Публичното социалистическо погребение и религиозната...

253Àíàñòàñèÿ Ïàøîâà, Ïåòúð Âîäåíè÷àðîâ

Ïóáëè÷íîòî ñîöèàëèñòè÷åñêî ïîãðåáåíèå è ðåëèãèîçíàòà...

Ùå çàïî÷íåì ñ åäèí îòêúñ îò �Øåãàòà� íà Ìèëàí Êóíäåðà: Ëþäâèã ñëó÷àéíîâëèçà â öúðêâà è ñòàâà ñâèäåòåë íà öåðåìîíèÿ - æåíè, íîñåùè áåáåòà, è ìîì÷åòàè ìîìè÷åòà ñ ÷åðâåíè âðàòîâðúçêè èì ïîäíàñÿò áóêåòè îò ðîçè. Íà âúïðîñà êúìïàðòèéíèÿ ìó äðóãàð Êîâàëèê, êîéòî ðúêîâîäè ðèòóàëà, äàëè òîâà å êðúùåíèå,Êîâàëèê îòãîâàðÿ, ÷å òîâà å öåðåìîíèÿ ïî ïðèâåòñòâàíå íà íîâè ãðàæäàíè â ñâåòàè ÷å òîé ñìÿòà, ÷å ñàìî ÷ðåç òàêèâà öåðåìîíèè Ïàðòèÿòà ìîæå äà òðèóìôèðà âáîðáàòà ñ ðåàêöèîííèòå, àðõàè÷íè âëå÷åíèÿ íà õîðàòà êúì öúðêâàòà. �Ëþäâèã êèìíàè ïîïèòà äàëè íÿìà ïî-åôåêòèâåí íà÷èí äà ñå îòó÷àò õîðàòà îò ðåëèãèîçíè-òå öåðåìîíèè, êàòî èì ñå äàäå âúçìîæíîñò äà èçáÿãâàò âñÿêà öåðåìîíèÿ. Êî-âàëèê êàçà, ÷å õîðàòà íèêîãà íÿìà äà ñå îòêàæàò îò ñâîèòå ñâàòáè è ïîãðåáå-íèÿ. È îò òàçè ãëåäíà òî÷êà...ùå áúäå æàëêî äà íå ãè èçïîëçâàìå, çà äà ïðèáëè-æèì õîðàòà êúì íàøàòà èäåîëîãèÿ è äúðæàâà.�1

Îò 1996 ã. äî äíåñ ñìå îñúùåñòâèëè ðåäèöà ñîöèàëíè è èçñëåäîâàòåëñêèïðîåêòè ñðåä áúëãàðè ìþñþëìàíè îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè è òîâà íè äàäå âúçìîæ-íîñò äà ñúáåðåì ìíîãî àâòîáèîãðàôè÷íè èíòåðâþòà, êàêòî è ñïîìåíè, ñâúðçàíè ñ�âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ�.2 Ïðåç 1997/1998 ã. ïðîâåäîõìå è ñïåöèàëíè èíòåðâþòà çàïðåäñòàâèòå çà ñìúðòòà, îòâúäíîòî è òðàäèöèèòå íà ïîãðåáåíèÿòà ñ âúçðàñòíè õî-äæè îò Ñàòîâ÷à, Ãîðíî è Äîëíî Äðÿíîâî, Ðèáíîâî, Äîñïàò, Äåáðåí è ßêîðóäñêî, àñúùî è ñ âúçðàñòíè ìúæå, îïðåäåëÿùè ñå êàòî ðåëèãèîçíè è ó÷àñòâàëè â ìíîæåñ-òâî ïîãðåáåíèÿ.3 Àíàëèçúò íà òåçè èíòåðâþòà, ñðàâíåí ñ ïðåäïèñàíèÿòà íà Êîðà-íà4 è Èñëÿìñêîòî âåðîó÷åíèå 5 íè ïîçâîëè äà î÷åðòàåì îñíîâíèòå èäåè çà ñìúðò-òà è ïîãðåáåíèåòî â êàíîíè÷íèòå êíèãè è íàðîäíèòå ïðåäñòàâè íà ìþñþëìàíè îòÇàïàäíèòå Ðîäîïè. Â òîçè ñìèñúë â èçñëåäâàíåòî ïðàâèì îïèò äà òåìàòèçèðàìåñëåäíèòå âúïðîñè:

Êàêâà å êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ, ñâúðçàíà ñúñ ñìúðòòà è ïîãðåáåíèå-òî è êàê áþðîêðàòè÷íî-òîòàëèòàðíàòà âëàñò ÿ íàëàãà íàä íàñåëåíèåòî;

Ïóáëè÷íîòî ñîöèàëèñòè÷åñêî ïîãðåáåíèåè ðåëèãèîçíàòà èíòèìíîñò íà ñìúðòòàïðè ìþñþëìàíè îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè

Àíàñòàñèÿ Ïàøîâà, Ïåòúð Âîäåíè÷àðîâ

254ÁÀËÊÀÍÈÑÒÈ×ÅÍ ÔÎÐÓÌÊÍ. 3/2011

� Êàêâè ñà ìþñþëìàíñêèòå ïðåäñòàâè è òðàäèöèè, ñâúðçàíè ñ ïîãðåáàëíàòàîáðåäíîñò, â ñðàâíåíèå ñ õðèñòèÿíñêèòå è â êàêâî ñúùíîñòíî ñà ðàçëè÷èÿòà;

� Ñ êàêâè ñðåäñòâà è êàê ñå âîäè �áîðáàòà� íà òîòàëèòàðíàòà âëàñò ñðåùóìþñþëìàíñêàòà ïîãðåáàëíà îáðåäíîñò è òðàäèöèè â Áëàãîåâãðàäñêè îêðúã? (ïîàðõèâíè èçòî÷íèöè);

� Êàêâè ñòðàòåãèè èçïîëçâàò ìþñþëìàíèòå îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè çà �ñïðàâÿ-íå� ñ íàëîæåíàòà èì �íîâà� ïîãðåáàëíà îáðåäíîñò? (âúðõó îñíîâàòà íà ëè÷íè òåõ-íè ðàçêàçè).

Êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ çà ñìúðòòà, ïîãðåáåíèåòî è ñïàñåíèåòîÙå ðàçãëåäàìå îòíîøåíèåòî íà êîìóíèñòè÷åñêàòà âëàñò êúì ñìúðòòà è ïîã-

ðåáåíèåòî â ñâåòëèíàòà íà êîíöåïöèÿòà íà Àñåí Èãíàòîâ6 çà êîìóíèçìà êàòî çàðåëèãèÿ áåç Áîã, êàòî èçîïà÷åíî ìàíèõåéñêî õðèñòèÿíñòâî, îáëå÷åíî â ñöèåíòèñò-êàòà ðåòîðèêà íà êúñíîòî Ïðîñâåùåíèå. Êîìóíèçìúò å âÿðà è êàòî âÿðà òîé èìàñâîÿ òåîëîãèÿ, ñâîÿ äîãìàòèêà è ñâîè êàíîíè: òîé èìà ñâåòè ïðîðîöè � áàùèòå íàìàðêñèçìà-ëåíèíèçìà, ñâåòöè ìú÷åíèöè � óáèòèòå ðåâîëþöèîíåðè, öúðêîâíè ñú-áîðè � ïàðòèéíèòå êîíãðåñè, ìèñòè÷íà öúðêâà � ïàðòèÿòà �ìàéêà ìèëà�, âúïëúùå-íèå íà èñòîðè÷åñêàòà íåîáõîäèìîñò, ñâåòè ìîùè � òðóïîâåòå íà ìàâçîëåéíèòåâîæäîâå, ìîëèòâåíè îëòàðè � êúòîâåòå íà ãåðîèòå-ïàòðîíè. Òúêìî êàòî îðòîäîê-ñàëíà ðåëèãèÿ êîìóíèñòè÷åñêàòà âëàñò ïðîÿâÿâà íå ñàìî ïîëèòè÷åñêè è èêîíîìè-÷åñêè ïðåòåíöèè, íî èñêà è äà ïðîíèêíå äîðè â íàé-èíòèìíèòå ñôåðè, çà äà �ïðåðî-äè ×îâåêà� è äà ìó îñèãóðè áåçñìúðòèå. �Êîìóíèçìúò ñúîòâåòñòâà íà åäíàèðàöèîíàëíà íàãëàñà íà ÷îâåêà, íà åäèí àðõåòèï. Åäèí îò ôóíäàìåíòàëíèòåìèòîâå, ÷ðåç êîèòî ìîæå äà áúäå îáõâàíàò îò åäíà ñòðàíà ñâåòúò, à îòäðóãà � äåéñòâèåòî, å ìèòúò çà ðàçðóøåíèåòî è ñúãðàæäàíåòî, çà ñâåùåíî-òî óáèéñòâî, çà ðèòóàëíàòà æåðòâà, áåç êîåòî ðàæäàíåòî å íåâúçìîæíî.�7

Ìàðêñèñòêî-ëåíèíñêàòà èäåîëîãèÿ íå ïðèçíàâà åâàíãåëñêîòî ðàçäåëåíèå ìåæ-äó �êåñàðåâîòî� è �áîæèåòî�, ìåæäó ïîëèòè÷åñêîòî è ëè÷íîòî. È âúïðåêè ÷å ìîðàë-íèòå óñúðäèÿ íà äðóãàðèòå èìàò çíà÷åíèå, ñúäáîíîñíà å åäèíñòâåíî �áåççàâåòíà-òà ïðåäàíîñò êúì Ïàðòèÿòà� � àâàíãàðä íà Èñòîðè÷åñêèÿ ïðîöåñ, îò êîÿòî èäâà èäîáðîòî, è ëîøîòî, íî êîÿòî �âèíàãè å ïðàâà è êîãàòî ñúãðåøè äîðè�. Â �íîâàòàðåëèãèÿ� íå ëè÷íîñòòà, à ñúçíàòåëíàòà ïðèíàäëåæíîñò êúì óíèâåðñàëíèÿ êîëåêòèâ(ñâåòîâíèÿ ïðîëåòàðèàò) èìà ñïàñèòåëíî çíà÷åíèå, òàçè ðåëèãèÿ å íåòúðïèìà êúìêàêâàòî è äà å èäåÿ çà ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò, èíèöèàòèâà, ìíåíèå, êàêòî è çà ëè÷íàîòãîâîðíîñò è âèíà.

Ñëåä ðàäèêàëíèòå ïîëèòè÷åñêè, èêîíîìè÷åñêè è êóëòóðíè ðåôîðìè ïðåç 1940-òå � 1960- òå ãîäèíè, ñâúðçàíè îò åäíà ñòðàíà ñ �ðåëèãèîçíà åêçàëòàöèÿ ïðåä îëòà-ðà íà ñâåòëîòî áúäåùå�, è îò äðóãà, ñ ìàñîâî íàñèëèå è èçêóïèòåëíè æåðòâè �áóðæîà, êóëàöè, ñâåùåííèöè, èíòåëèãåíòè, �âðàãúò ñ ïàðòèåí áèëåò� � ìå÷òàíèÿò�çåìåí ðàé� òàêà è íå íàñòúïâà. Â êðàÿ íà 1960-òå îáà÷å íàñòúïâàò óíãàðñêèòåñúáèòèÿ è Ïðàæêàòà ïðîëåò. Âàöëàâ Õàâåë â åñåòî ñè �Ñèëàòà íà áåçâëàñòíèòå�8

ðàçêàçâà èñòîðèÿòà íà çåëåí÷óêîïðîäàâåöà, êîéòî ñëåä Ïðàæêèòå ñúáèòèÿ, ïîñòà-âÿ ñðåä êàðòîôèòå è äîìàòèòå ëîçóíãà �Ðàáîòíèöè îò âñè÷êè ñòðàíè � îáåäèíÿâàé-òå ñå!�, çà äà îçíà÷è ëîÿëíîñòòà ñè êúì ðåæèìà, â ÷èÿòî èäåîëîãèÿ âå÷å íèêîé íå



âÿðâà. Ìàðñè Øîú9 â àíàëèçà ñè íà ÷åøêàòà äåñèäåíòñêà ëèòåðàòóðà îò 1970-òåãîâîðè çà òîâà âðåìå êàòî çà âðåìå íà �ðèòóàëèçèðàíå íà ðèòóàëèòå�, íà ïðåìèíà-âàíå îò êîìóíèñòè÷åñêè êúì òîòàëèòàðåí ðåæèì, êîéòî ðàçìèâà ãðàíèöèòå ìåæäóæåðòâèòå è ïîäðúæíèöèòå íà ñèñòåìàòà. Íà ïðåäåí ïëàí èçëèçàò íå ñóáåêòèòå íàâëàñòòà, à èäåîëîãèÿòà, êúì êîÿòî âñè÷êè ñà ïðèíóäåíè äà ïðîÿâÿâàò ìàêàð èðèòóàëíà ëîÿëíîñò è ñúó÷àñòèå. Ìàêàð ÷å ðèòóàëèòå âå÷å íÿìàò ñàêðàëåí ñìèñúë,òÿõíîòî âñåîáùî èçïúëíåíèå èìà çàäà÷à äà ñêðèå ëè÷íèòå îòãîâîðíîñòè è âèíè çàíàïðàçíèòå æåðòâîïðèíîøåíèÿ. Çàòîâà âúïðåêè ÷å âñè÷êè ñå ïðåñòðóâàò, ÷å �Öà-ðÿò íå å ãîë�, âñåîáùîòî èçïúëíåíèå íà �ðèòóàëèçèðàíèòå ðèòóàëè� å âàæíî çàîöåëÿâàíåòî íà ñèñòåìàòà - ãðàíèöàòà ìåæäó æåðòâà è ïàëà÷ òðÿáâà äà ïðåìèíåïðåç âñåêè ãðàæäàíèí íà òîòàëèòàðíîòî îáùåñòâî. Ïðåç 1970-òå ãîäèíè ó íàñ åíòó-ñèàçìúò íà èäåîëîãè÷åñêàòà ïðîïàãàíäà îòñòúïâà ìÿñòî íà óìîðàòà íà èäåîëîãè-÷åñêàòà ðèòóàëíîñò. Çà äà ñå ïîñúæèâè, êúì èäåîëîãèÿòà ñå äîáàâÿ, áåç äà ñåïðåîñìèñëÿ, è íàöèîíàëèñòè÷íà ðåòîðèêà, êàòî òàêà ñå ñòèãà äî ïîðåäíèÿ ïàðà-äîêñ- äâóñìèñëèöà � èíòåðíàöèîíàëåí íàöèîíàëèçúì, îçíà÷àâàí êàòî �èíòåðíàöè-îíàëíî è ïàòðèîòè÷íî âúçïèòàíèå íà òðóäåùèòå ñå�. Óñèëèÿòà íà ïàðòèéíè, êóëòóð-íè è íàó÷íè äåéöè ñå íàñî÷âàò êúì ðàçðàáîòâàíå íà �åäèííà îáðåäíà ñèñòåìà� çà�åäèííàòà ñîöèàëèñòè÷åñêà íàöèÿ�, êîÿòî òðÿáâà äà îáõâàíå è øëèôîâà èäåîëîãè-÷åñêè âñè÷êè ðèòóàëè îò ðàæäàíåòî äî ñìúðòòà.

Äî íà÷àëîòî íà 1970-òå ãîäèíè ó íàñ íÿìà ñïåöèàëíî ðàçðàáîòåí è óñòàíî-âåí ðèòóàë ïî ïîãðåáåíèÿòà.10 Ðàçêðèòè â íà÷àëîòî íà 1970 ã. ñ ðåøåíèå íà ñåêðå-òàðèàòà íà ÖÊ íà ÁÊÏ îò 03.02. 1970 ã. â êðàÿ íà 1972 ã. Äîìîâåòå íà àòåèñòà ñåïðåîáðàçóâàò â Äîìîâå çà ñîöèàëèñòè÷åñêè áèò è êóëòóðà, êîèòî ñå çàåìàò ñ ïðî-ìÿíàòà íà ñåìåéíàòà îáðåäíîñò, îêîí÷àòåëíî ðàçðàáîòåíà ïðåç 1978 ã., êîãàòî Äúð-æàâíèÿò ñúâåò íà ÍÐÁ (12. 04.) ïðèåìà Íàðåäáà-çàêîí çà ðàçâèòèå è óñúâúðøåí-ñòâàíå íà ïðàçíè÷íî îáðåäíàòà ñèñòåìà â ÍÐÁ. Îêîí÷àòåëíèÿò ñöåíàðèé å ðàçðà-áîòåí ïðåç 1981 ã. è íàëîæåí â ñëåäâàùèòå ãîäèíè. 11

Íÿìà äà ñå ñïèðàìå ïîäðîáíî íà âúâåæäàíåòî è óòâúðæäàâàíåòî íà íîâàòàñîöèàëèñòè÷åñêà ïîãðåáàëíà îáðåäíîñò â êðàÿ íà 1960-òå è íà÷àëîòî íà 1970-òåãîäèíè, çàùîòî ïîäðîáíî å èçñëåäâàíà è îïèñàíà îò Èâàí Åëåíêîâ .12

Êîè ñà íàé-îáùèòå îñîáåíîñòè íà íîâèÿ ïîãðåáàëåí ðèòóë?Òîé âúçïðèåìà è èäåîëîãè÷åñêè ìîäèôèöèðà íÿêîè îò âúíøíèòå �ïîòðåáè�

íà õðèñòèÿíñêèÿ ðèòóàë � êîâ÷åçè, îáëåêëà, öâåòÿ, ìóçèêà, ïàìåòíè ïëî÷è ñúññíèìêè, íåêðîëîçè è òðàóðíè çíàöè. Ëèïñâà öúðêâàòà, êàòî ìÿñòî çà ÷àñò îò ðèòó-àëà, ñâåùåíèêúò, êàòî îñíîâíî ëèöå, è ðåëèãèîçíèÿò ðèòóàë è ìîëèòâàòà. Ïîãðå-áàëíèÿò ðèòóàë, ëèøåí îò õðèñòèÿíñêè ñàêðàëåí ñìèñúë, ñå íàòîâàðâà ñ èäåîëî-ãè÷åñêè êëèøåòà è íàöèîíàëíè ïðåïðàòêè (Îìóðòàã, ßâîðîâ è äð.) Òàêà ïîãðåáåíè-åòî ñå ïðåâðúùà â ïîëóïðîôåñèîíàëåí òåàòðàëåí ñïåêòàêúë ñúñ ñòðîã ñöåíàðèé,ðîëè, êîñòþìè è äåêîðè, ðàçèãðàâàí è â �Äîìîâåòå íà ïîêîéíèöèòå�, è â ãðîáèùà-òà, íàðè÷àíè â äîêóìåíòèòå è �ôèëèàëè çà òðàóðíè ðèòóàëè�13 . Ñ åäèí öèòàò ùåíàïîìíèì ñàìî çà àòìîñôåðàòà íà �íîâîòî ïîãðåáåíèå�:�Çàëàòà, ñ íåéíîòî õóäî-æåñòâåíî îôîðìëåíèå, êîñòþìèòå íà âîäåùèòå ðèòóàëà, îñâåòëåíèåòî, àðî-ìàòèòå, ìóçèêàòà è ñòèõîâåòå. Íèêîé îò ãîðåèçëîæåíèòå ôàêòîðè íå òðÿá-âà äà èçïúêâà îò öÿëîòî � òîâà ùå ðàçêúñà âíèìàíèåòî íà ïðèñúñòâàùèòå.


Âñÿêà ïðåòðóïàíîñò íà çàëàòà èëè íà ðåêâèçèòà ïðå÷è íà ãëàâíàòà öåë íàðèòóàëà � ïðèñúñòâàùèòå òðÿáâà äà ñå êîíöåíòðèðàò ãëàâíî âúðõó äóìèòå,êàçàíè çà ïîêîéíèÿ è íåãîâèòå áëèçêè. Òîâà å, êîåòî ùå íàêàðà õîðàòà äà ñåçàìèñëÿò âúðõó ïðîáëåìèòå è ñìèñúëà íà æèâîòà, æèâîò, êîéòî èì ïðåäñòîèäà æèâåÿò � ÷îâåê ñè îòèâà, íî äåëàòà ìó îñòàâàò � çíà÷è, íàêðàÿ âñè÷êî èìàñìèñúë�. 14

Òðàóðíàòà ðå÷ òðÿáâà äà èçòúêâà âå÷íîòî ïðåâúïëúùåíèå è íåèçáåæíîòîñïàñåíèå � ìúðòâîòî òÿëî íÿìà äà èç÷åçíå, â ïðèðîäíèÿ êðúãîâðàò îò åäíà ôîðìàíà ìàòåðèÿ ùå ñå ïðåâúïëúòè â äðóãà, à �ïîëèòè÷åñêè áëàãîíàäåæäíèòå� äóøè ùåèçäúðæàò Ñòðîãèÿ ñúä íà èñòîðèÿòà - òðóäîâèòå èì äåëà è ïðåäàíîñòòà èì êúìÏàðòèÿòà ùå èì îñèãóðÿò �âå÷íà ïàìåò�, ãàðàíòèðàíà êàêòî îò èäåîëîãè÷åñêèòåîòêðîâåíèÿ çà èñòîðè÷åñêàòà íåîáõîäèìîñò, òàêà è îò ñëóæáàòà íà Îòå÷åñòâîòî �Âòÿõ (äåöàòà) òîé å îñòàâèë ïëàìúêà íà ðîäîëþáèå, çàêúðìèë ãè å â áúëãàðñêè äóõ.�

Èñëÿìñêèòå ïðåäñòàâè çà ñìúðòòà, îòâúäíîòî è ïîãðåáàëíèòåïðàêòèêè â ñðàâíåíèå ñ õðèñòèÿíñêèòåÀêî çà õðèñòèÿíèòå èìàíåíòíîñòòà íà Áîãà â ñâåòà ïðåäïîëàãà è åñòåòè÷åñ-

êîòî êàòî ïúò êúì ïîçíàíèåòî è ïðåæèâÿâàíåòî íà áîæåñòâåíîòî, òî èñëÿìñêàòàòðàíñöåäåíòíîñò íà Áîãà èçêëþ÷âà èçîáðàçÿâàíèÿòà, îãðàíè÷àâà ðàçêðàñÿâàíèÿ-òà íà ðèòóàëèòå, à è íà ñâåòà èçîáùî. Â Êîðàíà çåìíèÿò æèâîò ñå ðàçãëåæäà ñàìîêàòî �èçìàìíà íàñëàäà�, à íåãîâàòà èñòèíñêà öåë å ñïàñåíèåòî â Ñúäíèÿ äåí:�Âñÿêà äóøà ùå âêóñè ñìúðòòà è âàøèòå íàãðàäè íàïúëíî ùå âè ñå èçïëàòÿòâ Äåíÿ íà âúçêðåñåíèåòî. Êîéòî áúäå îòäàëå÷åí îò îãúíÿ è áúäå âúâåäåí âÐàÿ, òîé ùå ñïîëó÷è. À çåìíèÿò æèâîò å ñàìî èçìàìíà íàñëàäà�.15 Ôóíäàìåí-òàëíà â èñëÿìà å íå èäåÿòà çà êðàñîòàòà, à èäåÿòà çà ÷èñòîòà � òåëåñíà è äóøåâ-íà, êîÿòî ïðîíèçâà îñíîâíèòå ïðàêòèêè, ïðåïîðú÷àíè îò Êîðàíà � ðèòóàëíîòî èç-÷èñòâàíå (àáäåñò) ïðåäè ìîëèòâàòà (íàìàçà), ñåäìè÷íî èçìèâàíå íà öÿëîòî òÿëî(ãþñþë), çàáðàíà íà �ìðúñíîòî� ñâèíñêî ìåñî, îáðÿçàíèòå ìîì÷åòà ñå ñìÿòàò çàïî-÷èñòè, äóøåâíîòî èç÷èñòâàíå ÷ðåç ïîñòè ïî âðåìå íà Ðàìàçàíà (îðó÷), çàäúë-æèòåëíàòà ìèëîñòèíÿ (çàêàò) îçíà÷àâà áóêâàëíî �ïðå÷èñòâàíå� íà áîãàòñòâîòî, áðà-êîâåòå âúòðå â îáùíîñòòà ñå ñìÿòàò çà ïî-÷èñòè. Î÷èñòâàíåòî èìà âîäåùî çíà÷å-íèå è ïðè ïîãðåáåíèÿòà, ïðè òîâà ðàçäåëÿíåòî íà äóøàòà îò òÿëîòî ñå ñìÿòà çàáîëåçíåí äúëúã ïðîöåñ, êîéòî îêîí÷àòåëíî çàâúðøâà åäâà íà 52 äåí, ïîðàäè êîå-òî òÿëîòî íà ïîêîéíèêà íå ñå ñìÿòà çà òðóï, à çà ÷óâñòâàùî è ïîäãîòâÿùî ñå ÷ðåçðèòóàëèòå íà ïðå÷èñòâàíå çà îòâúäíîòî. Òîâà ïðàâè îñîáåíî áîëåçíåíè çà ìþñþë-ìàíèòå èçäåâàòåëñòâàòà íàä òåëàòà íà ïîêàéíèöèòå ïðè íàëàãàíåòî íà åäèííèÿïîãðåáàëåí îáðåä. Óìèðàùèÿò (ìóíòàçàð �êîéòî ñå î÷àêâà�) ñå îáëè÷à ñ ÷èñòè äðå-õè è ñå ïðåîáðúùà íà äÿñíî êúì Êèáëà, ÷åòå ñå ñóðà îò Êîðàíà. Ñëåä ñìúðòòàòÿëîòî ñå ïîñòàâÿ íà ñïåöèàëíà äúñêà (òåìøèð) èçâúí êúùàòà è ïîñëåäîâàòåëíîñå èçìèâà òðè ïúòè ïðåç êúðïà ñ õëàäêà âîäà, çà äà íå ñòðàäà ïîêîéíèêúò. Òî ñåèçâúðøâà îò õîäæàòà èëè æåíàòà íà õîäæàòà èëè îò òåõíè îáó÷åíè ïîìîùíèöè ïîñòðîãî îïðåäåëåí ðåä. Ñëåä èçêúïâàíåòî (ãóñþë) ñå ïðàâè àáäåñò (ðèòóàëíî èç-÷èñòâàíå). Èçìèòîòî ãîëî òÿëî ñå çàâèâà â áÿë ÷àðøàâ (êåôèí). Àíãåëúò íà ñìúðò-òà Àçðèë çàïî÷âà ìú÷èòåëíîòî èçòðúãâàíå íà äóøàòà, ïîðàäè êîåòî âñè÷êè âîäè âêúùàòà ñå ñìÿòàò çà îêúðâàâåíè è òðÿáâà äà ñå èçëåÿò. Ãîëîòî òÿëî èìà ìíîãî



âàæíî çíà÷åíèå, òî å íå ñàìî î÷èñòåíî îò âñè÷êè ñîöèàëíè çíàöè è ïðèâèëåãèè, íîñâèäåòåëñòâà çà âðúçêàòà ìåæäó ðàæäàíåòî è ñìúðòòà è âúçðàæäàíåòî, ïîä÷åðòà-âàíî â Êîðàíà. �Î, õîðà, àêî ñå ñúìíÿâàòå âúâ âúçêðåñåíèåòî (âèæòå êàê). Íèåâè ñúòâîðèõìå îò ïðúñò, ïîñëå îò ÷àñòèöà ñïåðìà, ïîñëå îò ñúñèðåê, ïîñëåîò êúñ÷å, ñÿêàø íå äúâêàíî ìåñî � îôîðìåíî è íåîôîðìåíî, çà äà âè èçÿâèì(íàøàòà ñèëà). È îñòàâÿìå â óòðîáèòå, êîãàòî ïîæåëàåì çà îïðåäåëåí ñðîê,ïîñëå âè èçâàæäàìå êàòî äåöà, ïîñëå (âè ïðåïèòàâàìå), çà äà ñòèãíåòå ñâîÿ-òà çðåëîñò. È íÿêîé îò âàñ óìèðà, à íÿêîé îò âàñ áèâà äîâåäåí äî íàé-îêàÿíàâúçðàñò, è òîãàâà íå çíàåòå íèùî, ñëåä êàòî å çíàåë�.16

Ñëåä î÷èñòâàíåòî íà ïîêîéíèêà ìúæå ïîëàãàò òÿëîòî íà ñïåöèàëíà äúñêà(òàáóò), ïàçåíà â äæàìèÿòà, è ãî çàíàñÿò íà ðúöå äî ãðîáèùåòî, êàòî ðîäíèíè ñàèçêîïàëè ãðîáà ïðåäè òîâà. Âñè÷êè ìúæå çàñòàâàò ñ ëèöå êúì Ìåêà è ïðèñúñòâàòíà íàìàçà íà ìúðòâèÿ. Õîäæàòà èçâèêâà èìåòî íà ìàéêàòà íà ïîêîéíèÿ, çà äà ãîñúáóäè, ñëåä òîâà ãî ïðèçîâàâà ïî ìàëêî èìå, çà äà ÷óå çàóïîêîéíàòà ìîëèòâà(òåëêèí). �È ïðåäè äà ãî ïîãðåáåì èìà åäèí êàìúê... òàì, êîéòî ñå êàçâà ìóñàëà- òàøèô. Òàì ïúðâî ñå ñëàãà ìúðòâèÿ, à æèâèòå ìó ñå êëàíÿò � æåëåçå. Ñëåäòîâà ãî âäèãàò è ãî ñëàãàò â ãðîáà. Ïîãðåáâàìå ãî, êàòî íå ñëàãàìå íèùîäðóãî � íèòî ñàíäúê ...íèùî, íàïðàâî ãî ñëàãàìå òàì. Äúñêè ñëàãàìå âúðõóìúðòâèÿ, êàòî îñòàâÿìå åäíà äóïêà, ïðåç êîÿòî äà ñå èçïðàâè, êàòî ìó èçëåçåäóøàòà� 17 . Ïîñòàâÿíå íà ñïåöèàëíè íàäãðîáíè çíàöè �çà ãîðäîñò èëè ïîïóëÿð-íîñò� ñå ñìÿòà çà õàðàì (ãðÿõ).

Âÿðâà ñå, ÷å äóøàòà íå óìèðà, æèâåå â îòâúäíîòî, ÿâÿâà ñå ïðè áëèçêèòå ïîâðåìå íà Ðàìàçàíà êàòî ï÷åëà, à è â ñúíèùàòà, î÷àêâàùà Äåíÿ íà âúçêðåñåíèåòî(Ìàøàð), êîãàòî ùå ñå ñúæèâÿò ìúðòâèòå òåëà.

�×îâåê óìèðà, òÿëîòî èçãíèâà, äóøàòà ñè å ñúùàòà. Òÿ ïðåäñòàâëÿâàêàòî åäíà ï÷åëè÷êà è ñè õîäè, êúäåòî ìó êàæàò. Çàòîâà Àëëàõ å ñúçäàë äðúâ÷å-òàòà è òðåâèòå, çà äà ìîæåì äà ñå ñåùàìå, ÷å ïàê ùå îæèâååì. Îò ìúðòâè äàñòàíàò æèâè, îò æèâè � ìúðòâè ïàê ùå ñòàíåì, ùå îæèâååì ïàê â çàäãðîáíèÿæèâîò. Ïàê òàêà ùå îæèâåÿò âñè÷êè. È âñè÷êè ùå áúäåì íà ïî 33 ãîäèíè, íÿìàäà èìà ãîëÿìî, íàìà äà èìà ìàëêî, íÿìà äà èìà ñòàðî �18 .

Õðèñòèÿíñêîòî âúïëúùåíèå íà Áîãà â èñòîðè÷åñêàòà ëè÷íîñò íà Èñóñ Õðèñ-òîñ ïðèäàâà íà óñúâúðøåíñòâàíåòî íà ëè÷íîñòòà âàæíî ñïàñèòåëíî çíà÷åíèå, äî-êàòî çà ìþñþëìàíèòå ïðèíàäëåæíîñòòà êúì �óìàòà� � óíèâåðñàëíèÿ ðåëèãèîçåíêîëåêòèâ áåç ðàçëèêè ïî ðàñà, íàðîä, êëàñà, âúçðàñò - èìà íàé-âàæíî ñïàñèòåëíîçíà÷åíèå. Äîêòðèíàòà çà èçêóïëåíèåòî ÷ðåç ñàìîæåðòâàòà íà Èñóñ Õðèñòîñ âúçäè-ãà ëþáîâòà êàòî âúçìîæåí ïúò êúì ñïàñåíèåòî, äîêàòî â èñëÿìà òàêàâà ðîëÿ èãðàåïðåäè âñè÷êî Çàêîíúò � òîé å íèçïîñëàí â Êîðàíà è ðàçðàáîòåí ïîäðîáíî â õàäè-ñèòå (ïðåäàíèÿòà çà æèâîòà íà Ìîõàìåä). Îñíîâåí ìîòèâ â Êîðàíà å íàïîìíÿíåòîçà Ñúäíèÿ äåí, óæàñèòå ìó ñà ïîäðîáíî îïèñàíè, ïîäðîáíî îïèñàíè ñà êàêòî àäúò(Êîðàí 22:19�22), òàêà è ðàÿò (Êîðàí 56:1�40).

Ñìúðòòà â èñëÿìà å çàâúðøåê íà �èñòîðèÿòà� íà èíäèâèäà è å ãàðàíöèÿ çàåäíî áåçëè÷íîñòíî, íî âñåîáùî ðàâåíñòâî ïðåä ñìúðòòà íà ÷ëåíîâåòå íà ðåëèãè-îçíàòà ãðóïà äî äåíà íà Âúçêðåñåíèåòî, äîêàòî â õðèñòèÿíñòâîòî ïðè èçïðàùàíå-òî íà ìúðòâèÿ ñå ïîä÷åðòàâà íåãîâàòà èíäèâèäóàëíîñò. Òåçè ðàçëèêè îáÿñíÿâàò è


îòëèêèòå íà ìþñþëìàíñêîòî ïîãðåáåíèå � îòñúñòâèå íà ìóçèêà, öâåòÿ, êîâ÷åçè,àòðèáóòè íà ëè÷íîñòòà � ëþáèìè äðåõè, ïðåäìåòè, áèîãðàôè÷íè âúçïîìèíàíèÿ íàãðîáà, íåêðîëîçè, íàäãðîáíè ïëî÷è ñ èìåòî è äàòèòå íà ðàæäàíå è ñìúðò, à ïîíÿêî-ãà è ñ ïðîôåñèÿòà, òðàóðíè çíàöè è òðàóðíî îáëåêëî, êîèòî äà îòëè÷àâàò áëèçêèòåíà ïîêîéíèêà. Â ìþñþëìàíñêîòî ãðîáèùå ìúðòâèòå ñà ðàâíè, ïîñòàâÿíè ïîäðåäåäèí äî äðóã áåç ñåìåéíè è ðîäîâè ãðîáîâå, äâà îáèêíîâåíè êàìúêà íàé-÷åñòîî÷åðòàâàò ãðàíèöèòå íà ãðîáà. Ìåâëþäèòå (âúçïîìèíàíèÿ ñ ïðèãîòâÿíå íà õðàíà),êîèòî ñå ïðàâÿò ïî òðàäèöèÿ â ÷åñò íà ìúðòâèòå, ñà ñâúðçàíè ñ ÷åòåíå íà ñòèõîâåçà æèâîòà íà Ìîõàìåä, à íå çà ïîêîéíèêà, à ðàçäàâàíèÿòà (àðôå) è ìîëèòâèòå ñàçà âñè÷êè ïîêîéíèöè.

Íà õðèñòèÿíñêàòà èäåÿ çà óíèêàëíîòî âúïëúùåíèå è èçáîðà ÷ðåç ëþáîâòà,â èñëÿìà ñå îòêðîÿâà ïî-ñêîðî èäåÿòà çà ïðåâúïëúùåíèåòî è ïðîâèäåíèåòî, êîåòîîáà÷å íå ëèøàâà íàïúëíî îòäåëíèÿ ÷îâåê îò èçáîð è îòãîâîðíîñò, çàùîòî �Àëëàõíå âúçäàâà íà íèêîÿ äóøà ïîâå÷å, îòêîëêîòî å ñïîñîáíà äà ïîíåñå�. Âÿðàòà âïðåäîïðåäåëåíèåòî íà ñúäáàòà å ïî-ñèëíî èçðàçåíà â íàðîäíèÿ èñëÿì, â íÿêîèñóôè îðäåíè òÿ å äîâåëà äîðè äî èäåÿòà çà ïðåðàæäàíå.

�Åòî çà÷åíàòî... îò åäíà êàïêà ñòàíå ÷îâåê, êàòî íÿìà ãî íèêàêúâ, îòåäíà êàïêà ñòàíå äà ðå÷åì â óòðîáàòà íà ìàéêàòà... Ñòàíå è íà...âå÷å ñè èìààíãåëè, êîèòî ìåñÿò âñè÷êî. È êúäåòî ùå óìðå ÷îâåê, îòòàì âçèìàò ïðúñòòèÿ àíãåëè. Èìà òàêèâà íàçíà÷åíè, êîèòî ùå âçåìàò îò äåòî ùå ìó å ãðîáàìàëêî ïðúñò è âîäà è ùå ãî çàìåñÿò â êîðåìà. À âîäàòà ùå ÿ âçåìàò, îòêúäå-òî ÷îâåê èìà âîäà äà ïèå. Îòòàì âçèìàò, íàìîêðÿò òàÿ ïðúñò è òîÿ ÷îâåêêàòî ãî çàìåñÿò ... è ñòàâà. È òîÿ ÷îâåê êúäå ñå ðîäè, îòêúäåòî èìà âîäà äàïèå, òàì ùå èäå. Äà êàæåì òè ìîæå ñåãà äà íå ìèñëèø äà äîéäåø òóêà, àìàèìàø âîäà äà ïèåø, âîäàòà òå å äîêàðàëà - çíà÷è òðÿáâà. Ìèíàë å àíãåë îòòó-êà, íàìîêðèë å ïðúñòòà è òè òðÿáâà îò òàÿ âîäà äà ïèåø...�19

Ñ òåçè âÿðâàíèÿ, èçäèãàùè â êóëò ðîäíàòà çåìÿ è âîäà, âúçâðúùàíåòî êúìðîäíîòî, ìîæå äà ñå îáÿñíè ñèëíàòà ïðèâúðçàíîñò íà áúëãàðèòå ìþñþëìàíè êúìðîäíîòî ìÿñòî � áðàêîâåòå ñòàâàò âúòðå â îáùíîñòòà, ìèãðàöèÿòà å íåïîïóëÿðíà,îñâåí êîãàòî ñå íàëàãà äà ñå ïîòúðñè ïðåõðàíà äðóãàäå, íî è òîãàâà ïðåäïî÷èòàíå ãóðáåòúò. Òîâà îáÿñíÿâà è ôàêòà, ÷å è äî äíåñ, ðåëèãèÿòà è ëîêàëíîñòòà îñòàâàòîñíîâíè ñòúëáîâå íà èäåíòè÷íîñòòà íà ïîìàöèòå îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè.

Âúïðåêè ÷å êîìóíèñòè÷åñêèÿò ïîãðåáàëåí îáðåä å ëèøåí îò õðèñòèÿíñêèñìèñúë è ñå îïèòâà ïî-ñêîðî äà êîëåêòèâèçèðà, îòêîëêîòî äà èíäèâèäóàëèçèðàñìúðòòà, îñíîâíèòå ìó ôîðìè - �ïîòðåáè� îñòàâàò õðèñòèÿíñêè, ïîðàäè êîåòî ìþ-ñþëìàíèòå îïðåäåëÿò íàëîæåíîòî èì ïðåç 1971 ã. áåçïëàòíî, íî è ðåãëàìåíòèðà-íî, ïîãðåáåíèå êàòî �õðèñòèÿíñêî� èëè �áúëãàðñêî�.

�Ïîãðåáàëíèòå ïîòðåáè� è áåçïëàòíîòî ïîãðåáåíèå - ñîöèàëíà ïðè-âèëåãèÿ èëè èäåîëîãè÷åñêè äàíúê çà ìþñþëìàíèòå â Çàïàäíèòå Ðîäîïè

Çà ïúðâè ïúò íà çàñåäàíèå íà Ïîëèòáþðî îò 26.Õ²².1957 ã ñå ïîñòàâÿ âúï-ðîñúò çà ðàáîòà ñ ìàëöèíñòâàòà, êàòî òîçè ïðîáëåì å ïîäðîáíî ðàçãëåäàí îò Îê-òîìâðèéñêèÿ ïëåíóì íà ÖÊ, 1958 ã., êîéòî ïðèåìà �Òåçèñè íà ÖÊ íà ÁÊÏ çà ðàáîòàíà Ïàðòèÿòà ñðåä òóðñêîòî íàñåëåíèå�. Â äîêóìåíòèòå ñà ñïîìåíàòè è öèãàíèòå è



ïîìàöèòå, à íà ïàðòèéíèòå àêòèâèñòè êàòî îñíîâíà çàäà÷à ñå ïîñòàâÿ äà îðãàíèçè-ðàò íàó÷íî- àòåèñòè÷åñêàòà ïðîïàãàíäà, êàòî ñå ïîä÷åðòàâà, ÷å �Â áîðáàòà ñðåùóðåëèãèÿòà îáà÷å, Ïàðòèÿòà ñè ñëóæè åäèíñòâåíî ñ ìåòîäà íà óáåæäåíèåòî èðåøèòåëíî îòõâúðëÿ ìåòîäà íà àäìèíèñòðèðàíåòî�.20 Âñå ïàê â äîêëàä íàÀõìåä Àðóíîâ21 îò 25 ìàðò 1960 ã. çà ñúñòîÿíèåòî è çàäà÷èòå íà àòåèñòè÷íàòàïðîïàãàíäà ñðåä òóðñêîòî íàñåëåíèå ñå ïðåïîðú÷âà íàìàëÿâàíå íà áðîÿ íà õîä-æèòå «Çíà÷è áðîÿò íà õîäæèòå ñ 15 ïúòè å ïî- ãîëÿì îò òîçè íà ïîïîâåòå, àäæàìèèòå - 7 ïúòè, îò áðîÿ íà öúðêâèòå», êàêòî è îãðàíè÷àâàíå íà íÿêîè îòäåéíîñòèòå èì. Òîé ïîñî÷âà îñíîâíèòå ñðåäñòâà çà áîðáà ñðåùó èñëÿìñêàòà ðå-ëèãèÿ � áðîøóðíà ëèòåðàòóðà22 , ïóáëè÷íè ëåêöèè (127 ïðåç 1959), ó÷èëèùíè êðú-æîöè è âèêòîðèíè, àòåèñòè÷íè ñòàòèè, ôåéëåòîíè è êàðèêàòóðè â ñïèñàíèå �Éåíèõàÿò� è âåñòíèê �Éåíè úøúê�, ìîäíè ðåâþòà ñ ïàðîäèÿ íà òðàäèöèîííèòå ìþñþë-ìàíñêè äðåõè, íàñúð÷àâàíå íà ñìåñåíèòå áðàêîâå. Îò÷èòàò ñå è ïîñòèæåíèÿòà íààòåèñòè÷íàòà ðàáîòà : «Ñåãà âå÷å, åäâà 3 ïðîöåíòà îò òóðñêîòî íàñåëåíèå èç-ïúëíÿâà óêàçàíèåòî íà êîðàíà � âñåêè �ïðàâîâåðåí� ïî 5 ïúòè íà äåí äà ñè îñòà-âè ðàáîòàòà è äà ñå êëàíÿ â äæàìèÿòà, â ïåòú÷íèòå äíè îêîëî 30% è â áàéðàì-ñêèòå - 80%. Ïðèâúðæåíèöèòå íà ðàìàçàíà íå íàäâèøàâàò 25%, çà ìúæåòå è70% çà æåíèòå. Ïî÷òè âñè÷êè ìëàäåæêè ñâàòáè âå÷å ñå îðãàíèçèðàò è ïðîâåæ-äàò ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Êîìñîìîëà â íåäåëíèòå äíè.» Çà ïúðâè ïúò ñå ñïî-ìåíàâà è íåîáõîäèìîñòòà îò èçðàáîòâàíå íà íîâè ðèòóàëè: «Íàðåä ñ ðàçÿñíÿâàíåðåàêöèîííàòà è êëàñîâà ñúùíîñò íà ðåäèöà îáðåäè íèå òðÿáâà äà îáúðíåì âíè-ìàíèå çà ñúçäàâàíå íà òúðæåñòâåíà îáñòàíîâêà ïðè ñêëþ÷âàíåòî íà ãðàæäàí-ñêè áðàêîâå, íà ñâàòáè, îðãàíèçèðàíè ïî íîâîìó, çà ïðèñúñòâèåòî íà òÿõ íàíàé-îòãîâîðíè äðóãàðè, çà ïðåâðúùàíåòî èì â äåìîíñòðàöèÿ íà äðóæáà ìåæäóáúëãàðñêîòî è òóðñêî íàñåëåíèå.».23 Ïîãðåáàëíèòå îáðåäè âñå îùå íå ñå ñïîìå-íàâàò.

Êàêòî ïîêàçâà àíàëèçúò íà äîêóìåíòèòå îñíîâíèÿò ïàòîñ îò êðàÿ íà 1950-òåäî ñðåäàòà íà 1960-òå å íàñî÷åí êúì àòåèñòè÷íàòà ìàðêñèñòêî-ëåíèíñêà ïðîïàãàí-äà, êîÿòî òðÿáâà äà îáúðíå «çàáëóäåíèòå» êúì «ïðàâàòà âÿðà» - ðàçîáëè÷àâàò ñåîñíîâíèòå ïîñòóëàòè íà èñëÿìà, à îáðåäèòå ñå êðèòèêóâàò êàòî èçðàç íà «èçîïà÷å-íîòî ðåëèãèîçíî ñúçíàíèå». Óáåæäåíèåòî èìà ïðèîðèòåò íàä àäìèíèñòðàòèâíè ìåð-êè. Îò êðàÿ íà 1960-òå àêöåíòèòå ñå ïðîìåíÿò � ñåãà â öåíòúðà ñå ïîñòàâÿò ðåëèãè-îçíèòå èìåíà è îáðåäè, à íå òîëêîâà ðåëèãèîçíèòå óáåæäåíèÿ - ÷ðåç àäìèíèñòðà-òèâíè ìåðêè òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà òðÿáâà äà íàëîæè åäèííà èìåííà è îáðåäíàñèñòåìà.

Â Èíôîðìàöèÿ íà ÍÑ íà ÎÔ äî ÎÊ íà ÎÔ-Áëàãîåâãðàä îò 1966 ã.24 ñ ðàçî-÷àðîâàíèå ñå êîíñòàòèðà, ÷å «Èñëÿìñêàòà ðåëèãèÿ å âêîðåíåíà âñå îùå â áèòàíà ãîëÿìà ÷àñò îò òîâà íàñåëåíèå. Íàèñòèíà ïîñåùåíèåòî íà äæàìèèòå åíàìàëÿëî, íî ñå çàáåëÿçâà äðóãî ÿâëåíèå � çàñèëâàíå íà ìîëåíåòî â êúùè. Íàìíîãî ìåñòà ñå óñòðîéâàò ìåâëþäè. Ñïàçâà ñå ñòàðèÿò ðèòóàë ïðè ðàçíèòåîáðåäè, ñâúðçàíè ñ ðàæäàíèÿ, æåíèòáè è îñîáåíî â ïîãðåáåíèÿòà.�

Íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå â êðàÿ íà 1960-òå ñà çàáðàíåíè ìþñþëìàíñ-êèòå ïîãðåáåíèÿ, íî âëàñòòà íå å ïðåäëîæèëà íèêàêâà äðóãà ôîðìà � íåðåëèãèîç-íà, è çàòîâà ñëåä ñòàðòèðàíåòî íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ ïðåç þëè 1970 ã. òîâà


ñòàâà íåîòëîæíà çàäà÷à íà èíñòèòóöèèòå. Ïúðâèòå ìåðêè, êîèòî ñå âçèìàò îò óï-ðàâëÿâàùèòå ñà àäìèíèñòðàòèâíè � ïîãðåáåíèÿòà ñòàâàò áåçïëàòíè è ñå ïîåìàò îòîáùèíñêèòå íàðîäíè ñúâåòè. Ïîãðåáàëíàòà îáðåäíîñò êàòî ïðèîðèòåò íà äúðæàâ-íèòå ñòðóêòóðè ïðåç 1969 - 1970 ã. äåòàéëíî å ðàçãëåäàíà îò Èâàí Åëåíêîâ â ñòàòè-ÿòà �Êúì âúïðîñà çà âúâåæäàíåòî íà òðàóðíèÿ ðèòóàë è ñîöèàëèñòè÷åñêàòàïðàçíè÷íî-îáðåäíà ñèñòåìà ó íàñ � 1969�1971 ã.� 25 .«Íà 25 äåêåìâðè 1970 ã. âÄúðæàâåí âåñòíèê ñå ïóáëèêóâà ïîäãîòâåí ñúîáðàçíî ãîðåèçëîæåíîòî �Ïðàâèë-íèê çà ïîãðåáåíèÿòà�. Ïúðâàòà ìó ÷àñò óòâúðæäàâà áåçïëàòíèòå ïîãðåáåíèÿè êîíêðåòèçèðà, ÷å �...áåçïëàòíî ñå îòïóñêàò � ãðîá, ïîãðåáàëåí êîâ÷åã èëèäúñêè è ïëàòíî, íàäãðîáåí çíàê ïî óòâúðäåíè ïðîåêòè îò Äúðæàâíèÿ êîìèòåòïî áèòîâè óñëóãè, îòïå÷àòâàíåòî íà ñêðúáíà âåñò, êàêòî è ïðåâîçâàíåòî íàïî÷èíàëîòî ëèöå îò äîìà ìó èëè áîëíè÷íîòî çàâåäåíèå äî ãðîáà. Ïîãðåáåíèå-òî îáõâàùà âñè÷êè äåéñòâèÿ è ïðîöåäóðè, âêëþ÷èòåëíî è òðàóðíèÿ ðèòóàë,êîèòî ñå èçâúðøâàò îò ñìúðòòà íà ëèöåòî äî ïîëàãàíåòî ìó â ãðîáà, ïîñòàâÿíå-òî íà íàäãðîáåí çíàê è ñúîòâåòíî îôîðìÿíå íà ãðîáà ïðè ñàìîòî ïîãðåáåíèå�26

Ñëó÷àåí ëè å ôàêòúò íà ïóáëèêóâàíå íà «Ïðàâèëíèê çà ïîãðåáåíèÿòà» ñàìîøåñò ìåñåöà ñëåä ñòàðòèðàíå íà êàìïàíèÿòà çà ïðåèìåíóâàíå íà ïîìàöèòå. Ïîä«ñîöèàëíèÿ» ìîòèâ � áåçïëàòíî ïîãðåáåíèå, âñúùíîñò ñå ñëàãà ðúêà íà ìþñþë-ìàíñêîòî ïîãðåáåíèå êàòî èíòèìåí ðåëèãèîçåí ðèòóàë è òî ñå ïðåâðúùà â äúðæàâ-íî ñúáèòèå ïîä êîíòðîëà íà êìåòñòâàòà. Îùå ïîâå÷å, ÷å âñè÷êî, êîåòî å ïðåäâè-äåíî äà å áåçïëàòíî /íî â ñúùîòî âðåìå è çàäúëæèòåëíî è êîíòðîëèðóåìî/ - êîâ-÷åã, óòâúðäåí íàäãðîáåí çíàê, ñìúðòíà âåñò, ïðåâîç íà ìúðòâåöà ñ êîëà, ïóñêàíåíà ìóçèêà - íà çàïèñ èëè èçïúëíÿâàíà îò ñàìîäåéíèòå äóõîâè îðêåñòðè êúì ÷èòà-ëèùàòà - å â êîíôëèêò ñ ðåëèãèîçíèÿ ìþñþëìàíñêè îáðåä, êîéòî íà ïðàêòèêà å èïî÷òè áåçïëàòåí.

Ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî íà ïðåèìåíóâàíåòî ïðåç 1974 ã. âëàñòòà íàñî÷âà âíè-ìàíèåòî è óñèëèÿòà ñè êúì èçãðàæäàíå íà «åäèííà îáðåäíà ïîãðåáàëíà ñèñòåìà»â ñòðàíàòà. Çà äà ñå ñòèãíå äî 1978 ã., êîãàòî çàïî÷âà òðåòèÿò åòàï â ðàçâèòèåòî íàñîöèàëèñòè÷åñêàòà îáðåäíîñò, îòíîâî ñâúðçàíà ñ äúðæàâíè÷åñêè ìåðêè. Îòïðàâ-íà òî÷êà çà íåãî ñà ïðèåòèòå îò Äúðæàâíèÿ ñúâåò íà ÍÐÁ íà 12. 04. 1978 ã. �Îñíîâ-íè íàñîêè çà ðàçâèòèå è óñúâúðøåíñòâàíå íà ïðàçíè÷íî îáðåäíàòà ñèñòåìà âÍÐÁ�. Ñòðàíàòà å íàâëÿçëà âå÷å â åòàïà íà èçãðàæäàíå íà �çðÿëîòî ñîöèàëèñòè-÷åñêî îáùåñòâî.�

Èäåÿòà çà «áåçïëàòíî ïîãðåáåíèå» ñå îêàçâà çà ìþñþëìàíèòå ñúâñåì íåáåçïëàòíà. Äúðæàâàòà ùå ïîåìå íåíóæíèòå ñðåäñòâà, çà äà èçìåíè è êîíòðîëèðàïîãðåáàëíèÿ ðèòóàë.

Êàêâî, îáà÷å, ðåàëíî å ïîñòèãíàòî ïî îòíîøåíèå íà ìþñþëìàíñêèòå ïîãðå-áåíèÿ, ìîæå äà ñå ðàçáåðå îò åäèí êîíêðåòåí ñëó÷àé, êîéòî íå å èçêëþ÷åíèå, à ïî-ñêîðî å ìàñîâ. Â Èíôîðìàöèÿ îò ñ. Ôèëèïîâî îò 1980 ã. ñå êàçâà: «Íåðåøåí åâúïðîñúò ñ ïîãðåáåíèÿòà. Âñå îùå ñå èçâúðøâàò áåç êîâ÷åçè è ïîãðåáàëíèñëîâà. Ïîêîéíèÿò íå ñå ñúïðîâîæäà îò áëèçêèòå ìó äî ïîñëåäíîòî ìó æèëèùå.Çà îðãàíèçèðàíå è ïðîâåæäàíå íà ðèòóàëà èìà ñúçäàäåíà êîìèñèÿ, íî òÿ íå ñåòúðñè îò áëèçêèòå íà ïîêîéíèêà.»27 .

Â îò÷åò íà Îá. Ê íà ÁÊÏ Ñàòîâ÷à îò 1980 ã. ñå îò÷èòà, ÷å «Ðàáîòàòà ïî



âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ å ïîñòàâåíà íà ÷åñòíà è äúëáîêî ïðèíöèïíà ïàðòèéíàîñíîâà»... Ïî îòíîøåíèå íà ïîãðåáåíèÿòà, êàòî ñå îáÿñíÿâàò âúâåäåíèòå íîâèðèòóàëè, ñå èçòúêâàò è íÿêîè ñëàáîñòè â ðàáîòàòà. «Ïðè íàñ âñå îùå ñå äîïóñêàòîòêëîíåíèÿ îò òîçè ïîðÿäúê, êàêúâòî áåøå ñëó÷àÿò ñ áàùàòà íà äð. ÊàìåíÁàëêàíñêè îò ñ. Áîãîëèí, íàø ñòàð àêòèâèñò, äúëãî âðåìå ïðåäñåäàòåë íàïàðòèéíàòà îðãàíèçàöèÿ. Çà òîâà äåÿíèå äð. Êàìåí Áàëêàíñêè áåøå èçêëþ÷åíîò ðåäîâåòå íà ÁÊÏ. Îòêëîíåíèÿ ñå äîïóñêàò è â ñ. Âúëêîñåë è ñ. Áðúøëÿí...Ãîëÿì è íåðåøåí ïðîáëåì çà íàñ å èçâúðøâàíå íà ïîãðåáåíèÿòà â ñåëèùà ñúññìåñåíî íàñåëåíèå (Ñàòîâ÷à è Äîëåí) â åäíî ãðîáèùå...Ïðåìàõíàõìå âñè÷êè òóð-ñêè ãåðáîâå, ïîñòàâåíè âúðõó ìèíàðåòàòà íà äæàìèèòå. Óíèùîæîâàò ñå òóð-ñêèòå íàäïèñè ïî ÷åøìèòå è äðóãè ïàìåòíèöè ïî ïîëåòî. Ñåãà óñèëèÿòà ñà íèíàñî÷åíè êúì ïðåìàõâàíå íà íàäãðîáíèòå ïëî÷è ïî ãðîáèùàòà è ïîåìàíå ñòî-ïàíèñâàíåòî íà ñúùèòå îò êìåòñòâàòà. Ñåãà äæàìèèòå ñå ïîñåùàâàò îòâÿðâàùèòå ñàìî â ïåòúê, à ñâàòáèòå ñå ïðàâÿò ñàìî â åäèí äåí...».28

Î÷åðòàõìå îñíîâíèòå îñîáåíîñòè íà ìþñþëìàíñêàòà ïðåäñòàâà çà ñìúðòòàè òðàäèöèè íà ïîãðåáâàíå, êîèòî ãè ïðàâÿò íàïúëíî íåñúâìåñòèìè ñ íîâèòå ðèòó-àëíè �ïîòðåáè� , ñ èäåîëîãèçàöèÿòà, ïàòðèîòèçàöèÿòà è òåàòðàëèçàöèÿòà íà ñìúðòòà.

Ñòðàòåãèè íà ìþñþëìàíñêîòî íàñåëåíèå îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè çà�ñïðàâÿíå� ñ �íîâàòà ïîãðåáàëíà îáðåäíîñò� íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì

Â óñòíèòå ãåùàëä àâòîáèîãðàôèè, êîèòî ñúáèðàõìå ïðåç âñè÷êèòå ãîäèíè,÷åñòî îòñúñòâàõà ñïîìåíè çà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ, êîåòî ãî îòäàâàõìå íà ôàêòà,÷å íèå êàòî èçñëåäîâàòåëè ñìå âúíøíè íà îáùíîñòòà. Ïî-êúñíî ÷ðåç íàñî÷åíèèíòåðâþòà ñúáðàõìå ðàçêàçè çà �Âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ�, â êîèòî ñå âèæäà, ÷åõîðàòà ñ ïî-ãîëÿìà îõîòà ðàçêàçâàò çà ñìÿíàòà íà èìåíàòà è îáëåêëîòî, îòêîëêîòîçà ïîãðåáåíèÿòà. Â ìåäèéíèÿ äèñêóðñ è äî äíåñ �âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ� ñå ïðåä-ñòàâÿ íàé-âå÷å êàòî ïðåèìåíóâàíå íà ïîìàöè è òóðöè, à íå êàòî è èçäåâàòåëñòâàíàä ïîãðåáàëíàòà èì îáðåäíîñò.

Îêàçà ñå, ÷å çà õîðàòà îò ìþñþëìàíñêàòà îáùíîñò íàé-òðàâìàòè÷íè ïîëåòàñå îêàçàõà ñïîìåíèòå èì çà ïîãðåáåíèÿòà íà òåõíè áëèçêè è òîâà å îáÿñíèìî: òå ñàñå èçâúðøâàëè â íàé-ñêðúáíèòå çà òÿõ ìîìåíòè îò æèâîòà èì. Îùå ïîâå÷å, ÷å âèñëÿìà ïîãðåáåíèåòî ñå ñìÿòà çà âúðõîâåí ìèã â æèòåéñêàòà èñòîðèÿ � òî ïîäãîò-âÿ âÿðâàùèÿ çà ñðåùàòà ñ Àëàõ è Ñúäíèÿ äåí, êîéòî å îñíîâåí ëàéòìîòèâ â Êîðà-íà, êàòî ïðè òîâà òàçè ïîäãîòîâêà ñå èçâúðøâà ïî ìíîãî ïî-ñòðîãè, ïîäðîáíè èðàçëè÷íè îò õðèñòèÿíñêàòà òðàäèöèÿ ïðàâèëà. Â òåõíèòå ïðåäñòàâè ïîêîéíèêúò ñåâúçïðèåìà êàòî íàìèðàù ñå â îñîáåíî ñúñòîÿíèå � íèòî æèâ ñ æèâèòå, íèòî ìúð-òúâ ñ ìúðòâèòå, òîé ÷óâñòâà âîäàòà, ñ êîÿòî ãî èçìèâàò, ñúáóæäà ñå ïðè ñïîìåíà-âàíå íà èìåòî íà ìàéêàòà è ÷óâà çàóïîêîéíàòà ìîëèòâà, îêîí÷àòåëíî äóøàòà ìóñå âúçíàñÿ åäâà íà 52 äåí. Çà òÿõ, àêî äðóãèòå èçäåâàòåëñòâà ñà ïîïðàâèìè èëèçàìåíèìè � íàëîæåíîòî áúëãàðñêî èìå ÷åñòî ñå äîáàâÿ êúì ìþñþëìàíñêîòî è ñåèçïîëçâà ñàìî çà îôèöèàëíà óïîòðåáà, îòíåòèòå øàëâàðè è ôåðåäæåòà ìîãàò äàñå çàìåíÿò ñ ïàíòàëîíè è ìàíòè, ìîëèòâèòå ìîãàò äà ñå èçâúðøâàò è ïî íèâèòå,äîðè è îáðÿçâàíåòî ìîæå äà ñå îòëîæè çà ïî-êúñíà âúçðàñò, òî ïîãðåáâàíåòî åîêîí÷àòåëíî è íåïîïðàâèìî.


Ñúáðàíèòå ðàçêàçè çà ïîãðåáåíèÿ (ïîâå÷åòî èíôîðìàòîðè íàñòîÿâàõà çà àíî-íèìíîñò) ãîâîðÿò çà ñëó÷àè êàêòî íà îòêðèòà ñúïðîòèâà, òàêà è çà ðàçëè÷íè ñòðàòå-ãèè íà êîìïðîìèñè íà ìåñòíî íèâî. Ïðè òîâà íàñèëèåòî ñå ðàçïðîñòèðà íå ñàìîâúðõó íàñòîÿùèòå ïîêîéíèöè, íî è âúðõó îòäàâíà ïî÷èíàëèòå. Ðîäíèíè è áëèçêèñà ïðèíóæäàâàíè äà óíèùîæàâàâàò ãðîáèùíèòå êàìúíè íà ïî÷èíàëèòå è äà çàëè-÷àâàò àðàáñêèòå çíàöè ïî òÿõ. Òàêà òîòàëèòàðíîòî óïðàâëåíèå äåìîíñòðèðà èäåîëî-ãè÷åñêàòà ñè âëàñò íå ñàìî íàä æèâèòå, íî è íàä ìúðòâèòå � òÿ ìîæå äà îòíåìàïàìåò è äà íàêàçâà è ìúðòâèòå. Ðàçêàçèòå ñà èñêðåíè, ïðîñòè, áåç îöåíêè, èçëèø-íè åìîöèè è ñòèëèñòè÷íè ðàçêðàñÿâàíèÿ, çàòîâà è íèå ùå ãè ïðåäàäåì áåç êîìåí-òàð. Ãðàíèöà ìåæäó �âúçðîäèòåëè� è �âúçðàæäàíè�, ìåæäó ïàëà÷è è æåðòâè ÷åñòîíå ìîæå äà áúäå ïðîêàðàíà. Çà ñúæàëåíèå è äî äíåñ ïîòúðïåâøèòå ïðîäúëæàâàòäà íàðè÷àò íîâèòå îáðåäè �õðèñòèÿíñêè� èëè �áúëãàðñêè�, à íå êîìóíèñòè÷åñêè.

Öèòèðàíèòå èñòîðèè ñà ñàìî åäíà íèùîæíà ÷àñò îò ñúáðàíèòå29 è òå ïî-ñêîðî ñà ïîäáðàíè êàòî èëþñòðàöèÿ íà ðàçëè÷íèòå ñòðàòåãèè, êîèòî ñà èçïîëçâàíèçà �ñïðàâÿíå ñ ïîãðåáåíèÿòà�, êàêòî ãî îïðåäåëÿõà ñàìèòå õîðà îò îáùíîñòòà.

� Çàìàñêèðâàíå íà ìúðòâåöà�Ìíîãî äîáðå. Çàìàñêèðâàõìå ìúðòâèòå. Íàëè ïî ìåñòà ñè èìà 3-÷ëåííè

êîìèñèè îò íàøè õîðà. Òà òå ñè çàòâàðÿõà î÷èòå, îñîáåíî, àêî íÿìàøå ÷îâåêîò ãðàäà (Ãîöå Äåë÷åâ) èëè Áëàãîåâãðàä. Êîâ÷åçèòå òóê ãè ïðàâåõà ñ ìíîãî òúí-êè äúíà è òå íå èçäúðæàõà ìúðòâåöà, òà òðÿáâàøå äà ãî ñëàãàìå íà íåùî ïî-òâúðäî�íÿêàêâè äúñêè. È ìúðòâèòå óæ îáëå÷åíè, à òî óâèòè â îäåÿëî è ìåò-íàòà åäíà êúðïà çà ïàðëàìà� ( Ìåõìåä ).

� �Çàòâàðÿíå íà î÷èòå� íà ïðîâåðÿâàùèòå�È òîãàâà óìðÿ ìàéêàòà íà êìåòà íà Îðåøå, à íèå ñ íåãî ñè ïàäàìå íåùî

êàòî ðîäíèíè. È òîãàâà òðÿáâàøå àç äà îòèäà íà ïîãðåáåíèåòî è äà ñëåäÿäàëè ñå èçâúðøâà �ïðàâèëíî�. Îòèäîõ ñ êîëà è áÿõ ñè êóïèë âåñòíèöè è ñè ÷åòàè ìíîãî íå ãëåäàì êàêâî ïðàâÿò. Ïîñëå êúì ãðîáèùàòà âúðâÿõ ïîñëåäåí è íèùîíå âèäÿõ êàê ÿ ïîãðåáâàò. Îùå íå ñúì ñå ïðèáðàë â Êîìèòåòà è çâúíè òåëåôî-íà îò Ãîöå Äåë÷åâ. �Êàêâè ãè âúðøèòå, áå, ÷îâåê. Òàêà ëè òðÿáâà äà ñå ïîãðåáâàìúðòâåöà?�. Íà äðóãèÿ äåí ñå îáàäèõà îò ÎÊ íà ÁÊÏ � Áëàãîåâãðàä. �Ñëåä òðèäíè èäâàìå íà ïðîâåðêà�. Âöåïåíèõ ñå. Ãðàáíàõ ìîòîðà è â Îðåøå. Êàçâàì íàêìåòà. �Íå çíàì êàê ñòå ÿ ïîãðåáàëè, íî ñëåä òðè äíè èäâàò íà ïðîâåðêà è ùåðàçêîïàÿò ãðîáà. Àêî íå å âñè÷êî, êàêòî ñå ïîëàãà, òåá è ìåí ùå ñëîæàò âúò-ðå.� Ïðåç íîùòà êàêâî ñà ïðàâèëè íå çíàì, íî êàòî äîéäå ïðîâåðêàòà è ñå èçðî-âè ãðîáà ñå âèäÿ, ÷å âñè÷êî å êàêòî òðÿáâà, è òàêà íè ñå ðàçìèíà� (ñëåäâà íîâîïðåïîãðåáâàíå ) � (Àëè ).

� Ïîâòîðíè ïîãðåáåíèÿ ïðåç íîùòà�Ïîãðåáåíèÿòà, êîèòî íå ñå èçâúðøâàõà ïî íîâèòå ðèòóàëè - áëèçêèòå

èì ãè íàêàçâàõà è îñâîáîæäàâàõà îò ðàáîòà. È òîãàâà ïî÷íàõìå è íèå äà õèòðå-åì. Ïðåç äåíÿ ñè ãè ïîãðåáåì ïî âàøåìó, à íîùåñêà ùå ãè èçðîâèì è ïîãðåáåì ïîíàøåìó (Äæåìàë).

� Îòêðèòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå�Ïîìíÿ, ÷å êîãàòî óìðÿ ìîÿò áàùà, äàäå âàñàåò (çàâåùàíèå) äà íå ãî

ñëàãàìå â äúðâåí êîâ÷åã è äà å çàòâîðåí, à äà ãî îòâîðèì, êàòî ãî ñëîæèì â



ãðîáà. Ïîìíÿ, ÷å ãî çàíåñîõìå íà ãðîáèùåòî è ìîé ïëåìåííèê ìó îòâîðè êàïàêàíà êîâ÷åãà. Òàêà ãî çàðîâèõìå. Ïîñëå êìåòúò íà ñåëîòî ñå áåøå îáàäèë â ÌÂÐ� Ã. Äåë÷åâ è äîéäîõà âîåííèòå ñ åäèí äæèï, íàòîâàðèõà ãî è ãî çàêàðàõà â ÌÂÐ.Òàì ãî áÿõà ðàçïèòâàëè, çàùî òàêà å íàïðàâèë, à äåòåòî áåøå êàçàëî, ÷å äÿäîìó å çàðú÷àë òàêà ïðåäè äà ïî÷èíå. Òå ìó êàçàëè: «Àáå çà òîâà ëè âè òîðìîçèâàøèÿò êìåò, èäè â õîòåëà, ñïè è ñå ïðèáèðàé óòðå» . À êìåòúò íà ñåëîòîáåøå íà ìîÿòà ìàéêà � áðàòîâ ñèí, ìîé ïúðâè áðàòîâ÷åä. Íèêîãà íÿìà äà çàá-ðàâèì òåçè íåãîâè ïîñòúïêè ñïðÿìî íàñ (Àòèäæå).

�Íà 6 þëè 1986 ãîäèíà å ïî÷èíàëà Ìåäèõà, êîÿòî èìàëà 6 äåöà. Áèëî åñðåäàòà íà ëÿòîòî, õîðàòà áèëè â ðàçãàðà íà áðàíåòî íà òþòþí, íî ïðåçòîâà âðåìå ñåëîòî áèëî îáêðúæåíî îò âúîðúæåíè, êîèòî ñëåäåëè çà ðåäà âñåëîòî, çà íîñèèòå, çà ñìÿíàòà íà èìåíàòà, à ñúùî è êîãàòî ïî÷èíå äàäåí÷îâåê, òðÿáâàëî äà áúäå ïîãðåáàí ïî áúëãàðñêè ðèòóàë, à íå ïî òóðñêè, çàùîòîõîðàòà â òîâà ñåëî èçïîâÿäâàëè èñëÿìñêàòà ðåëèãèÿ...Íî óïðàâëÿâàùèòå ðàç-áðàëè çà ïî÷èíàëàòà æåíà êúì 15 ÷àñà, à òÿ ïî÷èíàëà êúì 10 ÷àñà è äîêàòîäîéäàò òå, íåéíèòå áëèçêè çàïî÷íàëè ïðèãîòîâëåíèÿòà çà ïîãðåáåíèåòî è ñèñà íàïðàâèëè òåõíèòå ðèòóàëè ïî òóðñêèÿ ñè íà÷èí. Ñëåä êàòî äîøëè êîìóíèñ-òèòå, æåíàòà áèëà âå÷å ãîòîâà çà ïîãðåáåíèåòî è ïî ïúòÿ êúì ãðîáèùàòàêìåòèöàòà îò ÿä, ÷å íå å ñòàíàëî íà íåéíàòà, õâàíàëà ïî÷èíàëàòà çà åäèíèÿêðàé íà òàáóòà è èñêàëà äà ñâàëè ìúðòâàòà æåíà íà çåìÿòà. Íà äåöàòà íàïî÷èíàëàòà æåíà áèëî òîëêîâà òåæêî, ÷å èçãóáèëè ñâîÿòà ìàéêà, îò åäíà ñòðà-íà, à, îò äðóãà, ÷å ïî òîçè íà÷èí ñà ñå ãàâðèëè ñ ìúðòâîòî é òÿëî. Åäíèòåäúðïàëè ìúðòâàòà æåíà íàïðåä, à äðóãèòå íàçàä - êìåòèöàòà âúðâÿëà íàé-íàïðåä è êðåùÿëà: �Ñïðåòå ãè! Äîíåñåòå áúðçî êîâ÷åãà äà ÿ ñëîæèì!�, íî áëèçêè-òå íà ìúðòâàòà ñà áèëè ñ ìíîãî ñèëíà âîëÿ è êàòî õâàíàëè êìåòèöàòà è ÿñëîæèëè äî òÿëîòî íà ìúðòâàòà â ãðîáà. Òîãàâà òÿ ñå èçïëàøèëà è èçëÿçëàîò ãðîáà, îòèøëà â êìåòñòâîòî è ñå îáàäèëà íà ïîëèöèÿòà. Âåäíàãà ñëåäîáàæäàíåòî âúîðúæåíèòå èäâàò ñ ïàòðóëêàòà, õâàùàò äåöàòà íà ïî÷èíàëà-òà æåíà è ãè çàêàðâàò â ÌÂÐ- ãð. Ãîöå Äåë÷åâ. Òàì òå ïðåíóùóâàò è íà ñëåäâà-ùèÿ äåí å ñâèêàíî ïðîêóðîðñêî äåëî ñðåùó òÿõ. Ñúäèÿòà ðåøàâà äà ãè îñúäè çàåäíà âèíà øåñò ÷îâåêà. Êàòî èì áèëî ðàçïðåäåëåíî êîé ïî êîëêî äíè äà ëåæè âçàòâîðà... (Ìèëåòêà).

� Îòêàç îò ïîãðåáåíèåòîÒîâà ïðîäúëæè íÿêúäå äî ñðåäàòà íà 1985-òà ãîäèíà è ñëåä ïðåèìåíóâà-

íåòî ïðîäúëæèõà äà îñúùåñòâÿâàò íàòèñê ïî íîâèòå ðèòóàëè äà ñå èçâúðøâàïîãðåáåíèå. Íå ðàçðåøàâàõà ïîãðåáåíèåòî äà ñå èçâúðøâà ïî íàøèòå îáè÷àè.À óæ ïî íîâè ðèòóàëè, à ïî õðèñòèÿíñêè êàíîíè äà ñå èçâúðøâà ïîãðåáåíèåòî,ñâàòáèòå ñúùî� Êîãàòî èìàøå ïîãðåáåíèå, çàäúëæàâàõà ñðåùó ïîäïèñ ñëó-æèòåëè õðèñòèÿíè äà ïðèñúñòâàò íà ïîãðåáåíèÿòà è äà íå äîïóñêàò äà ñåèçâúðøâà ðèòóàëà ïî ìþñþëìàíñêè îáè÷àé� Êîíêðåòíî â ñåëîòî èìà ñëó÷àé,êúäåòî íà ïîãðåáåíèåòî ïîä íàòèñê áÿõà äîêàðàíè õðèñòèÿíè, êîèòî ñà ó÷èòå-ëè, äîìàêèíè íà íàé-ðàçëè÷íè äëúæíîñòè è òîãàâà ìþñþëìàíèòå ñå îòäðúïíà-õà è îñòàâèõà ìúðòâåöà, è âñè÷êè ñå ÷óäåõà êàêâî äà ïðàâÿò ... è ìúðòâåöúòáåøå ïîãðåáàí îò áðàò ìó è ñèíà ìó, çàùîòî ïàðòèéíèÿò ñåêðåòàð ñòîåøå


òàì è íå ðàçðåøè äà ãî ïîãðåáàò ïî ìþñþëìàíñêè îáè÷àé. �Ïðîñòî, êîãàòîèìàøå òúæåí ïîìåí, ñåìåéñòâîòî çàáðàâÿøå ìúêàòà ïî áëèçêèÿ, à ïîâå÷å ñåòðåâîæåõà êàêâè óêàçàíèÿ ùå äàäàò îò êìåòñòâîòî èëè îò ïàðòèéíèÿ ñåêðå-òàð çà èçâúðøâàíåòî íà ðèòóàëà� Ïðè ïîãðåáåíèåòî ïðè ìþñþëìàíèòå å õà-ðàêòåðíî ìúðòâåöúò äà ñå íîñè îò õîðàòà è äà áúäå âäèãíàò âèñîêî, íî ïîâðåìå íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ äîêàðâàõà êàòàôàëêà, äæèï îò îáùèíàòà, îáî-ðóäâàí ñ îçâó÷èòåëíà òåõíèêà è çàäúëæàâàõà ìúðòâåöà äà ñå âîçè ñ êàòàôàë-êàòà, êàòî ñå ïóñêàøå ïîãðåáàëíà ìóçèêà, à íå ïî îáè÷àèòå èëè ïúê ïðèñúñòâè-åòî íà õîäæè è èìàìè áåøå òàáó - àáñîëþòíî çàáðàíåíî (Äæåìàë).

Ñúáàðÿíåòî íà íàäãðîáíèòå ïëî÷è�Ñëåä òîâà ïî ãðîáèùàòà íè êàðàõà íàñèëà äà êàòóðâàìå, äà áèåì íàäã-

ðîáíèòå ïëî÷è. Àç ñå îïúíàõ, íà åäíîòî íå îòèäîõ, íà äðóãîòî äîéäîõà è ìåçàñòàâèõà. �Àêî òè íå äîéäåø, ïðîâàëÿø íè öÿëàòà àêöèÿ è òðÿáâà äà òå êàðà-ìå â Áåëåíå.� Àç íåçàâèñèìî îò òîâà ñúñ ñâèòè ðúöå, ñ ìíîãî îò÷àÿíèå, òàì âíàøèÿ êâàðòàë æåíèòå ïëà÷àò, ðîäèòåëèòå ïñóâàò òîâà-îíîâà. Ñòàðøèíàòàîò åäíàòà ñòðàíà ïàçè, îò äðóãàòà ïàçè è íàáëþäàâà êîé êàêâî ïðàâè. Äîáðå,÷å èìàøå òàì åäíè ãè íàòèñêàõà êàòî ïî÷íàõà, òàì äàæå íà ìíîãî æåíè, êîèòîáÿõà îáùåñòâåíèöè, ñòàíà èì ëîøî � ( Ôàòèìà ).

�Íà ïîãðåáåíèåòî áåøå îùå ïî-òåæêî, çàùîòî áåøå ñ êîâ÷åã, õîðàòà íåãî ïðèåìàõà, íî ïîä íàòèñê âñè÷êî ñå èçâúðøâàøå íà ïîãðåáåíèåòî� Ñïîìíÿìñè çà óíèùîæàâàíå íà ãðîáèùíèòå íàäïèñè, ñòàðèòå õîðà ñà ïîñòàâÿëè, çà äàçíàÿò êúäå å ãðîáà íà áëèçêèòå, èçïîòðîøàâàõà ñå âñè÷êè êàìåííè ïëî÷è, èç-âîçâàõà ñå íà îïðåäåëåíè ìåñòà, îùå ïî-òåæêî êàòî ãëåäàø êàê ñå èçâúðøâàõàòåçè íåùà (Äæåìèëå).

Çàêëþ÷åíèåÀñåí Èãíàòîâ èçòúêâà ðàçëèêàòà ìåæäó êîìóíèñòè÷åñêèÿ �íàó÷åí� àòåèçúì

è ìîäåðíèÿ àòåèçúì îò òèïà íà Æàí Ïîë Ñàðòúð, êîéòî ðàçñúæäàâà íàé-âå÷å âúð-õó òâúðäå ÷àñòíèòå ñìèñëè è áåçìèñëèöè íà ÷îâåøêèÿ æèâîò ïðåä ðåàëíîñòòà íàñìúðòòà. Â ñòðàõà ñè îò ñìúðòòà è ñëåä ñìúðòòà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà âïðÿãàöÿëà èíäóñòðèÿ â óòâúðæäàâàíå íà êîëåêòèâíî áåçñìúðòèå � ìàâçîëåéíè ìóìèè,ãåðîèòå, êîèòî âèíàãè ñà â ñòðîÿ, òúðæåñòâåíè âúçïîìèíàíèÿ è ïðîâåðêè-çàðè,ïàìåòíèöè è ïàìåòíè ïëî÷è, ìåìîàðíè êàìïàíèè. Îò äðóãà ñòðàíà, îòõâúðëÿíåòîíà ñìúðòòà îáðè÷à íà çàáðàâà, íà íåáèòèå �ïîæåðòâàíèòå�, îòòàì è ìàñîâàòà ñêëå-ðîçà çà ëàãåðèòå, çàòâîðèòå, íàïðàçíèòå æåðòâè. Êîëåêòèâíîòî áåçñìúðòèå èçãëåæ-äà å ïî-ïîñòèæèìî îò êîëåêòèâíàòà âèíà. Ïðåä Ñòðîãèÿ ñúä íà èñòîðèÿòà èäåÿòàçà áåçñìúðòèå áåç Áîã ñå îêàçà ñàìî åäíà æåñòîêà áóêâàëèçèðàíà ÷îâåøêà ìåòà-ôîðà, à ñîáñòâåíî åñòåòè÷åñêèòå é ïîñòèæåíèÿ îñòàâàò â ñôåðàòà íà êè÷à.

Â ïî-îáù òåîðåòè÷åí ïëàí ïîëèòè÷åñêîòî ðèòóàëèçèðàíå íà ðåëèãèîçíèòåðèòóàëè â òîòàëèòàðíà Áúëãàðèÿ å èíòåðåñíî ñâèäåòåëñòâî çà ãåíåçèñà íà ñúâðå-ìåííèÿ ïîëèòè÷åñêè ñïåêòàêúë è êè÷ â ðåëèãèîçíèÿ ðèòóàë è èçêóñòâî: �Çà ïúðâèïúò â ÷îâåøêàòà èñòîðèÿ ìåõàíè÷íàòà ðåïðîäóêöèÿ åìàíöèïèðà ïðîèçâåäåíè-ÿòà íà èçêóñòâîòî îò ïàðàçèòíàòà èì çàâèñèìîñò îò ðèòóàëà. Ðåïðóäóöèðà-íåòî íà ïðîèçâåäåíèÿòà íà èçêóñòâîòî ñå ïðåâðúùà â ïðîèçâîäñòâî íà ïðîèç-âåäåíèÿ íà èçêóñòâîòî ñïåöèàëíî ïðåäíàçíà÷åíè çà ðåïðîäóêöèÿ. Îò åäèí ôî-



òîãðàôñêè íåãàòèâ, íàïðèìåð, ìîãàò äà ñå èçâàäÿò áåçáðîé îòïå÷àòúöè, äàñå ãîâîðè çà àâòåíòè÷åí îòïå÷àòúê íÿìà ñìèñúë. Íî â ìîìåíòà, â êîéòî êðè-òåðèÿò çà àâòåíòè÷íîñò ïðåñòàâà äà áúäå ïðèëîæèì êúì àðòèñòè÷íàòà ïðî-äóêöèÿ, òîòàëíàòà ôóíêöèÿ íà èçêóñòâîòî ñå ïðåîáðúùà � âìåñòî äà áúäåîñíîâàíî íà ðèòóàëà, òî ñå îñíîâàâà íà äðóãà ïðàêòèêà � ïîëèòèêàòà�.30

Áåëåæêè:

1 Marci Shore. The Sacred and the Myth: Havel�s Greengrocer and the Transforma-tion of Ideology in Communist Czechoslovakia. In: Contagion: Journal of Violence, Mimesis,and Culture, Volume

3, Spring 1996, pp. 163-1822 Ïåòúð Âîäåíè÷àðîâ, Êðèñòèíà Ïîïîâà, Àíàñòàñèÿ Ïàøîâà. Èñêàì ÷îâåêà äà å

âèíàãè ïðèÿòåí è äà ñè ïðàâèì ìîàáåò. /Ðå÷åâî ïîâåäåíèå è æèçíåíè ñâåòîâå íàáúëãàðè ìîõàìåäàíè îò Ãîöåäåë÷åâñêî è Ðàçëîæêî/, Ñ., 1998 ; Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ èêîë. Èñêàì áëàãîðîäíà ïðîôåñèÿ.../Òðàäèöèÿ, ìîäà, ìîäåðíîñò â Çàïàäíèòå Ðîäî-ïè/, Áëàãîåâãðàä, 2000 Ïàøîâà 2011); Êîëåêöèÿòà îò ñïîìåíè å âêëþ÷åíà â àðõèâà íàÁàëêàíñêî îáùåñòâî çà àâòîáèîãðàôèñòèêà è ñîöèàëíî îáùóâàíå (ÁÎÀÑÎ) � Áëà-ãîåâãðàä.

3 Âæ: Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. Ñìúðò, ãðîá è ìàãèÿ /â ëè÷íèòå êîíöåïöèè íà áúëãà-ðè ìþñþëìàíè îò äâå ðîäîïñêè ñåëèùà/, Â: �Ñâåòè ìåñòà íà Áàëêàíèòå�, Èçä. �Ëèöå�,Áëàãîåâãðàä, 1996 ã., ñòð. 167 � 198.; Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. Ìèòúò çà åäèíñòâåíîñòòàíà Àëëàõ è �ñëóæåáíàòà� õàðèçìà íà õîäæàòà., Â: Ïðåäöè è ïðåäòå÷è, ìèòîâå è óòî-ïèè íà Áàëêàíèòå., Áë- ãðàä, 1997 ã., ñ.93 �109;Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. �Ïîãðåáâàìå ãèãîëè, çàùîòî ãîëè ñà ñå ðîäèëè�/Ïðåäñòàâè çà ñìúðòòà è îòâúäíîòî � ïîãðåáàë-íè îáè÷àè è îáðåäè ó áúëãàðèòå ìþñþëìàíè îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè/. Â: �Èñêàì áëà-ãîðîäíà ïðîôåñèÿ... /Òðàäèöèÿ, ìîäà, ìîäåðíîñò â Çàïàäíèòå Ðîäîïè/, Áëàãîåâãðàä,2000 ã.

4 Òåîôàíîâ, Öâåòàí. Ïðåâîä íà Ñâåùåíèÿ Êîðàí, Ñîôèÿ, 1999.5 Ãåíäæåâ, Õàäæè. Èñëÿìñêî âåðîó÷åíèå, Ñîôèÿ,1993.6 Èãíàòîâ, Àñåí Ïñèõîëîãèÿ íà êîìóíèçìà., Ñ., 1991 ã., ñòð. 73 � 75.7 Ïàê òàì, ñòð. 166.8 Õàâåë, Âàöëàâ, Ñèëàòà íà áåçâëàñòíèòå, 1979 ã.9 Marci Shore. The Sacred and the Myth: Havel�s Greengrocer and the Transformation

of Ideology in Communist Czechoslovakia. In: Contagion: Journal of Violence, Mimesis,and Culture, Volume 3, Spring 1996, pp. 163-182.

10 Åëåíêîâ, Èâàí. Êúì âúïðîñà çà âúâåæäàíåòî íà òðàóðíèÿ ðèòóàë è ñîöèà-ëèñòè÷åñêàòà ïðàçíè÷íî-îáðåäíà ñèñòåìà ó íàñ � 1969�1971 ã., Â: Õðèñòèÿíñòâî èêóëòóðà, áð. 7, 2009 ã., ñòð. 92.

11 Âæ. Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. �Äíåñ îñòàíà ïðàçíî åäíî ðàáîòíî ìÿñòî�/Íîâàèäåîëîãèÿ çà ñìúðòòà è ïîãðåáàëíàòà îáðåäíîñò íà äúðæàâíèÿ ñîöèàëèçúì â Áúë-ãàðèÿ îò 50-òå � 70-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê./. Â: Áàëêàíèñòè÷åí ôîðóì, 2006/1-2-3, ñòð.319 � 340.


12 Åëåíêîâ, Èâàí. Êúì âúïðîñà çà âúâåæäàíåòî íà òðàóðíèÿ ðèòóàë è ñîöèà-ëèñòè÷åñêàòà ïðàçíè÷íî-îáðåäíà ñèñòåìà ó íàñ � 1969�1971 ã., Â: Õðèñòèÿíñòâî èêóëòóðà, áð. 7, 2009 ã., ñòð. 92.

13 Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. �Äíåñ îñòàíà ïðàçíî åäíî ðàáîòíî ìÿñòî�/Íîâà èäåî-ëîãèÿ çà ñìúðòòà è ïîãðåáàëíàòà îáðåäíîñò íà äúðæàâíèÿ ñîöèàëèçúì â Áúëãà-ðèÿ îò 50-òå � 70-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê./. Â: �Áàëêàíèñòè÷åí ôîðóì, 2006/1-2-3, ñòð. 327.

14 Ïàê òàì, ñòð. 329.15 Êîðàí, ñóðà 3:185.16 Êîðàí 22:5.17 Ïàøîâà, Àíàñòàñèÿ. �Ïîãðåáâàìå ãè ãîëè, çàùîòî ãîëè ñà ñå ðîäèëè� /Ïðåä-

ñòàâè çà ñìúðòòà è îòâúäíîòî � ïîãðåáàëíè îáè÷àè è îáðåäè ó áúëãàðèòå ìþñþë-ìàíè îò Çàïàäíèòå Ðîäîïè/. Â: �Èñêàì áëàãîðîäíà ïðîôåñèÿ.../Òðàäèöèÿ, ìîäà, ìî-äåðíîñò â Çàïàäíèòå Ðîäîïè/. Áëàãîåâãðàä, 2000 ã., ñòð. 182.

18 Ïàê òàì, ñòð. 183.19 Ïàê òàì, ñòð. 187.20 ÖÄÀ, ô. 1 á, îï. 5, à.å. 420, ë. 1, 1à-57.21 Ïàê òàì, ë. 6.22 Âæ. Âîäåíè÷àðîâ, Ïåòúð. �Èñëÿìúò� � ðúêîâîäñòâî íà àòåèñòà çà áîðáà

ñðåùó èñëÿìà è êîìóíèñòè÷åñêèÿ íîâîãîâîð. Â: Áàëêàíèñòè÷åí ôîðóì, 2011/ 2.23 Ïàê òàì, ë. 56.24 ÄÀ � Áëàãîåâãðàä, Ô. 2Á, îï. 12, à.å. 40, ë. 101.25 Åëåíêîâ, Èâàí. Êúì âúïðîñà çà âúâåæäàíåòî íà òðàóðíèÿ ðèòóàë è ñîöèà-

ëèñòè÷åñêàòà ïðàçíè÷íî-îáðåäíà ñèñòåìà ó íàñ � 1969�1971 ã. Â: Õðèñòèÿíñòâî èêóëòóðà, áð. 7, 2009 ã., ñòð. 89.

26 Ïàê òàì, ñòð. 90.27 ÄÀ � Áëàãîåâãðàä, Ô. 2Á, îï. 12, à.å 40, ë. 134.28 Ïàê òàì, ë. 142.29 Îðãàíèçèðàíè â àðõèâà íà Áàëêàíñêî îáùåñòâî çà àâòîáèîãðàôèñòèêà è

ñîöèàëíî îáùóâàíå (ÁÎÀÑÎ) � Áëàãîåâãðàä.30 Benjamin Walter. The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction. In:

Illumina-tions. Harry Zohn, trans. New York: Harcourt, Brace, and World, 1968, 226.

The Public Socialist Funeral and the Religious Intimacy ofDeath in Muslim Communities of West Rodopi Mountain

Anastasija Pashova, Petar Vodenicharov

The authors deal with the political atheistic ritualization of funerals in the 1970s-1980s imposed on Christians and Muslims by the totalitarian state and the resistanceof Muslim to preserve the intimate religious notions of death and burial. The research isbased on archive documents and oral interviews of persecuted Muslims.

Публичното социалистическо погребение и религиозната...

Documents