Editör: Erman Akıllı

Türkiye’de ve dünyada dış yardımlar

NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ.

Ankara Dağıtım Kültür Mah. Mithatpaşa Cad. No.: 74 B-01/02 Kızılay / ANKARA

Tel: 0312 418 20 10 Faks: 0312 418 30 20 / www.nobelyayin.com nobel@nobelyayin.com

Merkez İOSB Abdülkadir Geylani Cad. No.: 2/A Ostim / ANKARA Tel/Faks: 0312 386 00 91

yayın no.: 138yönetim / Siyaset / Uluslararası ilişkiler no.: 41ıSBn: 978-605-320-317-9© 1. Basım, Ocak 2016

Türkiye’de ve dünyada dış yardımlareditör: erman akıllı

Copyright 2016, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 20779Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-Dizi Editörü: Taliha Aslan -taliha@nobelyayin.com-

Redaksiyon: Setenay Sever -setenay@nobelyayin.com-Sayfa Tasarım: Gülbahar Dursun -bahar@nobelyayin.com-Kapak Tasarım: Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-Kapak Fotoğrafı: TİKA’ya aittir.Baskı ve Cilt: Kalkan Matbaacılık Sertifika No: 16029 Büyük Sanayi 1. Cadde Ali Bey iş Hanı No.: 99/32 İskitler/Ankara

Genel Dağıtım: ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC.LTD. ŞTİ. -siparis@nobelyayin.com Tel: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65 Dağıtım: Alfa, Arasta, Final ve Prefix

e-satış: www.nobelkitap.com - esatis@nobelkitap.com- www.atlaskitap.com - info@atlaskitap.com

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

Akıllı, Erman. Türkiye’de ve Dünyada Dış Yardımlar / Erman Akıllı 1. Basım, XIV+674 s., 160x235 mm Kaynakça var, dizin yok. ISBN:978-605-320-317-9 1. Dış Yardımlar 2. İnsani Diplomasi 3. Uluslararası İlişkiler

NOBEL AKADEMÝK YAYINCILIK EÐÝTÝM DANIÞMANLIK TÝC. LTD. ÞTÝ.

NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD ŞTİ.

Rasimpaşa Mah. Söğütlüçayır Sok. No.: 16/21 Kat: 5 Kadıköy / İSTANBUL Tel / Faks: +90 (216) 449 20 01 nobel@nobelyayin.com - www.nobelyayin.com

Ankara Büro: Mithatpaşa Cad. No.: 74/4 Kızılay / ANKARA Tel: 0312 418 20 10 Faks: 0312 418 30 20

ix

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ........................................................................................................................ iii

ÖN SÖZ ..................................................................................................................... vii

1. BÖLÜM

KAVRAMSAL TARTIŞMALAR BAĞLAMINDA DIŞ YARDIMLAR

1. İNSANİ DİPLOMASİ’NİN ‘‘İNSAN(İ)’’ BOYUTU ................................................... 1

Erdem Özlük

2. NORMLAR VE DIŞ YARDIMLAR ............................................................................. 34

Hüsrev Tabak

3. DONÖRLER AÇISINDAN ULUSLARARASI İNSANİ YARDIMLARIN ETKİNLİĞİ SORUNU: İNSANİ ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLME SÜREÇLERİ ......................................................................... 55

Öner Akgül

4. DIŞ YARDIMLARIN TÜRKİYE’NİN YUMUŞAK GÜCÜNE ETKİSİ ............. 75

Halil Kürşad Aslan

5. YÜKSELEN GÜÇLER VE DIŞ POLİTİKA ARACI OLARAK DIŞ YARDIMLAR ......................................................................................................... 101

Özgür Tüfekçi

6. DIŞ YARDIMLARIN KAMU DİPLOMASİSİ BOYUTUNDA ASKERÎ BİRLİKLERİN ROLÜ: YENİ GÖREVLER, YENİ KABİLİYETLER .............. 120

Barış Ateş

7. İNSANİ MÜDAHALENİN MEŞRUİYETİ VE KOSOVA MÜDAHALESİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK ............................................................................................ 140

Tuğba Bağbaşlıoğlu

8. DIŞ YARDIMLARIN ULUS MARKA DEĞERİ OLUŞUMUNA ETKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ ..................................................................................................... 153

Bengü Çelenk

9. DİPLOMASİDE TARİHİN GERİ DÖNÜŞÜ: KLASİK DİPLOMASİNİN İNSANİ DİPLOMASİYE EVRİMİ ............................................................................ 170

İbrahim Kurnaz - Yasin Avcı

10. İNSANİ YARDIMLAR BAĞLAMINDA KORUMA SORUMLULUĞU ......... 203

Ali Onur Özçelik - İzzettin Artokça

x

2. BÖLÜM

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ BAĞLAMINDA DIŞ YARDIM UYGULAMALARI

1. DİPLOMASİ-EKONOMİ-DEMOKRASİ ÜÇGENİNDE KÜRESELLEŞEN “YENİ TÜRKİYE’’ ........................................................................................................ 227

Murat Çemrek - Segâh Tekin

2. TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL KİMLİK BAĞLAMINDA İNSANİ DİPLOMASİ: SURİYE ÖRNEĞİ .............................................................. 244

Sertan Akbaba

3. TÜRKİYE’NİN İNSANİ DİPLOMASİ ANLAYIŞI: SOMALİ’YE YÖNELİK TEK TARAFLI ENTEGRE STRATEJİSİ .................. 265

Federico Donelli

4. DEVLETTEN BİREYE UZANAN DİPLOMASİDE TÜRKİYE VE GÜNEY KAFKASYA ....................................................................... 285

Didem Ekinci Sarıer

5. TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ’NİN BALKAN ÜLKELERİNE YÖNELİK DIŞ YARDIM POLİTİKASI ................. 305

İmren Kaygısız

6. TÜRKİYE’NİN LATİN AMERİKA’YA UZANAN DOST ELİ: TİKA ............. 325

Erman Akıllı

7. BÖLGESEL GÜÇ PARAMETRELERİ BAĞLAMINDA TÜRKİYE DIŞ YARDIMLARI ................................................................................... 336

Segâh Tekin

8. TÜRKİYE’NİN SURİYE TÜRKMENLERİNE YÖNELİK İNSANİ YARDIMLARI ............................................................................................... 359

Miray Vurmay Güzel

9. TÜRKİYE’NİN GENİŞ ORTA ASYA COĞRAFYASINA YÖNELİK İNSANİ DİPLOMASİ VE DIŞ YARDIM FAALİYETLERİ: AFGANİSTAN ÖRNEĞİ ............................................................................................. 378

Salih Doğan

10. TÜRK DIŞ POLİTİKASININ DEĞİŞİM PARAMETRESİ OLARAK AFRİKA AÇILIMI VE İNSANİ DİPLOMASİ FAALİYETLERİ ........................ 402

Mürsel Bayram

xi

11. DIŞ YARDIMLARIN TÜRKİYE’NİN TANITIMINA KATKISI VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ROLÜ .............................................................. 422

Mehmet Özdemir

3. BÖLÜM

ULUSLARARASI POLİTİKA BAĞLAMINDA DIŞ YARDIM UYGULAMALARI

1. ARAP BAHARI’NA GİDEN SÜREÇTE ÇİN’İN DIŞ YARDIMLAR ZEMİNİNDE AFRİKA’DA BÖLGESEL İŞ BİRLİĞİNE AÇIK HEGEMONYA GİRİŞİMİ .......................................................................................... 433

Yusuf Çınar

2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KALKINMA SİSTEMİ VE BİNYIL KALKINMA HEDEFLERİ ......................................................................... 462

Tamer Kaşıkçı

3. YENİ GÜVENLİK ANLAYIŞINDA BALKANLARI ÖZGÜRLEŞTİRMEK: BOSNA-HERSEK VE KOSOVA ÖRNEKLERİ .................................................... 486

Sezai Özçelik - Ayşegül Bostan

4. KORUMA SORUMLULUĞU İLE İNSANİ GÜVENLİK BAĞLAMINDA İNSANİ DİPLOMASİ, DIŞ YARDIMLAR VE LİBYA ÖRNEK OLAYI ......... 521

Sezai Özçelik

5. AFRİKA’YA YAPILAN İNSANİ VE DIŞ YARDIMLARIN KAVRAM VE UYGULAMALARI ........................................................................................................ 552

Dolapo Fakuade - Olusimbo Ige

6. KAZAKİSTAN DIŞ YARDIMLARI VE ‘‘KAZAID’’ ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME ........................................................... 573

Erman Akıllı

7. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN İNSANİ YARDIMLARI: KALİTE VE ETKİLİLİK SORUNU ......................................................................... 576

Fazlı Doğan

8. NATO’NUN BOSNA-HERSEK VE KOSOVA İNSANİ MÜDAHALELERİNİN KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ ............................ 599

Yiğit Anıl Güzelipek

9. KURAMSAL VE AMPİRİK BOYUTLARIYLA JAPON DIŞ YARDIMLARI: BİR LİTERATÜR ARAŞTIRMASI ............................................................................. 610

Mustafa Cüneyt Özşahin

xii

10. DIŞ YARDIM DİPLOMASİSİ: ABD ULUSLARARASI KALKINMA AJANSI (USAID) ÖRNEĞİ .................... 626

Haluk Karadağ - Ali Onur Özçelik

11. JAPONYA’NIN İNSANİ DİPLOMASİSİ VE DIŞ YARDIMLARI ÜZERİNE ................................................................................... 642

Machiko Sato

YAZARLAR HAKKINDA ........................................................................................ 665

vii

ÖN SÖZ

Dış yardımların bir mefhum olarak Uluslararası İlişkiler disiplini içerisinde

kendisine yer bulması; II. Dünya Savaşı’nın nihayetlendiği döneme, yani savaş

sonrasında ikiye ayrılmış kıta Avrupası’nın yeniden inşası sürecine denk gel-

mektedir. Ancak söz konusu mefhumun ülkelerin dış politikalarında belirleyici

bir pozisyona yükselmesi, şüphesiz Sovyetler Birliği’nin çözüldüğü ve tek ku-

tuplu sistemin kurulduğu 1990’ların başıdır. Soğuk Savaş sonrasında oluşan

yeni dünya düzeni içerisinde, devletlerin siyasi ve ekonomik altyapıları bakı-

mından yeniden yapılandırılma sürecine girdikleri aşikârdır. Bununla birlikte

eski Sovyet havzasında bağımsızlığını kazanan ülkelerin, söz konusu dönüşüm

sürecini atlatmak adına diğer devletlerden belirli oranlarda destek aldıkları da

bilinmektedir. Söz konusu dönemden günümüze dış yardımlar, ülkelerin dış siya-

salarında giderek artan bir öneme sahip olmuş ve insani yardımlar, kalkınma yar-

dımları, eğitim yardımları, koruma sorumluluğu, insani müdahale gibi geniş bir

yelpazeyi ifade eder hâle gelmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bu bağlamda inşa ettiği “Türk İşbirliği

ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA)”; kurulduğu dönem ve amaç itiba-

riyle kurumsal olarak ilk etapta Türk Dünyası’na, bugün ise Afganistan’dan

Haiti’ye, Şili’den Kosova’ya kadar dünyanın dört bir yanına Türkiye’nin

‘‘dost eli’’nin uzanmasına vesile olmakta ve Türk Dış Politikası’nın ölçeğinin,

bölgeselden küresele yükselmesine katkı sağlamaktadır. Buna rağmen Türki-

ye’deki Uluslararası İlişkiler yazınında dış yardımlara ilişkin yapılan çalışma-

lar, yok denecek kadar azdır.

Mevcut çalışma, bu eksikliği gidermek ve Türkiye’de, dış yardım konusu

üzerine çalışma yapan ve/veya yapacak olan akademisyenlere (ve akademisyen

adaylarına) kaynak oluşturmak amacıyla derlenmiştir. Bu kitabın derlenmesin-

deki bir diğer amaç ise dış yardım mevzusunun Türkiye ve dünya çeperinde

geniş bir yelpazede incelenmesiyle kamuoyunda farkındalığın arttırılmasına

katkı sunulmasıdır. Mevcut çalışmanın derlenmesindeki bir başka amaç ise dış

yardımlar alanındaki literatürün, Türkçe yazına kazandırılmasıdır. Türkiye’nin

ve dünyanın dört bir yanından otuz dört yazarın katkılarıyla ortaya çıkan bu

çalışma öz olarak; “Kavramsal Tartışmalar Bağlamında Dış Yardımlar”, “Türk

Dış Politikası Bağlamında Dış Yardım Uygulamaları” ve “Uluslararası Politika

Bağlamında Dış Yardım Uygulamaları” şeklinde üçe ayrılmaktadır.

viii

Kitabın basımını üstlenerek yukarıdaki satırlarda değinilen amaçların gerçek-

leşmesini sağlayan Nobel Yayınevi’ne, basım süresinde yardımlarını esirgemeyen

Yayın Kurulu Genel sekreteri Sayın Yıldız Çağlayan’a, Setenay Sever’e ve

Gülbahar Dursun’a teşekkürlerimi sunarım.

Kitabın kapak fotoğraflarının kullanımı için TİKA’ya, fotoğrafların temini

için TİKA Basın Müşavirliğine, Kürşat Özdemir’e ve gerekli yasal izinlerin

TİKA’dan alınmasında yardımcı olan Cenk Gedik’e teşekkürlerimi sunarım.

Çalışmaya makaleleriyle destekte bulunan ve hacimli bir kitabın ortaya çıkma-

sına vesile olan tüm yazarlara teşekkürlerimi sunarım. Çalışmanın hacimli bir kitap

olarak teknik zorluklarının aşılması hususunda da katkılarından dolayı Bölümümüz

Araştırma Görevlileri Bengü Çelenk ve Burak Güneş’e teşekkürlerimi sunarım.

Elbette teşekkürlerin en büyüğünü, kendilerine ayıracağımız vakitten fera-

gat eden ailelerimiz hak ediyor. Zira kolektif bir çalışmanın ürünü olan bu eser,

ailelerimizin sabır ve anlayışları sayesinde ortaya çıkmıştır.

Erman Akıllı

Ocak, 2016

Kırşehir