scholars of mongol studies in uk

Дэлхийн Монгол Судлал, II, УБ: Соёмбо, 2015:63-80.

1

Дашдондогийн Баярсайхан, МУИС

Британы Монгол судлалын төв болон монголч эрдэмтэд

Английн буюу Британы Монгол судлал тэртээ XIX зуунд үүсэлтэй ба зарим нэг

шашны номлогчид, Английн парламентын гишүүн зэрэг хүмүүсийн нэртэй шууд

холбоотой эхэлжээ. XX зуунаас эхлэн Английн Монгол судлал үндсэндээ их сургуулиуд

дээрээ түшиглэж хөгжсөн уламжлалтай.

I. Лондоны шашны нийгэмлэг

1. Эдвард Сталлибрасс (Edward Stallybrass, 1793-1884),

2. Уильям Свон (William Swan, 1791-1853),

3. Роберт Юйль (Robert Yuille, 1786-1861)

Буриад, Халимагчуудын дунд Христ шашны суртал ухуулга хийх асуудал Лондоны

шашин номлогчдын нийгэмлэгийн анхаарлыг татан 1817 онд Буриад руу Англиас

номлогчдыг илгээжээ. Тэдний эхнийх нь Шотланд гаралтай Эдвард Сталлибрасс байсан

байна. Энэ хүн өөрийн нутаг нэгт Уильям Свон болон Роберт Юйлийн хамт Христийн

шашны суртал нэвтрүүлэхийн тулд монгол хэл сурч 1820 онд Библи-г монгол хэлнээ

орчуулах ажилд шамдан оржээ. Лондоны шашин номлогчдын нийгэмлэг тэдэнд Ст.

Петербургээс хэвлэлийн машин худалдан авч Селенгийскруу хүргүүлжээ. Хэвлэлийн

машин 1823-1824 онд хүрэлцэн ирж Буриадуудын тусламжтайгаар тэд Genesis буюу

Библийн удам гарлын хэсгийг анхлан орчуулав.1835 он гэхэд тэд Библийн Хуучин гэрээ-

ний бусад хэсгүүдийг Хибрю эхээс орчуулж дуусгав. Петербургээс И.Ж. Шмидт

орчуулгын ажилд оролцон хянан тохиолдуулсан байна. Монгол хэлнээ буулгасан Хуучин

гэрээ 1269 хуудас бүхий орчуулга болжээ.


2

Тэдний ажил үүгээр дуссангүй. Тэд Шинэ гэрээ орчуулах ажилдаа Шмидтыг

оролцуулалгүйгээр Шинэ гэрээ-ний Грек эхийг ашиглахаар шийджээ. Гэвч 1840 онд

Оросын Николай I хааны зарлигаар гадаадын нийгэмлэгүүдийг Орос даяар хааж Эдвард

Сталлибрасс, Уильям Свон нар Англи руу буцаж монгол бичгийн фонт байгаагүйн улмаас

монгол Библи-г манж фонт ашиглан 1846 онд Лондонд хэвлэн гаргажээ. Монгол хүний

нүдэнд жаахан сонин харагдах монгол Библи дараа дараа үеийн Библийн орчуулгын хэл

зүйн болон үгсийн сангийн загвар болон үлдсэн түүх ийн билээ.

Тухайн үедээ орчуулгад ивангили, апостол, сабат, бабтислах зэрэг нэр томьёо

монгол хэлнээ дүйх утгаа олоогүйн улмаас шууд хэрэглэгдсэний дээр ертөнцийн эзнийг

бурхан гэж буулгасан байдаг.

Шотланд гаралтай Английн номлогчдын монгол Библи нь Английн Монгол судлалын

эхийг тавьж Англи-Монголын харилцааны үүсгэл болсон байна.

4. Жеймс А.М. Гилмор (James A.M. Gilmour, 1843-1891,)

Шотландын протестант шашны номлогч Жеймс Гилмор нь Гласгоугийн Их сургуульд

Латин, Грек зэрэг сонгодог хэлд суралцан 1867 дүүргэн, 1868 онд магистрын зэрэг хүртэж,

улмаар 1870 онд Монголд шашны үйл ажиллагаа явуулахаар томилогджээ. Тэр бээр Өвөр

Монголоос Буриадын нутаг хүрэх газарзүйн тэр орон зайд 21 жил амьдарч, Монгол хэл

сурч, монголчуудын тухай өдөр тутам шинийг олж мэдсэнээ хожуу гурван номд бичиж

үлдээжээ. Энэ нь Монголчуудын дунд(Among the Mongols, 1883), Монголд хийсэн

судалгааны ажлын тэмдэглэл (James Gilmour of Mongolia: His Diaries, Letters and

Report,1886), Монгол хүний тухай дахин өгүүлэх нь (More About the Mongols, 1893) зэрэг

болно. Эдгээрт XIX зууны сүүл үеийн монголчуудын амьдрал ахуй, шашин шүтлэг,


3

соёлын талаар хийгээд 1870 оноос Чуулалт хаалга – Хиагтын хооронд хийсэн аялал, тэнд

үзсэн зүйлсээ бичиж тэмдэглэжээ.

5. Жон Хедли (John Hedley, 1869-1949?)

Английн протестант шашин сурталч Ж.Хедли нь зохиолч, фото зурагчин байжээ. Тэр бээр

1897 онд Нордхумбрияг орхин хойд Хятадыг зорин ХХ зууны эхээр, тухайлбал 1904-1906

онд монгол оронд ирж аялан, жуулчилж монголчуудтай уулзаж учирч явжээ. Өөрийн

авсан фото зураг бүхий Монголчуудын дунд жуулчилсан минь (On Tramp among the

Mongols, Шанхай, 1906), Балар харанхуй монгол дахь жуулчлалын тэмдэглэл (Tramps in

dark Mongolia, Лондон, 1910) гэдэг хоёр ном бичжээ.‘The Lao Ho in Inner Mongolia’

өгүүлэл нь The Geographical Journal (1907, Vol.29(5):545-549) нийтлэгдсэнээс хойш

түүнийг Английн Эзэн хааны Газар зүйн Нийгэмлэгийн гишүүнээр элсүүлэн авсан

байна.Тэр бээр Хятадын хойд нутгийн улс төр, нийгэм, эдийн засгийн талаар тун ховор

мэдээлэл үлдээсэн байна.

II. Монгол судлал сонирхогч хувь хүн

6. Хенри Хойл Ховорт (Sir Henry Hoyle Howorth, 1842 – 1923)

Хенри Ховорт нь Британы консерватив намаас 1886 онд Парламентын гишүүн болж 1900

он хүртэл Английн улс төрд зүтгэсэн байна. Тэр бээр түүх сонирхдог байсны зэрэгцээ

антрополог, археолог, геолог, зоос судлалаар хэд хэдэн өгүүлэл бичжээ. Ховорт 1876-1888

оны хооронд Монголын түүхийн холбогдол IX зуунаас XIX зуун хүртэлх монголчуудын

түүх 3 боть 4 дэвтэр зохиол бичсэн нь мэргэжлийн бус түүх сонирхогч хүний нийтэд их

дэлгэрсэн бүтээл болжээ.

Тэр бээр монгол угсаатны түүх, тухайлбал, халимаг, буриад, хошууд, хэрэйд, халх,

цахар зэрэг монгол овог аймгийн түүхийг монголчуудын шашин шүтлэг, соёл, зан


4

заншлын хамт харуулах зорилготой байжээ.Ашигласан ном зүйгээ тодорхой өгөөгүйн

улмаас түүний бүтээлээс эш авахдаа тун болгоомжтой хандахын зэрэгцээ дам сурвалж

болохыг анхаарууштай. Хэдий тийм ч түүний зохиолыг уншигчид амтархан уншсаар

байгаа тул 2012 онд Forgotten Books хэвлэлийн газраас Ховортын ботиудыг дахин хэвлэн

гаргасан байна.

III. Оксфордын Их сургууль

7. Невилль Уаймант (Neville J. Whymant, 1894-1964?)

Английн Монгол судлалд холбогдолтой XX зууны анхны бүтээл Невилль

Уаймантын Монгол хэлний дүрэм (A Mongolian Grammar) юм. Энэ ном 1926 онд Кеган Рол

(Kegan Paul) хэвлэлийн газарт нийтлэгджээ.

Невилль Уаймант 1894 онд Английн Ротвел хотод төрсөн ба Оксфордын Их

сургуулиас Дорно дахины судлалын докторын зэрэг хүртжээ. Тэр бээр 1920-иод оны

эхээр Токио, Бэжингийн Их сургуулийн дорно дахины хэл утга зохиолын профессор,

улмаар Оксфорд, Лондоны Их сургуульд хэл шинжлэлийн профессороор ажиллаж байв.

Уайтман 1926-27 онуудад уугуул Америкчуудын хэлийг судлахаар эхнэрийн хамт

Америкт амьдарч байсан байна. Тэнд өнгөрүүлсэн хоёр жил түүний амьдралд их нөлөө

үзүүлсэн ажээ.Уайтман 1926 онд Нью-Йорк хотын City Park Avenue Home of Judge хэмээх

газар Жорж Валентайны хүсэлтээр парапсихологийн туршилтад 12 удаа оролцжээ. Эртний

хэд хэдэн хэлийг оролцуулан 30 хэлээр эрт цагт амьдарч байсан хүмүүсийн “дуу

хоолойтой ” харьцсан тухайгаа өгүүлсэн Psychic Adventures in New York (Нью-Йорк

хотноо болсон сэтгэцийн адал явдал) номоо бичжээ. Тэр бээр уг зохиолд Хятад, Хинди,

Перс, Баск, Самгарди, Араб, Португал, Итали, Идиш (Хебрю), Герман, Грек зэрэг хэлээр

үхэгсэдтэй ярьсан тухайгаа бичсэнээс гадна Күнзтэй эртний хятад хэлээр хөөрөлдсөн


5

тухайгаа өгүүлсэн байдаг. Уайтман 1931 онд нийтлэгдсэн энэхүү номоороо алдартай

болсон билээ.

Дээр дурдсан Монгол хэлний дүрэм ном нь Халх, Буриад, Халимаг хийгээд Ордос

хэлний онцлогийг тэмдэглэсэн хувилбараар 2012 онд Англид дахин хэвлэгджээ.

Уайтманы энэ ном англи хэлтний дунд Монгол хэл зүйн анхны бүтээл болсон гэдгээрээ

онцлог юм.

8. Герард Клосон (Gerard L.M. Clauson, 1891–1974)

Сэр Г. Клосон нь Английн дорно дахины судлаач, пали, санскрит, хятад, Төвөд хэлний

зэрэгцээ түрэг монгол хэлний харьцуулсан судлалаар нэрд гарсан. Түүний Studies in

Turkic and Mongolic Linguisticsном Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland-аас 1962

онд хэвлэглэн гарчээ.Энэ ном олон жилийн туршид олдоцгүй байснаа 2002 онд дахин

хэвлэгдэн түрэг монгол хэл шинжлэлд онцгой хувь нэмэр оруулжээ. Энэхүү бүтээлийг

бичиж байх үед түрэг хэлийг Алтай язгуурын хэлд оруулах эсэх талаар маргаан их дэгдэж

байсан байна. Г. Клосон харьцуулсан судалгаагаараа түрэг хэл нь монгол хийгээд манж-

тунгус хэлний нэгэн адил Алтай язгуурын хэл болохыг гарган “Алтайн онол” хэмээхэд

өөрийн хувь нэмрээ оруулжээ.

Г. Клосон 15-16 насандаа A New Kammavācā хэмээх Пали текстийн судалгааг

нийтлүүлсэн байна. Тэр бээр Пали хэлнээс гадна Грек, Турк хэлийг бага залуугаасаа

эзэмшин Оксфордын Корпус Кристи коллежийг сонгодог хэлний судлалаар дүүргэн

докторын зэргээ хамгаалж 1911 онд Оксфордын Их сургуулийн Самгарди судлалын

профессор, 1913 онд Сири судлал, 1920 онд Араб судлалын профессороор ажиллажээ.

Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед цэрэгт татагдан Герман хийгээд Османы цэрэг-армийн

тагнуулын мэдээ боловсруулах ажилд дайчлагдаж байжээ.


6

Дайны дараа Английн Төв Ази судлалын ажил эрчимтэй өрнөж Г. Клосон нэрт судлаач

Свэн Хедин, Орел Штайн нарын хамт Төв Азийн ховор хэлнүүдийн шинжлэлийн ажилд

оролцон Хятадын Буддын текст хийгээд Төвөд бичгийн судлалыг эхлүүлжээ. Тэр бээр

тангад хэлд суралцан 1937–1938 онд Skeleton dictionary of the Hsi-hsia language буюу

Тангад хэлний үндсэн толь бичиг –г зохиожээ. Тэрхүү толь харамсалтай нь хэвлэгдээгүй,

эх нь Лондоны Их сургуулийн Дорно дахин ба Африкийн судлалын сургууль (SOAS)-ийн

гар бичмэлийн фондод байдаг байна.

Г. Клосоны нийтлүүлсэн голлох судалгааны ажил:

· 1962: Studies in Turkic and Mongolic Linguistics. Royal Asiatic Society of Great Britain

and Ireland. Routledge (reprint, 2002).

· 1964: "The future of Tangut (Hsi Hsia) Studies"; Asia Major (New Series) volume 11,

part 1: 54–77.

· 1972: An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon

Press.

IV. Манчестрийн Их сургууль

9. Жон Андрю Бойл (John Andrew Boyle, 1916−1978)

Английн түүхч, дорно дахины судлаач Жон Бойл Английн Суррей мужид төрсөн,

Бермингемийн Их сургуульд Герман судлал, улмаар Берлин, Гёттингений Их сургуульд

перс хэл судлан 1947 онд Владимир Минорскийн удирдлагаар докторын диссертациа

хамгаалжээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа түүнийг Английн гадаад хэргийн яам ажилд

авч, Бойл 1950 он хүртэл төрийн алба хашиж байжээ. 1950 онд Манчестрын Их сургуульд

перс хэлний ахлах багш, 1959 онд лектор багш, 1966 онд профессороор ажилласан байна.

Жон Бойл армян, келт хэл судалж байсан байна.

Түүнийг дэлхий дахинаа Ираны Монгол үеийн судлаач гэдгээр нь мэдэх ба Ираны

талархлын одон Сепас-аар шагнуулсан цорын ганц Английн хийгээд Европын эрдэмтэн

юм. Бойл Жувейны Дэлхийг байлдан дагуулагчийн түүх 2 дэвтэр орчуулга, Рашид ал-Дины

Судрын чуулган-ы Чингис хааны залгамжлагчдын түүхийн орчуулга, Дэлхийн Монгол

гүрэн, Кембриджийн Ираны түүх: Селжук Монголын үе зэрэг бүтээлээрээ Английн


7

монгол судлалд их хувь нэмэр оруулсан билээ.Тэр бээр 1978 оны 11 сарын 19нд

Манчестерт нас баржээ.

Түүний гол бүтээлүүд:

· 1958: tr., The History of the World-Conquerorby 'Ala-ad-Din 'Ata-Malik Juvaini,

Manchester: Manchester University Press, (2 v);

· 1966: Grammar of modern Persian,Wiesbaden : Harrassowitz, (Portal inguarum

orientalium ; N.S., 9);

· 1968: The Cambridge History of Iran, Vol. 5: The Saljuq and Mongol periods / ed.,

Cambridge University Press;

· 1971: tr., The successors of Genghis Khan / Rašīd-al-Dīn Faḍlallāh, New York :

Columbia University Press;

· 1976: tr., The Ilāhī-Nāma or Book of God of Farīd al-Din ʿAṭṭār, Manchester :

Manchester University Press, (Persian heritage series);

· 1977: The Mongol World Empire: 1206 - 1370, London : Variorum Reprints, (Collected

studies series).

V. Лийдсийн Их сургууль

10. Овен Латтимор (Owen Lattimore, 1900-1989)

Овен Латтимор хэдийгээр Америкийн Монгол судлалд хамаарах боловч 1963 онд

Англид, тухайлбал Лийдсийн Их сургуульд Хятад судлал эхлүүлэхээр иржээ. Тэр бээр

өөрийн Ази судлалын арвин номын сангаа Брозертон (Brotherton) Номын санд

хандивласан юм. Латтимор Хятад, Орос, Франц хэлний мэргэжилтэн байсны зэрэгцээ

Монголч эрдэмтэн байсны улмаас 1972 онд Лийдсийн Их сургуульд Монгол судлалыг

эхлүүлж монгол хэл одоо хэр нь тус сургуулийн хөтөлбөрт орсоор байна.


8

1979 онд Овен Латтиморыг Монголын төр Алтан гадас одонгоор шагнасан байна.

Латтиморын нэрээр тухайн үедээ Монголоос шинээр олдсон динозаврын ясыг хүртэл

нэрлэж байсан байна.

2013 оны 10 сарын 24-27 нд Лийдсийн Их сургууль Зүүн Азийн судлал эхлүүлсний

50 жилийн ойн баяраа Латтиморын дурсгалыг хүндэтгэн түүний оруулсан хувь нэмрийг

үнэлэн тэмдэглэсэн байна.

Латтиморын гол бүтээлүүд:

· 1928: The Desert Road to Turkestan. London: Methuen, reprinted:- Boston: Little Brown,

1929; New York: Kodansha International, 1995;

· 1930: High Tartary. Boston: Little Brown, reprinted:- New York: Kodansha International,

1994;

· 1932: Manchuria: Cradle of Conflict. New York: Macmillan, rev. ed. 1935;

· 1934: The Mongols of Manchuria: their tribal divisions, geographical distribution,

historical relations with Manchus and Chinese, and present political problems; with maps.

New York: John Day, reprint:- New York: H. Fertig, 1969;

· 1934: "China and the Barbarians," in Joseph Barnes, ed. Empire in the East. New York:

Doubleday, repr. 1970;

· 1940: Inner Asian Frontiers of China. New York: American Geographical Society,

reprinted Boston: Beacon, 1967;

· 1941: Mongol Journeys. New York: Doubleday Doran;

· 1942: "China Opens Her Wild West". Washington, D.C.: National Geographic Society,

Vol. 82:3;

· 1945: Solution in Asia. Boston: Little Brown;

· 1949: The Situation in Asia. Boston: Little Brown;

· 1950: Pivot of Asia: Sinkiang and the Inner Asian frontiers of China and Russia. Boston:

Little Brown;

· 1950: Ordeal by Slander. Boston: Little Brown, reprinted: New York: Carroll & Graf,

2004; introduction by Blanche Wiessen Cook; preface by David Lattimore;

· 1953 The New Political Geography of Inner Asia. Great Britain: The Geographical Journal,

Vol. CXIX Part 1, March, reprinted:- London: William Clowes and Sons, Limited;


9

· 1962: Nomads and Commissars: Mongolia revisited. New York: Oxford University Press;

· 1962: Studies in Frontier History: Collected Papers, 1928-1958. London; New York:

Oxford University Press; Paris: Mouton;

· 1964: From China Looking Outward: an inaugural lecture: Leeds University Press;

· 1970: History and Revolution in China. Lund: Student litteratur;

Хамтын бүтээл:

· 1944: Eleanor Holgate Lattimore, The Making of Modern China: a short history. New

York: W.W. Norton, reprinted:- Washington, DC: Infantry Journal, 1944;

· 1947: Eleanor Holgate Lattimore, China: a short history. New York: W. W. Norton, New and

rev., 1947;

· 1955: Sh. Nachukdorgi, Nationalism and Revolution in Mongolia. New York: Oxford

University Press;

· 1968: Eleanor Holgate Lattimore, Silks, Spices, and Empire: Asia seen through the eyes of

its discoverers. New York: Delacorte;

· 1990: Fujiko Isono, China Memoirs: Chiang Kai-shek and the War against Japan. Tokyo:

University of Tokyo Press;

11. Онон Өргөнгөө (Onon Urgunge, 1919-2015)

Онон Өргөнгөө Латтиморын адил Америкаас Англид шилжин Лийдсийн Их

сургуульд монгол хэл, монгол түүхийн хичээл зааж байсан байна. Тэр бээр Өвөр Монголд

төрсөн, багадаа бөх барилдаж, ан агнуур хийж, моринд гарамгай байсны зэрэгцээ бөөгийн

ёс заншлыг ихээхэн сонирхдог байсан тухайгаа Миний Монгол дахь бага нас (My

Childhood in Mongolia) номдоо бичжээ. Манжуурын хилийн бүс орчим Япон сургуульд

суралцах боломж олж улмаар Токиогийн Тоёо Их сургуульд элсэн орж барууны

хөгжилтэй танилцах болсноо мөн дурсан бичжээ. Тэр бээр 1944 онд улс төр судлаачийн

диплом гардан авчээ.


10

Онон Өргөнгөөг Америкийн монгол судлаач хэмээн үзэх боловч түүний

амьдралын сүүлийн жилүүд Английн Лийдсийн болон Кембрижийн Их сургуулиудтай

холбоотой юм.

Түүний гол бүтээлүүд:

· 1972: My Childhood in Mongolia, Oxford University Press;

· 1977: The History and the Life of Chinggis Khan: The Secret History of the Mongols,

trans.ed. with an Introduction, Curzon;

· 1977: Asia's First Modern Revolution: Mongolia Proclaims Its Independence in 1911with

D. Pritchatt, Brill;

· 2006: My Mongolian World, Global Oriental;

12. Жүдит Нордби (Judith Nordby)

Жүдит Нордби одоогоор тэтгэвэрт гарсан хэдий ч Лийдсийн Их сургуульд Монгол хэл

судлалыг ахалж, монгол хэл, түүх, олон улсын харилцааны хичээл заасаар байна. Тэр бээр

1988 онд 1924-28 оны Монголын түүхээр буюу The Mongolian's peoples republic, 1924-

1928, and the right deviation судалгааны ажлаараа Лийдсийн Их сургуульд докторын зэрэг

хамгаалсан байна. Нордбийн нийтлүүлсэн бүтээлүүд:

· 1993-2006:Economist Intelligence Unit-д Монголын улс төр, эдийн засгийн

асуудлаарх өгүүллүүд,

· 1993:Монгол Улс (Mongolia. Oxford: Clio Press, 1993. World Bibliographical Series

Vol 156).


11

· 2010:XX зууны Монгол(Mongolia in the Twentieth Century C. Hurst, Publishers,

Limited).

VI. Лондоны Их Сургууль (SOAS)

13. Чарльз Боуден (Charles Roskelly Bawden, 1924-)

Чарльз Боуден нь Британий Академийн гишүүн (FBA), Лондоны Их Сургуулийн Дорно

дахин ба Африкийн судлалын сургууль (SOAS)-ийн Монгол судлалын Эмеретус

профессор. Тэр бээр SOAS-д 1955-1984 онд Монголын түүх, хэл, уран зохиолын багшаар

ажиллаж Монгол-Англи толь зохиож, Алтан Товч-ийн орчуулгыг монголоос англи хэлнээ

буулгаж олон арван өгүүлэл нийтлүүлж социализмын үед баруунд монголыг сурталчлах

нөр их ажлыг хийж байсан юм. Чарльз Боуден он удаан жил цуглуулсан номын сангаа

Кебриджийн их сургуулийн эртний Энэтхэг ба Ираны Сан (Ancient India & Iran Trust)-д

хандивлажээ. Тэр бээр Жон Ман, Крайг Клунас нарын шавь төрүүлснээс Жон Ман аяллын

түүхч болж Чингис хаан болон Монголын тухай нийтлэл бичиж байна.

Чарльз Боудены бүтээлээс:

· 1954: An eighteenth century Chinese source for the Portuguese dialect of Macao." Silver

Jubilee Volume of the Zinbun-Kagaku-Kenkyusyo, Kyoto University;

· 1955: The Mongol Chronicle AltanTobci. Wiesbaden: Otto Harrassowitz;

· 1961: The Jebtsundamba Khutukhtus of Urga; text, translation, and notes. Wiesbaden:

Otto Harrassowitz;

· 1968: The Modern History of Mongolia. New York: Praeger;

· 1985: Shamans, Lamas, and Evangelicals: The English Missionaries in Siberia. London:

Routledge & Kegan Paul;


12

· 1994: Confronting the Supernatural: Mongolian Traditional Ways and Means.

Wiesbaden: Harrassowitz Verlag;

· 1997: Mongolian-English dictionary. London: K. Paul International;

· 2003: Mongolian Traditional Literature: An Anthology. London: Kegan Paul;

14. Алан Сандерс (Alan J.K. Sanders, 1937-)

Алан Сандерс Монгол орны хөгжлийг сонирхогч нэгэн, Их Британы BBC-д ажиллаж

Монгол орны улс төр, эдийн засгийн талаар 40 жилийн турш радио телевизийн мэдээ,

тайлан бэлдэж байжээ. Тэр бээр хэсэг хугацаанд Монгол хэлний багшаар Лондоны SOAS-

д 1991-1995 онд багшилж байжээ. Монгол хэлийг 1968-69 онд МУИС-т үзэж байсан. Тэр

цагаас хойш Монголд байн байн ирдэг ба Олон Улсын Монгол Судлалын хуралд идэвхтэй

оролцогчдын нэг билээ. Түүний Монгол-Британы харилцаанд оруулсан хувь нэмрийг

үнэлэн Монголын Засгийн газар 2007 онд Алтан Гадас одон олгожээ.

Алан Сандерсын голлох бүтээл:

· 2008: Mongolian Ж. Бат-Ирээдүй, Ц. Гомбосүрэнгийн хамт;

· 1999: Colloquial Mongolian: The Complete Course for Beginners (Colloquial Series) Ж.

Бат-Ирээдүйн хамт;

· 1996:Historical Dictionary of Mongolia;

· 1995: Mongolian Phrasebook Ж. Бат-Ирээдүйн хамт;

· 1987: Mongolia: Politics, Economics and Society (Marxist Regimes Series);

· 1968: People's Republic of Mongolia ;

15. Жорж Лейн (George Lane, 1952-)


13

Жорж Лейн нь SOAS-ын түүхийн тэнхимийн багш, Перс судлаач. Сүүлийн жилүүдэд

Монголын эзэнт гүрний судлалд хувь нэмрээ оруулж байгаа эрдэмтэн. Тэр бээр Монголын

эзэнт гүрний өдөр тутмын амьдралыг судлахын зэрэгцээ Монголын Ил-хаан Хүлэгийг

Ираны сэргэн мандалтын эхлэлийг тавьсан хүн болох тухай бүтээлдээ өгүүлсэн байна.

Түүний бичсэн ном:

· 2009: Daily Life in the Mongol Empire (The Daily Life Through History Series), Hackett

Pub Co;

· 2009: Genghis Khan and Mongol Rule, Hackett Pub Co;

· 2007: Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: A Persian Renaissance (Routledge

Studies in the History of Iran and Turkey), Routledge;

VII. Кембрижийн Их сургууль

16. Каролин Хамфри (Caroline Humphry, 1943-)

Онон Өргөнгө болон Каролин Хамфри нарын санаачилгаар Кембрижийн Их

сургуульд Монгол ба Өвөр Азийн судлалын төвийг (MIASU) 1986 онд эхлүүлсэн байна.

Тэр үеэс эхлэн Кембрижийн Их сургууль нь Монгол болон монголчуудыг судлахын

зэрэгцээ Гималайн оргил хүрэх Өвөр Азийн судалгааны олон улсын чухал төв болон

тэлжээ.


14

Их Британий Хатагтай (Dame, Lady Rees of Ludlow), Британий Академийн гишүүн

(FBA) Каролин Хамфри нь Орос, Монгол, Хятад, Непал, Энэтхэг, Украинд антропологийн

судалгаа хийж Зөвлөлт хийгээд Зөвлөлт Холбоот Улс задарсны дараах Буриадын улс төр,

эдийн засаг, нийгмийн судалгаа; Монголчуудын бөө мөргөл, Непалын бараа худалдаа,

Монголын бэлчээрийн эдийн засаг, Өвөр Монгол дахь Буддизмийн эрт эдүүгээ зэрэг

өргөн цар хүрээт судалгаагаараа нэрд гарсан юм. Тэр бээр 1973 онд Буриадуудын шүтлэг

дэх ид шидийн дүрслэл (Magical Drawings in the Religions of the Buryats) ажлаараа

докторын зэрэг хүртжээ. Түүний судалгаа нийгмийн тэгш бус эрх ба хорио цээр, улс

төрийн ой ухаан, нэр өгөх заншил, эрх чөлөөний ёс зүй ба зүй тогтол зэрэг сэдвүүдийг

хөндсөн байдаг.

Каролин Хамфрийн гол бүтээлүүд:

· 1983: Karl Marx Collective: Economy, Society and Religion in a Siberian Collective

Farm [Staley Prize, School of American Research];

· 1991: (ed. with Michael Carrithers) The Assembly of Listeners: Jains in Society;

· 1992: (ed. with Stephen Hugh-Jones) Barter, Exchange and Value;

· 1994: (ed. with Nicholas Thomas) Shamanism, History and the State;

· 1994: (with James Laidlaw) The Archetypal Actions of Ritual, illustrated by the Jain rite

of worship;

· 1996: (with UrgungeOnon) Shamans and Elders: Experience, Knowledge and Power

among the Daur Mongols;

· 1996: (ed. with David Sneath) Culture and Environment in Inner Asia;

· 1997: (with Piers Vitebsky) Sacred Architecture;

· 1998:Marx Went Away, but Karl Stayed Behind ;

· 1999: (with David Sneath) The End of Nomadism? Society, the State and the

Environment in Inner Asia ;

· 2001: (ed. with A. Tulokhonov) Kul'turaiPrirodavoVnutrenneyiAzii(Culture and

Environment in Inner Asia, in Russian);

· 2002: (ed. with David Sneath) DotugaduAziiya-yin SoyolkigedBaigalOrchim

(Environment and Culture of Inner Asia, in Mongolian) ;

· 2002: The Unmaking of Soviet Life: Everyday Economies After Socialism [Heldt Prize];


15

· 2004: (ed. with Katherine Verdery) Property in Question: Value Transformation in the

Global Economy;

· 2007: (ed. with Catherine Alexander and Victor Buchli) Urban Life in Post-Soviet

Central Asia;

17. Хильдегард Диймбергер (Hildegard Diemberger, 1961-)

Хильдегард Диймбергер нь Италийн Варесе хотноо төрсөн, Кембрижийн Их

сургуулийн Монгол ба Өвөр Азийн судлалын төвийн (MIASU) судлаач, Төвөд-Монголын

харилцааг голлон судалдаг нийгэм соёлын антропологч юм. Тэр бээр уламжлалт нийгмийн

харилцаанд эрс өөрчлөлт хэрхэн нөлөөлдөг, түүнийг дагалдаад газар нутгийн байдал, орон

зай цаг хугацаанд ямар өөрчлөлт гардаг, орон нутгийн түүх хийгээд ой санамж, уламжлал

ба орчин үечих явцын талаар судалдаг байна. Тэр бээр Төвөд болон Гималайн бүс нутагт

өрнөж буй өөрчлөлт, даяарших хөдөлгөөнийг “уламжлал” хэмээх ойлголттой хамруулж

үзэх судалгааны Tradition and Modernity in Tibet and the Himalayas төслийг 2001-2005 онд

хэрэгжүүлжээ.

2004-2005 онд ЗХУ, Монгол, Хятад улсуудад үндэстний боловсон хүчин

бэлтгэгдэж байсан тухай шинжилгээ судалгааны төсөл хэрэгжүүлсэн байна. 2004-2007 онд

Төвөд-Монголын ховор ном гар бичмэл (Tibetan-Mongolian Rare Books and Manuscripts)

төсөл дээр ажиллаж 2300 ховор гар бичмэл номын бүртгэл хийж, микрофильмд буулган

цахим архивд оруулсан байна.

Хильдегард Диймбергерийн голлох бүтээл:

· 2007: When a Woman Becomes a Religious Dynasty: The Samding Dorje Phagmo of

Tibet Columbia University Press;

Хамтын бүтээл


16

· 2007: (ed. with Uradyn Bulag) The Mongolia-Tibet Interface, Brill;

· 2001: (with Ulrike Davis- Sulikowski and Andre Gingrich) Kőrper, Religion und Macht.

Sozial anthropologie der Geschlechter beziehun, Campus Fachbuch;

· 2002: (with Katia Buffetrille) Proceedings of the Ninth Seminar of the IATS, 2000,

Volume 9 Territory and Identity in Tibet and the Himalayas, Brill ;

· 1997: (with PasangWangdu, Marlies Kornfeld and Christian Jahoda) Feast of Miracles:

Life and the Tradition of Bodong Chole Namgyal (1375/6-1451 A.D.), Porong Pema

Chőding Editions;

18. Давид Снийт (David Sneath,1963- )

Давид Снийт нь Лондон хотноо төрсөн, Кембрижийн Их сургуулийн Монгол ба

Өвөр Азийн судлалын төвийн (MIASU) судлаач, Төв болон Өвөр Азийн бэлчээрийн аж

ахуй, газар эзэмшил ба ашиглалт, социализмын дараах үеийн нийгмийн шилжилт,

антропологийн хөгжил зэрэг сэдвээр ажилладаг. Чингэхдээ Төвөд хийгээд Монголд

газрын хувь хүний эзэмшил нь уламжлалт болон шашин шүтлэгтэй хэрхэн холбогдохыг

“овоо”, “хийморь” зэрэг ойлголттой холбон үзжээ.

Тэр бээр Каролин Хамфри, Кристофер Каплонски нарын хамт XX зууны

Монголчуудын аман түүх (Oral History of Twentieth Century Mongolia) төслийг МУИС-тай

хамт хэрэгжүүлэн 600 гаруй аман түүх, яриа цуглуулан 2013 онд хэвлэн гаргажээ.

Давид Снийтийн голлох бүтээлүүд:

· 2007: The Headless State: Aristocratic Orders, Kinship Society, and Misrepresentations

of Nomadic Inner Asia, Columbia University Press, New York;

· 2000: Changing Inner Mongolia: Pastoral Mongolian Society and the Chinese State,

Oxford University Press;


17

Хамтын бүтээл

· 2006: (with Caroline Humphrey) Нүүдэллэхүй ёсон эцэслэх үү? Өвөр Азийн нийгэм,

төр, хүрээлэх орчин, Interpress, Ulaanbaatar;

· 1999: (with Caroline Humphrey) The End of Nomadism? Society, State and the

Environment in Inner Asia, Central Asia Book Series, Duke University Press;

19. Урадын Булаг (Uradyn E. Bulag, 1964-)

Урадын Булаг нь Ордос нутгийн уугуул, Кембрижийн Их сургуулийн Монгол ба Өвөр

Азийн судлалын төвийн (MIASU) судлаач. Тэр бээр Зүүн Ази (Хятад, Япон, Тайван), Өвөр

Ази (Монгол, Төвөд)-ийн судалгаанд өөрийн хувь нэмрээ оруулж буй монгол эрдэмтэн

билээ. Колоничлол, империализм, пан-азийн үзэлд үндэсний үзэл, үндэсний нэгдэл, жижиг

үндэстэн их үндэстэнтэй холилдох, түүх соёлыг хуваалцах зэрэг антропологийн зангилаа

асуудлаар ажиллаж байна.

· 2013: ed.Trans-Continental Neighbours: A Documentary History of Mongolia-UK

Relations. Cambridge;

· 2010: Collaborative Nationalism: The Politics of Friendship on China’s Mongolian

Frontier. Rowman and Littlefield;

· 2006:(ed. with Hildegard Diemberger), The Mongolia-Tibet Interface: Opening New

Research Terrains in Inner Asia Leiden: Brill;

· 2003: (with Yang Haiying in Japanese), Janggiya-a Qutughtu: A Mongolian Missionary

for Chinese National Identification. Cologne;

· 2002: The Mongols at China’s Edge: History and the Politics of National Unity. Lanham:

Rowman & Littlefield;

· 1998: Nationalism and Hybridity in Mongolia, Oxford: Clarendon Press;


18

· 1995: Haudenosaunee Environmental Restoration: An Indigenous Strategy for Human

Sustainability (co-authored on behalf of the Haudenosaunee Six Nations), published in

partnership by Indigenous Development International, the United Nations & the

University of Cambridge;

20. Крис Каплонски (Chris Kaplonski, 1967-)

Крис Каплонски нь АНУ-ын Нью Жерси мужид төрсөн, Кембрижийн Их

сургуулийн Монгол ба Өвөр Азийн судлалын төвийн (MIASU) судлаач бөгөөд Монголыг

судалж эхэлсэн барууны антропологчдын нэг юм. Тэр бээр улс төрийн хүчирхийлэл ба

хараат бус байдал, хүнд суртлын үүрэг, архивын материал өнгөрсөн түүхийг сэргээх нь,

антропологийн шинжлэх ухаан мэдрэхүй хийгээд сэтгэл хөдлөлийг судлах нь зэрэг

асуудлыг анхааран шинжилдэг байна.

Крис Каплонскийн голлох бүтээлүүд:

· 2014: The question of the lamas: violence, sovereignty and exception in early socialist

Mongolia, University of Hawai’i Press;

· 2011:(ed. with Catherine Trundle),‘The Political Life of Documents: Archives, Memory

and Contested Knowledge,’ special issue of History and Anthropology, 22(4);

· 2010: (ed. with David Sneath), The History of Mongolia. (3 volumes) Folkstone, Kent:

Global Oriental;

· 2004: Truth, History and Politics in Mongolia: the Memory of Heroes London: Routledge

Curzon;

· 2005:ed., Twentieth Century Mongolia (translation of B. Baabar’s XX zuuny Mongol)

Cambridge: White Horse Press;


19

VIII. Кийлийн Их Сургууль

21. Питер Жексон (Peter Jackson, 1948-)

Ритер Жексон нь Британы дундад зууны түүх судлаачдын нэг, тэр бээр загалмайтан

хийгээд европчууд монголчуудтай холбогдох судлалыг Латин, Перс, Араб ба Орос

сурвалжуудаар гаргаж ирсэн эрдэмтэн юм. П. Жексон Кийлийн (Keele) Их сургуулийн

Эмеретус профессороор ажиллаж байна.

Анхлан Жон Бойлын удирдлагаар Монголчууд ба Энэтхэгчүүд сэдвээр Кембрижийн Их

сургуульд 1977 онд докторын зэрэг хамгаалсан. Түүнээс хойш монголчууд хийгээд

өрнийн харилцаа холбооны судалгаагаар олон ном бичиж гаргасан.

Түүний эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг үнэлэн 2012 онд Их Британы Академийн

гишүүнээр элсүүлсэн байна.

Питер Жексоны голлох бүтээлүүд:

· 2009:Studies on the Mongol Empire and Early Muslim India. Ashgate (Variorum

Collected Studies Series).

· 2007: The Seventh Crusade, 1244-54: Sources and Documents. Ashgate (Crusade Texts

in Translation)

· 2005: The Mongols and the West, 1221-1410. Longman.

· 1999: The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press.

Орчуулсан


20

· 1990: The Mission of Friar William of Rubruck: His Journey to the Court of the Great

Khan Mongke, 1253-1255. (edited with David Morgan), work issued by the Hakluyt

Society.

Хянан тохиолдуулсан

· 1986: The Cambridge History of Iran: The Timurid and Safavid Periods.

Их Британы Номын сан

Их Британ дахь монгол судлалд холбогдох бүхий номын санд SOAS, Лийдс,

Кембриджийн Их сургуулиудын номын сан орно. Мөн түүнчлэн Британы номын сан

(British Library) зүй ёсоор орно. Британы номын сангийн монгол номыг 2006 онд

шинэчлэн цэслүүлэн каталогжуулсан болно.