the collection of sculptures in the archaeological museum of nikopolis. Η Συλλογή...

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ

Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ Κ Α Ι Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΑΘΗΝΑ 2018ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

Ιωάννινα, 10-13 Δεκεμβρίου 2014

Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Α

ΤΟ Α

ΡΧΑ

ΙΟΛ

ΟΓΙ

ΚΟ

ΕΡΓ

ΟΣ

ΤΗ Β

ΟΡΕ

ΙΟΔ

ΥΤΙ

ΚΗ

ΕΛ

ΛΑ

ΔΑ

ΚΑ

Ι ΤΑ

ΝΗ

ΣΙΑ

ΤΟ

Υ ΙΟ

ΝΙΟ

Υ1,

201

4Π

ΡΑ

ΚΤ

ΙΚΑ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚοσμητείαΦιλοσοφικήςΣχολής ΠανεπιστήμιοΙωαννίνων ΕφορείεςΑρχαιοτήτωνκαιΥπηρεσίεςΝεωτέρωνΜνημείων ΒΔΕλλάδας&ΝησιώντουΙονίου

ΕΠΙΣτΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙτΡΟΠΗ ΚατερίνηΛιάμπη,ΠανεπιστήμιοΙωαννίνων

ΚωνσταντίνοςΣουέρεφ,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΙωαννίνων

ΒαρβάραΠαπαδοπούλου,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΆρτας

ΒασίλειοςΚασκάνης,ΥπηρεσίαΝεωτέρωνΜνημείων&τεχνικώνΈργωνΗπείρου,ΒορείουΙονίου&ΔυτικήςΜακεδονίας

Οργανωτική ΕπιτρΟπή ΟλυμπίαΒικάτου,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΑιτωλοακαρνανίας

ΕλένηΚοτζαμποπούλου,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΚιλκίς

ΆνναΚωτσοβίλη,ΥπηρεσίαΝεωτέρωνΜνημείων&τεχνικώνΈργωνΔυτικήςΕλλάδος,Πελοποννήσου&ΝοτίουΙονίου

ΧριστίναΜερκούρη,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΖακύνθου

τένιαΡηγάκου,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΚέρκυρας

ΓεώργιοςΡήγινος,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΘεσπρωτίας

ΑνδρέαςΣωτηρίου,ΕφορείαΕναλίωνΑρχαιοτήτων

ΙωάννηςΧουλιαράς,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΘεσπρωτίας

γραμματΕιA ΆνταΑγγέλη,Φιλόλογος,ΠροϊσταμένηΓραμματεύςΚοσμητείαςΦιλοσοφικήςΣχολήςΠανεπιστημίουΙωαννίνων

ΧρήστοςΚλείτσας,Αρχαιολόγος,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΙωαννίνων

ΘάλειαΚύρκου,Αρχαιολόγος,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΙωαννίνων

ΑνθήΦιλίδου,Αρχαιολόγος,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΙωαννίνων

μακΕτα ΕΞωΦΥΛΛΟΥ Χρήστοςτσακούμης,Αρχιτέκτονας,ΕφορείαΑρχαιοτήτωνΙωαννίνων

ΓΕΝΙΚΗΕΠΟΠτΕΙΑ ΕλένηΚώτσου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΕΚΔΟΣΗΣ ΒίκυΘεοφιλοπούλου

ΚΑΛΛΙτΕΧΝΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ- ΦΩτΟΛΙΟΑ.Ε.ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥΥΛΙΚΟΥ-ΕΚτΥΠΩΣΗ

Ημετάφρασητωνκειμένωνστηναγγλικήσυμπεριλαμβανομένωνκαιτωνπεριλήψεωνστηναγγλικήκαιτηνγερμανικήέχειγίνειμεευθύνητωνσυγγραφέων.

©τΑΜΕΙΟΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝΠΟΡΩΝΚΑΙΑΠΑΛΛΟτΡΙΩΣΕΩΝΔΙΕΥΘΥΝΣΗΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑτΩΝΟδόςΠανεπιστημίου57,Αθήνα10564www.tap.gr

ISΒN978-960-386-366-3


Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ Κ Α Ι Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΑΘΗΝΑ 2018

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ

Ιωάννινα, 10-13 Δεκεμβρίου 2014

Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Α

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑντίΠρολόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

ΗΠΕΙΡΟΣ

ΧΡΙΣτΙΝΑΠΑΠΟΥΛΙΑΝέαδεδομέναγιατηνπαρουσίατωνΝεάντερταλστηΒορειοδυτικήΕλλάδακαιτανησιάτουΙονίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

ΚΩΝΣτΑΝτΙΝΑΓΡΑΒΑΝΗΗανασκαφικήδραστηριότητατουΠανεπιστημίουΙωαννίνωνστηνΉπειρο. . . . . . . . . . 35

ΕΙΡΗΝΗΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΈργααποκατάστασηςΕκκλησιαστικώνΜνημείωνμεφορέαυλοποίησηςτηνΠεριφέρειαΗπείρου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

ΧΡΗΣτΟΣΣτΑΥΡΑΚΟΣ,ΚΑτΕΡΙΝΑΚΟΝτΟΠΑΝΑΓΟΥ,ΣτΕΦΑΝΟΣΚΟΡΔΩΣΗΣ,ΦΑΝΗΛΥτΑΡΗ,ΧΡΗΣτΟΣτΣΑτΣΟΥΛΗΣ,ΗΛΙΑΣΠΙΝΑΚΟΥΛΙΑΣ

ΕρευνητικόπρόγραμμαγιατιςΒυζαντινέςκαιΜεταβυζαντινέςκτιτορικέςεπιγραφέςτηςΗπείρου(ΑριστείαΙΙ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣΚ.ΚΑΣΚΑΝΗΣ,ΝΙΚΟΛΑΟΣΧ.ΒΛΑΧΑΣΕργασίεςαποκατάστασηςκατάτηντελευταίαδεκαετίασευδροκίνητασυγκροτήματατηςΗπείρου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

ΙΩΑΝΝΙΝΑ

ΕΥΓΕΝΙΑΑΔΑΜΈρευνεςγιατηνεποχήτουΛίθουστηνΠΕΙωαννίνωνκαιαπόδοσητωνευρημάτωνστοευρύκοινό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

ΕΛΕΝΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥΠροϊστορικήΉπειρος,αυτήηάγνωστος…:τανέαστοιχείατωντελευταίωνχρόνωναπότηνκεντρικήΉπειρο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

ΙΟΥΛΙΑΚΑτΣΑΔΗΜΑ,ΕΛΕΝΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥΠαλαμπούτι:ΜίαθέσητηςμέσηςεποχήςτουΧαλκούστοΛεκανοπέδιοτωνΙωαννίνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81


8

ΗΛΙΑΣΑΝΔΡΕΟΥ,ΧΡΗΣτΟΣΚΛΕΙτΣΑΣ1979-2009:ΑρχαιολογικέςέρευνεςκοιλάδαςποταμούΓορμούΠωγωνίουΙωαννίνων.Δεδομένακαιπροοπτικές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

ΙΩΑΝΝΑΑΝΔΡΕΟΥτοΙερότηςΔήμητροςστηΔουρούτη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΓΙΟΥΝΗ,ΥΠΑτΙΑΦΑΚΛΑΡΗΝέαδεδομέναγιατηνοικιστικήοργάνωσητηςακρόποληςστηνΚαστρίτσαΝομούΙωαννίνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

ΧΑΡΑΚΑΠΠΑ,ΔΗΜΗτΡΗΣΚΟΝτΟΓΙΩΡΓΟΣΗοχύρωσητηςΑκρόποληςτηςΚαστρίτσας:νέαδεδομένατηςέρευνας. . . . . . . . . . . . . . 127

ΓΕΩΡΓΙΑΠΛΙΑΚΟΥ,ΘΑΛΕΙΑΚΥΡΚΟΥ,ΝΙΚΟΣΧΟΪΝΑΣΟοχυρωμένοςοικισμόςστολόφοΚαστρίτουΜεγάλουΓαρδικίου.Απότηνέρευνακαιτηνπροστασίαστηνανάδειξητουαρχαιολογικούχώρου. . . . . . . . 135

ΒΑΣΙΛΙΚΗΓΙΑΝΝΑΚΗ,ΑΝΑΣτΑΣΙΑΓΙΟΒΑΝΟΠΟΥΛΟΥΡωμαϊκάλουτράστολεκανοπέδιοΙωαννίνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

ΚΩΝΣτΑΝτΙΝΟΣΛ.ΖΑΧΟΣΔωδώνη.Σκιαγράφημαμιαςαφήγησης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

ΓΕΩΡΓΙΟΣΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ,ΕΛΕΝΗΣΚΑΛΙΣτΗΗαρένατουθεάτρουτηςΔωδώνης.Μιανέαχρονολογικήπροσέγγιση. . . . . . . . . . . . . . . 165

ΝΙΚΟΛΑΟΣΑ.ΑΝΑΣτΑΣΟΠΟΥΛΟΣΚωνσταντίνοςΚαραπάνος:πολιτικόςβίος,κοινωνικήεπιρροήκαιαρχαιολογικέςαναζητήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

ΔΗΜΗτΡΑΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥΕκπαιδευτικέςδράσειςστοΒυζαντινόΜουσείοΙωαννίνων.Εκπαιδευτικόπρόγραμμαστοπλαίσιοτηςπεριοδικήςέκθεσης«ΙπποκρατικήΙατρικήδιαμέσουτωναιώνων». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

ΒΙΡΓΙΝΙΑΜΑΥΡΙΚΑΕικαστικάτεκμήριαπροσκυνήματος:«Ιεροσολυμίτικα»του19ουαιώνασεναούςκαιμονέςτωνΙωαννίνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

ΠΟΛΥΞΕΝΗΔΗΜΗτΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥΠαρατηρήσειςστιςτοιχογραφίεςτουναούτηςΠαναγίας(ΚοίμησητηςΘεοτόκου)στηνΚληματιάΙωαννίνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

τΟΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΕΡΓΟΣτΗΒΟΡΕΙΟΔΥτΙΚΗΕΛΛΑΔΑΚΑΙτΑΝΗΣΙΑτΟΥΙΟΝΙΟΥ

9

ΑΝΘΗΦΙΛΙΔΟΥΕικόνατουΧριστούΠαντοκράτορααπότοΒραδετόΖαγορίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

ΑΛΙΚΗΛΥτΡΑΗπορείατουαρχοντικούΜίσιουστοχρόνοκαιηδημιουργίαεκθεσιακούχώρουστοισόγειότου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

ΓΕΩΡΓΙΑΠΛΙΑΚΟΥτοοικιστικόπλέγμαστολεκανοπέδιοτωνΙωαννίνων,απότηνπρώιμηεποχήτουΣιδήρουωςτουςελληνιστικούςχρόνους.Συνέχειεςκαιασυνέχειες. . . . . . . . . . . . . . . 227

ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ

ΣτΕΦΑΝΟΣΛΙΓΚΟΒΑΝΛΗΣNeanderthalsκαιHomo sapiensκατάτοΑνώτεροΠλειστόκαινοστηβορειοδυτικήΕλλάδα.ΝέεςμαρτυρίεςαπότιςλιθοτεχνίεςλαξευμένουλίθουτωνυπαίθριωνθέσεωντηςΘεσπρωτίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

ΘΕΟΔΩΡΑΛΑΖΟΥ,ΜΑΡΙΑ-ΛΟΥΙΖΑΛΕΛΑ,ΟΥΡΑΝΙΑΠΑΛΛΗ,ΓΕΩΡΓΙΟΣΡΗΓΙΝΟΣ,ΑΝτΩΝΙΑτΖΩΡτΖΑτΟΥ,ΧΡΗΣτΟΣτΣΑΚΟΥΜΗΣ

ΘεσπρωτώνΧώρα:ηιδέα,οσχεδιασμός,ηυλοποίησητουΑρχαιολογικούΜουσείουΗγουμενίτσαςκαιηπαρουσίατουωςπολύπλευρουπολιτιστικούοργανισμούτηςτοπικήςκοινωνίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

ΚΑΣΣΙΑΝΗΛΑΖΑΡΗ,ΓΕΩΡΓΙΟΣΡΗΓΙΝΟΣΕλέακαιΕλεάτιδα.ΗοικιστικήοργάνωσηστηνκοιλάδατηςΠαραμυθιάςμεβάσητανέααρχαιολογικάδεδομένα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

ΣτΕΦΑΝΟΣΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ,ΔΗΜΗτΡΑΔΡΟΣΟΥ,ΒΑΣΙΛΙΚΗΛΑΜΠΡΟΥΗκοιλάδατουμέσουΚαλαμάκαιοοικισμόςτηςΦανοτής-Ντόλιανης. . . . . . . . . . . . . . . 271

ΚΑΣΣΙΑΝΗΛΑΖΑΡΗ,ΑΝτΩΝΙΑτΖΩΡτΖΑτΟΥ,ΚΑτΕΡΙΝΑΚΟΥΝτΟΥΡΗΕλέγχονταςταθεσπρωτικάπαράλια:ΟπαραλιακόςοικισμόςτουΔυμοκάστρουκαιηευρύτερηπεριοχή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

ΧΡΙΣτΙΝΑΓΚΑΝΙΑ,ΒΑΣΙΛΙΚΗΛΑΜΠΡΟΥ,ΣτΑΥΡΟΣΜΠΑΛΑΚΑΣ,ΛΙΛΑΦΑτΣΙΟΥ,ΧΡΗΣτΟΣτΣΑΚΟΥΜΗΣ

ταΓίτανακαιοιαρχαιότητεςστονκάτωρουκαιτιςεκβολέςτουΚαλαμά. . . . . . . . . . . . 297

ΚΑΛΛΙΟΠΗΠΡΕΚΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΛατρείεςσταΓίτανα.ΗλατρείατηςΘέμιτος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309


10

ΚΑΛΛΙΟΠΗΠΡΕΚΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ,ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣΑΝΔΡΕΟΥ,ΣτΑΥΡΟΥΛΑΑΡΓΥΡΟΥ

ΗέπαυληστηΜασκληνίτσα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

ΣτΕΦΑΝΟΣΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ,ΚΑΣΣΙΑΝΗΛΑΖΑΡΗ,ΒΑΣΙΛΙΚΗΛΑΜΠΡΟΥ,ΟΥΡΑΝΙΑΠΑΛΛΗ

ΗρωμαϊκήπαρουσίαστηΘεσπρωτίαμέσααπότααρχαιολογικάευρήματατηςτελευταίαςδεκαετίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

ΔΗΜΗτΡΑΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥΟτοιχογραφικόςδιάκοσμοςτουναούτηςΚοίμησηςΘεοτόκουΟυζντίνας. . . . . . . . . . . 341

ΠΡΕΒΕΖΑ - ΑΡΤΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣΡΗΓΙΝΟΣτοαρχαιολογικόέργοτηςπρώτηςπενταετίας(2006-2010)λειτουργίαςτηςΛΓ΄ΕφορείαςΠροϊστορικώνκαιΚλασικώνΑρχαιοτήτωνΠρέβεζας-Άρτας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

ΧΡΙΣτΙΝΑΜΕΡΚΟΥΡΗτοαρχαιολογικόέργοτηςΛΓ΄ΕφορείαςΠροϊστορικώνκαιΚλασικώνΑρχαιοτήτωνΠρέβεζας-Άρταςκατάταέτη2011-2014. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

ΓΕΩΡΓΙΟΣΕ.ΡΗΓΙΝΟΣ,ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΝτΟΓΙΑΝΝΗΣχεδιασμόςκαιυλοποίησητωνεκθέσεωντωννέωνΑρχαιολογικώνΜουσείωνΝικόποληςκαιΆρτας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

ΕΥΓΕΝΙΑΓΚΑτΖΟΓΙΑΔιατροφήκαιοικονομίαστηνΉπειρομέσααπότιςαρχαιοβοτανικέςέρευνεςστοΝεκρομαντείοτουΑχέροντακαιστηνΕπισκοπήΣερβιανών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

ΚΩΝΣτΑΝτΙΝΟΣΛ.ΖΑΧΟΣ,ΜΑΡΙΑΚΑΡΑΜΠΑ,ΕΥΑΓΓΕΛΟΣΠΑΥΛΙΔΗΣ,ΑΧΙΛΛΕΑΣτΡΑΝΟΥΛΙΔΗΣ

Σεβαστούκτίσμα:2000χρόνιαμετά:τοέργοτηςΕπιστημονικήςΕπιτροπήςΝικόπολης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

ΝΙΚΟΛΑΟΣΚΑτΣΙΚΟΥΔΗΣΗΣυλλογήΓλυπτώντουΑρχαιολογικούΜουσείουΝικόπολης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣΠΑΥΛΙΔΗΣΗδιαχείρισητωναστικώνλυμάτωντηςΝικόπολης.Παρατηρήσειςγιατοαποχετευτικόσύστηματηςπόλης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429


11

ΓΕΩΡΓΙΟΣΕ.ΡΗΓΙΝΟΣ,ΔΗΜΗτΡΗΣΝ.ΣΑΚΚΑΣΟΜείζωντηςΝικοπόλεωςλιμέναςστοΒαθύ.Οικιστικήοργάνωση,ιστορικήδιαδρομήκαιχρήσειςτουχώρου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441

ΛΕΩΝΙΔΑΣΛΕΟΝτΑΡΗΣ,ΙΟΥΛΙΑΣτΑΜΟΥΩδείοΝικόπολης.Νέαδεδομέναγιατηναρχιτεκτονικήμορφήκαιτηνκατασκευαστικήτεχνολογίατου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

ΑΝΘΗΑΓΓΕΛΗτοανατολικόνεκροταφείοτηςΑμβρακίας:χωροταξία,οργάνωσηκαιευρήματα. . . . 467

ΕΥΓΕΝΙΑΧΑΛΚΙΑΑναδεικνύονταςτηχριστιανικήΝικόπολη.ΗσυμβολήτηςΕπιστημονικήςΕπιτροπής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ

ΟΛΥΜΠΙΑΒΙΚΑτΟΥτοαρχαιολογικόέργοτηςΛΣτ΄ΕΠΚΑστηνΑιτωλοακαρνανία,τηΛευκάδακαιτοΜεγανήσικατάτηντελευταίατετραετία(2011-2014). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

ΒΙΒΙΑΝΣτΑΪΚΟΥΑκολουθώνταςτουςΝεάντερταλστιςόχθεςτουΕύηνουποταμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509

FRANZISKALANGLandscapearchaeologicalresearchinAkarnania.PreliminaryresultsoftheGreek-Germancollaboration. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521

ΦΩτΕΙΝΗΣΑΡΑΝτΗ,ΦΡΑΓΚΟΥΛΑΓΕΩΡΜΑΑρχαίαΜακύνειαΑιτωλίας:ηπολεοδομικήοργάνωσηενόςοικισμούμέσααπότααρχιτεκτονικάτουκατάλοιπα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

ΦΩτΕΙΝΗΣΑΡΑΝτΗ,ΓΕΡΑΣΙΜΟΥΛΑ-ΙΩΑΝΝΑΝΙΚΟΛΟΒΙΕΝΗΕργαλείαυφαντικήςτηςαρχαίαςΜακύνειας:πρώτηπροκαταρκτικήπαρουσίαση. . . 539

ΚΩΝΣτΑΝτΟΥΛΑΧΑΒΕΛΑΑρχαίοςΠρας.Επαναπροσέγγισημιαςπαλιάςπρότασης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

Ι.Α.ΠΑΠΑΠΟΣτΟΛΟΥΘέρμος.Παλαιάκαινέαανασκαφή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557

ΧΡΗΣτΟΣΕ.ΜΑτΖΑΝΑΣταλίθιναεργαλείααπότηνπροϊστορικήκαιπρωτοϊστορικήκατοίκησητουΘέρμου. . . . 571


12

GERHILDHÜBNERΟιστέγεςτουιερούτουΑπόλλωνοςστονΘέρμοΑιτωλίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585

ΓΕΩΡΓΙΟΣΣτΑΜΑτΗΣταλίθιναμέλητουβάθρουτουαγάλματοςτηςΑιτωλίαςστονΘέρμομεανάγλυφηπαράστασηγαλατικώνόπλων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 607

ΜΑΡΙΑΠΑτΕΡΑΚΗταμεταλλικάευρήματατηςανασκαφήςτουοικισμούκαιτουιερούτουΘέρμουΑιτωλίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617

ΙΩΑΝΝΗΣΠ.ΧΟΥΛΙΑΡΑΣτοέργοτηςπρώην22ηςΕφορείαςΒυζαντινώνΑρχαιοτήτωνκατάτοέτος2014. . . . . 627

ΙΩΑΝΝΗΣΠ.ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ,ΚΑτΕΡΙΝΑΧΑΜΗΛΑΚΗ,ΚΑτΕΡΙΝΑΚΑτΣΙΚΑΗκοιμητηριακήβασιλικήκαιτοβυζαντινόνεκροταφείοστηθέσηΆγιοςΓεώργιοςΕυηνοχωρίουΑιτωλοακαρνανίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637

ΚΑτΕΡΙΝΑΧΑΜΗΛΑΚΗ,ΠΑΝΑΓΙΩτΗΣΔΕΛΑΒΙΝΙΑΣ,ΙΩΑΝΝΑΓΚΟΥΜΠΛΙΑΛουτρικέςεγκαταστάσειςσεκοσμικόσυγκρότηματηςύστερηςαρχαιότηταςστονΔρυμόΒόνιτσας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649

ΒΙΚτΩΡΙΑΓΕΡΟΛΥΜΟΥ,ΒΑΣΙΛΕΙΟΣΠΑΝΑΓΙΩτΟΠΟΥΛΟΣΚεραμικήαπότοβυζαντινόνεκροταφείοστηθέσηΆγιοςΓεώργιος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661

ΑΘΗΝΑΖΩΓΑΚΗΓλυπτάαπότηνανασκαφήπαλαιοχριστιανικήςβασιλικήςστηΝαύπακτο. . . . . . . . . . . . 669

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ

ΔΗΜΗτΡΙΟΣΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ,ΔΗΜΗτΡΙΟΣΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥΑποτελέσματακαιεκτιμήσειςτουαρχαιολογικούελέγχουστηνόδευσητουαγωγούφυσικούαερίου«Ποσειδών»στοΒόρειοΙόνιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681

ΕΛΕΝΑΜΠΟΝΕΛΟΥΗοργάνωσητηςκατοικίαςστηΒόρειαΚέρκυραβάσειτωνπρόσφατωνανασκαφικώνερευνών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 695

ΚΑΣΣΙΑΝΗΛΑΖΑΡΗ,ΓΕΩΡΓΙΟΣΡΗΓΙΝΟΣ,ΧΡΗΣτΟΣΣΠΑΝΟΔΗΜΟΣ,ΑΝτΩΝΙΑτΖΩΡτΖΑτΟΥ

ΑνασκαφικέςέρευνεςσταοικόπεδατουΔικαστικούΜεγάρουκαιτου«ΛυρικούΘέατρου»στηβόρειανεκρόπολητηςαρχαίαςΚέρκυρας(2000-2007). . . . . . . . . . . . . . . . 705

ΚΑΛΛΙΟΠΗΠΡΕΚΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ,ΑΘΑΝΑΣΙΟΣΠ.ΣΓΟΥΡΟΥΔΗΣΚοσμήματααπότηνΚέρκυρακαιτηΘεσπρωτία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717


13

ΑΝΔΡΕΑΣΣΩτΗΡΙΟΥΜνημείατωννήσωνΚεφαλονιάςκαιΙθάκηςενταγμέναστοΕΣΠΑκαισεάλλαευρωπαϊκάπρογράμματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 729

ΟΔΥΣΣΕΑΣΜΕτΑΞΑΣ,ΓΕΩΡΓΙΑΣτΡΑτΟΥΛΗ,ΕΛΕΝΗΚΟτΖΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥΑνιχνεύονταςκοινωνικούςθεσμούςστονεολιθικόΙόνιο:ΗμαρτυρίααπότιςβλητικέςαιχμέςτουσπηλαίουΔράκαιναστηνΚεφαλονιά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 745

ΑΝΔΡΕΑΣΣΩτΗΡΙΟΥ,ΕΛΕΝΗΠΑΠΑΦΛΩΡΑτΟΥ,ΙΩΑΝΝΗΣΒΟΣΚΟΣ,ΕΥΔΟΞΙΑτΖΑΝΝΗ

ΜυκηναϊκήΚεφαλονιά:οιπρόσφατεςανασκαφικέςέρευνεςστονησί. . . . . . . . . . . . . . . . 757

ΑΝΔΡΕΑΣΣΩτΗΡΙΟΥ,ΕΥΦΡΟΣΥΝΗτΖΑΝΕτΑτΟΥΑρχαίαΣάμη:διαχρονικήκατοίκησημέσααπόταπρόσφαταανασκαφικάδεδομένα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 767

ΜΕΛΠΟΜΕΝΗΑΝΔΡΕΑτΟΥ,ΑΝΔΡΕΑΣΣΩτΗΡΙΟΥταφικήαρχιτεκτονικήκαιταφικέςπρακτικέςστηναρχαίαπόληΠάνορμοΚεφαλονιάς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779

GERASIMOSLIVITSANISTestingaWesternGreekpotteryKoine:LateArchaicandClassicalpotteryfromnorthernIthaca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 791

ΧΡΙΣτΙΝΑΜΕΡΚΟΥΡΗ,ΔΗΜΗτΡΑΝΙΚΟΛΙΑτοαρχαιολογικόέργοστηΖάκυνθο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801

ΑντίΠρολόγου

Αἰεὶ τέχνη μέγ’ ἀμείνων ἰσχύος ἐστίν1

ΗδιοργάνωσητουΣυνεδρίουμεθέμα«τοΑρχαιολογικόΈργοστηΒορειοδυτικήΕλ-λάδακαιτανησιάτουΙονίου»συνέπεσεμετησυμπλήρωσηπενήνταχρόνωνβίουτουΠανεπιστημίουΙωαννίνων(1964-2014),πρώτηΣχολήτουοποίουυπήρξεηΦιλοσοφι-κή.Επίμισό,σχεδόν,αιώνακαθηγητέςΑρχαιολογίαςτηςΦιλοσοφικήςΣχολήςδίδαξαννέουςαρχαιολόγους,συνεργάσθηκανκαισυνεχίζουννασυνεργάζονταιαπρόσκοπτα,στενάκαιδημιουργικάμετιςπροϊστάμενεςαρχέςκαιτουςαρχαιολόγουςτωνΕφορει-ώνΑρχαιοτήτωντηςενλόγωπεριοχής.ΗπρότασητηςΚοσμητείαςτηςΦιλοσοφικήςΣχολήςγιατηθέσπισηΣυνεδρίωνπουθαπροβάλλουντιςαρχαιολογικέςέρευνεςστηΒορειοδυτικήΕλλάδακαιτανησιάτουΙο-νίουβρήκεκαιτιςδύοπλευρές,τοτμήμαΙστορίαςκαιΑρχαιολογίαςκαιτιςΕφορείεςΑρχαιοτήτων,σύμφωνεςκαιένθερμες.Ομόθυμααποφασίσθηκανοισταθεράεπανα-λαμβανόμενες,ανάτριετία,συναντήσειςυπότηναιγίδατουΠανεπιστημίουΙωαννί-νων,μετηνπροϋπόθεσηότιστοχρονικόδιάστημαπουμεσολαβείθαεκδίδονταιταΠρακτικά,ώστεναδημοσιοποιείταιτοΑρχαιολογικόΈργοστηνεπιστημονικήκοινό-τητακαιτοενδιαφερόμενοκοινό.ΣτοΣυνέδριο,τοοποίοκαθορίσθηκεαπόμεγάλησυμμετοχήκαιπλούσιοπρόγραμμα,επιδιώχθηκε,αφενόςνακαταδειχθείτοπολύμορφοέργο,τοοποίοπραγματοποιούνοιαρχαιολόγοικαιάλλοισυνεργάτεςαπόΠανεπιστήμιαήΕρευνητικάΚέντρατηςημε-δαπήςκαιαλλοδαπής,αφετέρουναυποστηριχθούνοισυνθετικέςμελέτες.ΟιΠροϊστάμενοιτωνΕφορειώνΑρχαιοτήτωνπαρέθεσαντοιστορικότουαρχαιολογι-κούέργου,τοοποίοεπιτελέσθηκεστιςπεριοχέςελέγχουτους,αποτίοντας,παράλλη-λα,φόροτιμήςστουςπαλαιότερουςαρχαιολόγουςπουδραστηριοποιήθηκανεκεί,απότατέλητου19ουαιώνακαιεξής.ΟιέρευνεςσεολόκληρητηΒορειοδυτικήΕλλάδα,Ήπειρο,Αιτωλία,ΑκαρνανίακαιτηνησιωτικήζώνητουΙονίου,Κέρκυρα,Λευκάδα,Κεφαλονιά,Ζάκυνθοκαι Ιθάκη,κορυφώθηκανμε τιςμεταπολεμικέςκαισύγχρονεςγενιέςτωναρχαιολόγων,οπότανοιΕφορείεςΑρχαιοτήτωνεπανδρώθηκανμεπολλούςνέουςαρχαιολόγους,άρισταεκπαιδευμένους.

1.ΚλήμηςὁἈλεξανδρεύς(Μουσαῖος,Diels-Kranz,ἀπ.Β4).

15

16

ΚατάτιςεργασίεςτουΣυνεδρίουέγιναναναφορέςστανέαΑρχαιολογικάΜουσεία,ταοποίαιδρύθηκανστηνΆρτα,τηΝικόπολη,τοΘέρμο,τηνΗγουμενίτσατηΛευκάδα,καθώςκαιστη,σύγχρονωνπροδιαγραφών,επανέκθεσηστομητροπολιτικόΜουσείοΙωαννίνων.Παρουσιάσθηκαν, επίσης, οι αναστηλωτικές εργασίες, τα προγράμματαανάδειξηςκαιαποκατάστασηςτωντόπων,όπουέζησεκαιπαρήγαγεοάνθρωπος,κα-θώςκαιτωνμνημείωνπουκατέλιπε.ΟιαρχαιολόγοιΠροϊστορικήςκαιΚλασικήςκατεύθυνσηςγνωστοποίησαντοανασκα-φικότουςέργοαπότουςπροϊστορικούςχρόνουςέωςκαιτηνύστερηαρχαιότητα.ΜεταμεγάλαδημόσιαέργαπουήτανενεξελίξεικατάμήκοςτηςΙονίαςοδού,αναδύθη-κανολόκληρεςπόλεις,αιτωλικέςκαιακαρνανικές,απροσδόκητηςβαρύτητας,άμακαιγοητείας.Απότουςτειχισμένουςκαιατείχιστουςοικισμούς, τιςπόλεις,παράκτιεςήεκείνεςτηςτραχείαςηπειρωτικήςενδοχώρας,ταμεγάλαΙερά(Δωδώνη,Θέρμος,Άκτι-ον)καιταποικίλακινητάευρήματα,συμπεριλαμβανομένωντωνεπιγραφώνκαιτωννομισμάτων,συνάγονταισημαντικάσυμπεράσματαγιατουςθεσμούςκαιτιςεκάστοτεκοινωνικέςσυνιστώσες.Ενισχύθηκεηπαλαιότερηδιαπίστωση,σχετικήμετηδιηνεκήπαρουσίαΡωμαίωναποίκωνήεπιχειρηματιώνστιςαγρεπαύλειςκαιάλλεςεγκαταστά-σειςτουςσεόλοτομήκοςτωνακτώντουΙονίουΠελάγους,ήδηαπότο2οαι.π.Χ.ΠροωθήθηκανδυναμικάοιέρευνεςκαιοιμελέτεςγιατηΝικόπολη,πουαποδεικνύουνμετρόπομοναδικότηνυλοποίησηκαικαταξίωσητουφιλόδοξουσχεδίουτουιδρυτήτηςΟκταβιανού,αλλάκαικατοπινώναυτοκρατόρων.ΟιΒυζαντινοίαρχαιολόγοιπροέβαλαντοαξιοσημείωτοανασκαφικότουςέργο,καθώςκαιτιςεργασίεςστερέωσηςκαιαποκατάστασης,οιοποίεςδιενεργήθηκανσεπολυά-ριθμαεκκλησιαστικάμνημεία.ΗαποπεράτωσητηςΙονίαςΟδούεπέβαλεεκτεταμένηκαιταχείαανασκαφικήδραστηριότητα,τααποτελέσματατηςοποίαςσυμβάλλουνκα-ταλυτικάστηδιαμόρφωσημιαςπληρέστερηςεικόναςκαι ευκρινέστερηςαντίληψης,κυρίωςγιατηνπεριοχήτηςΑιτωλοακαρνανίαςκαιτονρόλοπουδιαδραμάτισεαπότουςπρωτοβυζαντινούςέωςκαιτουςμεταβυζαντινούςχρόνους:εκκλησίεςμεγάλεςήταπεινότερες,κοιμητηριακέςβασιλικές,βυζαντινάνεκροταφείαμεεπιγραφικάκείμεναμεγίστουενδιαφέροντοςκαιμίαπληθύςκινητώνευρημάτων.Ειδικέςμελέτεςαφιερώ-θηκανστηνερμηνευτικήπροσέγγισηαπεικονίσεωντωντοιχογραφιώνκαιτωνκινητώνεικόνωνηπειρωτικώνμονών,τηναναγνώρισηκαλλιτεχνώνκαικαλλιτεχνικώνσχολώνκαιρευμάτων,καθώςκαιτηναποτίμησητωνελαιογραφικώνσυνθέσεων,τωνιεροσο-λυμίτικων.ΑπότουςυπεύθυνουςτηςΥπηρεσίαςΝεωτέρωνΜνημείωνκαιτεχνικώνΈργωνπραγ-ματώθηκανέργααποκατάστασηςκαιανάδειξηςποικίλωνμνημείων.τοαρχοντικότηςοικογένειαςΜίσιουστα Ιωάννιναστεγάζει σήμερα την προαναφερθείσαΥπηρεσία,ηοποίαφρόντισεγιατηναποκατάστασήτουκαιδημιούργησεεξαιρετικούςεκθεσια-κούςχώρους.τοέργοαρχιτεκτόνωνκαιαρχαιολόγωνπεριλαμβάνειπαρεμβάσειςσταπερίφημακαιπολυάριθμαπετρόκτισταγεφύρια,πουαποτελούνχαρακτηριστικάκαιαξιόλογαδείγματατηςτοπικήςλαϊκήςαρχιτεκτονικής,επίσηςσταυδροκίνητασυγκρο-τήματα,τουςνερόμυλουςγιαάλεσμα,επεξεργασίαυφαντών,ρούχωνκαικαθαριότητα.

17

τοενδιαφέροντωνεπιστημόνωνπροσήλκυσετοφαρικόδίκτυοστανησιάτουΙονίουκαιτηνακτογραμμήτουνομούΑιτωλοακαρνανίας.Στην ίδιαπεριοχήεποπτεύονταιεργασίεςαποκατάστασηςσεκτίρια,πρώηνκαινυνσχολεία,γεφύρια,φάρους,νερόμυ-λουςκαιάλλακοσμικάκτίρια.Ηανασκαφικήέρευναδεδωρίζειπολύτιμηγνώσηαποκλειστικάστααρχαιολογικάζη-τούμενα.Ησυμβολήτηςεπεκτείνεταιστηδιάρθρωσηενός«νέουιστορικούλόγου»,ικανούναδιαφωτίσειπολλέςάδηλεςπτυχέςκαιπεριόδουςτηςιστορίαςτηςΒορειοδυ-τικήςΕλλάδαςκαιτωννησιώντουΙονίουΠελάγους,λόγωτηςελλιπούςπληροφόρη-σηςαπότιςλογοτεχνικέςπηγές.Γιατουςερευνητέςοτελικόςστόχοςδενείναιηπρόχειρηανάδειξητωνμνημείωντουπολιτισμούενονόματικαιμόνοντηςανάπτυξηςτουτουρισμού,αλλάηδιάσωσήτουςκαιημελέτηπουέχειωςσκοπούμενοτηνιστορικήγνώση.ΟισυνεργασίεςμεταξύτωνΠανεπιστημίων,άλλωνΙδρυμάτωνκαιτωνΕφορειώνΑρχαιοτήτωνείναιουσιαστικές,μεεναργείςστόχους,ανταποκρινόμενουςστιςσύγχρονεςδιεπιστημονικέςαπαιτήσεις.Πάνταμεσυλλογικόπνεύμα,γόνιμοδιάλογοκαιαλληλοσεβασμό,όπωςταιριάζεισεόσουςθεραπεύουντιςανθρωπιστικέςσπουδέςκαιτηντέχνη.

ΚατερίνηΛιάμπηΚοσμήτωρτηςΦιλοσοφικήςΣχολής

ΠανεπιστήμιοΙωαννίνων

Η ΣυλλογΗ γλυπτών του ΑρχΑιολογικου ΜουΣειου νικοπολΗΣ1

νικολΑοΣ κΑτΣικουδΗΣ

Συλλογές γλυπτών που περιλαμβάνουν έργα διαφόρων κατηγοριών δημοσιεύτηκαν στη χώρα μας τις δύο τελευταίες δεκαετίες. πρόκειται για συλλογικά έργα μεγάλης κλίμακας, όπως είναι οι τρεις τόμοι του καταλόγου των γλυπτών του Μουσείου της Θεσσαλονίκης ενώ ετοιμάζεται και ο τέταρτος τόμος. διεξοδικοί κατάλογοι γλυπτών όπου συζητούνται και περιγράφονται μόνο γλυπτά της έκθεσης του εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ή ομάδες γλυπτών έχουν ήδη εκδοθεί αρκετοί με σημαντικές παρατηρήσεις (δεσπίνης, καλτσάς 2014, χιιι-XIV). Η μελέτη του συνόλου των γλυπτών του εθνικού Αρχαιο-λογικού Μουσείου, σχεδιάστηκε από τον γ. δεσπίνη και τους συνεργάτες του και ήδη δημοσιεύτηκε ο πρώτος τόμος που περιλαμβάνει τα γλυπτά των αρχαϊκών χρόνων (δε-σπίνης, καλτσάς 2014). Έχουν επίσης δημοσιευτεί οι κατάλογοι γλυπτών της Συλλογής του Μουσείου Μπενάκη, του Αρχαιολογικού Μουσείου καβάλας και ο πρώτος τόμος με τα ελληνιστικά γλυπτά της ρόδου, μολονότι ο τελευταίος δεν εντάσσεται στο «σκεπτικό της συνολικής αντιμετώπισής τους σε μια επιστημονική σειρά» (δαμάσκος 2013, 14). Όπως σημειώνει ο δεσπίνης (et al. 1997, 8), «ένας επιστημονικός κατάλογος είναι το πρώτο βήμα αλλά και η απαραίτητη προϋπόθεση για τη μελέτη των μνημείων σε βάθος».

οι πρώτες ανασκαφές στη νικόπολη πραγματοποιήθηκαν από τον Αλέξανδρο Φι-λαδελφέα, αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου το 1913, και διήρκεσαν μέχρι το 1926. ο Φιλαδελφεύς δεν αρκέστηκε μόνο στην ανασκαφική έρευνα, αλλά επεδίω-ξε την ίδρυση αρχαιολογικού μουσείου στην πρέβεζα που στεγάστηκε στο δικαστικό Μέγαρο (πρώην οθωμανικό διοικητήριο) και από το 1921 στο ισόγειο του δημαρχείου και κατόπιν, το 1924, στο τζαμί γνωστό ως εσκί τζαμί ή τζαμί ιτς καλέ (εικ. 1), έξω από το κάστρο του Αγίου Ανδρέα (κωνσταντάκη 2013, 362-365. ρήγινος, κατερίνη 2009, 17. Στεφανίδου-τιβερίου, παπαγιάννη 2015, 2 σημ. 10, 3 σημ. 16-17). Η συλ-λογή γλυπτών του πρώτου μουσείου περιελάμβανε ρωμαϊκές σαρκοφάγους, τμήματα αγαλμάτων και βυζαντινά γλυπτά από τους ανεσκαμμένους χώρους της νικόπολης.

1. για τη συνδρομή τους στο έργο της καταγραφής και φωτογράφησης ευχαριστώ την προϊσταμένη της εφορείας Αρχαιοτήτων νομού πρέβεζας Α. Αγγέλη και την αρχαιολόγο Θ. κοντογιάννη.

419


420

Ας σημειωθεί ότι από το 1920 μεγάλο μέρος της έκτασης της νικόπολης διανεμήθη-κε σε ακτήμονες γειτονικών κοινοτήτων και ορισμένα αγροτεμάχια παραχωρήθηκαν στην Αρχαιολογική υπηρεσία, ενώ περιορισμένες ήταν και οι απαλλοτριώσεις. για τα αρχαία της συλλογής ο Φιλαδελφεύς συνέταξε αναλυτικό κατάλογο. Στην πρώτη συλ-λογή προστέθηκαν από το 1922 έως το 1941 και άλλα ευρήματα, ωστόσο το ευρετή-ριο του Μουσείου, που ήταν κατατεθειμένο στην εθνική τράπεζα, δεν διασώθηκε. το Μουσείο στο κάστρο του Αγίου Ανδρέα βομβαρδίστηκε το 1941 και ό,τι διέφυγε της καταστροφής, λεηλατήθηκε. ελάχιστα μεγάλα τμήματα μαρμάρινων έργων διασώθη-καν, όπως σαρκοφάγοι (Στεφανίδου-τιβερίου, παπαγιάννη 2015, 1-3), και όσα αρχαία απέμειναν, μεταφέρθηκαν το 1946 στη νικόπολη και τοποθετήθηκαν προσωρινά στο Φυλάκιο του Αρχαιολογικού χώρου.

για τα γλυπτά που προέρχονται από περισυλλογές και παραδόσεις υπάρχει το πρό-βλημα της ακριβέστερης προέλευσης. ο πέτσας κατά τα έτη 1945-1946 εντόπισε πλήθος γλυπτών και αρχιτεκτονικών μελών στις κατοικίες χωρικών στον Μύτικα (πέτσας 1950-1951). πληροφορίες για την προέλευση αυτών των ευρημάτων δεν κατάφερε να αποσπά-σει από τους χωρικούς, οι οποίοι αόριστα εξηγούσαν ότι προέρχονται από τη διάλυση των οχυρωμάτων των στρατευμάτων κατοχής. Ένα μικρό μουσείο που οικοδομήθηκε τη δεκα-ετία του 1960 κοντά στη Βασιλική Α και εγκαινιάστηκε το 1972, περιέλαβε στην έκθεσή του ολιγάριθμα γλυπτά, επιτύμβιες στήλες, σαρκοφάγους, επιγραφές και αρχιτεκτονικά μέλη (Βοκοτοπούλου 1973β). επιτακτική ήταν η ανάγκη ανέγερσης ενός νέου μουσείου που εγκαινιάστηκε το 2009 και η συλλογή των γλυπτών συγκροτήθηκε με όσα ευρήματα διασώθηκαν μετά τον ιταλικό βομβαρδισμό του τουρκικού ιμαρέτ της πρέβεζας, στις αρ-

Εικ. 1. Το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στο τζαμί. Κάστρο Αγίου Ανδρέα (Συλλογή Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις).

Η ΣυλλογΗ γλυπτών του ΑρχΑιολογικου ΜουΣειου νικοπολΗΣ

421

χές του 1941 (εικ. 2). Η συλλογή πλουτίστηκε με ευρήματα από τις νεότερες ανασκαφικές έρευνες και με γλυπτά που περισυλλέχθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο (εικ. 3).

οι πρώτες μελέτες για τα γλυπτά της νικόπολης εμφανίζονται μόλις τις δύο τελευ-ταίες δεκαετίες και αφορούν έναν ελάχιστο αριθμό έργων που έχουν δημοσιευτεί ανα-λυτικά. Σποραδικά μνημονεύονται ορισμένα στα Ανασκαφικά χρονικά του Αρχαιολο-γικού Δελτίου και στα Πρακτικά της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και άλλα σχο-λιάζονται γενικόλογα σε εκδόσεις που αφορούν τον αρχαιολογικό χώρο της νικόπολης. Με αυτά τα δεδομένα ο ανασκαφέας κ. Ζάχος σχεδίασε και πρότεινε τη μελέτη του συνόλου των γλυπτών της νικόπολης ως ακολούθως: το πρώτο βιβλίο στη σειρά απο-τελεί η μελέτη των σαρκοφάγων των Θ. Στεφανίδου-τιβερίου και ε. παπαγιάννη στη σειρά των εκδόσεων της Αρχαιολογικής εταιρείας (Στεφανίδου-τιβερίου, παπα γιάννη 2015). τα γλυπτά που προέρχονται από το μνημείο του Αυγούστου αποτελούν ένα ανα-σκαφικό σύνολο που μελετά και θα δημοσιεύσει ο ανασκαφέας κ. Ζάχος. τέλος, τα γλυπτά της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου του Μουσείου νικόπολης μελετώνται από τον υπογραφόμενο και την αρχαιολόγο ι. κατσαδήμα και θα δημοσιευτούν με τη μορφή αναλυτικού επιστημονικού καταλόγου2. το υλικό της συλλογής των γλυπτών εί-ναι ετερόκλητο ως προς την ποιότητα και ως προς τη σύνθεσή του. Η πλειονότητα των γλυπτών είναι μεγάλης κλίμακας, ενώ λίγα είναι τα έργα μικρών διαστάσεων. το μάρ-

2. Στον επίτιμο Έφορο Αρχαιοτήτων κ. Ζάχο, που μου ανέθεσε τη σύνταξη του επιστημονικού κατα-λόγου των γλυπτών του Μουσείου της νικόπολης, οφείλω θερμές ευχαριστίες.

Εικ. 2. Συλλογή γλυπτών. Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης.


422

μαρο στην πλειονότητα των γλυπτών είναι λευκόφαιο και λεπτόκοκκο και μοιάζει να είναι πεντελικό (για τη χρήση πεντελικού μαρμάρου που εισαγόταν στη νικόπολη μαζί με τις αττικές σαρκοφάγους, βλ. Στεφανίδου-τιβερίου, παπαγιάννη 2015). Από λευ-κό μάρμαρο από λατομεία της Θάσου είναι κατασκευασμένο τμήμα κίονα με τη μορ-φή πεπλοφόρου καρυάτιδας (Stefanidou-Tiveriou 2007). Η χρονολόγηση των έργων, όταν δεν υπάρχουν ανασκαφικά δεδομένα και σε συνδυασμό με την αποσπασματική διατήρηση του υλικού, προσδιορίζεται σε περιόδους, χωρίς τη δυνατότητα εγγύτερης χρονολόγησης. τα πρωιμότερα έργα είναι της ελληνιστικής εποχής, ενώ τα γλυπτά των αυτοκρατορικών χρόνων αποτελούν την πλειονότητα της συλλογής του Μουσείου.

Η νικόπολη είναι μια ελληνική πόλη που ιδρύει ο Αύγουστος μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου και η οποία δημιουργήθηκε με το συνοικισμό πόλεων και κωμών από την αρχαία Ήπειρο, την Ακαρνανία και την Αιτωλία, ενώ εγκαταστάθηκαν σε αυτή και ρωμαίοι έποικοι (γραβάνη 2007, 117). οι κάτοικοι μετέφεραν αντικείμενα και οι-κοδομικό υλικό, αλλά και μαρμάρινα γλυπτά. χαρακτηριστικό είναι το ανάγλυφο με παράσταση νεκροδείπνου, έργο αττικού εργαστηρίου, που βρέθηκε στην έπαυλη του Μάνιου Αντωνίου και χρονολογείται από το β΄ μισό του 4ου έως το 2ο αι. π.χ. (κύρ-κου 2006, 49). ο λέων που βρέθηκε ανάμεσα στις Θέρμες (Μπεντένια) και στην πε-ριοχή του Θεάτρου είναι εξαιρετικό έργο αττικού εργαστηρίου, χρονολογούμενος στον ύστερο 4ο ή στις αρχές του 3ου αι. π.χ. Σύγχρονος είναι ο εφορμών βρυχώμενος μαρ - μάρινος λέων, σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο ιωαννίνων, έργο και αυτό αττικού ερ-γαστηρίου (Βοκοτοπούλου 1973α, 88, πίν. 35), ο οποίος προέρχεται από ταφικό περίβολο πλούσιας οικογένειας στο νεκροταφείο του Μιχαλιτσίου (γραβάνη 1997). Ανάγλυφο με

Εικ. 3. Ανάγλυφο με παράσταση νεκρόδειπνου. Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης.


423

ερωτική σκηνή, που βρέθηκε κοντά στο νυμφαίο, χρονολογούμενο στις πρώτες δεκαετίες του 1ου αι. π.χ., μεταφέρθηκε και αυτό στη νικόπολη (κατσι-κούδης 2007). τα γλυπτά αυτά προφανώς είχαν ιδι-αίτερη βαρύτητα στη μνήμη του ντόπιου πληθυσμού.

τη νέα εποχή αντιπροσωπεύουν καλύτερα οι εικονιστικοί ανδριάντες και ιδιαίτερα οι αυτοκρα-τορικοί. Από την πρώιμη αυτοκρατορική εποχή βρέθηκαν πολύ σημαντικά παραδείγματα, όπως το πορτρέτο του Αυγούστου (εικ. 4) που ακολου-θεί τον τύπο Primaporta (Ζάχος 2001, 14-15, εικ. 1-3. κατσαδήμα 2017), τον πιο διαδεδομένο εικο-νιστικό τύπο του αυτοκράτορα. Αγαλματικά σύνο-λα της ιουλίας και κλαυδίας γενεάς και μελών των οικογενειών τους είχαν στηθεί σε πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας, είτε μέσα σε δημόσια κτίρια και χώρους είτε μέσα σε ναούς. Στο θέατρο του Βου-θρωτού ήταν στημένα στη scaenae frons του θεά-τρου ο ανδριάντας του Αυγούστου, η κεφαλή του οποίου αποδίδει αρκετά πιστά τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του τύπου, αλλά όχι την κόμμωση, και χρονολογείται στην πρώιμη εποχή του Αυγούστου (Gilkes 2003, 224-226, εικ. 8.28-8.29). Η νίκη του οκταβιανού, που τον κατέστησε κύριο της ρώμης και της Αυτοκρατορίας, ήταν κυρίως επίτευγμα του Αγρίππα (παπαστάμος 1971), ένα από τα πρόσωπα που συνέβαλαν καθοριστικά στην ίδρυση του πριγκηπάτου. Από το θέατρο επίσης του Βουθρωτού προέρχεται και η κεφαλή του Αγρίππα, τύπος Βουθρω-τού (Romeo 1998, 186, R20, εικ. 152, 153, 154. Gilkes 2003, 205, εικ. 8.11-8.12) που χρονολογείται στην πρώιμη εποχή του Αυγούστου. οι δύο παραπάνω κεφαλές ανήκαν σε θωρακοφόρους ανδριάντες και ήταν έργα του Αθηναίου γλύπτη Σωσικλή.

Στις βάσεις ανδριάντων συμπεριλαμβάνεται κυκλικό βάθρο με παράσταση Αμαζο-νομαχίας (Bol 1998, 145 κ.ε., πίν. 151e) που σε δεύτερη χρήση (6ος αι. μ.χ.) αποτέλεσε το δάπεδο του άμβωνα της βασιλικής Β στη νικόπολη (εικ. 5-6). Στο βάθρο στηριζόταν κατά πάσα πιθανότητα υπερμεγέθης χάλκινος τιμητικός ανδριάντας του Αυγούστου ή άγαλμα του ποσειδώνα (Schlörb 1963. Fink 1964-1965). Αρχαϊστικά ανάγλυφα, τα οποία συμβάλλουν στην αποδοχή του ρόλου του οκταβιανού στον ελλαδικό χώρο, απαντούν στη συλλογή των γλυπτών από τη νικόπολη. πρόκειται για τον ημικυλινδρι-κό αρχαϊστικό βωμό(;) ή βάθρο (Ζάχος 2007, ι: 414-415, ιι: 313-314, εικ. 3-7) με παρά-σταση πομπής δέκα θεών και ηρώων του ελληνικού πανθέου που βρέθηκε κατά την ανα-σκαφή του Μνημείου του Αυγούστου. επίσης, νεοαττικό ανάγλυφο από περισυλλογή στην περιοχή πολύ κοντά στο ρωμαϊκό τείχος με παράσταση του ερμή, τριών νυμφών και του πανός, χρονολογούμενο στην πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο (καραναστά-

Εικ. 4. Εικονιστική κεφαλή Αυγούστου. Αρχαιολογικό Μουσείο Νι κό πολης.


424

ση 2007, ι: 463-465, ιι: 347-349, εικ. 2-5), συσχετίζεται με τη νέα πολιτική πραγματι-κότητα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου και μεταδίδει κλίμα θρησκευτικής κατάνυξης και μιας ιερατικής αύρας, που εξ υπηρετούσε την εξύψωση του αυτοκράτορα και την ηθική ανόρθωση στην πρώ-ιμη αυτοκρατορική περίοδο.

το πορτρέτο του Μάρκου Αυρηλίου (Ζάχος et al. 2008, 53, 190) από το συγκρότημα του παλατιού, ακολουθεί τον τρίτο εικονιστικό τύπο που υιοθετήθηκε στον ελλαδικό χώρο και δημιουργήθηκε σύμ-φωνα με τους περισσότερους μελετητές στο χρονικό διάστημα 160-180 μ.χ. Η εξιδανί-κευση των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών του πορτρέτου είναι χαρακτηριστικό των ελληνικών πορτρέτων του αυτοκράτορα. Η χρονολόγηση στη δεκαετία 170-180 μ.χ. είναι πολύ πιθανή, ενώ δεν είναι απαραίτητο να συνδέεται με κάποια αυτοκρατορική επίσκεψη στη νικόπολη. πρόσφατα διατυπώθηκε η άποψη ότι ίσως δεν πρόκειται για πορτρέτο του Μάρκου Αυρηλίου αλλά για ιδιωτικό, που ακολουθεί τον αυτοκρατορι-κό εικονιστικό τύπο, και προτείνεται η χρονολόγηση γύρω στο 180 μ.χ. (χιώτη 2012, 300, πίν. 86γ-δ. κατσικούδης, υπό έκδοση). Στην κατηγορία των ιδιωτικών πορτρέ-των ανήκει και η εικονιστική κεφαλή ώριμης γυναίκας με ευγενική φυσιογνωμία (Βο-κοτοπούλου 1969). Η διατύπωση της κόμης με την εξαιρετικά σχολαστική απόδοση με χαράξεις των βοστρύχων συνδυάζει στοιχεία από εικονιστικούς τύπους της Φαυ-

στίνας της νεότερης (πρώ-τος εικονιστικός τύπος) και της λουκίλλας και η χρο - νολόγηση στα χρόνια 147-166/9 μ.χ. είναι πολύ πιθανή (χιώτη 2012, 269, αριθ. κατ. 228, πίν. 185β-δ). Ανάμεσα στα γλυπτά χαρακτηριστική είναι και η ερμαϊκή στήλη με δίδυμες προτομές γενειο-φόρου άνδρα και γυναικείας μορφής (ρήγινος, κατερίνη 2009, 129).

Από το θέατρο προέρχε-ται άγαλμα Μούσας με θε-

Εικ. 5. Μαρμάρινο ρωμαϊκό βάθρο με παράσταση Αμαζονο-μαχίας.

Εικ. 6. Τμήμα της παράστασης του βάθρου με ψηφιδωτές μορφές αγίων.


425

ατρικό χιτώνα και δορά, ίσως η ευτέρπη (Στεφανίδου-τιβερίου 1990, 89). Με αυτή πιθανώς να συσχετίζεται και μία δεύτερη που βρέθηκε τυχαία σε αγρό της περιοχής (BCH 1953, 221-223, εικ. 22). Αγάλματα Μουσών προορίζονται για τη διακόσμηση των θεάτρων και των ωδείων, αφού συνδέονται με την τέχνη και τη μουσική, καθώς και με την πνευματική καλλιέργεια εν γένει. Στη νικόπολη αγάλματα κοσμούσαν τις δύο κόγχες εκατέρωθεν της κεντρικής εισόδου της περιμετρικής στοάς (porticus in summa cavea) στο ανώτατο τμήμα του κοίλου. επίσης, σε μία αρχιτεκτονικά διαμορφωμένη scaenae frons είναι πιθανό να είχαμε ένα μεγαλύτερο σύνολο αγαλμάτων, όπως επί παραδείγματι στο θέατρο του Βουθρωτού για το οποίο αναφέρονται Μούσες ανάμεσα σε άλλα αγάλματα που έπεσαν από τη σκηνή του θεάτρου αυτού. το αρχιτεκτονικό γλυπτό, τμήμα κίονα με τη μορφή πεπλοφόρου καρυάτιδας που συνδυάζει χαρακτη-ριστικά αυστηρού ρυθμού με αρχαϊστικά μοτίβα, προέρχεται από ένα ιδιαίτερα σημα-ντικό κτίριο με πλαστικά διακοσμημένα στηρίγματα και χρονολογείται στην εποχή του Αδριανού (Stefanidou-Tiveriou 2007). το συνολικό ύψος κυμαίνεται περίπου στα 3,50-4 μ. ο αρχιτεκτονικός τύπος του υποστηρίγματος με πλαστική διακόσμηση ήταν συνη-θισμένος σε οικοδομήματα σε περιοχές του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, επί παραδείγματι η κεφαλή υδριαφόρου καρυάτιδας (Ζάχος et al. 2008, 189) από το μεγαλοπρεπές μαυσωλείο 2 της βόρειας νεκρόπολης και δεν υπαινίσσεται οπωσδήποτε επιρροή από κάποιο δημόσιο οικοδόμημα στη ρώμη. Θα μπορούσε να προέρχεται από ένα πρόπυλο, μια στοά ή να αποτελούσε την πρόσοψη κάποιου άλλου δημόσιου οικοδομήματος στην αγορά ή σε κάποιο ιερό.

τα ιδεαλιστικά αγάλματα που εικονίζουν θεούς εξαρτώνται από τύπους της κλα-σικής και ελληνιστικής εποχής. το άγαλμα της Αθηνάς Vescovali (Schürmann 2000, 37-40, πίν. 20, 21, 29β, 39, εικ. 1-5) που χρονολογείται στην εποχή του τραϊανού, κατ’ άλλους ωστόσο στην εποχή του Αδριανού ή στην πρώιμη περίοδο των Αντωνίνων, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. το αγαλμάτιο της Αφροδίτης Αινειάδος του δεύτερου μισού του 2ου αι. μ.χ. που στηρίζεται σε αρχαϊστικό αγαλμάτιο ακολουθεί δημιουργία του τέλους του 5ου αι. π.χ. και συμπεριλαμβάνει και χαρακτηριστικά της ύστερης ελληνιστικής περιόδου (κατσικούδης 2017. ρήγινος, κατερίνη 2009, 62).

για ορισμένα γλυπτά δεν γνωρίζουμε τη σημασία τους, αφού δεν έχουμε πληρο-φορίες για τους χώρους από τους οποίους προέρχονται, όπως το τμήμα μαρμάρινου αγάλματος γυναικείας μορφής με δελφίνι (ρήγινος, κατερίνη 2009, 129), το οποίο πι-θανώς ανήκει σε αγαλμάτιο Αφροδίτης, εποχής του Αυγούστου, που θα ακολουθούσε τον τύπο της Αφροδίτης ευπλοίας του τέλους του 2ου αι. π.χ. Στην ίδια περίπτωση εντάσσονται το άγαλμα κόρης ή Αφροδίτης (ρήγινος, κατερίνη 2009, 122) και ο νεανι-κός κορμός Σατύρου με δορά (ρήγινος, κατερίνη 2009, 64).

Άλλα γλυπτά συνδέονται με το σύστημα απόδοσης τιμών σε επιφανή πρόσωπα και ήταν στημένα σε δημόσιους αλλά και σε ιδιωτικούς χώρους. Άγαλμα στον τύπο της Μικρής Ηρακλειώτισσας προέρχεται από την ανατολική νεκρόπολη (ρήγινος, κατερί-


426

νη 2009, 135). ο αγαλματικός τύπος χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στα ρωμαϊκά χρόνια μαζί με τον τύπο της Μεγάλης Ηρακλειώτισσας για εικονιστικά αγάλματα, τιμητικά και επιτύμβια. κατά πάσα πιθανότητα η κεφαλή του αγάλματος θα ήταν εικονιστική, όπως άλλωστε παρατηρείται στα περισσότερα αντίγραφα της Μικρής και της Μεγάλης Ηρακλειώτισσας. Η απουσία τρυπανιού στις πτυχές και η επιμελημένη πλαστική δια-τύπωση μάς οδηγούν μάλλον στον 1ο αι. μ.χ. Ανάμεσα στα γλυπτά υπάρχει ακέφαλο επιτύμβιο άγαλμα ιματιοφόρου άνδρα «κανονικού τύπου», που έχει στάσιμο το δεξιό σκέλος, το ιμάτιο καλύπτει όλο τον κορμό και τα χέρια, ενώ ο χιτώνας είναι ορατός μόνο στο στήθος (ρήγινος, κατερίνη 2009, 135). Στιλιστικά χαρακτηριστικά δείχνουν μια χρονολόγηση στο 2ο αι. μ.χ.

Η πολεοδομική οργάνωση, τα δημόσια κτίρια και τα τεχνικά έργα ενέταξαν τη νι-κόπολη ανάμεσα στα σημαντικά αστικά κέντρα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στη νι-κόπολη παρατηρούνται ικανά στοιχεία προσαρμογής σε ρωμαϊκά πρότυπα στο πλαίσιο ενσωμάτωσής της στο σύστημα της αυτοκρατορίας, κυρίως στον πολεοδομικό σχεδια-σμό της πόλης, σε οικοδομήματα (pulpitum-Bühne στο θέατρο), στην τοιχοδομία (opus reticulatum, opus caementitium), στα rostra του μνημείου του Αυγούστου. τα στοιχεία αυτά είναι ενδεικτικά για το ρόλο της κεντρικής εξουσίας ακόμη και σε μια «ελεύθερη» πόλη. Στη γλυπτική ωστόσο, οι εικονιστικοί τύποι και τα ιδεαλιστικά αγάλματα χρησι-μοποιούν στοιχεία από τη μακραίωνη ελληνική παράδοση, συνδυάζοντας και ρωμαϊκά πρότυπα. ορισμένα γλυπτά ξεχωρίζουν χάρη στην υψηλή τους καλλιτεχνική ποιότητα και υποδεικνύουν αττικά εργαστήρια στα οποία κατασκευάστηκαν σαρκοφάγοι, αυ-τοκρατορικοί ανδριάντες, αγάλματα και αγαλμάτια διαφορετικών θεμάτων. Μια πολύ σημαντική κατηγορία όμως αποτελούν και γλυπτά που παρήχθησαν σε τοπικά εργα-στήρια με αττικές επιδράσεις. Η τελική δημοσίευση των γλυπτών και η εξειδίκευση των ερωτημάτων και παρατηρήσεων θα συμβάλουν στην ολοκληρωμένη εικόνα της ελληνικής και ρωμαϊκής γλυπτικής και της ιστορίας στη νικόπολη.

ΒιΒλιογρΑΦικεΣ πΑρΑποΜπεΣ

Βοκοτοπούλου, ι., 1969. Αρχαιότητες και μνημεία Ηπείρου, ΑΔ, 24, Β2, 253, πίν. 257α.Βοκοτοπούλου, ι., 1973α. Οδηγός Μουσείου Ιωαννίνων, Αθήναι.Βοκοτοπούλου, ι., 1973β. τα νέα Αρχαιολογικά Μουσεία της Ηπείρου, Αρχαιολογικά Ανάλεκτα

εξ Αθηνών, 6, I, 81-82.BCH, 77, 1953, 221-223.Bol, R., 1998. Amazones Volnerate. Untersuchungen zu den ephesischen Amazonenstatuen, Mainz. γραβάνη, κ., 1997. τοπογραφικά κασσωπαίας, Αφιέρωμα στον N.G.L. Hammond, παράρτημα

Μακεδονικών, αριθ. 7, Θεσσαλονίκη.


427

γραβάνη, κ., 2007. Ανασκαφικές μαρτυρίες για το συνοικισμό στη νικόπολη, στο κ. Ζάχος (επιμ.), Νικόπολις Β΄, Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη, 1115 Σεπτεμβρίου 2002, πρέβεζα, τ. ι, 101-122, τ. ιι, 61-77, σχέδ. 1-11, εικ. 1-20.

δαμάσκος, δ., 2013. Κατάλογος γλυπτών του Αρχαιολογικού Μουσείου Καβάλας, Θεσσαλονίκη.δεσπίνης, γ., καλτσάς, ν. (επιμ.), 2014. Κατάλογος Γλυπτών Ι.1. Γλυπτά των αρχαϊκών χρόνων

από τον 7ο αιώνα έως το 480 π.Χ., Αθήνα.Ζάχος, κ., 2001. το Μνημείο του οκταβιανού Αυγούστου στη νικόπολη, το τρόπαιο της ναυ-

μαχίας του Ακτίου, Μνημεία Νικόπολης, 1, τδπεΑε - εε νικόπολης, Αθήνα.Ζάχος, κ., 2007. τα γλυπτά του βωμού στο Μνημείο του οκταβιανού Αυγούστου στη νικόπο-

λη: Μία πρώτη προσέγγιση, στο κ. Ζάχος (επιμ.), Νικόπολις Β΄, Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη, 1115 Σεπτεμβρίου 2002, πρέβεζα, τ. ι, 411-434, τ. ιι, 313-321, εικ. 3-21.

Ζάχος, κ., καλπάκης, δ., καππά, χ., κύρκου, Θ., 2008. Νικόπολη, Αποκαλύπτοντας την πόλη της νίκης του Αυγούστου, Αθήνα.

Fink, J., 1964-1965. Amazonenkämpfe auf einer Reliefbasis in Nikopolis, ÖJh, 47, 70-92.Gilkes, O.J. (επιμ.), 2003. The Theatre at Butrint: Luigi Maria Ugolini’s Excavations at Butrint

1928-1932, Albania Antica, IV, The British School at Athens, Suppl. vol., 35, London.καραναστάση, π., 2007. Η ναυμαχία του Ακτίου και η ρωμαϊκή τέχνη στην ελλάδα, στο κ.

Ζάχος (επιμ.), Νικόπολις Β΄, Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη, 1115 Σεπτεμβρίου 2002, πρέβεζα, τ. ι, 461-470, τ. ιι, 347-351, εικ. 1-9.

κατσαδήμα, ι., 2017. Μαρμάρινη εικονιστική κεφαλή από τη νικόπολη: Vir gravis et sanctus, Σπείρα, Τιμητικός τόμος για την Α. Ντούζουγλη και τον Κ. Ζάχο, Αθήνα, 519-534.

κατσικούδης, ν., 2007. Ανάγλυφο με ερωτική σκηνή, στο κ. Ζάχος (επιμ.), Νικόπολις Β΄, Πρα-κτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη, 1115 Σεπτεμβρίου 2002, πρέ-βεζα, τ. ι, 511-525, τ. ιι, 367-369, εικ. 1-6.

κατσικούδης, ν., 2017. Αφροδίτη αναπαυομένη επί αρχαϊστικού αγαλματίου, Σπείρα, Τιμητικός τόμος για την Α. Ντούζουγλη και τον Κ. Ζάχο, Αθήνα, 621-636.

κατσικούδης, ν., υπό έκδοση. Ανδρική εικονιστική κεφαλή των αυτοκρατορικών χρόνων στο αρχαιολογικό Μουσείο νικόπολης, στο Α. δεληβορριάς, ν. καλτσάς, ι. τριάντη, ε. Βι-κέλα, Α. Ζαρκάδας (επιμ.), Τόμος εις μνήμην του καθ. Γ. Δεσπίνη.

κύρκου, Θ., 2006. Η έπαυλη του Μάνιου Αντωνίνου, Μία πολυτελής ιδιωτική κατοικία στη ρω-μαϊκή Νικόπολη, Αθήνα.

κωνσταντάκη, Α., 2013. ο αρχαιολογικός χώρος της νικόπολης 1913-1967, Πρεβεζιάνικα Χρο-νικά, 49/50, πρέβεζα, 339-382.

παπαστάμος, δ., 1971. εικονιστική κεφαλή εκ νικοπόλεως, ΑΑΑ, IV, 430-433, εικ. 1-4.πέτσας, Φ., 1950-1951. ειδήσεις εκ της 10ης Αρχαιολογικής περιφερείας (Ηπείρου), 1. Μου-

σείον πρεβέζης και νικόπολις, ΑΕ, 32-40.ρήγινος, γ., κατερίνη, ε. (επιμ.), 2009. Νικόπολη, Οδηγός Αρχαιολογικού Μουσείου, Αθήνα.Romeo, I., 1998. Ingenuus Leo. L’imagine di Agrippa, Roma.


428

Στεφανίδου-τιβερίου, Θ., 1990. τα αγάλματα των Μουσών από το ώδείο της Θεσσαλονίκης, Εγνατία, 2, 73-122.

Στεφανίδου-τιβερίου, Θ., παπαγιάννη, ε., 2015. Ανασκαφή Νικοπόλεως. Σαρκοφάγοι αττικής και τοπικής παραγωγής, Αθήνα.

Schlörb, B., 1963. Beiträge zur Schildamazonomachie der Athena Parthenos, AM, 78, 156-172.Schürmann, W., 2000. Der Typus der Athena Vesovali und seine Umbildungen, Antike Plastik,

Lieferung, 27, 37-90.Stefanidou-Tiveriou, Th., 2007. The Caryatid Column of Nicopolis: A New Hadrianic Find, στο

κ. Ζάχος (επιμ.), Νικόπολις Β΄, Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικό-πολη, 1115 Σεπτεμβρίου 2002, πρέβεζα, τ. ι, 491-510, τ. ιι, 361-362, εικ. 1-4.

χιώτη, ε., 2012. Αυτοκρατορικά και ιδιωτικά πορτρέτα της εποχής των Αντωνίνων στην Ελλάδα (διδ. διατριβή), Θεσσαλονίκη.

Willemsen, F., 1959. Die LoewenkopfWasserspeier vom Dach des Zeustempels, OF, 4, 69, πίν. 66, Berlin.

Zachos, K., 2003. The Tropaeum of the Sea-Battle of Actium at Nikopolis: Interim Report, JRA, 16, 29-41.

ΒιΒλιογρΑΦιΑ

Βλίζος, Σ., 2004. Ελληνική και Ρωμαϊκή Γλυπτική από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα.δεσπίνης, γ. et al. 1997. Κατάλογος γλυπτών του αρχαιολογικού μουσείου Θεσσαλονίκης ΙΙΙΙ,

Θεσσαλονίκη.Μαχαίρα, Β., 2011. Ελληνιστικά γλυπτά της Ρόδου Ι, Αθήνα.

ABSTRACT

The SculpTureS in The ArchAeologicAl MuSeuM of nicopoliS

NIKOLAOS KATSIKOUDIS

The Archaeological Museum of Nicopolis houses sculptures of Greek and Roman antiquity that were gathered from the Old Museum and the archaeological site around it. Many come from excavations, whilst others are stray finds. The study shows that the sculptures come from public and private buildings, as well as shrines and luxurious burial monuments. The sculptures document the evolution of the city and some are connected directly or indirectly with specific people from the imperial times. Sculptures from the Hellenistic period were brought in from the neighbouring areas due to their religious, sentimental or artistic value. The systematic publication of the sculptures is part of the possibility of a publication of a scientific catalogue. In progress are the indexing of the Museum’s inventories, the gathering of the literature and the complete photographing of the sculptures. This preparation facilitates the grouping by type and chronological order without breaking up the excavation groups.

the collection of sculptures in the archaeological museum of nikopolis. Η Συλλογή...

Documents