جهان عمومی تاریخ نگاهی به

محمد موسی نوریداکتر :استاد

9313بهار

یادآوری:

چپتری که در پیش رو دارید، به تاریخ جهان به ارزش دو کریدت

برای محصلین مقطع لیسانس دانشگاه کاتب تهیه شده است. در

این چپتر با توجه به سرفصل های مضمون مذکور، از منابع متعدد

ن های تاریخی اعم از منابعی که در مورد تاریخ اسالم و سرزمی

اسالمی نوشته شده و نیز منابعی که به تاریخ اروپا پرداخته است،

استفاده شده است.

محمدموسی نوری

1

فهرست مطالب

7 ...............................................................................................اتیکل: اول فصل

7 .................................................................................................... خیتار یمعنا

8 ................................................................................................. خیتار ضرورت

1 .................................................................................................... خیتار هدف

91 .................................................................................. خیتار یها دهیفا نیتر مهم

91 ................................................................................ خیتار یها دوره یبند میتقس

11....................................................................................................................باستان درعهد جهان :دوم فصل

99 .................................................................................................... باستان عهد

99 ........................................................................... باستان عهد در تمدن یها کانون

91 ..................................................................................................انیروم یایدن

91 ............................................................................................... تیحیمس ظهور

11.......................................................یوسط قرون ای انهیم یها سده در جهان :سوم فصل

91 .................................................................................... وسطا قرون در اروپا. الف

91 ........................................................................... وسطا قرون یزمان محدودة و معنا

91 ....................................................................... وسطا قرون در اروپا یاجتماع اوضاع

97 ........................................................................................یوسط قرون در سایکل

97 ...................................................................................... سایکل یتشکالت ساختار

98 ............................................................... وسطا قرون اول مهین در اروپا یاسیس اوضاع

01 .................................................................................................. :چهارم فصل

01 ............................................................................ یوسط قرون در یبیصل یجنگها

02..........................................................................................................مقدمه

.......................................................داکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.................................. 2

01 ....................................................................... :جنگ شروع یها نهیزم و علل. الف

00 .............................................................................. یبیصل یجنگها بر یمرور. ب

01 .............................................................. غرب در یبیصل یجنگها یامدهایپ و آثار. ج

02........................................................................................................................(1)سرنسان عصر :پنجم فصل

01 ........................................................................................ رنسانس مفهوم و معنا

01 ........................................................................................ رنسانس شیدایپ علل

62 .................................................................................. ادبا و هنرمندان از تیحما و ثروت شیافزا

62 ............................................................................................................ یمل یزبانها به توجه

62 ...................................................................................................................... چاپ اختراع

62 ........................................................................................................................... سمیاومان

02..............................................................................................................................رنسانس عصر تحوالت نیمهمتر

08 ............................................................... نانینش شهر گرفتن قدرت و ینینش شهر رشد

08 ...................................................................................... :سمیفئودال شدن فیضع

01 ..................................................................................... پادشاهان قدرت شیافزا

01 ......................................................................... یمرکز یها حکومت یریگ شکل

39 .................................................................................................... ششم فصل

39 ............................................................................................ (0) رنسانس عصر

39 ..................................................................... رنسانس عصر در ییایجغراف اکتشافات

39 .......................................................................... جغرافیایی اکتشافات علل و انگیزه

30 ........................................................................................... هایپرتقال اکتشافات

30 .......................................................................................... هاییایاسپان اکتشافات

33 ........................................................................................ ها یفرانسو اکتشافات

33 ........................................................................................ ها یسیانگل اکتشافات

33....................................................................................................................رنسانس عصر یفکر یها انقالب

33...............................................................................................................یمرکز دیخورش هینظر و کیکوپرن

33.......................................................................................................................................لهیگال یفکر انقالب

.......................................................داکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.................................. 3

31 .............................................................................................. :لهیگال یکشفها

31 ................................................................................ آونگ قانون کشف و لهیگال

31 ..................................................................................... آزاد سقوط قانون کشف

31 ................................................................................................ نیدورب اختراع

32......................................................................................................................................دکارت یفکر انقالب

38 ................................................................... رنسانس عصر در ییگرا انسان ای سمیامان

31 ................................................................................... سمیاومان خچهیتار و نهیشیپ

11 ............................................. رنسانس عصر در سمیپروتستان شیدایپ و ینید اصالح جنبش

19 .................................................................................. پروتستان نهضت یها نهیزم

19 ..................................................................................... پروتستان نهضت رهبران

10 ..................................................................... فرانسه در کالون ژان یمذهب اصالحات

10 .................................................................................. (م9111-9111)کالون ژان

13 ......................................................................................... کالون و لوتر تفاوت

11 .............................................................................. (ینید اصالح)ینید رفرم جینتا

32..........................................................................................(1)مسلمانان خیتار و اسالم شیدایپ :هفتم فصل

11 ................................................................................... اسالم به یفراخوان و بعثت

17 ......................................................................................... نیراشد یخلفا دورة

11 ................................................................................................ انیامو خالفت

11 .................................................................................. (ص)امبریپ عهد در هیام یبن

11 ............................................................................ نیراشد یخلفا زمان در هیام یبن

11 ..................................................................................... :انیامو دنیرس قدرت به

11 ..................................................................................... یامو خالفت یها دوره

11 ................................................................................................. :یانیسف دورة

10 ................................................................................................. :یمروان دوره

.......................................................داکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.................................. 4

13 ........................................................................ :یامو دولت سقوط عوامل نیمهمتر

11 ................................................ (1)مسلمانان خیتار و اسالم شیداپی :هشتم فصل

13..............................................................................................................................................عباسیان خالفت

11 .................................................................. :انیعباس حکومت یریگ شکل یچگونگ

11 ........................................................................................ یعباس حکومت ادوار

11 .......................... (م817 – 711/ق 030-930)ییشکوفا و گسترش ،یرومندین دوران: عصراول

11 ...................................................................... یعباس اول عصر یدادهایرو نیمهمتر

17 ..................................................................................... :یعباس اول عصر یخلفا

17 ................................ (م111 – 817/ق 331-030) ترک عنصر نفوذ دوران: یعباس دوم عصر

18 .................................................................................... :یعباس دوم عصر یخلفا

18 .............................................................. یرانیا هیبو آل نفوذ دوران: یعباس سوم عصر

11 .................................................................................... :یعباس سوم عصر یخلفا

11 .......................................................... ترک انیسلجوق نفوذ دوران: یعباس چهارم صرع

21.........................................................................................اسالم جهان در یمل یدولتها شیدایپ :نهم فصل

19 ...................................................................... ( ق 9911-017) انیتاابدال انیطاهر از

13 .......................................................................................... هند یغور یدولتها

11 .................................................................................( ق 9013-130) هند انیبابر

11 .............................................................................. (ق 9931- 117) هیصفو دولت

11 .............................................................................. (ق9117-111) انیبانیش دولت

11 ............................................................................................انهیخاورم یدولتها

11 ........................................................................ (اندلس) اروپا وجنوب قایآفر شمال

17 ............................................................................. ( ق117-017) انیفاطم خالفت

18 ........................................................................ (:اندلس)یاسالم یایاسپان یهایژگیو

72........................................................................................................دیجد قرون در جهان خیتار :دهم فصل

.......................................................داکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.................................. 5

72.........................................................................................................(م1۰۱۱ تا 1۰۱۱)اروپا ددریجد قرون

79 ................................................................................................ یصنعت انقالب

70 ............................................................................... یصنعت انقالب نهیزم و عوامل

73 ......................................................................... جهان یصنعت کشور نیلاو انگلستان

73..............................................................................................جدید قرون در اروپا یعلم و یفکر تحوالت

71 ......................................................................... :علم روش و هدف در تحول(الف

71 ................................................................................... :جدید علوم پیشگامان(ب

71 .......................................................................... :یفلسف یها اندیشه یدگرگون( ج

71 .................................................................................... :مورّخان تغییردرنگرش(د

72 ................................................................................................................. .........: استعمارازدهمی فصل

71 ................................................................................................. یشناس مفهوم

72 .................................................................................................................................:استعمار یلغو یمعنا

22 ..................................................................................................... :استعمار یاصطالح یمعنا

71 ..................................................................................................... سمیالیامپر

71 ........................................................................................................ استثمار

77 ............................................................................ یزیست استعمار ای ییزدا تعماراس

77 .................................................................................................استعمار خیتار

77 .............................................................................. باستان دوره استعمار: اول دوره

78 ............................................................................ یجهان دوران استعمار: دوم دوره

71 ......................................................... ستمیب و نوزدهم یها قرن یاستعمارگر: سوم دوره

81 ..................................................................................................... نو استعمار

21..............................................................امدهایپ و علل(م111۰-1111)اول یجهان جنگ :دوازدهم فصل

89 ........................................................................................ بروزجنگ یها مینهز

83 ......................................................................... اوّل یجهان جنگ یوپیامدها نتایج

۰۰ ............................................................................................. زدهمیس فصل

.......................................................داکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.................................. 6

58 ......................................................... (م1191-111۰)جنگ دو میان در جهان

81 ........................................................................................................... اروپا

58 ............................................................................ :هيروس در کمونيستها دنيرس حاکميت به. الف

58 ..................................................................................... :ايتالیا در یفاشيست حکومت ليتشک. ب

58 ...................................................................................................... :آلمان در هيتلر ظهور. ج

81 ....................................................................... جنگ دو میان در جهان یها بحران

52 .......................................................................................................... :یداخل جنگ و اسپانيا

52 ......................................................................................... :آلمان ابهيچکسلواک و اتریش الحاق

81 .................................................................................................. وآفریقا آسیا

22..................................................................................(م111۰-1191)دوم یجهان جنگ :چهاردهم فصل

88 ................................................................................ جنگ بروز یها نهیزم و علل

58 ......................................................................................... :جنگ آغاز و لهستان به آلمان ۀحمل

58 ................................................................................................. بالکان و غرب ۀجبه در جنگ

89 ............................................................................................................ شرق ۀجبه در جنگ

89 ...................................................................................................... ینُرماند ۀجبه در گشایش

89 ............................................................................................................ ژاپن و آلمان شکست

19 ............................................................................. دوم یجهان جنگ نتایج و آثار

10 .................................................................................... متحد ملل سازمان تأسیس

33........................................................................................(م11۰1-111۰)سرد جنگ عصر :پانزدهم فصل

89 ........................................................................... :آن نتایج و یالتا کنفرانس در یسر یهایبند تقسیم

13 ............................................................................................ سرد جنگ دوران

11 .................................................................... ترومن ۀچهارگان اصول و مارشال طرح

11 ............................................................. سرد جنگ ةدور در ینظام یها یبند بلوک

11 ............................................................................................. سالح خلع ۀمسئل

11 ..................................................................................................... فلسطين

17 .................................................................................. تکمونیس جهان در بحران

7

کلیاتفصل اول:

مقدمه

و هانهضت. همچنین این تاریخ گاه شامل همراه بوده استها ها و اختراع اکتشافات، نوآوریبا تاریخ بشر

دید آمده ، جوامع مختلفی در طول تاریخ پاند در تاریخ بشری ایجاد کردهرا های جدیدی هایی است که دوره انقالب

هایی آمدند و رفتند. مجموعه ها و امپراتوریها، سلسلههایی در مناطق مختلف شکل گرفته اند. دولتاند و تمدن

این تحوالت در عرصه های سیاسی، اجتماعی، فکری، فرهنگی و... که از آغاز تاریخ بشر تا به امروز در جهان اتفاق

از سویی تحوالتی که در یک کشور و یا فراتر از یک کشور در یک دهد. افتاده است، تاریخ جهان را تشکیل می

منطقه و یا قاره اتفاق افتاده است، در صورتی به خوبی قابل درک می شود، که درون یک منظومه از تحوالت جهانی

آن اتفاق و رویدادهایی که در دیگر مناطق جهان اتفاق افتاده است و نیز در پیوند با رویدادهای جهانی که قبل از

مورد بر با رویکردی متفاوت و با نگاه علمی و منصفانه، در نوشتار در پیش رو تاریخ جهان افتاده است مطالعه شود.

به صورت مختصر معنای تاریخ، ضرورت تاریخ، در این فصل ،تاریخ جهانپرداختن به از پیش د.گیررسی قرار می

شویم.می تقسیم بندی تاریخ را یادآورو هدف تاریخ

معنای تاریخ

به و شود با اشکال مختلف آن برای تاریخ استفاده می historyهای اروپایی از مفهوم در زبان :معنای لغوی تاریخ

1.استمعنای نقل وقایع و حوادث گذشته

ر چندانی ند. اما درباره ریشه و معنای دقیق آن اتفاق نظه اتاریخ را در نظر گرفت، «history»مسلمانان معادل واژه

.دانسته اندشناساندن وقت به معنای «یأرخ تأریخاً ارخ»د. برخی تاریخ را دارای ریشه عربی از داروجود ن

اند. به زعم آنان تاریخ جستجو نموده «ماه روز»را در زبان فارسی و مفهوم «تاریخ»اما دسته دیگری ریشه واژه

عیین روزی که در آن امری مشهور بین ملت یا دولتی آشکار شده ت»معرب ماه روز است که در ایران باستان به معنای

1.«یا آنکه در آن روز واقعه ترسناکی چون زلزله یا طوفان حادث گردیده است

.161آلن بیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، ص. 1

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 8

که خزانه خالفت شده اند. در حالی آشنا «ماه روز»گویا در عهد خلیفه دوم، مسلمانان بوسیله هرمزان ایرانی با واژه

های مفتوحه، ضرورت تشکیل شد و هم چنین برای اداره سرزمین زیادی که به آن وارد می به سبب غنایم اسالمی

اجتناب ناپذیر نموده بود، اما چون اعراب از چنین تشکیالت حکومتی شناختی نداشتند در را دیوان حکومتی

اقدام کردند. در این «یواند»سیس أرمزان برای نخستین بار به تبردند. تا این که به پیشنهاد ه بالتکلیفی به سر می

را در «تاریخ»از آن، مصدر آن یعنی «مورخ»و ساختن اسم مفعول «ماه روز»زمان بود که مسلمانان با اخذ واژه

2ات عرب مورد استفاده قرار دادند.ادبی

اهی به و ما با کسب آگاست ده رخداعلم به حوادث و وقایعی است که در گذشته ،تاریخ :ی اصطالحی تاریخمعنا

.پردازیم زمان وقوعشان به بررسی علل و قواعد حاکم بر آنها می

زیادی قدیمی ترین زمان تاکنون تغییراتاز گذرد وزمین میکرة وی رید هزاران سال از عمر انسان بردانچنانکه می

ابزاری ساخته شده هن هنوز، زیستند.ی مییصورت ابتداروزگاری انسانها بسیار به پدید آمده است، نسانزندگی ا در

خط نیز .پدید آمده بودندها شهر ها وو نه دهکده ه بودفلزات کشف شد نه آتش و نه حیوانی اهلی شده بود، و بود،

های انسانی پی درپی اندوخته شود و به نسل بعد منتقل گردد.ین طریق تجربها اختراع نشده بود تا از

سایل وخانه بسازد و کشاورزی کند، به تدریج توانست ابزار بسازد،باگذشت زمان برتجربیات انسان افزوده شد و

ها تشکیل دولت ،کم کم شهرها بوجود آمدند روز به روز بر طبیعت تسلط بیشتری یابد. کند، و نقل تهیه حمل و

تمادی و قرنهای م هنشیب داشتپرفرازو ةپس بشرگذشتپیامبران برای هدایت انسانها مبعوث شدند و..... ،گردیدند

گذشته تا توانسته است به پیشرفت کنونی نایل آید.

آن را شناخت و از آن تةبایدگذشبرای پیشرفت هرجامعه، .جداکنیم او ةازگذشتتوانیم انسان معاصر را خالصه نمی

شود.لمی بنام تاریخ وارد زندگی ما میاز این جا است که ع ،بهتر بهره گرفت ةآیند برای ساختن حال و

تاریخضرورت

سیاسی، ،عقایدمذهبی عنعنات، زنده نگهداشتن رسوم، وقایع گذشته و حوادث و از آگاهی بشر، بوداگرتاریخ نمی

،دانشمندان جهتهمین . بهپیش بینی آینده ناممکن بود درک حال و ،اقتصادی و فرهنگی اقوام و ملل مختلف

ثیر دارد.أت در تعیین سرنوشت آینده و سازدیکه آینده را م بکار برده اند ایهبه مفهوم گذشتتاریخ را

11الجزء االول، ص ،لشماریخ فی علم التاریخاالسیوطی، . 1 853-855صص ،2جتاریخ طبری، طبری، . 2

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 9

توانیم درس زندگی را بیاموزیم با چگونگی سیر تمدن آشنا گردیده وظائف خود را گذشتگان می تةباشناخت گذش

کوتاه خود را دهد تا زندگیانسانها پیوند می ةبازندگی طوالنی گذشتمطالعه تاریخ آدمی را .درقبال آن بشناسیم

ترکرده خطاها و اشتباهات پیشینیان را تکرار نکنیم.ر معناشفاف تر و پ

که ازگذشته آگاهی نداشته باشد در زندگی دچار یامکان درک گذشته عمال ناممکن بود و انسان ،بوداگر تاریخ نمی

متکی بر ،بلکه علمی است مانند سایر علومشود. پس تاریخ بی فایده، تصادفی و فاقد ارزش نیست می مشکل

مدارک و شواهد و را برمبنای اسناد ی بشرو قوانین و معیارها، حوادث گذشتهنین و قواعد و براساس آن قواعد قوا

تا حدودی نسبی بر مبنای همین قوانین و قواعد حاکم بر گذشته،تجزیه و تحلیل قرارداده و ،مطالعه و تحقیق مورد

کنند.آینده را پیش بینی می

حتماً ،حکومتها تاعصر حاضر آشنا شویم گذشت انسان از پیدایش نخستین تمدنها واگر بخواهیم با سر خالصه:

، گسترش علوم پیدایش و ،حکومتها ،دنهاباید تاریخ را بخوانیم چون درکتابهای تاریخ است که از قدیمی ترین تم

ترش اسالم، اختراعات، چگونگی گس ،های بزرگرکشیکشزرگ و تحوالت عظیم درتاریخ بشر لظهور پیامبران ب

اکتشافات جغرافیایی و....سخن به میان آمده است.

هدف تاریخ

چه »ون درک این که بدچون ، آینده است هدفش مربوط به حال و اما ،موضوع تاریخ هرچند مربوط به گذشته است

و از همین لحاظ م. دست یازی« چه باید باشیم»و سرانجام بدانیم که « کجا قرار داریم»توانیم به این که نمی« بوده ایم

سازد و ما وقتی سازد و علمی است که شناخت گذشته را برای ما مساعد میتاریخ گذشته ایست که آینده را می

خویش را دقیق درک نماییم. ةدریابیم که مسیر گذشتتوانیم وضع موجود خویش را می

مه گرفته و این رودخانه براساس قوانین ای است که از آغاز زندگی انسان برروی زمین سرچشتاریخ مانند رودخانه

را مشخص حرکتش و ای معلوم رسد باالخره به طرف آیندهزمان حرکت کرده و به زمان حال میمشخص بر بستر

دهد.ادامه می

درآن ،را که در نتیجه این حرکت به میان آورده بشناسد یمسیری را که تاریخ درگذشته طی کرده و قوانینانسان اگر

ی تاریخ است ریخ به آن رسیده ساخته و پرداختهخواهد توانست که ازروی درک گذشته زمان حال را که تاصورت

آینده را نیز پیش بینی نماید. که این مسیر تاریخ به کدام طرف ،بشناسد و از روی درک گذشته و شناخت حال

-پیمود. با این پیش بینی انسان میدرحرکت است. و در آینده به کدام سمت خواهد رفت و چه مسیری را خواهد

پیماید دخالت کند.واند در مسیری که تاریخ آن را میت

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 11

براساس تواند می ،بشناسد بلکه آن چنان که آرزو داردتواند میآینده را حال و ،نه تنها گذشتهانسان تاریخ شناس

آینده را پی ریزی نماید. ،قوانین دقیق تاریخ

ختاری مهم ترین فایده های

انتقال هزاران تجربه از فرهنگ و آداب و سنن به نسل های بعدی؛ .1

آگاهی از عوامل شکستها، پیروزیها و رشد تمدنها و مرگ آنها؛ .2

شناخت بهترین انسانها به عنوان اسوه و تقلید از رفتار آنان؛ .8

؛هاها و تمدنآشنایی با سایر ملتبا گسترش افق دید انسان .4

پیش بینی آینده .8

کنجکاوی انسان اقناع حس .6

قدر شناسی نسبت به تالش گذشتگان .7

آشنایی با دانشمندان و بزرگان .5

تفاهم و هم گرایی جهانی .3

تقسیم بندی دوره های تاریخ

ی ملتها، مورخان تقسیم ای هردوره اززندگی یک ملت یا همهی طوالنی زندگی بشر و براساس ویژگیهبه دلیل سابقه

تری درست شوند که شناخت روشنتر وها سبب میرده اند. این تقسیم بندیخ مطرح کهایی را برای تاریبندی

. به عنوان مثال برخی از مورخین تاریخ را به پیش از تاریخ و دوران تاریخی تقیسم نموده ازگذشته به دست آوریم

را به عهد برخی از مورخین غربی تاریخاند. برخی هم تاریخ را به دوران سنگ و عصر فلز تقسیم نموده اند.

های را به دورهتاریخ مورخین مسلمان .است تقسیم کردهباستان، قرون وسطی، عصر رنسانس و دوران جدید

فاطمی و عثمانی ( و ،انبیای سلف، عصر جاهلیت، عصر اسالمی شامل دوران رسالت، عهد خلفا )اموی، عباسی

.نموده استمعاصر تقسیم

به پنج مرحله است:ها انسانتقسیم دوران زندگی ،اریخ بشرهای تیکی ازمشهورترین تقسیم بندی

. ی معاصردوره-8ی جدید دوره-4 )قرون وسطا(ی میانهدوره-8ی باستان دوره-2ی پیش از تاریخ دوره-1

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 11

فصل دوم

عهد باستانجهان در

انتباسعهد

یها سده دنیاست تا فرا رس به دست آمده یخیاسناد تار نیکه نخست یاست که از زمان خیاز تار یباستان بخش خیتار

و آغاز آن را به طور معمول آغاز نگارش با شود یزمان در حدود پنج هزار سال برآورد م نی. اردیگ یرا در برم انهیم

یخیبه دوره تار خیاز تار شپی باستان وارد شدن از دوره خی. تاردانند ی( مالدیاز م شی)پ 81در سده یخیخط م

.باشد یم

یبرآمدن اسالم، سرنگون سانینو خیتالف است، چنانکه تارخمحل ا دانان خیتار انیباستان هم در م خیتار انیپا

اند. باستان دانسته خیتار انیرا پا یکار آمدن شارلمان یو رو کمی انوسین یوستیمرگ ،یروم غرب یامپراتور

در عهد باستانتمدن کانون های

-و شهر های کوچک کم کم توسعه یافتهکده. دها شکل گرفتها و رودخانهدریا ردر کنابشری اولین اجتماعات

مدن بین مانند ت . بنابراین اولین تمدنهای بشری در همین نواحی شکل گرفته است.پر جمعیت بوجود آمدهای

د کارون.تمدن ایالم در کنار رو و تمدن مصر در کنار رود نیل ،های دجله و فراتالنهرین در کنار رودخانه

ترین کانون تمدن جهان بین النهرین در آسیا قدیمیاولین کانون تمدن بین النهرین است. بين النهرین:تمدن الف.

طب متعلق به آن و نجوم ،شود. و مبانی علم ریاضیج هزار سال پیش از میالد شروع میاست که تاریخ آن از پن

است.

اثری در اروپا از جمله یونان در نقطه کنونی استقرار نیافته و وپا وحدود دوهزار سال پیش از میالد که هنوز ار

در بین النهرین یا عراق کنونی به امر حمورابی سلطان بابل نخستین قوانین تاریخ بشر را بر سنگها نقر ،نداشتند

مردم بر اساس گردید.یم کار و تخصصی شدن کار عملی میارتش منظم تشکیل داده و تقس کرده به اجرا درآوردند.

شدند. تعریف شده دانسته می ف مشخص ووظای متن قانون مزبور در برابر دولت و امنیت دارای مسئولیت و

ها همراه است. تمدن نیآوازه دارد و نامش همواره با نام و آثار ا اش یکهن و باستان یها به سبب تمدن رودان انیم

داشته اند ریثأرواج و ت نیسرزم نیاز ا یا در گوشه کیو ماد، هر مالیعی، سومر، اکد، بابل، آشور، کلدان یها تمدن

از یاریبس یهاو فرهنگ انیاند. اد را ستبرتر کرده خیکتاب تار هاتمدن نیاز ا کیاند و هر رفتهیپذ زین ریو از آن تاث

در زین هخامنشیشاه منشور)فرمان( کوروش بزرگ پاد نیهم چن .گرفته اند ریثأرودان ت انیمختلف از م یکشورها

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 12

.شده است افتی گاهیجا نیا

. این استشکل گرفته رود نیل شمال شرق آفریقا در در درةدر است که تمدن مصر ،کانون دوم: مصرتمدن ب.

یعنی زمانی که دو قلمروی پیش از میالد 8181هزار سال قبل از میالد دارد و در سال 8111تمدن قدمتی بیش از

و تا زمان تسخیر شکل گرفت ،لیا تحت پادشاهی نخستین فرعون به وحدت سیاسی رسیدندمصر سفلی و مصر ع

بناشده بر اصل آبیاری های شاهنشاهیای از صر باستان نمونهوجود داشت. تمدن م اسکندر مقدونیمصر به دست

،ریاضی ،حکمت دانش. این تمدن دارای دست آوردهایی در شود گفته می فرعوناست. به فرمانروایان مصر باستان

طب و نجوم بوده است.

کانون سوم سواحل شرقی دریای مدیترانه است که در آن :در سواحل شرقی مدیترانه هاج. تمدن فينقی

س دولت پیش قدم بوده اند.یسأصنعت نساجی و ت ،تجارت ،ها از سه هزار سال پیش از میالد در دریانوردیقییفن

سرآمد آفاق شدند. در تجارت بر بخش بزرگی از و ... تجارت ،ها مردمانی سامی نژاد بودند که در دریانوردینیقیف

مدیترانة شرقی سروری کردند و مهارتشان در کشتی سازی زمینه فراهم کرد که به اسپانیا، سیسیل و آفریقای شمالی

در دریانوردی، سفر به دور آفریقا برای اولین بار بود. این سفر در قرن ها های چشمگیر فنیقیاز پیروزیکنند. رخنه

ها انجام شد. آنان در باز گشت از این سفر گزارش دادند که ششم قبل از میالد به فرمان فرعون مصر توسط فنیقی

آنان در سده هشتم پیش از میالد در پیوندد. اک آفریقا به آسیا میگرداگرد آفریقا را دریا فرا گرفته مگر آنجا که خ

های مرکزی و د یک امپراتوری پردامنه در کنارهآنان توانستن .را به وجود آوردند« کارتاژ»آفریقای شمالی شهر بزرگ

1غربی مدیترانه بنیان نهند که سر انجام کارشان را به کشمکش با امپراتوری روم کشانید.

شود. ر سال پیش از میالد تخمین زده میچین است که تاریخ آن از سه هزا ، تمدنکانون چهارم دن چين:تمد.

رنگ سازی و ... بوده است. ،سنگ تراشی ،نقاشی ،چین دارای یک تمدن مستقل در صنایع نساجی

شود نیز میفغانستان ایران است که شامل ا 2فالتتمدن حوزة مربوط به ،پنجمکانون ن حوزه فالت ایران:تمد ه.

از دو تا سه هزار سال پیش از میالد دارای زراعت و آبیاری پیشرفته و شهرهای آباد و پر جمعیت بوده است.و

در این سرزمین و خاستگاه تمدن کهن پیشدادی و کیانی و اوستایی در افغانستان بوده استاما باید گفت با این که

و یشدادیپادشاه پ نینخست« هوشنگ»و دیبَ گیحب بخش نخست کتاب رصا« سروش»چون: یو شاهان امبرانیپ

امبریو پ یانیشاهنشاه ک «خسرویک»و ،یکابل امبریپادشاه و پ« وَهکرت»و « خرد دانیجاو» یصاحب کتاب آسمان

)حوزه رمندیزابلستان و ه نیاز سرزم ،یپارس امبریپ نیو پنجم« اََََوِستا»صاحب کتاب « زردشت» نیو هم چن ،یپارس

.111-117ص . مهران توکلی، سرگذشت عالم و آدم، 12 .نی تخت و پهن باشدگویند که همواره دارای زمی می کوهستانیبه جایی های زمین دانشو شناسی زمیندر نَجدیا فالت.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 13

در مورد شناخت این حوزه تمدنی تاکنون کار جدی ، اما در عین حال شده اند ختهیبر انگ انی( و بلخ و بامیغزن

.صورت نگرفته است

است که یک و نیم هزار سال پیش از میالد شریعت و قانون شبه قاره هند ،کانون ششم تمدن شبه قاره هند:. و

دانستند.طب و نجوم را می ،تریاضیا ،منطق ،و حکمت الهی فلسفه

هنوز تالش منظم و جامعی برای شناسایی این تمدن صورت نگرفته است. این در باید گفت،نیز درباره تمدن هند

نامند و این وداها و سواحل رود گنگ یکی از مهم ترین ق را عصر ودایی می511- 1811از سال حالی است که

چنانکه حفاریهای موهنجو دارو درکنار رود یخ بشریت به یاد گار گذاشته است،تمدنهای بشری را رقم زده و در تار

سند، نشان از تمدن عظیمی نه تنها در هند دوران سده پایانی قبل از میالد بلکه وجود تمدن و باور به برخی خدایان

گذارد.هندی را در ادوار پیش از آن نیز به نمایش می

کانون هفتم شبه جزیره یونان و ایتالیا در اروپا است که یک هزار سال پیش :الياو ایت تمدن شبه جزیره یونانز.

ت را پایه ریزی نموده است.أریاضی، هندسه و هی ،از میالد مبانی علوم فلسفه

است ونانی خیاز تار یا که متعلق به دوره شود یگفته م یبه تمدن (Ancient Greece: یسیباستان )به انگل ونانی

. بالفاصله بعد از دیبه طول انجام )میانه(کیشروع شده و تا عصر کالس حیمس الدیهشتم تا ششم قبل از م السکه از

شیپسال مردم یونان از بالکان در حدود یک هزار بود. یروم شرق یو امپراتور یقرون وسط لیدوران، آغاز اوا نیا

کار نینمودند. ا یانگذاریخود را بن شهری منطقه نیافراد اوّل نیساکن شدند. ا ونانی یاصل نیدر سرزم الدیاز م

بود. رانیدر ا انییایپس از( سکونت آر ایهمزمان )

گیری از آنچه از شرق وارد شده بود و درسایه این قوم که از استعداد و درک باالیی بهره مند بودند، توانستند با بهره

ها و متمدنانه رو آورده شاهد شکوفایی بیشتر توانایی خردورزی و تالش و پشتکار به عقالنیت و دانش و زندگانی

استعدادها و سرانجام بنیانگذای تمدن بزرگ و مهم جهانی و تاریخی گردیدند. آنان به جای نسبت دادن مشکالت و

امراض به شیاطین و اجنه و توجه به اوهام و خرافات و خیاالت، سراغ عقل و دانش را گرفته برای ریشه یابی آنها

رفع اساسی آنها دست به تدبیر، اندیشه و استدالل زدند و راه حلهای کاربردی را سراغ گرفتند. بحث و مناظره را و

پیش کشیدند و مراکز علمی تأسیس کردند به تحقیق و نوشتن اهمیت دادند.

مدت ی( برایالدیم 811ـ الدیقبل از م 811) میدر طول دوران قد ونانی یدولت ـ شهرها یفرهنگ یدستاوردها

ونانیانجام دادند. فالسفه یعیدر امور طب یاکتشافات یونانیقرار داد. دانشمندان ریهزار سال جهان غرب را تحت تأث

شکوفا شد. یونانیو درام هنراداره جوامع به جهان ارائه دادند و نهیدر زم یاتینظر

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 14

دنیای رومیان

دید. این فاتحان، رومیان بودند. رومیان در حالی که زبان خود ق یونان به دست اقوام جدیدی مسخر گر145در سال

توانستند، فراگرفتند، در ظرف دو یا سه را که التین بود حفظ کردند، بزودی آنچه را که از فرهنگ و هنر یونانیان می

مصر، یونان، ،(هایی از بین النهرینبخشها امپراتوریی تشکیل دادند که مشتمل بر دنیای متمدن قدیم)رومی ،قرن

آسیای صغیر و سوریه بود که هرکدام ایالتی از ایاالت روم شدند و در هیچ کدام هم روم نفوذ عمیقی به جا

الجزایر، مراکش، اسپانیا، پرتغال، فرانسه، نگذاشت، مگر از لحاظ سیاسی در مغرب)یعنی اراضی که امروزه تونس،

قاصد تمدن بودند و به اراضی عقب افتاده، عصاره تمدن کهن ها سوئیس، بلژیک و انگلستان قرار دارد(. رومی

رومی شدن این اراضی چنان شدید بود که حتی زبان التین در مشرق و فرهنگ جدید یونان و روم را تحویل دادند.

مغرب، زبان رایج مردم گردید.

د دوام آورد، تقریباً تمامی دنیای قبل از میالد تا بخش آخر سدة پنج بعد از میال 81در امپراتوری روم که از سال

متمدن کهن مغرب از لحاظ سیاسی متحد گردید.

ها استعداد عجیبی درسازمان دادن، ادارة امور، حکومت و وضع قوانین داشتند. هرگز در تاریخ سابقه نداشت رومی

ک فرمان آنها را به چنین که لشکریان را این طور با نظم و ترتیب در دوران بسیار طویلی نگه دارند و با صدور ی

فواصل بعیدی گسیل دارند. هرگز سابقه نداشت که از یک مرکز واحدی بر این همه جماعات انبوه مردم حکومت

1نمایند.

ت ظهور مسیحی

به نام قبل ازمیالد( در فلسطین که بخشی از حکومت روم بود، پسری مچهارسال در دوران امپراتوری روم، )حدود

دید که پیروانش او را فرزند خدا خوانده اند.عیسی متولد گر

تعالیم عیسویت ابتدا در میان مردم مسکین رواج یافت و تدریجاً این تعالیم در میان سایر طبقات روم رخنه کرد.

عدة معدودی از افرادی که حکمت قدیم را فراگرفته و از لحاظ مادی مستغنی بودند، به دین مسیح در آمدند، تا آن

رن دوم میالدی، اسقفان و نویسندگان مسیحی در قسمتهای مختلف امپراتوری روم مردم را علناً دعوت به که در ق

کردند. درقرن سوم میالدی که روم دچار اغتشاشات گردیده بود، دولت مسیحیان را مسئول قلمداد دین مسیح می

راتوری روم، کنستانتین، به دیانت مسیح م( امپ812کردند. سر انجام در قرن چهارم میالدی )احتماالً در سال می

2.تا قرن پنجم میالدی تمامی امپراتوری روم به دیانت مسیح در آمده بود و هیچ دیانت دیگری مجاز نبوددرآمد.

.24-28، ص1. رابرت روزول پالمر، تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، ج 12 .26، ص1. رابرت روزول پالمر، تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، ج

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 15

وم:فصل س

سده های میانه یا قرون وسطیجهان در

نظام یا قرون وسطی موسوم شده است.های میانه و شود که در تاریخ به سدهای آغاز میپس از دورة باستان، دوره

به شمار در غرب های صلیبی از رخدادهای مهم این دوران سترش حاکمیت مسیحیت در غرب و جنگفئودالیسم، گ

های ة عربستان، دورهدر جهان اسالم، با ظهور اسالم در شبه جزیرهمزمان با تحوالت مذکور در غرب، رود. می

دوران های ملی و محلی در سراسر قلمرو اسالمی و حکومتنی امیه، بنی عباس، عصر پیامبر)ص( و خلفا، دوران ب

پیش از های مهم اتفاق افتاده در مغرب زمین رایم. در این بخش ابتدا رویدادباششاهد میمغوالن و عصر عثمانی را

ازیم.پردمهمترین رویدادهای جهان اسالم میکنیم و سپس به بر رسی جنگ جهانی اول بر رسی می

اروپا در قرون وسطاالف.

معنا و محدودة زمانی قرون وسطا

ی گویند این کار قرون وسطایی است، یا فالن طرز تفکر یا اخالق قرون وسطایشاید شنیده باشید که می مقدمه:

اس رود که کاری به روش کهنه انجام بگیرد یا طرز فکر و اخالق یک شخص بر اساست. این واژه زمانی به کار می

علم و دانش و اصول تعلیم و تربیت نباشد.

زمانی بود که در قارة اروپا شهر نشینی رواج نداشت و تعلیم و تربیت و رفتن به مدرسه و کسب علم چندان مورد

ای از تاریخ اروپا است که مورخان آن را قرون وسطا نامیده اند گرفت. این شرایط مربوط به دورهاستقبال قرار نمی

وسطایی یعنی آن چه که متعلق به دورة قرون وسطا یا مانند آن دوران باشد. مثال اگر شخصی هنوز معتقد و قرون

-گویند او قرون وسطایی فکر می، میچرخدی نیست یا خورشید به دور زمین میباشد که زمین مسطح است و کرو

چرخد.گرد زمین می طح است و خورشید برکردند زمین مس، زیرا در دورة قرون وسطا فکر میکند

در رابطه با آغاز و پایان دوره قرون وسطا نظریة واحدی وجود ندارد. به طور کلی فاصلة سقوط امپراتوری روم

م( را 1432م و یا به قولی کشف قارة آمریکا در سال 1488غربی تا آغاز قرون جدید)یعنی سقوط قسطنطنیه در سال

های میانه( باید گفت گونگی پیدایش اصطالح قرون وسطا)به فارسی، سدهنامند. در توضیح چدورة قرون وسطا می

که دانشمندان، تاریخ تمدن اروپا را به عصر قدیم یا باستان، میانه و نوین تقسیم کرده بودند. قرون قدیم همان دوران

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 16

گردد. کا آغاز میهای یونان و روم باستان است و قرون جدید با سقوط قسطنطنیه یا با کشف آمریشکوفایی تمدن

1نامیدند.های میانه میمیالدی را سده1432تا 811دورة مابین عصر باستان و نوین، یعنی از حدود

اوضاع اجتماعی اروپا در قرون وسطا

ام ژرمن، مجار، دوره قرون وسطا پس از انقراض روم غربی به دست اقوام مهاجم و تصرف شهر رم شروع شد. اقو

دند و پس از برجای گذاشتن سراسر اروپا را به تصرف خود در آور ها طی چند قرن تهاجم تقریباًفرانک و مانند آن

ها روی آوردند. در نتیجه این حمالت بسیاری از دستاوردهای ر به روستانشینی و زندگی در قلعههای بسیاویرانی

ه شد. تا این که پس از گذشت تمدنی مانند شهر نشینی، تجارت و مراکز علم و آموزش به دست فراموشی سپرد

چندین قرن، در اواخر قرون وسطا، بار دیگر شهر نشینی، تجارت و مراکز علم و آموزش در اروپا رونق گرفت.

در قرون وسطا بر اروپا نظام فئودالی حاکم بود. فئودال یعنی مالک یا ارباب. هر فئودال دارای امالک بسیار زیادی

کردند زیر دست فئودال به مردمی که در ملک فئودال زندگی میگرفت. را در بر میگاهی یک والیت بزرگ بود که

گویند. کار رعیتی نیز می –شدند. به همین جهت به نظام فئودالی نظام ارباب آمدند و رعیت خوانده میشمار می

به رعیت و سهمی را نیز برد باب بیش ترین سهم را از محصول میاصلی اروپاییان در قرون وسطا کشاورزی بود. ار

داد و رعیت مجبور بود با همین سهم در تمام طول سال به زندگی خود ادامه دهد.می

وپا مالک ها و سکونت در نواحی مختلف ارهای جنگجو بودند که پس از جنگها در اصل فرماندهان دستهفئودال

ها منش جنگاوری ها بعد از استقرار تا مدتحقیقت اشراف قرون وسطا بودند. آنها در زمین شده بودند. فئودال

ها م و امنیت ملک خود و شرکت در جنگخود را فراموش نکردند و مهم ترین کاری که بدان پرداختند، حفظ نظ

رعیت را جنگید. فئودال دفاع از اشت که با آنها با دشمنان خود میجویانی هم در اختیار دبود. هر فئودال جنگ

رعایا هم از او مانند پدر حرف شنوی ،کرد. در مقابلها تالش بسیار میو برای دفاع از آن دانستوظیفه خود می

داشتند.

ها انتخاب وسطا پادشاه به وسیله خود فئودالفئودال یا ارباب نیز به نوبه خود تابع پادشاه بود. البته در دوره قرون

گزیدند و ر را به عنوان فئودال اعظم بر مین خود یک نفشدند و از میاها جمع میکه فئودالگردید، بدین صورت می

ها بیشتر در دوره قرون وسطا در اروپا جنگ این همان پادشاه بود. با این همه هر فئودال در ملک خود مستقل بود.

ر ها بود نه با دشمنان خارجی. به همین جهت پادشاهان اغلب قدرت زیادی نداشتند و تنها دداخلی و میان فئودال

ها را زیر دست خود ساختند.ه به تدریج قدرت گرفتند و فئودالاواخر قرون وسطا بود ک

1 .162. عباسقلی غفاری فرد، تاریخ اروپا از آغاز تا پایان قرن بیستم، ص

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 17

ها بودند. کلمه شوالیه به معنی نجیب زادة سوار کار است. اینان مشهور ترین قشر جامعه شوالیه در دوره قرون وسطا

ها به فراگرفتن فنون جنگ و آن کردند.تمام عمر خود را صرف جنگجویی میاشراف زادگان قرون وسطا بودند که

، بزرگ پرداختند. شجاع بودنپهلوانی می به کار بردن اسلحه و نیز رعایت جوانمردی و وفاداری و به طور کلی رفتار

ثروت برایشان اهمیتی نداشت. شد و علم وترین افتخار آنان محسوب می

-در محصول زمینی که روی آن کار مییا ،شدندمیر داشتند که بر دو دسته تقسیم ها، رعایا قرازیر دست شوالیه

که از گفتند. یا رعیت بدون زمین بودند می سهیم بودند که به آنان سرف یعنی رعیت وابسته به زمین ،کردند

عده نیز از این شد. برای این کهکار مقداری محصول به آنها داه میرفتند و در مقابل روستایی به روستای دیگر می

شدند. ین جهت رعیت پادشاه هم نامیده میبه هم و شدها خوانده میردار باشند، پادشاه ارباب همة آنرخوحمایتی ب

شد و ها( بود، جنگ جو میران کودکی اگر جزو اشراف )فئودالدر دوره قرون وسطا معموال هر شخص پس از دو

سه رفتن و درس خواندن وجود نداشت. تنها پرداخت. مدراگر از رعایای وابسته به زمین بود به کار در مزرعه می

آموختند، زیرا شدند و در آن جا علوم دینی میخواستند کشیش شوند از نوجوانی به کلیسا وارد میکسانی که می

گرفت.آموختن علم برای خدمت به ایمان و اعتقاد صورت می

در قرون وسطی کلیسا

چیز بود. آثار دیانت در هر امری هویدا بود. در شیوة فئودالیته در قرون وسطا کلیسا فوق همه چیز و مهمتر از همه

گردید و اسقفان و رؤسای دیر که صاحب زمین بودند وظایف متقابل ارباب و نوکر به قید قسمهای دینی محکم می

کرد، قطب اعظم دستگاه خود از جملة فئودالها گردیدند. در سلطنت های مستقل هرجا سلطانی تاجگذاری می

1نهاد.حانیت بود که تاج بر سر او میرو

ساختار تشکالتی کلیسا

ها مدتی از عمر خود را در شد. کشیشها اداره میلیسا وجود داشت که به وسیلة کشیشچند ک ،در هر ملک فئودالی

های . درسگفتندگذراندند. در این حالت به آنها راهب میبه درس خواندن می «دیر»هایی جدا از جامعه به نام مکان

آنها شامل ادبیات)زبان التین(، فلسفه، منطق، ریاضیات و نجوم بود. اما علوم تجربی مورد توجه نبود.

های بعد منتقل م و اندیشه به وسیله آنان به نسلها تنها قشر با سواد مردم اروپا بودند و علبرای چند قرن کشیش

ای در دربار خود دایر کرد.ها مدرسهمانی پادشاه فرانکتا این که شارلای وجود نداشت شد. در اروپا مدرسه

1 .68، ص1ریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، ج. رابرت روزول پالمر، تا

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 18

پرداختند. به انجام وظایف دینی و روحانی میرفتند و ها پس از درس خواندن به کلیسا میزیادی از کشیش ةعد

ها از مانند آن بر عهده آنان بود. کشیشکارهایی چون غسل تعمید، برگزاری مراسم دعا و عبادت، مراسم ازدواج و

ها از یک اسقف عالی رتبه که سر اسقف کردند. استقفشد اطاعت میشیش عالی رتبه که اسقف نامیده مییک ک

کردند. سر اسقف بر تمامی کلیساهای یک کشور نظارت داشت و خود از جانب عالی ترین شد تبعیت میمینامیده

کرد، یعنی از پادشاه کشور فرمان او پیروی می گردید و ازشد، منصوب میرین مقام مسیحی که پاپ نامیده میو باالت

دانست. ساهای اروپا را زیر فرمان خود میشد، تمامی کلیکه پیشوای همة مسیحیان قلمداد میبرداری نداشت. پاپ

ت امپراتوری روم باستان آمد. پاپ در شهر رم پایتخشاهان اروپایی باالتر به شمار میبه همین دلیل مقام او از پاد

کرد. پس از سقوط امپراتوری روم غربی دیگر در ایتالیا حکومتی وجود نداشت از این رو شهر رم و ی میزندگ

شد. ف آن قلمرو پاپ محسوب مینواحی اطرا

اوضاع سیاسی اروپا در نیمه اول قرون وسطا

شرقی اروپا، یعنی اروپا پس از سقوط امپراتوری روم و شروع قرون وسطا دچار آشفتگی بسیار بود. البته در جنوب

در شبه جزیرة بالکان حکومت قدرتمند و منظم روم شرقی)بیزانس( به حیات خود ادامه داد. در قرن ششم میالدی

روم آمد که خواهد توانست لمرو بیزانس بیفزاید و به نظر میژوستی نیان یکی از امپراتوران بیزانس توانست بر ق

آن حکومت را بسیار ضعیف ساخت. ،نس با ساسانیان و سپس مسلمانانهای بیزاباستان را احیا کند. اما جنگ

هرچند بیزانس تا پایان قرون وسطا به حیات خود ادامه داد، لیکن به دلیل انحطاط داخلی دیگر نتوانست اقتدار خود

را بازیابد.

ند، مشغول تاخت و تاز کردصرف نظر از قلمرو بیزانس، در بقیه خاک اروپا اقوام مهاجمی که روم باستان را نابود

ها بود. با مسیحی شدن آن ها طول کشید تا به تدریج این اقوام ساکن شدند. ساکن شدن این اقوام همراهبودند. مدت

مله قبایلی که کرد. از جمسیحیت در میان بربرها اقدام می در آن زمان پاپ از شهر رم پایتخت روم باستان به تبلیغ

ها حکومتی بزرگ در غرب اروپا به وجود آوردند که به پادشاهی فرانک معروف بودند. آنها مسیحی شدند، فرانک

ر برابر تهاجماتی که به ها در برابر اشراف فئودال قدرت چندانی نداشتند اما درانکشده است. هرچند پادشاهان ف

شارلمانی در قرن نهم میالدی هایی دست یافتند. یکی از پادشاهان معروف فرانک به نام شد به موفقیتاروپا می

توانست حکومتی مقتدر و درباری با شکوه برای خود به وجود آورد. شارلمانی بعضی از اقوام ژرمن را که هنوز

مسیحی نشده بودند، شکست داد. او با همراهی پاپ مسیحیت را در اروپا گسترش داد و نیز با مسلمانان که از

د جنگید. او حتی با خالفت عباسی رابطه برقرار کرد. شارلمانی بزرگ ترین پادشاه طریق اسپانیا وارد اروپا شده بودن

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 19

دانند. پس از ها او را پادشاه خود میها و هم فرانسویست، به طوری که هم آلماناروپا در نیمه اول قرون وسطا ا

منطبق است، پادشاهی فرانسه شارلمانی قلمرو او تجزیه شد و در قسمتی از آن که تا حدودی با کشور کنونی فرانسه

مقدس شکل گرفت. در قسمت دیگر نیز که تا حدودی با کشور آلمان کنونی منطبق است حکومتی به نام امپراتوری

ها ادامه یافت. این امپراتوری خود را هم پرچم دار مسیحیت و هم وارث امپراتوری روم روم به وجود آمد که تا قرن

باستان می دانست.

پس از شارلمانی قدرت چندانی نداشتند، در نتیجه بار دیگر تهاجمات اقوام مختلف از شمال و شرق به های دولت

های کنونی شان آغاز کردند. ریخ خود را با استقرار در سرزمینها و مجارها تا. در شرق اروپا روساروپا آغاز شد

ها ستان را گذاشتند. به همین نحو فنملت انگلاقوام انگل و ساکسون با تهاجم به جزیره بریتانیا بنیاد حکومت و

های بعدی تحوالت و وقایع که اساس شکل ملتها کشور دانمارک را پایه گذاری کردند. این سرزمین فنالند و دان

در تاریخ اروپاست در حدود هزار سال پیش رخ داد. پس از آن نیز طی چندین قرن تغییر و تحول کشورهای کنونی

های فئودال و قبول مسیحیت ها و سپس تأسیس حکومتدر آن هنگام تهاجم و تصرف سرزمینت. اروپا شکل گرف

ر آن آمد. پس از آن آداب و رسوم، زبان و خط و تاریخ نیز بها به شمار میاین ملتهای اصلی شکل گیری پایه

باید در قرون وسطا جست و های تاریخی به وجود آمدن بسیاری از ملل اروپایی راافزوده شد. بدین ترتیب ریشه

دگارهایی از آن شود، یاز کشورهای امروز اروپایی دیده میجو کرد. نقش صلیب و دیگر نقوشی که بر پرچم بعضی ا

آید.دوران به شمار می

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 21

م:فصل چهار

در قرون وسطی جنگهای صلیبی

مقدمه

اشراف کلیسا در اروپا علیه ةرانه و سودجویانرکشی های تجاوزکاکلش )قرون وسطا(از اتفاقات مهم سده های میانه

میالدی صورت گرفته 1216 – 1138سالهای ةجهان اسالم است که به جنگ های صلیبی معروف شده ودر فاصل

.های دهشتناکی همراه بود نهایتاً با شکست سپاهیان صلیبی پایان یافتاست. این تجاوزات که گاه با جنایت

ی، به سال در اجتماع کلرمون فرانسه برای مسیحیان اروپای« پاپ اوربان دوم»، توسط در پی ایراد خطابة آتشین

-1071)دو قرن قریب های خونینی بین جهان اسالم و مسیحیت بر افروخته شد که م، شعلة سلسله جنگ1138

گجویان موسوم گشته است؛ زیرا جن« جنگ های صلیبی»ادامه یافت. در تاریخ این سلسله جنگ ها، به م(1232

صلیب را نشان خویش « پاپ اوربان دوم»مسیحی، هنگام رهسپار شدن به سوی سرزمین های اسالمی، به فرمان

شرق و رویاروییاز و حیاتی هاى صلیبى فصل مهم جنگکردند. آن را بر سینه و سالحشان نقش می قرار داده و

رى اروپا بود و آن دیار را از سیاهى و توحش به ها عامل بیدا جنگاین .رود اسالم و مسیحیت به شمار مىغرب و

ها برای مغرب زمین داشت، در جهان اسالم تأثیرات برخالف تأثیرات مثبتی که این جنگاما بستر تمدن کشانید،

منفی برجای گذاشت.

الف. علل و زمینه های شروع جنگ:

ه، اصلی توان ادعا کرد کمی. ...دانسته اند، اقتصادی وسیاسیجنگ های صلیبی را دارای علل و زمینه های دینی،

های صلیبی عامل دینی است. خطابة مشهور پاپ اوربان دوم در کلرمون، تأییدی بر ترین عامل برای شروع جنگ

ای یاران مسیح آن سرزمین مقدسی که از »صحّت این ادعا است. پاپ اوربان دوم در بخشی از سخنانش می گوید:

مسیح تبرک یافت، آن کوهستانی که عیسی به خاطر نجات ما، در آن به سر برد و برکت وجود مخلص عیسی

محنت کشید، آن مزاری که در آن دفن گردید، اینک به تصرف دشمن در آمده و میراث مشرکان شده به طوری که

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 21

دیگر بر شاهد 1«در سراسر آن سرزمین پهناور، حتی یک وجب خاک که در آن خدا عبادت شود، باقی نمانده است.

علت دینی داشتن این جنگ ها، کشتار بی رحمانه و وحشیانه مسلمانان در شهر های تصرف شده از جمله بیت

در واقع بهانه اصلی 2توانست کسب منافع مادی باشد.ها از این کشتار نمیلمقدس بود. به طور قطع هدف صلیبیا

که بود زائران اماکن مقدس مسیحی المقدس و مسیحیان بیت بر ترکان سلجوقی های جنگهای صلیبی سختگیری

8اماکن تحریک نمود.این مسیحیان را برای تصرف

اروپائیان را به اسپانیا و قبرس، پیشرفتهای مسلمین در سرزمینهای جنوبی اروپا، تصرف سیسیل،از نظر سیاسی

امپراتوری حال پیشروی به سوی قلمرودر در آستانه وقوع این جنگها ترکان سلجوقی .فکر چاره جویی انداخته بود

دسا، انطاکیه، طرسوس و نیقیه را تسخیر ترکان سلجوقی در اواخر قرن یازدهم شهرهای مهمی چون اُ بیزانس بود.

بناچار برای حفظ و بقای ،که اوضاع را چنین دیدشرقی امپراتوری روم کردند و به مرز قسطنطنیه رسیدند.

نزد پاپ اوربان دوم فرستاد و اورا تشویق به لشکر کشی به سوی جهان اسالم نمایندگانی رامتصرفات خویش

نمود.

فرهنگ و تمدن اسالمی د،از نظر اقتصادی مشرق زمین مقارن وقوع این جنگها از نظر ثروت و تنعم شهره آفاق بو

ای گفتن نداشت و از این در حالی بود که جهان غرب از نظر فرهنگی حرفی بر .در اوج شکوفایی خود قرار داشت

صل و درمانده کرده بود.أو بیماری طاعون اروپائیان را مستلحاظ اقتصادی، قحطی

طبقه عادی جامعه چون کشاورزان، بردگان و... بر اثر نظام زمین داری و ارباب و رعیتی در شرایط بسیار دشوار

اه شخصی زمین دار از دنیا می رفت، تمام هم چنین در اروپا قانونی وجود داشت که هرگ 4اقتصادی قرار داشتند.

8دارایی او به فرزند بزرگتر می رسید و دیگر فرزندان خانواده از ارث محروم بودند.

بنا براین کشاورزان و بردگان برای این که از آن وضعیت ناگوار بیرون آیند و مالکان برای اندوختن ثروت بیشتر و

چنگ آوردن زمین، در هر جنگی به امید تسخیر زمین های جدید شرکت می فرزندان محروم از ارث پدر، برای به

6کردند.

.216. جعفر شهیدی، تاریخ اورشلیم بیت المقدس، ص1 .88. سید عبدالرئوف رضایی، نقش جنگ های صلیبی در انتقال تمدن اسالمی به غرب، ص2 28جان الدر، تاریخ اصالحات کلیسا، ص . 8 .16. عبداللطیف حمزه، ادب الحروب الصلیبی، ص4 .12احمد بن علی الحریری، تاریخ جنگ های صلیبی، ترجمه عبداهلل ناصری طاهری، مقدمه مترجم، ص. 8 .85. سید عبدالرئوف رضایی، نقش جنگ های صلیبی در انتقال تمدن اسالمی به غرب، ص6

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 22

ب. مروری بر جنگهای صلیبی

در مجموع هشت جنگ مهم صلیبی در طول دو قرن اتفاق افتاد، که این جنگ ها را به اختصار مرور می کنیم:

اوربان دوم در کلرمون فرانسه وسط پاپ (: بدنبال ایراد خطابة آتشین ت1136-1133ه/ 432-453جنگ اول صلیبی)

تشکیل و راهی بیت اروپا به زودی ارتشی بزرگ، متشکل از اقشار مختلف مردم لیغات گستردة کلیساها، و تب

هزار مرد 811تعداد نیروهای صلیبی را در این جنگ تا یک میلیون نفر نوشته اند ولی در واقع فقط المقدس گردید.

دادند که برای زیارت اماکن مقدسه همراه قوای صلیبی به راه شکیل میو بقیه را افرادی ت جنگی در میان آنها بود

شهر ند.به بیت المقدس رسید سرانجام ،غارت شهرهایی که در راهش قرار داشت پس از قوای صلیبیافتاده بودند.

المقدس کشتار عظیمی را به دند. فاتحان مسیحی در بیت در آوریک ماه محاصره به تصرف بیت المقدس را پس از

.راه انداختند وهزاران مسلمان بی گناه را از دم تیغ گذراندند

کند: تنها در داخل معبد سلیمان، ده هزار سر از بدن جدا گردید و یک مورخ غربی این واقعه را چنین توصیف می

در نبرد. حتی از جان زنان و رفت. دیگر چه بگویم؟ حتی یک تن جان بهانسان تا قوزک در دل خون فرو می پای

1کودکان هم نگذشتند.

ها هان اسالم تشکیل دادند. این دولتجنگجویان صلیبی پس از اشغال بیت المقدس، چهار حکومت در قلمرو ج

.«کنت نشین طرابلس»و «امارت اُدیسا»، «دولت انطاکیه»، «التینی بیت المقدس»دولت عبارت بودند از:

ق ادیسا، نخستین حکومت از دولت های 841م/1144م(: در سال 1143-1148ه/ 844-841جنگ دوم صلیبی)

م رسید و پاپ را بر آن داشت تا دوباره خبر بازپس گیری این شهر به رُچهارگانه التینی به دست مسلمانان افتاد.

امپراتور آلمان « اد سوم کنر»پادشاه فرانسه و « لویی هفتم»برای تسخیر این شهر مردم را به جنگی دیگر فرا خواند.

. اما در اندک زمانی سپاهیان صلیبی دراثر برخورد های متعدد برای جلب نظر کلیسا به سوی مسلمین لشکر کشیدند

جنگها از این دوره و بدین ترتیب دگردیو نزدیک به دو سوم این لشکر نابود با جنگجویان مسلمان از هم پاشید

2.بدون نتیجه پایان یافت

این جنگ به علت شرکت پادشاهان مقتدر اروپایی اهمیتی بسیار (:م1157-1132 ه/855-858سوم صلیبی)جنگ

8.م بود1157توسط صالح الدین ایوبی در سال « اورشلیم»دارد. علت اصلی شروع این دوره از جنگها فتح شهر

31تیموتی لوی بیئل، جنگهای صلیبی، ترجمه سهیل سمی، ص . 1 85داریوش همایون، صآنتونی ویست، جنگ های صلیبی، ترجمه . 2 .186-188، ص2. ابوشامه، عیون الروضتین فی اخبار الدولتین، ج8

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 23

پادشاه آلمان و « بربروس»شاه انگلیس پاد« ریچارد»در این زمان سه تن از قدرتمندترین امپراتوران اروپا به نامهای

این مرحله از جنگ با اما پادشاه فرانسه با لشکری انبوه به سوی فتح مجدد بیت المقدس حرکت کردند. « فیلیپ»

1پایان یافت.با صالح الدین ایوبی صلحی پیمان

م وآغاز 1138ه/ 853(: درگذشت صالح الدین ایوبی در سال م1135-1214ه/611-834جنگ چهارم صلیبی)

فروپاشی قدرت ایوبیان فرصت مناسبی را برای حمله غافلگیرانه غرب به وجود آورد. پاپ نیز که از ضعف دولت

ایوبیان آگاه بود، فرصت را غنیمت شمرده تبلیغات جنگ طلبانه خود را آغاز کرد. وی با تبلیغ و تشویق توانست

این جنگ منجر به تسخیر قسطنطنیه پایتخت امپراتوری روم شرقی نجیب زادگان اروپایی را وادار به جنگ نماید. اما

2شد.صلیبیان و غارت این شهر توسط

م برای بار دیگر مسیحیان را به فتح مصر 1216پاپ در سال (:م 1216-1221ه/615-618جنگ پنجم صلیبی )

به صورت « آندره دوم»ان جنگ پادشاه مجارستاین ترغیب نمود و لشکر صلیبی را به این منطقه گسیل داشت. در

چرا که فرانکها که ؛کاری از پیش نبرداین بار نیز بلند پروازیهای رهبران مسیحی .نیروی اصلی شرکت داشت

ی صلح از زندگی مناسبی برخوردار بودند و از همراهی همواره در جنگها به یاری این سپاه پرداخته بودند زیر سایه

8ت صلیبیان بدون آنکه به هدف مشخصی دست یابند به اروپا بازگشتند.لشکر صلیبی سرباز زدند. در نهای

امپراتور آلمان صورت « فردریک دوم»توسطجنگ ششم صلیبی (:م1223-1225ه/626-628جنگ ششم صلیبی)

این جنگ فریدریک با الکامل پادشاه ایوبی وارد مذاکره شد و سلطان موافقت کرد بیت المقدس را تحت در .گرفت

توانستند صلیبیان برای مدت کوتاهی بیت المقدس را گرفتند ولی مسلمین بدین ترتیب صلیبی ها قرار دهد.اشغال

4.دنبه دست آوررا دوباره آن

لویی نهم( به «)سن لویی»جنگ هفتم و هشتم صلیبی را (:م1271 -1245ه/ 665-646جنگ هفتم و هشتم صلیبی)

رودخانه نیل توسط مصریان محاصره و پادشاه و سپاهیانش به اسارت راه انداخت. در جنگ هفتم قوای او در دهانه

لویی عبرت نگرفته جنگ هشتم را پی ریزی نمود و وارد تونس شد اما8آزاد شدند.درآمدند که با پرداخت مبالغی

گاه سال بعد از جنگ هشتم، آخرین پای 21 6م در اثر طاعون تلف شـدند.1271که در آنجا او و یارانش در سـال

.75/ آنتونی ویست، جنگهای صلیبی، ص71. رنه گروسه، جنگ های صلیبی، ص1 181- 143، ص 8رانسیمان، تاریخ جنگهای صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، ج . 2 .182سمی، ص تیموتی لوی بیئل، جنگهای صلیبی، ترجمه سهیل. 8 .482. اشپل فوگل، تمدن مغرب زمین، ترجمه محمدحسین آریا، ص 4 514، ص 4دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه ابوطالب صارمی و دیگران، ج . ویل 8 .871. جعفر شهیدی، تاریخ اورشلیم بیت المقدس، ص6

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 24

بدین ترتیب جنـگ های صـلیبی پس از حدود .مسیحیان در فلسطین یعنی شهر عکا توسط مسلمین تصرف شد

م پایان یافت.1231ل در سال سا 211

در غرب آثار و پیامدهای جنگهای صلیبیج.

تأثیرات تجاری: .1

دو قرن به طول های صلیبی که به مدتبرقراری ارتباط میان دو تمدن بزرگ شرق و غرب در جریان جنگ

انجامید، موجب رونق تجارت اروپاییان شد، به ویژه بنادری چون مارسی، ژنوا، پیزا و بیش از همه بندر ونیز در

این امر سود بردند؛ زیرا با افزایش رفت و آمد دریایی توانستند ثروت بسیاری به دست آورند.

اروپایی با کشورهای اسالمی پیمان تجاری منعقد کردند.بعد از جنگ نیز تجارت راکد نشد و تعداد زیادی از بنادر

تأثیرات علمی و صنعتی: .0

این جنگ ها تنها در رشد اقتصادی اروپاییان تأثیر گذار نبود؛ بلکه برخورد با تمدن غنی اسالمی، موجب انتقال

که شیوه ساخت اشیاء علوم و فنون بسیاری به اروپاییان شد زمینه ترقی صنعتی غرب را فراهم کرد. اروپاییان

زیبا و نفیس را از مسلمانان آموخته بودند، شروع به اقتباس از صنعت و هنر اسالمی کردند که این امر در آثار

به جای مانده از قرن های دوازدهم و سیزدهم میالدی به طور کامل مشهود می باشد. هرچه استفاده از این

یع بیشتر گشت که این خود رشد بیشتر اقتصادی را به دنبال داشت.وسایل در اروپا بیشتر رواج یافت، رشد صنا

و شیشه سازی را که یادگیری شان مشکل بود در جریان اری، زرگری، کاشی کاری،اروپاییان صنایعی مانند نج

ه از جنگهای صلیبی از مسلمانان آموختند و به مرور این صنایع در اروپا رواج یافت. این امر در آثار به جای ماند

قرن های دوازدهم و سیزدهم میالدی به طور کامل مشهود می باشد. هرچه استفاده از این وسایل در اروپا بیشتر

رواج یافت، رشد صنایع بیشتر گشت که این خود رشد بیشتر اقتصادی را به دنبال داشت.

تأثیرات اجتماعی: .3

ی صلیبی، حاکمان محلی و زمین داران، از در اروپای قبل از جنگهاکاهش یافتن قدرت حاکمان محلی:الف.

قدرت و نفوذ زیادی برخوردار بودند و حتی بعضی از آن ها از پادشاه هم قدرتمندتر بودند. در مقابل، پادشاه از

قدرت چندانی برخوردار نبود. با شروع جنگهای صلیبی، حاکمان محلی، سرداران بزرگ و قدرتمند و زمینداران،

ایش قدرت و موقعیت خویش به سوی میدان های نبرد روانه شدند و بسیاری از آنها در خالل برای حفظ و یا افز

این جنگها کشته شدند و زمین هایشان بدون مالک رهاشد. عده ای برای تجهیز سپاه صلیبی و تأمین هزینه های

جنگ مجبور به فروش امالک و حتی گاهی کلیه امتیازات و حقوق مالکانه خویش شدند.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 25

مجموع، با اشتغال آنان به جنگ، به تدریج از قدرتشان کاسته شد و این مسأله در فرانسه و ایتالیا نمود بیشتری در

داشت و با کاهش قدرت اربابان و زمین داران، قدرت دولت مرکزی افزایش یافت. اما در آلمان و انگلستان برعکس

های صلیبی اهمیت نمی دادند و این امپراتوران و پادشاهان بود؛ زیرا حاکمان محلی، زمین داران و اربابان، به جنگ

بودند که در این لشکر کشی ها شرکت می کردند و این امر باعث تضعیف هرچه بیشتر حکومت مرکزی و افزایش

قدرت مالکان و اربابان در این دو کشورشد.

گردید. با سبک زندگی مسلمانان هاهای صلیبی باعث آشنایی اروپاییگجن ب. تأثیر در شیوه و سبک زندگی:

. آنان بهداشت و طرز تقلید نموده مورد استفاده قرار دادندرا وقتی آنان به اروپا بازگشتند، سبک زندگی مسلمانان

و نیز را همانند مسلمانان مورد استفاده قرار دادند های زیبای شرقی ، پارچهرا از مسلمانان تقلید کردند لباس پوشیدن

های آنان را پوشاند، در حالی و روی مبل کف اتاقهاهای صلیبی )ایرانی(بعد از جنگهای زیبای شرقیلیچهقالین و قا

.کردندیاستفاده م ایشش کف اتاقها از بورپو یبراآنان که قبالً

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 26

مپنجفصل

(1)عصر رنسانس

معنا و مفهوم رنسانس

و در Renewcenceترجمه شده، در زبان انگلیسی به شکل « ینوزای»واژه رنسانس که امروزه در زبان فارسی به

معنای لغوی واژه مذکور عبارتست از تجدید، تجدد، 1آمده است. Renaissanceهای فرانسوی و آلمانی زبان

احیاء، رجوع به زندگی، اعاده، عود، بازگشت، تازگی، طراوت، تولد دوباره و... اما از دیدگاه تاریخی، رنسانس دوره

در زمینة گیرد که طی این دوره در اروپا تحولی شگفت و گستردهم( را دربر می1682-1881سه سده ) ای نزدیک به

های گوناگون شکل گرفت. از آنجاکه این تحوالت به دنبال یک فترت طوالنی )حدود هزار ادبیات، هنر، و اندیشه

ن یونان و روم را گرفته اند، رنسانس به مفهوم تجدید سال( انجام گرفت و اعتقاد بر این بود که افراد دنبالة تمد

ی هاسده»یا « قرون وسطی»صار قبلی را انس بود که اعسحیات علم و ادب بشری به کار برده شد. در همین دوره رن

هایی از قبیل معماری، حجاری و مجسمه سازی، نقاشی، موسیقی، ادبیات، فلسفه، نامیدند. رنسانس محدوده« میانه

ساخت. رنسانس به ندیشه نوینی را در اروپا رایج میگرفت و اخالق، ادب، و ا، تعلیم و تربیت را در بر میعلوم

تدریج صورت گرفت و فرهنگ و تمدن قرون وسطا را با تغییرات و تحوالتی که در آن پدید آورد پشت

2سرگذاشت و زمینه ساز پیدایش تمدن جدید شد.

علل پیدایش رنسانس

یکی از مهمترین وقایع تاریخ دنیاست، ابتدا در ایتالیا و به صورت رنسانس فلورانسی و رنسانس رمی و رنسانس که

پس از آن در فرانسه، آلمان، اسپانیا، و هلند بسط و انتشار یافت. برخی از مهمترین علل پیدایش رنسانس عبارتند از:

افزایش ثروت و حمایت از هنرمندان و ادبا

ها، ایتالیا مرکز اصلی بازرگانی میان اروپا و جهان اسالم بود. این ی صلیبی و در طول این جنگهابا آغاز جنگ

تجارت تقریباً انحصاری، ثروت چشمگیری برای شهرهای بندری ایتالیا به ارمغان آورد. ثروتمندان برای شکوه

خوانده می شود.« رُنسانس»و با تلفظ فرانسوی « رِنسانس». با تلفظ انگلیسی 1

2 .223، ص1857. عباسقلی غفاری فرد، تاریخ اروپااز آغاز تا پایان قرن بیستم، تهران، اطالعات،

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 27

طیف روحانی این مشوقان هنر و بخشیدن به زندگانی مجلل خود به هنرمندان محتاج شدند و شعرا و ادبا به تل

تجمل پرداختند.

های ملیتوجه به زبان

های گوناگون، زبان التین به عنوان زبان دینی کلیسای کاتولیک و نیز زبان در قارة اروپا به رغم تعدد اقوام و ملت

. در سده سیزدهم شدرسمی ادارات و دربارها کاربرد وسیعی داشت و اسناد و کتب عمدتاً به همین زبان نوشته می

-دیگر را پیدا کردند؛ زیرا تجارت خانه هایتوانایی خواندن و نوشتن به زبان در شهرهای ایتالیا کسانی پیداشدند که

، استخدام ها آشنا بودنداشتند و کسانی را که به این زبانها و ... معامله و مکاتبه دیی با اعراب و یونانیهای ایتالیا

مطالعه درزبانها و کتابهای یونان و روم قدیم بار دیگر مورد توجه قرارگرفت و در حالی که ،کردند. در نتیجهمی

کرد، اما نویسندگان عصر رنسانس توجهی به یت رامنسوب به دوره کفر و شرک میکلیسا آثار قبل از دوران مسیح

های مختلف، زبان التینی دیگر تنها بانتدریج با کاربرد زجستند. به ور سود میاین امر نداشتند و از مضامین آثار مذک

شد و زبانهای محلی به عنوان زبان ملی مورد استفاده اقوام مختلف قرار ان ادبی و اداری اروپا محسوب نمیزب

1گرفت.

اختراع چاپ

انتشار کتب خطی معمول اختراع چاپ موجب اشاعه سریع علوم و کتب شد. بدیهی است که قبل از این اختراع،

کرد. این تحول باعث شد تا کتابها و نوشته ی را بگیرد که صنعت چاپ تولید میتوانست جای حجم کتبه نمیبود ک

ها در دسترس افراد بیشتری قرار بگیرد.

اومانيسم

بر 18و 14های اروپا در سدهتأثیر ادبیات دوره باستان)ادبیات یونان و روم( در رنسانس بسیار چشمگیر بود. مردم

و ی باستانی دست یافتند. اینگونه آثار بیشتر در بیزانس)قسطنطنیه( پایتخت روم شرقی جمع آمده بود آثار ادب

سلطان محمد فاتح در سال ،زیستند. فتح قسطنطنیه به وسیله سلطان عثمانیدانشمندان زیادی در این شهر می

دوره باستان را با خود داشتند به ایتالیا این دانشمندان که کتابهای زیادی ازم موجب فرار این دانشمندان شد. 1488

م کمک بزرگی به انتشار 1487. تکمیل صنعت چاپ در سال و در آنجا به انتشار این کتب پرداختند مهاجرت کردند

این آثار بود و در نتیجه نهضت ادبی بزرگی در دنیای آن زمان ایجاد شد که به نهضت اومانیسم)انسان گرایی(

معروف است.

1 .281-281. همان، ص

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 28

دادند و به همین انسانی را مد نظر قرار میها در واقع انسان محور بودند به این معنی که مقاصد و منافع یستاومان

صلی مقابل کشیشان که تکیه شان برمعیارها و مقاصد الهی بود، قرار داشتند. به عبارت دیگر محرک ا دلیل در نقطة

دنیوی محرک اصلی آنها به حساب القه شخصی یا نیازهای ها تابع نیازها و ارزشهای دینی نبود، بلکه عاومانیست

ها معتقد بودند که اصول اخالقی و ارزشهای اجتماعی باید مطابق خواسته و تمایالت انسان باشد . اومانیستآمدمی

ها به مدت یک قرن عامل غالب در حیات فکری دند. نفوذ امانیستدابی دنیوی را بر هر امری ترجیح میو کامیا

1پای غربی بود.ارو

کنیم.ایی اروپا را تغییر داد، مرور میحال مهمترین تحوالت پدید آمده در عصر رنسانس را که چهرة قرون وسط

مهمترین تحوالت عصر رنسانس

رشد شهر نشینی و قدرت گرفتن شهر نشینان

انه مهاجرت کردند، مشکالت جنگ های صلیبی که طی آن عده ای از روستائیان و شوالیه ها از اروپا به شرق مدیتر

در نتیجه کمبود زمین، عده ای بیش تری از رعیت های زمین دار به رعیت های -1جمعیتی اروپا را حل نکرد زیرا؛

کشاورزان نیز گاه به دلیل ستم فئودال ها دست به شورش زده و از روستاها می گریختند. -2بی زمین تبدیل شدند.

شده و به عبارتی رعیت پادشاه می شدند. همین گروه چون کم کم به حرفه های بدین ترتیب آنان هم بی زمین

گوناگون و داد وستد مشغول شدند، شهر های جدیدی را در اروپا بنا نهادند. آنان از حمایت پادشاهان برخوردار

کمک بسیار بودند. رونق گرفتن تجارت نیز که در پی جنگ های صلیبی رخ داد به رشد اقتصادی ساکنان شهرها

کرد.

رشد شهرها ابتدا بیشتر در نواحی ساحلی بود زیرا در آن جا ها کشاورزان و حکم رانان فئودال کمتر حضور داشتند.

رشد شهرهای بندری شمال ایتالیا و سپس شمال آلمان زودتر از شهرهای دیگر آغاز شد. اما دیگر شهرها نیز با

م به وجود آمدند و رشد کردند. به ساکنان شهر ها بورژوا می گفتند که رشته ای از فعالیت های تجاری مرتبط باه

به معنای شهر نشین است. شهر، به خصوص محل داد و ستد بود و چون الزمة داد و ستدهم، پول است، استفاده از

پول گسترش یافت.

ضعیف شدن فئودالیسم:

مقابله با آن را از دست دادند. اتکای اصلی آنان به فئودال ها اگرچه از این وضع ناراضی بودند اما کم کم توان

نیروی نظامی جنگ جوی خود یعنی شوالیه ها بود که شوالیه هاهم، به دلیل شکست در جنگ های صلیبی، اعتبار

1 .282-281. همان، ص

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 29

خود را از دست داده بودند. بقایای نیروهای فئودال ها نیز صرف جنگ با فئودال های رقیب می شد. در نتیجه

اروپا تضعیف شد. فئودالیسم در

پادشاهان از فئودال ها می خواستند مالیات بپردازند و این مالیات را هم به صورت پول پرداخت کنند. الزمه به

دست آوردن پول مراجعه به بازرگانان بود. این وضع سر انجام به برتری اقتصاد شهر نشینی بر اقتصاد فئودالی منجر

و موقعیت ویژه ای برخوردار ساخت.شد و اشراف شهر نشین را از مقام

افزایش قدرت پادشاهان

مالیاتی که پادشاهان از فئودال ها دریافت می کردند، بیش تر صرف قدرتمند ساختن حکومت خودشان می شد.

بدین ترتیب پادشاهان با استخدام تعداد زیادی سرباز، کم کم ارتش های منظم و دایمی تدارک دیدند و به ساخت

ویژه توپ اقدام کردند. در نتیجة این اقدام، پادشاهان از نیروی نظامی فئودال ها بی نیاز شدند، به ویژه که اسلحه به

توپ نیز در صورت لزوم می توانست قلعه های فئودال ها را درهم بکوبد. بنا براین از قدرت فئودالیسم به نفع

و افتخار به نجیب زادگی باقی مانده بود. پادشاهان که پادشاهان بسیار کاسته شد. برای فئودال ها، امالک، القاب

خود در اصل از همین طبقه بودند از آن پس اشراف فئودال را به صورت حکم رانان ایاالت و مقامات حکومت و

دربار در آوردند. بدین ترتیب قدرت در دست پادشاهان تمرکز یافت. از این تحول عالوه بر پادشاهان، طبقه بورژوا

خرسند بودند، زیرا بر قراری حکومت مرکزی موجب وحدت اداری و برقراری نظم و امنیت و قوانین یکسان نیز

می شد. این امر در تسهیل و توسعه تجارت که خواست بورژواها بود تأثیر داشت.

ی پذیرفتند افزایش قدرت پادشاهان موجب دخالت آنان در امور کلیساشد. آنان تعیین سر اسقف به وسیلة پاپ را نم

و می خواستند در امور داخلی کشورشان مستقل باشند. اما پاپ در مقابل آنها ایستادگی کرد. در نتیجه بعضی از

پادشاهان اروپایی از فرمان پاپ سر پیچیدند و حتی به مقر او نیز حمله کردند. اگرچه آنان نتوانستند به خواست

حدود کردند و در مقابل بر قدرت و اختیار خود افزودند.خود برسند اما تا حدود زیادی قدرت پاپ را م

شکل گیری حکومت های مرکزی

هرچند کشورها و حکومت های اروپایی در عصر رنسانس تحوالت مهمی را پشت سر گذاشتند اما برای رسیدن به

و ملت ها به شرایط مطلوب، هنوز راه درازی در پیش داشتند. شکل گیری حکومت های مرکزی، قلمروهای متحد

آرامی در حال انجام بود. هیچ یک از کشورهای کنونی اروپا وضع امروزی خود را نداشتند. در انگلستان، اشراف

فئودال با حضور در پارلمان، شکل جدیدی از حکومت مرکزی )مشروطه سلطنتی( را به وجود آوردند. پادشاهان

ارای قلمرو بودند. اما پادشاهان فرانسه نیز برای تصرف این انگلستان در قسمت های وسیعی از فرانسه کنونی هم د

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 31

قلمرو وارد عمل شدند. نتیجه جنگ، ویرانی و خرابی بسیار بود، زیرا این جنگ ها صد سال طول کشید. عالوه بر

به این طاعون عده زیادی را از پا در آورد. در این جنگ ها، سر انجام فرانسویان با قیام دختری به نام ژاندارک

پیروزی رسیدند.

نتیجة مهم جنگ های صدساله برای فرانسویان و انگلیسی ها، علی رغم خساراتی که به آنان وارد شد، رشد فرهنگ

ملی آنان بود. پس از این، این دو ملت بیش از پیش بر ملیت خویش پا فشاری کردند.

ه در دست پادشاهان مسیحی بود به پیروزی دراسپانیا تحوالت دیگری در جریان بود. ایالت های شمال اسپانیا ک

های جدید علیه مسلمانان در جنوب دست یافتند. حکومت های ملوک الطوایفی مسلمان که تجزیه و تفرقه

ضعیفشان کرده بود، عقب نشستند. سرانجام در اواخر قرون وسطا پادشاهان مسیحی مناطق مختلف اسپانیا با

، متحد شدند و توانستند به آخرین مقاومت مسلمانان پایان دهند.برقراری پیوند خانوادگی میان خویش

کردند. زیرا اشرافیت فئودال در آن ها هنوز قدرت نواحی غربی آن، یعنی انگلستان و فرانسه و اسپانیا، حرکت می

ردند. در بسیار داشتند. در آلمان )امپراتوری مقدس روم( این اشراف مقام امپراتور را به طور رسمی تأیید می ک

روسیه نیز فئودال ها قدرت بسیار داشتند. سلطه مغوالن بر روسیه که نزدیک به یک صدو پنجاه سال طول کشید نیز

آنان را ضعیف نکرد. تا این که با به قدرت رسیدن ایوان چهارم اشراف سرکوب شدند و هر چند از بین نرفتند اما

( از مشهور ترین پادشاهان 1854-1888فت. ایوان چهارم)حکومت مرکزی قدرتمند و وسیعی در روسیه شکل گر

روسیه است که به سبب خشونت هایش به ایوان مخوف مشهور است. توسعه مذهب ارتدوکس نیز به تقویت

وحدت معنوی روس ها کمک می کرد.

شبه جزیره اوضاع سیاسی نواحی جنوبی اروپا، به عکس نواحی دیگر آن، به سوی قدرت متمرکز سیر نمی کرد. در

بالکان حکومت بیزانس پس از ضربه ای که از صلیبی ها خورد دیگر نتوانست قدرت خود را بازیابد و رو به زوال

رفت. پیشروی ترکان عثمانی و استقالل طلبی صرب ها و مجارها نیز این زوال را تسریع کرد.

. شهرها و بنادر شمالی این سرزمین از طریق در شبه جزیره ایتالیا آمیزة شگفت انگیزی از رشد و زوال دیده می شد

تجارت و رشد شهر نشینی صاحب ثروت بسیار شده بودند. اما آن سرزمین فاقد حکومت مرکزی بود. شهرهای

-شمالی ایتالیا که خود را از تسلط دستگاه پاپ و امپراتوری مقدس روم خارج ساخته بودند، به صورت دولت

نه تنها تمایلی به وحدت نداشتند بلکه مدام نیز باهم در جنگ و جدال بودند. شهرهایی جدا از هم در آمده و

شهر مستقل خویش را بر یک کشور وسیع یک پارچه ترجیح می دادند. -اشراف شهری، دولت

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 31

فصل ششم

(2عصر رنسانس )

ی و قدرت در فصل قبلی علل پیدایش رنسانس و برخی از مهمترین تحوالت عصر رنسانس چون رشد شهر نشین

گرفتن شهر نشینان، ضعیف شدن فئودالیسم، افزایش قدرت پادشاهان و شکل گیری حکومت های مرکزی مورد

، انقالب های فکری ،بررسی قرار گرفت. در این فصل به دیگر تحوالت عصر رنسانس چون اکتشافات جغرافیایی

پرداخته می شود. امانیسم، و پیدایش فرقه پروتستان

فیایی در عصر رنسانساکتشافات جغرا

انگیزه و علل اکتشافات جغرافیایی

بطور کلی عللی که باعث اکتشافات جغرافیایی شد از این قرار بود:

خواستند بازرگانان اروپائی میکاهش دادن هزینة حمل کاالهای کشورهای شرقی با یافتن یک راه دریایی: .1

ی تقلیل دهند.یتن یک راه دریاکشورهای شرقی را به اروپا با یاف کاالهایهزینه حمل

کشورهای مجاور اقیانوس اطلس )پرتقال بیرون آردن انحصار تجارت با شرق از دست بازرگانان ایتالیایی: .2

و اسپانیا( خواهان بیرون آوردن انحصار تجارت مشرق زمین از دست بازرگانان ایتالیایی بودند.

پیش از رنسانس دهای آن بر روابط تجاری شرق و غرب: فتح قسطنطنیه به وسیلةترکان عثمانی و تأثیر پیام .8

قسمت اعظم تجارت میان اروپا و آسیا از طریق قسطنطنیه )بیزانس( صورت گرفته بود ولی تصرف این

بدست ترکان عثمانی این راه تجاری را برای اروپائیان ناامن و پر خطر ساخت و از این 1488شهر در سال

صدد برآمدند راهی دیگر بسوی شرق دور بیابند. لحاظ بازرگانان اروپائی در

های جدیدی به متصرفات خود پادشاهان جاه طلب اروپا مایل بودند که سرزمین افزایش دادن قلمرو: .4

بیفزانید و افتخاراتی برای کشور خود کسب کنند.

نقاط جدید تبلیغ دران امیدوار بودند که با ایجاد مستعمره، مسیحیت را مسیحیبسیاری از ترویج مسیحیت: .8

کنند.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 32

اکتشافات پرتقالیها

اولین کشور اروپایی که پیشگام اکتشافات جغرافیایی محسوب می شود، پرتقال است. دریانوردان پرتقالی که

این بدان دلیل است که ایتالیایی ها در امر دریا نوردی از مهارت فوق العاده ای بهره مند بودند و -ایتالیایی بودند

در ابتدا سواحل غربی افریقا را شناسایی کردند. بدین ترتیب پرتقالیها -ر به سرزمین پرتقال روانه شده بودندبرای کا

م 1471م به سیرالئون دست یافتند. در سال 1461م به ساحل گینه و تا سال 1486به دنبال کشف قاره افریقا در سال

موفق به « بارتلمودیاز»م شخصی به نام 1455ر سال به کنگو رسیدند. د 1452به استوا و یک دهه بعد در سال

با عبور از کاپ و سواحل جنوب شرقی « واسکودوگاما»گذشتن از دماغه امید نیک شد و ده سال بعد هموطنش

آفریقا با راهنمایی یک دریانورد عرب موفق شد تا به هند برسد و در بندر کالی کوت هند لنگر اندازد.

ند آغاز استعمار هند به وسیلة پرتقالیها محسوب می شود. نخستین دولت استعماری عصر رسیدن واسکودوگاما به ه

خواست تا حرکت واسکودوگاما 1811جدید پرتقالیها هستند. به دنبال سفر های واسکودوگاما، پدروکابرال در سال

خارج شده و به سمت غرب را تکرار کند، اما به خاطر نامساعد بودن دریا و فشار بادهای دریایی از مسیر خود

ای که به سرزمین امریکای جنوبی و محلی که امروزه برزیل خوانده می شود رسید. کشف وی منحرف شد به گونه

موجب گسترش فرهنگ و زبان پرتقالی در سرزمین برزیل شد.

اکتشافات اسپانیاییها

م در جنوای ایتالیا به دنیا آمد و عالقه 1481 اکتشافات اسپانیاییها با اقدامات کریستف کُلمب آغاز شد. وی در سال

فراوانی به کشتی ها و نقشه های دریایی داشت. کُلمب که اندیشه کشتیرانی به شرق دور از طریق غرب را در سر

سفر 1432سال آگست 8داشت، سرانجام موفق شد از ملکه ایزابل سه کشتی و هشتاد و هشت خدمه بگیرد و در

اکتبر پا به خشکی گذاشت و پرچم سلطنتی فردیناند وایزابل را در سان سالوادر بر 12ز کند. در دریایی خود را آغا

افراشت. کُلمب احساس می کرد که به سواحل چین رسیده است. کلمب سه مسافرت دیگر نیز انجام داد و در سال

کلمب به خشکی آمریکا 1435سال به پورتوریکو، جامائیکا و چندین جزیره از مجمع الجزائر آنتیل رفت. در 1438

ساحل هندوراس تا پاناما را کشف کرد. کاشفان دیگر اسپانیایی مکزیک، فلوریدا و 1812رسید و در سال

م اقدام به چند سفر اکتشافی در 1818تا 1437ریودوالپال را کشف کردند. آمریکو وسپوچی که بین سالهای

سرزمین قسمتی از آسیا نیست و پس از مراجعت به اروپا سرزمین اقیانوس اطلس کرده بود، متوجه شد که این

مذکور را دنیای جدید نامید. یک جغرافیدان آلمانی پس از خواندن نوشته های وسپوچی، سرزمین جدید را به اسم

کوچک وسپوچی، )آمریکو( آمریکا خواند.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 33

گماشتند. در تاریخ این فتوحات، فتح پانزده سال پس از درگذشت کلمب، مردم اسپانیا به تصرف آمریکا همت

مکزیک و پرو از وقایع مشهور به حساب می آید. مکزیک بخش اعظم آمریکای مرکزی را در بر می گرفت و پرو

در امتداد اقیانوس کبیر)آرام( و کوه های آند، اراضی کنونی اکوادر، پرو، بولیوی، و شیلی را شامل می شد.

اکتشافات فرانسوی ها

فرانسوی در دهه های قرن شانزدهم سواحل شمال آمریکا را جستجو کردند و در نزدیک سواحل، به ویژه کاشفان

در جنوب غرب نیوفندلند مناطقی پیداکردند که سرشار از ماهی بود. بومیان هندی در برابر کاالهای اروپایی به

مین آمریکا پیش رفتند و به سوی جنوب فرانسوی ها خز تحویل میدادند. گروهی از کاشفان فرانسوی در داخل سرز

پیچیدند. آنها به رودخانه بزرگی رسیدند که آن را می سی سی پی یعنی آب بزرگ می نامیدند. فرانسوی ها اغلب

در کانادا مستقر شدند. این گونه کوشش ها بخش بزگی از آمریکای شمالی را به نام فرانسه ثبت کرد.

اکتشافات انگلیسی ها

قیب اسپانیا به حساب می آمد و توانسته بود نیرومندترین نیروی دریایی جهان را تأسیس کند. انگلیسی انگلستان ر

ها با تکیه به قدرت تازه خود در صدد رقابت با اسپانیا در دنیای جدید بودند و آن سرزمین را جای مناسبی برای

ه منظور مهاجرت به دنیای جدید، شرکتهای سرمایه گذاری می دانستند. بازرگانان انگلیسی برای تشویق مردم ب

تجارتی تأسیس کردند و هر شرکتی از پادشاه اجازه مهاجرت به نواحی خاصی از آمریکا را می گرفت. این شرکت

ها با تجهیز کشتی ها تدارکاتی را برای مهاجران دنیای جدید می فرستادند، در مقابل، مهاجران نیز بخشی از

از قبیل خز را به شرکتها می دادند. محصوالت و تولیدات خود

م جان کبت جنوایی از سوی پادشاه انگلستان اجازه یافت تا سرزمین های تازه ای برای آن کشور 1437در سال

بیابد. کبت به جزایر دماغه برتون رسید و سواحل خاوری آمریکای شمالی را به تصرف انگلستان در آورد. در سال

ریای شمال از کشور انگلستان به دنیای جدید حرکت کردند. از این تعداد دو کشتی در م سه کشتی از طریق د1882

میان یخها از میان رفت و کشتی سوم سر از مسکو در آورد.

عصر رنسانس یفکر یها انقالب

یرگذاریو شدت تأث تیکه از نظر اهم وستیوقوع پ به سدر عصر رنسان یگوناگون یفکر یها یتحوالت و دگرگون

عصر رنسانس دانست. یریشکل گ یاساس یها هیاشاره کرد و آنها را پا توان یم ریموارد ز به

و نظریه خورشید مرکزی کیکوپرن

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 34

مرکزی را دیخورش آن نظریة یبجا هرا مردود شمرد یمرکز نیزم هینظر ی،شناس لهستان ستاره کیکوپرن کالسین

اشرف مخلوقات نبود. زین مرکز جهان و انسان نیزمدیگر ،نظر نیا د. بامطرح کر

که زمین را مرکز یوسیشده نجوم بطلم رفتهیهم با اصول پذ رایبود ز یبزرگ یانقالب فکر ،یمحور دیخورش هینظر

نیرا ب یدست نوشته کوتاه کیکوپرن 1814در تعارض بود و هم با نص کتاب مقدس. در سال دانست، جهان می

.دکرده بو انیبه اختصار ب یمرکز دیخورش هیرا درباره فرض شیها دگاهیکرد که در آن د عیدوستان خود توز

را اش هیهنوز نظر اواما ،روبرو شد یادیبا استقبال ز ییدانشمندان اروپااز سوی کیکوتاه کوپرن نوشتهبا این که

ک کرد شواهد و مدار یآور و جمع قیدق قاتیبعد را صرف تحق یها و سال دانست ینم یقابل عرضه در محافل علم

بخشد.ب یشتریتا به آن اعتبار ب

نبود که یدر اروپا دانشمند گرید م1886 سالدرشد. گذشت، شهرت و آوازة کوپرنیک بیشتر میهرچه زمان می

یخواستار انتشار آن بودند. او حتاروپا در گوشه و کنار قاره یاریباشد و بس دهینشن یزیاو چ یقالبان هیدرباره نظر

نوشت: کیخطاب به کوپرن یا در نامه «فون شونبرگ کالسین» نالیکارد پیدا کرده بود، یپرنفوذ انیحام زین سایدر کل

که کشف خود در باب کائنات کنم یممؤکداً از تو استدعا یول یندان جایمرا ب یکه تقاضا دوارمیمرد فاضل ام یا»...

خود را همراه هیاز نظر یفرصت ممکن شرح نیو ضمناً در اول ینخبگان جهان قرار ده گریرا در معرض قضاوت د

اریبس کیکوپرن یاگر چه برا زیآم قینامه تشو نیا...« یمن ارسال دار یبا جداول و هرچه که به آن مربوط است برا

متقاعد کند. اش یانقالب هیتا او را به انتشار نظر ودنب یکاف یارزشمند بود ول

میواخیگئورگ »به نام یدانیاضیبا ر م1883سال این که در تا ،خود ادامه داد قاتیتحق لیهمچنان به تکم یو

را مطالعه کردند. پس از دو دیجد هیبا هم نظر ه هردو نفررفتیپذ یاو را به شاگردکوپرنیک .دیآشنا گرد «کوسیرت

م1842 نوشت و در نیزم حرکترا درباره «مایپر وینارات»کتاب کیکوپرن یبا استفاده از اصول تئور کوسیسال رت

کیباالخره کوپرن کوسیرت دیاز پژوهش او در مثلثات را منتشر کرد. در برابر اصرار شد یبخش کیبه نام کوپرن

خود فراهم کند و آن را به نورنبرگ بفرستد تا با نظارت او به چاپ رسد. هیدرباره نظر یکه شرح کامل رفتیپذ

منتشر شد. م1848سرانجام کتاب در

لهیگال یفکر انقالب

قیتازه از حقا یمفهومکه رنسانس است عصر متفکر نیتر شاخصیی ایتالیا کدانیزیشناس و ف ستاره لهیگال لئویگال

ساخت. اتیرا مستقل از اله کیزیرا متزلزل و ف سایکل میتعال یادهایبن ورا اعالم کرد عتیطب

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 35

آشنا یاضیبا زبان ر دیبا قتیحق نیفهم ا یاما برا ،ماست یها همواره در برابر چشم عتیطب قتیحق :گفت یم لهیگال

.است امدهین انیو هندسه به م یاضیاز ر یکه در کتاب مقدس سخن ،بود

از آن پس خرد انسان بود. کیزیعلم ف گاه هیمستقل دانست. تک اتیرا سکوالر کرد و آن را از اله کیزیعلم ف لهیگال

های گالیله: کشف

گالیله و کشف قانون آونگ

، از رود یدر امور گوناگون به کار مبرای اندازه گیری قانون امروزه همچنان اینه ، کنون آونگ را کشف کردقا لهیگال

کیزیاو درباره آونگ آغاز ف یها شی. آزمادشو یقانون استفاده م نیاز ا ...حرکات ستارگان و یریگ اندازه یبرا جمله

در لهیگال .ردیگ یدر بر م شوند یرا که باعث حرکت م ییروهایحرکت و ن نینکه قوا یبود واکنش دیجد کینامید

ماند. یباق اتیاضیر سیتدر ی( گرفت و در همانجا برای)استاد یمدرک دکتر زایدر دانشگاه پ م1855سال

کشف قانون سقوط آزاد

کین رفت نیکه باعث از ب یکشف ،دیخود را به انجام رسان یکشف بزرگ علم نیدوم یسالگ 28در لهیگال لئویگال

از علوم بر اساس یاریبخش بس لهیدر دوران گال .دیفرآ شیبرا یادیدو هزار ساله شد و دشمنان ز ةبه جا ماند هینظر

اثر او به عنوان .بنا شده بود ،ستیز یم الدیم زا شیپ چهارمی، ارسطو که در قرن ونانیبزرگ لسوفیف یها هیفرض

انسان ،کرد یاز قانونها و قواعد ارسطو شک م یکیر کس که به هو آمد یعلوم به شمار م یمرجع و سرچشمه تمام

تندتر از ،نیادعا بود که اجسام سنگ نیکرده بود ا انیکه ارسطو ب یاز قواعد یکی .آمد یبه شمار نم یکامل و عاقل

نیاثبات ا یاو برا ندیگو یکه م یقاعده اشتباه است به طور نیکه ا کرد یادعا م لهیگال .کنند یم وطاجسام سبک سق

لهیبروند گال زایپ لیطبقه برج ما نیخود دعوت به عمل آورد تا به همراه او به باالتر یخطا از استادان هم دانشگاه

هر دو گلوله را به زایبا خود برداشت و از فراز برج پ لویک میبه وزن ن یگریو د لویک 8به وزن یکیدو گلوله توپ

تمام حاضران در صحنه مشاهده کردند که هر دو گلوله به طور یمال شگفترها کرد در ک نییطور همزمان به پا

سرعت سقوط اجسام به وزن : مهم را کشف کرد یکیزیقانون ف کی بیترت نیبه ا لهیگال دندیرس نیهمزمان به زم

.اردند یآنها بستگ

را بنا نهاد. آلبرت مدرن کیزیمعروف شد، اساس ف یاصل هم ارز ایاصل که به قانون سقوط آزاد نیا بعدها

است. اصل نگاشته نیهم هیعام را بر پا تیمعروف خود نسب یتئور ن،ینشتیا

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 36

اختراع دوربین

بود نیاما مهم ا ،نداشت یادیدستگاه قدرت ز نیا با این که .دیگرد نینوع دورب کیهمچنان موفق به ساختن لهیگال

«زیون»حکومت سیبه رئ نیدورب نیبود. ا یکار فن تر فقط یقو نیکه اصل اختراع کشف شده بود و ساختن دورب

قرار گرفتند و نیسناتورها و تجار ثروتمند در پشت دورب .گذاشته شد «سن مارک»شد و در کنار ناقوس میتقد

نیرا که در دورتر ییها یمجاور و کشت یسایرا از کل نیو تعجب شدند چون آنها خروج مؤمن رتیدچار ح یهمگ

مشاهده ،را به طرف آسمان متوجه ساخت نیفوراً دورب لهیگال یبودند مشاهده نمودند ول نقاط افق در حرکت

لهیگال .به وجود آورد لهیفراوان در گال یآن نبود شور و شعف یقادر به تماشا یچشم چیکه تا آن زمان ه یمناظر

ییها ها و دره از کوه دهیپوش دانست یم یقلیصاف و ص یا مشاهده نمود که ماه بر خالف گفته ارسطو که آن را کره

قمر کوچک به اربه عالوه مالحظه نمود که چه .سازد یآنها را مشخص تر م یها یبرجستگ دیاست که نور خورش

کتاب »به نام یا را در جزوه جینتا نیتمام ا م1611دانشمند بزرگ در سال این .در حرکت هستند یمشتر ارهیدور س

و نیانتشار کتاب قاصد آسمان فقط تحس یگشت ول اریبس دیو تمج نیجب تحسانتشار داد که مو «قاصد آسمان

داند ینم 7را اراتیچرا تعداد س دندیپرس یاز مردم بر او اعتراض کردند و از او م یهمراه نداشت بلکه جمع دیتمج

در لهیت گالسوراخ موجود اس 7 یدر کله آدم شاخه دارد و 7است و شمعدان معبد 7و حال آنکه تعداد فلزات

اشتباه شود. رفعتا از شما دینگاه کن نیجواب تمام سؤاالت فقط گفت با چشم خود در دورب

در نیرا که بر اساس آنها زم یعلم یها هیرهنمون شد که فرض یواد نیاو را به ا لهیگال یو پژوهشها مشاهدات

از شیقرن پ میبه ن کی. نزدشمرد یود ممرد گشتند یو ستارگان به دور آن م دیعالم قرار داشت و خورش تیمرکز

به دور ها ارهیسدیگر و نیزمها است و سیاره رکزدر م دیخورش ه بود کهاثر بزرگ خود ثابت کرددر کیکوپرن ،آن

در معرض اذهان عموم قرار داده بود. ، گالیله این مسأله راگردند یآن م

دکارت یفکر انقالب

کتاب یجا را براه انداخت، دکارت عقل بشر را به یانقالب فکر نیسومی نسوفرا لسوفیو ف دانیاضیدکارت ر رنه

و فرمانروا قرار داد. سایمقدس و سنت پاپ و کل

گریآغاز گشت. د «زیروشن و متما یها شهیاند»برداشت و عصر انیفلسفه دکارت خرافات را از م یغرب یاروپا در

را به عصر خرد داد. شیجا مانیکتاب مقدس در عصر ا تایمحتو یحت دندیسنج یرا با محک عقل م زیهمه چ

بود. یو استنتاج یاسیروش ق تیپژوهش طبع یروش دکارت برا

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 37

و بود، سایشده از طرف کل لیفکر کردن، خرافات تحم یبرا یمانع در برابر مردم عاد نیدوران دکارت، بزرگتر در

یسؤاالت فلسف یرو بر تواند یباشد، نم موختهایرا ن یقرون وسط یها همه صفحات فلسفهکه یکه کسآن این

جهل شک کنند، قبل از آنکه تفکر یها ستون نیکه درباره ا رندیبگ ادیداشتند که ازیمردم ن جه،ی. در نتشدیندیب

است. دکارت در برابر خود قرار داده «شمندانهیتأمل اند»است که کتاب یهدف نیرا برپا کنند. ا یدیجد یفلسف

یبرا یفلسفه مثبت توانست یآنها، نم شهیکه تفکر و اند دانستند یمعروف بودند، و همه م دیشک و تردبه هاشکاک

اش و فالسفه سا،یمترادف با قبول اصول منظم کل ن،یقی یجستجو برا گر،ید یبه بار آورد. از سو« مطمئن» یزندگ

و کرد، یم جیبود را، ترو رایعموم هم گ یاکه بر ،«نیقی یشک برا»بود. معهذا، دکارت، کیفالسفه اسکوالست یعنی

:سدینو ی. او مافتاد یبه لرزه م زین کیالئ یمتخصص و فرد عاد یروحان یبند میتقس یآن، مبان جهیدر نت

میتصم یکه ب خواهند یم شهیو هم دهند، یکنم، که شک را بخاطر خود شک انجام م دیرا تقل هاآنکه من شکاک نه

خاک رس ایو شن روان، تا که به تخته سنگ نیبود، و کنار زدن زم نیقیبه دنیهدف من رسبمانند، بالعکس، یباق

برسم.

یا عده یکه اساساً برا ،انبا شک شکاک سهیتر شود، در مقا یرا داشت که عموم نوع شک دکارت، توان آن ن،یبنابرا

را قبل از تأمل یو اخالق یعد رفتارمحتاط است، تا قوا اریداشته باشد. دکارت بس تیجذاب توانست یروشنفکر م

کند. نیمع شمندانهیاند

که شک است در گام دوم ،ی. اما حرکت مهم وکند یدرباره حواس شک م یابتدا و ،«شمندانهیتأمل اند»کتاب در

:سدینو یم یاست، وقت دهنده بیخدا فر ایکه آ کند یشک م یو حت« وجود دارد...؟ ییخدا ایآ»کردن به خدا است،

«نه. ایباشد بکاریفر تواند یم ایآ نکهیخدا وجود دارد، و اگر هست، ا ایکنم که آ شیآزما یستیمن با»

گناه بود که به وجود خدا شک شود، تا چه رسد به نیتر بزرگ نیا کرد، یم یکه دکارت در آن زندگ یعصر در

خود یو هم دوره دکارت، کار را برا سمیسیپدر امپر کن،یب سیفکر شود. فرانس بکاریآنکه درباره خدا بمثابه فر

اعتقاد قیاز طر اتیاله کهیکند، در صورت هیاستدالل تک یفقط بر رو یستیآسان کرده بود، با گفتن آنکه فلسفه با

یدکارت، از سو سه،یاجتناب کرده بود. در مقا سایبا کل ییاز رودررو کنیصورت ب نیقابل شناخت است، و به ا

مستقل را شهیجامعه، اند یبرا یعنی گذارد، یشک جامعه خود م نیتر ممنوع یبر رو قاًیهدف خود را دق گر،ید

خدامنشانه دکارت درباره اعتقاد، و یریگ جهیقدان، به نتتاز من یاری. بسگذارد یم شیبه نما عمومدر برابر یبروشن

بر ناصادق بودن لیعنوان دل را به ها نیو ا کنند، یو علم اشاره م سایسازش کل یبرا یو یها به عملکرد و کوشش زین

و چه نه، و صرفنظر از ندیدرست گو نیقدت. چه مندانند یدکارت در حرکت باال در رابطه با شک در وجود خدا م

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 38

نیکارانه بوده است، ا درک خودش اساساً محافظه نکهیاست، و با ا که طرح کرده یخود دکارت از بحث یریگ جهینت

یاعتقادات مذهب بکار،یفر کیعنوان مشاهده خدا به یاست که برخورد دکارت در شک و حت قابل انکار ریغ تیواقع

بشمارند، زیبا خدا را جا یبرخورد نیعامه مردم چن یاست. وقت و به لرزه درآورده دیتهد یجد ورط زمان خود را به

هر قدر هم قانع کننده باشند. هیاولمقابل بحث یها به کفر انجامد، صرفنظر از آنکه جواب تواند یحرکت م نیعمأل ا

محافظه کار آغاز شد، کی دیشا قیاز طر تحول نیبود، گرچه ا ینطفه انقالب دکارت قاًیدق ،یطرح فکر نیدر واقع ا

مستقل شهیاند قیتشو یخود شخص دکارت! جرئت به شک درباره اعتقادات غالب در جامعه، همانقدر برا یعنی

ها. استدالل در انسان تیظرف یختن برابرشنا تیالزم بود، که به رسم

امانیسم یا انسان گرایی در عصر رنسانس

را در فارسی با واژه هایی مانند انسان گرایی، انسان مداری، مکتب اصالت انسان و مانند آن 1اصطالح امانیسم

رنسانس در ةصی در دورگرایی نامی است که مورخان برای جریان نظری خاانسانامانیسم یا معادل قرار می دهند.

های انسانی در مقابل تحقیر انسان و جهان توسط راهبان مسیحی قرون وسطی اند که این جریان بر ارزشنظر گرفته

کرد. تاکید می

م برای اشاره به یک شکل از آموزش که تأکید آن بر ادبیات کالسیک 1515واژه امانیسم برای اولین بار در سال

باشد که البته این معنای عام از همان معنای ، جعل شد. اما امانیسم دارای یک معنای عام هم مییونانی و التین است

یک شیوه فکری و حالتی روحی که شخصیت انسان »گیرد. معنای عام امانیسم عبارت است از: خاص سرچشمه می

در واقع همین « فکر و شیوة شمارد و نیز عمل موافق با این حالتو شکوفایی کامل وی را بر همه چیز مقدم می

ها و آید و در بسیاری از فلسفههای دنیای جدید به شمار میمعنای امانیسم است که یکی از مبانی و زیر ساخت

افکار و مکاتب پس از رنسانس تا به امروز وجود داشته است.

و منشأ تحوالت و چرخشهای دهد، از رنسانس به این ساین شیوه اندیشه که انسان را محور توجه خود قرار می

ای که انسان گرایی را باید از مهمترین فراوان در مقوالت گوناگون زندگی و تمدن مغرب زمین شده است؛ به گونه

های تفکر جدید غرب و اندیشه مدرنیسم به شمار آورد.شالوده

است، یکی گرایش فردگرا و به طور کلی اومانیسم در تاریخ غرب با دو قرائت یا در دو گرایش کلی بروز کرده

در مکاتب سوسیالیسم و دیگری گرایش جمع گرا. در عرصه حیات سیاسی و اقتصادی، گرایش جمع گرا معموالً

مارکسیسم و گرایش فرد گرایانه در کاپیتالیسم و لیبرالیسم خود را نشان داده است.

1 .humanism

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 39

پیشینه و تاریخچه اومانیسم

های اساسی زیربنایی جنبش رنسانس است، اما پیشینة آن به لحاظ جنبههرچند اومانیسم در معنای خاص آن از

گردد. در یونان باستان، خدایان صفات و سجایای انسانی و حتی صورت تاریخی به فرهنگ یونان باستان باز می

بود. های هومری تا واپسین دوره فرهنگ یونانی، انسان و سرنوشت انسان انسانی داشتند. موضوع شعر از حماسه

آمد. توجه به انسان در آن دوره به حد اندام انسانی مهم ترین مسئله هنر مجسمه سازی و نقاشی به حساب می

اعالی خود رسید و حتی در اندیشه سوفسطائیان، انسان مقیاس همه چیز بود سقراط نیز در همان دوره تأکید فراوان

نانی هرچند به صورت رنگ باخته، به روم منتقل شد، اما بر خود شناسی داشت. با زوال استقالل یونان، فرهنگ یو

دموکراسی و آزادی فردی مطابق نمونه یونانی در روم پا نگرفت. ولی به هرحال شیوه فکر یونانی و اندیشه استقالل

تفکر انسانی در روم به زندگی خود ادامه داد.

گرفتن کلیسا وضع از بن دگرگون شد. به مرور اما با ظهور و اشاعه مسیحیت در روم و دیگر نقاط اروپا و نضج

کلیسا مدعی شد که یگانه حافظ حقیقت الهی در روی زمین است و انسان شناسی مسیحی بر انسان شناسی متأثر از

فرهنگ یونانی غالب شد. در این دوره علم و فلسفه خادم الهیات مسیحی است. در نتیجه کلیسا حق انتخاب مواد

کرد و حتی علوم تجربی را تحت نظارت خود در آورد.را از پیروان خود سلب میآموزشی و پژوهشی

این جریان ادامه داشت تا این که در قرن چهاردهم یکباره در ایتالیا گرایش آشکار به فرهنگ باستان، نخست نا

مین گسترش یافت. این آگاهانه و اندکی بعد آگاهانه به طور انفجار آمیز پدیدار شد و پس از آن به سراسر باختر ز

جنبش به جنبش رنسانس)نوزایی( موسوم شد. نتیجه چنین نگرشی استقالل فرد انسانی و آزادی از قیمومت کلیسا و

به بیان دیگر، پیدایی اومانیسم بود. در این دوره شاعران، نویسندگان، سخنوران، تاریخ نویسان و محققانی با عنوان

الهای خود را در آثار یونان باستان، قهرمانیهای رومیان و عقاید مسیحیان نخستین پدید آمدند که ایدئ« اومانیست»

کردند. جستجو می

های پرنفوذ رنسانس بود که با توجه به متون باستانی یونان، های برجسته و جنبهبه هرحال اومانیسم یکی از شاخصه

ی بیشترین همّ خود را صرف گریز از وضعیت حاکم داد. این جنبش اومانیستانسان را در مرکز تأمالت خود قرار می

های های خود در چهارچوبدر دوره قرون وسطا و نفوذ کلیسایی قرار داده بود و چندان دغدغه نظم دادن به اندیشه

کردند که در تقابل و تخالف نظام حاکم قرون هایی استقبال میعلمی و فلسفی را نداشت. اومانیستها بیشتر از اندیشه

در مقابل اندیشه حاکمیت امپراتوری و -گرفت. آنها مفاهیمی از قبیل اختیار و آزادی انسان را طایی شکل میوس

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 41

ستودند. طبیعت گرایی، تصدیق جایگاه لذت در زندگی اخالقی، تساهل و همواره می–کلیسا و اصول فئودالیته

نیستها قرار گرفت. تسامح دینی از دیگر موضوعاتی بود که به تدریج مورد عالقه اوما

رو به اضمحالل –به عنوان یک جنبش -جنبش اومانیستی هرچند به دالیل مختلف در پایان قرن شانزدهم میالدی

گذاشت، لکن تأثیر خود را به عنوان یک نگرش نوین، در دوره خود و جریانهای فکری پس از آن و به طور کلی بر

به امروز به جای گذاشته است.فکر و فرهنگ و رفتار تمدن جدید غربی تا

های اومانیستی بر افکار و آثار این دوره کامال آشکار در قرنهای هفدهم و هیجدهم )دوره روشنگری( تأثیر اندیشه

ای از دانشمندان چون ولتر، منتسکیو، دیدرو، داالمبر، الک و هیوم می زیستند که اعتقاد است. در این دوره مجموعه

بود که مسأله اساسی و محوری وجود آدمی، سروسامان یافتن زندگی فردی و اجتماعی او، بر عمومی آنها بر این

طبق موازین عقلی است، نه کشف اراده خداوند در باره موجودخاکی. هدف انسان نه عشق و ستایش خداوند است

-سوی عقل ارائه می و نه بهشت موعود؛ بلکه تحقق بخشیدن به طرحهای انسانی متناسب با این جهان است که از

شود.

های مختلف اخالق، سیاست، توان گفت که انسان گرایی این دوره نوعی روند و حرکت فرهنگی بود که زمینهمی

تعلیم و تربیت، اقتصاد، حقوق و دین شناسی و غیره را تحت تأثیر جدی و دگرگون ساز خود قرار داده بود. در

انه ارزشها و باید و نبایدهای اخالقی تنها بر مبنای عقل و وجدان و اخالق زمینه اخالق بنا بر اندیشه انسان گرای

در -استوار شود. در عالم سیاست نیز امور بر اساس اراده و خواست انسان -های دینیو نه بر اساس آموزه -علمی

های سیاسی قرون نشیند. در واقع بیشتر اندیشهشود و دموکراسی به جای تئوکراسی میتعیین می -قالب اکثریت

بر مبنای اومانیسم پی ریزی شده اند. -خصوصا لیبرالیسم -اخیر

تا دوره معاصر هم چنان ادامه یافته است. در واقع گذشته از -یعنی روند اومانیسم در دوره روشنگری –این روند

ون مایة بسیاری از مباحث های انتقادی که علیه تفکر اومانیسم عقل محور به راه افتاده است، دربسیاری از جریان

دهد؛ هرچند که نامی های انسان گرایانه شکل میاخالقی، حقوقی، سیاسی، دینی، زیباشناختی معاصر را هنوز اندیشه

های اومانیستی از اومانیسم در خالل برخی از این مباحث برده نشود. اومانیستهای امروزی بیشترین تأثیر را از دیدگاه

اند. عصر روشنگری پذیرفته

در عصر رنسانس و پیدایش پروتستانیسم جنبش اصالح دینی

و « کاتولیک»پروتستانیسم یا پروتستانتیسم یکی از سه شاخة اصلی مسیحیت است. دو شاخه دیگر عبارتند از آیین

در قرن شانزدهم میالدی در اروپاشکل گرفت و از مهمترین« نهضت اصالح دینی»این شاخه در جریان «. ارتدوکس»

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 41

( بودند. در 1881-1445( و هولدریش تسوینگلی)1864-1813( جان کالون)1846-1458رهبران آن مارتین لوتر)

واقع یکی از نقطه های عزیمت دوره مدرن و یکی از ارکان تحوالت چشمگیر در غرب، نهضت اصالح دینی است

میت بررسی آموزه های این فرقه را در فرقه پروتستان متبلور شده است و همین نکته اه که این نهضت نهایتاً

آن است نقش عمده ای داشته مضاعف می کند. پروتستانیسم در ترویج فردگرایی دینی و مفاهیم فراوانی که زائیدة

است.

زمینه های نهضت پروتستان

و حاکمیت کلیسا در قرون وسطا، بر چند اصل اساسی استوار بود. نخست آن که بیرون از آیین مسیحیت دانش

رستگاری وجود ندارد؛ دوم این که مسیحیان از مردم عادی گرفته تا پادشاهان، رعایای کلیسایند که رهبری و

هدایت آنها توسط حضرت عیسی)ع( به پاپ)عالی ترین مقام کلیسای کاتولیک(واگذار شده است و بااالخره این که

از طریق کلیسا و رهبران آن نباید صورت هرگونه تفسیر و توضیح کتاب مقدس آیین ها و احکام مسیحیت جز

گیرد.

بر اساس این اصول، هیچ دانش و معرفتی خارج از حوزة آموزش های رسمی مدارس مذهبی اعتباری نداشت و

دخالت در امور سیاسی کشور های مسیحی و تعیین و تعیین اسقف برای آنها، حق پاپ تلقی می شد. کلیسا برای

مخالفان، از دو حربة تکفیر و برپایی دادگاه تفتیش عقاید )انگیزیسیون( استسفاده می تحکیم سلطة خویش و نابودی

کرد.

ارتباط اروپاییان با مسلمانان در اواخر قرون وسطا افزایش یافت و کتاب های علمی و فلسفی مسلمانان به التین

قرون وسطی بودند، این آثار را با ترجمه شد. اندیشمندان اروپایی که به دنبال راه چاره برای خروج از بن بست

شعف و شوق فراوان مطالعه کردند. عالقه به پژوهش، آزمایش و تجربه افزایش یافت و نقادی رهبری کلیسا شروع

و نهضت رنسانس آغاز شد. پس از آن، به تدریج اعتراضاتی علیه حاکمیت کلیسا در جامعه مسیحی پدیدار شد.

رهبران نهضت پروتستان

با گذشت چند دهه، دامنة اعتراضات علیه پاپ و افکار رسمی کلیسا گسترش یافت. یکی از رتین لوتر:الف. ما

م( بود که ابتدا بخشش گناهان در آیین کاتولیک را مورد 1846-1458معترضان، کشیشی آلمانی به نام مارتین لوتر)

بود، بر در کلیسای ویتن برگ آویخت. اصل تنظیم شده 38اعتراض قرار داد و نظریات پیشنهادی خود را که در

لوتر نه تنها بخشش گناه توسط کلیسا را مردود شمرد، تجرد کشیشان و زیارت مزار قدیسان و تقدیس حضرت

مریم و دیگر اولیای مسیحی را نیز خالف شریعت مسیح دانست. او همچنین اعالم کرد که مسیحیان به پاپ نیازی

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 42

شور یک اسقف داشته باشد. سخنان لوتر مورد استقبال شاهزادگان آلمانی قرار ندارند و فقط کافی است که هر ک

گرفت.

در واکنش به عقاید و اعتراضات لوتر، پاپ به امپراتوری مقدس روم دستور داد که جلوی تبلیغات اورا بگیرد، اما

، لوتر را تکفیر کرد و لوتر در چون امپراتور در صدد این کار بر آمد، شاهزادگان آلمانی از لوتر حمایت کردند. پاپ

مقابل، فرمان پاپ را در آتش افکند و به دنبال آن، طرفدارانش نیز به تصمیمات مجلس امپراتوری اعتراض کردند؛

بدین ترتیب، آنان را پروتستان)معترضان(نامیدند. پس از این، جدایی و انشعاب در مسیحیت کاتولیک قطعیت یافت

در تاریخ این دین متولد شد. و نهضتی به نام پروتستان

اصالحات مذهبی ژان کالون در فرانسه

وضعیت تاریخی فرانسه نسبت به سرزمین آلمان متفاوت بود. رفرم در سرزمین فرانسه شدت رفرم در آلمان را

های داشت. فرانسه از طریق ایتالیا رنسانس را درک کرد و نخستین کشوری بود که رنسانس پس از ایتالیا به شیوه

علمی و فرهنگی در آن مطرح شد و مسلماً می توانست بستر الزم را برای طرح اندیشه های رفرمیستی فراهم آورد.

در زمان فرانسوای اول در ربع اول قرن پانزدهم میالدی دو مقوله رنسانس و رفرم در فرانسه بازتاب یافت. تا

رفرم نصب شده بود. خود فرانسوای اول ابتدا به رفرم آنجاکه در اماکن گوناگون فرانسه اعالمیه هایی در مورد

گرایش داشت، اما بعداً تغییر عقیده داده رفرمیست ها را تحت تعقیب قرار داد. جنبش رفرم در فرانسه تا زمانی که

ژان کالون ظاهر نشده بود، رهبر مشخصی نداشت، رهبری که بتواند خواسته های رفرمیستها رابیان کند.

م(1۰51-1۰۱1)ژان کالون

ژان کالون در فرانسه به دنیا آمد و درست یک نسل جوانتر از لوتر بود. می توان گفت که کالون مهمترین رفرمیست

عصر جدید است و شهرتش شاید از لوتر هم بیشتر باشد. کالون ابتدا به مطالعه الهیات پرداخت و بعدها پدرش وی

عالقه به حقوق نداشت، پس از مرگ پدر دوباره به الهیات گرایش یافت. را وادار به تحقیقات حقوق کرد. کالون که

کالون به کامالً به زبان التین مسلط بود و چون با زبان یونانی نیز آشنا بود در متون مذهبی مطالعاتی کرد. وی ابتدا

وتستانتیسم و رفرم عالقه به اومانیسم گرایش داشت، اما این گرایش را در جوانی از دست داد و سر انجام به آیین پر

مند شد.

کالون ابتدا در فرانسه بود، ولی زمانی که فرانسوای اول نسبت به رفرمیستها سخت گرفت او مجبور به ترک فرانسه

شد و به سویس رفت و ژنو را مرکز اصالحات رفرمی خود قرار داد. کسانی که در فرانسه تحت تعقیب قرار می

د در ژنو مستقر می شدند.گرفتند و به سویس می آمدن

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 43

افزایش طرفداران به کالون اجازه داد که در آنجا به فعالیت بپردازد. او فقط یک کتاب دارد که تمام شهرتش نیز از

سالگی نوشت و نام 24ای را در صفحه 811همان کتاب است که در زمینه آیین پروتستان نوشته است. او این کتاب

ذاشت. در این کتاب اساس استواری را برای اصول پروتستان وضع کرد که به کلی از آن را نهاد های دین مسیح گ

تشکیالت کلیسای کاتولیک و مراسم کاتولیک جداست.

تردیدی وجود ندارد که کالون متأثر از لوتر است، ولی اثرش از شخصیت لوتر هم بیشتر تأثیر گذاربود.

مقدس بازگشت می کند، ولی در تفسیر آنها اهمیت کار خود را کالون به عنوان یک متفکر مذهبی به نفس متون

نشان می دهد. او برخالف لوتر که به ساختار فئودالی گرایش داشت، گرایش قوی به بورژوازی دارد و تفاسیر متون

کالون بر ای انجام می دهد که نیاز طبقه تجار و بازرگان را رفع کند. اما به طور کلی اساس اندیشهمقدس را به گونه

محور خاصی می چرخد که همان تقدیر ازلی است. او معتقد است که انسان همه چیز را بایداز خداشناسی آغاز کند

و شناخت خداوند نیز از طریق شناخت مخلوقات او ممکن می شود. او در ضمن اعتقاد داشت که این شناخت بر

بستگی ندارد. او معتقد بود که ایمان چیزی نیست که اساس فرمالیزم رفتاری نیست؛ یعنی به تشریفات و مراسم

انسان از طریق مطالعه و تحقیق به آن برسد، بلکه عطیه و نعمت الهی است که شامل حال انسان می شود.

تأثیر نظریات کالون به لحاظ فکری قابل تأمل است. خواسته های او در کنار زدن فئودالیسم و فراهم کردن زمینه

رشد مناسبات سرمایه داری حائز اهمیت است. های الزم برای

آیین کالون از سویس نیز فراتر رفت و وارد فرانسه شد. تأثیر اساسی آن را در بیش از دو هزار کلیسای اصالح شده

ای که عقاید او در فرانسه می توان دید. این آیین در نیمه دوم قرن شانزدهم میالدی بازتاب وسیعی یافت، به گونه

یاری از سرزمین های پهناور پراکنده و مورد قبول واقع شد. در مجارستان، لهستان، آلمان، بلژیک و هلند نیز در بس

پیروانی یافت.

تفاوت لوتر و کالون

لوتر یک ملی گرای آلمانی بود که تعالیمش فقط در آلمان و اسکاندیناوی پذیرفته شد. ولی تعالیم کالون همان

شکل وسیعی گسترش یافت. لوتر به تغییرات بنیادی در کلیسا تمایل نداشت، ولی کالون پروتستانتیسم است که به

طرحها و آثارش خصلت مسلحانه و جنگی داشت. آثار لوتر را شاهزادگان پذیرفتند، ولی آثار کالون را مردمان

را جزء حقوق و امتیازات عادی. طرفداران کالون دین را تابع حکومت نمی دانستند؛ از این رو دخالت در امور دینی

سالطین، پارلمان یا محاکم مدنی نمی دانستند، در حالی که طرفداران لوتر مورد حمایت این طبقات قرار داشتند.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 44

در یک نگاه کلی به مسأله رفرم چه در شکل لوتری یا کالونی می توان گفت که رفرم حرکتی برای تضعیف

بینش رهبانیت را لغو کرد. هم چنین این حرکت در راه ساده کردن کلیسا فئودالیسم بود؛ ولی نمی توان گفت که این

گام برداشت که این مسأله خود نیاز مناسبات بورژوازی بود. حرکت رفرم بر ضد مذهب نبود، بلکه بر ضد کلیسای

کاتولیک و نهاد پاپ و عملکرد کشیشان بود. این حرکت مذهبی بازگشتی به مذهب اولیه مسیحیت بود.

البته این حرکت نکات مثبت و منفی دارد. توصیه تعلیم و تربیت و توسعه مراکز آموزش ازنکات مثبت آن بود، ولی

این حرکت با دانش رنسانسی هیچ سازگاری نشان نداد. رفرم دینی به نص صریح اناجیل تکیه می کرد و به لحاظ

دی موجب رشد ناسیونالیسم و مناسبات سرمایه دینی خیلی جدید نبود. این حرکت در پیامدهای اجتماعی، اقتصا

داری شد و این جنبه نسبت به جنبه های دینی اهمیت بیشتری داشت. رفرمیستهای برجسته چون لوتر و کالون با

عقل درافتادند و جو آرام رنسانس رامتالطم کردند. بدین ترتیب جنگهایی که تا آن روز به صورت ملی بود جای

مذهبی داد و این مسأله شکاف مذهبی را در اروپا پدید آورد. جنبش رفرم با رشد مناسبات خود را به جنگ های

بورژوازی اهمیت خود را از لحاظ دینی از دست داد. بعدها فرقه ها و گروههایی پدید آمدند که رادیکالتر بوده و

کالً مذهب را زیر سؤال بردند و به مسائل این جهانی نزدیکتر شدند.

و رشد مذهب پروتستان در اروپا به تقویت حکومت های ملی و پادشاهی، از بین رفتن وحدت مذهبی در پیدایش

اروپا، بروز جنگ های مذهبی )میان کاتولیک ها و پروتستان ها( رشد احساسات ناسیونالیستی و شکل گیری

هرکدام و کنند نمی پیروی پپا از دیگر کردندکه اعالم فرانسه و انگلستان پادشاهان کلیساهای ملی منجر شد.

.شد تأسیس ملّی کلیساهای فرانسه، و انگلستان در ترتیب این به. بود دستوراتش مطیع که کردند تعیین اسقفی

نتایج رفرم دینی)اصالح دینی(

اصالحات دینی یک پدیده سیاسی و اجتماعی بود که تأثیرات آنی و آتی بر تاریخ اروپا داشت. برخی از

یج آن عبارتنداز:مهمترین نتا

پایان یافتن عصمت پاپ و توجه بیشتر به انجیل و تعالیم عیسی مسیح بیشتر از تفاسیر پاپ؛

درهم شکسته شدن وحدت کلیسای کاتولیک و درهم شکسته شدن نظارت پیشین آن بر کلیساهای

اسکاندیناوی، انگلستان و شمال آلمان؛

های پروتستان؛ با جنبش رفرم دیگر پاپ نتوانست در امور پایان یافتن مداخله پاپ در امور سیاسی کشور

سیاسی کشورهای پروتستان مداخله کند واین حرکت پروتستانی موجب آزادی فردی و جنبش دموکراتیک

شد.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 45

ملت به مفهومی که -قدرت یابی پادشاهان: پادشاهان بیشتر از گذشته قدرت یافتند و دولت جدید یا دولت

فرانسه، اتریش، پروس و روسیه می بینیم ساخت و پرداخته حرکت رفرم است.امروزه در انگلستان،

تقسیم شدن اروپا به لحاظ دینی به دو بخش مرکزی و غربی: با تقسیم شدن اروپا به دو بخش غربی و

مرکزی از لحاظ دینی، مشاجرات و عدم اتحاد بین فرق دینی ایجاد شد. این ضدیت را می توان در فرانسه،

ان و آلمان بین هوگنوتها، انگلیکنها و لوتریها مشاهده کرد.انگلست

مهمترین دستاورد رفرم دینی ارائه برداشتهای جدیدی از مذهب برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی و

طبقه بورژوازی شهری بود که سر انجام به رشد مناسبات سرمایه داری در اروپا منتهی شد و با تقویت

تی ورشد فرد گرایی پاسخی اساسی به نیازهای عصر جدید اروپاداد. اندیشه ناسیونالیس

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 46

م:هفتفصل

(1)و تاریخ مسلمانان اسالم شیدایپ

؛ برای فهم دقیق و درست آئین مقدس اسالم وآموزه های آن در سه بخش باور های بنیادین ویا عقائد اسالم خیتار

ونه تقلید و سطحی اندیشی مورد باور و پذیرش قرار بگیرد و احکام که همان که باید با تعقل و تفکر و بدور از هرگ

فقه می باشد که از افعال مکلفین بحث می کند ومسائل روزمره مسلمانان را می پردازد. امر سوم در آموزه های دینی

ارزشی و دوری از اخالق است که ارزشها را در حیات روزمره در قالب خوب وبد رصد کرده و مبنای برای رفتار

اعمال ناپسند وضد ارزشی می باشد.یعنی آداب ورسوم و سبک زندگی را با مالکهای ارزشی اسالمی و دینی مورد

تأئید ویا رد قرار می دهد.

اسالم شناسی افزون بر فهم صحیح ودقیق وهمه جانبه آموزه های دینی در ابعاد پیش گفته ، اقتضا دارد که این

طور دست آوردهای آن در مقایسه با دوران پیش از اسالم که عصر جاهلیت باشد نیز مورد مقایسه آموزه ها و همین

قرار بگیرد وجامعه اسالمی با جامعه جاهلی باهم مقایسه و سنجه گردد تا بیشتر تفاوتها وارزشها وبرجستگیها آشکار

فهم شود.گردد وارمغان مکتب توحید ووحیانی عمیق تر وهمه جانبه تر وملموستر

، ناامنی و جنگهای دایمی را لحاظ سیاسی حکومت ملوک الطوائفی نگاهی هر چند گذرا به عصرجاهلیت که از

تجربه می نمود واز هرگونه قانون فراگیر ونظم و تعقل بدور بود ودر پهنه فرهنگی از دانش فاصله داشته ودانش

، درخت پرستی و یا ادیان پرستی، ستاره پرستیخرافات: بت وعلم یک ارزش شمرده نمی شد. مردم به انواع

تحریف شده مسیحی ویهودی و زردشتی و صائبی وجز آنها باور داشته به زن به عنوان موجود حقیر و مایه ننگ

ودر خور زنده به گورشدن می نگریستند و اقتصادشان بر رهزنی و خونریزی و غنمت گیری از قبائل و مردم بی پناه

یی وگذشت و صلح خبری نبود. خشونت، انتقام، کینه ، آینده نگری و همگرامیان مردم از تعقلستوار بوده در ا

، خونریزی و قبیله محوری حرف اول را می زد.در چنین فضا وشرائطی اسالم ظهور یافت. ورزی

به اسالم یو فراخوان بعثت

اسالم و در نظر نید امبریو پ انگذاری( بنم 682 – 871 بن عبداهلل بن عبدالمطلب بن هاشم ))ص ( محمد ابوالقاسم

دریافت کننده . مسلمانان محمد را باشد یم )ج( خدا امبرانیدر سلسله پ امبریپ نیو بزرگتر نیمسلمانان، آخر

م،یآدم، ابراه نیهمان د ای) یکتاپرستینشده فیو تحر یاصل نییو بازگرداننده آمجید قرآن ینده کتاب آسمانوآور

مدار، استیس کیبه عنوان نی. او همچندانند یشده در اسالم( م رفتهیپذ امبرانیپ ریو سا یسیع نوح، ،یموس

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 47

گریمذاهب د یبرخ روانیمسلمانان و پ یو برا ،یطلب، فرمانده جنگ گذار، اصالح قانون ب،یخط لسوف،یبازرگان، ف

بعثت اییوح افتیرآن، محمد قبل از درق حیمسلمانان و به تصر دهیعق .بهشود یممحسوب یاله نیفرام میمأمور تعل

است بوده دانند، یم یکتاپرستییو برمبنا میابراه نییکه آنرا آ فیحن نیهمچون پدرانش به د

و )ع( طالبیبن اب یعل حضرت مردان نیشد و در ب دهیبرگز یامبریبه پ یسالگ 41در سن )ص( محمدحضرت

آوردند. محمد تا سه سال پس از بعثت دعوت خود را مانیا یبودند که به و یکسان نیاول جهیزنان خد نیدر ب

ها که محمد آن ینگروهیاز طرف خداوند، دعوت خود را آشکار نمود. اول یآشکار نکرد و پس از سال سوم با وح

هاشم بودند. پس از آن به کوه صفا رفت و تمام یرا آشکارا به اسالم دعوت نمود، عمو زادگان خود، مردان بن

ومدت سیزده سال به دعوت و مبارزه کامال مسالمت آمیز و فکری و فرهنگی را آشکارا به اسالم دعوت نمود شیقر

اختصاص داد وهنگامی که از سوی کفار مجبور به ترک شهر و خانه ودیارش شد همراه جمعی از پیروانش به یثرب

که بعدا مدینه النبی نامگذاری شد مهاجرت کرد.

ار دریثرب، دست به تشکیل جامعه اسالمی وحکومت زده نخستین قانون اساسی تاریخ آن حضرت پس از استقر

بشر را در میان اهالی مدینه اعم از مسلمان و بت پرست و یهودی و مسیحی و غیره وضع نموده و به تصویب

اف کالن رساند؛ بر اساس آن شالوده حکومت آینده و جامعه مستقل را پی ریزی کرد.بدین ترتیب بر اساس اهد

دینی و معنوی که درسر داشت انقالب دینی وفرهنگی خودرا دنبال کرد ونام شهر را مدینه النبی گذاشت ومردم رابه

مهاجر نامیده سپاه منظم ای داشت به عنوان انصار وقبیله جای تقسیم به هویت واگرای گذشته که اساس جاهلی و

وعبادی وقضایی بنام مسجد تأسیس کرد.و بسیار باانگیزه تشکیل داده و مرکزیت سیاسی

برای حفظ ودفاع از کیان اسالم و جامعه اسالمی غزوات و سراری متعدد را تجربه کرد وسرانجام پس از ده سال او

دعوت و جهاد وپایداری ومدیریت ورهبریت موفق رحلت نموده در آن شهر به خاک سپرده شد.

دورة خلفای راشدین

ایت وی به خالفت علی بن ینی پیامبر)ص( به دودسته تقسیم شدند؛ بیت بنی هاشم از وصمسلمانان در باره جانش

قریش از تصمیم شورایی موسوم به شورای سقیفه بنی ساعده که توسط دمانحمایت نمودند اما دوابی طالب )ع(

در ری کردند.خالفت وی منجر شد هوادا ( وبه بیعت با ابوبکر بن ابی قحافه )رض انصار تشکیل شده بود و

سنی شهرت سپس شیعه و طرفداران قریش به اهل جماعت و سالهای بعد هواداران بیت بنی هاشم به علوی و

بدین ترتیب دوران جدید و فصل نوینی برای جامعه اسالمی شروع شد که از آن شیعیان به عنوان عصر یافتند.

کنند.ل سنت به حیث دوران خالفت یاد میامامت و اه

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 48

تاریخ عمدتاً پس از رسالت از مدار قدرت به دور ماند و ا که عصر امامت بیشتر رویکرد فرهنگی داشته واز آنج

دهد از این لحاظ به بررسی قرار می مسلمانان را مورد بحث و رویکرد سیاسی داشته تاریخ سیاسی جهان اسالم و

مذاهب فرقه ها و همه جامعه اسالمی وپردازیم که در آن مسلمانان تحت عنوان عصر خالفت میتحقیق گذشته

اشتراک دارند.

بنام دوران آورد،ال دوام د و نخستین دوره آن که حدود سی سیگردخالفت از سال یازده هجری آغاز دوران

با پایان خالفت حسن بن علی )ع (در سال با رحلت پیامبر شروع شده و این دوره .شودخلفای راشدین یاد می

کند.انتقال قدرت از وی به معاویة بن ابی سفیان خاتمه پیدامیری و چهل هج

.خلفای چهارگانه راشدین استخلیفه از اولین ر)ص(،پدر عایشه، زوجه پیغمب -عبد اهلل بن ابی قحافه -ابو بکر

حضرت میالدی( در مدینه وفات نمود و در کنار آرامگاه 684ه.ق ) 18دوره خالفت او به دو سال نرسید و در سال

.رسول)ص( به خاک سپرده شد

د، در زمان او فتوحات بزرگ نصیب باشمیخلیفه دوم عمر بن خطاب از قبیله عدی و پدر حفصه زوجه پیغمبر

میالدی( و فتح بیت المقدس در 688ه.ق ) 14توان به فتح دمشق و شام در سال شد، که از جمله می لشکر اسالم

-623ه.ق ) 21تا 5میالدی و شمال افریقا در سالهای 641ه.ق ) 21در سال میالدی( و قیصریه 685ه.ق ) 17سال

میالدی( اشاره نمود که البته فتح کامل ایران دوازده سال به طول 641) ه.ق 21میالدی( و ایران در سال 641

.انجامید

در اثر همین ضربت ضربت خورد و میالدی( 644ه.ق ) 24در سال ؤلؤابول ایرانی بنام ةتوسط بردخلیفه دوم

بعد از ضربت خوردن و پیش از وفات شورایی شش نفره برای انتخاب جانشین بعد از خود انتخاب درگذشت. وی

درباره .نمود که شورا نیز از میان دو نامزد خالفت یعنی علی بن ابیطالب)ع( و عثمان بن عفان، عثمان را برگزید

ان زیادی قابل ذکر است که در کتب مفصل، بیان شده است. در دورچگونگی ترکیب شورا و انتخاب عثمان، مطالب

رغم سفارشی بود ند و این علیودبا رخنه در میان حکومت، مقامات عالیه را قبضه نمبنی امیه خلیفة سوم، خالفت

.که خلیفه شدی، هیچ یک از بنی امیه را بر مردم تحمیل نکن به عثمان نموده بود که وقتیخلیفة دوم که

برانگیخت و باعث شد علیه خلیفه را شده آنان نارضایتی عمومی مسلمانان عملکردهای اطرافیان خلیفة سوم باعث

توسط جمعی از -میالدی( علیرغم پا در میانی کسانی مانند علی ابن ابیطالب 686ه.ق ) 88خلیفه سوم در سال

.مسلمین کشته شود

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 49

حضرت علی)ع( هجوم آوردند و از او خواستند که امر خالفت را مسلمین به طرف خلیفه سوم،بعد از کشته شدن

حضرت .به عهده بگیرد، که حضرت علی)ع( نیز بعد از اصرار مردم و صحابه و بیعت همگان، این امر را تقبل نمود

ا نیز آن ر -که در شورای شش نفره -علی)ع( تالش نمود در مدمت زمامداری خود جامعه را به مسیر اسالم اصیل

این امور اما از آنجاکه کلمه پیاده نماید، یبرگرداند، حق را احیاء و عدالت را به معنای واقع -مطرح کرده بود

جمل، نهروان و ه نتیجه این مقابله سه جنگ خونیند، لذا این عده در مقابل حضرت ایستادند کای نبوعدهخوشایند

هجری در حال نماز در مسجد کوفه بدست ابن 41سال رمضان 13صفین بود، و سرانجام نیز در سحرگاه روز

ای خورد که منجر به بود با شمشیر مسموم ضربه -هروان بازمانده از جنگ ن -ملجم مرادی که از گروه خوارج

.رمضان همان سال گردید 21شهادت ایشان در شامگاه

خالفت امویان

است که -صلّی اهلل علیه و آله -از وفات پیامبر اکرم های اسالمی، بعد مت بنی امیه دومین دوره از حکومتحکو

بنو »بود و به همین خاطر به آنها « امیة بن عبد شمس»شد. جد اعالی این خاندان توسط بنی امیه اداره می

امویان به رهبری معاویة بن ابی سفیان د.بزرگ و اصیل قریش بو هم می گویند. بنی امیه از خاندان های« عبدشمس

هجری ادامه داشت وسرانجام 182پایه گذاری کنند، حکومتی که تا سال 41ستند حکومت اموی را در سال توان

اتحاد ایران و بنی هاشم، حکومت امویان را منقرض کرد. اما اندلس کماکان در دست بنی امیه باقی ماند و هیچ وقت

ی خود توانستند گسترده ترین امپراتوری تاریخ عباسیان موفق به فتح آنجا نشدند. امویان در طول دوران امپراتور

.اسالم را تشکیل دهند

بنی امیه در عهد پیامبر)ص(

نسب بنی امیه و بنی هاشم در عبد مناف بن قصیّ مشترک است. نسب بنی هاشم، هاشم بن بنابر روایتِ مشهور،

.یّعبدمناف بن قصیّ است و نسب بنی امیه، امیة بن عبدشمس بن عبدمناف بن قص

با عمویش، هاشم در تاریخ معروف است. شاید بتوان گفت رقابت و درگیری بنی « امیه»ماجرای حسادت و دشمنی

بنی امیه یکی از در عصر پیامبر)ص(،امیه و بنی هاشم از همان زمان شروع شد و بعد از اسالم هم ادامه پیدا کرد.

د بتوان گفت که بنی امیه انگیزة مضاعفی، برای شای و اسالم محسوب می شد. و آن حضرتبزرگترین دشمنان

صلّی -با بنی هاشم بود. در سال هشتم هجری مسلمین مکه را فتح کردند. و پیامبر اکرم دشمنی داشت و آن رقابت

با اینکه می توانست از دشمنان دیرینه خود انتقام بگیرد اما همه را بخشید و ابوسفیان، همسرش -اهلل علیه و آله

گرخوار، دیگر افراد بنی امیه و قریش مسلمان شدند. و از همان زمان برای سهیم شدن در قدرتِ رو به رشد هندج

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 51

و در جریان سقیفه، بنی امیه موقعیت -صلّی اهلل علیه و آله -تالش کردند. بعد از وفات پیامبر اکرم مسلمین،

سخت ترین دشمنان اسالم بودند و از وجاهت مناسبی برای تصاحب قدرت نداشتند چون بزرگان بنی امیه از سر

.الزم برای کسب کرسی خالفت برخوردار نبودند

در زمان خلفای راشدینبنی امیه

، فرمانده فتوحات در شام بود و حکومت شام را به عهده گرفت. در زمان خالفت ه(یزیدبن ابی سفیان )برادر معاوی

رد و خلیفة دوم، معاویه را به عنوان حاکم کل شامات منصوب کرد. و ، یزید بن ابی سفیان بر اثر طاعون مدوم خلیفة

از همان زمان بنی امیه توانستند پایگاه مستحکمی را در شام برای خود پایه ریزی کنند.

توسط خلیفة سومعد از قتل ب های مهم حکومت اسالمی دست یافتند.به پستبنی امیه در دوران خلیفة سوم،

در برابر هبه خالفت نشست. معاویه جریان قتل عثمان را بهانه کرد علی)ع(حضرت ، هجری 88شورشیان در سال

خالفت امام علی)ع( قرار گرفته جنگ صفین را بر آن حضرت تحمیل کرد.

به قدرت رسیدن امویان:

ان انعقاد پیم ه و پس ازمعاویه به سمت کوفه لشگر کشی کرد ،هجری 41در سال علی)ع( حضرتپس از شهادت

)ع(، معاویه رسماً به خالفت دست یافت.بن علی حسنصلح بین او و

182تا سال وحکومت اموی انتقال داد )سوریه(معاویه پس از اعالم خالفت مرکز حکومت اسالمی را به دمشق

های زیادی را فتح کنند و بزرگترین امپراتوریویان در این مدت توانستند سرزمینهجری قمری ادامه داشت. ام

و از سمت تا شمال فرانسة امروزی پیش رفتندآنها از مغرب اسالمی را از لحاظ گسترة جغرافیایی تشکیل دادند.

شرق تا نزدیک چین پیش روی کردند.

دوره های خالفت اموی

بنی امیه نزدیک به یک قرن بر جهان اسالم حکومت کردند. در این مدت، دو سلسله از تیرة بنی امیه که عبارت از

دند.آمسلسلة سفیانی و مروانی باشد، روی کار

ی:سفیاندورة

هجری پایان 64هجری آغاز شد و در زمان معاویه بن یزید در سال 41ة سفیانی از معاویة اول در سال لسلس

مین امنیت داخلی و گسترش فتوحات أتوان به تدی(از مهمترین کارهای معاویه میمیال 654تا 661یافت)از سال

ها در زمان معاویه، قیام حُجر بن عدی بود که خالفت را حق فرزندان اشاره کرد. یکی از مهمترین شورش خارجی

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 51

سرکوب «زیاد بن ابی سفیان»می دانست اما قیام حجر بن عدی به آسانی توسط حکمران کوفه -علیه السّالم -علی

د.ش

یان قتل ار، جرضتا جایی که معاویه در حال احت ای در جامعة آن روز اسالمی تبدیل شدقتل حجر بن عدی به فاجعه

آورد. معاویه برای اولین بار ناوگان دریایی مسلمین را ایجاد کرد و فتوحات اسالمی را از حجر بن عدی را به یاد می

را فتح کند همچنین در آسیای صغیر و... سمت جنوب، غرب، و شرق گسترش داد. معاویه در غرب توانست قبرس

د و تا دروازه های قسطنطنیه پیش رفت.پیشروی کر

در قسمت شمال آفریقا فتوحات را به مرکزیت قیروان ادامه و در جبهة شرق هم به کابل و بخارا و سمرقند حمله

کرد.

میالدی( فوت کرد.651هجری ) 61معاویه قبل از مرگش برای پسرش یزید بیعت گرفت و در سال

ید مخالفت کردند: عبداهلل بن زبیر بن العوام، عبداهلل بن عمر و حسین بن سه تن از فرزندان صحابه با بیعت یز

از مدینه به مکه رفتند. عبداهلل بن زبیر -علیه السّالم -هجری عبداهلل بن زبیر و حسین بن علی 61در سال )ع(.علی

د و با کمک شیعیانِ خود، بر تصمیم گرفت به کوفه برو -علیه السّالم -تا پایان عمر در مکه اقامت کرد اما حسین

علیه یزید قیام کند که سرانجام او و یارانش در حادثه کربال به شهادت رسیدند.

ثیر بسیار عمیقی در جامعة اسالمی آن روز و حتی تا امروز داشت. و بنیان حکومت اموی را متزلزل أواقعة کربال، ت

کرد.

مواجه بود یکی قیام مردم مدینه، دیگری قیام خوارج و سوم بعد از واقعة کربال، یزید با سه حرکت جدیِ دیگر

ادعای خالفت عبداهلل بن زبیر. یزید لشگری را برای آرام کردن مدینه فرستاد و در جنگی به نام جنگ حرّه، اهالی

مدینه را شکست داد و سه روز اهل مدینه را بر شامیان حالل اعالم کرد.

روانه کرد. لشگر اموی، مکه را محاصره کرد. در این محاصره کعبه به شدت و پس از آن سپاهیان را به طرف مکه

آسیب دید و در آتش سوخت، آتش گرفتن کعبه سرزنش های زیادی را در دوره های بعد، برای امویان در پی

داشت.

« حصین» درست زمانی که محاصرة مکه رو به پیشرفت بود. خبر مرگ یزید در دمشق به مکه رسید. در این هنگام

یکی از فرماندهان ارتش اموی به عبداهلل بن زبیر پیشنهاد کرد که همراه او به دمشق بیاید تا برای او بیعت بگیرد اما

ابن زبیر این پیشنهاد را رد کرد. یزید برای پسرش معاویه، معروف به معاویه ثانی بیعت گرفت ولی او پس از چهل

.روز خالفت را رها کرد

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 52

:مروانی دوره

بعد از انصراف معاویه بن یزید، امویان وضع بسیار بدی پیدا کردند و تقریبا در اکثر سرزمین های اسالمی با عبداهلل

بن زبیر بیعت کردند و در منابر برای او خطبه خواندند)به غیر از اردن(. امویان در کنگره ای به نام کنگرة جابیه، دور

ه برگزیدند.هم جمع شدند و مروان را به عنوان خلیف

مهمترین وظیفة مروان، مقابله با قدرتهایی همچون عبداهلل بن زبیر بود عبداهلل بن زبیری که حاال به عنوان خلیفه، در

3اکثر نقاط اسالمی معرفی شده است. مروان توانست مصر را از ابن زبیر پس بگیرد اما عمر او کفاف نداد و پس از

الدی( فوت کرد.می 658هجری)68خالفت در سال ماه

مروان برای پسرش عبدالملک بن مروان بیعت گرفت. بسیاری از مورخین او را موسس دوم، بعد از معاویه بن ابی

. قیام 2. قیام شیعیان به رهبری مختار 1سفیان می خوانند. عبدالملک بعد از خالفت با سه تهدید جدی مواجه بود

فت عبداهلل بن زبیر.عبدالملک مروان با سیاستی زیرکانه توانست هر . ادعای خال8خوارج خصوصا در سرزمین یمامه

.سه رقیب سیاسی خود را کنار بزند

عبدالملک بن مروان زبان عربی را زبان رسمی و اداری حکومت اسالمی کرد و سکه های رومی و ساسانی را کنار

ارهای ادارای و حکومتی وضع گذاشت و سکه های جدید اسالمی ضرب کرد. او دیوان های مختلفی برای ک

کرد)چیزی شبیه وزارتخانه یا سازمان های امروزی(از دیگر کارهای عمدة عبدالملک ساختن مسجد الصّخره یا

میالدی تمام شد. و قاعدتا این 632همان بیت المقدس در اورشلیم بود. نکته این است که تکمیل این بنا در سال

ل ساختن بود. بعضی از مورخین اینگونه تفسیر می کنند که عبدالملک قصد بنا در طول جنگ با ابن زبیر در حا

داشت بیت المقدس را جایگزین کعبه کند تا مسلمین، آنجا به زیارت بروند. چون مکه در دست عبداهلل بن زبیربود.

ولید در میالدی(718تا718هجری/ 36تا 56بعد از مرگ عبدالملک، پسرش ولید بن عبدالملک به خالفت نشست )

کار ساختمان سازی بسیار فعال بود و از ساختن بناهای مختلف حمایت می کرد. در زمان او مسجد النبی تجدید بنا

شد. و مسجد جامع اموی در دمشق ساخته شد.همچنین در زمان ولید، فتوحات اسالمی به اوج خود رسید و

تح شد.سرزمین های ماوراءالنهر، سند، و اندلس ، بدست مسلمانان ف

میالدی( سلیمان قسطنطیه )پایتخت 717تا 718هجری)33تا 36سلیمان بن عبدالملک به سلطنت رسید ،بعد از ولید

روم شرقی( را محاصره کرد. که به علت طوالنی شدن محاصره، موفق به فتح این شهر نشد. اما به هر حال دو دهة

در غرب مسلمین به فرماندهی موسی بن نصیر و نخست قرن هشتم میالدی شاهد گسترش فتوحات اسالمی بود

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 53

طارق بن زیاد به اندلس و قسمتهایی از فرانسه رسیدند و در سمت شرق در آسیای مرکزی و شمال هند پیشروی

کردند.

سلیمان برای عمر بن عبدالعزیز بیعت گرفت و بعد از مرگ او عمر بن عبدالعزیز بن مروان، خلیفه شد. عمربن

ول دوران امپراتوریِ اموی یک شخصیت استثنایی بود و تنها خلیفة اموی بود که همة گروه ها و عبدالعزیز در ط

جناح های اسالمی او را به عنوان خلیفه قبول داشتند و نه صرفا به عنوان یک پادشاه جهان گشا.

وع کرد)کاری که در زمان را در خطبه ها ممن -علیه السّالم -عمر بن عبدالعزیز دشنام گفتن به امیرالمومنین علی

بازگرداند. او گرفتن خراج از تازه مسلمانان را -سالم اهلل علیها -امویان مرسوم بود( و فدک را به فرزندان فاطمه

سال خالفت 2ممنوع کرد و بسیاری از استانداران ظالم را عزل کرد.اما عمر خالفت او طوالنی نبود و کمی بیشتر از

کرد.

واپسین خلیفه حکومت کردند. یزید سوم، ولید بن یزید ،هشام بن عبدالملک،یزیددوم ،دالعزیزبعد از عمربن عب

و با کشته شدن وی خالفت از امویان به اموی مروان بن محمد بود که به دست یاران ابومسلم خراسانی کشته شد

عباسیان انتقال یافت.

مهمترین عوامل سقوط دولت اموی:

که موجب ایجاد اختالف و دشمنی در خاندان اموی گردید و عالوه بر خلفا و تعیین جانشینان متعدد .1

نزدیکان آنان، فرماندهان سپاه، کارگزاران و دیگر ارکان دستگاه خالفت را در برابر هم قرار داد.

ای میان تیره ها و طوایف مختلف عرب شمالی و جنوبی که زمینه بسیار مناسبی اختالفات و تعصبات قبیله .2

ای گسترش دعوت عباسی در قلمرو امویان فراهم ساخت.بر

جانبداری متعصبانة امویان از عنصر عربی و تحقیر اقوام دیگرکه انواع سختیها، تحقیرها و مشکالت را بر .8

آنان تحمیل کرده بودند.

مخالفت و مبارزة احزاب و نهضتهای سیاسی و مذهبی، نظیر شیعیان و خوارج که بخش بزرگی از توان .4

ظامی و سیاسی بنی امیه را نابود کرد یا در معرض نابودی قرار داد.ن

فرو افتادن دولتمردان اموی در لذات دنیوی و افراط در عیش و عشرت و لهو و لعب که این امر آنان را از .8

پرداختن به امور مهم دولت در آن موقعیت حساس که دعوت عباسیان به صورت پنهانی در حال شکل

ازداشت.گرفتن بود، ب

دعوت منظم و سازمان یافتة عباسیان. .6

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 54

فصل هشتم:

(1و تاریخ مسلمانان) اسالم شیدایپ

ت عباسیان خالف

مقدمه:

پیچیده و درهم تنیده است و ترکیبهاى سیاسى متعددى دارد. این رخدادها، عباسیان حکومت دوران رخدادهاى

عناصر متعدد عربى، فارسى و . آید اموى به حساب می دارى را پدیدآورد که امتداد حکومت دامنه حکومت اسالمی

ترکى در آن به تأثیر و تأثّر از یکدیگر پرداختند و شاهد ساختار اجتماعى و نژادى ناهمگن و تحوالت سیاسى،

آشکارترین عامل در ایجاد این شد که راه و روش آن را مشخص کرد. عقیده اسالمی اقتصادى و اجتماعى مهمی

اى محکم برخوردار بود. از ریشه زیرا در جامعه اسالمی؛ تأثیر و تأثّرها بودرخدادها و

چگونگی شکل گیری حکومت عباسیان:

ایجاد حکومت عباسى، بیعت صرف با یک خلیفه، یا انتقال حکومت از امویان به عباسیان در حاکمیت گروهى

اى بود که به طور ریشه در سیر تحول اسالمی ف مهمینبود، بلکه انقالبى فراگیر در تاریخ اسالم و نقطه عط اسالمی

باور عمیقى در همه جهات زندگى سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى برجاى ؛ را تغییر داد جامعه اسالمی

گذاشت و زمینه بروز و ظهور در آن جهات را براى مسلمانانِ غیر عرب فراهم آورد.

تفسیر آن را از مفاهیم مختلف کشف کنند. برخى آن را انقالبى ایرانى در هاى این تحول و مورخان کوشیدند نهفته

امیه، براى کوتاه کردن دست آنان برابر حکومت عربى دیدند، برخى دیگر آن را صرفاً انقالبى در برابر حکومت بنى

این دگرگونى در از حکومت و جایگزین کردن عباسیان به جاى ایشان تفسیر نمودند و گروه دیگرى از قطعى بودن

نتیجه تحوالتى که جهان اسالم در خالل قرن اول هجرى شاهد آن بود، سخن گفتند.

هاى عربى بود. در حقیقت، این تحول، نتیجه سیاست غیر متعادل امویان در برابر مردم غیر عرب و برخى گروه

بردارى کردند. اینان از آن بهره سیاست امویان لغزشى آشکار در زندگى سیاسى آنان بود که عباسیان به نفع خود

بن حنفیه، صاحب و امام دعوت کیسانیه رخ داد، بهره همچنین از خأل رهبرى، که با مرگ ابوهاشم فرزند محمد

دار شد. وى را عهده« الرضا من آل محمد»بن عباس ریاست دعوت براى بن عبداهلل بن على گرفتند. ظاهراً محمد

علت هوشیارى، توانایى و شایستگى خویش، در آن کار کوشید و به عباس می بنى پنهانى براى اختصاص دعوت به

موفق شد.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 55

بعد از مشخص شدن رهبر و فراهم آمدن زمینه حرکت براى پذیرش دعوت، خراسان به عنوان سرزمین و

انقالبى، براى پذیرش این دگرگونى نمایان شدند. ها به مثابه مردمی خراسانی

علت موقعیت جان هم افتاد و درگیرى قیسى ـ یمنى تقریباً همیشگى بود. این سرزمین بهعرب در خراسان به

ها و موالى متنفر از حکومت پرست بود. بسیارى از ایرانی اش در ماوراءالنهر، شاهد درگیرى با ترکان بت مرزى

اصله بسیارى داشت و این مانع به ویژه که خراسان از مرکز خالفت اموى ف؛ افراطىِ اموى نیز در این سرزمین بودند

شد. در نتیجه، این عامل به ایجاد کانونى براى هرج و مرج و عصیان در به آنجا در وقت مناسب می از رسیدن کمک

برابر مرکز خالفت کمک کرد.

، گونه ابومسلم خراسانى، که ابراهیم امام او را براى آشکار کردن دعوت عباسى به خراسان اعزام کرده بود بدین

توانست وارد مرو و بر فارس چیره شود. او سپاهش را روانه عراق کرد و توانست سپاه اموى را شکست داده، به

م وارد کوفه شود. 743ق/ 182بصره رود و در سال

شده بود، به کوفه آمد و در در این هنگام، ابوالعباس سَفّاح، که در مسئله ریاست دعوت، جانشین ابراهیم امام

ایجاد حکومت عباسى را اعالن کرد. به این ترتیب او نخستین خلیفه عباسى شد و فرماندهانش بر بقیه اى خطبه

امویان پیروز شدند.

آید. بعد از مرگ ابوالعباس برادرش، منصور، جانشین او شد که به حق، بنیانگذار حکومت عباسى به حساب می

م طول کشید، از پى او آمدند.1285ق/ 686ال سپس خلفاى بعد از او در طول بیش از پنج قرن که تا س

ادوار حکومت عباسی

(م۰10 – 0۰۱ق/ 292-192)عصراول: دوران نیرومندی، گسترش و شکوفایی

شد و با سرزمین ترک و چین هنگام تشکیل خالفت عباسى، جهان اسالم شامل مناطق گرگان و تخارستان می

یر و در جنوب مصر به سرزمین نُوْبه تا نواحى مغرب در جنوب همسایه بود. مرزهاى آن در جنوب شرقى به کشم

رسید و با مرزهاى روم همسایه بود و در اََندُلس با جنوب هاى قفقاز و ارمنستان می صحرا و در شمال به کوه

سرزمین فرنگ مجاور بود.

مهمترین رویدادهای عصر اول عباسی

برخی اى مختلف داخلى براى دستیابى به قدرت بود که به حکومت عباسى، در دوره نخستینِ خود، شاهد مخالفته

نیز انجامید. از آن جمله می توان به رویداد های زیر اشاره کرد: هایى خونین درگیرىبه

؛اش، منصور بر برادرزاده بن على خروج عبداهلل(1

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 56

وب می شود؛محس عصر اول عباسىدر ترین درگیرى خطرناک(نزاع میان امین و مأمون: که این نزاع 2

خلفاى عباسى در خالل عصر اول عباسى با مخالفت عموزادگان علوى خود (حرکت های خصمانه علویان: 8

کردند خالفت به آنان واگذار خواهد شد؛ اما کسانى که به هنگام پشتیبانى از انقالب، تصور می؛ رو شدند روبه

ناکام شدند و با حرکتهاى خصمانه در برابر آنان که عباسیان حکومت را به خود اختصاص دادند، آنان هنگامی

؛ایستادند

همچنین عباسیان با حرکتهاى نژادپرستانه ایرانىِ مخالف با حکومت (حرکت های نژادپرستانه بابکیه و خرمیه: 4

.رو شدند ویژه بعد از رهایى از دست ابومسلم خراسانى، مثل بابکیّه و خُرَّمیّه روبه عربى، به

هایى در مرزهایش با همسایگان، به حکومت عباسى در عصر نخستین خود شاهد درگیرىرومی ها: (درگیری با 8

رو جنگهاى تابستانى و زمستانى ـ که ثغور عرصه آن بود ـ ادامه یافت. عباسیان برحکومت ها بود؛ از این ویژه رومی

ءالنهر و استان سِنْد تثبیت کردند.را در مناطق ماورا روم چیرگى نیافتند، ولى در جبهه شرقى، حرکت اسالمی

درخور توجه به فرماندهى حکومت عباسى به تثبیت قدرت خود در مغرب پرداخت؛ مدتى بعد اََندُلس در اقدامی

عبدالرحمانِ داخلِ اموى، از آن جدا شد و ادریسیان به پیروى از او مغرب دور را مستقل کردند. این مسئله عباسیان

به کردند، به طور رسمی ا مناطق دیگرى را که در حکومت آنان براى جدایى تالش میرا به تالش واداشت ت

الرشید در افریقیه از این نوع است. بن اغلب از سوى هارون حکومت پیوند دهند. استاندارى ابراهیم

علت ناتوانى ها به نفوذ حکومت عباسى میان عرب، ایرانى و ترک، به سبب این درگیرى، کاهش یافت و نفوذ ایرانی

ها بر بسیارى از کارها سیطره یافتند و از آغار رو ایرانی خلفا بر ایجاد توازن میان این نژادها، قوت گرفت؛ از این

به دفع وزیران برمکی پرداخت. پس دار کارها بودند تا اینکه هارون دوره منصور وزیران و فرماندهان ایرانى عهده

سهل از خاندانهاى ایرانى، ، بار دیگر کفه قدرت به نفع ایرانیان سنگین شد و بنىاز پیروزى مأمون بر برادرش امین

جایگاه بلندى در دوران مأمون به دست آوردند. معتصم به این باور رسید که باید عنصر جدیدى را به صحنه آورده

ان برگزید و بدین وسیله بر نفوذ رو اطرافیان، کارگزاران، وزیران و فرماندهانش را از ترک به آن اعتماد کند؛ از این

ایرانیان غلبه کرد.

م عصر اول عباسى پایان پذیرفت. با اینکه عباسیان در دوران اول با مشکالت 547ق/ 282با مرگ واثق در سال

رو بودند، اما این مسأله آنان را از ارتقاى حکومت خود به سطح باالیى از توانمندى سیاسى و داخلى و خارجى روبه

ترین مدنى باز نداشت. آنان شهر بغداد را در دوران منصور ساختند، که از آن زمان پایتخت حکومت و از بزرگت

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 57

و مرکز تجارىِ شکوفایى شد. معتصم شهر سامرّا را ساخت و مردم را در آن ساکن و آن را پایتختهاى اسالمی

پایتخت حکومت کرد؛ اما این کار از اهمیت شهر بغداد نکاست.

گونه که حیات گیرى یافت؛ همان رت، با تکیه بر دستاورد مناطق حکومتى، واردات و صادرات فعالیت چشمتجا

فرهنگى شکوفا و عربى کردن میراث انسانى، فعال شد.

خلفای عصر اول عباسی:

م(784 – 781ق / 186 -182) ابوالعباس عبداهلل سفاح

)م778 - 784ق / 185 -186عبداهلل ابوجعفر منصور)

م(758 – 778ق / 163 -185) ابوعبداهلل محمد مهدی

م(756 - 758ق / 171 -163ابو محمد موسی هادی)

م(513 – 756ق / 138 -171ابوجعفر هارون الرشید)

م(518 - 513ق / 135 -138ابو موسی محمد امین )

م(588 – 518ق / 215 -135) ابوجعفر عبداهلل مأمون

م(541 - 588/ ق227 -215ابو اسحاق محمد معتصم)

م(547 – 541ق / 282 -227ابوجعفر هارون واثق)

(م115 – ۰10ق/ 991-292)عصر دوم عباسی: دوران نفوذ عنصر ترک

م آغاز شد ـ از دست داد. این مسئله نتیجه 547ق/ 282حکومت عباسى فعالیتش را در دوران دوم ـ که از سال

سى، ادارى و مالى حکومت مرکزى منجر شد و در نتیجه، ضعف هیئت حاکمه بود و به ضعف بیشتر قدرت سیا

کرد، با وجود ضعف خالفت استانها شروع به جدایى از آن نمودند؛ اما همچنان اصولى که انقالب به آن دعوت می

داد. حکومت از نظام متمرکز به نظام غیر متمرکز تبدیل شد و در اطراف آن حکومتهاى مستقل پدید آمد و ثمر می

شدند و به حکومت رسیدند و خلفا را زیر نفوذ خویش قرار دادند. این کار نقش جدید وارد جامعه اسالمی مردمان

رو ترکان در صحنه سیاست ظاهر شدند و مسئولیت اداره حکومت را به عهده سیاسى آنان را گسترش داد؛ از این

خ سیاسى تغییر یافت و تاریخ خالفت به گرفتند و خلیفه را در اختیار خود گرفتند. پس از این، خط مشى تاری

دادند؛ در این میان، ساختند و به آن جهت می تاریخ را می حساب نیامد. در واقع مردم سرزمینهاى اسالمی

اى پاسخ مثبت داد. این مسئله موجب ایجاد پرستى در سایه شعار برابرى پدیدار شد و خالفت به منافع منطقه نژاد

طبیعى بود که در این اوضاع سخت، تالش مورخان به جاى پرداختن به تاریخ خلفاى عباسى، نظام غیر متمرکز شد.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 58

اى براى رشد شخصیت و منافع هاى منطقه شود که به مثابه گروه متوجه تاریخ سیاست مردم سرزمینهاى اسالمی

کوشیدند. خود و تقویت آنچه به دست آورده بودند، می

ردن جهان اسالم تحت فرماندهى سیاسى واحد، از بین رفت و روابط خالفت با در این دوران، اندیشه فراهم آو

اى، از دشمنى تمام عیار تا همکارى ثمربخش در نوسان بود. کشورهاى منطقه

خلفای عصر دوم عباسی:

م(561 – 547ق / 247 -282ابوالفضل جعفر متوکل )

م(562 - 561ق / 245 -267) ابوجعفر محمد منتصر

م(566 – 562ق / 282 -245) احمد مستعینابوالعباس

م(563 - 566ق / 288 -282) ابو عبداهلل محمد معتز

م(571 – 563ق / 286 -288) ابو اسحاق محمد مهتدی

م(532 - 571ق / 273 -286) احمد معتمد

م(312 – 532ق / 253 -273) ابوالعباس احمد معتضد

م(315 - 312ق /238 -253) ابو محمد مکتفی

م(382 – 315ق / 821 -238) الفضل جعفر مقتدرابو

م(384 – 382ق / 822 -821ابو منصور محمد قاهر )

م(341 - 384ق / 823 -822ابوالعباس احمد راضی )

م(344 – 341ق / 888 -823) ابو اسحاق جعفر متقی

م(346 - 344ق / 884 -888) ابوالقاسم عبداهلل مستکفی

ی: دوران نفوذ آل بویه ایرانیعصر سوم عباس

م آغاز شد، شاهد واکنش مخالفت در برابر نفوذ ترکان بود. اینان در عصر 348ق/ 884عصر سوم عباسى که از سال

بویه، حکومتهاى مستقلى در فارس، گونه که حرکت ایرانى ـ شیعى آل دوم عباسى بر خالفت چیره شدند؛ همان

بویه توانست قدرت خود را تحمیل کند و سلطه خود را بر ان بنیان نهادند. آلاهواز، کرمان، رى، اصفهان و همد

عراق گسترش دهد. افزایش نفوذ آنان موجب شد عصر سوم عباسى به اسم آنان نامیده شود.

بویه منصب خالفت را بعد از دستیابى به قدرت، حفظ کرد و زمام کارها را به دست گرفت و با اختیار کامل آل

هاى ضعف خلفا و کاهش هیبت آنان در تمام این دوران ادامه یافت. مود. جلوهرفتار ن

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 59

خلفای عصر سوم عباسی:

م(346 – 344ق / 884 -888) ابوالقاسم عبداهلل مستکفی

م(374 - 346ق / 868 -884) ابوالقاسم فضل مطیع

م(331 – 374ق / 851 -868) ابوبکر عبدالکریم طائع

م(1181 - 331ق / 422 -851) ابوالعباس احمد قادر

م(1178 – 1181ق / 467 -422) ابوجعفر عبداهلل قائم

عصر چهارم عباسی: دوران نفوذ سلجوقیان ترک

، شاهد واکنش مخالف در برابر نفوذ شیعى بود. این عصر م آغاز شد1188ق/ 447عصر چهارم عباسى که از سال

رو آنان قدرت مشابه است؛ از این بویه شد، بر شرق اسالمی با دوران سابق از جهت تمرکز سالجقه، که جانشین آل

نوشت خالفت، همراه با احترام به شخص خلیفه و مرکز خالفت گستردند؛ اما از جهت واقعى خود را بر سر

بویه تفاوت داشتند؛ زیرا سلجوقیان سنى مذهب بودند و خلیفه عباسى رئیس معنوى آن به حساب آلمذهبى با

آمد. می

ویژه در دوران جدایى و رابطه خالفت با سالجقه از همکارى ثمربخش تا دشمنى تمام عیار در نوسان بود، به

بت نشان دادند، اما خود را در جلوگیرى از پارچه نبودن سالجقه. خلفا با اینکه به رهایى از قید سلجوقیان رغ یک

هاى ناشى از درگیرى خاندان سلجوقى ناتوان دیدند. این مسئله خالفت عباسى را واداشت تا براى پیروزى ناآرامی

بر سالجقه از خوارزمشاهیان کمک بخواهد. همچنین ناتوانى دستگاه خالفت، موجب درگیرى آن با تازه واردان

تسلط بر حوزه اختیارات و وظایف خالفت بودند.شد؛ زیرا خواستار

خالفت عباسى براى رهایى از سلطه خوارزمشاهیان، از عنصر جدیدى به نام مغول، کمک خواست که ویژگى آنان

م در زیر ضربات مهلک آنان سقوط کرد. 1285ق/ 686گرى بود و خالفت در سال خشونت و وحشی

خلفای عصر چهارم عباسی:

م(1178 – 1181ق / 467 -422) هلل قائمابوجعفر عبدا

م(1134 - 1178ق / 457 -467) ابوالقاسم محمد مقتدی

م(1115 – 1134ق / 812 -457) ابوالعباس احمد مستظهر

م(1188 – 1115ق / 823 -812) ابومنصور فضل مسترشد

م(1186 – 1188ق / 881 -823) وجعفر منصور راشداب

م(1161 – 1186ق / 888 -881) ابوعبداهلل محمد مقتفی

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 61

م(1171 – 1161ق / 886 -888) ابومظفر یوسف مستنجد

م(1151 – 1171ق /878 -866) ابومحمد حسن مستضئی

م(1228 – 1151ق / 622 -878) ابوالعباس احمد ناصر

م(1226 – 1228ق / 628 -622) ابونصر محمد ظاهر

م(1242 - 1226ق / 641 -628) ابوجعفر منصور مستنصر

م(1285 – 1242ق / 686 -641) ابو احمد عبداهلل مستعصم

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 61

م:نهفصل

پیدایش دولتهای ملی در جهان اسالم

در دوران حکومت امویان ) سفیانی و مروانی ( که مرکز شان در شام ) دمشق ( بود نظام سیاسی متمرکزی در جهان

تورات خلیفه اسالم حاکم بود و همه قلمرو اسالمی تمام خودرا به دمشق وصل کرده تمام امورشان به دمشق ودس

مرتبط می گردید. نقاط دیگر جهان اسالم هیچ گونه اختیارات واستقالل نداشتند. عباسیان وقتی روی کار آمدند، به

دلیل گسترش زیاد قلمرو وکمک اهالی خراسان ) افغانستان ( به مبارزات و قیام آنها به تدریج دولتها ی محلی را

ر افغانستان سپس نقاط دیگر مانند شمال افریقا وشمال ایران روی کار پذیرفتندو نخستین دولتهای محلی و ملی د

آمدند.

ق ( 115۰-2۱0از طاهریان تاابدالیان )

درافغانستان دولتهای مهم و متعدد ملی بوجود آمد که این امر مبارک را یکی از ثمرات قیامهای عدالت خواهانه

سلحشوری و ایمان داری و پایمردی انجام دادند ودر مقابل قدرت ای باید دانست که مردم این دیار با وآزادی طلبانه

افسانه ای و شکست ناپذیر اموی و عباسی و چنگیزی آن روز و حکومتهای نادری و انگلیسی و مارکسیستی معاصر

ایستادند شهدا و خسارات فراوان متحمل شدند تا آنکه به تدریج به برخی اهداف شان در مواقع وفرصتهای تاریخی

رسیدند.

ق ( با مرکزیت نیشابور تاسیس گردید که اولین 283 -217دراین مدت طوالنی دولتهای چون طاهریان پوشنگی )

دولت ملی در تاریخ جهان اسالم ودر دوران خالفت اسالمی به شمار می رفتند. دولت دوم ملی در افغانستان دولت

استقالل بیشتر برخوردار بوده و طرح احیای کامل زبان در زرنگ بود که از -ق ( 247838صفاریان سیستانی )

فارسی و ملی را پایه ریزی نمود.

ق ( که در شهر بخارا استقرار داشتند از جمله دولتهای معروف اسالمی بود که به 838-261دولت سامانیان بلخی )

مینه های گوناگون فرهنگی سرعت در ابعاد گوناگون فرهنگی و علمی تالش کرده کارنامه درخشان از خویش در ز

و علمی و مملکت داری ملی بر جا گذاشت. شخصیت های مهم دانشی و کاردان را جذب و زبان فارسی را رونق

بسیار بخشیدند. تاریخ مدون و منظم زبان و ادبیات فارسی از این زمان رسما آغاز شده تالشهای صفاریان سیستانی

ویا زابلستانی به بار می نشیند.

ق(به دست آلبتگین 881ق (میراث دار سامانیان است که در سال ) 852-281غزنویان به پایتختی شهر غزنین ) دولت

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 62

یکی از افسران سامانی در این شهر تأسیس می گردد و به تدریج بزرگترین امپراتوری مشرق زمین را به خود

ثقافت اسالمی در شبه قاره هند آنهم اختصاص داده و غزنی را تبدیل به مرکز فتوحات اسالمی و صدور فرهنگ و

با زبان وادبیات فارسی می کند.شاعران بزرگ و دانشمندان بنام از سراسر جهان اسالم به در بار وی جمع شده

وزبان فارسی زبان علم وهنر و عرفان و انواع دانشهای روز واسالمی می گردد وبه زبان دوم اسالمی ارتقا وجایگاه

می یابد.

ق( با مرکزیت غور و شهرهای فیروزکوه و گاهی افشین که ریشه در مرکز کشور داشت 618-841ن ) دولت غوریا

و پیش از اسالم در آن دیار حاکم بود در قرن ششم باضعف غزنویان جایش را می گیرد و دست به اقدامات بزرگ

ان را در پیش گرفته و به صدور و تاریخی زده و شهر غزنی را پایتخت فرهنگی و علمی خویش قرار داده راه غزنوی

اسالمی وفرهنگ فارسی به هندوستان آن روز می پردازد وسرانجام موفق می شود که دهلی را فتح نموده آن برای

اولین با پایتخت مسلمانان قرار داده و حکومت مردم افغانستان ومسلمانان را در آن برصغیر برای همیشه تثبیت

به انجامش نشده بودند انجام دهد وکار غزنویان وسلطان محمود را تکمیل کند. نماید کاری که غزنویان موفق

همزمان با غوریان دو دولت درشمال و غرب جهان با حضور ظاهری خالفت عباسی در اوج شکوه بودند که اولین

ر جهان ق(بودند که بامرکزیت بلخ و گاهی قدرت را دردست داشتند و توانستند سراس 882-423آن سلجوقیان )

اسالم را مسخر کرده وشاخه ای از آن زمانی در اصفهان و بعد در شهر بغداد استقرار یافته دست به عزل ونصب

خلیفه بغداد بزنند وتا آناتولی ومرز اروپا پیشروی کرده آسیای صغیر را تصرف نمودند و رومیان راشکست داده به

اسالم در مواردی شدند. جنگ صلیبیان رفتند وموفق به شکست آنها ونجات جهان

ق (است که از مردم مرکز کشور وغرجستان بودند و در شهر 616-431دولت دومی خوارزمشاهیان غرجستانی )

خوارزم ) فعال واقع در ازبکستان ( در زمان سلجوقیان دولت محلی را اداره می کردند با ضعف سلجوقیان آهسته

تند وموفق شدند در اواخر قدرت شان از مغولستان تاسواحل خلیج آهسته به توسعه قدرت وگسترش قلمرو پرداخ

فارس و ازفرغانه تا دریای سند گسترش یابد و به جنگ خلیفه بغداد شتافته نظام خالفت را از عباسی به علوی

انتقال دهد هرچند در انجام این رسالت مهم موفقیت زیادی به دست نیاورده با طوفان چنگیزی از پای در آمد.

ق( ملت ما هم به دلیل همسایگی با آن قدرت عالمگیر وهم به دلیل تحریکات 716 – 616با سیل چنگیزیان )

خالفت بغداد و اشتباهات استراتژیک خویش بیش ازدیگر مناطق آسیب دید اما به زودی قد راست کرده مغوالن

خت و مسلمان و سازنده و مهربان خشن و صحرا گرد و نامسلمان را فرهنگ وآداب اسالمی و مملکت داری آمو

ساخت و در درون اقوام گوناگون خود جذب کرد و فرهنگ و دیانت خود را نجات داد و فرهنگ و زبان ومذهب

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 63

مغولی را نپذیرفت.

طولی نکشید که با فتور وضعف دولت چنگیزیان، تیمور که از سوی مادر ادعای انتساب به چنگیز را داشت از

کرده تمام کشور را باردیگر تصرف نموده خسارات و تلفات فراوان وارد کرد و سلسله آسیای مرکزی قیام

ق( را بنا نهاد. اماپس از مرگش که سرزمین وقدرت بزرگی را به وجود آورده بود، مرکزیت 311-752تیموریان )

ری جانشین تیمور سیاسی از سمرقند به هرات منتقل گردید وهرات در اثر درایت و فرهنگ دوستی و دانش پرو

شاهرخ میرزا و همسر دانش دوست و با کفایتش گوهر شاد بیگم به شهر بزگ و بی بدیل عصرش تبدیل شد

بطوریکه در عظمت و شهرت و دانش و فرهنگ و زیبای شهرعالم گردید. کشور نیز در دوران این سلسله تیموریان

هرگز تکرار نشد.به پیشرفتهای بزرگ و خیره کننده نائل آمد که پس از آن

با سقوط تیموریان هروی هرچند چند صباحی کابل پایتخت بابرمیرزا از نوادگان تیمور شد اما بارفتن ولشکرکشی

وی به هندوستان و استقرارش در دهلی زمان انحطاط کشور و تجزیه آن بین سه امپراتوری میراث خوار تیموریان؛

ق( افغانستان که در 1168-311دردهلی آغاز شد و مدت بیش از دوقرن )صفویه در غرب، شیبانیه در بخارا و بابریه

تا آنکه با کشته طول این دوره همواره بنام خراسان یاد می شد صحنه تاخت و تاز این سه قدرت منطقه ای بود،

شاه ق درقوچان و جداشدن یکی از قومندانهایش بنام احمد1168شدن نادرشاه افشار سفاک معروف تاریخ در سال

ابدالی و استقرار در قندهار و اعالم سلطنت با همکاری و جرگه درانیهای افغانستان وهندوستان تاریخ معاصر کشور

آغاز می گردد که تاکنون ادامه دارد.

دولتهای غوری هند

با سقوط دولت غوری در افغانستان، حکومت غوریان پایان نیافت و سلطنت غوریان تحت عنوان شاهان معزی

سوب به معزالدین غوری ( در هتد بامرکزیت دهلی ادامه یافت و نزدیک یک قرن دوام یافت وخدمات گران )من

سنگ در نشر فرهنگ وتمدن اسالمی و زبان فارسی و نجات علوم و دانشمندان فرار ی از هجوم چنگیز از

بنام های شاهان تغلقه ولودی و افغانستان وسائر بالد اسالمی ارائه کردند. پس از آنها نیز دست نشاندگان آنان

خلجی وسوری وسادات و سالطین محلی سند، بنگال وکشمیر و بهمن و حیدر آباد و جز آنها تا ظهور بابریان به

حیات خویش و حکومت بر شبه قاره پهناور هند ادامه دادند وبه نشر اسالم و فرهنگ و علم و زبان فارسی

رباری شان بود.با آمدن بابریان و بسط سلطه وقدرت آنها به تدریج تابع پرداختند و زبان فارسی زبان رسمی ود

حکومت بزرگ وسراسری آنها گردیدند.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 64

ق ( 1259-192بابریان هند )

بابریان از اعقاب و نوادگان تیموریان هرات بودند که با رهبری ظهیر الدین بابر که بنیان گذار حکومت این سلسله

ابر هنگامی که در سرزمین آسیای مرکزی مورد تهاجم مکرر شیبک خان ازبک قرار ب .می باشد شناخته می شوند

گرفته حکومت خودرا ازدست داد، به سوی خراسان ) افغانستان( روی آورد و بافتح شهرهای شمالی و شرقی آن،

ابل به ق تعیین کرد. وی بیش از یک دهه در ک321در کابل استقراریافت و آن را مرکز سیاسی خویش در سال

عمران و ساختن باغهای مختلف مانند باغ بابر، باغ زنانه، باغ جهان آراء و با غ باال و باغهای دیگر و بناهای اداری و

ق عزم هندوستان کرد و دهلی را فتح نموده به حکومت سلسله 382رهایشی و مسجد ومدرسه دست زد و در سال

که مغوالن نیز خوانده می شوند بنیاد گذاشت.لودیان هند پایان داده سلسله بابریان هند را

این سلسله چنانکه اشاره شد به حیات حکومتهای محلی مناطق گوناگون هند پایان داد وسلطه خویش را از دهلی

پایتخت به سراسر هند گسترش داد و حکومت سراسری و واحدی را با مرکزیت سیاسی دهلی ایجاد کرد. بابر، با

ه بود اما عاشق کابل بود و در هند و دهلی همواره به یاد این سرزمین بود و هنگام مرگ نیز اینکه زادگاهش فرغان

وصیت کرد که جنازه وی را به کابل انتقال داده دفن کند که مقبره اش در باغ بابر است.

ن حکومت بدین ترتیب هندوستان باداشتن اکثریت قاطع جمعیت غیر مسلمان، یک کشور اسالمی گردید و بزرگتر ی

ملی مسلمانان و قدرتمند ترین امپراتوری آنان را درتاریخ شاهد گردید. این امپراتوری از لحاظ دوران طوالنی

حکومت وگستره قلمرو و سالطین نامی و بزرگ شهرت جهانی یافت ودر تاریخ جاویدانه گردید ومهم تر از این

لسله به منصه ظهور رساند و جای جای هندوستان را خدمات بزرگ عمرانی و فرهنگی وتمدنی ای است که این س

مشمول ساخت. عمارتهای بزرگ و کم نظیر مانند تاج محل، مسجد بابری، مسجد جامع دهلی، ساختمان کنگره

هند، کاخها و مدارس وسائر مراکز علمی، فرهنگی، و تاریخی را بنا کردکه امروز کشور هند درآمدی همانند

ابت درآمد حاصله از هجوم توریستهای تاج محل و امثالش به جیب می زند.کشورهای نفتی عرب از ب

این سلسله در اواخر دچار انحطاط داخلی وکشمکش شاهزادگان وضعف فرمانروایان گردید وهجوم مکررنادرشاه

کرد تابا افشار و جانشینش احمدشاه ابدالی بر شتاب افولش افزوده زمینه تهاجم موفق استعمار انگلیس را فراهم

1587 ق برابر با 1268در ساللشکرکشی به دهلی به کمک هندوان ومشتعل کردن آتش تفرقه هندوان و مسلمانان،

برحیات آن پایان داده هندرا به طور کامل تحت استعمارخویش در آورده و بیش از دوسده بر آن سرزمین حکومت

نماید.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 65

ق( 119۰- 1۱0دولت صفویه )

ل بر آمده بودند خدمات بزرگی را در سرزمین عراق و آذربایجان انجام دادند و اصفهان در زمان صفویه که از اردبی

شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی رسید که پس از آن همیشه آن زیبایی و آثار باستانی و زیبایی را حفظ کرده

مذهب تشیع امامیه در قلمروش است و مقام نخست را از این رهگذر در ایران کنونی دارد ودر زمان این سلسله

رسمی گردید با آنکه از نژاد ترک واز بقایای سلجوقیان و مغوالن بودند امادر ترویج زبان وفرهنگ فارسی وساخت

وساز شهرها وآبادانی تالش گسترده نمودند و راه ورسم وفرهنگ وعمارتی را بنیان نهادند که هنوز در ایران

خودنمایی کرده حضور دارد.

ق(1۱۱0-1۱5شیبانیان ) دولت

محمد بنیانگذاری شد. فرارود)ماوراءالنهر( درق( 316)متوفیشیبک خان ازبک که توسط یبود حکومتشیبانیان سلسلة

ساکن بودند و سیبریاز احفاد جوجی پسر چنگیز خان بود. خاندان شیبانی ابتدا در یانشیبانخان شیبانی بنیانگذار

ماوراءالنهرکردند. قسمت عمده ای از این شعبه تحت فرماندهی محمد شیبانی به فرمانروایی می تیومندر ناحیه

ه.ق در آنجا تأسیس 316م /1811را در سال ازبکانی تیموری ماوراء النهر، دولت کوچ کرده با از بین بردن امرا

در طول حکومت شیبانیان در ماوراء کردند. این دولت مناطق شمالی افغانستان به مرکزیت بلخ را تصرف نمودند.

هر، تاخت و تاز آنان در گوشه و کنار افغانستان سیر تکاملی کشور را متوقف ساخت. الن

دولتهای خاورمیانه

خارج از افغانستان وشبه قاره و آسیای مرکزی نیز دولتهایی در عهد خالفت عباسیان چهره بستند که با افکار

بودند. واندیشه های متفاوت وبعضا متضاد با دولت مرکزی عباسیان در بغداد

خالفت عباسی در بغداد پس از رسمیت مذاهب اربعه اهل سنت وسه گانه تشیع، به مذهب حنفی رو آورد وآن هم

بیشتر به دلیل سیاسی بود زیرا امام اعظم ابوحنیفه نعمان بن ثابت کابلی کوفی به طرفداری اهل بیت و علویان در

که با قتل عام امویان روی کار آمده بودند خودرا در مقابل سلطه وحکومت امویان معروف بود و عباسیان هم

دشمنی آشتی ناپذیر با امویان می دانستند و با علویان هم تبار، از این رو و هم به دالیل نزدیکی نظرات فقهی

ابوحنیفه با رویکرد حکومتی آنان چنین مذهبی را برگزیده بودند.

خودرا بیش از پیش ترویج کرده و حکومت خودرا عمیق تر طبیعی است که عباسیان در تالش بودند که مذهب

وپایدار تر درمیان مردم ساری و حاکم بسازد ومخالفان در نقطه مقابل قرار گرفته و در صدد بودند که برای مخالفت

خویش پشتوانه فکری ودینی یافته از مذاهب جز مذهب حاکم پیروی کنند تا مشکالتی از لحاظ تئوری و فقهی

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 66

حرک و جنبش و مخالفت شان روی ندهد وسد مبارزات شان نگردد. این مذاهب می توانست انواع مذاهب برای ت

دیگر ویا به رهبری حنیفیان ضد درباری هدایت گردند.

ق تا قرن دهم با افت وخیز در ناحیه شمال ایران کنونی یعنی 281دولتهای طبرستان و دیلم که از قرن سوم

الن وگلستان به حکومت پرداختند پیرو مذهب شیعه زیدیه بودند و به سه دسته علویان، استانهای مازندران و گی

مرعشیان و آل کیا بخش می شوند که همزمان با صفاریان وسامانیان و تیموریان به حکومت محلی آن نقطه اشتغال

رزان و نهضت های افغانستان داشتند. این حکومتها جز علویان طبرستان، تحت تأثیر اندیشه خراسانیان و مردم و مبا

بودند مرعشیان بارهبری سید قوام الدین مرعشی از رهبرمعنوی سربداران بیهق بنام شیخ حسن جوری در غرب

خراسان و افغانستان تأثیر پزیرفته و از شاگردان و مریدان و ماموران وی بود که دست به قیام زده دولت مرعشیان را

سادات وعلویان غزنین بودند که حکومتی در دیلم ویا گیالن را بوجود آورد که تا تأسیس کرد وآل کیا اصالتا از

زمان صفویه دوام آورد و به دست صفویه در قرن دهم انقراض یافت.

درادامه حکومت علویان باید از حکومت آل زیار در طبرستان وسپس حکومت مشهور و قدرتمند آل بویه در شمال

وعراق همزمان با سامانیان وغزنویان نام برد که مهم ترین حکومت شیعیان است که سپس مرکز وجنوب غرب ایران

سالیان طوالنی بر بغداد حکومت نموده با خلیفه بغداد از نزدیک همکاری داشته و تعامل در اداره بخشی از جهان

که در قرنهای اسالم داشت.همنطور حکومت حسن صباح وجانشینان اسماعیلی وی در ری والموت وقزوین وجبال

پنجم وهمزمان حکومت سلجوقیان بود چنانکه حکومت اسماعیلیه در قهستان وجنوب غرب کشور نیز که به دست

هالکو نواسه چنگیز انقراض یافت درخور یاد آوری می باشد.

شمال همزمان آل بویه دولتهایی در عراق نیز روی کار آمد که مهم ترین آنها دولت آل حمدان ویا حمدانیان در

عراق وسوریه بوده که به دودسته حمدانیان موصل )شمال عراق ( و حمدانیان حلب )شمال سوریه ( مشهوراند که

دارای مذهب شیعه بودند و به خاطر حضور معروف جهان اسالم فارابی در دربارشان هم شهرت دارند

خته اند که از اهمیت کمتری .همیطوردولتهای کوچکی در جنوب عراق وحله بنام مزیدیان به حکومت پردا

برخوردار است.

شمال آفریقا وجنوب اروپا )اندلس(

در شمال آفریقا که درهمان قرن نخست اسالم وارد شده و از آنجا از تنگه جبل الطارق عبور نموده وارداروپا

ش است که در قرن گردید، دولتهای متعددبا گرایش های متفاوت بنیانگذاری شد که مهمترین آنها ادریسیان مراک

سوم به دست یکی از علویان بازمانده از قیام ضدعباسی خاورمیانه بنام ادریس ودارای مذهب زیدی بوجود آمد

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 67

وحدود یکصدو نود وهفت سال با نوسانات وقطع ووصل در مراکش وقسمتی از الجزائر حکم راندند. این سلسله

یان اندلس خاتمه یافت.حکومتی به دست فاطمیان تضعیف وسرانجام باهجوم امو

236-154سلسله های دیگر اعم از خوارج و اسماعیلیه و اهل سنت بنام های فاطمیان، اغالبه یابنی غالب خراسانی )

ق( 537-661ق ( مرینیان ) 352-615ق(، حفصیان ) 643-827ق(، موحدون ) 827-484ق(، مرابطون )

از جمله بنی حسن در مغرب یادمی شوند ازاواخرقرن دوم به بعد ووطاسیان، سعدیان، علویان که به عنوانهای دیگر

به حکومت رسیده اند که برخی درمغرب یعنی شمال آفریقا و بعضی در اندلس و شماری در هردوجا مدتی در

جغرافیای محدود ویا وسیع وحتی زمانی در تبعید و دردوره در دستیابی مجدد حکم راندند و شماری البته خیلی

اشته وسلطه شان ازشمال آفریقا فراتر رفته به خاورمیانه و حتی شبه قاره وآسیای مرکزی و افغانستان و شهرت د

ایران کنونی بسط یافت وآن سلسله فاطمیان بود. بنی اغلب که اصالت افغانستانی داشتند در زمان هارون الرشید به

یی و زمینی یافته اسالم را دراطراف مدیترانه حکومت شمال آفریقا گماشته شدند و توانستند قدرت فراوان دریا

وجزایر سیسیل وسواحل اروپا و آسیای صغیر بسط دهند وقدرت امپراتوری روم وبیزانس را شکست های پیاپی

دهند.

ق (۰50-210خالفت فاطمیان )

ام فاطمیان مصر قدرت یافته و به تأسیس خالفت بندر سپس ،نخست در مغرب وتونس ای بودند کهفاطمیان سلسله

سلسله خودرا به دلیل مذهب دولتی قرار دادند.این همت گماشته مذهب تشیع اسماعیلیه را رسمیت بخشیده و

انتساب به دخت گرامی رسول خدا حضرت فاطمه زهرا )س( فاطمیان نامیدند در مقابل عباسیان که بدلیل انتساب

ند و خوانده می شدند.به عموی پیامبر عباس بن عبدالمطلب، عباسیان شهرت یافت

و نیمصر، فلسط ل،یسیبه س ینهاده شد و به زود انیبن قای( در شمال آفریالدی)م 313در سال یفاطم خالفت

(( به اوج یالدی)م 1134المستنصرباهلل )وفات ،یفاطمفهیخل نیو در دوران حکومت هشتم افتیگسترش هیسور

یاقتصاد ،یعقالن یمرفّه همراه با شاداب تحکوم کیانیفاطم ،نیحدوداً دو قر دوره نی. در طول ادیقدرت خود رس

آوردند. دیرا پد یا قابل مالحظه یو فرهنگ

ناصر لهیآغاز شد، اما در واقع به وس انیو غزنو انیدر عهد سامان مشرق زمین نیدر سرزم یفاطم یخلفا دعوت

. در ادامه حسن دیبه ثمر رس یدعوت تا حد نیدوران سالجقه ا لیو مقارن با اوا کشورشاعر معروف ،بلخیخسرو

پس و آمد رانینشر دعوت به ا یبرایکی از خلفای قدرتمند فاطمی به مصر رفته بود، المستنصر دوران صباح که در

دعوت یرهبر یاستوار برا یگاهی(، آن جا را پایالدی)م 1131(/ی)قمر 458به قلعه الموت یابیاز دست

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 68

.ادردقراهیلیاسماع

به اسالم در جنوب اروپا )اندلس( نگاهی

شده یدر کلمه جبل الطارق ابد یکه نام و ادیطارق بن ز یدسته از مسلمانان به رهبر کی. ق 32.م/711در سال

وشهر قرطبه را گفتندیاندلس م ایخودرا در اسپان دیرا فتح کنند. اعراب قلمرو جد ایاست توانستند بخش اعظم اسپان

.دندیبرگز یتختیبه پا

و رسدیبنام عبدالرحمن با کمک هوادارانش در اندلس به حکومت م هیام یاز خاندان بن ی. ق فرد183.م/786سال در

امویان فیسبب تضع ینیبر سر جانش یبعد یداخل یهایریدرگ. کندیم سیرا در اندلس تاس انیحکومت مستقل امو

سیاندلس و تاس انیخالفت امو انیو پاشد لیدر قرطبه تشک رانیوز ی. ق شورا422.م /1181در سال گردیده

.را اعالم نمود یدولت یشورا

هیلبیکه حکمران اش کهیبطور افتیشیبر مسلمانان افزا یحیفشار دول مسیمسلمانان، شدن حکومت مرکز یمتالشبا

را حکومت اندلس تشانیکمک کرد و مرابطون بعد از انجام مامور یتقاضا یشمال یقایاز حکومت مرابطون در افر

گرفتند. اریدر اخت

. ق که اندلس تحت قدرت 868.م/1171و تا سال افتیانی. ق پا888.م/1148مرابطون در اندلس در سال حکومت

ه وب اوردندیدوام ن یادیهمانند مرابطون مدت ز زیموحدون ن اماموحدون قرار گرفت، هرج ومرج حکمفرما بود.

و قرطبه افتیشیافزا ایشمال اسپان یحیحمالت دول مس طیشرا نیا درسقوط افتادند. یبیدر سراش یزود

بنام محمد بن یفرد امیا نیا درافتاد. انیحی. ق بدست مس648.م /1245در سال هیلی. ق و اشب684.م /1286درسال

شد و سی.ق تأس688.م / 1285حکومت در سال نیاکرد. سیرا در غرناطه تاس هیابن نصر حکومت نصر وسفی

. ق منقرض شد. 536.م/1431در سال مین ونبعد از دو قر

)اندلس(:یاسالم یایاسپان یهایژگیو

؛تجارت یایدر اثر اح یو رونق اقتصاد یی.شکوفا1

ی؛با تمدن اسالم یحی.ادغام منحصر به فردعناصرفرهنگ مس2

؛در اندلس ینیو شهر نش یشهر اتیح یای.اح8

پرچمدار ییاندلس به تنها ،کامل بود یخبر یپا در جهل و بکه سراسر ارو یموقع دری؛ و علم یفرهنگ یی.شکوفا4

دانش وتمدن در غرب بود.

؛یتیوجمع یاسی.ساختار س8

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 69

و کسب قدرت که به ضعف و ینیبر سر جانش یداخل یهایریدرگی و اسالم یدر حکومتها یالف.منازعات داخل

. دیانجام ینها مآ عیانحطاط سر

؛ شد لیتشک نمیمسل یستقالل کامل از جامعه اصل که براساس ا ستیحکومت نیب.اول

شمال ( )قبایل متعددبربرها، غسانی( یمانی و)مختلف عرب لیقباس؛ در جامعه اندل یتیج.تنوع عناصر جمع

ن.ایهودیو یحیمس انیبوم ،نو مسلمان انیبوم ،قایافر

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 71

مدهفصل

تاریخ جهان در قرون جدید

م(1۰۱۱تا 1۰۱۱در اروپا)دیقرون جد

زمان وضع نیکه در ا ستا نیا ینامگذار نی. علت اندیگو یم دیرا قرون جد یالدیم 1511تا 1811از حدود سال

خیدر تار یدیکرد و عصر جد یمهم راتییدر اروپا نسبت به قبل تغ یو فرهنگ یاقتصاد ،یاجتماع ،یاسیس ،یمذهب

قاره آغاز شد. نیا

حضرت میها پاپ قرار داشت، از تعال که در راس آن کیکاتول تیحیرهبران مس ،یدر قرون وسطی؛مذهب تحوالت

داشتند. به ینقش مهم یاقتصاد یو حت یفرهنگ ،یاجتماع ،یاسی)ع( فاصله گرفته بودند و در تمام امور س یسیع

و پاپ سایکل یچون و چرا یو معترض سلطه ب فشدند که مخال دایپ یشکل گرفت و افراد یدیافکار جد ج،یتدر

تحوالت باعث شکل نی. ادندیاعتراض کننده نام یعنیافراد را پروتستان، نیکردند. ا شنهادیرا پ یبودند و اصطالحات

در اروپا شد. یدیشد یمذهب یها مذهب پروتستان و بروز جنگ یریگ

توسعه و یعلوم تجرب شرفتیپ د،یقرون جد یها یژگیو گریاز د؛ استعمار شیدایعلم و صنعت و پ رشد

لیزمان به دل نیاز مسلمانان فرا گرفته بودند، در ا یاریبس یها که قبال دانش انییاختراعات در اروپا بود. اروپا

(، یالدیم 15)قرن دی. در اواخر قرون جدادندنه یو صنعت یعلم شرفتیقدم در راه پ ،یو فرهنگ یتحوالت فکر

دیتول زانیرا گرفت. م یدست لیها و وسا کارگاه یجا یدیدج یو ابزارها ها نیو ماش افتیرشد یاختراعات صنعت

نام گرفت. با وقوع انقالب یتحول، انقالب صنعت نی. اافتیتجارت گسترش جه،یکاالها چند برابر شد و در نت

یکاالها یبازار مصرف برا اییصنعت هیمواد اول یاز جهان که دارا یمناطق یبه سو ییاروپا یهاتوجه کشور ،یصنعت

و ایرا فراهم کرد. اسپان انییاروپا یاستعمارگر نهیزم جیامر به تدر نیشده در اروپا بودند، جلب شد و هم دیتول

استعمارگر بودند. یکشورها نیپرتغال اول

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 71

ها نقش مردم در سرنوشت خودشان و رابطه آن نهیدر زم زین یراتییتغ د،یدر قرون جدی؛ اسیو س یاجتماع تحوالت

که در آن پادشاه همه کاره یشد؛ مثال در قرن هفدهم حکومت انگلستان، از سلطنت استبداد جادیها ا با حکومت

هیکاعلیساکنان آمر زیشد. در اواخر قرن هجدهم ن ندگانیمجلس نما یو دارا لیکشور بود، به سلطنت مشروطه تبد

شانزدهم ییر ضد حکومت لومردم فرانسه ب ن،ی. هم چندندیسلطه انگلستان دست به شورش زدند و به استقالل رس

اکه ت زین یمسلمان عثمان یفرانسه نام گرفت. امپراتور ریانقالب کب امیق نیاو شدند. ا یکردند و موفق به برکنار امیق

فیضع ییاروپا یها دولت یبر اثر توطئه و تهاجم نظام شد، یو اروپا محسوب م ایمهم در آس یقرن هجدهم قدرت

ش را در اروپا از دست داد.ویخاز قلمرو ییها شد و قسمت

یانقالب صنعت

سط قرن او حمل و نقل که در او دیتول ،یبزرگ در صنعت، کشاورز یها یعبارتست از دگرگون یانقالب صنعت

اختالف نظر وجود دارد. دینام یتوان انقالب صنعت یرشته تحوالت را م نیا نکهیهجدهم از انگلستان آغاز شد. در ا

نبودند. یوجه ناگهان چیبه ه یتحوالت صنعت نیکه ا یحال درشود، یاطالق م یناگهان یهارگونیانقالب به دگ واژه

یها جنبه یتحوالت دارا نیکه ادمعتقدنانند و دی نم هم تحوالت را مختص به صنعت نیا نیاز محقق یبعض یحت

.ستبوده ا زین یو فکر یاجتماع

ابتدا از انگلستان شروع یانسان است. انقالب صنعت یروین یجابه نیماش یرویاستفاده از ن یشدن به معن یصنعت

،ییایگسترش ناوگان در ،استعماری تجاری توسعه ،یداخل یاسیقرن تحول س نیانگلستان پس از چند رایشد، ز

یتیو حکومت وضع تیریمد ه،ین، کارگر، سرمایکشور، از نظر زم یو ادار متوسط و بهبود امور قانونی رشد طبقه

در انگلستان در ی. انقالب صنعتکرد یکشور را فراهم م نیدر ا یصنعت شرفتیپ نهیب و هماهنگ داشت که زممطلو

که شود یبرده م یسخن از دو انقالب صنعت ی. گاهافتینمود شتریزغال سنگ و ذوب آهن ب ،یبافندگ نهیسه زم

در ها ییگسترش استعمار اروپا ،یصنعتمهم انقالب جهیدر قرن نوزدهم است. دو نت یگریددر قرن هجدهم و یکی

. در واقع این ترقی و توسعه کشور انگلیس سیه از کارگران در داخل بود یو بهره کش ییقایو آفر ییایآس یکشورها

روزی و بدبختی مردم آفریقا وآسیا را به بار آورده و در سایه تالش و کار طاقت فرسای شبه بردگی آنها هر روز

و قدرت انگلیس افزوده شده این کشور به زودی تبدیل به امپراتوریی گردید که خورشید در بر دارایی و ثروت

مستعمراتش هیچگاه غروب نمی کرد.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 72

یانقالب صنعت وامل و زمینهع

یجیدر تراکم تدر دیرا با یعلت انقالب صنعت نیسروصدا تر یب؛ ی( انباشت اطالعات در عصر کشاورز1

ی کشاورزخوبی در زمینه یفن یها شرفتیپ یایشواهد گو .جستجو کرد یعصر کشاورز یط یاطالعات فن

بود5تر از قرن ارمتراکمیبس18ودر قرن18 رنپر بارتر از ق یبس15در قرن .این پیشرفت ها دمیباش

یرانیکشت12ازورود قطب نما به اروپا در اواخر قرن شیپ؛ دیجد یایدن ریوتسخ یدر حمل ونقل آب شرفتی(پ2

در مناطق شناخنه شده مانند گذرگاه ایکوتاه یبود وتنها درفاصله ها زیمخاطره آم اریها بس یخشک دیدورتراز حد د

رشته کیبه یبا قطب نما در طول چند قرن بعد ییگرفت. آشنا یصورت م ترانهیمد یایدر ایمانش ییایدر

را به یزیمخاطره آم یسفرها ییاروپا انوردانیدر . در اثر این پیشرفت ها،دیانجام یرانیمهم در کشت یفن یشرفتهایپ

یآغاز کردند.فاتحان ب انهیمآمدن بر سوداگران خاور قیوهند وفا نیچ یبه سو یبازرگان دیجد یقصد گشودن راهها

.اروپا آغاز کردند یانباشته از طال ونقره را به سو یهایدرنگ روانه کردن کشت

کاال به کاال ةمبادل یمیو انحطاط نظام قد یرشد شتابان اقتصاد پولنها آاز یکیچند به بار آورد که یامدهایامر پ نیا

بود.

یاروپا یدرفن یها یاز نوآور گرید یکیچاپ نیماش؛ اختراع چاپ و پراکنده شدن اطالعات نی( اختراع ماش8

وعمال به صورت عامل دیوآرا و افکار گوناگون را سرعت بخش ید. صنعت چاپ گسترش اطالعات فنیبوغرب

چاپ را نیشناسان امروز ماش خی. تارشکستوتحول در هم یرا دربرابر نوآور یخیتار یدرآمد که مقاومتها یوثرم

.دانندیپروتستان ها م یجنبش مذهب یاز عوامل اصل یکی

حالت عقب یجوامع انسان ةمانع رشد وتوسع نیعمده تر یسراسر عصر کشاورز در؛ یدر کشاورز شرفتی( پ4

را ینظام سنت یها هیوباالتر از همه پا پولکاربرد روزافزون –ر کشت وکار بود. رشد داد وستد د یمانده تکنولوژ

نهیهز افتنیکه به موازات کاهش افتندیبزرگ در ندارانیاز زم یا ندهیسو شمار فزا کیساخت از یپوک و لرزان م

. از ابدییبه سرعت گسترش م یکشاورز یاز فراورده ها یاریبازار بس یرانیکشت یشرفتهایحمل ونقل در اثر پ یها

منطبق بر یتعهدات مال گریاز اجاره ها ود شتریرا که ب شانیحاصل از کشتزارها یتورم سودها رضعوا گرید یسو

یخواهند سطح زندگ یبردند که اگر م یپ ندارانیداد وزم یآمدبه سرعت کاهش م یبدست م میقد یها متیق

انجام دهند. یزه اکار تا دیشان محفوظ بماند با یسنت

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 73

جهان یکشور صنعت نیاول نگلستانا

توجه دی. باافتیکشورها گسترش گریبه د جیدر اواسط قرن هجدهم در انگلستان آغاز شد و به تدر ینقالب صنعتا

در قرون هفدهم و هجدهم، یسیبود و با توجه به ظهور و نبوغ دانشمندان انگل انقالب صنعتی داشت اختراع الزمه

را داشت . یبروز انقالب صنعت یمناسب برا نهیکشور زم نیا

یکه هوا یارانیسختکوش از تبار انسان، بخت یبودند و نه از قهرمانان، بلکه نوآوران انیخدا مهینه از ن ن،یمخترع

. دندیبرگز اهانیگ اندنیرو یموافق را برا

انیدر انگلستان را داد و ستد با خارج ینعتعامل انقالب ص نیتر مهم ی،کتاب انقالب صنعت سندهینو ،اشتن. س .ت

بر وتنیو ن کنیب سیفرانس یفکر اتبر تأثیر نیداند. هم چ یافراد را نسبت به جهان گسترش داد م دیکه افق د

تأثیر گذاشت. یمیو ش یپزشک ،یها از جمله نظام نهیتمام زم بریکند. انقالب صنعتیم دیانگلستان تاک یعلم یفضا

در انگلستان یب صنعتانقال یامدهایپ

مبدل ایدن یقدرت صنعت نیانگلستان را به اول ،یانقالب صنعتتبدیل شدن انگلستان به اولین قدرت صنعتی؛

شیافزا نیو هم چن 1528راه آهن در سال شبکه نی، احداث اول1773در سال یپل آهن نیساخت. ساخت اول

در انگلستان بود. یمثبت انقالب صنعت جیاز جمله نتا یو دام یکشاورز یها فرآورده ریچشمگ

سبز یها دهکده نیجانش ظیبلند و غل یها متعدد با دودکش یها کارخانه ان،یجر نیاما در ا آلودگی محیط زیست؛

دود و شیسبز، افزا یها و فضاها رفتن جنگل نیها منجر به از ب شدند. رشد و گسترش کارخانه ییم روستاو خرّ

فضوالت بود. زغال و توده یها دن کوههوا، بوجود آم یآلودگ

یتازه به جا یها نیکه ماش شد یهر اختراع تازه سبب م ،یعصر انقالب صنعت درای از کارگران؛ بیکارشدن عده

شیافزا نیاز کارگران و هم چن یا شدن عده کاریب جهیکنند. در نت کاریرا ب یو گروه فتندیاز کارگران به کار ب یا عده

کردن ریس یشده و آنها ناچار بودند که برا رهیبر آنها چ یفقر و تنگدست ،یو تحوالت صنعت رییتغ لیبه دل متهایق

اریمعضل بس نی. در شهر لندن ااورندیب یها رو رستوران غذاهای و خوردن پسمانده ییبه گدا شانیها خود و خانواده

تر بود. ریچشم گ

کردن شکم شان، زنان و کودکان خود ریس یبود و برا زین ناچمزد کارگرا یانقالب صنعت لیدر اوا؛کارگر کودکان

،درصد کارگران در کارخانجات 14در انگلستان 1781در سال کهیبطور بردند یناسالم م یکار به کارگاها یرا برا

انیدر م تیجرم و جنا شیو افزا یو روان یروح یهایماریب جادیا ،یسواد یعمل رشد ب نیسال بودند. ا 14ریز

ستیتوئ وریدر رمان ال ،یعصر انقالب صنعت یسیانگلسندهینو کنزیگونه که چارلز د داشت. همان یدکان را در پکو

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 74

یخودش است، م یشرح زندگ یاریپردازد و به اعتقاد بس یکه به معضالت کودکان آن زمان انگلستان م

دواریکه ام یوجود نداشت؛ طور یساز هر نوع و هر ک یتیو حما یاری،یدلدار ،یقیتشو گونه چیمن ه یبرا:سدینو

بودم زودتر به بهشت بروم.

جدید قرون در اروپا علمی و فکری تحوالت

علم: روش و هدف در الف(تحول

جدید، قرون در اروپا مذهبی و اجتماعی تحوالت و اسالمی تمدن و فرهنگ دستاوردهای با اروپاییان آشنایی

سبب افتاد، اتّفاق کلیسا با مبارزه بستر در که دگرگونی این امّا ت؛ساخ دگرگون نیز را ها اروپایی علمی نگرش

ایمان با علم و خردمندی پنداشتند مردم که طوری به شد؛ علم و عقالنیت دین، درباره جدید های نگرش پیدایش

افزایش معل هدف»که کرد اعالم پیشین دانشمندان برخالف انگلیسی، دانشمند ،بیکن فرانسیس دارد. منافات دینی

به مادی منفعتی و سود انسان برای که شد توجه علومی به تنها پس، آن از نگرش، این نتیجه در «است انسان قدرت

به مایل پادشاهان که آنجا از گرفت. قرار توجه تجربی)طبیعی(مورد علوم همه، از بیش لذا و داشت می همراه

از دسته این به بودند، خویش ثروت افزایش خواستار ا(سوداگر)بورژواه شهرنشینان نیز و خود، قدرت افزایش

دانشمندان حامی و علم دوستدار را خود و داشتند خاص توجه بود، ثروت و قدرت مولّد و موجد درواقع که علوم،

اگر مثالً شدند؛ می صاحب اندک بهایی به را دانشمندان اختراعات و مطالعات کشفیات، نتایج آنان دادند. می نشان

آتشین های سالح به خود توپخانه تجهیز برای آن از پادشاهان کنند، تهیه بهتری باروت توانستند می میدانانشی

استفاده خود تولید افزایش برای آن از سرمایه داران شد، اختراع بخار ماشین وقتی گرفتند. همچنین، می بهره مؤثرتر

و فنّاوری صنعت، به آن تبدیل قابلیت دوران، رایند جدید علوم مهمّ خصوصیات از یکی به طورکلّی، کردند؛

بود. تولید افزایش

:پیشگامان علوم جدید(ب

این دانشمندان دو ویژگی 4.و نیوتون8گالیله2کپلر،1درقرون جدید، چهار دانشمند پیشگام علم جدیدشدند؛ کوپرنیک،

ی، هوش فراوان و جسارت بسیار در مهم داشتند؛ یکی، صبر و حوصله بسیار در مشاهده پدیده های طبیعی و دیگر

1.Copernicus 2 .Kepler 8 .Galile 4 .Newton

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 75

ساختن فرضیّه های علمی؛ به همین دلیل نیز مورد بیرحمانه ترین حمالت و انتقادات مخالفان و طرفداران دانشهای

.کهن قرارگرفتند

دراوایل قرون جدید هنوز علوم مانند امروز تخصصی نشده بود؛ در نتیجه، هردانشمند در چندین رشته علمی

نیوتون، دانشمند . رد؛ مثالً، گالیله ستاره شناس و پاسکال ریاضیدان، درعلم فیزیک نیز فعالیت داشتندفعالیت می ک

درقرون جدید، علم شیمی نیز به .انگلیسی، هم ریاضیدان بود و هم فیزیکدان، و توانست قانون جاذبه راکشف کن

. ترکیب آب و ترکیب اشیابااکسیژن را نشان دهد دستاوردهای تازه ای رسید؛ مثالً، الوازیةفرانسوی توانست تجزیه و

هم چنین در آن زمان، درمورد خواصّ مواد و طبقه بندی عناصر، تالشهای وسیعی صورت گرفت.

:دگرگونی اندیشه های فلسفی( ج

و الیبنیتس( هلندی) اسپینوزا( انگلیسی( رنه دکارت)فرانسوی) فالسفه بزرگ اروپا در قرون جدید، توماس هابز

اینان . بودند که دستگاه فلسفی خود را براساس اعتباربخشیدن به خرد و عقل بشری استوارساختند( آلمانی)

1خواستارآزادی اندیشه و خرد انسانی از قید و بند سنن و عقایدپیشینیان، احکام کلیسایی و امر و نهی دولتهابودند.

:تغییردرنگرش مورّخان(د

نیز دگرگونیهای اساسی رخداد که موجب چند تحول مهم در سیرمطالعات دراین دوره، درنگرشهای مورّخان

تاریخی شد؛ ازجمله:

. به آثار فرهنگی و تمدنی دورانهای گذشته اروپا مانندیونان و روم باستان توجه شد، درحالی که در قرون وسطا 1

نی به آنها نداشتند.به آن دورانها به عنوان اعصارشرک و بت پرستی می نگریستند و لذا توجه چندا

.مورخان به جای توجه به شرح حوادث زندگی پادشاهان و فرمانروایان، بیشتر به وضع زندگی اجتماعی و 2

اقتصادی عامه مردم توجه کردند.

.به جای ذکرحوادث سیاسی نظامی تالش شد تا علل و نتایج آن حوادث مورد بررسی قرارگیرد و قواعد کلّی 8

جوامع بشری کشف شود.حاکم بر سیرتحوالت

.استفاده از نوآوریهای دانشهای جدید به ویژه باستانشناسی و سکه شناسی به مورخان کمک کرد تا از گذشته 4

تاریخی ملتها، طرحهای واقعبینانه تری ارائه کنند.

.کتاب تاریخ انحطاط وسقوط امپراتوری روم اثرگیبون نمونه برجسته تاریخنگاری به شیوه جدید بود

ره مندی و رفاه مادی و رسیدن به تمتعات دنیوی بود، خردمندی و اندیشه امّاازآنجاکه هدف اصلی انسان در دوره جدید، کسب قدرت، سلطه برطبیعت، به.1

ه در جهان ورزی به ابزاری برای این امورتبدیل شد و همین امر به تدریج سبب پیدایش اندیشه سلطه گری، استعمار قدیم و جدید و جنگ های ویران کنند

شد.

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 76

مهیازدفصل

استعمار

مفهوم شناسی

معال است. انیآبادیطلب به معنایاست که از عمارت گرفته شده و در لغت عرب واژه اِستِعمار معنای لغوی استعمار:

انگلیسی این کلمه، کولونیالیسم است که از واژه کولونی گرفته شده و مقصود از آن مهاجرت گروهی از مردم یک

ان در سرزمین دیگر به منظور آبادکردن آن است.سرزمین و اقامت آن

در اصطالح ادبیات سیاسی، واژه استعمار به معنی تسلط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی معنای اصطالحی استعمار:

1ملتی نیرومند بر ملتی ضعیف و نگه داشتن آنان در وضعیتی وابسته، فرودست و عقب مانده است.

ریان ویرانگر، این است که استعمار گران همواره به بهانة آباد کردن یک سرزمین علت اطالق این اصطالح بر این ج

وارد آن شده و به تخریب و غارت آن می پردازند.

امپریالیسم

مراد از امپریالیسم قدرتی است که از مرزهای ملی و قومی خود تجاوز کرده و بر سرزمین ها، ملت ها و اقوام دیگر

را بر آنان تحمیل کند. از این رو می توان کلمه امپریالیسم را معادل استعمار دانست. استیال یابد و اراده اش

استثمار

استثمار یا بهره کشی، به معنای به دست آوردن همه یا بخشی از کار یک فرد یا یک جمع به صورت رایگان است؛

مار این است که باهدف کمک استثمار دیگران در حقیقت هدف اصلی استعمار محسوب می شود، چون ظاهر استع

از منابع ثروت و نیروی کار ارزان به کشور عقب مانده به آن سرزمین وارد شده، اماهدف واقعی آن، بهره برداری

از این رو کشور تحت استعمار در مراحل پیشرفته به بازاری برای مصرف کاالهای تولید شده قیمت آن کشور است؛

شود. توسط کشور استعمارگر تبدیل می

. حسن علیزاده، فرهنگ خاص علوم سیاسی.1

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 77

یستیالیامپراستعمارگر و که کامالً درهمه شئون تابع دولت یو اقتصاد یاسیفاقد استقالل س نیسرزم :مستعمره

هیبازار فروش کاالها و عرصه سرما ،کار ارزان یرویاز مستعمره به عنوان مواد خام و ن استعمارگراست. دولت

.کند یاستفاده م یشیو سوق الج ینظام یها گاهیپابه مثابه نیپرسود و همچن یها یگذار

استعمار زدایی یا استعمار ستیزی

ها و حرکت ها و جنبش هایی اطالق می شود که یزی یا ضدیت با استعمار، به تالشاستعمار زدایی یا استعمار ست

برای مبارزه و رهایی از سلطة سیاسی، فرهنگی و اقتصادی استعمار صورت می گیرد.

راستعما خیتار

خی. تارشود یشانزدهم و هفدهم آغاز م یها آن از قرن دیمفهوم جد خیکهن دارد، اما تار نهیشیتعمار پگرچه اس

به چهار دوره بخش کرد. سه دوره اول، مجموعاً تحت عنوان استعمار توان باستان تاکنون می استعمار را از دوره

.رندیگ یکهن قرار م

اول: استعمار دوره باستان دوره

بر ها یقیفن یانداز با دست یاستعمارگر خیاز استعمار در سطح جهان است. تار دوره نباستان اولی دوره استعمار

ترانهمدیبه استعمار حوزه الدیاز م شیتا نهم پ ازدهمییها در قرن ها یقیفن.شود یآغاز م ترانهیمد یایدر یها کرانه

به وجود آوردند. قایآفر شمالی سراسر کرانه در نینش کوچ نیو سپس در کارتاژ چند رهیپرداختند و نخست در ت

شد که در اوج عظمت یپهناور یدولت استعمارگر و امپراتور تهرف-کارتاژ، خود رفته یعنیماندگاه آنان، نینامدارتر

و پرتغال( دامنه داشت. هدف ایاروپا، شامل اسپان ی)در جنوب غرب یبریا رهشبه جزی تا کرانه یبیل رنهیخود از س

بود. یگسترش بازرگان ها نینش کوچ نیا دجایز اا یاصل

یساز مستعمره زهیمستعمره پرداختند، اما نوع استعمار و انگ یجو و هم به جست ها یونانی ها، یقیبا فن همزمان

تجارت و یبرا ،یقیفن یها مانند ماندگاه ،یونانی یها نینش از کوچ یتفاوت عمده داشت. بعض ها ینقیبا ف ها یونانی

هم از عوامل عمده یو فشار افکار عموم ییجو حادثه و یاسیس یها زهیانگ یول شد، یبرپا م یرش بازرگانگست

یها با نظام حکومت در مستعمره ونانی یها بود. نظام حکومت در مستعمره یونانی یاز شهرها ها یونانمهاجرت ی

دولتشهر آتن، استقالل کامل داشتند و یها مرهبه جز مستع ونان،ی یها نداشت. تمام مستعمره یچندان یامروز همانند

.شد یتر آنکه به مستعمره از آغاز استقالل داده م وابسته بودند و مهم یبه دولت اصل یو اقتصاد یاز لحاظ نظام نهات

به گسترش خاک خود یو از راه فتح نظام یدر خشک شتریدولت ب نیدگرگونه بود. ا زیروم ن یاستعمارگر وهیش

بودند. پس از یپراکندن فرهنگ روم یبرا ییها گاهی، پا ها، در واقع روم، مستعمره امپراتوری . در دورهپرداخت یم

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 78

استعمارگر یها بارز دولت یها و شانزدهم، نمونه زدهمپان یها روم تا برآمدن اروپا در قرن یبرافتادن امپراتور

در ییها و مستعمره زیجنوا و ون زدهمیدوازدهم و س یاه بودند. در سده ترانهیمد یها در کرانه ایتالیا یشهرها دولت

نیداشتند. ا ونانیریو جزا یدر دالماس زی( و نریس، الجزان)مراکش، تو نیبربرنش یها نیو سرزم ایاسپان یها کرانه

بودند. یتجارت یها قرارگاه شتریب ،یقیفن یها ها، مانند مستعمره مستعمره

یدوران جهان: استعمار دوره دوم

از یا به دوره ییایتالیا یها اتفاق افتاد. مستعمره 16و 18در سطح جهان در قرون یدوره از روند استعمارگر نیمدو

هند، و -اطلس یها انوسیاستعمار بر محور اق خیداد، و از آن پس تار انیبود پا ترانهیاستعمار که مرکز آن مد خیتار

. کشف قارهابدی یگسترش م ییاروپا ریغ یاینفوذ اروپا در دن است که دوره نی. از ااست شتهآرام گ انوسیسپس اق

یها نیکه به تصرف سرزم ختیپرتغال، فرانسه، انگلستان، هلند( را برانگ ا،ی)اسپان ییبزرگ اروپا یها دولت کاامری

نو است. یراتورامپ لیو تشک دیسرآغاز استعمار جد نیآن قاره بپردازند و ا افتهیتازه

را لیسده شانزدهم وسعت گرفت و دولت پرتغال که برز لیدر اوا یو جنوب یمرکز یکایدر امر ایناسپا یامپراتور

و پرتغال ایاز اسپان یرویزمان فرانسه، انگلستان و هلند هم به پ نیچشم داشت.از ا غربی تصرف کرده بود، به کرانه

مستعمره و ماندگان نیچند ایو آس قایفرا یها کرانه ،یبهند غر ریجزا ،یشمال یکایشدند، و در امر دانیوارد م

و یگر موج گسترش نیهم در ا ها یو سوئد ها یخود فراهم کردند. اگرچه به دنبال آنان دانمارک یبرا یتجارت

نیاستعمار بودند. در ا شگامیپ یغرب یاروپا یها هفدهم و هجدهم دولتیها شرکت جستند، اما در سده یاستعمارگر

گسترش داد ایبه منابع تازه افتنیدست یعنیبود نیشیپ یها دوره یها زهیهمان انگ شتریعمار باست یها زهیانگ ،دوره

اثر یها ب مستعمره لیو تشک انییهم در مهاجرت اروپا یاسیو س یو فشار مذهب ییجو حادثه یول ،یو ستد بازرگان

نبود.

سبب دست به دست گشتن ییاروپا یها دولت نیو چند جنگ ب شد آغاز یعمارتسا های جنگ از آن دوره پس

یها کرانه یچنگ انداختن بر بازرگان یشد، انگلستان برا رهیبر پرتغال چ کیسپ ریها شد. هلند بر سر جزا مستعمره

ریز یهند غرب ریجزا یفرانسه در کاندان و برخ یها و هند با فرانسه از در جنگ در آمد، و سرانجام، مستعمره قایافر

یها یروزیبود و دو عامل در پ یاستعمار استرشد شتابان سی رار گرفت. قرن هفدهم دورهنظارت انگلستان ق

و بان،یبردن رق نیاز ب یبرا ییایدر یرویقدرت ن یکیافت،یساز استعمارگر نقش عمده و سرنوشت یها دولت

هر دو را نیقرن هفدهم ا یای. اسپانیها با کشت حمل به مستعمره یبرا یصنعت یم کردن کاالهاهفرا ای دیتول ،یگرید

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 79

استعمارگر یها دو دولت سرآمد دولت نیا جهیرقابت با فراسنه و انگلستان را نداشت، و درنت یاریاینداشت و هلند

.دیرس انیاستعمار در اواخر قرن هجدهم به پا خیدوره از تار نیشدند. ا

ستمینوزدهم و ب یها قرن یگراستعماردوره سوم:

به انقالب یاتفاق افتاد. رشد داد و ستد اقتصاد ستمینوزدهم و ب یها در جهان، در سده ریاستعمارگ دوره نیسوم

ها از منابع مستعمره یکش کرد و کار بهره گرگوناستعمارگر را د یکشورها یاسیو س یاقتصاد ادیو بن دیانجام یصنعت

یها و بازار فرآورده یصنعت یکشورها عیصنا خام برای مبدل به منابع ماده ها نیسرزم نیباال گرفت و ا شیاز پ شیب

)مستعمره کایمتحد امر االتیها همراه شد. ا مستعمره یخواه یبا موج آزاد ییاروپا های انقالب آنها شدند. دوره

در خواه یآزاد یها ها و نهضت انقالب نشد، و به دنبال آ شگامیراه پ نی( در ایشمال یکایانگلستان در امر نیشپی

کرده بود، در گرفت. رانهیو پرتغال آنها را و ایکه استعمار اسپان ،یو جنوب یمرکز یکایامر

ا،یدر استرال دیجد یها عمرهتمس جادیدر کانادا و ا ایتانیبر های مستعمره نخست سده نوزدهم با توسعه یها سال

یتقاضا شیداد و افزاقرن رخ نیا انهیم یهالکه در سا یبزرگ یها بود. مهاجرت نیو زالندنو قر یجنوب یقایافر

ورد که آدر یبزرگ یها ونینیرا به صورت دوم ها همستعمر نیو مواد خام ا ییمواد غذا یبرا یانگلستان صنعت

یدولت بر نواح ننظارت ای سبب توسعه ایتانیبر یداشتند. در همان زمان منافع بازرگان یاستقالل مهین شانیها دولت

وزارت مستعمرات انگلستان شد. نظارت و اداره ریز« رمستعمرات فرمانگزا» سیسأو ت ییاستوا

یاستعمار یالملل نیب یها ها و مبارزه رقابت گریبار د ،یدار هیربع آخر قرن نوزدهم، بر اثر رشد صنعت و سرما در

یقایاز افر یبزرگ یها دولت قسمت نیشد و ا دهیکش قانفوذ فرانسه به شمال آفری دامنه جه،یاوج گرفت و در نت

نفوذ خود را تا آن حدود هم دامنه و ایتالیو ا ایاسپان انسه،سلطه و نظارت خود در آورد. به دنبال فر ریرا ز یالشم

میتقس دان،یدولت به م نیشد و با ورود ا یاستعار یها قرن نوزدهم وارد کشاکش انگسترش دادند. آلمان در پای

از مستعمره با عنوان تحت یا شد و سرانجام، انواع تازه ریگ استعمارگر همه یها دولت نیب ییقایافر یها نیسرزم

که با ن،یدر چ یتجارت یها آرام و برپا کردن قرارگاه انوسیاق ریشد. کشاکش بر سر جزا دانفوذ پی و حوزه هیالحما

های کشاکش در صحنه دیدولت استعمارگر جد کیرا به عنوان کایمتحد امر االتیهمراه شد، ا ریاخ یرخدادها

از یدیحال، نوع جد نیتر کرد و در ع را متعادل ها مستعمره میاول تقس یکرد. جنگ جهان داریپد یتعماراس

به قا،یو افر ایدر آس یمل یها نهضت شیدایبود. پ «یرسرپرستیز نیسرزم»افزود و آن نیشیمستعمره را به انواع پ

داد و امروز، انیدو قاره پا نیا یها نیاز سرزم یاریاروپا بر بس یاستعمار یدوم، به سرور یپس از جنگ جهان ژهیو

آن وجود ندارد. میقد یدو قاره، مستعمره به معنا نکوچک در ای چند منطقه جز

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 81

نو استعمار

مصطلح شد و منظور از آن نوعى استعمار است که در لباس تازه و از طریق سلطه 1381نو در دهه استعمار

جنگ کند. همگام با تحوالت پس از را تعقیب مى(13 -16مار قدیم )قرون اقتصادى و فرهنگى، همان اهداف استع

ای جدیدی تحت عنوان استعمار نو بکار ه سیاست ،و سلب امکان استعمار کشورها بصورت مستقیم جهانی دوم

محصولی کردن هایی چون تک به کار خود پایان داد. این روش، شامل شیوه استعمار کالسیکهای گرفته شد و شیوه

.شود های خارجی توسط کشورهای ثروتمند و غیره می گذاری ، سرمایهجهان سومکشورهای

های ضد استعماری از های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جدید به مناطق مستعمره و گسترش جنبش ورود اندیشه

استعمار کهن پس از بیرون آمدن نیروهای نظامی و عوامل شناخته .تعمار سنتی بودندعوامل مهم پایان گرفتن اس

.کند ها، با به قدرت رساندن هواداران داخلی، منافع خود را در این مناطق تامین می شده خود از مستعمره

کشورهای های دیگر، روابط اقتصادی سرزمین منابعبرداری از برای بهره سرمایهو صدور داری سرمایه رشد اقتصاد

، از راه صدور صنعتیای کرد؛ به این ترتیب که کشورهای را با کشورهای کوچک وارد مرحله تازهاستثمارگرصنعتی

با کاالهای ساخته شده و فشارهای سیاسی و اقتصادی، از مواد خامها و داد و ستد سرمایه و مکانیسم جهانی قیمت

است و بسیاری یسم( به خود گرفته)نئوکولونیال« استعمار نو»کنند و این رابطه عنوان کشی می رشد بهره کشورهای کم

.است سیاسی و اقتصادی برانگیخته های کوچک و تازه آزاد شده را علیه این نوع رابطه از ملت

حقیقی یا ظاهری، همچنان در استقالل سیاسیشود که کشورهای ضعیف با وجود سبب می« نواستعماری»روش

برداری منابع مراحل اولیه رشد اقتصادی در جا بزنند و یا حتی عقب بروند، و در مقابل، کشورهای پیشرفته از بهره

.کالن بدست آورند سودهایستد اقتصادی و آنها و از راه داد

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 81

همددوازفصل

علل و پیامدهام(111۰-1111جهانی اول) جنگ

این یبرا یاریرخ داد. سربازان بس 1315تا نوامبر 1314 آگستبود که از ماه ینبرد جهان کی اول، یجهان جنگ

اندازه پرشمار نبود. نیبه ا یجنگ تلفاتهرگز ن،یاز ا شیجنگ شدند. پ ریدرگ یاریشدند و مناطق بس زیجنگ تجه

بگونه انبوه مناطق بار نینخست ی. برامورد استفاده قرار گرفتجنگ نیبار در ا نینخست یبرا ییایمیش یها سالح

یدر درازا گستردهسطح در نایرنظامیسده کشتار غ نیبار در ا نینخست یبرا زیاز آسمان بمباران شد و ن ینظام ریغ

جنگ رخ داد.

در ینقش بزرگ میمستق ریو غ میمستق ةبگون کهبشر است خیتار یرخدادها نینخست از برجسته تر یجهان جنگ

ییچهار فرمانروا ینابود هیو ما ،در اروپا یپادشاه یها بر نظام یانیجنگ پا نیاست. ا داشته ستمیسده ب خیتار نییتع

یها از زمان جنگ ها ییفرمانروا نای شد. همه یتزار هیو روس یمانعث ،مجارستان، آلمان - شیاتر یامپراطوربزرگ؛

بر سر کار بودند. یبیصل

زمینه های بروزجنگ

کنیم:بودکه در اینجا به آنها اشاره میآغازشد و بروز آن در نتیجه عوامل متعددی . م1314جنگ جهانی اول درسال

: ی روسيه، اتریش مجارستان وعثمانی برسرشبه جزیرۀبالکانالف. رقابت امپراتوریها

روسهاکه از نژاد اسالو بودند و .عثمانیهادرشبه جزیره بالکان همواره باقدرتهایی چون اتریش و روسیه روبه روبود

بادولت خود را برادر خوانده ملتهای اسالو جنوبی یعنی ملتهای بالکان می دانستند، همیشه بر سرتصاحب این منطقه

.عثمانی درحال جنگ بودند

درواقع، آنان خاطره . اتریشی هاهم که بالکان را دروازه اروپامی دانستند، نمی خواستند عثمانیهابراین دروازه راه یابند

. کردندتلخ محاصره وین به دست عثمانیها را فراموش نکرده بودند و از این رو، به مخالفان دولت عثمانی کمک می

ا، یونانیها، اهالی مونته نگرو، بوسنی و هرزگوین و استقالل آنها از سیطره عثمانی نتیجه رقابت این شورش صربه

.امپراتوری ها بود

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 82

بحران بالکان و سایر بحرانها، عثمانی را آنقدر ضعیف کرد که چنانکه گفتیم عثمانی به مرد بیمار اروپامعروف شد؛

ن نزدیک شود.ازاین رو، برای نجات خود مجبورشد به آلما

: ب. اختالفات شدیدآلمان و فرانسه

به ظاهر درحال صلح اما درواقع آماده جنگ باهم بودند؛ به بعد، دو کشورآلمان و فرانسه . م 1571 ازسال

) تاآغازجنگ. م1571زیراآلمانهاآلزاس ولُرن را که به فرانسه تعلق داشت، اشغال کرده بودند؛ بنابراین، از سال

این دو دولت که منتظربهانه . می گویند« دوره صلح مسلّح»ه طرفین درحال مسلح کردن خود بودند، را ک.( م1314

ای برای آغاز جنگ بودند، سعی داشتند، در دسته بندیهای بین المللی علیه یکدیگرشرکت کنند؛ سرانجام فرانسه،

رابه « اتفاق مثلث» ن، ایتالیا نیز، را تشکیل دادند و آلمان، اتریش مجارستا«اتحادمثلث»روسیه و انگلستان

البته ایتالیابه سبب اختالفاتی که بااتریش داشت، یکسال پس از شروع جنگ به متفقین یااتفاق مثلث . وجودآوردند

پیوست.

:ج. رقابت شدیدآلمان باانگلستان

از آنجا که .داشته باشد«ابمکانی زیرآفت»اعالم کرد که کشور او بایددر همین زمان قیصرویلهلم دوم، امپراتورآلمان،

انگلستان بانیروی دریایی خویش به بزرگترین کشوراستعمارگرتبدیل شده بود، در رقابت بااین کشور، قیصر

دستورداد تانیروی دریایی آلمان نیز از نظرتعدادناوگان و ظرفیت به حدی برسد که بتواند ضمن اعمال قدرت در

عمراتی به دست آورد تا در عین حال فضای حیاتی نیز برای خود دست و اروپا، در کشورهای آسیا و آفریقا مست

پاکرده باشد.

آغازجنگ بزرگ

به دست یک جوان صرب در شهرسارایو، جنگ اول جهانی آغازشد و 2 باکشته شدن ولیعهد اتریش.م1314درژوئن

ادامه . م1315یعنی تاسال این جنگ به مدت چهارسال،. کشورهای عضو اتحاد و اتفاق مثلث به جان هم افتادند

یافت و تلفات و خسارات زیادی به بسیاری از کشورها وارد آورد.

کشورهای چین، ژاپن، رومانی، پرتغال و سپس ایاالت متحده آمریکانیز به . م1314به محض شروع جنگ در سال

. اتریش مجارستان را گرفتند در جبهه مقابل، کشورهای بلغارستان و عثمانی نیز جانب آلمان و. اتفاق مثلث پیوستند

ایتالیا هم بعد از یکسال که از جنگ می گذشت، به متفقین پیوست.

دچارضعف شده بود، در چندجبهه از قوای آلمان شکست خورد . م1318روسیه، که در اثر شکست از ژاپن در سال

هبرانقالب بود، مجبور به دچار یک انقالب ضدسلطنتی شد که درنتیجه آن، تزارکه ر. م1317و در داخل، در سال

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 83

دولت موقت را نیز برانداخت و یک جمهوری کمونیستی «لنین» استعفاشد و دولتی موقت در روسیه روی کار آمد.

وی برای آنکه بتواند باضدانقالب داخلی مبارزه کند، باآلمان صلح کرد و امتیازات . را در این کشور برسرکارآورد

، آلمان باخیال آسوده در جبهه غرب بافرانسه جنگ را به شدت ادامه داد ولی به دو زیادی به این کشورداد؛ بنابراین

یکی این که انگلیسیها از تانک که سالح جدیدی بود، . علت از فرانسه و در نهایت، درجنگ بزرگ شکست خورد

مک فرانسه آمد و به همین آمریکا با قوای تازه نفس به ک. م1317علیه آلمانیها استفاده کردند، و دیگر این که در سال

آلمان بدون قید و شرط تسلیم شد..م1315سرانجام در نوامبر. جهت متفقین توانستند آلمان راشکست دهند

نیز وضع جنگ به ضررعثمانی بود؛ زیرا انگلیسیها در هرگوشه اعراب را تشویق به قیام ( متحدآلمان) درجبهه عثمانی

اه عثمانی شکست خورد و سرزمینهای عرب نشین آن بین فرانسه و انگلیس علیه عثمانی کرده بودند؛ درنتیجه، سپ

.تقسیم و کشورجدیدترکیه نیز تأسیس شد

اوّل جهانی جنگ وپیامدهای نتایج

و رهبران جویی سیطره و نظامی و سیاسی هایخواهی زیاده اثر بر که جنگی گسترده: ویرانی و قتل .1

و آواره را نفر هزار کشت؛ صدها جهان سراسر در را گناه بی انسان نمیلیو هاداد، ده رخ اروپایی دولتمردان

آورد. بار به بسیاری های ویرانی و خسارت و ساخت خانمان بی

و پرداختند آلمان کامل سالح خلع به متفقین جنگ، پایان از پس کشور: آن سالح خلع و آلمان تسلیم .2

کردند. مصادره خود نفع به را آلمان هواپیماهای و ناوگان ها، زیردریایی کلیه

رئیس ،ویلسون از: بودند عبارت پاریس ورسای در کنفرانس در اصلی کنندگان شرکت ورسای: قرارداد .8

وزیر نخست ،اورالندو و فرانسه وزیر نخست ،کلمانسو انگلیس، وزیر نخست ،جرج لوید آمریکا، جمهور

قلمرو از بخشی آن، بر عالوه و تقسیم کردند خود نبی را آلمان مستعمرات متفقین کنفرانس، این در ایتالیا.

بپردازد. غرامت متفقین به آلمان که شد قرار همچنین دادند. لهستان بندر دانزیگ به انضمام به را آلمان

از نیز را عثمانی دادند. استقالل آن به و کردند جدا اتریش از را مجارستان متفقین، ورسای صلح از بعد

نارضایتی باعث گرچه امر این کردند. محروم عربی هایسرزمین بر او سلطه خصوص هب مستعمراتش کلیه

از برخی قرارداد لوزان با ترکیه )آتاتورک(پاشا کمال مصطفی آمدن کار روی با ولی شد ترک گراهایملی

گرفت. شکل ترکیه جدید و گرفت پس را قبلی عثمانی نواحی

که کرد مطرح را اصل چهارده ورسای، کنفرانس در آمریکا، جمهور رئیس ویلسون، ملل: جامعۀ تشکیل .4

و صلح حفظ و جهان کشورهای استقالل تأمین هدفِ با ،ملل جامعۀ تشکیل درباره آن چهاردهم اصل

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 84

آن از آلمان و ایتالیا ژاپن، خروج علت به بعدها ولی شد در ژنو تشکیل بود. جامعه ملل المللی بین امنیت

به شروع م. 1346 درسال که بود متحد ملل سازمان تأسیس بر ای مقدمه حال، این با شد. اثر بی وجودش

کرد. کار

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 85

فصل سیزدهم

م(1191-111۰جنگ) دو میان در جهان

اروپا

در ها بلشویک کودتای با روسیه موقت دولت ها در روسيه:کمونيست الف. به حاکميت رسيدن

چون .داد تشکیل کمونیستی حکومت و شد روسیه زمامدار ها بلشویک رهبر لنین و کرد سقوط م1317نوامبر

شد( ساویت گفته می شوراها این به)گرفت پا کشاورزان و کارگران شوراهای تشکیلِ پایه بر کمونیستی حکومت

از آن پس روسیه اتحاد جماهیر سوسیالیستی خوانده شد.

کالخوز تشکیل داد تا نام به اشتراکی کشاورزی مزارع و داد نتقالا مسکو به 8 پتروگراد از را پایتخت نینل

به استالین .رسید شوروی رهبری به استالین و درگذشت م1324 درسال لنین .بردارد میان از را فردیمالکیت

که آورد. فشار نیز مالک خرده دهقانان به و کرد در به میدان از را خود رقیبان همه تیدول امنیت سازمان کمک

خودداری کار این از آنها چون اما کنند کار کارگر عنوان به و دهند تحویل اشتراکی مزارع به را خود امالک

.کرد تبعید سیبری به نیز را زیادی عدة و کشت را آنها از نفر میلیون ده حدود کردند،

سازش لهستان سر بر تلرهی با که گرفت تصمیم جهانی، دوم جنگ شروع از پیش. م1383 سال اوایل در استالین

و کردند تقسیم خود بین را لهستان تجاوز، عدم محرمانة قرارداد عقد ضمن آلمان و شوروی نتیجه، در کند؛

کند. حمله کشور این به شرق سمت از نیز شوروی ارتش لهستان، به هیتلر حمله از بعد که شد مقرر

موسولینی نام به نگاری روزنامه جنگ دو میان های سال در فاشيستی در ایتاليا: ب. تشکيل حکومت

می که کرد می ادعا حزب این تشکیل با او .داد تشکیل رافاشیسم حزب کرد و استفاده ایتالیا مردم از نارضایتی

ایتالیا پادشاه از را وزیری نخست فرمان توانست موسولینی .کند احیا ایتالیا برای را باستان روم عظمت خواهد

. او با کند حکومت نژادپرستانه هایشیوه به توسل با هیتلر مانند و یا پیشوا بدهد« دوچه» لقب خود به و بگیرد

. بود کمونیسم با مبارزه هدفشان ظاهر، در که آوردند وجود به آلمان و ژاپن دولت های محور را

صاحبان و ان،دار سرمایه پرستان، میهن اول، جهانی جنگ از پس های سال در هيتلر در آلمان: ج. ظهور

.کنند رها خطرکمونیسم و ورسای قرارداد های غرامت از را خود کشور که بودند فکر این به آلمان در صنایع

کردمی ادعا خاصی حرارت و شور با هیتلر آدولف نام به ،(نازی)سوسیالیست ناسیونال حزب اعضای از یکی

.کرد خواهد برآورده را ها خواسته این که

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 86

هیتلر نتیجه در آورد؛ دست به را آلمان مجلس های کرسی اکثر .م 1388 سال پارلمانی نتخاباتا در نازی حزب

دوره در او .داد پیشوا لقب خود به جمهور رئیس مرگ از بعد و شد صدراعظم آلمان، جمهور رئیس دستور به

تصرف به را فرانسه و آلمان مرز در اختالف مورد منطقه دو کرد، لغو را ورسای قرارداد خود، زمامداری

.درآورد

دیگر نژادهای همه بر ژرمن نژاد برتری او شعار .کرد بزرگ جنگی به ورود آماده را آلمان .م1383 سال تا هیلتر

.کرد اعالم آلمان عظمت تجدید را خود هدف او .بود

جنگ دو میان در جهان های بحران

از خواهان جمهوری قیام اثر در اسپانیا ادشاهپ سیزدهم، آلفونس .م1381 درسال داخلی: جنگ و اسپانيا

نام به اسپانیا طلبان سلطنت از یکی بعد، چندی .شد برقرار کشور در جمهوری حکومت و گریخت کشور

اسپانیا به را خود موسولینی و هیتلر کمک به کرد،می خدمت (اسپانیا مستعمره)مراکش در که فرانکو مارشال

خواهان جمهوری طرفدار که فرانسه و شوروی .شد آغاز اسپانیا در بزرگی داخلی جنگ درنتیجه،. رسانید

ترین مدرن نیز، آلمان مقابل، در و کردندمی تقویت را کمونیست هایچریک اسپانیا، به سالح فرستادن با بودند،

مارشال شدند، هکشت اسپانیا در نفر میلیون یک نکه آ از بعد باالخره .دادمی فرانکو طرفداران به را ها سالح

.بست دوستی پیمان ایتالیا و آلمان ژاپن، با و گرفت دست به را قدرت .م1383 اکتبر در فرانکو

زودتر هرچه خواست می و بود اتریش اهل خود هیتلر که آنجا از چکسلواکيابه آلمان: و الحاق اتریش

نظر پرسی همه یک طی بخواهند مردم زا که کرد مجبور را اتریش زمامداران کند، ملحق آلمان به را کشور این

الحاق به آن نتیجه و شد برگزار .م1385 درسال پرسی همه این .دارند ابراز آلمان به الحاق به نسبت را خود

منطقه الحاق خواهان هیتلر سپس .کردند اشغال را اتریش هیتلر سپاهیان آن، پی در که شد اعالم آلمان به اتریش

انگلستان و فرانسه ایتالیا، (.م 1385 )مونیخ کنفرانس در جهت این از .شد آلمان به اسلواکیکچ ینشین آلمان

موضوع این از هیتلر اما شود داده آلمان به (بودند آلمانی آن ساکنان که) سودت منطقه که کردند موافقت

کرد. اشغال را چکسلواکیا اکخ تمام و کرده استفاده

وآفریقا آسیا

از بخشی و کشید لشکر منچوری به حیاتی، فضای کردن پیدا بهانه به ژاپن، بیستم، قرن چهارم دهه ابتدای در

و بجنگد ها ژاپنی با هم بود مجبور چین، وقت جمهور رئیس ،شک کای چیان حال این در .کرد اشغال را چین

برای گاندی یزن هندوستان در .کند مبارزه بود او مخالف که چین کمونیست حزب رهبر« مائو»نیروهای با هم

.کردمی تالش هند استقالل و آزادی

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 87

فیصل رهبری به عراق، تدریج به ولی شد، تقسیم انگلستان و فرانسه بین منطقه کشورهای عربی، خاورمیانه در

سلطه تحت هنوز حسین، شریف فرزند عبداهلل، ملک اردن در .شد مستقل انگلستان، به تعهداتی سپردن با اول،

آفریقا قاره در جنگ، دو فاصله در .شد تشکیل سعود آل حکومت حجاز، و نجد در .کردمی حکومت انگلستان

نیز فرانسه و شدند انگلستان نصیب آفریقا قاره در آلمان مستعمرات جهانی اول جنگ در آلمان شکست از پس

قید از را خود یشرایط با اول فؤاد ملک زمان در مصر کشور آفریقا، شمال در .کرد تصاحب را کامرون کشور

لیبی آزادی راه در مختار عمر و بود ایتالیا استعمار سلطه تحت همچنان لیبی ولی کرد رها انگلستان استعمار

به دوم جهانی جنگ از بعد بودند، فرانسه سلطه تحت که نیز مراکش و تونس .رسید شهادت به .م1381 درسال

به موسولینی لشکریان تجاوز افتاد، اتفاق آفریقا قاره در جنگ ود بین فاصله در که بحرانی تنها .رسیدند استقالل

و ملل جامعه به ایتالیا دیکتاتور اعتنایی بی .بود خارج به .م1386 درسال کشور، این امپراتور فرار و اتیوپی

دونب جهانی صحنه در عمالً را جامعه این اتیوپی، موضوع با ارتباط در جهانی، مجمع این از کشور این خروج

.است یکسان جهانی سازمان این نبود و بود که دریافتند جهان کشورهای و داد جلوه قدرت فاقد و اثر

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 88

فصل چهاردهم

م(111۰-1191جنگ جهانی دوم)

نیا .پایان یافت 1348 آگست در آغاز شد و 1383فراگیر است که از سپتامبر جنگ ، دومین دوم جهانی جنگ

و نیمتّحد یها مختلف به نام یکه دو دسته از کشورها ییکرد تا جا ریجهان را درگ یرهااز کشو یاریجنگ بس

. در طول دندینفر جنگ ونیلیم 111از شیجنگ جهان است که در آن ب نیتر گسترده نیبه وجود آمد. ا نیمتّفق

متمرکز یجنگ حاتیخود را بر محور ساخت تسل یو علم یمختلف تمام توان اقتصاد یجنگ کشورها نیا

یو ناکازاک مایروشیه یا از جمله هولوکاست و بمباران هسته یجمع ایباعث کشتاره نیجنگ همچن نیکردند. ا

بوده تن میلیون 26از بیش آن غیرنظامی و تلفات تن میلیون 28از بیش جنگ این نظامی شمار تلفات شد.

. است

علل و زمینه های بروز جنگ

:بود از عبارت دوم جهانی گجن اصلی علل

دوم را در جنگ یجنگ جهان شهیر توان یم یبه طور اساس: اول یخاک آلمان پس از جنگ جهان هیتجزالف.

و یعثمان یمجارستان، امپراتور-شیاتر یامپراتور یعنی یاول جستجو کرد. با شکست سه محور اصل یجهان

اول یجهان جنگ روزیپ یها دولت یاز سو یا رانهیگ سخت یها استیاول س یآلمان در جنگ جهان یامپراتور

شد و از دهیبخش هیهمسا یکشورها به کشورها نیاز خاک ا یمتعدد یها شد. بخش لیکشورها تحم نیبه ا

متولد شدند. یینو ییمجارستان کشورها-شیاتر یامپراتور هیتجز

، فرانسه ، بریتانیا، روسیه اول جهانی از جنگ پسهای پیروز جنگ جهانی اول: کشور ب. گسترش یافتن سرزمین

( را در اختیار جهان های از خشکی از نیمی )بیش زمین کره از خاک کیلومتر مربع میلیون 75و آمریکا، حدود

مربع کیلومتر میلیون 6/2حدود مجموعاً به ، ایتالیا و ژاپن آلمان به متعلق های ، سرزمین داشتند. در مقابل

.رسید می

موجود مرزهای و آمریکا( در حفظ ، فرانسه )بریتانیا، روسیه کامیاب کشورهای عزم ها بیانگر چرایی تفاوت این

کشور 8امر بود. این ، ایتالیا و ژاپن آلمان فزاینده ناخرسندی تداوم دلیل حال آنها از جنگ و در عین و اجتناب

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 89

کشاند و آنها را به جنگی ابزارهای توسعه سوی (، به1383ـ 1313) مخاصمه ترک سال 21 اخیر را در طول

.آورد را فراهم دوم جهانی جنگ آنها اسباب های جویی و ستیزه واداشت هایشان سرزمین گسترش

مردم اسفبار زندگی عوضهای سخت گیرانه در معاهده ورسای: ج. ظهور نازیسم در آلمان بدنبال اعمال سیاست

هیتلر ، ظهو سنگین جنگی غرامت داختپر به آلمان دولت و الزام اول جهانی در جنگ شکست دنبال به آلمان

و یهودیان توطئه را نتیجه آلمان شکست که وی. کرد بود، تسهیل دوم جهانی جنگ شروع اصلی عامل را که

و ژرمنیسم شعار پان با طرح شد، بلکه ورسای تنها خواستار تجدیدنظر در عهدنامه ، نه نستدا ها می کمونیست

و مرکزی اسالو در اروپای های ملت تا سرزمین قلمرو آلمان گسترش ، حق نژاد ژرمن کامل برتری با اعالم

در صدد گسترش شکل همین ود قرار داد و بهخ بینی جهان را اساس نژادی و تبعیض انگاشت را مسلّم شرقی

د.برآم جهان وذ خود در دیگر نقاطنف

امر به کرد و این اقتصادی ، تحریم1388در سال اتیوپی اشغال سبب ملل، ایتالیا را به دیگر جامعه از سوی

.انجامید 1386در سال ـ برلین ایجاد محور رُم

: جنگ آغاز و لهستان به آلمان حملۀ

برق حمله یک با آلمان ارتش م1383 سپتامبر اول جنگ جهانی دوم با حمله آلمان به لهستان آغاز گردید. در

سمت شرق از نیز شوروی قوای زمان، همان در کند؛ فتح را کشور، این پایتخت ورشو، توانست لهستان، آسا به

را استقالل لهستان که انگلستان و فرانسه. شد تقسیم آنها بین لهستان قبلی، توافق طبق و شدند لهستان وارد

خاک وارد تسخیر بلژیک، طریق از ،م1341 در آلمان ارتش. شدند آلمان با مقابله آماده بودند، کرده تضمین

دولتی که گرفت تصمیم شد. پتن وزیر نخست پتن مارشال و کرد سقوط فرانسه دولت درنتیجه، شد؛ فرانسه

بر دولتی فرانسه در بعد به زمان این از. کند صلح هیتلر با آلمان، بمباران از فرانسه جاتن برای و دهد تشکیل

بجنگد. آلمان با نداشت قصد وجه هیچ به که بود کار سر

بالکان و غرب جبهۀ در جنگ

مکک به و کرد تسخیر را نروژ و لوگزامبورگ سرعتتسلیم شدن فرانسه، هلند و بلژیک، به از بعد آلمان ارتش

یوگسالوی، تصرف از پس نیز آلمانو شد ایتالیا نصیب آلبانی لشکرکشی این در. کشید لشکر بالکان به ایتالیا

شمال به ایتالیا و آلمان لشکریان دیگر، جانب از. داشت احتیاج رومانی نفت به زیرا آورد؛ چنگ به را رومانی

آن، جریان در که شد آغاز انگلستان و آلمان بین اییهو شدید جنگ بعد، به م 1341 سال ز. اکردند حمله آفریقا

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 91

به حتی انگلستان محاصره برای آلمان های زیردریایی این، بر عالوه شد؛می بمباران روز هر انگلستان شهرهای

.کردند می غرق را آنها و حمله طرف بی کشورهای های کشتی

شرق جبهۀ در جنگ

ناگهانی طور به .م 1341 در بود، هوایی سنگین نبرد یک درگیر لستانانگ با غرب جبهه در اینکه با آلمان ارتش

سرسختانه شوروی، پایتخت مسکو، ولی کرد حرکت مسکو سوی به و برد حمله شوروی به غیرمنتظره و

در را مردم و کرد باز را کلیساها بود، مخالف دین با اصوالً و کمونیست اینکه رغم به استالین .کرد ایستادگی

بسیج آلمان ضد بر مردم همه تا کرد اعالم میهنی جنگ یک را جنگ این او .گذاشت آزاد دینی مراسم اجرای

چندین و ناو یک که این نخست .شد تمام شوروی نفع به که داد روی حادثه دو سال همین در شوند.

توسط هاربور پرل دربن در آمریکا ناوگان که این دوم کردند؛ حمله آمریکایی هایکشتی به آلمان زیردریایی

.شد جنگ وارد متحدین علیه مستقیماً آمریکا بنابراین، گرفت؛ قرار حمله مورد بودند، آلمان متحد که هاژاپنی

و خاور دور به اروپا و خاورمیانه و مشرق مغرب های جبهه در تمام و متحدانش در آغاز، آلمانبا آنکه

متحدین شکست های نشانه تغییر کرد و اولین ، اوضاع1342از پاییز اما ،دیافتن دست ای گسترده های روزیپی

.پدیدار شد

از دست های سرزمین تصرف را برای کشور شد و زمینه با این اتحاد متفقین باعث شوروی های سرزمین اشغال

.رسید شوروی به زیادی مهمات و سالح یرانا راه از درآمد، متفقین نظامی اشغال به ایران وقتیکرد. فراهم رفته

ولگا در خود را در حوضه گسترده ، ضدحمله مشرق های در جبهه شوروی سرخ ، ارتش1342در اواخر نوامبر

.کرد را سرکوب آلمان قوای ، کلیه1348 فوریه 2آغاز کرد و تا و استالینگراد در جنوب شمال

داد و ادامه پیشروی ، به شوروی در سایر نقاط آلمانی قوای سرسختانه های مقاومت مرغ ، به شوروی سرخ ارتش

محور، ابتکار های ، دولت1348 در اوایل سال ترتیب بگیرد. بدین را پس شده تصرف های سرزمین همه توانست

در اجالس و آمریکا و شوروی انگلیس انسر از گردهمایی سپ .بودند داده ها از دست جبهه را در کلیه عمل

عملیات ترین بزرگ شدند که ای حمله تدارک مشغول (، آمریکا و انگلیس1348دسامبر نوامبر ـ اول25) تهران

. رفت شمار می به دوم جهانی جنگ نظامی

نُرماندی جبهۀ رد گشایش

بر آلمان ارتش فشار تا کنند پیاده فرانسه ساحل در را خود نیروهای که بود خواسته متفقین از بارها استالین

و کردند پیاده آفریقا ساحل در را خود نیروهای ابتدا کار، این از قبل متفقین اما شود؛ کمتر شوروی نیروهای

فرانسه شمال در نُرماندی ساحل در سپس متفقین نیروهای .دادند شکست را آلمان و ایتالیا مشترک نیروهای

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 91

به دوگل ژنرال سپس .کردند آزاد را پاریس فرانسه، در آلمان دفاعی خطوط شکست از بعد و شدند پیاده

.رسید فرانسه موقت حکومت رهبری

نورماندی، تهاجم در شمال آمریکا و انگلیس مشترک نیروهای با حمله مان ، همز 1344ها نیز در بهار روس

.ور شدند حمله آلمان و سپس بلغارستانو رومانی دنیپر آغاز کردند و از آنجا به خود را در حوضه بزرگ

ژاپن و آلمان شکست

سمت به شوروی ارتش نیز، اروپا شرقی درجبهه .رسیدند آلمان مرزهای به فرانسه، کردن آزاد از پس متفقین

نیروهای شد متوجه که هنگامی هیتلر .رسیدند هم به الب رود کنار در جبهه دو هر نیروهای .کرد پیشروی برلین

ساالر دریا او، جانشین .کرد خودکشی 1348 وریلآ 81 در هستند، او اقامت محل کیلومتری یک در روسی

آلمان قید و شرط بی تسلیم ، سند قطعی مه 5در .شوند متفقین تسلیم تا داد دستور آلمان فرماندهان به دونیتس،

1348 یالتا در فوریه در اجالس و چرچیل ، استالین روزولت که تصمیماتی امضا شد و براساس در برلین

.شد تقسیم اشغالی مناطق کشور به ند، اینگرفت

بخشاندونزی، چین و که حالی در(آلمان متحد)ژاپناما جنگ در خاور دور تا چند ماه دیگر ادامه داشت.

خود، موجب سرسختانه با مقاومت ،و تعداد زیادی از جزایر اقیانوس آرام در اشغال داشت استرالیا از هایی

را هیروشیما و ناگازاکی شهرهای در اقدامیرو، آمریکا همینز ا .بود شده طوالنی جنگی امهاز اد متفقین ترس

را شهر دو این غیرنظامی ساکنان از نفر هزار صدها و نمود بمباران اتمی (،1348 آگست 3و 6در ترتیب )به

.یافت پایان دوم جهانی جنگ و شد تسلیم نیز ژاپن واقعه، این از پس و کرد نابود

دوم جهانی جنگ نتایج و آثار

اروپایی پرستانه دولتمردان نژاد و فاشیستی افکار و اندیشه و استعماری هایرقابت واسطه به که جنگی نتیجه در

تأثیرات اسالم و نیز جهان بر سراسر جهان ،برد فرو خود کام در را جهان سال شش قریب درگرفت و

:اند از از آنها عبارت برخی که شتابر جای گذ ای گسترده

تشکیل غیرنظامیان را شدگان کشته نصف از بیشترکه در این جنگ نفر میلیون پنجاه کشته شدن قریب .1

.دادند می

شیوع و گرسنگی قحطی، مانند جنگ بهداشتی و اقتصادی پیامدهای اثر بر زیادی شمار جان باختن .2

.مسری هایبیماری

.آواره و معلول مجروح، نفر هامیلیونبرجای نهادن .8

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 92

در تولید مراکز و منابع و از بین رفتن جهان سراسر در اقتصادیعظیم هایویرانیبرجای گذاشتن .4

.جنگ درگیر مناطق

و آمریکا، شوروی رهبری به و غرب شرق دو قطبی نظام گیری و شکل چند قطبی نظام فروپاشی .8

، المللی بین های در سیاست ، ایتالیا و آلمان ، فرانسه مانند انگلیس روپاییا های نفوذ قدرت باختن رنگ .6

، خاص های ها و پیمان اتحادیه در قالب دو بلوک رقابت صحنه عنوان سرد به جنگ شروع .7

.و ایجاد چند کشور جدید مستعمرات استقالل آن و متعاقب ضداستعماری های جنبش تحریک .5

متحد ملل سازمان تأسیس

م بوجود آمد. این 1348یکی از دست آوردهای جنگ جهانی دوم، تأسیس سازمان ملل متحد است که در سال

سازمان فراگیر ترین و مؤثرترین سازمان بین المللی است که جهان به خود دیده است.

درباره آینده آلمان، ذاکرهم ضمن متفق، های دولت سران پوتسدام، و یالتا، تهران، هایکنفرانس جریان در

م 1348اکتبر 24در منظور، بدین. شود سابق ملل جامعه جانشین تا گرفتند متحد ملل سازمان ایجاد به تصمیم

بودند، اساسنامه داده جنگ اعالن آلمان علیه که کشور 81 نمایندگان سانفرانسیسکو، در کنفرانسی جریان در

سازمان ترتیب، بدین. کردند تعیین نیویورک در نیز را سازمان مرکز و ندرساند تصویب به را« متحد ملل منشور»

آن در نظر گرفته شد و بعداً منشور یبرا ییجا ی)لهستان در کنفرانس شرکت نداشت ول .شد تأسیس متحد ملل

و اقتصادی شورای امنیت، عمومی، شورای مجمع دبیرخانه، چون مؤسساتی شامل سازمان این را امضا کرد.(

.است المللی بین دادگاه و قیمومت شورای اجتماعی،

در. گرفت سوئیس تحویل در را سابق جامعه ملل به مربوط مؤسسات کلیه. م1346 درسال متحد ملل سازمان

.است جهانی صلح تأمین سازمان این هدف که است آمده سازمان منشور

یمستقل یشامل همه کشورها باًیآن تقر یاعضا این سازمان بوده اند وکشور عضو 138 ،یالدیم 2111در سال

اند. شناخته شده تیبه رسم یالملل نینظر ب ازکه شود یم

جلسات منظم در مورد امور لیدر طول هر سال با تشکبه آن سسات وابسته ؤو مسازمان ملل عضو یکشورها

نهاد سازمان ملل پنج نیتر یقو تیامن یشورا .کنند یم یریگ میمربوط به آنها تصم ییو امور اجرا یالملل نیب

شورا حق وتو دارند. نیا ماتیدارد که در تصم یعضو دائم

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 93

دهمپانزفصل

م(11۰1-111۰سرد) جنگ عصر

مقدمه

. گرفتند قرار هم برابر در دیگر بار(کاپیتالیسم)غرب و( کمونیسم)شرق دوبلوک جنگ جهانی دوم، پایان از پس

آن، ویژگی ترین مهم که آوردند وجود به جهان در را جدیدی بندی دسته نظامی، درگیری بدون بار، این آنها

معروف سرد جنگ عصر به که دوره این در جهان اوضاع بافصل این در .بود ای هسته و نظامی های رقابت

شویم. می آشنا است،

:آن نتایج و یالتا کنفرانس در سرّی هایبندی تقسيم

وزیر نخست چرچیل، و آمریکا جمهور رئیس روزولت، ،م تشکیل شد1348که در فیبروری یالتا کنفرانس در

پایان جنگ که آن از قبل و پرداختند زورآزمایی به از دیگر طرف شوری رهبر استالین، و طرف یک از انگلیس

و دانستند خود سهم را شرقی اروپای تمام ها روس کنفرانس، این در .برآمدند غنایم تقسیم صدد در یابد،

متخاصم بلوک دو ایجاد .شد گرفته تصمیماتی نیز جنگی جنایتکار عنوان به ژاپن و آلمان سران محاکمه ارهدرب

در باید که داشتند عقیده هاروس .شد آغاز کریمه جزیره شبه در یالتا، سرّی کنفرانس از واقع در غرب و شرق

غربی هایدولت اما شوند، اعدام آلمانی نفرماندها تمام ،شدمی برگزار آینده در که نورنبرگ دادگاه جریان

محکوم اعدام به ایعده تنها شد، تشکیل .م 1346 درسال که نورنبرگ دادگاه در لذا و بودند نظر این مخالف

-پیمان ایجاد و اروپا تقسیم مورد در .شدند تبرئه نیز ایعده و محکوم طوالنی هایحبس به نیز نفر چند و شدند

و بود کرده برقرار کمونیستی هایحکومت شرقی اروپای کشورهای در که شوروی برابر در هم، ایمنطقه های

.کردند خود اقمار جزءِ را غربی اروپای آمریکا، و انگلستان بود، کرده خود اقمار جزء را آنها

سرد جنگ دوران

رقابت و کشمکش حال در طرف دو آن در که شود می گفته کشور چند یا دو روابط از حالتی به سرد جنگ

هم با نظامی افزارهای جنگ طریق از که آن بدون و هستند نظامی و( عقیدتی)ایدئولوژیکی اقتصادی، سیاسی،

.درگیرند هم با تبلیغاتی و روانی جنگ در شوند، درگیر

گجن این .شد تشدید روز روزبه ها رقابت این اثر در و آغاز دوم جهانی جنگ پایان از بعد درواقع سرد جنگ

از (غرب بلوک)غربی های دولت و طرف یک از (شرق بلوک)کمونیستی کشورهای و شوروی بین روابط در

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 94

هایجنگ ایجاد دوره، این طیّ در .انجامید طول به .م 1353 در برلین دیوار انهدام تا و یافت ادامه دیگر طرف

توازنِ ایجاد در سعی و تسلیحاتی بقهمسا یکدیگر، علیه نظامی هایبندی بلوک ایجاد رادیویی، جنگ ای،منطقه

.است مطرح سرد جنگ قالب در همه غرب و شرق هایقدرت بین وحشت

ایتجاوز نکرده بودند، تنش برآمده از جنگ سرد در نقاط مختلف دن گریکدیبه مرز یو شورو کایآنکه آمر با

یجنگ درگرفت، بحران موشک تنامیساخته شد، در کره و و نیبرل واریساخت: د انیخود را نما یبطور جد

افزار دو کشور از جنگ یرداربرخو لیدل وارد افغانستان شد. اما سرانجام به یکوبا رخ داد و ارتش شورو

اجتناب شد. میاز جنگ مستق رومند،ین اریبس یا هسته

ترومن چهارگانۀ اصول مارشال و طرح

اروپای در کمونیسم، گسترش علیه ایاتحادیه ایجاد برای کردمی سعی آمریکا دولت دوم جهانی جنگ از پس

بود، دیده آسیب و شده خراب جنگ اثر در غربی اروپای بیشتر، که، آنجا از .کند فراهم مساعد ایزمینه غربی،

نظامی هایپیمان وارد را آنها سپس و بازسازی نحوی به را کشورها این مالی، هایکمک با تا شد آن بر آمریکا

را طرحی «ترومن»جمهوری زمان ریاست در آمریکا خارجه وزیر مارشال جرج منظور، بدین کند؛ شوروی ضد

-کمک غربی اروپای کشورهای به اروپا، بازسازی همچنین و کمونیزم نفوذ با مبارزه برای آن، طبق که کرد ارائه

اعطا هاییکمک غربی اروپای کشورهای به جنگ، پایان از بعد جهت این از .شود پرداخت مالی و فنی های

.شد

که کرد پیشنهاد مانده عقب و رشد کم کشورهای برای را مهم برنامه چهار اجرای آمریکا، جمهور رئیس ترومن،

:از بود عبارت

؛آن تقویت و ملل سازمان به کمک :اوّل اصل

(؛کمونیست غیر)آزاد جهان کشورهای به اقتصادی کمک :دوم اصل

؛کمونیزم تجاوز برابر در (آزاد جهان منظور)خواه ادیآز ملل ساختن نیرومند :سوم اصل

جلوگیری برای فرهنگی و اقتصادی هایزمینه در رشد کم کشورهای به کمک :چهارم اصل

.کمونیسم نفوذ از

به فرهنگی و بهداشتی اقتصادی، های زمینه در آن براساس و شد، اجرا خاورمیانه کشورهای در چهارم اصل

به ایاداره آمریکا، خارجه وزارت در برنامه، این اجرای برای .گرفت صورت هاییمکک منطقه این کشورهای

.شد تأسیس نزدیک خاور اداره نام

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 95

سرد جنگ دورة در نظامی های بندی بلوک

شد. پس از آن پیمان سیتو)پیمان « ناتو»م دولت ایاالت متحده آمریکا در اروپا مبتکر ایجاد پیمان 1343در سال

و انگلستان ترکیه، با شرکت عراق، ایران، پاکستان،« بغداد»آسیا( نیز تشکیل شد و سپس پیمان جنوب شرقی

پیمان این همهتغییر یافت. « سنتو» پیمان به نیز پیمان و شد خارج پیمان این از عراق بعدهاگرفت. شکل آمریکا

بود. شرق بلوک یا کمونیست بلوک و شوروی نظامی محاصره هدف با ها

میان این در. کرد ایجاد شرقی اروپای کشورهای با را «ورشو»پیمان شوروی ها،بندی گروه این قابلم در

جنبش به و نکردند قبول را غرب و شرق نظامی هایبندی بلوک از یک هیچ عضویت که بودند نیز کشورهایی

گذاران پایه .بود جهان در استعماری سلطه هرگونه با مبارزه غیرمتعهد کشورهای هدف .شدند معروف غیرمتعهد

در بودند که هندوستان از نهرو لعل جواهر اندونزی و از سوکارنو احمد مصر، از عبدالناصر جمال جنبش این

آن با تیتو مارشال مدتی از پس .دادند انتشار کنند، رعایت متعهدها غیرد بای که اصولی را اندونزی، کنفرانس در

جنبش این به نیز کوبا، از کاسترو فیدل همچنین، کرد خالص شوروی هسلط از را خود بود، کمونیست که

.پیوستند

سالح خلع مسئلۀ

دستی پیش از ترس یافتند، دست اتمی سالح به فرانسه و انگلستان شوروی، آمریکا، هایدولت که آن از بعد

می آنها .کنند توجه ایستهه سالح خلع مسئله به که داشت آن بر را آنها دیگر، قدرت علیه هاقدرت از یکی

جنگ یک وقوع صورت در و بود خواهد زیاد بسیار آنها برای موشکی و تسلیحاتی مسابقه مخارج دانستند

.داشت نخواهد وجود فاتحی دولت اتمی

دریا، زیر در ایهسته هایآزمایش منع پیمان انگلستان و آمریکا شوروی، کشورهای م.1368 درسال بار نخستین

زیرزمینی آزمایشهای ولی پیوستند قرارداد این به دیگر کشور 35 سپس .کردند امضا را زمین روی و جو باالی

ماه کره در را انسانی بالستیک، موشک کمک به توانست آمریکا که م.1363 سال از بعد .شدمی انجام همچنان

و کردن محدود مذاکرات آمریکا با شوروی دولت کند، پیاده

نام مذاکرات به این .کرد آغاز را بالستیک های موشک مانند نظامی( ایقاره بین)استراتژیک های سالح کاهش

.شدند منعقد مرحله چند طیّ نیز یک هر قراردادهای و شناخته (START)استارت و(SALT) سال های

که بود همرحل چند در نیز استارت مذاکرات .کردند امضا را سالت قرارداد برژنف و نیکسون م.1372 درسال

.رسید امضا به م.1338 درسال )پدر(بوش جرج و یلتسین بین آن مرحله آخرین

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 96

فلسطین

امپراتوری قلمرو از جزئی اسالمی، های سرزمین از بسیاری همانند اول، جهانی جنگ از پیش فلسطین سرزمین

.کرد موافقت هاونیستصهی نظر با بالفور، اعالمیه در انگلستان خارجه وزارت م.1317 سال در .بود عثمانی

زمینه این در عملی اقدام نتوانستند اما کردند، مخالفت اعالمیه این با فلسطین مسلمانان و عثمانی امپراتوری

.دهند انجام

صهیونیسم و انگلستان حمایت با .کرد واگذار انگلستان به را فلسطین قیمومت م.1321 سال در ملل جامعه

و زد یهودیان، استقرار با .یافت ادامه هاسال تا و شد آغاز فلسطین سرزمین به یهودیان گسترده مهاجرت جهانی

مقاومت شکست موجب یهودیان از انگلستان حمایت اما داد، روی یهودیان و مسلمانان بین خوردهایی

.شد قسّام عزالدّین شیخ قیام شکست جمله از هافلسطینی

بین فلسطین سرزمین تقسیم به متحد، ملل سازمان امنیت شورای م.1347 سال در دوم، جهانی جنگ از پس

بین هاییجنگ پس آن از .شد تشکیل اسرائیل غاصب دولت ترتیب بدین و داد رأی یهودیان و مسلمانان

نیروهای ها،جنگ این طی در .درگرفت بودند، برخاسته هافلسطینی حمایت به که عربی، کشورهای و اسرائیل

مصر، از هایی بخش و دادند شکست را اعراب امریکا، و انگستان ویژه به غربی ورهایکش حمایت با اسرائیلی

.کردند اشغال را اردن و سوریه

آغاز اسرائیل با عربی کشورهای رهبران برخی سازش اسرائیل، غاصب حکومت تشکیل از پس سال 81 حدود

امضا را دیوید کمپ پیمان آمریکا، رجمهو رئیس کارتر، جیمی وساطت با مصر جمهور رئیس سادات، انور .شد

اردن، پادشاه حسین ملک تشویق به نیز فلسطین بخش آزادی سازمان رهبر عرفات، یاسر .کرد صلح اسرائیل با و

یاسر .کرد قبول را اسرائیل موجودیتم 1338در اسلو کنفرانس در سرانجام و کرد سازش اسرائیل با تدریج به

در فلسطین خودگردان حکومت قلمرو عنوان به را اردن روِد غربی کرانه و غزه نوار سازش، این از پس عرفات

حکومت اختیار در فلسطین حکومت پایتخت عنوان به المقدس بیت که بود آن خواهان او .گرفت اختیار

.نکرد موافقت آن با اسرائیل اما گیرد، قرار خودگردان

و کرده رماندهد را اسرائیل شود،می نامیده انتفاضه که رائیل،اس علیه فلسطین مردم قیام ها،سازش این وجود با

وحشیانه حمالت با غاصب اسرائیل. نرسد قطعی، نتیجه به اسرائیل و عرفات هایتوافق که شده موجب

در اما کند؛ خاموش را انتفاضه که کوشدمی شده منجر فلسطینی دفاع بی کودکان و زنان شهادت به که خود،

منزوی منطقه در روز به روز و است مانده ناکام اسرائیل است، گسترش به رو اسالمی بیداری که اخیر های سال

.شودمی تر

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 97

کمونیست جهان در بحران

کشورهای دیگر و شوروی در زیادی تحوالت م1358در سال ،شوروی در گورباچف آمدن کار روی با

( و سیاسی آزادی) «گالسنوست»چون هاییتسیاس با که بود نیت این بر گورباچف .شد ایجاد کمونیستی

هاسیاست این که بود بیمار نقدرآ شوروی اقتصاد ولی شود عمل وارد (اقتصادی اصالحات) «پروسترویکا»

جلو به گامی محدود، طور به خصوصی مالکیت گذاشتن آزاد ضمن گورباچف .دهد نجات را شوروی نتوانست

نکردند کمکی او به کردند،می کار این به تشویق را او که هم غربی کشورهای .دید معکوس نتیجه ولی برداشت

بر که را سنگینی بار و سازد رها خود حال به را شرقی اروپای کشورهای گرفت تصمیم گورباچف نکه آ تا

قفقاز و مرکزی آسیای در شوروی جماهیر اتحاد داخلی جمهوریهای همچنین، سازد؛ سبکتر بود، شوروی دوش

دستور کمونیست کشورهای رؤسای به .م1353 درسال گورباچف .شوند مستقل تا گذاشت خود حال به نیز را

رهبران همه ترتیب،بدین گذارند؛ آزاد خود دلخواه رژیم پذیرش در را شرقی اروپای هایملت و کنند استعفا داد

نیز شوروی اتحاد ایمرزه لداخ در و افتاد کمونیستها ضد دستبه کشورهایشان و رفتند کنار شرقی اروپای

شدند. متولد جدیدی کشورهای

که داشت اصرار یلتسین .شد یلتسین طغیان دچار کشورش داخل در ها،سیاست این اعمال نتیجه در گورباچف،

م.1331 دسامبر 28 شب در لذا .دهد استعفا باید است، خورده شکست خود هایسیاست در گورباچف چون

آسیای و قفقاز در واقع هایجمهوری و پاشید فرو هم از شوروی اتحاد ترتیب، بدین و داد استعفا گورباچف

نهضت نیز یوگسالوی در شوروی، فروپاشی دنبال به .شدند تبدیل مستقل کشورهایی به و جدا آن از مرکزی

.شد منجر یکدیگر از آن هایجمهوری جدایی به که پاشد به ناسیونالیستی های

در نیسنگ یها نهیصرف هز یشورو ریباورند که از علل عمده مرگ اتحاد جماه نیبر ا شتریب یغرب دانان خیتار

نی. ادانست یم یآن را ضرور 1351ناتو در دهه یتوان نظام شیدر پاسخ به افزا یبود که شورو ینظام یفناور

ناتو باعث شکست ینظام یها نهیهز ازعقب نماندن یسابق برا یشورو یها که تالش کنند یم دیمورخان تاک

یفناور نهیدر زم یاست که شورو زده شده نیشد. تخم یاقتصاد شورو یگسترده و ورشکستگ یاقتصاد

یشورو ری. منتقدان اتحاد جماهشد یم شتریفاصله ب نیهر سال ا دهه از غرب عقب بود و کی کامپیوتری

شتریبا فدا کردن ب یحت ید که شوروبو شرفتیپ رحالد یبا چنان سرعت یکامپیوتر ینظام یمعتقدند که فناور

با آن رقابت کند. توانست یخود نم ینظام ریغ فیاقتصاد ضع

اکتر محمد موسی نورینگاهی به تاریخ عمومی جهان.........................................................................................د 98

نیسنگ اریبس یمانده شورو اقتصاد واپس ی( برایو هم سنت یا )هم هسته یافزار مسابقه جنگ ،نظر منتقدان به

یعمال اصالحات در شوروعمده ا لیدل کی یدفاع یها نهیکه هز کند یم حیبود. در واقع خود گورباچف تصر

ونیلیتر 11از ما کی. هر میختجنگ سرد را با یهمه ما و به خصوص شورو کنم یمن فکر م: »دیگو یبود و م

ادی یبه عنوان مرد گانیجمهور رونالد ر سیاز محافظه کاران از رئ یاریبس لیدل نی. به هم«میکرد نهیدالر هز

ریبا گورباچف جنگ سرد را به طور غ یپلماسیو پس از آن د یرافزا گسترش رقابت جنگ قیکه از طر کنند یم

برد. میمستق