cotgrove veDuff (2003 77-78)rsquoagoumlre her iki hareket tuumlruumlnuumln sahip olduğu değerler ve inanccedillararasındakiMustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 10486989999eski toplumsal hareketleri karşılaştırmalı olarak ccedilalıştığı araştırmasında ulaştığısonuccedillar bu ccedilalışmada elde edilen sonuccedillarla uyuşmaktadırMeksika hareketlerine ilişkin ccedilalışmamda geccedilmişle kopuştan ccedilokbirsuumlreklilikle karşılaştım Kırsal hareketlerin ne temel amaccedillarının ne de taktik vestratejilerinin ccedilok belirgin olarak değişmediğini fark ettim Bu suumlreklilikMeksika politik sistemindeki yavaş değişimi yansıtır Eski oumlrguumltlerin stratejisitıpkı yeni olanlar gibi kendilerini oumlnce yerel sonra ulusal duumlzeyde guumlvenilecekbir guumlccedil olarak oluşturmak ve eninde sonunda devletten tavizlerkoparmaktı

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

1968rsquoden oumlnce kullanılan teknikler buguumlnkuuml hareketler tarafından kullanılanbaskı ve seferberlik taktiklerinden ccedilok farklı değildi Goumlsteriler oturmaeylemleri protesto yuumlruumlyuumlşleri dilekccedile vermeler ve mektup yazmakampanyaları eski hareketlerin kullandığı taktiklerdi (HELLMAN1994 130)Buumltuumln bu sonuccedillardan yola ccedilıkarak Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquolerin eski sınıftemelli hareketlerden tam bir ldquokopuşrdquo yaşamadığı doğrusu aralarında birldquosuumlreklilikrdquo kurulabileceği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoler kopuşteorisyenlerinin vurguladıklarının aksine ne sadece orta sınıfadayanmaktadırlarne sadece kimlik youmlnelimli talepler iccedilermektedirler ne de merkezsiz vehiyerarşik olmayan oumlrguumltlenme biccedilimleri geliştirmişlerdir Bu anlamda OffeWallerstein ve Williamsrsquoın YTHrsquolere ilişkin ileri suumlrduumlkleri yaklaşım vegoumlzlemlerin Tuumlrkiyersquodeki YTHrsquoleri daha iyi accedilıklayabildiğini soumlylemekolanaklıdır Bu hareketler arasında kurulabilen benzerlik ve farklılıklarınonların farklı kimliklere yaklaşımlarını devlet kurumlarıyla ve birbirleriyleilişkilerini de biccedilimlendireceğini soumlylemek yanlış olmayacaktırKaynakccedilaADAM B D (1993) ldquoPost-Marxism and the New Social MovementrdquoThe Canadian Review ofSociology and Anthropology 303 316-337AKŞİT B TABAKOĞLU B SERDAR A (2002) ldquoUlus-Devlet ve Cemaatccedili Kuumlltuumlr ArasındaSıkışanGelişen Sivil Toplum Tuumlrkiyersquode Sivil Toplum Kuruluşlarırdquo DİKMEN AA (Der)Cumhuriyet Doumlneminde Siyasal Duumlşuumlnce ve Modernleşme iccedilinde 7 Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara İmaj Yayıncılık)

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

ARRıGHI G HOPKINS T WALLERSTEIN I (1995) Sistem Karşıtı Hareketler (Ccedilev CKanatB SomayS Soumlkmen) (İstanbul Metis Yayınları)BAGGULEY P (1992) ldquoSocial Change the Middle Class and the Emergence of lsquoNew SocialMovementsrsquo A Critical Analysisrdquo The Sociological Review 38 1-48BARKER R A (2001) ldquoThe Nature of Leadershiprdquo Human Relations 544BERTRAM B (1995) ldquoNew Reflections on the lsquoRevolutionaryrsquo Politics of Ernesto Laclau andChantal Moufferdquo Boundary 2 223 81-110farklılıkların nedeni kısmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilişkilerinin farklılığında aranabilir1048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1100100BUECHLER M (1995) New Social Movement Theories Sociological Quarterly 36 441-464BUECHLER S M (2000) Social Movements in Advanced Capitalism (New York Oxford OxfordUniversity Press)BURRIS V (1986) ldquoThe Discovery of the New Middle Classrdquo Theory and Society 153 317-349BUTTOM MMATTSON K (1999) ldquoDeliberative Democracy in Practice Challenges and Prospectsfor Civic Deliberationrdquo Polity 314 609-627CASTELLS M (1996) The Information Age Economy Society and Culture The Rise of NetworkSociety (Oxford Blackwell)COHEN JARATO A (1992) Civil Society and Political Theory (CambridgeMIT Press)COHEN Jean (1999) ldquoStrateji ya da Kimlik Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal HareketlerrdquoCcedilAYIR K (Der) Yeni Sosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)COHEN Robin (1998) ldquoTransnational Social Movements An Assessmentrdquo Paper to theTransnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (Universityof Oxford)

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

COTGROVE S DUFF A (2003) ldquoMidle-Class Radicalism and Environmentalismrdquo GOODWIN J JASPER JM (Der) The Social Movements Reader (Cornwall Blackwell Publishing)COTGROVE SDUFF A (1981) ldquoEnvironmentalism Values and Social Changerdquo The BritishJournal of Sociology 321 92-110CURTIS J (1971) ldquoVoluntary Association Joining A Cross-National Comparative Noterdquo AmericanSociological Review 365CUTLER S J (1976) ldquoAge Differences in Voluntary AssociationMembershipsrdquo Social Forces551DrsquoANIERI P ERNST C KIER E (1990) ldquoNew Social Movements in Historical PerspectiverdquoComparative Politics 224 445-458DALTON R J KUECHLER M BURKLIN W (1990) ldquoThe Challange of New MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)DALTON R BURKLIN W DRUMMOND A (2001) ldquoPublic Opinionand Direct DemocracyrdquoJournal of Democracy 124 141-153DIANI M (1992) ldquoThe Concept of Social Movementrdquo The Sociological Review 92DUYVENDAK J W (1995) The Power of Politics New Social Movements in France (SanFrancisco Westview Press)EICHLER M (1977) Leadership in Social Movements SociologicalInquiry 472EYERMAN R (1984) ldquoSocial Movements and Social Theoryrdquo Sociology 18 71-82FUENTES M FRANK A G (1990) ldquoToplumsal Hareketler Uumlzerine On Tezrdquo Birikim 16GIDDENS A (1999) İleri Toplumların sınıf Yapısı (İstanbul Birey Yayıncılık)GOULDNER A (1978a) ldquoNew Class Project Irdquo Theory and Society 62 153-203GOULDNER A (1978b) ldquoNew Class Project IIrdquo Theory and Society63 343-389

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

HABERMAS J (1981) New Social Movements Telos 33HABERMAS J (1984) Theory of Communicative Action (Boston Beacon Press)HABERMAS J (1996) Between Facts and Norms Contributions to a Discursive Theory of Law andDemocracy (Cambridge MA)HARDT M NEGRI A (2004) Ccedilokluk İmparatorluk Ccedilağında Savaş ve Demokrasi (Ccedilev BYıldırım) (İstanbul Ayrıntı Yayınları)HELLER A (1982) ldquoHabermas and Marxismrdquo HELD D THOMPSONJB (eds) HabermasCritical Debates (Hong Kong Macmillian Press)Mustafa Kemal Coşkun 1048698 Suumlreklilik ve Kopuş Teorileri BağlamındaTuumlrkiyersquode Toplumsal Hareketler 1048698101101HELLMAN J A (1992) ldquoThe Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomyrdquo ESCOBAR A ALVAREZ SE (Der) New Social Movements in LatinAmerica Identity Strategy and Democracy Boulder (CO Westview Press)HELLMAN J A (1994) ldquoMexican Popular Movements Clientelismand the Process ofDemocratizationrdquo Latin American Perspectives 212HILGERS T (2003) ldquoLatin American Political Parties Social Movements and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workersrsquo Partyrdquo Critique A Worldwide StudentJournal of PoliticsHUESCA R (2001) ldquoConceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Researchrdquo Communication Theory 114INGLEHART R (1990) ldquoValues Ideology and Cognitive Mobilization in New Social MovementsrdquoDALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial andPolitical Movements in Western Democracies (New York Oxford University Press)INGLEHART R FLANAGAN S C (1987) ldquoValue Change in Industrial Societiesrdquo AmericanPolitical Science Review 814 1289-1319

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

KEYMAN F İCcedilDUYGU A (2003) ldquoGlobalization Civil Society and Citizenship in Turkey ActorsBoundaries and Discoursesrdquo Citizenship Studies 72 219-234KITSCHELT H (1986) ldquoPolitical Opportunitty Structures and Political Protest Anti-NuclearMovements in Four Democraciesrdquo British Journal of Political Sciences 161 57-85KLANDERMANS P B (1990) ldquoLinking the lsquoOldrsquo and lsquoNewrsquo Movement Networks in theNetherlandsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)KNOKE D THOMPSON R (1977) ldquoVoluntary Association Membership Trends and the FamilyLife Cyclerdquo Social Forces 561KNOKE D (1986) ldquoAssociations and Interest Groupsrdquo Annual Review of Sociology 12KOOPMANS R (1996) ldquoNew Social Movements and Changes in Political Participation in WesternEuroperdquo West European Politics 191KRIESI H (1989) ldquoNew Social Movements and the New Class in the Netherlandsrdquo The AmericanJournal of Sociology 945 1078-1116LACLAU E MOUFFE C (1992) Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Ccedilev A Kardam DŞahiner) (İstanbul Birikim Yayınları)LARANA E JOHNSTON H GUSFIELD G (Der) (1994) rdquoIntroductionrdquo New SocialMovements From Ideology To Identity (Philadelphia Temple University Press)LASH S URRY J (1987) The End of Organized Capitalism (Wisconsin The Unşversity ofWisconsin Press)MAMAY S (tarihsiz) ldquoTheories of Social Movements and Their Current Development in SovietSocietyrdquo ucyukcacukcsacpubrussiancontentsMARTELL L (1994) Ecology and Society (Oxford Polity Press)MARX K (1979) Grundrisse (Ccedilev S Nişanyan) (İstanbul Birikim Yayınları)

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

MELUCCI A (1995) Challenging Codes Collective Action in Information Age (CambridgeCambridge University Press)MELUCCI A (1999) ldquoCcedilağdaş Hareketlerin Sembolik Meydan Okumasırdquo CcedilAYIR K (Der) YeniSosyal Hareketler (İstanbul Kaknuumls Yayınları)MICHELS R (1962) Political Parties (New York Collier Books)NORRIS P (2001) ldquoDemocratic Phoenix Political Activism Wordwiderdquo wwwwebuctaczadeptscssr seminarsnorisbiopdfOFFE C (1985) ldquoNew Social Movements Challenging the Boundaries of Institutional PoliticsrdquoSocial Research 5241048698 Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi 1048698 61-1102102OFFE C (1987) ldquoChallenging the Boundaries of Institutional Politics Social Movements since the1960rsquosrdquo MARIER CS (Der) Changing Boundaries of the Political (Cambridge CambridgeUniversity Press)OLOFSSON G (1988) ldquoAfter the Working-Class Movement An Essay on Whats New and WhatsSocial in the New Social Movementsrdquo Acta 31 15-34PAKULSKİ J (1993) ldquoThe Dying of Class or Marxist Class Theoryrdquo International Sociology 83279-292PARKIN F (1968) Middle Class Radicalism (New York Praeger)PICHARDO N A (1997) ldquoNew Social Movements A Critical Reviewrdquo Annual Review ofSociology 23 411-431ROCHON T R (1990) ldquoThe West European Peace Movement and theTheory of New SocialMovementsrdquo DALTON RJ KUECHLER M (Der) Challenging the Political Order NewSocial and Political Movements in Western Democracies (New York Oxford UniversityPress)ROHRSCHNEIDER R (1990) ldquoThe Roots of Public Opinion toward New Social Movements AnEmprical Test of Competing Explanationsrdquo American Journal of PoliticalScience 341 1-

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

30ROSE F (1997) ldquoToward a Class-Cultural Theory of Social Movements Reinterpreting New SocialMovementsrdquo Sociological Forum 123 461-494SAVRAN G (1992) ldquoMarksizm ve lsquoYeni Toplumsal Hareketlerrsquo Tartışmasırdquo Sınıf Bilinci 11 6-27SCHOFER E GOURINCHAS M F (2001) ldquoThe Sructural Contextsof Civic EngagementVoluntary Association Membership in Comparative Perspectiverdquo American SociologicalReview 666ŞİMŞEK S (2004) ldquoNew Social Movements in Turkey Since 1980rdquoTurkish Studies 52STEINMETZ G (1994) ldquoRegulation Theory Post-Marxism and the New Social MovementsrdquoComparative Studies in Society and History 361 176-212SZELENYI I MARTIN B (1988) ldquoThe Three Waves of New ClassTheoriesrdquo Theory and Society175 645-667TOURAINE A (1985) ldquoAn Introduction to the Study of Social Movementsrdquo Social Research 524TOURAINE A (1988) Return of The Actor (University of Minnesota Press)TOURAINE A (1995) Modernliğin Eleştirisi (İstanbul YKY)TOumlZUumlM H (2004) ldquoKuumlreselleşme Gerccedilek mi Seccedilenek mirdquo Doğu-Batı 18 147-167WALLERSTEIN I BALIBAR E (1993) Irk Ulus Sınıf (İstanbul Metis Yayınları)WILLIAMS R (1989) 2000rsquoe Doğru (İstanbul Ayrıntı Yayınları)YARAŞIR V (2002) Sokakta Politika (İstanbul Gendaş Yayınları)ZIMMERMAN M (1976) ldquoPolarities and Contradictions Theoretical Basis of the Marxist-Structuralist Encounterrdquo New German Critique 7 69-90

Tolga Guumlrakar toplumsal hareketler uumlzerine ccedilalışan bir araştırmacı Kaynak Yayınlarırsquondan ccedilıkan ldquoTuumlrkiye ve İran gelenek ccedilağdaşlaşma devrimrdquo adlı bir ccedilalışmasıbulunuyor Ayrıca ldquobir toplumsal hareketin anatomisi İran Yeşil Hareketirdquo ldquoİran Yeşil Hareketi Ve Sosyal Medyardquo ldquoOsmanlı Ve İranrsquodaki Tuumltuumln Rejisine Kolektif EylemEkseninde Tarihsel-Sosyolojik Bir Bakışrdquo adlı makalelerin de sahibi Lisansını

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

iktisat yuumlksek lisansını cumhuriyet tarihi uumlzerine yapan Guumlrakar halen sosyoloji doktorasına devam ediyor Guumlrakarrsquola gezi eylemlerini konuştuk

GEZİ OLAYLARI YENİ BİR TOPLUMSAL HAREKETE İŞARET EDİYOR

- Oumlncelikle Gezi Parkı oumlzelinde başlayan ve daha sonra ccedileşitli şehirlere yayılan protestolardan başlamak istiyorum Sizce ldquoGezi olaylarırdquo eski ve yeni toplumsal hareketler bağlamında nasıl accedilıklanabilir Ne duumlşuumlnuumlyorsunuz

Aslını soracak olursanız ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo akademik literatuumlrde ağırlıklı olarak 1980rsquolerin hemen başlarından itibaren kullanılmaya başlanmış bir kavram Her ne kadar bu terminoloji geccedilmişin toplumsal hareketlerinden kendisini ayırsa da oumlzellikle Birleşik Devletler ve Avruparsquodaki pratikler oumlzelinde sosyal bilimciler accedilısından tam anlamıyla netliğe kavuşmuş değil Konuyu biraz daha accedilacak olursam oumlnceleri modernleşmeye yapısal gerginliğe ve ekonomik krize tepki olarak ortaya ccedilıktığı savunulan katılımcılarının ise marjinal ve irrasyonel kitleler olduğu duumlşuumlnuumllen bu yaklaşımın kuumlreselleşme suumlrecinde patlak veren toplumsal hareketleri accedilıklayamadığı vurgusu soumlz konusu Burada elbette oumlnemli bir haklılık payı mevcut olmakla birlikte literatuumlrde iki ana paradigmadan bahsedilmektedir ki bunlardan birincisi Birleşik Devletler menşeili olan ve aktoumlrlerin ekonomik ccedilıkarları temelinde bir araya geldiklerini vurgulayan ldquokaynak mobilizasyonu paradigmasırdquo ile Avrupa menşeili olan ve aktoumlrlerin kimliklerini vurgulama suumlrecine odaklanan ldquoyeni sosyal hareketler paradigmasırdquodır Ancak benim burada ısrarla vurgulamak istediğim husus toplumsal hareketlerin bu minvalde keskin bir ayrıma hele hele Tuumlrkiye gibi bir uumllkede kolay kolay uyarlanamayacağıdır Ben toplumsal hareketler uumlzerine yaptığım ccedilalışmalarda ve goumlzlemlerimde her uumllkenin siyasi iktisadi ve sosyal dinamikleri sebebiyle farklı patikalar suumlzgecinden geccediltiğini dolayısıyla da bunu ana akım bir paradigma iccedilinde genelleştirmenin pek de doğru sonuccedillar vermeyeceğini savunuyorum Sonuccedil olarak Gezi Parkı protestoları kesinlikle yeni bir toplumsal harekete işaret ediyor Ancak şu da unutulmamalı ki gelişmiş uumllkelerdeki hareketlerin birccedilok niteliğini kuumlresel anlamda iccedilermekle birlikte yine de temel dinamikleri accedilısından Tuumlrkiyersquoye oumlzguumlnluumlkleri de oumlnemli oumllccediluumlde ihtiva ediyor

YAŞAM DUumlNYASINI SİSTEM DUumlNYASI KOLONİLEŞTİRİYOR

- Son soumlzuumlnuumlzden hareketle Gezi protestolarının kuumlresel ve kendine oumlzguumln youmlnlerindenkısaca bahsedebilir misiniz

Elbette Bunlar aslında iccediliccedile geccedilmiş şekilde Bunu birbirinden ayrıştırmak pek de kolay ve anlamlı olmamakla birlikte bir takım sembollerde ve soumlylemlerde oumlnemli ipuccedilları yakalamak muumlmkuumln İlk olarak duumlnyada oumlzellikle 1980rsquolerden itibaren

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

uygulamaya konulan neoliberal ekonomi politikalarına ve siyasal alanı her geccedilen guumln oumlzel alana doğru genişleten kuumlre-muhafazakar siyasetlere bir tepkidir Gezi protestoları Bunu Habermasrsquoın ldquoyaşantı duumlnyasının sistem duumlnyası tarafından kolonileştirilmesirdquo perspektifinden de okuyabiliriz aslında Burada sistem kurucularının siyasal olmayan alanların otoritesini ve oumlzerkliğini kısıtlayarak sanatsal uumlretimin bilimin teknolojinin ailenin dinin ve emek pazarının oumlzerk yapılarını erozyona uğratmak istedikleri unutulmamalıdır Bunun Tuumlrkiye oumlzelindeki yansımalarını Emek Sinemasırsquonda Tuumlbitakrsquoa yapılan siyasi muumldahalelerde başbakanınmuhafazakar bir nesil yetiştirmeyi hedefleyen soumlzlerinde alkol ile ilgili yapılan duumlzenlemelerde ve son olarak da emekccedililerin taşeronlaştırılmasında goumlrmek muumlmkuumlnduumlr

Gezi Parkı protestolarını ldquoyeni toplumsal hareketlerrdquo bağlamında değerlendirmeye sevk eden diğer bir husus ise hareketin katılımcıları ile ilgilidir şuumlphesiz Bu noktada Claus Offersquonin ldquoYeni Sosyal Hareketler Kurumsal Politikanın Sınırlarının Zorlanmasırdquo adıyla Tuumlrkccedilersquoye ccedilevrilmiş makalesi hareketin katılımcıları ile ilgili son derece oumlnemli bilgiler iccedileriyor Offersquoye goumlre yeni toplumsal hareketler yuumlksek eğitimli ekonomik guumlvene sahip ve ccediloğu hizmet sektoumlruumlnde ccedilalışan genccedil kuşak kentliler arasında taban bulmakla birlikte bunlara eski kuşak orta sınıfın bazı ccedilalışan unsurları ile doğrudan emek piyasasında bulunmayan dolayısıyla da zamanlarıoldukccedila esnek olan kentli-orta sınıf ev hanımları lise ve uumlniversite oumlğrencileri emekliler ve kısmi zamanlı ccedilalışan kesimler de eklemleniyor Burada Offersquonin Giddensrsquoa atıf yapan sınıfsal analizi bence son derece yerinde Giddens yukarıda bahsedilen kentli genccedil kuşak kesimlerin sınıfsal farkındalıklarının olduğunun ancaktaleplerinin doğrudan sınıfsal bir temeli olmadığının evrensel bir iccedilerik taşıdığının altını ccediliziyor Gezi Parkı protestoları suumlrecinde gerek parkın iccedilinde gerekse de protestoların yapıldığı diğer boumllgelerde yaptığım goumlzlemlerim size buradabahsettiklerimi doğrular nitelikte

TUumlM BUNLAR 68 KUŞAĞININ DA MUTABIK OLDUĞU DEĞERLER

- Protestocuların talepleri hakkında neler soumlylemek istersiniz Sizce Gezi Parkırsquondan ortak bir talep ccedilıktı mı yoksa soumlylemler verilen mesajlar atılan sloganlar dağınık mıydı

Burada hemen aklıma konuya ilgi duyan bir akademisyen arkadaşımla yaptığımız tartışma geliyor Kendisi Gezi Parkırsquonın iccedilindeki farklı sol fraksiyonlardan grupları soumlylemleri eskimiş ideolojileri koumlhnemiş tarihi geccedilmiş bir muumlzeye benzetirken ben de parkı eski ile yeninin yanyana olduğu bir fuara benzettim Protestolar suumlrecinde herkesin bir muumlşteri portfoumlyuuml vardı vagonlar ve kompartmanlarbelki farklıydı ama burada bir birlik kesinlikle soumlz konusuydu Ayrıca bu suumlreccedilte

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

evrensel değerler ile Tuumlrkiyersquoye oumlzguuml bir takım değerlerin eylemciler tarafından sentezlendiğini taleplerin tabir-i caizse Tuumlrkccedileleştirilerek ortak bir dile evrildiğini duumlşuumlnuumlyorum Gezi Parkı protestolarını da oumlzguumln kılan bence bu Oumlrneğin bireysel oumlzguumlrluumlk eşitlik katılım ve dayanışmacılık yeni toplumsal hareketlere oumlzguuml değerler kesinlikle değil Tuumlm bunlar duumln Tuumlrkiyersquodeki 68 genccedilliğinin de farklı siyasi fraksiyonlar altında iccedileriğinde muumltabık oldukları değerler Burada değişen sadece bunların zamana ve mekana uyarlanarak yeniden dile getirilmesi Buna da oumlncuumlluumlk eden bir oumlnceki sorunuzda yanıtını verdiğim uumlzere kentli genccedil kuşaktı Zaten işin iccediline bir de sosyal medya girdiğinde tuumlm bu mesajlar uumlccedil hafta gibi kısa bir zaman iccedilinde ccedilok daha kolay topluma mal oldu

TOPLUMSAL HAREKETİ YENİ KILAN SOSYAL MEDYA KULLANIMININ GUumlCUuml OLAMAZ

- Sosyal medya demişken biraz da onun uumlzerinden konuşmak istiyorum Siz sosyal medyanın roluumlnuuml Gezi Parkı protestoları oumlzelinde nasıl okuyorsunuz

Bana sorarsanız bir toplumsal hareketi yeni kılan sosyal medyanın kullanımı veya guumlcuuml olamaz Son 100 yılın toplumsal hareketler tarihine şoumlyle bir baktığınızda doumlnemin iletişim teknolojilerinin eylemciler tarafından ccedilok etkin bir biccedilimde kullanılmaya ccedilalışıldığına şahit olursunuz Benim uumlzerinde ccedilalıştığım son doumlnem Osmanlı toplumsal hareketlerinde yazılı basının aktif bir biccedilimde kullanıldığını Genccedil Tuumlrk oumlrguumltlerinin buna son derece oumlnem verdiğini goumlruumlrsuumlnuumlz Kurtuluş Savaşı suumlrecinde Anadolu Ajansırsquonın kurulduğu kimi gazetelerin yayınlandığı ve yine telgraftan etkin bir biccedilimde yararlanıldığı da bilinmektedir Bir başka oumlrnek de İran Devrimirsquonden vereyim Devrim suumlrecinde Humeynirsquonin vaazlarının olduğu kasetlerin İranrsquoa sokulduğu İran Devrimirsquone ldquokaset devrimirdquo de denildiğini bilir misiniz Benzer bir durum mizahın kullanımı iccedilin de soumlz konusu Mizahın sadece buguumlnuumln değil duumlnuumln de oumlnemli bir silahı olduğu unutulmamalı Unutulmamalı ki bu toplum ldquoHarnamerdquo geleneğinden gelmektedir Yani duumlnuumln eşeknamesi ile buguumlnuumln penguennamesi aslında son derece benzerdir Oumlzetle her doumlnemin iletişim şartları ve mizah anlayışı o doumlnemdeki toplumsal hareketlerin elbette ki ruhunu şekillendirmiştir Gezi Parkı oumlzelinde sosyal medyayı daha da oumlne ccedilıkartan oumlnemli bir sebep ise hiccedil kuşkusuz ki ana akım medyanın izlediği yayın politikalarıdır Oumlnceden de soumlylediğim uumlzere siyaset alanının kontrolsuumlz yayılımı Tuumlrk medyasına da yansımış onu etkisiz kılmak bir yana guumlluumlnccedil bir duruma da koymuştur Dolayısıyla ana akım medya ile sosyal medya arasında yaşanılan ccedilelişki kamusal alanın oumlzel alanısoumlmuumlrgeleştirmesinin bir patlaması olarak da yorumlanabilir Sosyal medya ile haşır neşir olan kesimler haricinde protestolara destek veren oumlnemli bir kesim de ana akımmedyadan uumlmidini keserek ya Ulusal Kanal veya Halk TV gibi kanallar uumlzerinden ya da sosyal medya uumlzerinden haber alma ccedilabasına girmişlerdir Elbette sosyal medya hızı

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

ve ulaştığı kitleler anlamında geccedilmişin iletişim araccedillarından oumlnemli bir takım avantajlar sağlamaktadır Ama madalyonun diğer yuumlzuumlne de bakmamız şarttır Bence oumlnemli bir tehlike huumlkuumlmetin sosyal medyayı kendi amaccedilları doğrultusunda kullanıp uumlyeleri attığı mesajlar ile sindirebilir ya da tuzağa ccedilekebilir olma guumlcuumlnuuml elinde tutmasıdır Ayrıca sosyal medya eylemciler arasındaki disiplini gevşetebilir birdenfazla muhatap yaratmak veya tam anlamıyla hazırlanmadan protesto ccedilağrısı yapmak noktasında hareketin başarı şansını azaltabilir

GEZİ PROTESTOLARI GİBİ SOSYAL PATLAMALAR KENDİLİĞİNDEN GERCcedilEKLEŞİR

- Tam da ldquomuhataprdquo demişken sizce Gezi protestolarını etkili kılan plansız bir biccedilimde ortaya ccedilıkması dolayısıyla da lidersizliği veya oumlrguumltsuumlzluumlğuuml muumlyduuml

Lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk benim fikrimce ccedilok yanlış yorumlanıyor Oumlncelikli olarak şunu soumlylemem gerekir ki Gezi protestoları gibi bir ccedilok sosyal patlama kendiliğinden gerccedilekleşir Ama kendiliğindenciliğin kesinlikle tesaduumlficilik olarak algılanmaması gerekir Ben toplumsal hareketlere diyalektik bir ccedilerccedileveden bakılmasından yanayım Toplumun oumlnemli bir kesimini sarmalayan birccedilok hassasiyetin son yıllarda tarumar edildiği bir doumlnemden geccediliyoruz Bunlar kimileri iccedilin Silivrirsquode veya Hasdalrsquodaki tutuklular kimileri iccedilin internet yasakları kimileri iccedilin yeni alkol duumlzenlemesi kimileri iccedilin sanatsal veya ccedilevresel konular Gezi Parkı hadisesinde de tuumlm bu hassasiyetler bir noktada patlama goumlsterdi Dolayısıyla da farklı hassasiyetlere sahip birccedilok gerccedilek veya tuumlzel kişinin farklı taleplerle Taksimrsquoe gelmesini sağladı Ben protestolar suumlrecinde lidersizlik veya oumlrguumltsuumlzluumlk olduğu fikrinde değilim Farklı sosyal kesimler kendini yakın hissettikleri gruplar ile birlikte hareket etti Kemalistler TGB ile sosyalistler başta Halkevleri ve diğer bir takım ideolojik gruplarla muhafazakarlar Anti Kapitalist Muumlsluumlmanlar iletaraftar grupları Ccedilarşı ile kendisini hiccedilbir gruba yakın hissetmeyenler ise yakın 3-5 arkadaşıyla veya aile mensupları ile birlikte kendi kuumlccediluumlk enformal grupları dahilinde Şuna şahit olmuşumdur ki Gezi Parkı uzun zamandan beri biraraya gelmeyen birccedilok arkadaş veya akrabayı biraraya getirmiştir Oumlzetle muumlnferiden orada bulunan birccedilok insan olmakla birlikte yapılan herşey disiplin altında idi Tuumlm bunlara ilaveten son noktada da ldquoTaksim Dayanışmasırdquorsquonın muhatap alındığının kesinlikle bilinmesi gerekir Evet klasik anlamda katı bir liderlikten elbette bahsedilemez ancak protestocular ile yakınlık duydukları gruplar arasında gevşek de olsa bir bağlantı vardı

68DEKİ MİRASI FARKLI ENSTRUumlMANLARLA YENİDEN GUumlNDEME TAŞIYORLAR

- Gezi Parkı şu an tuumlm goumlstericilerden boşaltıldı Sizce bundan sonra ne olacak Gezi protestosu nasıl bir youmlne evrilecek

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık

Şu an ikinci bir aşamaya geccedililmiş durumda Protestocular parklarda ccedileşitli forumlar duumlzenliyorlar tartışmalar yapıyorlar Hareketin geleceğini ve ne youmlnde evrileceğinibuguumlnden goumlrmek zor olsa da Gezi protestolarının en oumlnemli kazanımı oumlncelikle iktidar karşısındaki korku duvarının aşılması oldu Gezi hadiselerinin ikinci oumlnemlisonucu ise meclis iccedilerisindeki muhalefet partilerinin suumlreccedilten dışlanarak tıpkı ana akım medya gibi komik duruma duumlşmeleridir Eğer Gezi protestolarını mevcut bakış accedilılarını değiştirmeden yorumlama ve manipuumlle etme yoluna giderlerse bir suumlre sonra meclise bile giremez hale gelebilirler Ancak şu da unutulmamalı ki hareket şu an emekleme evresinde Dolayısıyla bu harekete inanan insanların buumlyuumlk beklentiler iccediline girip sonrasında hayal kırıklığına uğramaması son derece oumlnemli Lidere ve oumlrguumlte tam da bu safhada ihtiyaccedil duyulur Ancak burada koumlhnemiş duumlnyayı 30-40 yıl oumlncesinin goumlzluumlklerinden okuyan katı bir oluşumdan veya siyasi bir figuumlrden bahsetmiyorum Ancak bahsettiğim tamamen gevşek bağlar iccedilindeki bir platform da kesinlikle değil Sonuccedil olarak bu ince ayarı yine Gezi hareketinin katılımcıları kendileri belirlemek zorunda Burada mevcut siyasi figuumlrlerin veya siyasete ısınan kişilerin şapkalarını oumlnuumlne alarak duumlşuumlnmeleri gerekiyor Bir yanıyla bu hareketin kuumlreselleşmenin getirdiği ccedilarpıklıklara ses ccedilıkarıyor olması aşikar Bunda zaten ccediloğu kişi hem fikir Ancak unutulmamalı ki bu hareket aynı zamanda modern doumlnemin ccedilarpıklıklarına da aynı oumllccediluumlde savaş accedilıyor Modernleşme eleştirisindeki temel arguumlmanlarını da huumlmanizmin tarihsel materyalizmin ve aydınlanmanın oumlzguumlrleşmeci fikirlerinden alıyor Oumlzetle protestocular bir zamanlar annelerinin veya babalarının68rsquodeki mirasını farklı enstruumlmanlarla yeniden guumlndeme taşıyorlar

Soumlyleşi Şenol Ccedilarık