tekiner, halil. “samsun’da Çıkan genç eczacı dergisinin yeni bulunan bir sayısı,” in: x....

X. TÜRK ECZACILIK TARİHİ TOPLANTISIİstanbul, 6-8 Haziran

B İ L D İ R İ L E R

199

SAMSUN’DA ÇIKAN GENÇ ECZACI DERGİSİNİN YENİ BULUNAN BİR SAYISI (1923)Halil Tekiner

SAMSUN’DA ÇIKAN GENÇ ECZACI DERGİSİNİN YENİ BULUNAN BİR SAYISI (1923)

Halil Tekiner*

Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin aylık yayın organı olan Genç Eczacı dergisi1 yayın hayatına TBMM Hükümeti döneminde (15 Mayıs 1923) Samsun’da başlamıştır.2,3 Türk eczacılık tarihi açısından taşıdığı özel öneme karşın, bugüne değin Genç Eczacı hakkındaki bilgilerimizin yetersizliği bu derginin hiçbir kütüphane veya özel koleksiyonda kayıtlı olmamasından kaynaklanmış olabilir. Derginin Ecz. Naşid Baylav’ın (1903–1982) kişisel koleksiyonunda bulunan 2. ve 3. sayılarının Baylav’ın vefatıyla kaybolmasının ardından, bilinen örnekler de yok olmuştur. Araştırmacı Ergin Yazıcıoğlu I. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı’nda (1990) sunduğu “Samsun’da Yayınlanan Genç Eczacı Dergisi Hakkında” başlıklı bildirisinde bu konuya değinerek Genç Eczacı dergisini Samsun’daki hiçbir kütüphane veya arşivde bulunmadığından yakınmıştır.4

Derginin bugün elimizdeki tek nüshası 2010 yılında Halil Tekiner tarafından Samsun’daki bir sahafta tespit edilen 15 Eylül 1339 (m.1923) tarihli 4. sayıdır. Bu nüshaya göre derginin imtiyaz sahibi ve müdürü Emin Refik Bey’dir.5,6 Daimî yazı kurulunda ise Eczacı Mekteb-i Âlisi Kimyayı İspençiyari ve Tahlil-i Gıdai sabık muavin vekili eczacı kimyager Ahmed Cevad [Ahıska]7 , Rüsumat Müdüriyeti Eczacı Kimyageri Mehmed Hüseyin ve Eczacı Mekteb-i Âlisi Kimyayı İspençiyari ve Tahlili sabık muavin vekili eczacı kimyager Münir Kemal [Akay] yer almaktadır.8,9

Üçüncü sınıf hamur kâğıda siyah-beyaz basılmış, ön ve arka kapak dâhil toplam 26 sayfadan oluşan bu sayıda Kimyager Necmeddin, Eczacı Kimyager Mehmed Esad, Diş Tabibi Mümtaz Said ve Tabib Bakteriyolog Hakkı imzalarıyla çıkan dört bilimsel makaleye ek olarak mesleki

1. Kapak sayfasında fennî gazete olarak tanıtılan Genç Eczacı’dan bu yazıda dergi adıyla bahsedilecektir. 2. 1923 yılında Samsun’da “Eczacılar Mecmuası” adı altında başka bir meslek dergisinin daha yayınlandığı bilinmekteyse de bu dergi henüz elde edilememiştir. Bkz: Duman, Önder. “Samsun Basın Tarihinden Bir Kesit: Haber Gazetesi,” Geçmişten Geleceğe Samsun (I. Ulusal Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu 4-6 Mayıs 2006). Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2006: 367-385. 3. Şehsuvaroğlu, Bedi N., Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1970: 353.4. Yazıcıoğlu, E., “Samsun’da Yayınlanan Genç Eczacı Dergisi Hakkında / A propos du journal Genç Eczacı (Le Jeune Pharmacien) publié à Samsun,” I. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı. İstanbul: Mustafa Nevzat Eczacılık, Tıp ve Kültür Evi Yayınları, 1990: 37-38.5. Emin Refik Bey, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’nin Eczacı kısmından mezun olmuş, 1911-1913 yılları arasında Genç Kimyager dergisinin mesul müdürlüğünü yürütmüş ve I. Dünya Savaşı’nın ardından mesleğine Kamer Eczanesi’nde (Samsun) devam etmiştir. Bkz: Dölen, Emre. “Genç Kimyager Dergisi Üzerine Bir İnceleme,” Bilim-Felsefe-Tarih, yıl: 1, sayı: 1, (1991): 9-50.6. 4 Ekim 1923’te Samsun’da çıkmaya başlayan Haftalık Haber Gazetesi’nin Mesul Müdürü [Muslihzade] Emin Refik’in Eczacı Emin Refik Bey olma ihtimali yüksektir.7.Eczacı Kimyager Ahmed Cevad [Ahıska], 1917 yılında Eczacı Mektebi’nden mezun olmuştur. Bir süre İspençiyari Kimya Asistanlığı ve Emraz-ı Zühreviye Hastanesi’nde eczacılık yapmıştır. 1920 yılında Gümrük Caddesi Üzerinde Kamer Eczahanesi’ni açmış, Eczanesini 9 Mayıs 1933 günü Cennetzade Sadettin Ahmet Bey’e devrederek Samsun’dan ayrılmıştır. Bkz: Sarısakal, Baki. Samsun Sağlık Tarihi. Samsun: Barış Gazetesi Yayınları, 2005: 82-97.8.Genç Eczacı Gazetesi, sene: 1, numero: 4, 15 Eylül 1339 [m. 1923] (H. Tekiner Koleksiyonu’nda).9. Baylav, N., Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası, 1968: 296-97.

200

haberler, çeşitli ilanlar ve iki fotoğraf yer almaktadır. Derginin diğer özellikleri ise şu şekilde sıralanabilir:

– Kapak sayfasında yer alan hicri 1341 (m. 1922/23) tarihli ve Hattat Halim imzalı “Genç Eczacı ” yazısının altında “Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin şimdilik ayda bir neşrolunan fennî gazetesidir” ibaresi okunmaktadır.

– Nüshası 15 kuruştur. Abonelik ücreti taşra ve İstanbul için senelik 120 kuruş, 6 ay için ise 90 kuruştur.

– İdarehane adresi olarak “Samsun Mecidiye Caddesi, Kamer Eczahanesi, Daire-i Mahsusa” gösterilmiştir.

– Derginin iç kapağında Heyet-i Tahririye [Yazı Kurulu] azası [ve Kamer Eczahanesi’nin müstakbel sahibi] Eczacı

15 Eylül 1339 (m. 1923) Tarihli Genç Eczacı Dergisinin Başlığı (H. Tekiner Koleksiyonu)

“Çok Yazık – İhtilafı Kim Çıkarıyor” Başlıklı Yazı (H. Tekiner Koleksiyonu)



201


Kimyager Ahmed Cevad [Ahıska] Bey’in bir fotoğrafı yer almaktadır.

– Ön ve arkadaki dörder sayfaya numara verilmemiştir. Kalanların sayfa numarası ise 50’den 66’ya kadar devam etmektedir. Buradan hareketle sayfa numaralarının ilk sayıdan itibaren sürekli olarak verildiği anlaşılmaktadır.

– 23. sayfada yer alan “Nazar-ı Dikkat” başlıklı uyarı yazısından derginin Samsun’dan başka İstanbul’da da Babıâli Caddesi’nde Sudi Bey’in Kütüphanesi’nde dağıtıldığı anlaşılmaktadır.

Dergide yer alan yazılar sayfa sıralamasına göre şu şekildedir:

– “Çok Yazık – İhtilafı Kim Çıkarıyor?” Heyet-i Tahririye, s: 50-55.

– “Sınaî Kautçuk [Kağuçuk]” Kimyager Necmeddin, s: 55-60.

– “Kesif İyod-Tanen Şurubu – Sirop Iodotannique Consantire” Eczacı Kimyager Mehmed E[s]ad, s: 60-61.

– “Da’ül-hafr – Scorbut” Diş Tabibi Mümtaz Said, s: 62-63.

– “Tedaviyi Cedide (1): L’Acide Acetyloxyaminophiene Arsenique” Tabib Bakteriyolog Hakkı, s: 64-65.

Yukarıda bahsi geçen “Çok Yazık - İhtilafı Kim Çıkarıyor?” başlıklı yazı, aynı tarihlerde Eczacı Gazetesi’nde Ecz. Nahid Bey’in imzasıyla yayınlanan “İhtilafı Kim Çıkarıyor” başlıklı makaleye cevaben yayınlanmıştır.10,11 Yazılardan Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin kurulmasından Türkiye Eczacıları Cemiyeti üyelerinin rahatsız oldukları anlaşılmaktadır.12,13,14

10. Genç Eczacı Dergisi Heyeti Tahririyesi “Çok Yazık – İhtilafı Kim Çıkarıyor?” başlıklı yazıda Eczacı Nahid’in yazısına şu şekilde cevap vermiştir: “İstanbul’da Resimli Eczacı Gazetesi namıyla neşrolunan ve Türkiye Eczacıları Cemiyeti’nin naşiri efkârı bulunduğunu tasrih eyleyen mecmuanın otuz numerolu nüshasının altıncı sahifesinde “İhtilafı Kim Çıkarıyor” ser-levha ve Eczacı Nahid imzasıyla bir makaleye tesadüf ederek, zemin ve zamanın münasebet ve ehemmiyetini nazar-ı dikkate alarak işbu yazılara cevap vermek üzere arz eyleriz ki: 1) Anadolu Türk Eczacı Birliği naşir-i efkârı fennisi bulunan “Genç Eczacı” Gazetesinin iki numerolu nüshasıyla neşrettiği heyet-i idare raporunda ve bilhassa işbu raporun on dokuzuncu sahifesinin ikinci sütununun on sekizinci satırından itibaren tasrih olunmuştur / birliğimiz ve gazetemiz Eczacı Nahid Bey Efendi’nin yazılarıyla rencide olmak şöyle dursun bir sürü bîlüzum münakaşalarla kıymetli vakitlerini…” Bkz. Heyeti Tahririye. “Çok Yazık – İhtilafı Kim Çıkarıyor?” Genç Eczacı Gazetesi, Sene: 1, Numero: 4, 15 Eylül 1339 [1923]: 50.11. Eczacı Nahid. “İhtilafı Kim Çıkarıyor?” Eczacı Gazetesi, Sene: 13, Numero: 30, (Temmuz 1339, M. 1923): 6.12. Samsun’daki Anadolu Türk Eczacı Birliği seçimleri 1926 yılı şubat ayının sonlarında yapılmış ve yönetim kuruluna şu isimler seçilmiştir: Ecz. Seyit Bey, Ecz. Şevket Bey, Ecz. Münir Kemal Bey, Ecz. Osman Bey. Birliğin bu tarihten sonraki faaliyetleri bilinmemektedir. Bkz: Sarısakal, Baki. Samsun Sağlık…13. Ecz. Nahid Bey Eczacı Dergisi’nde yayımladığı “İhtilafı Kim Çıkarıyor?” başlıklı yazısında bu rahatsızlığı şu şekilde dile getirmiştir: “Zannederim ki bütün eczacılar yalnız bir ruh ve bir fikir taşıyor. Bu mesleğe gerek isteyerek ve gerekse istemeyerek girmiş arkadaşlarımızın eczacılıktan başka bir gayeleri yoktur ve olamaz. İstanbul’da bir cemiyet varmış, Samsun’da bir birlik teşkil etmiş, şu veya bu vilayette bulunan arkadaşlarımız bir araya gelmişler, çalışmışlar. Şimdiye kadar bunların hangisinden müspet bir netice hâsıl oldu? Kimyager Muzaffer Bey meslektaşımın samimi feryat ve mütalaasını okuyanlar: “Evet, bizde de bir cemiyet teşkil etmeli değil, var olanı ihya ve onun etrafında toplanalım” diyorlar. Maksadımızı izah edebilmem için işin mebadiinden başlamak mecburiyetini hissediyorum.” Bkz: Eczacı Nahid. “İhtilafı Kim…”14. Samsun’da “Anadolu Türk Eczacı Birliği”nden önce “Osmanlı Eczacılar İttihat Cemiyeti” (1910) adıyla başka bir birlik daha kurulmuştur. Bu cemiyetin faaliyetlerinden biri de Samsun’da pazar günleri nöbet tutacak eczanelerin belirlenmesi olmuştur. Bkz: Sarısakal, Baki. Samsun Sağlık…

202

Derginin 66. sayfasında yer alan “Meslek Havadisleri” başlıklı bölümde ise dönemin eczacılığına ışık tutacak şu dört haberden bahsedilmektedir:

– Sakkarin Hakkında Kanun

– Kinin Hakkında Bir Tamim (Piyasada satılan kinin ve alelhusus kinin komprime-drajeleri mağşuş ve miktarları noksan olduğu ve tahlilat neticesinde 20 santigramlık kinin komprimesinde 4 santigram bulunduğu anlaşılmış [olup] ahaliyi muhteremenin devlet kinini –Ziraat Bankası’nda vesika mukabili ucuz fiyatla satılmaktadır– tedarik ve istimal eylemeleri ilan olunur.)

– Genç Eczacı (Memalik-i ecnebiyeden serbestçe yurda sokulup satılan ilaçlardan şikâyet eder.)

– Tayin (Anadolu Türk Eczacıları Birliği mümessillerinden ve el-yevm reis-i evveli Eyüb Sabri Bey’in Dersaadet Haydarpaşa Hastanesi ser-eczacılığına tayin edildiğini beyan eder.)

Üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da derginin ilanat [duyurular] kısmıdır. “Yerli Müstahzarata Rağbet Edelim” başlığı altında yazılmış ve aşağıda transkripsiyonu verilen ilanda Ömer Hikmet Ampulleri ve bu ampullerin dağıtım deposu olan Samsun’daki Kamer Eczanesi tanıtılmaktadır:

“…mamafih kıymetli arkadaşlarımızdan Eczacı Kimyager Ömer Hikmet Bey şu hususatı senelerden beri nazar-ı dikkate almakta ve piyasaya çıkardığı her cins ampulleri büyük bir rağbet ve revaç görmektedir. Birçok sergilere iştirak ile mühim mükâfat ve takdirnameler kazanan işbu “Ömer Hikmet Ampulleri” bir Türk arkadaşımızındır. Bu ampuller fennin en son kabul ettiği usullerle imal ve ambalaj edilmektedir. (…) Bilumum eczane sahibi arkadaşlarla etıbba beylerin ve hatta hastane idareleri müdürlerine Ömer Hikmet Ampullerini tavsiye eyleriz. Fiyatça da pek ehven olmakla beraber gerek arzu edilen miktarın temin-i irsali ve gerek sürat-i sevkini teshil eylemek üzere işbu ampullere Samsun, Anadolu ve bilhassa

Derginin Daimi Yayın Kurulunda Bulunan İsimler (Ahmed Cevad, Mehmed Hüseyin ve Münir Kemal) (H. Tekiner Koleksiyonu)



203


Eczacı Kimyager Mehmed E[s]ad’ın “Kesif İyod Tanen Şurubu” Başlıklı Makalesi (H. Tekiner Koleksiyonu) Kimyager Mehmed E[s]ad’ın “Kesif İyod Tanen Şurubu” Başlıklı Makalesi (H. Tekiner Koleksiyo

204

vilayet-i şarkiye için “Samsun’da Kamer Eczanesi” depo [inhisar] edilmiştir.” (s.23) Diğer ilanlar arasında ise şunlar yer almaktadır:

– Pek nefis bir surette tab edilen Süs Gazetesi’ni bilcümle okuyucularımıza tavsiye ederiz. (s: 23)

– Mecidiye Caddesi’nde Anadolu Büyük Merkez Ecza Deposu. Sahibi Eczacı Raşid Can. Depomuz Almanya’nın maruf-cihan olan Merk [Merck] fabrikasının Anadolu vekâletini haiz olup doğrudan doğruya bize yapılacak siparişler katalog ve fabrika fiyatına getirilip takdim edilir. (s: 24)

– Subaşı’nda Bağdad Caddesi üzerinde

Mümtaz Said Ecza-i Tıbbiye Deposu. Ecz. Mümtaz Bey. (s: 24)

– Dersaadet Eski Zabıta Caddesi Kafkas Hanı Numero 20’de Nazaryan Ecza-i Tıbbiye Deposu. Nazaryan Efendi ecza-i tıbbiyeyi taşra için gayet ehven fiyatla sipariş kabul eder. (s: 24)

– Konya’da İstikamet Eczanesi Hulusi Komprime İmalathanesi’nin Samsun’daki deposu Lale Ticarethanesi. Ürünler: Hulusi Kuvvet Şurubu, Hulusi Sıtma Komprimeleri, Kinin-Aspirin-Kodein vb. ecza, Hulusi Kolonyası, Hulusi Diş Tozları, Hulusi Saç Boyası. Arzu edilen formüle göre gayet düzgün, parlak komprimeler imal olunur. Fiyatlar ehvendir. (s: 25)

Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin Samsun’daki Merkez Heyeti Üyeleri (H. Tekiner Koleksiyonu)



205


Eczayı Tıbbiye Deposu İlanları (H. Tekiner Koleksiyonu)

(*) Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Eczacılık İşletmeciliği Anabilim Dalı, Melikgazi, Kayseri; [email protected]

– Mecidiye Caddesi’nde Şems Matbaası ve Mücellithanesi (s: 25)

– Tıp Fakültesi Dişçi Mektebi Muallimlerinden Diş Tabibi Ahmed Refik Samsun’a gelerek Hükümet Dairesi karşısındaki Mevlevihane Caddesi’ndeki muayenehanesini açmış ve hasta kabulüne başlamıştır. En müşkül dişleri ağrı hissettirmeden çeker. (s: 26, arka kapak)

Sonuç olarak Genç Eczacı dergisinin tespit edilen bu nüshası Türkiye’de yayınlanan eczacılık dergileri, Türkiye’de kurulmuş eczacı birlikleri ve özellikle de Samsun tıp ve eczacılık tarihine ilişkin bilinmeyen birçok noktayı aydınlatmıştır. Gelecekte derginin diğer sayılarının da bulunmasıyla birlikte burada anlatılanları tamamlayacak yeni bilgilere ulaşılacağı ümit edilir.

Teşekkür

Sağladıkları bilgi ve belgeler için Prof. Dr. Emre Dölen, koleksiyoncu Mert Sandalcı ve eczacı namzedi Eyüp Talha Kocacık’a, ayrıca Samsun’daki araştırmalarım sırasında gösterdikleri yakınlık için Ecz. Gönül Dedeağaç Berker ve araştırmacı yazar Baki Sarısakal’a çok teşekkür ederim.

X. TÜRK ECZACILIK TARİHİ TOPLANTISI

İstanbul, 6-8 Haziran 2012

BİLDİRİLER

Afife MAT - Halil TEKİNEREditörler

2

İstanbul Üniversitesi Yayın No: 5198

Tasarım ve Üretim Maestro Reklamcılık Ltd. Şti. T 0216 465 63 63 maestro-tr.com

Baskı Portakal Basım / İstanbul

Baskı Tarihi Nisan 2014

ISBN 978-975-404-945-9

Her hakkı saklıdır.Hiçbir şekilde çoğaltılamaz ve yazılı izin alınmadan kullanılamaz.

tekiner, halil. “samsun’da Çıkan genç eczacı dergisinin yeni bulunan bir sayısı,” in: x....

Documents