Meteorytowy krater Mjølnir na Morzu Barentsaw interpretacjach stratygraficznych

Andrzej Wierzbowski1, Jacek Grabowski

1

The meteorite Mjølnir crater in the Barents Sea in stratigraphical interpretations. Prz. Geol.,61: 516–522.

A b s t r a c t. The Mjølnir submarine crater attaining about 40 kilometers in diameter on theBarents Shelf is one of the largest meteorite craters in the World. It was formed in the earliestRyzanian as proved by the ammonite datings of the ejecta bearing strata in the boreholes in theBarents Sea. The iridium anomalies related to that impact were recognized also on centralSpitsbergen, and in Nordvik Peninsula of northern Siberia . The Mjølnir impact resulted in alarge scale reworking and redeposition of sediments in the Boreal Sea across the Late Volgianand Ryazanian transition as documented e.g. in a close neighbourhood of the crater, but also inmore distal successions in central Spitsbergen. So far, no unequivocal proof of this event wasdocumented in more southern areas in Europe, but the detailed studies of complete successions

in the nonmarine Purbeck-type facies in north-western and central Poland seem to be promising in this respect. This could allow forcorrelation of the Boreal ammonite subdivision with that based on the ostracodes. The palaeomagnetic studies of the continuous suc-cession in the Nordvik Peninsula section of the uppermost Upper Volgian and Lower Ryazanian yielded also new information on thecorrelation between the Boreal and the Mediterranean biostratigraphical zonal schemes which is especially important for recognitionof the uniform Jurassic-Cretaceous boundary in the World. The recent results of these studies indicate that the Mjølnir impact tookplace during magnetozone 17 r which suggests the correlation of that event with the boundary of the Jacobi and Occitanica ammonitezones corresponding to the boundary of the Lower and the Middle Berriasian of the Mediterranean domain. This confirms an opinionthat the Volgian-Ryazanian boundary of the Boreal domain is placed much higher than the Tithonian-Berriasian boundary in theTethyan domain – treated as a main candidate level for the uniform Jurassic-Cretaceous boundary in the World.

Keywords: meteorite crater, ejecta, stratigraphical correlations, Jurassic-Cretaceus boundary

Krater Mj�lnir, osi¹gaj¹cy œrednicê 40 kilometrów, znaj-duj¹cy siê w centralnej czêœci Morza Barentsa, oko³o 350 kmna ESE od wyspy NiedŸwiedziej (74048' N, 30040'E), nanorweskich wodach terytorialnych, jest jednym z najwiêk-szych meteorytowych kraterów œwiata (ryc. 1). Krater znaj-duje siê pod morzem o g³êbokoœci oko³o 350 m i przykrytyjest osadami, których mi¹¿szoœæ siêga 50–150 m. Odkryciekrateru i jego szczegó³owe badania, pocz¹tkowo metodamigeofizycznymi, lecz póŸniej tak¿e wierceniami, wzbudzi³ydu¿e zainteresowanie ze wzglêdu na doskona³e zachowa-nie struktury i towarzysz¹cych jej osadów. Ze wzglêdu nautworzenie siê krateru w œrodowisku morskim mo¿na by³oœledziæ nie tylko zachowan¹ sam¹ jego formê, lecz tak¿eutwory powsta³e przy uderzeniu i ich pe³ne przestrzennezró¿nicowanie (Gudlaugsson, 1993; Dypvik i in., 1996;Dypvik i in., 2004a, 2004b). Szczególnemu znaczeniu kra-teru Mj�lnir, jako modelowego przyk³adu krateru meteory-towego i perspektywom jego badania w planowanej seriiwierceñ programu ICDP/ESF-Magellan, poœwiêcone by³omiêdzynarodowe spotkanie w Longearbyen na Spitsberge-nie we wrzeœniu 2007 r. (ryc. 2, 3 – patrz na str. 548). Niewnikaj¹c jednak¿e w budowê samego krateru Mj�lnir,szczegó³owo rozpoznan¹ i omówion¹ w licznych publika-cjach (np. Tsikalas i in., 1998; Tsikalas i in., 2010a, wraz zpodan¹ literatur¹), autorzy niniejszego tekstu pragn¹ siêskupiæ na sprawach bardziej ogólnych zwi¹zanych z jegopowstaniem, których zapis stratygraficzny widoczny jest

na du¿ych obszarach Arktyki. Zjawiska te mo¿na wi¹zaæ zszeroko pojêtym wydarzeniem Mj�lnir.

516

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

A. Wierzbowski

1Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; andrzej.wierzbowski@pgi.gov.pl; jacek.grabowski@pgi.gov.pl.

J. Grabowski

500km

7018/05-U-01

7430/10-U-01

Morze NorweskieNorwegian Sea

GrenlandiaGreenland

Ocean ArktycznyArctic Ocean

Spitsbergen

Morze BarentsaBarents Sea

Morze KarskieKara Sea

Nowa ZiemiaNovaya Zemlya

TajmyrTaymyr

Morze £aptiewówLaptev Sea

Ryc. 1. Lokalizacja krateru Mj�lnir oraz dyskutowanych wierceñ iprofilów (Janusfjellet i Nordvik) na obszarze ArktykiFig. 1. Location map of the Mj�lnir Crater, boreholes and sectionsstudied (Janusfjellet, Nordvik) in the Arctics

ARTYKU£Y NAUKOWE

Nazewnictwo geologiczne zwi¹zane z krateremMj�lnir nawi¹zuje do mitologii sag skandynawskich.Mj�lnir to symbol pioruna i œwiêty m³ot boga Thora – ulu-bionego boga dawnych Skandynawów reprezentuj¹cegoporz¹dek, moralnoœæ i prawo, lecz tak¿e wojownika i panab³yskawic. Nazwa formacji Ragnarok zaproponowana dlaosadów chaotycznych napotkanych przy samym kraterzeoznacza nordycki Armageddon, czyli katastrofê ozna-czaj¹c¹ zniszczenie starego œwiata i pocz¹tek nowego.Nazwa Sindre, wprowadzona dla warstwy z³o¿onej z naj-drobniejszych osadów wyrzuconych przy uderzeniu i prze-mieszczonych daleko od krateru, pochodzi od imieniamitycznego kar³a i kowala, twórcy boskiego m³ota Mj�lnir(Dypvik i in., 2004b).

WIEK KRATERU

Chaotyczne osady formacji Ragnarok, napotkane wier-ceniem (7329/03-U-01) w obrêbie krateru, zbudowane s¹ zbloków ska³ triasowych i jurajskich przykrytych osadamibrekcji, piaskowców i mu³owców interpretowanych jakoprodukty ruchów masowych (osuwisk i obrywów/zeœli-zgów oraz nastêpuj¹cych po nich sp³ywów mu³owych iwywo³anych nimi pr¹dów zawiesinowych), po których nastê-powa³a sedymentacja osadów hemipelagicznych i pelagicz-nych formacji Hekkingen (Dypvik i in., 2004a). W obrêbieutworów formacji Hekkingen napotkane zosta³y ma³¿e zrodzaju Buchia – w tym B. unschensis (Pavlov) ju¿ bezpo-œrednio u podstawy formacji – wskazuj¹ce na przedzia³ stra-tygraficzny od najni¿szej czêœci górnego wo³gu (poziomamonitowy Okensis) do najni¿szego piêtra riazañskiego,okreœlaj¹cy górn¹ granicê powstania krateru (Smelror i in.,2001).

Zdecydowanie bardziej precyzyjne datowania dotycz¹cewieku powstania struktury wynikaj¹ z analizy materia³ówbiostratygraficznych (amonitów i ma³¿ów Buchia) napotka-nych w profilach wierceñ bardziej odleg³ych od krateru –gdzie rozpoznana zosta³a warstwa Sindre. Warstwa ta, ziden-tyfikowana zw³aszcza w oparciu o dane geochemiczne (pod-wy¿szon¹ zawartoœæ irydu, a tak¿e niklu i kobaltu i innychmetali) oraz mineralogiczne (obecnoœæ ziarn „kwarcu szo-kowego”), stwierdzona zosta³a m.in. w wierceniu naMorzu Barentsa (7430/10-U-01) oko³o 30 km na pó³nocnywschód od krateru Mj�lnir (Dypvik i in., 1996, 2000). Wwierceniu tym (ryc. 1), w utworach podœcielaj¹cych war-stwê Sindre, napotkane zosta³y amonity górnego wo³gu(Craspedites), a w utworach bezpoœrednio nadœcielaj¹cychwskazan¹ warstwê znaleziony zosta³ amonit Borealites

(Borealites) sp., którego obecnoœæ wskazuje na dolny ria-zañ – poziom amonitowy Kochi lub Maynci – Sibiricus(Wierzbowski i in., 2011, fig. 4; por. tak¿e Smelror i in.,2001; ryc. 4). Dane te wskazuj¹, ¿e powstanie kraterumeteorytowego odby³o siê blisko granicy górnego piêtrawo³¿añskiego i piêtra riazañ- skiego – najprawdopodobniejw najwczeœniejszym riazaniu.

Obecnoœæ utworów odpowiadaj¹cych warstwie Sindrestwierdzono tak¿e w profilach Spitsbergenu (zw³aszcza wprofilu Janusfjellet, patrz strona g³ówna ok³adki – por.Dypvik i in., 2000; Smelror i in., 2001), a tak¿e daleko,oko³o 2300 km na pó³nocny wschód od krateru Mj�lnir –na pó³nocnej Syberii, na wschód od pó³wyspu Tajmyr – wprofilu Nordvik (ryc. 1) – gdzie podwy¿szona zawartoœæ

irydu stwierdzona zosta³a w utworach najni¿szego piêtra ria-zañskiego odpowiadaj¹cych zonie amonitowej Maynci-Si-biricus (Zakharov i in., 1993). Chocia¿ w nowszych bada-niach profilu Nordvik nie stwierdzono obecnoœci warstwy opodwy¿szonej zawartoœci irydu (Dypvik & Zakharov, 2010),wydaje siê prawdopodobne, ¿e kluczowy cienki fragmentprofilu, który poprzednio dostarczy³ informacji o siê-gaj¹cych blisko 7ppb zawartoœci irydu i obecnoœci sferul¿elazistych wzbogaconych w iryd, zosta³ przeoczony przyopróbowaniu. Trzeba tu jednak zaznaczyæ, ¿e wspomnianawarstwa nie przez wszystkich jest uwa¿ana jako odpowied-nik warstwy Sindre, gdy¿ istniej¹ pogl¹dy, ¿e powstanie jejzwi¹zane by³o z zahamowaniem sedymentacji w œrodowi-sku morskim, nie zwi¹zanym z powstaniem krateru mete-orytowego (Zakharov i in., 1993). Jednak¿e w tymostatnim przypadku zastanawiaj¹ce by³oby, ¿e czaspowstania wspomnianej warstwy, ustalony w oparciu odane biostratygraficzne, zbiega siê z czasem powstaniakrateru. Dlatego te¿ wiêkszoœæ badaczy uwa¿a jednak, ¿epowstanie wspomnianej warstwy w profilu Nordvik wi¹¿esiê z wydarzeniem meteorytowym Mj�lnir, co brane jestpod uwagê przy okreœleniu parametrów lotu bolidu-astero-idy i skutków wywo³anych tym uderzeniem (np. Smelror iin., 2001; Shuvalov & Dypvik, 2004; Tsikalas i in., 2010b).Jeœli porównamy zapis wydarzenia Mj�lnir z najlepiej zba-danym impaktem na granicy kreda/paleogen, profil Nor-dvik usytuowany by³by w strefie dystalnej w stosunku domiejsca upadku asteroidy (Schulte i in., 2010).

Rozprzestrzenienie warstwy Sindre ma istotne znacze-nie dla okreœlenia trajektorii lotu bolidu-asteroidy, któregouderzenie spowodowa³o powstanie krateru. Bolid ten oprawdopodobnej œrednicy 1–3 km uderzy³ w powierzchniêmorza, nadlatuj¹c z po³udniowo-zachodniego (przy uwzglê-dnieniu sytuacji w jurze – z po³udniowego) kierunku pod

517

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

poziom amonitowyAmmonite zone

podpiêtroSubstage

górnyriazañUpper

Ryazanian

dolnyriazañLower

Ryazanian

górnywo³gUpper

Volgian

Sindre

Tolli

Analogus

Kochi

Tzikwinianus

Maynci – Sibiricus

Chetae

Taimyrensis

Okensis

Ryc. 4. Podzia³ amonitowy górnego wo³gu i riazania, wraz znaniesion¹ pozycj¹ wydarzenia Mj�lnir (gwiazdka) i mo¿liwymzasiêgiem stratygraficznym warstwy SindreFig. 4. Ammonite subdivision of the Upper Volgian and Rya-zanian, and the position of the Mj�lnir event (asterisk) as well as apossible stratigraphical range of the Sindre Bed

k¹tem oko³o 45o, co spowodowa³o szczególnie dalekie roz-przestrzenienie warstwy Sindre w kierunku pó³nocno--wschodnim (pó³nocnym), a wiêc w kierunku pó³nocnejSyberii (np. Shuvalov & Dypvik, 2004; Tsilalas i in., 2010b,i inne cytowane tam prace). Ta konstatacja ma niestety nie-korzystne konsekwencje dla korelacji stratygraficznych.Jest bowiem powszechnie wiadomo, ¿e korelacja podzia³ówchronostratygraficznych przy granicy jury i kredy naznacznych obszarach Europy (i poza ni¹) napotyka na du¿etrudnoœci ze wzglêdu na zró¿nicowanie paleobiogeogra-ficzne zespo³ów faunistycznych. Wyra¿a siê to zw³aszczatrudnoœci¹ w rozpoznaniu w obszarach arktycznych (bore-alnych) granicy jury i kredy, która jest zdefiniowana woparciu o charakterystyczne zespo³y mikro i makroskamie-nia³oœci w obszarach medyterañskich – gdzie wydzielanajest jako granica piêter tytonu i beriasu. Ewentualne rozpo-znanie poziomu odpowiadaj¹cego wydarzeniu Mj�lnir woparciu o dane geochemiczne w obszarach po³udniowychmia³oby wielkie znaczenie dla wzglêdnego ustawienia wskali czasowej granicy tytonu i beriasu oraz granicy górne-go piêtra wo³¿añskiego i piêtra riazañskiego (por. Ogg &Hinnov, 2012). Rozniesienie ma³ych iloœci drobnoziarni-stego py³u przez wiatry w kierunku po³udniowym od miej-sca uderzenia jest teoretycznie mo¿liwe, co pozwala ¿ywiæpewne nadzieje na odkrycie tej warstwy równie¿ i w tymkierunku – w obrêbie pó³nocno-zachodniej i œrodkowejEuropy, a wiêc potencjalnie tak¿e na obszarze pó³nocnejPolski, chocia¿ jej rozpoznanie wymaga³oby zastosowaniabardzo precyzyjnych metod badawczych (por. Dypvik i in.,2010).

ZJAWISKA TOWARZYSZ¥CE

POWSTANIU KRATERU

Przeprowadzone niedawno badania amonitów z wcze-sno diagenetycznych cia³ wêglanowych powsta³ych przywyp³ywie wêglowodorów w centralnej strefie Spitsberge-nu – w rejonie Sassenfjorden, pomiêdzy Janusfjellet aKonusfjellet – niespodziewanie dostarczy³y œwiadectwasilnej erozji, któr¹ nale¿y wi¹zaæ z uderzeniem bolidu ipowstaniem krateru Mj�lnir. Amonity zbierane ze wspo-mnianych cia³ skalnych wskazuj¹ na obecnoœæ poziomuamonitowego Okensis reprezentuj¹cego najni¿szy górnywo³g oraz poziomów Analogus, Tzikwinianus i Tolli gór-nego riazania, przy nadzwyczaj fragmentarycznie zacho-wanych znaleziskach amonitów z dolnego riazania(Wierzbowski i in., 2011; ryc. 4). Brak cia³ wêglanowych iamonitów reprezentuj¹cych przedzia³ stratygraficzny odwy¿szych czêœci górnego wo³gu do dolnego riazania mo¿ebyæ efektem erozji wywo³anej powstaniem potê¿nych faltypu tsunami, które „omiot³y” wyniesione czêœci central-nego Spitsbergenu, na co wskazuj¹ tak¿e osady le¿¹ceponad wspomnian¹ luk¹ stratygraficzn¹, które bezpoœred-nio wskazuj¹ na wydarzenie Mj�lnir (Dypvik i in. 2000).Numeryczna symulacja wydarzenia Mj�lnir wykaza³amo¿liwoœæ generacji fal typu mega-tsunami o potê¿nej sile,zw³aszcza na obszarze pomiêdzy Svalbardem a Now¹ Zie-mi¹, osi¹gaj¹cych du¿¹ amplitudê i wysokoœæ – od oko³o200 m przy kraterze, 20 m przy odleg³oœci 500 km, a nawetjeszcze 5 m przy odleg³oœci 2000 km od miejsca upadku(Shuvalov i in., 2002; Glimsdal i in., 2010).

Przeprowadzona analiza zespo³ów faun amonitowychw centralnej strefie Spitsbergenu wyklucza zwi¹zek pomiêdzypowstaniem wspomnianych cia³ wêglanowych a utworze-niem z³ó¿ wêglowodorów, co mog³o wynikaæ ze zwiêksze-nia szczelinowatoœci ska³, a tak¿e mobilnoœci samychwêglowodorów, wskutek uderzenia bolidu (Hammer i in.,2011). Wspomniane cia³a wêglanowe powstawa³y bowiemna badanym terenie zarówno przed, jak i po wydarzeniuMj�lnir (por. Wierzbowski i in., 2011). Oczywiœcie nieneguje to samego faktu generacji z³ó¿ wêglowodorów wstrefach bli¿szych uderzeniu bolidu, które mog³o powodo-waæ powstanie strukturalnych pu³apek dla tych z³ó¿ (Tsika-las i in., 2010 b). Wysoka temperatura, powsta³a przyuderzeniu bolidu, spowodowa³a spalenie zawartych w osa-dzie cz¹stek materii organicznej, co wyra¿a siê powsze-chn¹ obecnoœci¹ w warstwie Sindre drobnych ziaren wêgla(sadzy) rozpoznanych w wierceniach z Morza Barentsa i naSpitsbergenie. Spalone cz¹steczki materii organicznej zosadów ilastych formacji Hekkingen by³y potencjaln¹materi¹ macierzyst¹ dla powstania wêglowodorów. Osza-cowano, ¿e iloœæ „zniszczonego” w ten sposób kerogenumog³a daæ oko³o 30 mln m3 ropy naftowej, co stanowiszczytow¹ roczn¹ produkcjê najwiêkszego norweskiegopola naftowego Statfjord (Dypvik i in., 2010).

Innym zjawiskiem zwi¹zanym z uderzeniem bolidu by³rozpoznany szeroki zakwit planktonicznych glonów Leio-

spaeridia, który obj¹³ rozleg³y obszar mórz arktycznych,w tym nie tylko strefê wystêpowania osadów o podwy¿szo-nej zawartoœci irydu, lecz tak¿e znacznie wykraczaj¹c pozatê strefê. Masowa obecnoœæ wspomnianej formy wskazujena jej adaptacjê do warunków o zwiêkszonej produktywno-œci wód, wywo³anych samym uderzeniem, które spowodo-wa³o rozmycie z³o¿onych wczeœniej osadów zawieraj¹cychdu¿e iloœci materii organicznej (Smelror & Dypvik, 2005).Eutrofizacja wód, wyra¿ona obecnoœci¹ wskazanej formy,mo¿e byæ zatem dodatkowym wskaŸnikiem pozwalaj¹cymrozpoznaæ osady powsta³e bezpoœrednio po uderzeniu boli-du, nawet w bardziej odleg³ych od miejsca upadku obsza-rach. Masowa obecnoœæ Leiospaeridia zosta³a np. rozpoznanaw wierceniu (7018/05-U-01) na Morzu Norweskim, oko³o500 km na po³udnie od miejsca powstania krateru (ryc. 1);jednoczeœnie w obrêbie tych samych osadów zosta³ystwierdzone amonity z rodzaju Borealites oraz Praetollia

lub Hectoroceras (Smelror & Dypvik, 2005; i niepubliko-wane dane jednego z autorów – AW), wskazuj¹ce na naj-ni¿szy riazañ, co potwierdza dodatkowo przedstawionewczeœniej dane o wieku powstania samego krateru.

MAGNETOSTRATYGRAFIA

I PROBLEM GRANICY JURA/KREDA

W DOMENIE BOREALNEJ

Wspomniane profile na Spitsbergenie zawieraj¹ce war-twê Sindre s¹ stratygraficznie niekompletne i nie bardzonadaj¹ce siê do celów szerokiej korelacji paleomagnetycz-nej. Zupe³nie inaczej sytuacja wygl¹da jednak w profiluNordvik w pó³nocnej Syberii, gdzie warstewka o podwy¿-szonej zwartoœci irydu, która mo¿e byæ korelowana zwarstw¹ Sindre, wystêpuje w bardziej pe³nej sukcesjiutworów górnego wo³gu i riazania. Utwory te dodatkowodostarczy³y licznych amonitów i belemnitów pozwa-laj¹cych na ich pe³n¹ interpretacje biostratygraficzn¹

518

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

(Zakharov i in., 1983; Dzyuba, 2012). Okaza³o siê, ¿e ano-malia irydowa wystêpuje dok³adnie na granicy piêterwo³¿añskiego i riazañskiego, odpowiadaj¹cej granicy po-ziomów amonitowych Chetae i Sibiricus (Zakharov i in.,1993). Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e Zakharov i in. (1993)nie wi¹zali udokumentowanej przez nich anomalii Ir zimpaktem, a raczej ze spowolnieniem tempa sedymentacjiw obrêbie warstewki wapienia wzbogaconego w konkrecjefosforanowe.

Przeprowadzone w profilu Nordvik badania magneto-stratygraficzne (Houša i in., 2007) umo¿liwi³y korelacjê zglobaln¹ skal¹ polarnoœci magnetycznej (GPTS) i profila-mi strefy medyterañskiej. Horyzont z anomali¹ Ir wystêpu-je w dolnej czêœci interwa³u normalnego namagnesowania,zinterpretowanego jako magnetozona M18n. WydarzenieMj�lnir mia³oby wiêc miejsce w podpoziomie Calpionellaalpina, w górnej czêœci poziomu amonitowego Jacobi wed³ugschematu stratygraficznego stosowanego powszechnie wzachodniej Tetydzie (zob. Grabowski, 2011 i literaturatam¿e). Je¿eli za granice tytonu i beriasu przyjmiemy gra-nicê poziomów kalpionellidowych Crassicollaria (A) i Cal-

pionella (B) (zob. np. Gradstein i in., 2004), to impaktby³by datowany na wczesny berias (por. ryc. 4 i 5).

Dotykamy tutaj niezmiernie delikatnego problemu,jakim jest korelacja granicy pomiêdzy systemami jury ikredy w domenach borealnych i tetydzkiej, a tak¿e defini-cji tej granicy w obrêbie samej domeny tetydzkiej (Wim-bledon, 2008; Wimbledon i in., 2011). Jest to jedynagranica systemów, gdzie do tej pory nie osi¹gniêto porozu-mienia w sprawie profilu wzorcowego (stratotypu). Jedn¹ zprzyczyn tego stanu rzeczy s¹ trudnoœci w korelacjach bio-stratygraficznych pomiêdzy domenami tetydzk¹ i bore-aln¹, która tak¿e nie jest jednolita faunistycznie, obejmuj¹cobszary arktyczne i subborealne – w tym wo³¿añski basenrosyjsko-polski. Problemy dotycz¹ w szczególnoœci faunamonitowych, które we wszystkich tych obszarach repre-zentowane s¹ przez ca³kowicie odrêbne grupy amonitów.Korelacja przeprowadzana jest wiêc poœrednio. Profiletetydzkie s¹ korelowane za poœrednictwem palinomorf ima³¿oraczków z p³ytkowodnymi i l¹dowymi profilamiportlandu i purbeku pd. Anglii (Hunt, 2004), te ostatnienatomiast z borealnymi sekwencjami amonitowymi

519

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

Transitorius

Burckhardticeras

Richteri

Admirandum/biruncinatum

MicroacanthumSimplisph.

Occitannica

Boisseri

Jacobi

Durangites

Grandis

Jacobi

Dalmasi

Picteti

Privasensis

Paramimonum

Subalpina

SubzonaSubzone

ZonaZone

140,42

141,64

142,22

142,57

144,00

144,64

145,01

146,28

146,54

147,72

148,44

149,35

145,14145,19

146,90146,96

Skalanumeryczna

[mln lat]Numericaltime scale

[Ma]

M15

MagnetostratygrafiaMagnetostratigraphy

M16

M17

M18

M19

M20

M21

TY

TO

NT

I TH

ON

IAN

Chitinoid-ellidae

C. elliptica

C. alpina

Ch. bonetiChit.

A

B

C

1.

2.

3.

Cs. simplex

Cs. oblonga

L. hungarica

D

BE

RIA

SB

ER

RIA

SIA

N

Zonykalpionellidowe

Calpionellidzones

PiêtroStage

Pierwszewyst¹pienie

Firstoccurrence

Stratygrafia ammonitowaAmmonite stratigraphy

Ryc. 5. Schemat bio- i magnetostratygraficzny pogranicza tytonu i beriasu w domenie tetydzkiej (czêœciowo wgGrabowskiego, 2011 i cytowanej tam literatury). Skala numeryczna wg Gradsteina i in. (2012). Sugerowane po³o¿eniegranicy jura/kreda: 1 – wg Colloque sur la limite Jurassique-Crétacé (1973); 2 – wg Colloque sur la Crétacé inferieur(1963); 3 – wg Hoedemakera (1991)Fig. 5. Sumary of bio- and magnetistratigraphic correlations of the Tithonian-Berriasian boundary interval in the Tethyandomain (partly after Grabowski, 2011 and references therein). Numerical time scale after Gradstein et al. (2012). Situationof the Jurassic/Cretaceous boundary: 1 – after Colloque sur la limite Jurassique-Crétacé (1973); 2 – after Colloque sur laCrétacé inferieur (1963); 3 – after Hoedemaeker (1991)

wschodniej Anglii (Cope, 2008). Dopiero amonity z base-nów angielskich s¹ korelowane z amonitami borealnymipó³nocnej Rosji (Rogov & Zakharov, 2009). Ju¿ od dawnazdawano sobie sprawê, ¿e granica wo³gu i riazania jestznacz¹co m³odsza od granicy pomiêdzy tytonem i beria-sem (Cope, 2008). Wyniki badañ paleomagnetycznychzespo³u czesko-rosyjskiego (Houša i in., 2007; ryc. 6) poraz pierwszy pozwoli³y na iloœciowe uchwycenie/oszaco-wanie tej ró¿nicy na 1–1,5 mln lat, zale¿nie od wybranejkalibracji wiekowej liniowych anomalii magnetycznych naoceanie (zob. Gradstein i in., 2004; Tominaga & Sager,2010; Gradstein i in., 2012).

Magnetostratygraficznego datowania wydarzenia Mj�l-nir w profilu Nordvik nie mo¿na jeszcze przyjmowaæ bez-krytycznie. Nordvik to jedyny, jak dot¹d, profil w domenieborealnej posiadaj¹cy kalibracjê magnetostratygraficzn¹.Zintegrowany schemat bio- i magnetostratygraficzny dladomeny borealnej powinien zostaæ potwierdzony w co naj-

mniej kilku innych lokalizacjach. Dla porównania: chrono-stratygrafia profili tetydzkich z interwa³u granicy jura/kre-da oparta jest na zintegrowanych danychmikrobiostratygraficznych i magnetostratygraficznych zponad 20 profili l¹dowych i jednego rdzenia DSDP (zob.Grabowski, 2011). Pewne w¹tpliwoœci co do precyzjiwydzieleñ magnetostratygraficznych Houšy i in. (2007)nasuwaj¹ siê tak¿e przy analizie tempa sedymentacji wprofilu Nordvik, szacowanego niezale¿nie za pomoc¹dwóch metod stratygraficznych. Wed³ug Zakharova i in.(1993) prêdkoœæ sedymentacji poni¿ej (poziomy Okensis iTaimyrensis) i powy¿ej anomalii Ir (poziomy Sibiricus iKochi) wynosi³a 5–9 m/mln lat, natomiast w poziomieChetae (anomalia Ir) spad³a poni¿ej 1 m/mln lat (ryc. 6).Dane magnetostratygraficzne Houšy i in. (2007) implikuj¹nieco tylko wy¿sze tempo gromadzenia siê osadów (8–12m/mln lat w magnetozonach M20n, M19r i M18n), jednakzasadnicza kondensacja stratygraficzna przypada na

520

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

18

17

16

15

14

13

12

10

11

9

8

7

6

5

4

3

2

Koch

iS

ibir

icus

Che

tae

Taim

yren

sis

Oke

nsi

s„E

xoticu

s„

Varia-bilis

10

5

20

M18r

M19r

M18n

M19n

M20n

M20n

M16r

M17n

M17r

M18r

M19n

M19r

M20n

M20n

M17r

Ria

zan

Rya

zania

n

Ria

zan

Rya

zania

n

Wo³g

Volg

ian

Wo³g

Volg

ian

PLLPLLPLL

Mag

net

ost

raty

gra

fia

(Bra

gin

i in

.,2

01

3)

Mag

net

ost

rati

gra

ph

y(B

rag

inet

al.,

20

13

)

Szybkoœæ sedymentacji(Houša i in., 2007; Grabowski, 2011)

Sedimentation rate(Houša et al., 2007; Grabowski, 2011)

SzybkoϾ sedymentacji(Bragin i in., 2013)Sedimentation rate(Bragin et al., 2013)

SzybkoϾ sedymentacji i zawartoϾ Ir(Zakharov i in., 1993)

Sedimentation rate and Ir content(Zakharov et al., 1993)

Mag

neto

stra

tygr

afia

(Hou

šai i

n.,

2007

)M

agne

tost

ratig

raph

y(H

ouša

etal

.,20

07)

Mi¹

¿szo

Ͼ[m

]T

hic

knes

s[m

]

Lit

olo

gia

Lit

ho

log

y

Num

erw

arst

wy

Bed

num

ber

Zo

ny

amo

nit

ow

eA

mm

on

ite

zon

es

0 2 8 Ir [ppb]4 6

2 4 6 8[m/mln lat][m/My] 2 4 6 8

[m/mln lat][m/My] 2 4 6

[m/mln lat][m/My]

a b

i³owceclay

mu³owcesilty clay

i³owce bogate w materiê organiczn¹organic-rich clay

ska³y spêkanefractured rock

warstwa sfosfatyzowanego wapienia (PLL)condensed phosphatized limestone layer (PLL)

konkrecje wêglanowecarbonate concretions

³awice z cementacj¹ wêglanow¹beds with carbonate cement

a – piryt, b – glaukonita – pyrite, b – glauconite

Ryc. 6. Magnetostratygrafia, tempo sedymentacji i zawartoœæ irydu na pograniczu wo³gu i riazania w profilu Nordvik (Syberia, rejonp³w. Tajmyr) (Bragin i in., 2013, nieco zmienione). 1 – i³owce; 2 – mu³owce; 3 – i³owce bogate w materiê organiczn¹; 4 – ska³y spêkane;5 – warstwa wapienia sfosfatyzowanego wapienia (PLL); 6 – konkrecje wêglanowe; 7 – ³awice z cementacj¹ wêglanow¹; 8 – (a) piryt;(b) glaukonitFig. 6. Magnetostratigraphy, sedimentation rate and iridium content in the Nordvik section (Siberia, Taymyr peninsula) (Bragin et al.,2013, slightly modified). 1 – clay; 2 – silty clay; 3 – organic-rich clay; 4 – fractured rock; 5 – condensed phosphatized limestone layer(PLL); 6 – carbonate concretions; 7 – beds with carbonate cement; 8 – pyrite (a), glauconite (b)

magnetozony M19n i M18r – 1,5–2 m/mln lat (Grabowski,2011), a wiêc wyraŸnie poni¿ej anomalii Ir, która wystêpu-je tylko w 6 cm warstwy wapienia na granicy poziomówChetae/Sibiricus (dolna czêœæ M18n). Najnowsze wynikibadañ magneto-stratygraficznych z profilu Nordvik (Bra-gin i in., 2013) wskazuj¹, ¿e Houša i in. (2007) przeoczylikrótki interwa³ o odwrotnym namagnesowaniu na pograni-czu poziomów Chetae i Sibiricus, interpretowany jakoM17r. Je¿eli tak jest w istocie (zob. Guzhikov, 2013), tointerwa³ niskiego tempa sedymentacji, obliczonego napodstawie magnetostratygrafii, obejmowa³by tak¿emagnetozony M18n i M17r, a wiêc równie¿ horyzont ano-malii irydowej (ryc. 6). Granica piêter wo³¿añskiego i ria-zañskiego i samo wydarzenie Mj�lnir, zgodnie z danymiBragina i in. (2013), usytuowane by by³y w najni¿szej czê-œæi magnetozony M17r, a wiêc na granicy poziomów amo-nitowych Jacobi i Occitanica (podpoziomy Grandis iSubalpina), odpowiadaj¹cej granicy dolnego i œrodkowegoberiasu (por. ryc. 5 i 6).

Poszukiwania œladów wydarzenia Mj�lnir poza obsza-rem Arktyki do tej pory nie przynios³y jednoznaczniepozytywnych rezultatów. Deconinck i in. (2000) orazSchnyder i in. (2005) dopuszczali mo¿liwoœæ, ¿e osadychaotyczne wystêpuj¹ce w stropie górnojurajskiej formacjiGres de Oises w rejonie Boulonnais (pn. Francja) s¹ efek-tem fali tsunami, która powsta³a w wyniku impaktu. Deco-ninck i in. (2000) wysunêli hipotezê, ¿e nag³a transgresjamorska w purbeku po³udniowej Anglii w poziomie CinderBeds mog³a byæ zwi¹zana z przerwaniem bariery laguno-wej wskutek uderzenia tsunami. Szczegó³owe badaniageochemiczne nie potwierdzi³y jednak wystêpowania pod-wy¿szonych koncentracji platynowców w tych profilach(McDonald i in., 2006). Negatywny wynik tych badañmo¿na t³umaczyæ faktem, ¿e poziom Cinder Beds jest naj-prawdopodobniej m³odszy od wydarzenia Mj�lnir. Wed³ugOgg i in. (1994; zob. tak¿e Grabowski, 2011) horyzont Cin-der Beds korelowany jest z magnetochron¹ M17n, podczasgdy magnetostratygraficzne datowanie wydarzenia Mj�l-nir wskazuje na magnetochrony M18n lub sp¹g M17r (zob.rozdzia³ powy¿ej). W profilach tetydzkich równie¿ niezidentyfikowano znacz¹cych anomalii Ir w interwale gra-nicy jura/kreda (zob. Kudielka i in., 2001, profil Bosso,Apeniny), co wydaje siê zrozumia³e, gdy weŸmie siê poduwagê pierwotn¹ odleg³oœæ tych obszarów od miejscaupadku bolidu. W tym kontekœcie celowym siê staje szcze-gó³owe zbadanie profilu utworów z pogranicza jury i kredyna Kujawach i pó³nocno-zachodniego Pomorza pod k¹temobecnoœci anomalii irydowej, któr¹ mo¿na by wi¹zaæ zwydarzeniem Mj�lnir. Wystêpuj¹ca tu bardzo kompletnasukcesja osadów powsta³ych przy granicy jury i kredy,napotkana w wierceniach, tworzy³a siê niew¹tpliwie znacz-nie bli¿ej miejsca uderzenia ni¿ profile tetydzkie, co rokujeszansê na powodzenie takich badañ. Potencjalnie uzyskanewyniki mog³yby byæ bardzo interesuj¹ce, bowiem spodzie-wana anomalia irydowa przypada³aby na œrodkow¹ iwy¿sz¹ czêœæ formacji kcyñskiej (ogniwo z Wieñca iogniwo skotnickie), reprezentowan¹ przez licz¹ce do oko³o150 m mi¹¿szoœci osady, wykszta³cone w ni¿szej czêœciprzez wapienie, gipsy i anhydryty oraz le¿¹ce wy¿ej i³owcemargliste. Osady te, odpowiadaj¹ce poziomom ma³¿oracz-

kowym od F do A, reprezentuj¹ facjê purbeck¹ i le¿¹ poni¿ejudokumentowanych amonitami osadów morskich. Opisa-ne osady dostarczy³y zarówno amonitów tetydzkich, wska-zuj¹cych na wy¿sz¹ czêœæ œrodkowego i górny berias(poziomy amonitowe Occitanica i Boissieri), a jednocze-œnie amonitów riazañskich, wskazuj¹cych na wy¿sz¹ czêœædolnego i górny riazañ (poziomy amonitowe Rjasanensis iAnalogus-Tzikwinianus) (Marek i in., 1989; Marek &Shulgina, 1996; por. tak¿e Mitta, 2004). Ewentualneodkrycie w omawianych osadach anomalii irydowej, któr¹mo¿na by³oby wi¹zaæ z wydarzeniem Mj�lnir, mia³obyistotne znaczenie stratygraficzne, bowiem pozwoli³obyskorelowaæ sp¹g piêtra riazañskiego z opart¹ na ma³¿oracz-kach skal¹ stratygraficzn¹ stosowan¹ dla datowania osa-dów facji purbeckiej.

Autorzy wyra¿aj¹ gor¹ce podziêkowania dla Oksany Dziuby(Instytut Geologii Naftowej i Geofizyki Rosyjskiej AkademiiNauk, Nowosybirsk) za udostêpnienie danych dotycz¹cychmagnetostratygrafii i tempa sedymentacji w profilu Nordvik,zawartych w pracy Bragina i in. (2013). Dziêkujemy te¿ J. Tur-czynowiczowi (PIG-PIB) za pomoc w przygotowaniu rycin. Spe-cjalne podziêkowania sk³adamy recenzentom Marcinowi Ma-chalskiemu i Sylwestrowi Markowi za cenne uwagi.

LITERATURA

BRAGIN V.YU., DZYUBAO.S., KAZANSKY A.YU. & SHURYGIN B.N.2013 – New magnetostratigraphic data on the Jurassic-Cretaceousboundary interval of Nordvik Peninsula (north of Eastern Siberia).Russian Geol. and Geoph., 54: 335–348.Colloque sur la limite Jurassique-Crétacé, Lyon-Neuchatel (1973) –1975: Bureau de Recherches Geologiques et Minieres, Memoires, 86,s. 393.Colloque sur la Crétacé inferieur, Lyon (1963) – 1965: Bureau deRecherches Geologiques et Minieres, Memoires, 34, s. 840.COPE J.C.W. 2008 – Drawing the line: the history of the Jurassic-Cre-taceous boundary. Proceedings of the Geologists' Associations, 119:105–117.DECONINCK J-F., BAUDIN F. & TRIBOVILLARD N. 2000 – ThePurbeckian facies of the Boulonnais: a tsunami deposit hypothesis(Jurassic-Cretaceous boundary, northern France). Comptes RendusAcademy of Sciences, Paris (Earth and Planetary Sciences), 330: 527–532.DYPVIK H. & ZAKHAROV V. 2010 – Late Jurassic/Early Cretaceousphosphates of Nordvik, North Siberian Basin. Polar Research, 29:235–249.DYPVIK H., GUDLAUGSSON S.T., TSIKALAS F., ATTREP M.,FERRELL R.E., KRINSLEY D.K., MØRK A., FALEIDE J.I. & NAGY J.1996 – Mj�lnir structure: an impact crater in the Barents Sea. Geology,24: 779–782.DYPVIK H., KYTE F.T. & SMELROR M. 2000 – Iridium peaks andalgal blooms – the Mjølnir impact. Abstr. 31 st. Lunar and PlanetaryConference, Houston, Texas, March 13–17: 1538.DYPVIK H., SANDBAKKEN P.T., POSTMA G. & MØRK A. 2004a –Early post-impact sedimentation around the central high of the Mj�lnirimpact crater (Barents Sea, Late Jurassic). Sedim. Geol., 168: 227–247.DYPVIK H., MØRK A., SMELROR M., SANDBAKKEN P.T.,TSIKALAS F., VIGRAN J.O., BREMER G.M.A., NAGY J.,GBRIELSEN R.H., FALEIDE J.I., BAHIRU G.M. & WEISS H.M. 2004b– Impact breccias and ejecta from the Mjølnir crater in the Barents Sea –the Ragnarok Formation and Sindre Bed. Norwegian J. Geol., 84:143–167.DYPVIK H., SMELROR M., MØRK A. & TSIKALAS F. 2010 – Ejectageology. [W:] Dypvik H., Tsikalas F. & Smelror M. (red.) The Mjølnirimpact event and its consequences. Geology and geophysics of a LateJurassic/Early Creteceous marine impact event. Springer, 175–194.DZYUBA O.S. 2012 – Belemnites and biostratigraphy of the Jurassic--Cretaceous boundary deposits of the Northern East Siberia: new dataon the Nordvik peninsula. Stratigraphy and Geological Correlations,20, 1: 53–72.

521

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

GLIMSDAL S., PEDERSEN G.K., LANGTANGEN H.P.,SHUVALOV V. & DYPVIK H. 2010 – The Mj�lnir tsunami. [ W: ]Dypvik H., Tsikalas F. & Smelror M. (red.) The Mj�lnir impact eventand its consequences. Geology and geophysics of a Late Jurassic/EarlyCreteceous marine impact event. Springer, 257–271.GRABOWSKI J. 2011 – Magnetostratigraphy of the Jurassic-Cretace-ous boundary interval in the Western Tethys and its correlations withother regions: a review. Volumina Jurassica, 9: 105–128.GRADSTEIN F.M, OGG J.G. & SMITH A. 2004 – A Geologic TimeScale 2004. Cambridge University Press, s. 589.GRADSTEIN F.M., OGG J.G., SCHMITZ M. & OGG G. 2012 – TheGeologic Time Scale 2012, vol. I. Elsevier B.V, s. 435.GUDLAUGSSON S.T. 1993 – Large impact crater in the Barents Sea.Geology, 21: 291–294.GUZHIKOV A.YU. 2013 – Solving unsolvable problems in stratigra-phy – Comments to the paper "New data on the magnetostratigraphy ofthe Jurassic-Cretaceous boundary interval, Nordvik Peninsula" (northernEast Siberia) by V. Yu. Bragin et al.. Russian Geol. and Geoph.,54: 349–354.HAMMER �., NAKREM H.A., LITTLE C.T.S., HRYNIEWICZ K.,SANDY M.R., DRUCKENMILLER P., KNUTSEN E.M., HURUM J.H.& H�YBERGET M. 2011 – Hydrocarbon seeps from close to theJurassic-Cretaceous boundary. Palaeogeography, Palaeoclimatology,Palaeoecology, 306: 15–26.HOEDEMAEKER P.J. 1991 – Tethyan – Boreal correlations and theJurassic-Cretaceous boundary. Newsletters on Stratigraphy, 25: 37–60.HOUŠA V., PRUNER P., ZAKHAROV V.A., KOSTAK M.,CHADIMA M., ROGOV M.A., ŠLECHTA S. & MAZUCH M. 2007 –Boreal-Tethyan correlation of the Jurassic-Cretaceous boundary inte-rval by magneto- and biostratigraphy. Stratigraphy and Geological Cor-relation, 15 (3): 297–309.HUNT C.O. 2004 – Palynostratigraphy of the classic Portland and Pur-beck sequences of Dorset, southern England, and the correlation ofJurassic-Cretaceous boundary beds in the Tethyan and Boreal realms.[W:] Beaudoin A.B, Head M.J (red.) The palynology and micropaleon-tology of boundaries. Geological Society of London, Special Publica-tions, 230: 173–186.KUDIELKA G., KOEBERL C., MONTANARI A., NEWTON J. &REINHOLD W.U. 2001 – Stable isotope and trace element stratigraphyof the Jurassic-Cretaceous boundary, Bosso River Gorge, Italy. [W:]Buffetaut E., Koeberl C (red.) Geological and Biological Effects ofImpact Events. Impact studies, vol. 1, Springer, 25–68.MAREK S., RAJSKA M. & SZTEJN J. 1989 – Nowe dane na tematstratygrafii pogranicza jury i kredy w Polsce centralnej (Kujawy).Kwart. Geol., 33: 209–224.MAREK S. & SHULGINA N. 1996 – Biostratigraphic correlationbetween Lower Creteceous deposits in the central region of East-Euro-pean Platform and the Polish Lowlands. Geol. Quart., 40: 129–140.MCDONALD I., IRVINE J.G., DE VOS E., GALE A.S. & REINOLD W.U.2006 – Geochemical search for impact signatures in possibleimpact-generated units associated with the Jurassic-Cretaceous boundaryin southern England and northern France. [W:] Cockell Ch., Koeberl Ch.,Gilmour I. (red) Biological Processes Associated with Impact Events,Springer, Impact Studies 2006: 257–286.MITTA V.V. 2004 – On the ammonite succession in the Jurassic-Creta-ceous boundary beds of the Moscow Syneclise. Paleontological J., 38:483–491.OGG J.G. & HINNOV L.A. 2012 – Jurassic. [ W: ] Gradstein F., OggJ.G., Schmitz M. & Ogg G. (red.) The geologic time scale. Elsevier,731–791.OGG J.G., HASENYAGER W. & WIMBLEDON W. 1994 – Jurassic--Cretaceous boundary: Portland-Purbeck magnetostratigraphy and

possible correlation to the Tethyan faunal realm. Geobios, 17:519–527.ROGOV M. & ZAKHAROV V. 2009 – Ammonite- and bivalve-basedbiostratigraphy and Panboreal correlation of the Volgian Stage. Sciencein China Series D. Earth Sc., 52: 1890–1909.SCHNYDER J., BAUDIN F. & DECONINCK J-F. 2005 – A possibletsunami deposit around the Jurassic-Cretaceous boundary in theBoulonnais area (northern France). Sedim. Geol., 177: 209–227.SCHULTE P., ALEGRET L., ARENILLAS I., ARZ J.A. i in. 2010 –The Chicxulub asteroid impact and mass extinction at the Cretaceous--Paleogene boundary. Science, 327: 1214–1218.SHUVALOV V. & DYPVIK H. 2004 – Ejecta formation and craterdevelopment of the Mj�lnir impact. Meteoritics & Planetary Science,39: 467–479.SHUVALOV V., DYPVIK H. & TSIKALAS F. 2002 – Numericalsimulations of the Mj�lnir marine impact crater. J. Geoph. Research,107, E7, 5047, 10.1029/2001JE001698.SMELROR M., KELLY S.R.A., DYPVIK H., M�RK A., NAGY J. &TSIKALAS F. 2001 – Mj�lnir (Barents Sea) meteorite impact ejectaoffers a Volgian-Ryazanian boundary marker. Newsl. Stratigr., 38:129–140.SMELROR M. & DYPVIK H. 2005 – Marine microplankton biostrati-graphy of the Volgian-Ryazanian boundary strata, western BarentsShelf. NGU-Bull., 443: 61–69.TOMINAGA M. & SAGER W.W. 2010 – Revised Pacific M-anomalygeomagnetic timescale. Geoph. J. Internat., 182: 203–232.TSIKALAS F., GUDLAUGSSON S.T. & FALEIDE J.I. 1998 – Collap-se, infilling and postimpact deformation at the Mj�lnir impact crater,Barents Sea. Geol. Soc. Amer. Bull., 110: 537–552.TSIKALAS F., FALEIDE J.I., GUDLAUGSSON T. & ELDHOLM O.2010 a – Impact structure and morphology. [W:] Dypvik H., Tsikalas F.& Smelror M. (red.) The Mj�lnir impact event and its consequences.Geology and geophysics of a Late Jurassic/Early Creteceous marineimpact event. Springer, 47–74.TSIKALAS F., FALEIDE J.I., WERNER S.C., TORSVIK T.,GUDLAUGSSON T. & ELDHOLM O. 2010 b – Impact geophysicsand modeling. [W:] Dypvik H., Tsikalas F. & Smelror M. (red.) TheMj�lnir impact event and its consequences. Geology and geophysics ofa Late Jurassic/Early Creteceous marine impact event. Springer,75–137.WIERZBOWSKI A., HRYNIEWICZ K., HAMMER �., NAKREM H.A.& LITTLE C.T.S. 2011 – Ammonites from hydrocarbon seep carbonatebodies from the uppermost Jurassic – lowermost Cretaceous of Spits-bergen and their biostratigraphical importance. N. Jb. Geol. Paläont.Abh., 262: 267–288.WIMBLEDON W.A.P., 2008 – The Jurassic-Cretaceous boundary: anage-old correlative enigma. Episodes, 31: 423–428.WIMBLEDON W.A.P., CASELLATO C.E., REHAKOVAD., BULOT L.G.,ERBA E., GARDIN S., VERREUSSEL R.M.C.H., MUNSTERMAN D.K.& HUNT C.O. 2011 – Fixing a basal Berriasian and Jurassic-Cretace-ous (J/K) boundary – is there perhaps some light at the end of the tun-nel? Rivista Ital. Pal. Strat, 117: 295–307.ZAKHAROV V.A., NALNYAEVA T.I. & SHULGINA N.I. 1983 –New data on the biostratigraphy of the Upper Jurassic and Lower Cre-taceous deposits of the Paksa peninsula, Anabar embayment (north ofMiddle Siberia). Inst.Geol.Geoph., Siberian Branch Acad. Sci. USSR,528: 56–99.ZAKHAROV V.A., LAPUKHOV A.S. & SHENFIL O.V. 1993 – Iri-dium anomaly at the Jurassic-Cretaceous boundary in northern Siberia.Russian J. Geol. Geoph., 34 (1): 83–90.

Praca wp³ynê³a do redakcji 25.02.2013 r.Po recenzji akceptowano do druku 26.03.2013 r.

522

Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013

Zdjêcie na ok³adce: Góra Janusfjellet w Sassenfjorden na Spitsbergenie, profil typowy podgrupy Janusfjellet (jura-najni¿sza dolna kreda);warstwa Sindre znajduje siê w œrodkowej czêœci stoku, bezpoœrednio poni¿ej granicy œniegu (patrz str. 516). Fot. A. WierzbowskiCover photo: Janusfjellet Mt. in Sassenfjorden, Spitsbergen, the type section of the Janusfjellet Subgroup (Jurassic-lowermost Cretaceous); theSindre Bed occurs in the middle part of the slope, directly below the snow line (see p. 516). Photo by A. Wierzbowski

548

Ryc. 2. Centrum Uniwersyteckie (UNIS) w Longyearbyen na Spitsbergenie, gdzie odby³a siê (10–13.09.2007) konferencja „MarineImpacts and Environmental Consequences”Fig. 2. The University Centre (UNIS) in Longyearbyen, Spitsbergen, where the meeting "Marine Impacts and EnvironmentalConsequences" was held (10–13.09.2007)

Ryc. 3. Widok z Longyearbyen na Spitsbergenie ku pó³nocnemu wschodowi na s³abo nachylone utwory mezozoiczne (grupy Adventdalen)i przykrywaj¹ce utwory paleogeñskie (grupy Van Mijenfjorden) po drugiej stronie Adventfjorden. Obie fot. A. WierzbowskiFig. 3. View from Longyearbyen towards north-east over the Adventfjorden towards the gently inclined Mezozoic deposits of theAdventdalen Group, and the overlying Palaeogene deposits of the Van Mijenfjorden Group. Both photos by A. Wierzbowski

Meteorytowy krater Mjølnir na Morzu Barentsaw interpretacjach stratygraficznych (patrz str. 516)

The meteorite Mjølnir crater in the Barents Sea in stratigraphical interpretations (see p. 516)