m

3«

1

mM

lii

mmmm

mmkmmmmmm

mmmmmmm ' ito t'* i1 '"

l^' 9: " tVo"

'/; " ?. V;" t''' ?."':t;''i

{ir ta t; ;. ?;^f;i

11

ic

mm1

p

1*9

hi

iii

mmmmm

M

'E

ijth iwbh nc ra iam ww wi rw tmrm i wsm iwi es .Bsw gnarrerwsi

ExemplarCxfarei Priuiiegi).

VdolphvsII. T)iutna fauente clementta ele&m Romanorum

Imperator , femper Auguflm, Germani&> HungarU, Bohemm,

Dalmatu, Croatk, Sclauonk,&c. Rex, Archtdux Aufirt* , <Dux

Burgunda, Styrti > Carinthk, CarntoU, VVirtembergA ,&c. Co-

smes Tyrolis , &c. Recognofcimm ^notumfacimm ienorepr&fen-

tium vntuerfis, nobis& Impertoddeclum Theodortcum de Bry,ciuem Frdncofurti

adMmumMmilker mbisexponendum curaffe,quodmagna cura& magnufum-

ptibns Incolarum Amenc& habitus,ritm rnores tnmeas tabulasincidertt.quod

opus kbenter in lucem emittere cuperet , demifjeettamfupplicdfe {quandoquideni

mmmitdaduerfum,fedmultisg^^ magrit^ ineam remfumptut

fmttpftfaciendt) %t C<z/areo noftropriutlegio eum muntre clementerdignemur,nc

cutquam altert, qutfuum commodumcum ipfiusfummo detrimento qmrit,wea$

ifUstabulas aut tcones velhoc opusimitartaut exprmcre Itceat .Nos illim hurni*

libusprectbm annuentes , excefta noftra Cafirea Matefiattsfcientia& autoritate

hanc grattam &prtmlegtumpradtclo Theodorico de *Bry cocedimuswtpmdittos

typos £f tconej m iucem edat ,& neintra quadriennium ab huimprtutlegfj concefi

fione fupputandum,qutfftam , quicun^ tandem tlleftt,tfasiconesadimitationem

excudat,autfic tmpreffas tnuehatjmportet aut vendat. Quapropter inhibemwfin-

gulis noftris&facri Imperijfubdttis &fideltbm 9 cutufcunquedtgnitatis,ftatm&

condttionisfintfrafirttmautem omntbus Typographisjtbitopolis , altis^ librartam

negociationem exercenttbus , ntfinoftram indtgnattonem&grauempcenamincur-

rere veltnt , £f vetamm , ne quiseoruwu , aut altus eorum nomine ,pmdiclas &reas

tabulas & tcones quasfapememoratm Theodohcm deBry excudet , intra diclum

quadrienntum ad tmttattonem imprimat , autfic imprefas ctrcumuehat , venales

proponat aut quoquo modo diftribuai , aliosve idfacere permittat .fubpcena no-

flra indtgnationis amtftonisfmgulorum exemplartum dtBa imprefionis , qu&

fipediclm Theodormde Wy vbicumqjocorumnaftmfuerit,perfe,vel(uos,pro-

prta authoritate&fiftetmpedrmentofibi vendtcare , atque tilispro fuo arbitrio <vti

potertt,ltbere,&fme detrimento .

Debebtt tamenfape prtfatm Theodoricm deBry , ntflhac noflragratia &priuilegto priuart veltt , tria prtfata tmpreftonis exemplarta propriis tmpenfis ad

noftram Impmalem CanceUartam tranfmittere^j. Harum teftimonio hterarum

manu noflra fubfcriptarum& figilitnoftri imprefttone munitarum, Datuminno-

flra Regta arce Tragz , ^tgefmaquarta czMartij , Anno DominiMillefmoquin'-

gentefimo & nonagefimo, %egnorum noftrorumRomani decimoquint

o

, Hunga-

ncidecimo otlauo& Bohemicietiam decimoquinto.

T) j i^L,,,. Ad mandatum facrie CxC. Ma-Rudolphus.

kftproprinm.

lacob Kur& von Senfrtenaii

A. Erftcnberge^

ON

J

f HEODORVS DE BRY feENEVOLO LECTORI.m O HcxifHmccandidclcaor, tibiignotos^iTecresilto^^

I dia? occidencalis tnbus regiomb.nempe Virginia.Florida fcBrafilia prxteritts annis inluce edidi

f cum nVuris & iconibus ad viuum exprefsis ac in xs incifis : in quibus barbarorum illoru tum cor-

| poris cultus& ornatus,tum mores,tum deniqj fides&religio eleganter defcnbutur& exp imun-

tur nonminorecum legentis & concemplantisvoluptate &. deleaat^onequamvtihtate.Cumautemongi-

nem atqs inicium inuentionis illarum terrarum noui orbis przrermittere mihi nec^quum nec decorum vide-

adiiccre vifum eft, inquo reperies primum tabulam chorographicam eius rcgionis ,qu* prima ab t lultn ytro

D Chriftophoro Columbo Italo reperta eftm qua tabula loca ipfa ad q u*.vir ille appuht quatuot tlhs nautga-

tionibus quas in eas terras iulceP it,accuratenotantur adhibitis i n eius reid.l.gentioreinquifitionemomnium

malScomrn authorum fcr.ptis ,atquem primis authoris noftrt M. Hieconymt Benzom Medtolanen.

Z"fluHniUis terrisper 14. annoscommoratuseft. Inucniespretereaicones complurcs tabuhs amets mca

filio^radoSWreligioncm

Pifne- fiquidem hi non vnum folum Deum rerum omnium creatorem acfiguraal.qua lignca fcpraifentatuti»

fXrVirginieincolaru,necSolem autLunam ncutFloridenfes,nec Maralea velutBranhamcolunc/ediplmn

nrbolum.quifefei

librileaionevidebis&in^

crcaostamcnadimagine^

mfeosillostaiW^dcteftam^

mrara ra ra ra iwrarai.fai«:m ^ ^gsTOhm;:

«P 21 y£ F A T 1 0.

tfmus,nos,inquam,quib vera Dei falutisq; auernsecognitio tum per Prophetas & Apoftolos,tum per ipfumD.Iefum Chr,iftum Dei filiurn & fermonem seternu reuelata& patefa&a eft- Omitto multa vitiaquib, Chri-ftiani Diabolo ipfi militat & quibus barbariilli carent: Taceo luxum illum immodicu qui tum in veftitucor-porir.

,rum in appararu ciborum in ter nos cofpicitur , a miferis autemillis prorfus exulat.fiquide iis bonis que.

natura per fe producit co tenti funcfuaq; pudenda fimpliciter regunt vel fafciolis vel pellibus ferinis.velmu-fco

,prarrer eos qui omnino nudi incedunt nullo pudoris fenfu , quod quidem probarehumanum non effec

nedumChnftianum.Sediisomifsisannonetiam nosCbriftiani Deopalamrepugnamus,vtDiaboloparea-mus&eum adoremus? Quis non deteftandum lllud auariti*e vitium fecl:atur,qu3? tamen ab Apoiftojo idolo-

latriavocatur,quoniamauamsaurum&:argentumatq;inhisprincipem huius fseculilocoDeiadorat?Quo,-tufquifque creditDeum nobis omniaqusead huiusvirse fuftentationem neceflariafunt fuppeditaturum,modo renunciatis omnibus inordinatis cupiditatibus eius regnum primum quseramus.eiusq; iuftitiam,quejeft vt Deum amemus ex totocorde noftro.&proximum ficut nos ipfos ? Paucos fanereperias quieiufmodi£dem habeant.HincfitvtDiaboiuscautus & aftutusyidens nosDeononfidere, necnoftrovi&u & tegu-mentocontentosefTe

3fedinMTiodiciscupiditatibusferri &abripi,nohishuncmundueiusq;gloriam&opesoftentet

,vt iios ad fe adprandum rerum illarum cupiditate alliciat ,ficut Chriftum tentauic , promittens fe

illi totam mundigioriam darurum , fi feadoraret.Eaautem eft csccitas ingenij noftri , atq; is huiufce feculi a-mor,vtfacilenpsabepdecipi pariamur,& Deodereli£to,Diabolu ipfum (equamur,iliiqipareamus. Horretquidem animus cum audimus Diabolum a cseeis illis hominibus adorari.Sed quid refpicimus feftucam quaseftiniIlorumpculis,&intereatrabemquadnnoftriseftnpncern^illos Indps noftram infirmitatem& auaritiam melius quam nos animaduertifie^atq; etiam aliquando expto-brafte,cum fruftumauri oftendentes dicerent: EnDeumCbriftianprum.Remianepudendam opprtereChriftianos tales habere pasdagogos & magiftros. Prseterea in hoc libro videbis qua? quamq; infatiabilis fue-rit Hifpanorum auaritia,in quse quantaq, flagicia hax eos ifnpulerit,quam fseue&atrociter miferos barbarostractarint,quam turpicer etiam infana illa fua cupiditate accenfi in mutuas csedes fseuierint.Quse omnia (anein hominibus Chriftianisyaldedamnanda & deploranda funt- Verurjtamen ne quis hsec inHifpanicaj gen-tis ignominiam trahat fexpendat vnufquifq ; quid ab aliis aliarum nationum hominibus fiat, Annon fimiliaquotidie a nobis perpetrantur ? Frumentum & vinum coemimus,& in cellasac hprrea condimus, yt paupc-res tempore famis aut annonse caritatis iugulemus.Fraudibus , vfuris & irnpofturis fratres noftros facultati-bus fuis fpoliamus& exhaurimus.In mutuas csedes ambitione&auaritia abrepti quotidie ruimus,nec moduseft vllus aut finis noftrar cupiditati & crudeJitati.Ne fimus ergp tam prarcipites in damnandis Hifpanis,quinprius nos ipfos ferio examinauerimus,num jpfis meliorps fimus-lVluItos enim inter Hifpanos noui virospios& probos non min us quam i n vlla al ia gente, quod ablq; vllius prseiudicip di&um fit.Si quse fseue, crudeliter,auare &iniquegefta funt ab Hifpanis jn India,ea genti imputanda non funt,fed potius militari licentise,qusein aliis gentibus non minus efferata, cpmperietur.Quis enim ignorat quam multa crudeliter patrata fintatq;etiam num hodie patrentur a militibus Gallis , Gerraanis , Iralis ,& aliis in omnibus fere expeditionibus acbellis?Quis tamen arquus iudex hxc toti genti imputabit ? Faxit Deus vt ex aliotu exemplis difcamus moresnoftros corrigere,atq; ea qu?e in aiiis damnamus,in nobis emendare, ac in primis cupiditates noftras frena-re,yt contenti fimus iis qua? Deus nobis pro fua libcralitate & benignitate largitus eft , nec pluraappetamusquam qusead nos alendos & tegendos fufficiunt iuxta Pauli eonfilium , cum cseterafint fuperuacanea,fiqui-dem nihil in hunc mundum intulimus, nihil etiam hinp auferemus : Cofiderantes pra»fertim eos omnes quiplura concupiuerunt, in extrema periculaac tandem in exitium feipfqs precipitafle. Cuius rei fidem faciet.

qux in hoc libro continentur:que vt candido animo excipias,beneuole le£tor,te etiam atq; etiam rogo , necminoremvoluptatemineolegendo&contemplando/quamegoinelaborando

, fumasoro ; quodfihuncrneumlaborem quoqjtibigratumfuifle comperero,mebreuiDeopropitio&fauente>cseteraqua3 adhucreftanttibicommunicaturumfpondeo.V a l e & fruere.

E P I~

Epigram m aiANI IACOBI BOISSARDi VESVNTINI,

Ad Theodorvm De Bry.P m d i t o r iUeorbisrecJorfteUantuolympi, InterquesterraiUaNotuZepbyruifubacla

Adcutusnutumcunclacreatatremunt: ^tmkMS^UioL}Adcuiusnutum cuncla creatdtremunt

:

<~*rgutarationehominemdonauit,vtilU

AdiutriceJuumnofcatameta^Deum.yftDeusMerno conjiflens Spiritus ortu,

ffuwanacerniquirationenequit.

Propofuitmundum huncftrucluraat% ordine mirum:HKfipiensOpifeicdhituratcfcpteens. '

'

Proflat diuina ceu Maieflatis imago,£>ua morialegenus iudicet artificem.

^ft cumnemo adeofenfu videatur egere,

£>uinegetajummoNumtne cuncla regi:

Perpaucinouerequodexpedit.Hocce dtferte \

Difcendituptdospaginafacra docet.

Ineruceyuos Cbriftmprectofoftzgume kuit ,

Circttmjpecia magulumina mentis hibent^Altitotoanim^ampleximandata Tonan fu

(-oncipiuntfirmaccelicaregnafide.

In tenebris reliquos denfe ca/ltginis errorDetinuit^miferisimplicuitque mpdisl

Cuinunquamconfpecla Helicefeptemque Triones,Aut inftatgelidisqu* Cynofura. rotis;

Aflrafedoppofttacontr&rtafujpictt Argiis,

i^iuftralesfc tuat, clare Canope ,faces.

Gens Ogygefata antiquo , Ianiquenepotum

Progeniesduriseditaflderibm:

Genspatribusprifctsincognita :fueUquenudisSuhDioquouts temporecorporibus :

guaflaua Cereris,nec Baecht muneranouit,Cmdafedhumana 'vifeera carne replet.

Sola bominemfacie referenskju atque loqueia;

Jn reliquiifimilts vita habitu^feris.piuinumNumen cognofierenefeia : quamct eft

PraftigiisfelitusdetinuiJfeSatan

:

Tsfunc Chriftoajfertam maioriexparte videmut

,

PurafothuricremUdpnaadolerefocis.

^uncpafttmingeniis melioribus ejfepolitam

Cernimut,&mereserudiiJfeJeros.

mm

Protea%, Et raueafyuamofum ekngere ctncfo

Trttonem inuiufuftinueremora.

Incolumes rediiffe.falifoliquepericla

Iuuit,&emenfastotfuperaJfevids.

Intrepidispoflbac verretvada totrula tonfis,

Et clajfe ajfuetum nautaparabit iter.

AtnosintereaJpectabimusomniatuti,

Artifici cumJintfingulapicla typo.

Gratia habenda tuo hac, Theodore, stterna laborii

Hu cui tam exaclefcribere curafuit.

Dumque reprafentas diuerfis cuncla figuris,

Ingeniumfelixarguts &gemum.

i^rtes drcultum verfaU difcere terr*,&MartiaconfultaPalladebellafequi.

Cloriaprima tibihac debetur,magne Columbe^:

FamaMagellano deindefecunda venit.

•^fc tibi.qu* inuentofeciflinomina mundo,

Vejfufi Hetrufcalaus celebrataplaga.

Hipnmicuruispelagofepupptbus aufi

Credere,& occiduiferrepertcla maris.

Ignotam tentare Tethin,ncc cognita cali

Anttpodumaduerfisaftrajubirepolis. c

guamfitpe vndtfonis harentesflucitbus ipfa

Exemitfida Doris amica manu\

Exanimi quoties videreimmaniaCete

C&tera% tquorei monflrapauendafieti,

S O N N E T

DEPAVLPERROT SIEVR DE LASALEA

V

SIEVR-THEODORV.DE BRY SVR V HISTORIE

DE S INDES OCCIDENTAX.ES M It

fe En lumierc& dcpainte par luy.

)En'eftoitpasaJfe&iju'<vnhaz>ardeuxPilot<Ls

Euftfranchi lefojfedeL Occean ronfleur ,

^w ^ournous^emrconterleplam.Stlagrandeur»

D ryn royaulme incognu, etle cours defafiotcj: •

llfakitquede^ryquid'^nburinnousnotc^

Lebeaudece voyagesaugmentatlavaleur

DeLhifiotre,Et lenomdefonob/curautheur,

Monftrantcequepournjoirlmpoftiblenousofte^j.

Au momsjansnutha^ardonpeutproufit tirer^

Deluy,voirevnproufitqu'on doitplusdejirer

Que LorPerufien, le caillou de nosfetts

:

Car enreprefentantde cepeuple barhartj

Les Abus>Et lesfatdsD <vn Espaignolauare^

llaprenddeuiterle vicedecesdeux.

SYMBOLVM THEOPORI DE B R Y.

rtritUntertiumriCu&almtcimcs.Exempieozcrivmayui»

LwiMauto

_ „J Hur^Mccm^fu^hgt^." 7icnmedefiMmc,u^rbU ofes.

Sciluet vtcorpusqueanimam^& cateraferues,*

RestiUcumcurisefficientererih ¥

Chriftia-

Chnlhanis&pmlc&onbus S.

V o d magnt imtto operis fiorenttftmus rerum Ro~

manarumJcrtptor Lmtm prrfatur , Se ntmtrum,

dum prtfca popuit Romamfacla&prtmasortgmes

totamenterepettt ,tanttffer aconifeclu malorum,

qu&fua multosper annos vtdtt &tas , ammum auer-

t}tere : t4 in tenm hoc/crtpto propemodum contigtffe

'^tnimMcetl Q$(Ce vtdeitcet ,quumardentetamdtu beUts Eufopa

foiattum malis & antmo meo requtem qmrerem ,iongtnqm aitcutta

proumcttfeceffum tffecretumfipeoptaffe, vbtltceretnonrmdoatotfce-

lerum conffeBu ,fedettamadttu &fama>proeuiagere. trgo mhtlhtc

^jfquam qutetum ctrcumfpeaansjandem aitquandomnouam tUam In-

diam (quam vocant ) vt vacuum beUts orbemjoto antmo tranfuolo. Et

eopottfitmummultamuttabant :Aurtferiamnes,montesaurer.mtrac^

li tempertes, nouafruttuum autumque ffecies, rudu & anttquahomt-

numftmpitcttas i mare vntonumferax ,gemmisgrautda teUus:dcntque

obuu opesfamamagis quam rerumfde tradtU:qmomntaperiuHrare

n)eiantmotuuaretfedanteomntamermeoctum&qutes^ morumno-

flrorumtadtum. .

Acmoxquidem tranfgrefio,vti dixi , eaprimo ommanonpiancva-

naarridebant. Sedquum ijs mtracuiis antmum atte^derem ,ecceedt-

aerfo longe aita rerumfactes. Extorres mdtgem ,& Chrifttams mfenfi:

fubuerfimmmontes & auropene vacui : cxhaufia mapaita , trtfttsvbt-^

quc& horridafoiitudofiruhautferuttutem horrentes 'Barbarhcutm ne fm$m^

nomen quidemantcnoucrant : tfatrocia corum cumnoflrisbeUa , OV"*

qm beUa fequuntur calamitatcs. Deni% noffira tiltc omnta -vttta ,{mttt~

am itbtdmem tfauarittam repert. Htcconttnuomecum :Earumrcrum

caufa^numqutdfcifcitari^cxfeqmitbct

Banosfcrtptoresadco,eorumltbroseuoluo. Mtratlltc : Vnoautaltero

Iroeltoperdomiuprouincu : priuspeneraptaquam inita Regna • mftgncs

Hilbanorum de <Barbaris <uiaorM,nifiequu deberentur. Dentquctot

SctpionesautAlexandrosmagnosdtcerej,quotHt^

risbeUazeffere. Hcclprofeaogloriam merttos abnuertm fwelipfifmt-

m^elfcnptore^laudtb.modumJ r

):( ):( &fl*gf-

M

I

m

MI

k

m

kmm

mm

a. JiiwtivtwJ IZvttw t> «.«• * «• «•* <<• i «>« <y/j SjM «. * »4 i

% P R JE F A T I O.

0flagitiis nonnihtUfedparce. <De "Barbarisfere omnia inpeitu , <vtfer*

me vtcJosficut c&ter&calamttates3ita ignomtnia(equitur.

Sedmirabartnprimis3cur nonpotiusinermtquafitufine beUisper •>

Qtumdisagrat& e& terrA ejfent : vnde autquoinitio Indis cum Htffanis contra-

tfanlilefo-bella : imbquasbeUorum apudeospoffe ejfe caufas , vbinuUa ejfet diui-

rumcaufa tiarum admtratio , nuUa honorum amulatto aut cupiditas ,creberrima

inter homines certaminum caufi. Pofiremb curHtfpanos iniuria poti-

tius qudm benejicio expertri malutjfent ; a qmbmpr&fertim non multa

tantum inftrumenta vtta honefit cultusmorem , fedliterasetiam , ra-

rum inter Barbaros ,cum Hjeltgione acciperent. ^uareprimb h&cfert

importunib cutdam agrejitque tmmanitati & abomniJbcietate abhor-

renti natura trtbuebam 3 qu& ,vt nonnuUa animalium ,nuUis beneficiii

manfuefceret.

Sedhacforte rimanti3commodum Tyenz^o in manus incidit: qui vt

juperiorum opinionum errore demto 3 nodosjoimt quibus impeditus fo-

rebam 3 ita veros eorum maiorum fontes apsruit. Isqmdecem gtf qua-

tuor annorum ffacio magna exparte in Occtdent. India <vtdtt, Itaiico

fermone confcripfit 3 mira qutdem breuitate, fedeatamen qmnihil pro-

pefcitu dignumpr&termittat,autfiquafunt,ms ea vtcumq^ expleuimus.

fynzoHijpa- Ac ne coUatum qutdemcum alijs , multumab ij$ dtfcrepare comperi, nifi

Tllur°rlquodiUtferetantum euentus rerumjoic quastUt caUidefipereticent, cau~ -

ferendus. Jas etiam exfequttur.nec^tpleri^audttaex aliis3fedabje<vifa £f explo*

rata referenswndemator tejlimonio autoritas £ffcribentifides.

Huncego accuratequumperlegijfem ,Juffeclos haberepriores iUcs

vijpanifm-fcriptores 3 vtgratfa plurtmumdantes&fuorumgloria nimium lenoci-

ptores fuoru nantes, ccepi : ac faciie inteUigere ( quodres ipfa ioquitur,& Barbariipjt

fianmr. noh mtnus naturaits tudtcpj tuce quam expertentta deprehenderunt)

Hifpanos verbo adpropagandos Chrijiiana religionisfineis in eas oras

nautgajfe : reipfi, ut ditifiimis ijs fubadis prouincijs Aterna dominatto-

nisJedes ibifigerent i ideslfpeciofum titulum auarttm&prauis altiscu*

pidtnibuspr&texuijfe*

Sedoper&precium esl , idnon tafn ex meis 'verbis quam ex ipjbrutft

fattis cognofcere.Ita enim &Jubtgendis iUispopulis,£fposlquamfubege-

rant regendis , haclenusmaxima expartefefe agttauere » *vt quum qutd-

uis aitudreipfa prajtarentquam quodprafe tuierant 3 Dionyfii altcuim

aut MachiaueUi difcipulos 'vertus quam Chrtftife effeproderent.

Ageigttur, altquot ifiius ,Jilibet,placi*acum horum geftis compo-

namus'. quandohac tantaminterfefimilttudinemhabent 3 <vtfactlevel

ifios ex MachiaueUi ludoprofeclos , veiijlum exhorumpr&claris in Ita-

liafacinoribusTheoremata fuahaufiffe credideris. Quum enim in com-

mentariis

ptii

P R i F A T I O. 3

mentariis illis quibus Tyrannurru verius quam ^Principenu inftituit

MachiaueUus 9 Juadeattnteralta ,evtquumexanimo Deumnon colat,^^1

pietatis tamen externam fpectempmfeferens 9 eam defe opinionem acfa- & rerum ab

mamapudomnes9quoadeiusfiertpofitt , conciliet. Jdnonperniciofius do- Mkgejta-

cuiffe <videtur ifte 9 quam HiFpamapudlndospraftittjfe. Acnihilprimorm^m^

factlius 3quam crafiis TSarbarorum tngeniishoc perjuadere , quinom& |peregrimgentismiraculo capti, de eapr&claraomnia& quamuis abjur*

dacrederent. ErgoHtffanis , quumfilendidumDei £tf Chri/iiant no-

mtnis glorkpromouenda titulumfuis expedttionibpts imponerent 9 £ffi

Chrtfttanos 9 acfilios Dei altifiimi 9 alternis prope <verbis iaftarent 9<vfjs

adeohabitafides 9 vtetiamdefcendtffeiftoseccelis ( nam&' hoc ementiri

nonpudebat)vulgoiUisgentibusperfuafum effet : donec res ipfa £ffacino-

ra h<ec vanitatem coarguerent.

Hiffani *veropronainterim ^Barbarorum crudelitate adeoabuti9

*vtetiam opinionem& Fpem quandamfalutistUisinfitam (cuamqui-

dem illam &inanem ,fedtamen fbem ) adextttum mtferorum&fuunu

qmftum 'verterent. Exemplum vnum referam. Exquo in HtsJ?antcla^f*"Jtaf£~rvicinifque infulis indtgena operarti Hifpanis ad exercenda metalla de- lndes infir-

fuerunt:prouidereftbiex Lucatis infilis 9 qua infra Cubam ad Septem- uckS>

.

ta"

trionem verfz(unt, mancipia inflituere. 6[ita in remira arte& confue^

taiUafua Ptetatis larua njtebantur. Quumenim illiftmplices& mini-

me malt homines 9 rigoreSeptemtrtonalisplaga expiatisfuis peccatis , in

Elyfiosquofdam campos migraturosfe altquando confiderent , quos ad

Meridum fitoseffe fbmntarent iHtlpani tUucnauibus appeUentes 9 per-

Juadebant feeo ventffe vteos in beatas illasfidestraducerent. lta miferos

*vanafpe tliecJos, ^fpro certohabentesfe in Taradifum aliquem amce~

tium abduci , plenis nauigiis inaurtfodinas afportabant. Eteiufcemodif^fff^qutdem capturisquinquaginta hominummiUtaabfumta > & vniuerja credulitau

prope Lucaienfium gens deleta eft. Tantum videlicetin Hifpanis iUu*hmmtw-

Reltgionis erat , 'vttftosinParadifoiUofuo coUocarenoUent 9 nifiprittsin

Purgatoriumdemerfos.SedfpeBemus cetera.

JMonet Machiauelltfs , nonpojfe meliusprouinciam autagrum re <

cens captumJubimperio teneri , quam [tdeduttis ineum coloniis 'veteres |incoU pellantur 9 autita attritis premantur opibtis , vtnuUa vis ac re-

belltoab iis metuipoftit. Idquoqueftrenue ab Hifpanispraftitum. Jta %enimeasterras occuparunt^quoiureactituloipfividerint ) 'vt nontan- |j

tum Colonias arcefi^ mponerent domitammgentium ceruicibns ,fed |eas quoquefibicompedes fuismanibusfabricari cogerent. ^Qeq^idfatis:

)|

fedquum tndtgenas intolerabilifmitiapepulerint domibtts, exturbarint %agris , autinter mancipiahabentes laboribus attriuerint 9 plerijque locis

||

):( )•( * ex,

^ ||.

I\miMmIm

$m

ob* ix4 «>*«* vJt «••*«P*»* «•* oo

4 P R i F A T I O.

ex ^vetertbns incolis nullos : muitisquampauctfimos , omnibm quiderru

ttii tnopes humtiefq?Jndos reiiquerunt 3 <vt ab ijs rebellionem nonperti-

mefcant. Etm tyranntdisteHesfunt Htsfantoia,Cubaylamaica , San-to-

annisde ^Portu-dtutte ,& Guanaxu tnfuU,inqmbm ( vdtpfis Htffanis

htftortcis tefitbm ) ex quadragies centies capitum milltbm , quibm oitnu

habttabantur, <vtx hodie qutngenttautfixcentt Indtfuperfint. aAdevm-genttumettam beilorum clad&s Auarttiafuperat

.

JsQeque rollamfcregenttum hodie cvtdeo3cut iuftim quadretquodRo_

tnvita Agn-rnanisquondam exprobratuma Brttannisfirtbit Tacttm :Rap tores or-ceU

- bis,portquam cunda vaftantibus defuere terrac, & marefcrutantur:

fi locupleshoilis efhauari : fi pauper,ambitioii : quosnon Oriens

non Occidens fatiauerit : foli omnium opes atqueinopiam pan af-

feclu concupifcunt: auferre 3 trucidare 5 raperefaliis nominibus im-

perium.atquevbi folitudinemfaciunt,Pacem appellanr.

Jdem Tyranntcm doffior pruiptt , Nulla rattone tmltus ciutta-

tcmaut proutnciam poffefubigi quamfimalis moribw impieatur : qua

arti Cyrm fuadente Crcefo , Lydos magisquam vllis armis fregit. i*/i£

neifiud qutdem Alachtauellm meltm fcrtptis 3 quam Htlpantfacla ex-

preffire. Fulgaria h&c, Infuetos njtno Harbaros ebrietatemolltre& vtn-

cere,quodfipe tUis ioco vtrtutis fuit: muiterum rvtrginumq?pudtcittanzs

attreclare , vndemoxtn Europam atq^ in totum orbem Indtca lues fiar -

nifpamrum fa ^uum liberosetiameorum,m dtfctplmam acceptos , iuuare facrum

^ndorumli- Deinomen blafphemiisprofindere , aieart,furari,menttri ,fcortari, &bencorrum-p, (U qjibrarefdocuerint.A cne ea qutdemgratuitoiquando £tf aurum,&

'vniones >& Itbertatem ,& cetera bonorum , ab tliisgenttbm accepercj,

quumfua tliis vttta traderent. Quatn retamen tlludpercommode acci-

dtt,quod ,pr&ter naturalem lucem , Prdcepta Det , qua evtcumq?

, ab Hi-

Ifanis dtdtcere , currueorum exemplis & faciis componentes , horrenda

ipforumfcelera& fagtttagrautpratudtcto damnent, donec tn tudtcto ad-

uerfm eos confurgant 'Barbari.

wjpaniBar- Pr&terh&e Machtauellm docet , NuUarattone facilim in pace ac

bmq

&h

qm~Mecontineri, £fprohtbert a rebeUtonefubdttos , quamfiinopia& labore

nmhabent cohtbeantur. Adtrum quam auide arreptum hoc doctics tfttadvttia dtfexmquent.

c/ fe . m rem ufum <vertertnt. JSQeque entm tantum qutdquidctr-

cum brachia , colla3 aures , braculas, aunhabuere Harban , cumceteris-

deltcijs excujfere : fedpenttm tre tn *vtfieraterra, paruo aitoqut conten-

tos , verfis monttbmfcrutart abdttas opes coegerunt. Htnc trtbuta , one*

ra ,metallaferutenttumpcen&, Indis tmpofita,& caterajn qutbm excogi~

tandis ntmioplmquam <veltmmmgentofa Auantia eft.

JsQec contentt ertperequ&cunque habebant , ettamqu& non habe-

bant3

P R i F A T I O. j

bant, mifiroshominesvi^malojormentisinuenirefidegerunt ,& tislo-

cis vbtnemica quidemauriejjet , aurumfuperbis domtnupendere : do-

nec mifiri tllt homtnes tot malorum exttum defperatione & deformt cxt~

mqmrerent. Atc^hkquidem ( ntfivhiuerfo Chrifttanonomtntgrauius^fffjff**

intuftum ejfetdedecus,quam vt rtjum ?nerenpoffet )operaprettumfit co- nmm mfe

gnojcere.quam leptdeBarbarorum nonnuUifurtofam tliamaurifamenu$ctex*Unu

expleuertnt quum 'Vt rex MithridatesAqutlio Romano duci capto , ita

Htffanis ifttauruminosinfunderent. jmoquum^Barbaroscoegerunt,

wmdirisexJecrationtbus^Aurum, Chrifiianorum ^Deumspalam voca-

re:qutbuspiaculisJe ab tamgraui noxa vnquamexfoluent?

Longum eJfet,omnia ad hunc modurn perjequt, quibus impoten-

tem illum & tjrannicumfuum dominatum tn Indta tftt fundarunt ex-fj£

a^*?ercuerunt<f

?, quum Chrtftt impertum propagare veUepr&texerent. lilud confumtu ,

quidempr&fratta & injanabtlu auarttm f&uitu^tnfigne documenturruc

°ff°ffjfJ£

eft,quodabJumtismonttum,ammum , terrarum^maris optbus , aut tn apam.

Htffaniam tranfueclis , quum niliam Indis pr&ternuda corporaJuper-

ejfet , corpora tpjahaberequ&fiut cceperunt , nectantum tUispro afmts

mulis abutifed liberos quoc^ homtn&s vndecumq^ tnfiruitutem rapereu,

<vendere,occtdere :Jctltcet quta Chrtfttantfiert nol/cnt.Ac , credo , Indtam

& Hiffianiam manctpiis repleffent , nt vaganti auarttta frenos mtectjjet

' Carolus^jftntus : mkamentyfiifi%d^

Colonia & armaJumeretn princtpem cumpericulo ,quamparerecumntukt.

detrimento maUent. ,

oJXCiremur iam Indos Chriftianamfidem refpuerehactenus ? Quo

fiuclu pr&dicari Euangelturn apudBarbaros abijsfperes , qutbusmtfi-

ros homtnesin Indtaaffigere faxis, laceraretormentis ,obijcerecantbus,

proterere equis3vrereflammis, tocus&ludmfutt ? ltaque his& taltbus

faclis tamtmplacabile odium ommum Barbarorum non infe tantum*

Jed in omne quoque Chrtfttanum nomen, conciuerunt : <vt <vulgo Chri-

Jlianos, non homtnes ex homtntbus ortos ,fidpurgamentaqmdam maris

&monfiraex barbart elementtfpumis concreta eteclac^ ejjepro certo ha-

beant: maiintcj^ Itberosexfi ortos trucidarefua manu,quam manctpia

tjrannis alere.

HknonnuUi , etft Hijpanos tntotum non excujant ,fubleuant ta- n'§anomm

men ,&maximampartem horum malorum in earumgenttum vttta ex-£XCU^m'

onerant , qu& Deusfitlicet ita <vlcifct volutt. J^Qec tpfiquidem merttos

abnuertm , nifipeiores ij futjjent a qutbus opprefttjunt. Etfientm ifttfuis

quoque <vitiis ,& quidem magnis , laborant ,Junttamen tn qs nonnulla

qu&non erubejcamus imttart : & <vtinamex hac tndole altqutd Hifpani

haufijjent , necauidtus autglortam aut caduca* opesquam tfii concupi-

):():( 3 fterent,-

k

M

M

I%

1IPM

i1

iimm

i

mm

m

wfWTam ra ra wiwW'

w

mwiwiy^t^j^n^ vat>h >?< m hif

i^wTiyit.,,.».., T.-.,T.., t.., T .j T

.,TTITITJT 1 1 I I II I II l I I || || 1 1 i l | | I I I I i ll i l hi l I ll li ll i l ln lll Milll llnlllil |I||U | 1 1 || I hlHtH f

m

m

!

m

6 P R i F A T I O.

fierent. Certe, <vt deejfent ittis alia , 'velinftgni quieteviu , velinnocentU

<vmbra 3 vel hofjtitalt bentgnitatein aduenas>nonplaneindignos iudico

quibujcum mttiusageretur .Qmum ueroetiamalttteris&Weligiontnoh

abhorrerent,atticiendipotius beneficiisquam vitiis abfterrendierawL».

C e t erv m neipfequidem tamenhas diuinitus iUis clades obti-

giffe dubito:immoDeum ( cutusprofundafuntiudicia& imperfcrutnbi-

lesm& ) *vt quondam Gotthorum&Hunnorum opera ltaliam, Sarace-

norum Gaitias& Hiffanias , Patrumnoftrorum atateGatticisarmis

J^Qeapoiitanos princtpes attriuertt :itanoftris temportbusnon tantumadbeiuinas Indugent&sdomanda*,JedEuropa quoq^lafciuiam caftigan-

dam Htfpanis mtniftris <vti. Sedanpropterea( 6 (jotthorum& Vanda-

lorumjanguis)quodpatrum <veftrorum vefttgtafequentes 3 *ventis ho-

dteadmodumftcundis cvtimint:quodnautbm3armis>eviris3equisjerras

& maria conftemitis 3 Deimanum ejfugere <vospojfe extftimatis? Vent-

ent hauddubte 3 venienttempora.qutbusftata vice vreturHifpania bel-

lis 3 £tf vosqui aitenisftoitis dtutteseftis 3 victftm fpoltabtmtnt : Vosqutnon tantum quictasfoiicitaftisgentes3fedettam affitclaspremitis^tamdm noftrum quatitis orbem:altquando& tpfiquoc^ ecaiice irarum ^Do-

mint,quem aitis hodieporrigttis3btbetis. ftQondumfiirps oJftCaurorumplane exfttncla eft 3 qui Htfpaniam armis occtipatam aliquotfecuia te-

nuerunt.Nondum omnelndorumgenusfundttmfubftuiiftis , qui omnes*

rebettandi occafionesfpeculantur. Viuttadhuc in Stcilia eorumJoboles,

qut quondam itcenttus aiieno vtentes (jallos 3 vna Itterarumfignifica-tione,vno die3omnes obtruncarunt.Atc^ 'vtfataltomnium ignauia, nul-

li aduerfum *vosfifearment popuii 3 vtutt tamen incceiis 'Dominus, quipubiicam Genttum inpiniam & infolentiores triumphosfuo tempore^j

compefcere confueuit.

V e r v m , *vt ipftquotfc ,& quidem £quiusquamHifpani3 Htfpa-

nosfiibleuem,primum me nutto Htjpanorum odto , Indorum patrocini-

umjujceptjfeprofiteor: acfiquidforte htc ajperius in cosdiclum exciderit,

in bonos £f honeftos eiusgentis <virosdtc7um tdme notteftgntpco-.quosfin-

gulari beneuolentia compleclor. Inprimisfratresmeos ,pro Chrtftoindi-

gna multa atc^ afpera in Htjpania perpettentes.-pro qutbus f$ nunc&quotidteDommumoro 3 <vteos efornaceitta

cBabyionicamirabiltpoten-

tiajualiberet. 1)eindequummulta pr&claraHifpanos in India gefitffLj

faciieagnofeam : ita 3ftue diuturna earum gentium conjuetudine, ftue^j

angufttis rerum,ejferatos,multaJaneperperam , quorumpudeat , egiffc^

non dubito: necipfos quidem,fiquidvera indoiis tneft , recufaturos cenfi-am , quominus in Htftoriis , qutbus res eorumgeftanarrantur , *vt egre-

giefa£ta 3 itadejuis <vttiis nonnihil audiant: quandonmos& macuiasfinudaueris9eluuntur:laudibascorrumpimur. p 0-

mmm

P R A F A T I O. 7

Postremo, utinfmgulisf&pe perfonis , itain Cjentibu* natura-

lis qu&dam & propriaad pecultare altquodfludmnu animi propenfio

esl. Hancnoffe £fdextreregere homines debent : fiquidemfpecte vtrtutis

(&pe invitiumdegenerat.Htfpaniibellzsnatajrens,^magnosferemagis

quam quietosgerensfpirittis,otiiimp4iientesfunt,ptgrittam odere. Lau-

dabiletd:fedexeo>dumnoncauent^curreread!ndos,& lacejfere quie-

tos, nuncveroetiamab Indis&' Turcisin fhrtflianosarma *verterc^>

ajfueuerunt. ltac^ quando adcontraclds , necdum expiatastn Jndta cul-

pas , hoc quofy nefas addunt :patianturje moneri,vtmaturapcenitentia

imminentemfuiscafttibusiram ^Deianteuertant : dtfcantoperari ma-

nibus& terram colere ,&fuis contenti optbus intra Htfpanu termtnos,

per laboremcorporis& quietemantmtjecurampottus& tranqutUarru

quamcruentam(eneflutem expeclent. QjfoCe qutdem hoc Itbello non mt-

nm eorumfalutiquam memorU confuluiffe nunquampigebtt ,fihbenter

h&clegant&refipifcanh

D E A M 2 / G V 0 1 N <D 1 Mnomineu*

,N d i A^proprieingensiilaAfiasadOftumregiovocaturi

Jquse Alexandri Sc Macedonum armis perluftrataeft. Hoelautem Orientalis Indiaenbmen Nouo huic orbi a Colum-

bo primo eius inuentore impofitum putamus % quum Nouas illas

inrulasprimum repertas^Cipangon elTe exiftimaret , quae ex aduerfc*

Sinae& C ataii fita , Orientali potius quam Occidentali limiti attri-

buitur : idque iuxta Ariftotelis bc Senecaeiententiam, quinon

proeul abelTe Iridiam ab Hifpania fcripferunt.Porro vtvc-

terem illam Indiam ab hacnouanota aliqua di~

ftinguamus:illam Orientalem> hanc

Occidentalem ferenun*

cupabimus.

E P t-

3

EPIGRAMMATAA L I Q^V O T.

De aurea aetate apud Indos Occid.in

Ferrcam mutata.

V 1 r i t i s eundeNouumtotferreabeUaperorbem\

Curvequies illisnonfit *vtante tocis*.

^Aurofceta Ceres 9&fiuinefcta Ferrt,

Jtttctnnocuasfponteferebat opes.

Atfimul Occiduos3quos nondumnorat\adlndos

Thufiaper incertas carbafus iuit aquas-.

IndeAuro redteregraues^ Ferrumc^tulere^

Hifpanii {fpopulis impofuereiugwnu.

Hmc quondam atquediu9miferisnuncgentibus9Atas

Aureaqmfuerat 9 FerreafacTufmt.

Vrb. Calvetonis.

E I V S D E M.

Delndorumconuerfionc.

Hifpanus, c&cis mtlumenredderet Indis,

Sctderatignotasperfretalonga vias.

J^ectamen vllafides: necluxpromiffa refulfit,

3\Qec ccepitmtferis clariorire dtes.

^jmnfibt TSarbarus htnc9& clare multa mdenti,

Ereptos 'uifusiamprope conquerttur,

Quidmirum , exhauftis opibus terraq^mariq^

Simmus^autpotiuSifinihtllndcvtdes?

E I V S D E M.

Celtibgr lndorumfitiens ( <vtfama)falutem,

Et Qhriflo multasqmrere certus oues:

Jt9redit9 &dificat,templisimponit honorenu,

. Corporafyinfufis ^Barbara luflrat aquis.

Neclaborincaffum:& quidniconuerteret Indos

Voce9manumontes verterequipotuit?

c

ffDe Hilpanorum ih Indiam Occid. naui-

gantium confilidi

Aptvs opumftudiorabiefyinfanushabendi,

Ttntauitlongasimpiger sAsluraquas»

Vtquondammuenes, Argtmroborapubis,

Sunt veiitasaufipermaYis ire vtas»

Adf&uum AL&ien , rigtdas&Phafidisoras,

Auraium Colchis vellns vt ertperent

:

Oceanum haudatiterpeneirauit claftis Ibera,

Vtraperei qudsfert Indtadiues opesr

India >quammemorani baccisauroq}beatami

AuromuttaiUicfptendetarenamicans^

Indicagemmtferisffarguniurlttiora conchis,

Etcar& e terriseffodiuntur opes.

Ergo,Htfpaneaudax, lucrumfuit vnicacaufa \

T%nt&R slttgionon ttbt caufamm

E I V S J> E M.

Yrb a n v s Latia perftrinxitarundineclaftk

Ht/pan&inmiferosefferafacJa viros.

Et mertto tmitiquianomenducttab vrbe*

lmmitesodtt^nec verafatfaprobat»

St.T:

A PRIMI

IB-FW KB BIra TS ftlHSWWWWI Wf.VrW.tSfl^iggf WW>H w

PRIMI LIBRI SVMMA ET A R-G V M E N T V M.

f^p^M ^ T£R /tngulariahuicficuloaDeoconcefiabeneficia £*?

decora , J\£oui OrbiipatefaHionem mertto numerarc^j

poffumus. <&Acprimi quidem eim Inuentoris nomenpiamemoria profequi,gratitudinis pars efi. Itaq^ Hen&o,

poftqnamfufcept&afiiUucnauigattonis caujas^ curfum

£f appulfum breutter expofuit : quisprtmus in eas terrasnautgareaufus

fit , dtfcuftsea de re HtfpanorumfabuHs,aperit. Mox vtHtfpanitan-

tum Detmunm fmttia >auaritta Jtbidtne&fiditiontbus corruperint:

*vnde inufttattin Htfpaniola infuia,qmprima reperta efi , turbines ,

dtgenarum motus } tfprddonum naufragia confequuta(unt. Inde van-as Indorum denouagente opintones } quum Htffantfifiltos Dei effepafi

fim iaclarent: ^Barbartrem exfaclis afitmantes^adduct^ut crederentnon

poffent : Inter h&ctranfgrefitin Indicam continentem Htffani, quum in-

fenfostnquiet& ipforum auariti* Barbaros inamicitiampeUtcerenonpoffent : eos *vt infociabilesapudRegem Htfpanu criminantur. ltaq^obtd

impontturregioEdicloIndis feruitus^ (fmoxabrogatur. Interednthtlo

fictus crefcerefmitiaHtfpanomm in eos>& eorumtmplacabiletn Htfpa-nosodium} quorum etiam tjrannidem uulgo qmfitamortefugerent.Acne tpfiquidem Pr&fefit Htfpanifatis tnterfe concordes , 'tamtum odtis*

ambtttone,& inutdia } omma mtfiebant, donec, tragtcaftuttm exemplo»

generum(ocerfecuripercuteret.

I n h&c egrejfus 'BenfyadHifpaniolam reuertitur(dequaproprii

hocltbrowt Secundo de rebus ab Htfpanis in Cafteila aurea,Nicaragua,

Guattimala , Indica conttnentisprouinctis }geftis : Tertio > de iisqmmPeruano regno acctderunt,peculiariteragtt) (tfeiusindigena-

rumperuicacemjuperftitionem}rttus,mores3fm-ges.-Poftremo IufitU ipftusfitumfoltq^

naturam&commoda

defcribit.

NO-

^MPffi*^ ^ sa*a ta sa imi bibimm bi imi biiaim itataaalulm sjmragjtaai Ejffig feibjlaaii&im ifeiiwim itam&aga bi bj bj

11

mm\

1mm

m1

i

i

te

n

mLp

3(€

imm

1

II

NOViE NOVI ORBISHISTORI^PRIMVMAB

HIERONYMO BEN£ONE M$diolanenfi Italico fermone confcriptafc

nunc vero in Latinum

translatae*

IwmI

i

1

I1k

M

IM%M

L i B S R P R I M V

Jf §L&* caufit Benz>onem adnauigationem in tndtani

Occid./ujctpiendam impulerint.

CAPVT t

Vvm ciTcmadoidcertSiannos viginti duosnatUSiOc

|<* multorum cxemplo ,pcragrandiorbis cupidus : prae-

fertim vifertdajrius mundi partis rtuper repcrtae * cui

Indiac Occidentalisi& Noui orbis nomenra&um cft,

^explereanimum ipfe tandetri mecum conftitui. Poft*

quam igituf eo ire mihi fententia ftetitiMedioiano pfofc&us * arino

m.d.xl i.Dei fummi gubernatoris opc frefuSitcrreftfi itinerc Medi- Bentytkin

rtam campi , celebcrrimum totiusHifpaniaecmpofium i pcruenL J-^jJJjInde Hifpalim progreflus * fecurtdo Bseri ftuminc ad Oppidum S* m.d.Ai,

Lucari deBerramedai Lembd peniectus furriivbi omnium nauiumcx Hifpania irt Indiam comrneantium atq*,inde fedeurttium appul^

fus & portus eft. Ibi forte nauim metcibus onuftam rta&Us * foiuerc

&in Magrtam^Canariamvela facercpafantem iquum btcuiofatqi

cxpcditior traiicieridi ratio mihi nort occurferet: praetefea accepif.

fcm riaues viriojfarinaj frielle > cafeo , caeterifqUe eiufceriiodi fepus

inftructas i quae ad eas rcgiortcs rieccifaria* importantut c Canariis

infulis inlndiam omni temporC decurrere: defidefii meivelocitcr

explendi auidus , eam nauim cortfcendi.Bimeftri ipatioexpleto,iri

Magrtam-Canariam peruenimus : vbi quum audiuiffem celocerii

vnaminirtfala Palma (eavna e Canariiseft) virio ortefari vtmdxiri

Indiam traiiceret , pfotirius confcenfo nauigio in eam irtfulam fai-

duo trauedhis fum.Inde , pofteaquam paucis diebus ea riauisomn>bus rebus inftfudta eft/oluimus.

A x fcdRRd

Ii

m

i

M%

1

mm

mmm

mm

mmPmWLm

^/T[L?'irT^ ^ ^ ^ WTa'' W;

'WJ ^ ^^'™^^•^IM ^TO^"^^»•"*^''M ,"^^*^^'^t" l"^1L ^ ' ^-•^ l-

"

I III l III i l | || | | || I I I | H I JH II Uii llll | || n ll II lllll yil Vll L||l ilVl|l|lJ I|UII '|l|l|l)lf

1Iisssi1

p1P

nmm

['

ffij!

II

l& 1ff> I

12 A M E R. I G MPokro quum quatudrdecim dies jprbtj^ero vento riauigaffes-

mus ,ingentem vim marinarum auium rcpente confpeximus t vndc

non fineincredibili animi voluptatc nos haud proculabefle terra*

^ww/*"iudicium faciebamus^. Nocle quoque faepius voiucres quidam pi*

fces , Jongitudinepalmi , innauemnoftram volitantes cadebant*

quibus haud rriulto fecUs atqUe ipfis vefpertilionibus fpecies qua>

dam alarum inerat. lamNauclerus rtariigatoriaeartis peritusSoIis

altitudinem & deelinationem explorarecoeperatjquaeexlineaMe-1-

ridianadeprehenditunnoclu polurh Ar&kumferuans,autvicinam

illi fteIlam(Tramontanam illivocant)quaeiam multum nobisde-

preflaerat Adeum modumnauigantes,poftduosdies,Dominica

quadam die mane fub ortum Solis terrae confjfcdtum habuimus.

Ibi magifternauis mihiaffirmat infulameamipfamelfe, quarhpri-

mam inhiclus Chriftophorus Columb.fecurida fuaexHiipaniain

Hifpaniolam nauigatione vidnTet.Eum eniiri,quum e Canariis fbl-

uens vigintiquatuor autvigintiquinque totosdiesnauigaftet , abf-

que vllius occurfuterrae , quumaliquam conipicere incredibiliter

Dejiderata arderet,protinus oculo eam infulamnotaffe,acproptereaDeliderd-

tamvocafle.

I n eotra&umulta^ipar&irtlula^ , quarurri maximamHiipaniCuadaIupeamappelIanr,ihcolisCaribibusferehabitantur,qu]hu-

manis carnibus,idefthoftiumfuorUrh ,ve(citonfueuerunt. Dumeaspraeteruehiriiur,liritrerri, quefh Ihdi pifcatores agebarit,obuium

habuimus:fed illi rtobis cdrifpeclis aufugere.-nos inftitutum curfum

fequUtijflexairtlaeuamprora, verfus iEquinoclialemlineam , alias

quafdam infuks corttirtenti dbie<ft:as,pofto(ftauum diem confpc-

^imus.

T| A d earurh vn ani,C ubaguafn rioniine,appelIifrius , quairiiri-

fulatum forte eratHieronymusOrtalus C umanae Praefectus.Is tan-

tosanimdmeoftimulosadmduitjfplerididisme verbis & polliciti^

onera ris(ficuti earum regidnUmG ubernatorib.facere folenne cft)vt

mefecummanere fubigeret. Quippequumisprdpediem cumnofifperrienda Hifpahorum manu in fuam Prouiriciam itururh prae fe

ferretCquam indigenaeNautal,HifpartihodieDofado , ideftaure-

am,nuncupanf , veleovridvocabulofperri diuifiaruliifacierite) Sc

nos breui ditiffimds euafuros alterriisprope verbis /pdndefet i vanis

iftis eius promifsis ,& multis aliisirfaioribus effeclum eftvt cumeomanerem ,nonminus videlicetreifaeiundabquam vifendi Noiiidr-

biscupidus.

/. Ouiedmmjua Epitomalndid Occident.&cap.V. hb. XIII

L

Htft.

CuhagUd itt

ftik.

cc

LIBE k I \\ ||

£///?. Nafffratu', hkcde-ptfitbiu iflu voluCrtbWfirtbit: Mtenwftiur\m-"

qutt ) horum nohnulltddeopufiUt <vtextguamapemnonfuperent ,alvj ve^ "

ro qutmatorum Sdrddrummdgnttudinem aquent . NdUibus yptenis ve- u

lu procedenttbtu , vtdeas mart emergentes , tnaerem toUentesfefe md- «

gnos medtocres horumptfictumgreges, ex vtro^tUardm latere, tn cjuas «

f&pcviuidectdunt. <t/iU d branchtisproCedehtes ,pificibtu ipfis nchfuri£j<i

mirius longd itenues & membrahacek thftaraldrum vefperitlionu , *vel <c

<vt pifciumfiuutattltum ptnm. Singulis voldtibiucentum avitddfitim- cc

fnum duceritorumpaffuum tongttudthem emefiuritur , hdc esl \ qudmdiu (€

humiditas aliqua in atu fupereft : ittis deficcafis in aquam relabuntur,

tum denuofefiedttotturit , aut cohfiftunt , 'ntjiaiij ptftesautaWs eosperfie-

quantur : nullaenim quietefruipeffmt mtfiert tftipifices. Q^frCemihifemel

veldfacierisfuprd infiulam Bermudarh > voluptatem capere ex atiupifici-

Ipu , marmu ambiu hospifices perfieifuentibiu. Gentit ^A^ratarurh a

erdtfiumrhd aqua hdtdnfium , interdum efiam ddrfium exereriiium ,

"

hos alatospifces tnfiequentium ad deuoYaridurn. Mifiert hipifces rtftignb r i

impetufubito exaquafe toBebaht, hit volaiupericulofifubducerCriiiAu-<(

ratu iameh hdiatumprofiequehitbtu , vt maquam reddehtes occupa-(€

rent. Indefultc6,mergi,& alik auesmdrinainprocinclu erarit,adeos vo • <c

lantes excipiendumific vineque tn mdri neque in dere tuft ejjeht. Viua a

fidne imdgovii* homtnum , quinutdmfiecuritdteriu ih hoc mundo ha- «

bentffiiue infummogrddu conftitutifithtffiue tn infiimo.Atque vha hkcres ei

fiufficere debebdt al excitdnddshomihes , 'btdlpirehiadfeticemittam (fu

fiecuram quteiem,quam Detuprdparauit ditigeriiibtuje."

Bleganttftima^' vtiltfttmareuera eft hdc Ouiedicohfideratld.

J I. Cartbelingua Indtca>ftrenuumftueduddceftgnijlcdt.Et eo nomirit

dicmiur mdioru lndt& Occidentdlupdriu incdU , optimijdgihdrij , qui

fiemper titsfianu reftiterunt ,prsfiertim qui infiulds Borichen, (judddiu-

pe^Domintcdm,l^ldiittno,Ctbucheird {hodteS. cruxhuncupatdnu)&

altds in eo Cltmatefitastnhabtiant.Solebaht dntiquiitu hi Sagtttarit Ca-

ribes ,gens beUtcofia , arcubus&fdgittis veneno ttn&u cumfuu Cdnoisfii-

ite liniribtu mohoxjlubellopeierelftffahioh infultihcoias. Arbifrah-

iur quidamhos Qartbes infulahos idlio nomtne Canibales appellafos , 6-

mnt4 humanacarhe 'veficenies ,excepiu Mortchenis ,origthemduceri

ex Prouthcia quadam Coniinentis ad dexiram Sintu VrviL

b*ftta,Caribana dtfta. £aratbe aiiudfignificat,yi

quodnommfitt Sacerdoiumaut Pfettdo-

prophetarum T&rafdiam

Prouincu.

A 3 f

tofl isx m.toi *n isnai 11J lal lal Ed.fca fejW** BiHUIIia fcil lulttg gjEj Sa .- r ^-y ,7-

,4 AMERICiy Sjtomedo Hifpantin IndiaOccid. Tlarbaru ,tum

amtcts tum immtcistnjtantur.

C A P V T I I.

^Avcis poft diebus quam in Cubaguam appulera*

^ mus , eodem Petrus Errera infulas Margaritae praefe-

I ctus duobusphafelistriginta cum Hifpanis applicu-

it , vt indc in aduerfum traiiciens mancipiaaliquot e

fij contincrttiraperct. Itaque co confilio paucis quamcoveneratdiebusmane duabuspoftlucemhorisinde foluens,Hie-

ronymum Ortalum &: nosfecum abduxit :& fub eius diei velperam

Cumanae fluuii oftium muedri fumus. Eoioco asdificatumerat ab

Hifpanispropugnaculum c matcria,ad tutanda nauigia,eC ubagua

ad flumen lllud aquatum commcantia. Exftruxerat quidem antc

aiiud munimentum ecefpiteineolittore lacobusCaftellio , quotemporevnionum pifcatusvigcbat:fedpaulopofta<5tum continuis

imbribus flumen plana camporum ad duo ferme pafliiUm millia

ita inundauit , vteam arcem quoq; euerteret. Ibidem erantquatuor

ferme aut quinque tuguria fluujalibus cannis&; arundinibus con-

Toiemm »0* tcxta, vnde (ficuti poftdicemus ) DidacusOcampus trib. ttiil. Tple-uacdonu tum yrbem condideratJamHifpani omrtem eam oramprope de-

^irir"fblauerant:ckextantaIndorum multitudine quartta ollm eratjnul-jians.

li ferme tum rcperiebantur praeterpaucosaliquot&pauperes rcgu-

los, quibusHilpanipepercerant, vt iisadoperas fuas pro mancipiis

vtercmur. Ceteri irtfolitudines &; defertaJoca conceflerant,tantum

vtChriftianorumimpcriumfugerent.

^tkinufiuuSEE>dumnosaliquotinCumanamoramurdics,covenitIn-

dica mulier prsecipui eius prouinciae reguli vxor,quafillum patriis

frudtibus plenumfererts.-ceterum eoons corporifq-, habifu vttani

deformem aeprodigiofam lpeciem neque antenequc pofteamdi-

em vidiflemevnquam meminerirh: necjuefum rei nouae miraculo

ftupefa&us cam intuendo explere oculds poflem. Illa vt venit,ad

Erreram praefectum irtgrefla , pofito ei antc pedes quod attulerat

munerc,tacitain (camno afledit,tali habitu aclpccie: PrimumpTot-fus nuda exceptis pudendis , qua? velare eius prouinciae coniuetudo

fert : vetula, virgata toto corpore ac depi&a nigro , promiflis ad pu-

bem capillis:pra:tereaauriculisinfimis adeo produ&isdemiflis^ue

vt in humcros vfquc pendefent , ( fcedum vifu fpedtaculum ) deinde

per medium fiflis , ac foraminibusinfertosanellosgerens , leuifli-

mos,eiignoquodam elaborato,quodeorumlingua Cacomadici-

tur.

L I B E R IV. 15

tur. Vngues ei praetermodum longi,atri dentes,os patulum , nares

pcrforataeinfertoannulo quemipfi Caricoriappellant :itavtmon-

ftri cuiufdam potius quam humanam lpeciem haberet.

Bidvo expleto , e Cumanaioluimus&vlqueoram Iegentes

In Ortum per finum Pariaesad ea litora appellebamus,in quibus Re*

guli fcedere &; amicitia cum Hifpanis iuncti erantiquumque iis fer£

locis egrederemur in terram , pro paululo vino Hifpanienfi , pro in-

dufio , pro cultello ckaliis euiufcemodi mihimiprecii rebus , quibus

Pr«fe(flusillosmunerabatur,ipfinobifi:umaliquotefuisclientibus

& fubditis mi ttebant,duces itinerUm,qui loca& tra&us indicarent*

vnde capitales ipforum hoftes Indos captiuos abduceremus ,quumipfi Chnftianorum {eamicos&fbciosferrent.Itaquemanente Prae-

fe&o cum o&oHifpanisin Cariaco eiusoraelitore,ceteri omnesi-

teringrerli > praeeuntibus ducibus degenteamica datis ,& commea»tu s ferentibus , prsedabundo agmine , centum ferme paffuum millia

terreftri itinere mtrorfus emenfi fumus: montes,valles, flumina,faU

tus & cetera iocorum afpera multa cum vexatione tranfgreffi , qiia

iter duces monftrauerant. Tandem per inuias rupes &; praeruptafa-

xaj&foraminajquavulpesquoque ipfas tranfire dubitaturas exifti-

mem,faepius noclu quaminterdiu procedentes : duceritos &C qua-

dragintalndos maresacfeminas,puberes atqueimpuberes,manii

captosabduximus. Agminisnoftridu&ormetuensnealimentade-

ficerent ( tametfi ex Indorum mapalibus aliqua cibaria contrahe-

rentur)flgnum receptui dedit. Quum retro vnde veneramus regre-

deremur , mane quodam ad primam ferme Auroram forte duos

ignes eminus repente eonfpicimus, vnum in monte, alterum in pla-

nieie : quum vtroque ire liberet , agmine in duas partes diuifb , alii in

planitiem,alii ad montem contendunt. Quiihplana lefe demiie-

rant,velociusquo deftinabantperueniunt: lbique reperta tantum

anu quadam cum filia,qu£einfantem aleret,manusvtrique iniici-

unt- IllaefomnocorreptaEfacillime oppreffaefunt,fedimprouifb ir-

ruentium impetu excitatae tantum clamorem ediderunt, vt qui ih

monte erantprocul eam vocemexaudirent. Itaquepriufquamno-

ftri adeos perueniffent , clamorem 6c ipfi alte tollunt : vnde noftri

pauci Indorum mulitudine territi , retro fefe ad fuos recipiunt , vt

iunctis cumreliquo agmineviribus,vbinos eramus,hoftem pro-

pulfarent. Interea hoftes iuga & aditus qua fubire nos oportebat,

occupare feftinant : fed quum orta lux maiorem armatorum multi-

tudinem quam quantam rati erantaperuifTet^praEfidioexcerTerunt*

Nihilo fecius interea abeuntes fagittis venenatis configere noftros*

«oiu : 7 ; % ^

-: v''-'v •

.

; %1

&'

1

r

Hy AMEKICA&conuiciisincc(Tcre > latrones,cancs,proditores,prxdoncsvocan-

do&probraaliaobie&ando : nequedubitoquin,nifiabamicisno,

itris prohibiti& fugati efient, ingens cladesaccipiendanobisfueric

Ita ablque vllo detrimento faltumillum fuperauimus^relidfcaami

illaquamceperamus,quum ambularenonpoflet:acbiduo poftad

eum locunvvbi prafeclus erat,peruenimus :moxinde,refec^isali-

quotdierum quietecorporibus,Cx: correptis aliquot lintribus quis

indigenae vulgo vti foient, o&oginta ferme milliapaiTum cius orx

^"v T" pcrcurrimus. Indi alueis ex fingulis arboribus eauatis nauigant,

1.3quas cymbas illi Piraguas voeant > &;earum maxlrna? quinquaginta

circiterhominesferunt.

Porro quum per omnem eius oradongitudinem IndorumAiu venan- aliqui e montibus ad mare piicandi caufa defcendere comlieuiC-dorum man- r - • • • •

:- i • r f i - i *• k

cipiorumra-^cnt->noseiusmorisminimeignari , aptisadiniidiasloasabdituvfi-

*»- de minime conipici poifemus ,totum faepe diem opperiebamur > fi

quos forteinaequum degreifosexciperepoifemus. Moxvtlndiap-paruerant, tum nos fubitoomnes exfuis quifque latebrisexorti, in

eos, ceu lupiin agnos , vndiqueimpetum faciebamus. Hacarteam-plius quinquaginta mancipia > omnes ferme fceminas,cuni liberis

paruulisjcepimus : tandem tamen,quum ea omnia littoia crebris

exfcenfionibus infeftafeciflemus>aquibufdam inimicislndis coa-

fpecti fumus. Illi vero piicantes iimulac nos viderunt,ingenti cla-

more fublato aliisfignum noftriaduerttus dedere. Iraquc quotquot

circum ea litora erant , diffugiunt i nosveroin terramegreifi nihil

praedae inuenimus,pfaeter ficcos phees qui craticuiisex arundinibus

compadtis impofitiiento igne torrebantur,& locuftas adfolemex-

ficcatas , quas indigenae vt domi reconderent, lineatim filo traic-

cerant.

D v x nofterpoftquani detettafraude pradam homintirn Ic

facerc vltranonpoffe intellexit,retroiterflexit&ad domum paa-Hijpani rfiperis cuiufdam feguli Hi^anisamicitiaiun(5ti,applkans: po&juaim

jndos"ndo- cum muneribus>phiala vini,iridufio vno , &cultellis aliquotconct-

I12mtur^a et » blandis verbis rogat velitfededticereiniocUm vndc praedad.

mancipia pofiit. Regulo Chriftianos fecum ducere in expedirio-

nem non placuit, {edfumptisaliquotefuisabiit>^poftridieeius<li-

ei rcuerfus decem& fex Irtdos adduxit maftibus poft tergum reuin-

<5tis , eofque ductori noftro donO dedit. Is ei muitas gratias agens

promiflis hominem implet lpondetque Cc alias ei maioris precii xes

& elegantiores allaturum. Hisgeftis, Cariacumreuertimur:diefe-

quenti in Cumanam peruenimus : Prafectus captiuos in Cuba-euam

L I B E R IV. 1?

guam mi ttit,& Indis fociis, qui euni profequuti fuerant, domos fu-as rcdeiindi poteftatem facit. Illos abeuntes iri itiriere inimici ad-oriuntur& quatuorinterficiunt: reliquim Cumariam regrefli ptx-fedturri adeunt , & calamitatem ifuam querentes rogarit vt fecumChriftianos aliquotarmatos mittat,quicoriimuries iriimicos vlci-fcantur. PrefecYus

, quamquam vicerri corum vchementer dolcrevultu&verbis prae feferret,tamenquarido prauiertendum ei aliudmaioris momehii iriceptum eitet , in praEfentiaipiisconfulercfcnoripoffe refporidit

: verum fiderri interea dare , hoftes riori impune eammiuriam laturos/cd fimulac facultas adfuirtet,fe meritas de illispce-nas fumturum. Illimaleadmodum contcnti & offenfiabeunt,di-rasinChriftianos&ebrum rapinasiacierites,quitotipfismaloruniaiitores &; cau&eflenL

f Jndicaptiuiquomodo ah Hifpanis traclentur*

Partenjium mores,?$arma.

6 A P V T 1 1 L

R^fectvs paiicos poftdies ctrm vniuerfb agmi*ne e Cumana foluens &C oram occafum vcrfus le-

gens ad Amaracapanam appellit. Oppidum cft

quadragirita ferme domuum , quod quadringenti

Hifpani arlidiie iricolebant.Iiqriotanriisefudcorpo-

re legebant diicem , qui dimidia riiilitiim parte attri-

buta & multiseius finiisaccblislndis qiiibuicurri focietaserat > afi

fumtis^per multas eius orae prouincias praedatum difcurrebat. Ibi

durnrrioramur,Petrusde Calice trib.rriil.quatubrmilliamancipio-

rum&amplius traheris , venit : rriulto etiam plures captos addiictu-

rus ,ni partim labbre, laflitiidine c^alimentorum penuria , partim at-

gritudirie animi & defiderio patriae,parentumac liberoruriiiquos

iniiiti reliquerant , permulti in via defeciffent. Nonnullis etiam,

quiim agmeri raptim ductum facile fequi non poflent, rie ad bel-

lum inftaurandumfupereiTent i Hilpani latera 6c pedtbra ferrb tra*-

iecerant. Spectaculum profe&o fceduni ac miferabile irituentibus

caiamitofum agmcri illud ferubrurh : nuda , lacera ,rnutilata cbrpo*

ra , fame & miieria debilitatbs yirosferniriafque. Infelices matrcs

cerneres duos trefvefilios trahentcs,autcollo atquehuriierisgeftaii-

tes , mcerore & lacrymis perditas i omriium ceruices , brachia , ma-nus , funibus Sc~ catenis ferreis innexa crant : neque vlla inter eos a-

dulta virgo , quam praedatores non ftupraffent : tani profufa libidi-

,8 AMERIC^ne , vtea mox Hifpanis lri contagionem atque indein pernicialcs

morbos euaderetJfte tribunus mih amplius feptingenta millia palT»

a mari in meditetraneaearum regionum penctrauerat , quae fub pri-

utydni fon- mumHifpanorum aduentum frequentes& incolis refertas : quum

ZtafccZ. ego eb veni , propemodum in vaftitatem & folitudinem redadhe

rum. cran t. Hifpani equites qui aduerfus eos populos bellum gerunt,

thoracibus goffipio bene fuffultis muniti corpora , lanceifque ck

gladiis arm ati.>pradia ineunt : peditum arma fcutum 5 enfis,balhfta,

tegmen quoque corporis equeftri fimile/ed leuius. Tormentulis

veibiloricisiaut thoracibus ferreisnon vtuntur 5 non tantum pro-

pter humidos vapores qui e paluftri & vligihofo folo gignuntur,

fed quia qutim faepiusjn campis milites cubare neceffie fit j partim fua

fponte abundantius humcfcente terra , partim rofcidis admodum

no dibus , id genus armorum breui corrumperetur.

C e t ERvtajmeo iudicio,totus ilte traclus 6c" ingcnti illi finui Parie-

fi adiacens regio qua meridie fpe&at orriniu qiibtquot adiilndie. ter-

Parienjisre- raruamccnilfima eft &feracifiima. Siquideibifpaciofaplanicicseft,

feamtn^- fertilis terra&affidueflorcsfiindcns tufuauis tumtetri odoris:arbo-

«*• nb.veiutvereppetu6,tot6aririo

ckfrugifer2e:plerifqjetiamlocismagnavis cafi^reperitur.Prouincia

ha:cinvniuerfumcalidaeft^

nerantur : in iis culices , incolas no £tu plurimum infeftantes , §Cma-

gna vislocuftarum, quaefatispernicieminfefurit. Incolaeearum re-

gionum penem tubo e cucurbitula,ceu tlieca aut vagina,includunt,

cetera pendere extra linerites:

quondam eiufcemodi bracculas , au-

reas & vnionibusdecoras gefiarc confueuerarit , fed Hifpani hunc

illis morem finierunt.Fceminae viris iundx peplo aut caftula (quant

Fampanillamvocant j muliebriavelant: virgiriesfaiciatahtumaut

pmenftus v i tta.Regulis quam multas libet vxores ducerelicet:vna tamen tan-

turille^itimah^

tuorve fibi pro arbitrioiungunt : mox vbi confehuere, eas ablegant

& iuniores afcifcunt : oc coriiugum fuarurri virgiriitatem dehban-

damtraduntiacerdotibusquosPiaccnosappellant. ,

C e t ervm Indos non in Pariehfi tantum firiu/ed in aliis quoq*

Indianraclib.pifea^

eft^&aliisfru&ib.radicm^

ncpediculis fimiaru ritu,ranis,vermib.&aliis eiufcemodi fpurcis aij-

mentis vefcutur. Vnguentuquoddamadconfirmandos dentesco-

ficiuthocmodo.Vnionum feraces conchascum foliis Axi cremant.

mox cinefa&as modicamacerarit acjuavdbhec calcis cahdorcm refc_

rant.

LIBER IV. 19

rant.Eo vnguento illitos dentes tam atros,reddunt quam carbo eft, ue^Umm

&C tali remedio eos femper abfq-, dolore conferuant.Nares quoq-„la*™dndil""

bra,aures,perforaremosillis : &corpusvariisherbarumfiuccisaliif- v*nmfib*

que rubris Sc nigris fucis diftinguere i denique quo abfurdiore cultuv rfaium

funt,eo fibi pulcriores videntiir.Reguli ledtis^ftraguli aut toralis lon-

gioris quam latioris inftar factis i v tuntur : plebeii vero ferme omnesretisad formam fuoscontexunt,omnes quidem parircr egoftlpio,

& in iis ad duo tigilla alligatis atque in aere fulpenfis dormi unt. Quiincampiscubant,aduerfus nodturnumfrigus , perpetuum ignem

vnaexparte,alteralecl:um ; habent. Atquehuncinvniuerfumcu-

bandi vfurri morenique feruant earum regionum incolae vfque

ad fines^NominisDei (id oppidum Panamenfis Ifthmieft) neque c*^w<ft

alia dormendii confuetudo eftin multis ieptentrionalis Oceani in-

fulis.

Arm a illis praecipua arcus & lagittae venenatse.easdupliciter

flnguntjprimum e palma ,deinde arundinibus quibufdam concin-

nis , quas in ripis fluminum enatas^ inopia ferri duris pifcium fqua-

mis aut filicibus acutis afpefarrt , mox bituniine nigro vrigunt: pefti-

ferumid virusefteradicibus, herbis, formicis,pomis,aliifquefoedis

fuccis , permixtum , quod vetulaecumferpentum faniemultolabo-

re&diligentiadec0quunt,donecadexac1:um modum adduxerint:

nec pauci interea tetro vapore , qui ex dira illa colluuie exhalat , exa-

nimantur. Si quis lagitta eo liqiiore adhiic recenti peruncta faucie-

tur,eicorpusintumefcit, vivenerii adebrapidavtbreue intra lpati-

um rabie correptusintereat : fivero venenum aliquandoante aut

dudum factum iit,maximam partem lcthalis efficaciaedeperdit. Ve-

neni huius remedium praefeiitaneurn eft ferrum candens,inuftum

vulneri:6c miiltos egonoui Hi(panos,qui ea ope fanati funt.

Porro omnes feruiqui abHtfpanisiniisprbuinciis capiun- Tw^«>»*8-

tur, abducuntiirin Cubaguam : fiquidem inea infula Regii procu-^ TiL

ratores refident,quiregiavccl:igalia colIigunt,nempe vniones 3 au- r4J7 ' w^f/-

rum,mancipia ,&:cetcraidgenus , exquibus omnibus quinta Regi"^'"'

penditur,ideft,vigintiecentum. Seruorumomniumfaciei&bra-

chiisferroignito, C.Iiterainfculpto,hotainuritur .-moxprsefedicx:;

duces deilhspro arbitrioftatuunt : pars quoque militibus in pra?-

dam cedit, qui eos poftea aut Hifpanis aliis venum dant , aut de illo-

rum capitibus inter fe colludunt. Appellentibusquoque eoexHi-

ipanianauibus,mancipia iftavino,farina,nautico pane &aliis re-

bus necelTariis,permutant : &C quamuis Indicae mulieres aliquae ex

Hilpanispraegnantesfint,eastamenquoauevenderenullaipfis reli-

B z gio

iiuiuivuvtM luiiut Ea eJ fcj fejimm bij ImIMJ Bd CJV3Z&uaWWWWWWWW**WmiidMlMttMgST

2bv a y fe R I C J

gio eft. Mercatores eos feruos iride auectos aiib-, reucndunt. Alii

mancipiis magnosquofdam phafelos ad formamcelocium (quas

Carauellas vocant) fa&os complent, &in Hifpaniolam infulahi

tranfmittunt. Sed praeterquam quod mediterraneihomines(quip-

pe qui remotis ab Oceano terris fere capiantur) nauigandi taedium

aegre tolerantes : ad haecconferti ftipatique in carinis fubtabulatis

nauitirri , lriterputidasfentinas fordeis , nauieafque&reliquaexcre-

menta corporum,ceupecora,in faeceacftercoretomputrefcunt: et-

iam rion raro ,in fumma maris malacia , tanta aquae & ceteri vi£tus

penuria laborant , vt ferme omries iiti, fcetore atque aeftu anima in-

terclufafcedumin modumexipirent. Quibus ex rebus hodie totus

ille tracl:us 6c ora Parienfi finui eircumie&a abHifpanis delblata eft.

Quum enim iam neque vniones, nequeaurum lbi reperiatur ,& pkfcatiomargaritarumfinemceperit, nulla Hiipanisfpesquaeftus,nifi

ex mancipiis/upereft,qu£& ipfa hodie pauca funt. Earum enim re-

gionumincolajpriftinaelibertati Gaefaris beneficioreftituti,alibde~

migrarunti

i . A x i ,pidnta 'vutgo hota in ihfulis& continehti India Occid. cu±

imftuffiu Indtpertotumannum.procondtmento&'piperevtuntur.

z . D e primo huim colonu conditore 3 ^cur ita dtfiafit , infra hu-

im lih.c22.De eimfitu lib. i.c.pi

$fJhdi Hiffanos mortales effe y cjuomodo deprehenderihh

quum immortales effecrederent,

C A P V T IIII.

V n c ad Arharaca^anarri reuertor, quo, paucis polU

quam eo veneramus diebus , Regiae San-Dominici

curise mandatum allatum eft. EaiubebatHierony-

mum Ortalum praefedtum proptcr deli&um ab ipib

commiiTum ,corripi ,& firmo cum praeiidio tuto in

Hifpaniolam perduci.Quare expeditionem illam promiffam-afflue-

refinens,fpemquoque diuitiarumquammihi faepe fecerat, fecum

abftuli t. Sedme praeterea ex cceli mutatione, infolentiaciborum c?c

vehementiore aeftu affe&um> quum adhaec male cubando mul-

turn humidi terreni traxiffem morbus cofripuit: ac nifi vir vnus exti-

tiflet, qui meas miferias refpiceret, res meae in perditiiTimo ftatu

Gaiiiergai- haud dubie erarit.Is Antonius Caftellanusfuit,facerdos Gallus,no-

'diafmijni-bilis, fumma vir cdrnitate ac liberalitate i quam decora & plena di-

griitatis cdfporis fpecics hdrieftabat , cjuaj res ei omnium beneuo-

lentiam

. tv -vr w.-,r T.vT T./TT.VT t-.TT.VTT.T»T.VTT:v¥T,V»T.'I» ».'i» »'» ».vT »» 1« r.'.f f ».'fl T.\T ».* W.WITW

L I B E R 1 V. xs

lcntiarh acreucrcntiam conciliauerant.Is rrie in Amaracaparie; por-

tunauiimpofitumininfulamMargaritarrimiiitjiuffi

tum fuum opperiri, vbi maximam partem feruitiorUm fuorum&facultatumhabebatimoxquevt eb venit,tanta in mecharitate acbcneficentia vfus eft, vt fi ex eo natus elTem» Neque enim tantumfex menfes domi fuaeme dile6ti filii loco habuit &C curaui t > fed rece-

ptaquoquevaletudineindeabire volentemcomiterdirhifit^rebuf-

queomnibus adnauigandumnecelTaniscopiofiffinicinftruxit.

Inde quumcarauella vnamancipiis oriufta ioluiiTemus ,& o-

ram lcgendo promontorium feu Caput Veli circumue&i, altuni

non fine iriagnis laboribus propter fummam maris tranquillita-

tem traieciflemus,tandemBoriquenam inlulamtenuimus.quseaBHifpanis vulgo S. IoannisdicTa, etiam propteringentem auri &ar-gcnti vim in ca repertarri, S. Ioannis de Fortu-ricco , id eft diuite^

nuncupatacft. Quum primo Hifpanieam infulam fubigere aggrefc

fi etfent, infulares eos immortales 1

effe pro certo habebarit ? eius rei "pfamolpericulum facerc vnus eprimoribusinfulae regulis aliquando con~ deP*^tnd*~

(tituit : datnegotium famulis vtHifpahum quendam, hofpitem fu-™**

um,perIatUmad flumen>tandiupedcvnqretentum fub aquamer-gi finerent,donecextinguj pofietfimortahseiTet. Illificdcrncrfuni

&fuffocatumHifpanumhumeris ad herumdeferut:isquum hauddubie mortuum eife videret & tali experimento iudicaret cetcrbs

quoque mortales fore, iniuriis Hiipanorum aecenfus, a quibus aua-

feacerudeliter habiti erant,ineoscumeeteris regulis coriiurat. illi

inHifpanosnecopinantesvna impctum faciunt,&centum quin-

quagintatrucidant, qui perinfulam palati &auro legendo intcnti

erant: ac nc vnus quidem cladi fuperfuilTet, nifi Didacus Salazar

tumnou^ manu laborantibus fubfidio venilTet. Ex ca infuia,vbi

dierumaliquot quieterecreatieiTcmus , ibIuentcs, breui in Hifpa-

hiolamappulimus/atqucinciuitatem San-Dbniinicivcnimus. Eaprima terra ab Hifpariis in lllis regionibus frequentata, &: colonia

conditaeft.

/. InfuU Borichen,(nunc (f S. lohannisde portu diuite nuncupa-

tA)mcoU, intelltgentes Htfpamolam Infulam ab Rifranis occupatanui

quam non ignorabant magnam , fgfirequeniibus hominibus habitat&m,

jncredtbtleputabant, Chrifiianos iUdmfebifubiicerepotuiffe,nifiimmorzfales ejfent. Deinde cum audirent eos ex illa orbis parte aduentffe ek

mrtbus aut aliaquacm^ vi ablndis conficerentur. Prdterea confide-

M i ran°*

ii A M E R I C JE

rantes, illos paulatim Infulasfibifubticere 3 atc^iaminfuam excendtjfcj*

licet ducentorum homirium armis pr&ditofum numerum non excede^

rent 3 valdemolefteferebantfuam Itbeftatemimmmui , (ffuam infulam

occupartdtam parua hominum manu>fedmemoriarepctentesfibi riego-

tium effe cum immortahbm homintbm,animm tllis languefcebat . \

Tandempoft variasferitentia* Regulteim InfuU conueniunt deli-

beraturide hoc negotio, atc^ttum eflineamfententiam 3 <utpericulumfa-

cerent in Chrtfttano altquo 5 fiquem a feliquisfetunelum 3 exciperepoffent, VnuiRegulorum cut nomen Vraioan Dominm Frouincu Iagua-

ca , hanc infecuram reciptt,&hacquidemrattoriereniaggreffmeft. For-

te adolefcensqutdam 3 Saifedo appellatm ,per eim ^Froutnctatn iter faci-

ens.adreltquos Htffanos contendebat. Vraioan eumhumariiftmetnfuas

<edes excipttycibumpf&bet^&difcedentiquindecimaut vtgintt Indos itine-

risfuturos comttes3& adetm tmpedtmentaferendaidoneosdddit.

Adflumenperuenientes nomine Guarabo ,parteJnfuU Occiden-

tahfitum, Indt Htsfanum compeIIunt 3& an eum humerisferre veltnt,

ne madefceret, inttrrcgant.Annuit 3 nihiiftntjiri cogitans , £ffibtadmo-

dmn placens detam frequentibm mintftris. Valtdtfttmi ergo quiq^ eumexciptentes ftuuium ingrediuntur 3fedquarido in mediumaiueumperue-

nerunt}tUuminproflueniem abijciunt, aiq^inipfum omnesinfiltentesfuf-

focant. Deinde tllum in ripamprotfaclum compellant ( tametficonsfttce-

rent immobilefneffe) hisverbisi Surge domihe-.Salfedo )& rienobis vitid

*uertas 3 nam rioftra culpafaclum non eft *vtcaderemm3 aiq^alm eiufmb-

dipiuribm 3fubtnde tllum reuoluentes in hanc 3aut alterampartemadob-

feruandumanfurgeret3 atc^ tta ioio triduoapudcadauer haferuni3 donec

corrumpi&putreretnctperet : nihtlomtnmtamen 3 eumfnoftuum3aut

Chnfttanos mortales effe fibi perfuadere non poterant. ^Tanderit cumantmaduerterentfefurdo Ioqut,quidattum effetfuoDominodenuntiant,

qui credere nolens 3finguiisdiebmaltosfubdftos mittebat qui viderent an

Salfedo(erioncommoueret , imotaridem ipfeprofcifcttur , *vt oculatm

teftis effet:fed riecadhucperfuadereftbipoiefatqutn Salfedoiandem exur-

geret 3 donec confpicefet cadaUertn dtes magis cofrumpi. j^uum igttur

jpfe £f reliqui l^egult intellexerant Htfj?anos nonminmmortalesquamCAteros.necftbicum Diisnegotium effeffedcumhimtnibmperinde <vt ipfi

mortaltbm :tum ariimofearmafumferunt , ^plufquammediampartem

Htfpanorum occiderunt.

2. Trima Colonia Hitftanorum duce Chriftophoro ColumboinprL

mafua nauigationeinAmericamfaclaesl 3 ddificatopropugnaculo quo-

dam 3cui Natiuitatis nomeri impofutt , &trigtritaHiffanosreliquitfub

FrafecJura Roderici d'Aranafedomnesab Indisfuere caft.

Altera

LIBER IV.. x5

Altera nauigatione vrbem condtdit , IfibeJIdm nomine,in hono-

rem & memoriam IfabelL Regtm , tn qud colpniam traduxtt miUe &quingentorum virorwn ,quosadduxerat. Sedh&cpriorenonfuttmagis

frma-.AnnoenimM.CCCC.XCVlILomnesHifyantquiinerantyea

deferta, adquinquagtnta milltdria dtfidntem locum alio lnfuU iaterc^9

nempeS. Dominicum fefe contulerunt , <vrbem recens condttam ad flu-

rnen 0%ama,a Tarthoiomao ColumbosannoM.IIILXCIHI <vtcap.

XXIX. huius libri lattits explicabimtts. Eam obcaufamnofterAuclor

*vrbem S. ^Dommtci vocatprimam Htffanorum coioniam : namreuerd

ilia Urbsprtmajn cfua Htfpanifedesfixerunttn ea infula^at^ conftanter

porroperfttterurit.

f Chri/iophorus Columbus (jenuenfisprimus Indh Occido

repertor» 'vtcum^ue Hiffanteam laudem

dlteri ridnfcnburit.

C A P V T V.

A m veroquisincbgnitas quondanieas terras primus

aperuerit > ihter fcriptores non fatis conuenit. Pri- spiendida

rhum Frahcifcus Lopezde Gomara in fecundaparte^tf*/^

tore.

<e

Hiftorisegeheralis Indicxinhanciententiam feribit

:

Nauclerus quidam in Oceano noftro celoce naui-

garis , flarite diu & vehemen ter Apeliote raptus , quumvento obfe- _

qui ei neceffe effet ', in regiones ihcognitas delatus eft *quse neque in «

Coimographicisvllistabulisno^

riisextarent. Indeargre ihHiipaniam reuerfus 5 tribus tantum aut < <

cuiatuor nautis fuperftitibus , ih ipfb portu riiorbo exftinclus eft , «

quem ex miferia , fariie , fiti , ceterifqj in tam longa nauigatione per- «j>e(lismalis,contraxerat : heque vllam autnominis autpatrise fux {€

memoriam reliquin Quamquam rieidquidem ipfius culpa accidif- >

(e

feputaridumeft,lMautqubrundammalitia,auteiusinuidiaquame(

Fortunam vocint.EurrinonnulliTurderanum feu Vandalum fu-,«

iiTetradurit,actummercaturas factitarefolitumin Cariarii&infulis^

& Madera; quurh ei lorigus ille &:exitialis errorobtigin Alii Canta- <8

brum ferunt,in A nglia& Gallia negotiantem. S unt etiam qui Lufi- et

tanum fuiffe contendan t,qui turti ad Minam ( vt vocarit ) vel ih In- u

diamnauigaret, autinderediret. quod quidem commode quadratt <

nomininouishiiceterrisirripofito. Practereadicuntnonnulli Nau- f<

clerum iftumcarauellavnaappuliffein Portugalliam : aliiin Made-ftf

ram

i 4 AMERICiE„ ram , autaliquam Hefperidum : nemo tamen eadere certi&explo*

» rati quidquam affirmah Omnes tantum in eo vno confentiunt»

» quod videlicet Nauclero illbapud Chrift. Columbum exftinclo,

» penes eum defuhcti hofpitis aduerfaria , chartae, 8c indices omnes"remanferint, atqiie ih iis relatio tam ibriginquae nauigationis cum"defignationeParalleli&ClirM^

!* £ t pdulopofl: Principio Columbusnauiculariam exercuit,&" multis annis Syriam aliafqueOriehtisbrasobiit. Indeindicesmari*" nos feu chartas riauigatorias cbnficcre aggrc(fus ,atq, eius artispe~

ritiarri con(equutUs,vhdefortunam & opespotaana&useft, Por-

jatugalliam adiit vt Auftralia Africas litora &C quaecuriquc tum Lufi-

, tani hauibusperluftrabant, coghofceret , atqueitahbn paruaaccef-

fioneauclis & illuftratis Indicibiis fuis maiorem aiitoritatem preci-

"umq^conciliaret.Pbftrembirt coregho vxbrehiducitj vel(vtriori-

" nulli tradunt ) in Madera Infula , vbi tum \ bpirior, commbrabatur" quiim di&a ante carauelia applicuit. Ibi ergo quum eflet * nauis eius

" forte magiftrurri ebex diuturrioerrore appellentemdomi fuseexci-

»pit:is Cblumbbbmriemnahigationisfuaehiftoriamexponcs,quid-

„ quid de braealerepeftaefitu &parallelo compererat>aperit,coriten-

5,ditqUe vtriauigatorias pagiriaequam abeoemebat,noua?illius ter-

5Jrae fpecimen firhulqheeiusnomcnaquoinuentaeifet,adfcnberet.

vIntereaNaucleriis illemoritur : indicitim & relatibrierri eius terrae

Colurhbbrclihcjuit.ihdeColumbusprimumhouaeiliiusih

titiarn habuit IdemJcriptorpdfleafubiungit : Nequid inta&um prae-

?! termittam,funtquiCoIumbunilihguaeLatiri^& Cofmographiaes, peritumfuiiTeaffirment.Qjiumque Platonis Timseum & Critiam

»> legitfet, vbiilleingentiscuiufdam infulae Atlanteae meminit, &bb-s> rutae aquis terrae quaeAfricam &; Afiam amplitudirie excederct,eo

» impulfum ad veftigandas Antipodum terras &auream illam Mar-

a ci Pauli Ciparigbn. *Adh^c legirTe apud Ariftoteleriiivel Thedphra-

ftum,iri libro De rhirabilibus,4negotiatoresqudfdam Carthagine-

5>fes,afretoHercuiebinOcc1denteni & MeridierrihauiganteS,tan-

„dem multisexactisdiebus invaftam quaridamirifulam perueriifle,

' defertam illam quidem & incolis vacuam, (ed rebus tamen huma-

9iriae vitaeneceflariis abundc ihftruftam* &c fluuiishatfigabilibusper-

^fufanl

,i MoxiJem^autdr/atufdenter.Equldcm Columbum (intjuit) fi

„ fub rharte & ingenio vbi eflet noualndia cognoflet , multo antc

„ quam in Hifpaniam veniret j de eapcrueftigahda cum fuis Genueri-

j,fibus aclurumfuifleexiftimo 9 quitumriegotiaridicaufatoturnbr-

bem

r t.vt T,VTT,-|TT.-/TT.-.TT.-JT'r^TT.-^T:7TT.?rT7WT.-JTT'-Ty-'JTT-T tJJTr.-.T T ,'Jr T.Vr ».V1 tV.T T.

'»t«»'IWJl«Ja»MWI fjfl

L I B E R IV. % f

beinperagrabant: fedtalequid aggredi einunquam venitin men-tem,donec cum Nauclero illo Hdpano egit,quieam tempeftate

marisa&us rcpcrcrat.

S e d h«cvtfabulofac\:indignariderefcllere,non magni opc-r^

hr

^jJ^ris eft. Petrus quidem Martyr Mediolanenfis,in co quem deiiis con- bmprimm

fcripfit libello, Columbum cade re cum ciuitate Genuenfi egiife iJemor.

*

antc omnia teftatur , fimulque caufam commcmorat quseeum ad :

veftigandas lllas oras impulerir. Eiusverba hoecfunt : Quqrri Co-lumbus(inquit)pro fuomoreacinftituto,transGadesinPortugal-

liam & omnem illam Oceani oram nauigaret ,fxpcnumero ani-"

maduertit,&:quidem multacumcura&diiigentiaobferuans, vcn-cc

tos quofdam ftatis anni temporibus ab occafu flare confueuiffe,CMm\m

qui multos diesconftanti &a?quabilitra£tufpirarent. Quosquum.?«*»«»-

non alsunde quam ex tranfmarina aliqua ora , cuius hahtu gigne- 2*wrw"rentur , proficifcipoifeiudicaret,tamdiu circacamrem cogitando depnbmde.

animum verfauit,vt eius certitudinem quserere aliquando confti-«"

tucrct. ErgoannosnatusfermexL. Senatui &populoGenuenfico- <£

ram fua confilia exponens fpopondit le fi a ciuitate ahquot nauib.cc

fnftrucretur,Herculiscolumnas praeterueclum tamdiuinOccidcn-fc

temnauigaturum , donecorbemcircumuectusin aromatum fera-

ces infulasperueniret. Scdeius rei inceptio tum primum auditain-

crcdibilis videri omnibus , quibus videlicet nihil tale vnquam nec#

fomniantibus quidem venilfetinmentem > 6c nihiltamen corumqux adnauigandiartempertinentjgnotumeffevideretur. Itaque

omnes hanc Columbi commentauonem , ceu inanem fabulam

aut fomnium,refpuerunt : etfi forte accepilfent veterum (criptorum\

alicui proditum de quadam ingentis magnitudims infula , quaemul-ce

torum dierum in Occidentem nauigaaone a Gadibus diftaret.

H a v d equidem dubitem eam ipfam fuiffe caufam qua im-

pulfus C olumbus nouas iilas terras quserere aggreftus fit : vnde faci-

le asftimare licet , Gomaram multis argutis commentis veritatem

permifcere ac corrumpere conari,&; quidem eo confilio vt immor-talemChriftophoriColumbifamamimminuat.Qifippeaegremul--

ti patiuntur , peregrinum hominem , 6c" quidem e noftra ltaliaor-

tum,tantumhonoris acgloriae confequutum , vtnon tantum Hi+

fpanic32gentis,fed&cuiufuisalterius,hominesfuperauerit.

N o n alienum fuerit hoc loco quiddam narrarequod Colum-boinHifpania,vtiaccepi,contigit,pofteaquam iam Indiamrepc-

rerat( etfi enim id olimquoque aliquando eifetfa£him,recensta-

men hoc inuentum , eiuseft ) Quum forte Columbus celebri con-

C uiuio

cc

cc

cc

i^aa^iaBa^Baira^^TT

-

TTT1I 1 1 I II II II II || || II II || || || || || ||||| | || |^

zG AMERIC^uiuiocummuItisnobilibusHifpanisadhibituseffct, &intereos ( vt

fieri folet)de India fermo ortus eiTet, vnus eorum itaeum alloqui

>>ccepit:Dominc Chriftophore(inquit) eth tu Indiam non repcrilTc<,

€o!umhus

no\\ defuiflet tamenin hac noftra Hilpania , qui idcm ac tutenta^mordacestn-

. .... r. , 1

rmdorumin fet , vt quse multis magnis vins Sc ingeniohs abundet , Colmogra-

phis & liceraris. ea C oltimbus nihil prorjfus refpondit : led ouopercuttt. afFerri in tricliniumiuflb 6c meniasimpotito, verfo ad omnes fermo-

«ne.-Agedum^nquitjdominimei^cumquolibetveftrumdepofitoin

j> ccenam pignorc certo , neminem eorum qui hic funt facTurum.ouo

5,ifto,quod ego facTurus fum, nempe vt nullo nixum adminiculo,

5)ftansckerectumin pedem fuopte nutu maneat.Experti funt omnes,

neque vlli eorum fucceftit: fed quum circumaclo orbe ad Columbimanus peruenilTet , ipieouum , altero eius faftigio menfae illifoac

3eniterquaftato,recl:jm firmumqueconftituit. Earesomnium ani-

mosverecundiapupugit,poftquamvtiqueillispatuitquidfibitacitis

ambagibusvelletiNimirumiidpoftquamprimusipfetentaiTet^iam

apertumomnibus&fadutacileeftc.-dcbuifteiplos potiusprincipes

India? quaercndaeviam rationem que inire, nec Cc ridere qui primus id

experin aufus elTct , ficuti ante id cceptann mirabundi illufifllnt,

quaiirem irnpolTibilem aggredienti.

Confalum Omedo , Imp. Carolt V. Hiftoricm , hanc lepidamfa-bellam etiam recenfet , tanquamrem auditam , nontamen afflrtt , *vt tjle

Gomara , quieumfequutm efl 9fed modefiefuam opinionem in medmmadfert his verbu:

9y Sic ne res(efe habeat,an non(inquit)nemo afferere queat : uulgo ta-

9>men ita circumfertur. Egonihtlomtnmfalfumejjehuncrumorem cenfeoi

&cnm Augufttno dico-.Pr&flatdubttare derenoncerta , quampertina-

ajciteraffirmare rem dubtam ,& quamprobare nonpofltmm.

H&c funt Ouiedi verba. Gomaratamen adeo confidenter h&c affir-

mat tanquampr&fens ipfe adfutffet,cum& Nauclert nomen , £fWofuertt ortundm ignoret , autnotabtlem altquam ctrcumfianttam , quafi

tam bu mttteannt effluxiffentareperacla.

2. Marcm ^Paulm Venetm infuo Itinerario , Cipangoaut Ztpan-

gri hanc Infulam <vocat,a Lufitanisprtmum poflea obferuatam £f Ja-

pon dtftam. Eregtone Sinarum Proutncu ad Orientempoflrema , eslt

circtter ducentas leucas a Continente , fjjfexiesmille leucis d Lufitania

marinoittnere ^etufdem cum Htffania altttudtnis. Rtgtdafunt tftis fii-

gora&magnt&flm protemporis ratione.Nwes> eventt,prutn&,&terra-

motm tflic frequenttores quamapudnos. IncoLbelltcofi , laudisauidt,

«. pro qua conferuanda 3 veltnflujia concidtpraoptarint , autfefemet con-

jicere.

IIUI UIIIUU iiu i i™iMCTTOM,Ml»li™»^Tmi.irr.»MiMM™T,«.^

L I 3 E R IV. i7

ftcere.Variaeft eorum Religio inamquidam Lunam & Solemadorant,

altj Cacod&monem.

3. Is Solon eft , 'vnm efeptem Sapientum Gracmnumero,quem Pta-toin Diatogis Critia& cTim*o/ic toquenteminducit ,tanquamidtntel^

lexijfeta Sacerdottbm vrbis Sais in sEgypto* quifcripta apudfe confer*

uabantadmodum vetujia ,conttnentta memoriampturimarum rerumante diluuium , vt tpfireferebant,geftarum.Admequod attinet , arbi-

tror non magis extttijfe Solonis tempore , vlta monumenta continentia

veramnarrattonemeorumqmante dtluuium contigerunt , quam nunc,

pr&terMoftsitbros.Vttamennonefi&ftimandumDeiSpiritum nobismitlisfcriptum reltquiffe,quicquidaclum efttotismille&amptimannisqui

efftuxerunt antearcam Noefabricatamificafideabfonum non eftjtberis^

reliclam effe aparentibmmemoriamrerumquarundamparticularium

f$ftngularm,^conferuataminter y£gyptios,aut aliasnattonespropha-nas.Nam exempligratta, etiam nunc tn OccidentaltumIndorum eanti*

lenis obferuantur confufaqmdam veftigia htftoru Dtluuij 'vniuerfatis.

Sed <vtadnoftrosfacerdote* Mgyptiosredeat oratio^ Aiebant olimingentem futffe infulam Attantidemnomineadfretum Hercuieum , tatu

ttspatentem quam tota Aftica& Afia,inquaampta ejfentregna,&po -

tenttftmi Reges, quitum temporis non modo 'vniuerfam Infulampofttde -

bant,fedin conttnentem egrefti , tantum terrd tnlatttudtnem occupaue-

rant , quantumpatet Afitca tn/Egyptum ,& in tongitudinem , quan-tum Europa in Tufciam. Inuafitettam tllos 2^ egescupido

( domtnandientmappetttmnonmagisextinguipoteft , quam Auaritia) oAfiam intta-

dendi, &inpoteftatem redigendi omnes eas Prouinciasqm Maremedi^terraneum ctngunt <vfy in PontumEuxinum. Itac^ coaclisomnibm <vi-

ribtisfmgulisformidinem incufferunt ; Htsftantis, Galliajtalta, nemine

reftftente ,(uperatis , penetrarunt in (jr&ctam evfqr Sedneque in (fr&cia

quifquam refiftereaufm ,prater Athenienfes,tamtum temporis potey-

tem %empublicam, £f totim Cjr&cta primariam <vrhem, adquam relt-

qui Gr&ct confugerunt. Solt tgitur Athenienfes totum onm beliifufti-nentes ,prceltofuperarunt hostranfmarinosReges , atque hac ratione^

nonmodo ItbertatemCjr&ci&propugnarunt :Jedetiamferuituteltbera„

runt omnes easnationesqm cis Herculeumfretum erant.

Sedcoortis paulo pofi prater omniumffemmagnuterrA mqtibm,

f$aquarumdiluuio , diurno&noftusjattoterradehifcente, abforpti

funt omnes ittiftrenui Athenienfes mtlites : atqueeodem temporeperie-runt etiam omnesilliAtlantiduTjranni 9 ipfaitidemInfutaMarrfa^merfa :

<vt deincepstotumitludmare Atlanticum adeo iutofum euaferit»

vtnullarationenauigaripoftfet.

C 2 Ve-

2S AMERIC^Verum demm h&c ita fe habere. Credttu tamen difficileeft , Indi-

am Ocadentalem,hfulam iliam Atlantidem effe, cutm Vlatomemmtt.

Nam licet non dubttem diluumm magnas in orbemutationes tnduxtf

fe J&>' ahis adiectffeqm altisademerat (fcrtbunt enimquidam ^ueterurru^

StctitamItaluauulfam,CyprumSyrm,Eubaam Boeott^atq^aliasplures:

rurfm Infulasmariablatas iunclaf^ terris) tamenon efievertfimiie{tam-

etfi Gomara non dubttandum effecenfeat) Infulam qmpme HtfpanL

am attingebat , milleducentis leucisab earecefitjfeitottdem enim nume-

rantur ab HtSfania in eamregtonem. oAdh&crecenttum Nauigationi-

bus obferuatum eft9eamnon effe Infulamfedconttnentem IndU Ortenta-

It contunftum ab <vnaparte , ab altera > ijs terris qu& vtrtque Polofuhta-

cent : aut(ifeparatur, tamangufiofreto £fmteruallotdfit 9 vtpropterea

InJuU nomennon mereatur.

4.. Ettamnunc extat ItbeJlm inter Artftotelis opera ( licetnonnulli

altauem ex tpftm dtfcipulispotim autlorem cenfeant quam Arifiotelem)

cut tttuim De c^fktrabtltbm. ^utfquistandem autloretmefi 9 narrat

Carthaginenfes quofdam negotiatores9ab Hercuiis Columnis 9 tnAtlan •

ttcum mare nauigantcs , poft exaclos multos dtes tandem in njafiam^

quandam Infulam peruentffe fduis abundantem 9 £f tngenttbm aitifque

flumintbm irriguam sproculab omnicontinentefitam : atqueipfos& ali-

ospr&terea vbertatetlltm tlleclos, eb cum 'vxortbm f$itberis cemmigraf

fe9& Infulam coeptffe colere. Verum CarthaginenfemMagtftratum9cum

animaduerteret ctutumfuorum numerumpaulattm tmmtnui , pcena ca-

pttis vetuiffe 9 ne quis tnpofierum eo nauigaret 9 atq^nouasifi asc oloritas

mde exegtffe : metuebant enim ( ex quorundamfententia ) ne iUa virthus

cum tempore autl& eos tandem opprtmerent.

Osfon defunt alij 9 quidehac materia difteptantesex coritecluris

dfiiment hancnuper repertam Indiam, ceiebrestllas Infulas Hefierides,

effi adeo a Poetis decantatas ,& d Rege Hefpero appeUatas , ordineduo-

decimo inierantiquosHtffani&Reges, CLXXI. annisante conditanu

Trotam,& circtterM.DC.L VIII. antenatum Chriftum ;& eosfalli

qui Hefpertdes effe Fortunatas infulas ( quas Canarias cognominantJ)

cenfent. Soiinm enim poftremofm Cofmographu capite 9 ex 'veterisau-

cloris Sobefi affertionefertbit Hefyertdes vltra Cjorgonas infulas(nunc

decap. Verdecognominantur)effe circiter dierum quadragtntanauiga-

tione 9&ininttmosmarisfmmrecepffe. TantundemfcrtbttPiinimlth.

fxap.ji.Atque(irecle obferuemmtempm quodtn nauigationem impen*

dttura (jor^onum infulis in Occidentalem Indiam,reperiemm conue-

ntre cum dtfiantia 9 quamSolmm ponit inter (forgonas 9& Hefyerides,

nempe quadragtnta dierumnauigationem. Namtantundem nunc tem-

L I B E R I V. z9

poris impendttur, interdumpaulo minus .pronauigiorum widelicet bo*

tiitate& ZhQauclerorum pr&flantta. Sed& Chrtftophortts Qolumbus

tpfe , infecunda nauigatione , qua repertt Defideratam , Martgalante&altas tn hoccltmate tnfulas , tantundem temporis impendi. Hac esl quo*

rundamoptmo. Suppofitoigiturhocargumento , Hefperidesinfulaseffcj

Indiam Occtdentalem,concludunt,antecirciter ter mtllenos ducentos&trigintafeptemannosifiam Indiam Regibus HifpanUfubieclasfuifjewt

nuncfunt. Sedhocdtffictlecredttueft-.noneftentmvertfimile , Htsjanoi

adeo perttos rei nauttcafuijfe illo auo , 'vtftnepyxidenauttca^Aflrola-

bio[cuius eu(us non *valdeantiquus)(efeMart tgnoto committerent , ad

inuefttganda* terrasvndenemorcdijffet. ZSCarn mtlie&qutngentis fere

pofi annis, Alexandrimagni Naucleri , adoceanum obferuandummtfiu

lndiA duntaxatoram marttimamlegerunt ,neq?inaltum <vlteriuspro-

grefttfunt,quam ad Taprobanam Infulam > qumque autfex dierum iti*

nerea contmente fciunclam*

1tJ Chrift. ColumbiconftansqmrendAIndm nompropofitum*

atque <vtdiu irritafpctandem a Ferdinando

Caftelix rege clajfe infiru£tns>

<vottcomposfuerit.

C A P V T V Ly>

VNc,vt ad inftkutum teuertar& excqui pergam quo*1

modo haec Indiaprimum a Columbo inuenta fuerit:

vtcognouit ipfe ad tam praeclari operis inceptum fu£

cipiendum in Genuenfibus parum opis fibi cffc,

tranfgredi vlterius in Occidentem ftatuit : fpehaud^^dubia fore vtabaliquo principum * quorumibi diuitiaeatque opes Uer*nm »»

inclyta; effent,rebusad easquas ardenter deperiretterrasexploran-{^ £Si

dasneceffariis aliquandoinftrueretur. Itaquein Portugalliam".con-w/*cedens,inde fratrem fuum Bartholomseum ad Henricum VII. An*

gliseregemmittit, quifauorem & naueslndiaeveftigandaepeteret:

promittens fe breui ex terris illis incredibiles diuitias allaturum.

SedBartholomams indeirritafpe&fine operedim Itaquecum Al-

phonfo V>Portugalli<2 regeColumbus eam rem communicat,eum-

que fupplexrogat , vt fibinaues aliquot armis &commcatu inftru-

£tas tradi iubeat : fe vero fidem ac iufiurandum dare , tamdiu in Oc-

cidcntcm nauigaturum , quoadditilfimasauri ,gemmarum&alia-

xum deliciarum quibus precium cft , prouincias inucnirct. VerumC 3 ficuti

3o A M E R I C Mficuti Columbus a Genuenfibus fuispro vano habitus erat, ab An-glisridiculus, ita tum quoque aLufitanis pro futili &deliro circula-

torederifus eft.Eranttumin Lufitaniahomines^qui Cofinographi-

camartemprofitentes,nulJamfeeiuspartemignorarearbitrarentur.

ItaqjfuperciliofeCoIumbumdefpicientes,regifuadebant,nequam

peregrini hominis fbmniis fidem adhibere vellet. Quippe amen-tem efle : neque in Occidente aurum > aut diuitiarum quidquam ex-

ifterepofle 3 velutiexploratum affirmabant. Imo neminem fubie-

<5ram JEquino&iali lineasplagam tranlgredi pofle , quin immodkcis folis ardoribus torreretur , fiquidem eo in fpatio maiorem asftus

efle vim , quaperpetua inter dubs Tropicos folis orbita & curfus

eft.1

Colvmbvs vbiin PortugalliafeacverbafualudibrioeiTevidit,in

Cafteliam profeclusaulam Ferdinandi & Ifabellaeregumadit,eifq*,

fuas cogitationes, vt ceteris, exponit, fimulque eas quam efficacifli-

mispoteft rationibus ,exemplis & teftimoniisconfirmat. Sedillis,

etfi prinqpiaipfa primoarriderent,incredibiliapolliceri videbatur.

Tandem confumtis aliquotinaulaannisjquuminpropofito con-ftanrerperfeueraretj&tantaereifpemexemplis Sc demonftrationi-

bus cuidentiflirms confirmaret^adextremum quorundam Hifpa-niar procerumope atqueinteruentu aditum adlfabellam reginamobtinuitJtaquetempusfamiliaritercueacolloquendinaclus^adeo

firmiflimis rationibus eam labefecit, vt di&isfuisaflenfum fidem-

queprseberecogeretrdoriec tandemperfuafapromitteretfeea^ere

cum Rege a&urarrij omnique ope atque opera enixuram nequid illi

rei ad inceptum illud exfequendum neceflariae deeflet.Quamobrembreui,Deo bene iuuantc&magnanim^ eiUsRegin£fupplicatu3RexFerdmandus liburnicam vnam &;duas earauellas ChriftophoroColurnbo inftructas& armatas tradit.

c«ff

f»IPsE,cumBartholomaeofratre3irieUriteAugufto,annoM.cccc.

iiXwww-xcn. ePaiosportu vela in altum faciens * Gomeram infulam tenuit,gam. quaevna e leptem Canariisefi Ibialiquotdiescommoratus , vta-

quam & ceteraindeneceiTariafumeret,cceptumiter,Occidentem

folem lequutusjperagere inftitit*

P o r r b quum emenfa dierum aliquot nauigationenondum ter-

ra vlla inconfpe&ueflet,miiitesin Columbum fremere incipiunt:

ille mjtigatis eorum animis , trigiritaquinq ue dies nauigando extra-

hit, neque vlla tum quoque terraenota autindiciumapparebat. Ita-

que focii aperte Columbo minari &probrapro fequifqueingere-re , Genuenfem impoftorem &planum palam vocitantes. quippc

nefcire

IIUI IIUIMB IIUJIII -mrwi-rr rmrw.n r,uiin r.:i i.n i7HT.'nT.HT,:ivm t'»MWJ.t 'J r)mw.'.n i.'3 w.-it r.'n r.:t ».'»

mws.

LIBER IV. 3i

nefcire eum quorfumtenderet autquo appelleret , &feeiusducl;u coiwbVm

mcertampeniciemruere. Hic Columbuspro virilifimul rationes~A^^^

fuasfirmare,fimul eosprecari , orare ne animis perimpatientiam ^-PatimtiAtn-

ficerent:ilbifpemeire,Deo bene iuuante, breui terram nouam in*

confpectufore.

H i s tum vocibus fedati , quum aliquot prarterea dies nauiga£

fent,neque vlla tellus occurreret,fremitum in nauibus redintegrant,

&C (e reduci iubent: alioqui pertinacius vltratendentem in mare pro-

iccluros. quippe vlterius progredientib.non fuffedhiros commea-tus, maxime aquam ,quxinHifpaniam reuerfuris neceffaria foret.

Ad extremum ebres rediit, vt promitteret reuerfuros nifi intra tridu-

um terram vidiffent , interea perfpicue oftendens non tantum fuffe-

<5hira ad reditum alimenta , fi moderate vti vellent , fed multo etiam

longius. Itaqueprofpereiterexfequipergens,poftridie eiusdieide-

mitti velaiubet:ac credibile quidem eft,quum id diceret Colum-bus,haudprocul terraaffuiffe , idqueexcceli conlpedfcu deprehen-

diffe , aura , & nubeculisquas circa orientem folem in horizonte ap-

parerent: autcerteinmn&uquodamingentis&inui&ianimi.

2. Noc te quaseumdiemiequutaefhnautaquidamLepien-

fis , e fummo malifaitigio altavoce proclamans , Ignem , inquit,

ignem profpicio. Tum eueftigio excipiens adolefcens quidam

,

Non diu eft,inquit,quum mihi dominus meus Columbus id ipfum

dixit. Nauta ipfe ingenti laetitia <k fpe au&us, haud dubius fe, fimul-

acHiipaniamattigifTet , tamfauftinuncii a Regepraemia laturum,

quod primus vifi ab feignis e naui fignum dediffet : poftquam indo-

natus abiit , ira &dolore vi clus profugit in Africam &c C hrifti fidem

exuit.

/. ZJideturnofler <*Au£tor Petri Q^Cartyrismentem nonfatis affe-cutus. J^Qam isde Columbi conatibusfcribens , hoc non volutt , Lufita-

noshanc rationeminterreliquasproduxiffe 3 *vt Columbt conatus elude-

rent:fedduntaxat teo temporefuiffetn Lufitania Naucleros&NauiumPrafeclos adeo arrogantes, vtneminemfibi comparandum putarentin

arte nautica : quia , mquit , totam <*Africo orammaritimamqmMeri-

diem (peffat legerant 9 nontamen adeo in altumprouecli *vt continentis «

con(fedumamitterent.*Deinde addit :cc

*Primi Lufitani eam J^Qauigationem inftituerunt quam veteres cc

tentarenonfuntaufuquia certo credebant* tantum aftumfub Aequatore ci

ejfcvt quifquis eopenetrarettillicofolisardoribm conflagraret': atq^adeo <f

cum inteUigerent inueniri qui a freto Herculeo ad marerubrum naut- tc

gaffent ,& totam <tdfricam circuiuijfent ,profabula habuerunt. Ita ex c<

Mar-

cc

3i

33

32 A M E R I C &Martyris rnente h&c adVtterum cpinionem , non ad Lufitanorum di-

fceptattonem referendafunt.

2. Ipfe ^Petrus Martyr in quadam Narratione quam Italicofer-

mone confripfit , att , Qolumbo trtduo ante quam cvliamterramcon-

Jptceret } mirandam tnfomno 'Vifionem habutjje: <vt excttatus ,l&tabun-

dus& alacris ,omnes conuocarttufjmt 3 eof^confirmauertt breuiter-

ramconffzcluros Pr&tereajaEtafemeiboltdem mare3 exterrainh&rtn-

te agnouit non procuiabeffeab aliqua regione 3 atqueeo magis confirma-

bafur tn fuaoptnione > quodpracedente nocle ventos obferuaueratfoltto

tnconfianttores 3 hanc tgttur ventorum in&qualttatem nonaltundepro-

cedere tudtcabat3quam a terrefiri vento marinum repellente.

j. Jsfmt Saifedo Columbtfamulus , qut naut& hac proferenti re-

fpondtt : 1 haLftarchamem herusiamantetddtxit : tum Coiumbus fa~

multreffonfum confirmans , Vtrum efi , tnqmt3tam ante dtxt.nec dtu efi

quodignem tUum3dequo efifermo, confpexertm. Atqueadeo verumefl,

quod*mdie louis , duabtts horispofimedtamnoclem 3 Qolumbum euo-

cajfe Nobtiem queniam l i^um Ht/panum namtne Efcobedo, l^egiHi-

/pantd acubicuiis3^f dtxr/fe, Ignem njideo^ necproculaterra altquaabef

(efefufptcari. Itaquefolum Qoiumbummanetglorta con^peclarumprt-

murn Indtarum Cjonz^aL Outediib.i.cap.j.

4fColumbusnom India reperta ,primo ingenti Hijpanorumgau-

dto 3mox inuiita& caiumntisexcipttur. Cubam & Htfpa-

ntolam dettgtt. Indt Htfpanos amictftme exctpi-

unt. Htfpant Indos auro^ornamen-

ttSyperfpectem amtcttt&3

fpoltarvL).

C A P V T V I I.

LtMgp A m quantaomnes voluptate perfufi fuerint , poft-

P^fe quam nouameam terram confpexere,nemodicen-

do aifequipoiTir. Alii vixpra?gaudiomentiumcom-

wM§ potes , nouam oram intuendo explere oculos nonpoterant:aliquiperfufilacrymis Columbumample-

clxbantur : nonnulli venerabundi manus eius deofculabantur , &qui eum offcnderant, ignorantise petebant veniam : denique o-

mnesfefe admirandseipfius virtuti humilesieruos ac deuotos fere-

bant. Interea Columbusdemitti lcaphamin mareiubet:egreditur

interram : cvdeie&a arbore crucem ex eafa&amin nomineD.Ie*

fu

-rrrr BBWT TJI»M TWTTH» TTVTTWTT.'i»»CTTIM.TO» TJl» T./T ;TTT/HT.*W^WTAT»/l»T.'i»»."Ji»."*».>.»«JJ»».".,l*.'J»».V»W- ,Jl».,.,tr.W»'

LIBER IV.55

fu C hrifti crucifixi in litore ftatui t

,

1& Noui illius mundi ius ac pofl

feflioncmRegum Catholicorumnominevfurpat. Hocmodo Co-lumbuspropria virtuteatqueingenio ,fecundum Deigratianl

, pri-

mus Indiamnouam aperuit.

N e c^v e minus tamen ex tam mirabili opere , cuius ipfe au- coimu in-

tor & cffe&or extitit, mille in eum inuidorum calumriiascxortxSj^?

"

funt , vti mox dicam. Primum enim Regii fifci procuratores , poft-

quaminHifpaniamreuenerat,Iitemeiintenderunt,iamafratribus

PinzonibusMartino & Francifcoduarumcarauellarum magiftris*

apudRegem accufato,quod,nifiipfiafodoincepto deterruiffent,

regrediin Hifpaniarri ex itinere,nori vifat India,paraffet.

C eterv M,poffeiTi6ne Irtdiar,vt diximus , vfurpata, quum ibi

diutius morari Columbusoperseprecium nonduceret,qu6deain-rulainquamappulerat,exiguaeffet:regrefrusinnauesviterius pro-uehitur& multas alias infulas detegit. Quum in C ubaditora exfcen- Vndi»*nMiionem reciiiet, eam Fernandinam mmemonam gratiamque Fer- gocuba.

dinandi regisnuncupat.Ibi haudfatis libenter ab lnfularibus con-fpe6l:useft:quumq}intereafo quodin ftatione non fatistuta & fida nauibuseffet, metueretrie tempe-ftas nauigia ad fcopulos allifa frangeret , fubito fbluendi fignumdedit.

In d Eprouedusin Haytininfulam appellit,quam Hifpanio-„ Mfamti

lam nuncupat : fedibi iactis in portu ancoris,quem Regium nomi-

nauit, Praetoria nauis fcopulo i£ta frangitur :3 quotquot tamened

vehebantur homines cum maxima commeatuum parte , duarurri

carauallarum ope naufragio erepti fiint. Indi complures peromnemlitoris oram fparfi naues mirabundi fpe&abant , fed fimulac egre-

dientes in terram Chriftianos viderunt,correpti formidine , celeri

fuga dilapfi funt. Hifpani curfu vnam ex iis feminam affequuti adColumbum perducunt:ille mulierem cibo potuque expletam , ele-

ganti&mundoindufio vem>iiubet:moxfignisedodamiuffamqueire ad fuos eofque hortari vt fidenter&fine vllo metu ad naues vcni-rent , dimittit. Illa abit : Barbari feminse circumfufi , eam inufitato

cultuveftitamnonfineingenti ftuporeafpe&abant. Illa Columbicomitatcm &munificentiam in feinterpopulares praedicat : ceteri

huius verbis addu£ti,pr2eterea nouse gentis barbatse &c veftitae viden-

dx cupidine,certatim lintribus fuis carauellas circumdant*

I b i gaudium ingens pertentare Hifpanorum animos ccepit, ccetumnon

quum neminem in tantalndorum multitudine viderent , cui non *""?«f°aurum &C argentum in brachiis,collo & auribus fulgeret : »fcl-»».

L> lamea

'"""^M ga^ «gMM ,,««1MMvam.m fej ej fcj bj iui toi htiM fcx itd uj ggKitaaj bi Ej.nagamhjimsjm mtoim aaanaaimBiaiten^

mmm

m

mm

m

mm

m

se^ I

*G

C

V

H AMEHICiiam capetere ab Indis vltroincipiunt : &illi,quieasres paruiface-

rent,cuilibet liberaliter&: hiiariterdabant. Columbusquumtan-

tum Indorumin nauibusvideretquantum vixillae caperepoterant,

in terramcum multisHiipaniseuadit.Ibiquumabeiusloci Cacico

(ita regulospatrio idiomateappellant)cui nomen Guacanarillus,

fumma comitateexceptuseiTet 5 muneribusinuicemdatisacceptiC

queambofidemfuturaeamicitiseianxere.EumColumbusindufiis,

pileolis>cukellis,fpeculis,crepitaculis , 6c tintinnabulis>donauit:biomedif& £ ac j€US contra fatisma&no auri pondere eum remunerans, efuisGlauct per-

i- -i ••t -w s-> i rr

mutati: ahquot militcum lintnbus patrns ( llii Canoas vocant) quiadefre-

rendas interram res & onerafradbe nauisHifpanis operam darent.

Quam quidem illiadeo amico animo&: propenfo ftudio prseftite-

run t,vt fi fux \l\x res effen u

1. <Petri Martyris hiftoria refert , Chriftophorum Columbum ft-

ntulatq^ in terram excendtfftt ( faclumautem ideft m Guanaham par-

ua lnfula )ingenuaprocidiffeyat(^fublatisad ccelum mambm , fufisc^prd

gaudtoiachrymis', hanc adDeum orationem habutjfcj»

a DomineDeus &ternef$omntpotens ,facro tuoverbo cceluwu ,ter-

»i ram y&marecreaftt. ^Benedtcatur&glortficeturnomentuum. Laudt~

3> turtuamaieftas ,qm dignata eflper humtlemferuum(uumprocurarc^,

<vt eiusfacrum nomen agnofcatur & publtcetur in hac altera mundi

fpartcj*

Egregium ColumbifaciumfquianiereiiqudsaBiones^gratias Deo

tgerit £f agnoueritnonpropriafctentia autprudentia ^fedpecultaripri-

utiegto atcfedono Deifeprimum omniumhuncNouum orbem repertffejn

quo tpflus cognitioftreretur.Si Hiftant hocexemplum imitati,Deo confe-

crajfent omnes Prouincias.quaspofleaobferuarunt , nonfubfequutifuif

fent adeotragiciexitus,quales tnflra videbtmus.

2. Tres fiatres qutbuscognomen Tinz^ones i Palos HtFpani&quo~

damportu oriundi& duarum caraueilarum ( idnauigijgenus )qmm

prima Columbinauigatione ,tn eutsclajfeerant , magiftrt,inutdentesglo-

ru Columbi adqutflta ex hac nouiorbisaperttone ,fimulatquein Htffta^

niam redterunt ,jefe Columbo oppofueruwL> , accufantespereumnonfle-

ttjfe ,quo minusnon conlpecla Indta in Hrijaniam redtrent-j :ftdab tpfts

compulfum *vt vltra porro pergeret t eam ob caufam J\Qout orbisaperti

gloriam fibi deberi3non Columbo. Vt <verb huprobarent , nondefuerunt

tpfis tefies , qutppeomnesquoshabuerunt naut& , f$ tilisfangutne tunffi,

(jfexeadem ^vrbeoriundi. Infumma , tantum (uis clandefttnis confiitis

effecerunt, *vt licet Coiumbus aperti noui orbis laudemauferret , Ta-

lafiiarchi ojficium conftqueretur ,implicarent tamen tUumlite aduerfus

fifcum

9>

lai miiiiinig.TOr WIW THTWHtomhlwmrw» » »/j ».WT.YT TVOTTOTVtT T. 1TT./T T,TrT,-;TT.^T.ItT.TTT.'TTVT T. T T.'JT T.'iTTA» W.-JtT '.T 1>H9>.1Mjai.1» T.VfMWMJMlMmng

LIBER IV, ^%egis,quat6ta ^ttaconfltaatmeft^DominusPrantifcmeius

Ftltus natu mator,Patrtmofftctofucceffor,prtus <vtta excefttt^uam Ittis

fnem ^vtderet.

3. sAmtffa a ColumboPr&iorianaue,cuinomen GaUega,plerique

4ma™nt deinduftrtaidfaaumwtpartemfmruminItnqueret

:<vt reuera altquoufttc reltqmt Outed Ltb. it. Htft. Ind cap.6.

f Indtdefunefto Htfpanorum infuasterrasaduentud&monumoraculismdntti. Prtma colonta Htfpanorunu.

Qolumbustn Htfpaniam reuerfus

pr&miisatigetur.

C A P V T V I I I.

I r ab 1 l e m infulares illi Indi cuiufdam 1 oraculimemo^riam tenebant,inde a patribus traditam

, quo vera&; fu-turapraxiicebantur

: Nonmultisvidehcetabillincan-nis venturam in eas barbaram gentem , quse fimulacra

deorumterraeallideret, &fihorumipforum fanguinem effunderet.HocficertetumiIIisveniiretinmentem,nontamfefto cumtrium-pho&IartitiaaduenientesHifpanosexcepiileHt.

Cetervm quum peteret Columbus vnde metallum illud

fuIuumnancifcerentur,iIIinutibus,&fignisdemonftrabant,equi-bufdam fluminibus mediterraneispeti

, quiexaltiffimis montibusdecurrerent. Affluebatintereaquotidiecxomnibuslocisnouaeius

gentis&copiofamultitudo^vtinufitatasnoftrorumhominumbar-bam geftantium formas cultumqjviferent:fru6tus,pifces. aurumpanem & ahaalimenta

, vndiqueafferentes : ac firrr;arum moreml Mfmm§ltigia,ntu(que Chriftianorum imitantes , quoties hi senua flexe-^^-rant

,fledebant fcilli

;Chriftiani reuerenrer oculos in ccelumfbftu^™

Jerant:Indi panter& ipfi tollebant detlique quidquid ab Hifpanis **jff in~

adrecitandum Aue Mana mane&vefpenconuenientibus fien fo-Ieret,itidem ab iftis fiebat.

CoL VMBVsipfenonmediocriktitiaafFeauspropternouasillas repertas terras, auri adeo & argenti feraces, quum Hifpaniamrepetere&alteriusinuentimundinunciumipfe Regiferre cuperet:cum bona Cacicigratia domum coftili Iatcrculoexftruit.Eo locoduodequaaragmta Hifpanos relinquit, qui ad reditum fuum res in.fuk fedulo&accuratc explorarent: prsmonitos vt in omnibus pru- tmZtdenter&modefte fefe gererent. Haxprimadomusab Hifpanisin^^"India extru&aeft: Columbus cumreliquis foluit.inde fecum fex^"'

^ 2, Indos,

n

3^ A M E R I C y£

Indos, omne aurum quod a Cacico acccperat, Pfittacos aliquot*

Maizii paniculas(quas vna Indiearum frugum eft) 6c alia Indiscpe-

culiaria&nouareferens. Profperocurfu&incolumibus omnibusin Hifpaniam peruenit , prseterquam duobm Indis qui in itinere ex-ftin&i funn Appulfum Rex &Hegina quam honoriflcentifrime ex-eeperunt,confidereeumcOramfeiubentes t & inaulaquidem In-dosabeo aduedosquodprorfusnudielfent^mirabundiomnesin-tuebantur

: nec minus ipfi quoque Indi obftupefcebant, quum Re-

gem&aulicosveftitoscernerent. Rexvero Columbuminfignibushonorum titulis au&um fummum Occani Prafe&um delignats( Almirantem vulgo appellant ) &ei omnium regiorum ex India re-

dituumdecimamattribuit. Bartholoma^um quoqueipfiusfratremHifpaniolse infulse praeficit»

i Qv o d de Oraculo iliofcrihtt , itafe habet. Cacici& Bohitij( id

eftRegultiO) Sacerdotes)penesquosantiqua rerum quondamgefiarum<veldtUarummonumenta a patrtbmfine literistradttamanent , Chri-fiophoro Columbo Htfpanis narrabant > Garionexij (actcipatrt £faltert cuidam Reguto cuptdinem quondam ortamfctfcttandt e Zemtbwt{sdesl numtnthmfuis

)qutdpoftjua tempora euenturumfataportende-

rent. Jdporrb ,4t extorquerent ab Jdolis ,qutn%dtes conttnuosab omnictbo &potUabftinutffejempm^tlludperpetuoinluffu&/acrymis egtf

fe. Ergo hisritepefaffis , tandem refpondifft ZemeS , Quanquamfita tnoccultoteneria Dm^futuraceUrthomtnesfattmeffet.mouerttamenfetpforum reltgtone vtventurapanderent. ftac^fctrent <uenturam nonmultos posl annos adeam tnjulamperegrtnamgentenu \ vtros vefitbttf

amtcJoSypromiJJa barba, ^gladtis mtcanttbmaccinclos.qutbmmedtumhomtnem vno tctlifecarent 9 qui vetera Deumfimulacrafolo alliderent*prifcosfacrorum rttm ceremonias abolerent , Ithefoseoruwvelma-

clarent^elltbertatefublaiamomnefcelerumgenm cdfrumperent. Tamhorrtbtlis oracult carmen memork *Vtproderent3flebtlemquandam can-

tionem(quam Aretto 'vocant) velut elegiam , compofuere^j • eam dtebm

atris £ffefiis quibufdam trtfiibm lugubfi& querkla voce cane*

bant. Ceterumtta poftmodum euenere oninia <utipr#-

dtxerantZemes , f$canshant Sacer-

dotes : fiicutifeqmntia

docebunt*

sl

LIBER IV- 3?

W SeCundaChriftophori Columbiin Indiamnauigatio.Hifpa -

moiafanguine Hifpanorum imbuta. Ifabella colonia a

(plumbo conditur. Indorum aduerfm Hi~

fpanostumultus.

C A P V T I X,

Olvmbvs omnem Regi itineris & rerum ab fe ge-

ftarum fuccelTum expofuerat 6c praeterea gradu ex ea

infula fa6to jampliflimas 6c ditiflimasalias oras aper-

||turumfepromiierat. Itaq^Rex trium Liburnicarum

|"&:quatuordecim carauellarum clalfem inftrui iubet,

&ineam vltra mille ac quingentos homines impo^ni , maximampartem mechanicarum artium opifices , 6c quidem carumquasilli

terraemaximeneceflariseeflent. CoIumbuspr3etereaequis,bobus,

ouibus, fuibus , capris,fceminis maribufquead propaga^dam eius

generisftirpem:deindehordeo,frumento, leguminibus,& omnis

generis plantis ac frugibus ,m naueis prouifis 6c collatis : fecum trti-

am facerdotes & monachos abduxit , qui gentes illas C hriftiana re-

ligione imbuerent. Poftremorebus omnibus neceflfariis munitusinftrudtufqucanno m. c ccc.xci i i.die fecunda Septembr. eportuCaliciofoluit.

1 CoLVMBvs,iam Almiransregiusjinlndiam renauigans,mul-

tO alacrius quam prius fecabat flu&us , quatuor Indos reuchens

quos Rex bapciiari curauerat:& Canariasinfulas praeteruecl:us,pau-

lo magis Iseuorfum quam priorenauigatione curfu in Africum ihfi

flexo , Defiderataf infular confpeclum habuit. Ea prima ( vti an-

te diclium eft ) illi a Canariis occurrit tellus : fed neque in vllanl

eius oram egreflus , neque vllo eius portu taclo magna curri

alacritate & Hifpaniolae defiderio cceptum iter perfequutus eft.

Eam vbiclafle tenuit , longe alio ftatu reperitquam reliquerat.

quippe omnes Hifpanosab eo depofitos Indi ad vnum macxaue- mfpaf!i

rant. Aimirans eueltigio legatis ad Cacicum Guacanarillum mims,ftupris&ia*

fcifcitariiubet , quamamcaufa mortis fuis hominibus fuiflet. llktroawu

'

nunbus atque alns lignincationibus quibus mentem fuarn vtcum-7&*M?*«»

que exprimere poterat, refpondens , multum&grauiterconque-^W ',f°

ftuseft : ^Hifpanospofteius difceflum, fuorum coniugcs ftuprare,

eofqueipfos fuftibus atque indignis aliis modis accipere ccepifte,

nequeillostamenafuis vllodi&ofa&oveefleviolatos : fedveriifle

quendam nouu Regulum , quales multos potenteshaberetea infu-

la , quibarbatos homines fedes in fuisfinibus capientesatdue xdUU 3 hcia

! &£5 <m -sa '.yJ E3 i£ £3

5? A M ERIC^ficia molientes na£his , veritufq; ne infulam totam aliquando fubi-

gerent,omnes ad vnum trucidaifet.Se quidem , quum cafam Hifpa-norum conflagrantem vidiifet, ad opcm ferendam pro officio ac~

curriffe. Sed mex vires ( inquit)parum valuerunt : &graui vulnere

„ i 6his fum,vt videris. Simul hxc dicens,crus falcia bombycina inuo-

lutum oftendit. Sedhaec fimulata omnia 6c falfaerant,quemadmo-dum poftea Columbus cognouit,Hifpaniseomiliis,quifafciisfo-

lutis 6c infpedto Cacici crure , nullum vulneris aut cicatricis veftigi-

um vidiiTe feretulerunt. Atqueindeillis hauddubiafuipicio,Guarcanarilli confiJio atque opera Hifpanos interemptos &: cafam incen-

famfuifle,quodilli,aurum viextorquendo,feminasconftuprando,

&aliafcedafacie;ido,nullis verborum ac rerum contumeliis inln-

dos parcerent.Plerique Chriftophoro Columbofuadebant vthanciniuriam vlci(ceretur ; fedille veritus ne maius detrimentum accipe-

ret,vtqui vires atque opes indigenarum nondum penitus noftet,

cohiber^femaluit&vltionemmeliorioccafioniferuare.

I n t er e a e nauibus fecundo in eam terram egrelfus,cum fuis

pVincipium coloniae dedit, quamin memoriam ifabellaereginaelfa-

'J^*'bellani vdcauit i mox ad Cibaui J aurarias (islocus eftinlulaevnde

aurum efFodiebatur^arceexftrucla munimento vaIido& adimpe-

tusIndorumarceridosidoneo,Bartholom^umfratreminiulaePr#

fectumrelinquit. Ipfe tribus carauellis adnouas terras veftigandas

profe(51us,CubaelatusMeridionaIe,6cIamaicamck:aliasinfulas,a-

peruit. Irt aliqua earum litora exfcenfu faclro , a nonnullispopulis se-

quisoculis vifuseft: moxindeHilpaniolam repetens ,commodumnactus portum S. Nicolai ndmirie infigneril fecit, In eo portu iactis

ancoris Almirans coriftitit, tum vt fuis tempeftiua quieta refe£tis,

tum vtcarauellis inftauratis , quseiamomnibuscompagibusmul-

tamaquamaccipererit,moxindeaddelendosCaribas,&exurendos

eortimlintresmoueref*

S e d tum forte graui morbo correptus , eam expeditionem o-

mittereinpraefentiacogitur , & inlfabellam valetudiniscaufapor-

tari

:

4 vbi multos Hifpanos vita fun&os , alios morbis implicitos re-

perit.aliiquibusvaletudointegra fupererat,Bartholom^ifratriseius

imperiis parum obedienter acceptis,non paruum tumultum motie-

rant. Cacici praetereaaliquotpropteriniurias , raptus , homicidia,ra-

pinas,cetcraque abHifpanis multis infulaepartibus perpetrata fla-

gitiafacinoraque,fumptisarmisrebellionemcceptauerant*

timllt' Qvinetiam maximapars Infularium,nontantumincuIta ru-

^humT n> nu^a frugum fuarum iementefac1:a,reliquerat,fed quidquid eti-

am

ltll UUIUU IUI ILH Irrvir reirr.-nr.irr.-nr.rrr.irrJiTrMrr.lwr.-.rr.Tl rmw.vt

r

.m w .-jt»» w.:f f.

'm WWi

L I B E R I V. 39

aminagiisvruiefTepoteratjidomnevaftarantaccorruperan t,vtnu-

dum^cfteriiefolumHifpanisobiicercntfperantesperegrinamgen-

tem,vbin]hiIvicT:uiidoneum reperilTet,tandem infula excelTuram:

imo ipfi quoque adeo quum indignis modis habititam mifcrabi-

Jem feruitutem pati non poffent, abiecta fpe & omnibus vitae fola-

tiis, vulgoinediafeipfosnecabanti Golumbus3fumto aprudentia

confiliojn omnes Hifpanos feditionum autores 6c fcelerum com-pertosvltimofupplicioanimaduertit * & CacicQsipfosquacumq-,

ope potuit reconeiliare llbi ftuduit. Ex ea feueritate , tantum Hifpa-

norum in Almirantem odium ortumeft, vtquum eorum flagitiis

& latrociniisindulgere nollet, ne nomen quidemeius sequo animo

ferrent. Quaexre factumeft vt multi deeo &: fratreeius ad Regemdira&atrocia leriberentJtaqueGolumbusfimulacconualuit, in

Hifpaniamregreffuseft*

/. (zAnteqnam ea clafiisfolueret eportti } Catholici ^R^ges Curfo-

remRomam ablegarunt s quifuulegatis , eoprofeclis t>t PonttficemAle-

xandrum V I. Jalutarent , Relattonem exhtberet earum Prouinciaruni

recens inuentarum : ea wdeltcet decaufa, *vt iujiiore titulo , animicogi-

tationes in aclum deducerepoffent , nempe <vtpromouerentjidem Qtthd-

Ucam. Pontifexhu intelligens ,proprio motu& Ipeciali authoritatede*

jdtt Regtbus Catholicis £f ipforumfuccejforibus quafcunque Prouincias

inuemre poffunt in Indta Occidenta/i , duclapro limite a polo adpolum

per diametrum/tnea centum leucis vltrainfu/as Acoras , totidema

Gorgadtbus>qm vu/gode (apo uerde cognominantur, Vniuerjum or-

bemfecabat h&c linea , & diuidebat eaqm erant occupanda a Regibta

Lufitanu (aflcll&wt quidquid^ultra/ineamcomprehenderetur^ver^

fus occidentem, Regibus Caf/eU& cederet>modo non poflidereiur ab vllo

alio Prmctpe Chrtfttano $ £f qutdqutdcis iineam effet , Lfifitanis. Deiri*

de ipaclisfaclisAnno m*ccccxciiii. inter Lufitanu Regem foan-

nem emsnommis II. Regem Caftei/a Ferdinandum Itnea trans/atst

fuittrecentisfeptuaginta leucis <vlterius verfus Occidentem. Sed£falia

controuerfiafuborta inter pr&dtBosReges deMoluccis InfulisAroma-

tum cauja , qmnondum decifa efl.Ouiedus lib, 11. Htflorm Indica : @f

GomaraHtftorU Cjeneralis cap.x c 1 x.c^(ubjequentibus.

2. Triginta oclotlli Htfpant d Chnftophoro Coiumbo in Hisfa-

niola reltcltfub pr&fecluraCenturionis ^odertcide Brana£ffubMa~

giftro quodam foanne,nobiii Qhedrurgo3maxima ex parte naut& erani»

tnaleeducati £f 'vt/isanimi homines. Eam ob caufam ^flatimd Columbi

difcejfufingult ( 'vtpoftea Co/umboipfilncoU retulerunt)eorumqut alij

altis fubfittuti erant 9Jiquidprimishumanitus accidtjfet , imperare vo-

4<* A M ERICilebant : itaq^interfidiutfi, bintautternifimultuntliperinfulam vagarieceperunt 3 viminferentes multertbus& virgintbtis , & inJumma Itcen-

tia vtuentes. Jndi tniito eorumfacinora perpefitfunt 3 quamdiu mde-rurii eos coniunclos-.fidper infulam deinde dijperfos omnes trucidarunt.

j. Dtttfiim&fitnt tottus HiffanioU IrifukmetaUtcA <vem 3 apudflu-menGtamico. Tropugnaculumtflicextruclumnomen a D. Thomaac-cepit , quta quiprimt <venam aperuerunt ,puri aurigranain ea inuene-runt. Etusreirumoreadreltquorum Htffanorum auresperlato 3fidemnonadhtbuerunt , donecoculis confpicerent& mdnibus tra&arent. Indiporro ante Htfpanorumaduentum iftas verids itacontemriebani , <vt ntfi

aurumfupraierramffarfumtnuentrent , nondtgnarentur , adtlludin-

quirendumjerram vertereu.

4.. Inter reltquas calamitatesquibus affltclifuere Qhriftiani ,dumQhriftophorus nouaA regiones tnueftigat, prtma futt quatuor nauturru

amtfito ficundum Infulam Ifabellarru 3 tnter quas futt pr&toria annoxcniii deindi , cum njrberp Ifabeilam condere cceperunt. Jndt indigna-

tifi tales habere vicinos , qui tfttcfedes vellefigere vtdebantur , rem ad-

greffifunt admirandam necante audttam,vt tllosifttnc abigerent.J\(amJationemfolttdminiermifirUnt,^abfumptofuo Mayz,o , iucca (genere

planiA ttiis in ctbo vulgari)fefefuftentabant , atqf defirta regione a Chri-

ftimis habitatd 3 inintimam Infulamficejferunt. Htfpantnon animad-

uerteruntqudmditi annond aburidarunt i fed tlla abfumpta 3 dum inter

Indos reqmrere coguntur , miraiifuntfinihtlinuenirt_j. Vndefattum

httmifirt Htffani ffabel/a&D. ThomA ^urbium incoLpaulatim tabe-

ftentes 3 inedia & famemorerentur. nAdh&cpafitm in agris iacebarvL»

lndorum fame exttnclorum cadauera 3 quorum fcetore aer infettus pe-

ftemgenerauit , quamaxtmus numerusfuttfublatus. Accejfere prater-

ealues venerea , & alij morbi tncurabtles ex vfu malt fucci ciborurru.

Magnym errorerri admtfiruntprimt ittt Htffani 3quodIncolarum ani~

mos ftbinon conciliarint ,antequarrueorum regionemfibtfubticerewt>i

multo enimfelicius remgeftjfent.

f Supplicium quo Columbus Htfpanos affecit 3 prafertim Cafpa-

rem Fert^ ArragOntum3quem cruciaffigi iufttt/eltquos tm irritauit, ut

mondchus quidam Builnomine» ordtnis Benedicli , e Catalonia oriun^

dus,eomt(fuscumaltis vt Indos adfidem Chriftianam conuerterent ,e'ms

reicaufa 3facris interdiceret , f$ Columbum fulmtne etiamferiret. Co-

lumbus contravetuit nequidexfuopenuhuicmonacho £tf reltquiseuts

fodaltbus3neque etiamfacerdotibusfubminiftraretur.Petrus c^Carga^

ritaD . Thoma Pr&feclus3atque alij Nobtles njiri tfltcprafentesrem com-

onereftudueruntfedadtempusduntaxdthj&c conctliatiodurauit.NamftmuU

LIBER IV. 4i

fimutatfy Columbus inHifpanum altquem turidice agere volebat , oppo*

nebatfe hic monachus , Columbum dfacris arcebat : Columbus vero

monachumactbo. T^jeges Catholtct tfta tnteUtgentes , eo ablegarunt No-bilemquendam 'utrum Ioannem Agnadum regtis Itterisfujfultum , qm-bus <vtram<fepartem in Htfpantam euocabat. Qutedus ltb.ii. cap. ij.

1fInufitata njisturbinum in Htfpaniola. Etm malicaufam Indi

Htfpanorumfceleribus & flagtttis trtbuunt. Coiumbui

Htfpaniam fepetit.Htfpanorumab tpfius

fratrefecefio,(ffcelera.

fefi^^^^ EReos diesmirabilis & prddigiofusquidam cafusin

jyj if§^*j|§ tllis terris interuenit * qUemquia Confideratione di-

llllw? gnuseft,nonpra2termittam.Monnulli exiftimaban t

g humani geheris hoftem > quurn fibieripie faucibus

JSidt animas > quaepef Baptifmum feruandae elfents

jegre rerret , tantos turbinum furores , procellafque emifilfe. Alij

difcordias feditidnefque ex Indicis fpoliis & opibus erupturas , eo

oftento portendi arbitraban tur, Vulgi ferme opinio harc erat , figno

Crucis,quodin vexillum falutis erectum ibifuerat , exillisinlulis

violentereiici 3 &earum geritium dititina velut poifeffione detrahi

tartareos fpiritds, quos per tot setates bruti illi homines pro patronis

fuis&numinibuscoluerant.Itaquedumpr2ecipitifugaruerent,tan-

tas ftrages &C pdrtenta edidifle.

Porro cafus eiufcemodi fuit.Ab ortu tanta ventorum rabies

coorta eft ,qdalefn nuricjtiarri antea Infulares fe vidiffe aut audiuifte

meminerant : in primis veherhentiifimus quidam Typhon , (quem

HiipaniFuracanumappellant)tantdiriipetuirruit,vtcoelumiimul

ac terras rapere fecum Sc mifcere velle videretim Omnes improuifc)

malo attoriiti prarfentem mortem imminere fibi ante oculos , con~

fundielementa , &C firiem rerum adelfe , vulgo pauidicredebant*

Tum vero ingentifono ccelum ftrepere , 6c interhorrendos toni^

truum fragorescrebri micareignes , aerincendi fulguribus : nox in~

terdiu omnibus no&ibus higrior denfiorq-, adeo vtper obfcurum

alius alii occurfantes , mutuo mtueri non poffent. Errabundosho^

mines , defixis praeformidine animis & lymphatis fimiles per vias

perqueauiadifcurrerepaftimaCperuagariceineres.' Tanta viinter*.

ea furentium &horrerido Cum ftridore coliudtantium ventorum,

vt iis ab radicibus crutae arbores , & auulla montibus fiixa magno

cum fragore in planum prociderent : & ea ruina ingenti villarum

E mapa»

*t AMERI.CiEmapaliumqjftragefadajrnultos mortalesopprimeret. Solidas veroetiameumincolisdomusfurioiiillitutbinesfublimecorreptasc\:ab-

fbrptasdiilipauere* Quib. exmalisgrauis vndiq ; earum gentiuplan-c"his 8c mcefticlamores exaudiebantur.-paucishorisingcntiadetri-

men ta aecepta,vtne tres quidem naues que. ad portu fecurain anco-ris ftabant,eius calamitatisimmunes effent. Ancoris.n. ipfis,quam-quarobuftis,frac1:is,&ancoraiib<fi^

nauticisprofundomerfaefunt. Indicomplurcsfpeluncis abditidifl

crimenefFugeruntrindetamen reitamnouaeprodjgioperculfiadeo& confternati erepferunt, vt vix animam reciprocare aut quidquamproloqui poifent, adeo vocem inufitatus pauorincluferat. Scd vt feex tanto terrore collegerunt infularesifti,longealiter eadereinterfe difeeptantes fentiebantac C hriftiani. Quippe eius cladis caufamflagitiofis foedifqueHifpanorum exempiis affignantes,ccelum in„

Ll^t feftum^fo vmm nevera fueriteiusrei caufa,an alia quaepiam^fapientiorum potius

SS!"qu^m meo ve^ iHorum mdieiis exiftimandum delego,

Qvjncvve abillincannis duae aliae eiufcemodi procella? inci-derunt i fed vltima inter paueas memorabilis , totam infulam mira^biliterconterruitiC^ippeomnibusfermefatisftragemintuIit^ma-

ximam partem aedificiorum &; torculariafaccareaeuertit: armentaquoque propeomnia&greges fcedeinteremit. Etiam Hifpani fa-me periclitabantur , ni Deus earum mifertus n^ues cx Hifpania op-portune adduxifTet , quse farinam , nauticos panes ,& ceteroscom-meatus abunde fubueherents

C et e rv u Almirans priore illo tuibinefra&as Celocesex^templo reficiiubet,quumeiusreiperitosartifices multos & omnisgeneris fabros haberet

: moxq; vt illae infta urata? funt, ipfe qua ftrageillaventorum>quaIndorumcIade ftupefa&us &confufus,ve!ainHifpaniam feeit. Quoquum fecundo curfu perueniiTet * e Calicioportu per difpofitos equos in Regiam profe&us, Reginouasabferepertas terras expofuit * aurum& alia rara ob tuli t :& narratisqux iri

Hifpaniolaacciderarit, iudickquoque& proceiTus Hiipanorum in

quoslegibusegerat,exhibuit:fimul malignasobtreelatorum infecalumnias & falsbobieaacriminadiluens. Rex Columbi fidefatiscompcrta,qubd tantum auri aduexcrat, vt aliquot etiam palar libra-leseifent,dcinde excommentariisquaeattuleratadorumeiusinte-gritate fpe&ata& probata , eum vltro confolatus gratias quoquepro tantis eius infemeritisatqueofficiisegit : monuittamen vtinpoftcrum ,panarum acerbitate remiiTa.cum Hifpanis,qui tam Jon-

ginquas

LIBER IV. 45

ginquas terras fui obfequiicaufipeterent,paulomitius*agerer.

M o x duodecim carauellas armari iubet, eafque omni gene-

re commeatus inftruCtas Columbo ad nouam expeditionem attri-

buit. Ipfe confeftim duoex eaclafle nauigiaad Hifpaniolam rc6ta

tcndereiubet,& vtfratrem fuum adeantedicit.IIla quum profpero

curfu eb perueniffent,fortead Occidentaleminfulaepartem appu-

lerunt,vbi tum agebat Roldanus quidam Ximenezrquem ex v'\\i6c

obfcura perfbna Iuridicialem pr^torem defignatum,C olumbus ex-

tulerat. Sed is tum multis Hifpanis in partcs tra&is 3 feceifionem fe~ f^itionumL

• t\ r n • ' rc &ciuiltumceranquum arrogantia contumaci Praerech impenum exuiiiet, quo uuwum in

licentius omnibus legum frenis folutus Iatrocinia &; quaelibet fla- H#""o/'*

gitia per Infulam exerceret : quod Pradre&us pati non fuftinuiflet* Is

appulfis eb vbi tum cafu erat duobus illis nauigiis, Hifpanos qui in

iiserant conuenit, lblicitat, dc Infularium opes obuias paratafque

oftentans, docet , fi (ecurn facere vellent,liberrime omnia barbaro-

rum mapalia peruagaturos , atque inde a nullo impediente, egefto

auroacrerumpreciofillimisbreuiditiiTimoseuafuros. Qua lpela-

befactatos facile impelht vt omnem fortunae ac rerum fortem cumeo mifcere vellent. In primis ergo commeatu quem naues attule-

rant,auidius ipfe acceteri fe explenninde praedabundoagmine in-

fulam peruagantes , promifcua licentiaipoliare, verberare, occide-

rerdenique nullum genus fceleris , li bidinis , auaritiae,inindigenas

praetermittere.

C aC icvs quidam,Garionexiusnomine, quumditionemfu-amomni belliclade aChnftianis vri 6c res fuasiuorumqueanteo-

culos fuos ferri agique videret,iuncl:iscum alio Cacico(Marabone~

fum vocabant) viribus , defendere fe ab eorum iniuriis &: latrociniis

ftatuit. Itaque fepe cum Indorum manu , quos in focietatem ad-

fciuerat, e montibusin plana degreffus, vbi Hifpani ftati-

uahabebant : quofcunque ex eis caperepote-

rant ipfeac focii,barbara rabie ex-

carnificantes fruftillatim

difcerpebant.

I ^^ua^^^,M t-t ^»«1 til UJ Kl 1^1 fcJt^M KlfcJ liJ lUI fal tailhJm toi fej K| fcj KJKJ»IEJ BMEJ BJ iaIMgg

44

Columbi

ffttia in ln~

diamexpedi-

m. -

A M E R I C iy Columbus tertio in Indtam nauigat. Cubaguam infulam

Vnionum detegit. Frujira Hijjjanorumfeditiones

componerelaborat.Indosper-

dueUesdomat.

£ APVT X L

V m hi tumultusin Hifpaniola agitantur,Almirahs c

portuS. Lucari foluens cumrebquaclaffe,aririo ki

cccc.xcvn i;vigefima o&aua Maii,curfrim in Ma-

num.

deramdirexit. Eavnaeftexfeptem LufitanorUm iri-

fulis cjuas illi Azorias appellant. Illic autem nauiga-

rcmulto tutiusduxit, tum quiabelliid tempuserat , tummaximepropter piratasGallos,quiiam famalndicarum opumexciti , prse-

dandi fpe maria illa infeftabant.Inde prsemifTis recto curfu ad Hiipa-

niolamfexcarauellis,ipfetnb^reliquis verfus Gaput-viridefeuGlor-

gades infulas denYelehs > propius ^Equino clualcm lineam iter fuurri

direxit , & in ea nauigatione multis malis conflicTatus eft , tunl

obmarismalaciasjtumobimmodicosardores , quosmenfeluniocuUguAin-

ejja2eftas intenderat. Vixtandem quum Indiam attigiffetjfinurii

Parienfemingreflusin Cubaguam appulit,quamipte Perlarum in-

fularn nuncupauit. (juiusnominisorigorisecfuit. Almirans quurri

eumftnuninauibuspercurreret,fortequibufdam Indis quie lintre

pifcarenturcohipe&is e nautisfuisaliquotfcaphapropiusadebsac-

cedere: iubet,&fcifcitari quinam ii homines effent5&; quas terras iri-

colerent.Naut^raptimlintremalTequuti&iiieumtranfgreiTiJndis

fefe adiunguntatq-,illinil confpedu tuncprimum a fe viforum ho-

minum conterriti,eosetiam, vtpulcros viros, fummacum volupta-

tc afpe&abant. Hifpani oftreas m pifcatorio illo iintre confpiciuna

quas 5 eduleis efferati, quumaperuiffent, plenas vnionibus reperi-

unt^vndemaiorillisl^titiaortaeftiPeruerrerantadlittus : ibiinter-

ramegreffi, mulieres Indicasvniones pulcerrimoscollo &brachi-

is geftantes confpiciunt : Sdllos quidem ei gentiadeo viles , vtirt

vulgaribus & quotidi^nis feminarum ornamentis fimplieiter ha~

berent.Siquidem pro catinb fi&ili , 6cco quidcm fracto ,quem nau~

ta Hifpanus Indicaemulieri dedit, ea illum contra quatuor rriargari-

taru fertis feu lineis muherata eft\ Illemuhere laetus& di ues ad naues

rediitjomnib. vniones fuos oftentans. Qua exre incredibili volupta-

te affedtus Almirans , clara voce ceteras nau es cireumuehitur , &: fo^

dosaffatus:Nos3inquit,additififImammundioramappulimus.

I ND E

1U1 Ullliurag . IBf «BM1HI

«

M.TMtTJHTyjlHW«W»Mm »wt TmrrgarTiTTTWTTTiT t.tt t TT.-.TT.-.TT.-.T T«» T/i» T.-gT71TT.^TT.T»T/WT.-)rT.-arT.7rr?yT.'JTT.<JTT.^»¥ t.W.W T .

-J» T.VT ».

'fl T.V» T,'J»WWW»W»»I» 1

L I B E R IV. 4,

I n d Epropiusterraefuccedens, Cumanaefiuminisoftium in~

ue&useft. Indigenaequum viderent carauellas , tantaemolis opera

«5ctamaffabrefacl:a,deindebarbatorumhominuminuiltatam fpe~

ciem dcmirarites,interfevulgb dicebant s Quinam aut vndefunt

homines ? S uperne , an ex aqua ? Mox quibufcunq; fciebant autpo-

terantnutibus acfigriis*perlegatos ab Almirante contendunt vtin

ealitoraegreffus,cumipfbrum Cacico congredi vciit&fuicopiam

faciat : quippe illum eius videridi ac cognofcendi auidum effe. His

auditis Columbus:etfiomniaberieuolentia:fignaatqueindiciapra£

feferrent , doli tamen aliquid fubeffefulpicatus > in terramegredi

metuebat. Id poftquam deprehenderunt Indi > multi eorum cara-

uellas ingreffi, Almirantis poteftati femetipfos vltro permifetunt,

purarri omnino acfinceramamicitiam demonftrantcs : neque na-

uigiatantumipfa,velutdiuinse potius quam humanse artis opera,

intuebantur : fedadomriiaarmamenta,ancoras,vela,ancoralia,&

fingulanauium inftrumenta i defixis pra? admiratione animis obftu-

pefcebant.

Almirans verb iplbs poftquam dmrii comitate excepiffet,

abeuntes qudq°j cultellis , fpcculis , &tintinriabulis , casterisque eiut

cemodi minimi precii rebtis murierattis , quam accuratiffime potuit

fcifcitando exfequutus eft , vnderiam haec baccarum& margarita-

rum decora petererit. Illi oram maritimam quae Cubaguam fpe&a-

ret fignis indicabant, ibi fe eonchas vnionum feraces pifcari. Itaque

Almiraris Hifparios aliquot egrediin terram iubet: eos Cacieus do-

mum fuam inuitatos vinoepulisque morepatrioapparatis,quam-

quam (purcis , hilariter excipitiquurnq j ab illis vniones expeti intel-

hgeret,datmagnacdpia,vtquiillis aburidaret,necpluriseafaceret

quam apud nos fiunt globuli illi vitrei , quos precatorios vocant.

Hifpanitantisdiuitiisexpleti,ad rtauesredeunt : Almirans mirifice

eocommerciocontentds inde foluit $c Veh-caput circumuectus,

mdx traie£to mari breui inHiipanidlam appulit , vbimagnos mo*tus& feditionum turbas inuenit.

tvs e vtomniacomporieret, fcfiptisadRoIdanumXimeriem^^»feceffioriisautoreriihtteris,m

fe&ivolensredeat, neudelinqucrepergat &: prauisexemplis Indos^"^"ipfbs auertere. Quippe non his fadis neq j ea via fperandum effe , vt mre mitm

illi ad fidem ndftram adduci poffent : neqs ampliffimam illam Ale-

xandriV % pontificisbtilkm cjuse Regibus Gatholicisditioni fuae

adiicere eas terras permiferit , ebfpedare vtriouae ilhegentes indi-

gnismodishabeantur rimbpotiusvtbenignitate&honeftis exem-

1

46 A M E R I C £plis allicianturad ample&endam fan&am fidem Chrifti feruatoris

8tredemptoris noftri»

faiumnk Hjec Almirantis monita& preces afpernatus Roldanus,fec"tae

^fumlo?caputac principem fegerereperfeuerauit: moxetiamBartholomari

frams. Infulae praefe&i adtionesapudRegem perlitterascriminatuseft,fe-

uitiam ei&tyrannicum imperium obieeT:ans,qui videlicet minimis

& leuiffimisde caufishominesin patibulumageret:imbprasfe6tos

omnes illos fuos, ambitiofos 6c fuperbos effe : neque fe ab illis fecet

fionem feciife,nifipoftquam eos tyrannos , faeuos, &fanguinishu-

mani auidos expertuselTet. Poftremb Regemquoqjipfumtandern

aliquando reipfa cogniturum,fuae Maieftatis& dignitatisinimicum

elTe Almirantem , idq,vnummoliri vtlnfularum imperium occu-

pet. Etiamaurifodinis foloseius familiares & clientespraeeffe : ce-

teris omnibus obfeptum effe&claufum earum aditum. 1 Iudicia

ipfaprolibidine&gratia , noniure & aequitate , abiisexerceri. Adhqc Almirantem quoque de reperta Vnionum infula Regem quan*

tum in fe elTet,celaffe,vt clandeftina praeda folus ipfe frueretur,& cir-

cumuentoperpa&umaliquod Rege,ditiffimamillam infulamfibi

vnifeponeret. 1

Almirans quoque ipfe contra litteras ad Regem compo-nens, peffimam fceleratorum lftorum & flagitioforum hominummentem&vitamexponit* Quippeiftisnihilprorfuspenfieffe , nifi

vtquotidianislatrociniisjfeminarumftupris 6c omni fcelerumge*

nere,libidinem , feuitiam Sc auaritiam expleanti perdUellionis quo~

que ac proditionis reos omni Dei metu ac pudore pofito , per o»

mnc infulam latronum inftar vagari. Poftremb duas carauellas quse

ad fratrem fuumBartholomaeum ex Hifpania milTae effent,cumo*

mni commeatu,auertiffe,ac pelleclisin fuam focietatem nauiumillarumhominibus,rapiendoc^:infandaomniaperpetrando certa-

re. Ac tam fcedis facinoribus commotos multos Infulaz Regulos

cum maximo omnium damno defeciiTe , eofq, etiam num procom»rniffis pcenas metuentes,fifubimperium redirent,pergereininfa«

nia& folutos iugo viuere-

cotumiut D v m hxc vtrinque crimina & accufatidties in Hifpaniam

lut?&d

ful rnittuntm , AlmiransfratremcumoclrogintaHifpanis , iniisequi-»

•w^tfwrf-tibus alicjuot , mittit aduerfus Cacicos perduelles. J Illifexmil-

^"«w/w-liaarmatorum&ampliusinaciehabebant ad manus ven-&4L tum eft, violento equorum impetu conterriti ,& fufi , in denfi ffimas

fyluas fe abdiderunt. Pugnatum dcinde eft aliquoties cum Gario»

nexio&quatuoraliis Cacicis : fedbreuiprofiigatis omnibuseorumcopiisi

yimrrr.irr.irr/nmrtSBT-TiitrvHWI,WT tJS TJJTT.VT T,-ff t.vt t .\Tr-jnr^

LIBER IV. 47copiis ». Cacici montcs fuga petunt : mox tamen capti omnes in Al-mirantispoteftatemvenere.Porrbquumpromittcrentfeamicitiam

ipfius colentes fubHifpaniseregisimperiofuturos, tum vt clemen-tiam ergaeos fuam commendaret,tum ne iniuriarum quas abHilpa-nisaccepilTent,autoremipfum fuilifeexiftimarent 3 benigneillosin

fidem&gratiam recepiti&rebus noftris donatos,in ditionem queni-quefuamremifiti

/. 'Deteclis ab Almirante Chriftophoro Columbo meiatticis Tro-uinci&Ctbao <venis 9 antmaduertens Indos coUtgentesin fluminibm ati-

rum magnis cum ceremoniis : licentiam Chrifitanis auri coUtgendt nort

dabat , ntfiprimumpeccata cmfeftejfent,&adfacramfynaxinaccefitf-fent. oAtebat enwu 3 filndtiametfibarbart taltcum deuotione adaurigrumos quarendosproficifcebantur , m ettam utginti dtebm dfuarumconmgum amplexibm ante abftinerent& tetuntisfemacerarent 3 ajfir-

mabant entmficum contugibmfe mifcuiffent , nullumaurummuemrcu i

&quum ejje yt fhrtflianiabalienis vxortbm abfitnerent , &feadfancli-momampararenti *Deo enim reconctltatos.&qutm ^fecurim bonatem-poralta & ffiritualta adquipturos. Veritm tam exathi fandimonidplerifife Htfpanis nonplacebat3atquedtcebant3ad 'vxores quodattinerei,

longtmab tUisfe effefemotosquam Indi ejfent5fe enimfudsin tiifpania re^

Itquijfe : muliosettamf&pim teiunarequdm *veUent , quandoquidem in-

terdum extremamedtapremerentur 3 $$* radictbmfiluefiribm^frucli-bmperagros qu&fitis vefcicogerentur. Confeflionemduntaxatfemelinanno , 'vtdeltcetad ^Pafchatisfefium effemandatdnu : maximamtameneorum pariem f&pimpeccamconfiteri. ^Qhtlomtnmtamen Almiransnemini concedebat advenas aurtprofeclionem , nifiiisquipeccata ejfent

confefit £ffacramfynaxmfumpfiffent 3&reltqwscaftigabat quifmeeuts*venta metaUicas venasadtbant. Ita%mtrumnoneslftHtfj?aniiUi, ipfi.

indignabantur , <vtquiaurigrumumplurisfacerent , quam totim orbis

confefitones^ Hofitas. Cjonz^al. Ouied.ltb.j.cap.n.

2. H&cfutt vnaexpracipuis accufationtbm(feupotim calumniis)

qu&ab inuidis Almiranti Columbofueruntintentat&.SedquinuUopra~iudicio occupati , fecundum ueritatem iudicani ,aiuntAdmiralem,

fimulac iftam Infulam detexijfet ,iUico nobilem <virum Arroiatablegaffe

ad TKjeges Catholicos , qui h&c tllis nunciaret 3 ftmuliUis offerref ffecumenprimarum margaritarum quas iftic habutjfet. 3^Qam ,quam <veri-

fimiie eftiUum ^Rjges celare voluiffetantasdtuitias qmin omnium coh-

ffeBufuerantdete&&,etiam confcia nauticahominumiurba,qu&omniaeffutirefoletPAb his enimhominibm originefumpfiicalumnia: quiacumHijpani circitertriamargaritarum tumcrafitorumtum minutaruma

, Cubagm

f

W <PH ^E8)tfifiHB i

48 AMERICiCubagm incolis redemiffent 9permut*tione quarundam nolarunu >

0*

aliarum vtlispretijmerciumfacJu,Almirans metuens ne Hiffani huiU

lecebris captt}tnde diftrahtnonpoffentydtuttus ifttc h&rere nolmt» J^Qon»

nulliex eorum numero qut vntones redemerant , tn Httyaniam redeun-

tes j ftattmpubltcarunt ems Proutnck opuienttam , qmfamamultos «r-cttauit vt eam adtrent : at^ etiam qutbufdam inutdu anfampmbuit

lumniandt AlmtranteTru \quodaduentu nautarum qut ipfum in ta na«

mgattone comitatterant ,&' quorundampecultarium ittterisprtm ift*

ejfeni inteUeBa in Httyania qudm ex ipftus Aimirantis adRegemlwe*

ris. Sedmera crat tnutdta ,qm omnes Columhi acltones peruerterejs •

tage£>at yltcet$pfa <ventasabeoflaret. (fonzjil.Outed. ith.j.cap.d Htflor*

Nat. y*ltkp> cap. i.

3. Tum temporis inHisfaniolaIn!ula quinquepracipui erantQtci*

cifiue Reguli ,quthus reltqui minorespareban^Lj. Horum nomma <jua<-

rtonex^eheccto, (foacanagart , Qatagoa s (aonaho. TrtmHSOccupabat

planittemin medttullio InfuU ,ftptuagtnta aUt ampliw leucaspatentem*

Beheccio Occtdentalem InfuL partem poftidthat , & Sciaragna Pr®~

uinciam.

Goacanagori ,fiue GuacdnariUo ( fic ehimnofler AuBorappellat)

Domintts erat Borealis Infukpartis : atquetn eius regionemprima naufa

gatione Almitans appulit,& triginta otto Htfparibs reltquit.

Caiagoa poftidebat OrientaieWt InfuUpartem , njfqUeadlocum in

quo $. ^Dominict vrhs fuit exirucJa , £f FlumenAtna , abaltero iaten

eitts poffefio extendebatur ad oflta Fl. Iuna. Hic ohiit paulo poUqimm

Htfpani hellum aduerfus eum mouifjent. Et fuccefttt tn Imperio tpfim

<vxor , qm Chriflianam reltgionem amplexaeB>o oAgnesd eCaiac®&

nominata.

1{ ex (aonabo montanaoccupabat , pptens erat. Hahebai Qm-cumquendam cuinomen Vfmatex.Regni vtcarium ,& ^oiefnarchum^

*virumflrenuum9&quifuosmilttes adeo animofos reddtderat , <vt Heqm

<victnos Cdcicos , nequereltquos Infuk habitatores meiuerent. Nam in+

terdum exoriebatur inter tflos helluriu , tres tamenduntaxatobcaufm%

htmirum ^ellirititumiunfdiclioHUm caufa^autpifcationisAUtcumalm*

rumlnfularumCaribes ,ipftsbellUminferebant > fedtum njtcunqmej

fentdifcordesCacictJenuorecbriciltabantur^tiuntlisnj^

numhoflemexpellerent.CjonZjal ltb.j.cap.4..

Gfuantum adhellumquodcum Chrtfttanisgefferunt, ortum ideft»

quiaChriflophorus Columhus arcemnomine Dtut Thoma dtBam

trutcurarat apudvenasmetallicas Qhao : cuipr&fecerat <sAlphon(utib

tiotedamcum quinquagtnta Htfpanis , cism vt venastueretur , ium <vt

« nomm

s -'#'

LIBER IV, ^nomen Chriflianis adquireret inter barbaras iUa* nationes. Sedfimul-atfy intellexerunt Almirantem in Htffaniam denuo profeclum 3 Indiarmafumpferunttpr&fertim Caonabo qui eam Troutnciam popdebat,ef &greferebatRtff>anosadeofibi <vicinos3& itaoberrantesjtbidtne^&omntbusfcelertbusper infulam graffantes. CoUegitigttur adquin^ autfex homtnum miUta>atqueinter reltquos , multos(agtttartos 3 Septentrio-nalis InfuU partis tumtncolas 5 ea<voluntate vt arcem obftdione cinge-ret , fiammis <vaftaret aut omnino dirueret , in <vltionem ftelerum abRtffanis commifforum infubdttorumfuorum coniuges &filias : exifti-

mansfe nonminu^factleiftosopprejfurum.quam GoacanagarioBo &trigtnta illos Htlfanos , quos Almtransprimanauigatione tfticreltque-

rat. Obfedtt ergo arcem menfis <vniussfatio tamarile 3 <vtneminem ob~

fefforum egredt pateretur. Sed Pr&fettus Roieda prudentior& magis<vafer Caonabo 3 animaduertebat non <viagendum effecum iftis hommi-busfurenttbusfedtemporismoratUorumfptrorem mfrmgendum&btlemfedandam. Eadecaufa , dtuturna aliquot menfturruobftdione doman-doscenfuit 3 leuierupttone tnterdum tn tUosfacla 3 ad<vtrestUorumperi-chtandurru.

Tandem <vtiUos faUeret 3ftmulauit (e <viribus diffidere 3&pacemcum iUisinire <veUc_j.-atqueeadem opera3altquorum lndorum amicorummtntfterto perhoftis caftra rumorem dtfttparitufttt AlmirantemChri-ftophorum aduentrecummagno Htffanorum mtlttumnumero , <vt obfi_dtone arcem liberaret. Isrumor Indosiam remiftores effecttvt ipficumfuo Rege Caonabofactltus incltnarent adpacem : tametfiaiij Cacicidiffuaderent ,poUtcerentw^& mtlttcs&facultatcsadextgendosex InfulaRtffanos. Grauis ergofutt eius error , quem confequuta eslettam ipfius

j

rutna. ^amfubprAtextufideiquamtUtHoiadafancleturauityfetnar-cemcumprtmartis trtbunis pertrahifiutt. RtsJ>anusautem iam iUummfuapoteftatehabens.caufaspmexmtcureumnon dtmitteretfiedpro <va-deretinere <veUet*

Fratrem habebat hic Caonabo <virumftrenuum^ lndis charum3

quiftatrem <vi Itberare cupiens ,& tot Chrifttanosfe caperepoffe exifti-

mans yquorumpermutationeipfum &eosquicum fratre capttui dettne-

bantur 3 redtmerepoffet : coUegttadfeptemmiUtafagittariorunu , quosmquin^aciesdtftrtbutt 3& D.Thoma arcem denuoobftdionecinxtt. Ac-ceperat tumHoteda altquot equitumfubftdiuma 'Bartholom&o Qlum-bo, fic <vt circttertrecentorum hominum numerum conficerepoffet. Tar-ua hacmanu tanto impetuin Indos irruit, <vt tllosfactleprofitgaret : namcum nunquam talepugn&genus experti effent^ 3 nequeequttespyxidtbus

igniuomis autlanceis armatosconfpexijfent 3 attontti funtifta equitum

F agilttate

jo A M E R I C Magilitaieper medias ipforum cohortesruentium Gf eos c&denttum , neque

refiflerepotuerunt> capto etiam (aonabtfratre_j.

Hisauditis 'Barthoiom&us Cotumbm * ftatuit confultumforeij , ft

'

Caonabo cum fratre& altquot aliis Infuk primattbm in Htfpaniam

abieoaret :ficenim reputabat , tpfos iftic ininfula captiuos detinere * neque

decorum5neqttefuoftatutcommodumfuturunu^&detertmadhucforefi

Ulos liberaret : nam Caonabo <vnumexprimariis potentioribm infuta

Qacicisfme Regulis effe ,&quamdiu muerevt 3 in Hisfantoia infula nun-

quam bellum defuturum. Itaq^ ftatuit tilos imponere in btnas naues ca-

rauellasdtclas , qu&anchorufirmat&omninoparat&erant <vt vetisfub-

latisin Htfpaniamcurfumtenerent.

Sed <vbi Caonabo atqueems fraterinteilexerunt in Hifpaniam ad

Regem Catholtcum mtttendos >tantm mceror eorumammos occupauttt

*vtfrater moreretur decem aUt duodectm dtebmante quam naues foiue^

rentt^tpfe Caonabo breuifubfequeretur. J\Qam nauttmpofitm mcerore

ettam contabutt ante quam tn Htffaniam perueniret. Hac rattone to-

tam ems proutnctam Htsfani pactfice occuparuwL> : & Caonabi vxcr

Ana Caona nuncupatn>acrispro Inda } tngenij , dtfcedensex martttpro*

uincia, in Sctaraguaregtonem abtpftus fratre Cactco , cuinomen *Behec-

cio.poffeffamfe contultt : apudquemfummo in honorehabitn eft> Toftea

Gubernator Ntcoiam Ouandm anno M. D. IIL iiligutam taqueofran-

gt iufittjquicum altisquadragtnta Cacicistnnecem (vtaiebant) ccnsft-

raffet omnium Chrtjitanorum qui in Proutncia Sciaragua commora-

bantur.

Eodemfere quo Caonabo DFthomizarcem obfidionepremebattem~

pore» Cactcus Guarionexreitquos InfuU Cacicosconuocat& adquin~

decim aut ampitm lndorum mtlltum exercttum cogit > <vt Chrifttanos

qui cum 'Bartholom&o Coiumbo erant , opprtmeret : nuila enim ratione

ferre volebant , <vt Chrtfttanipedemfigerent tn Infula 3 <veimetuentes re-

rumftatum ab tilistmmutatum tri s ^vetmdtgneferentesfuos rttm £f ce-

remoniaspalam ab Htffanis tudtbrto haberi. <*Animaduertebantpr&ter-

ea commodtorem occafwnem 3 quamtftawuftfe ojferrenon poffe. j\Qam

pauci in Infula reftabant , maxtmaeorumparteautmorbis autiabortbm

quospertuierant abfumpta.cDetnde breut exptcJztbatur o.Aimirans Co-

tumbmquitn Htftaniam nautgauerat\<vtfuppiementum milttum addu-

ceret.Itaq^rebm Chrifttanorum ttaajfttclis, atquetiloabfente , eos oppri-

mendos effe cenfebant*

ZBarthotomam Coiumbus his inteiletlis » cenfuit non effe expeclan-

dum , donechi Cacici Ifabeilam obfeffum *vemrent ifedvtcDuxftrenum^

edudis fuii mtlittbus tpfe hoftt obutamprocedtt , nuiiotoco quteftens do-

nec

mmwm

LIBER IV. 51

nerproximm illtfieret. Cum vero mtlittsquos ducebat quingentorum

numerum non excederent , (f aduerja <valetudme affltfti ejjent,

aftupotimquam vi cumhofte agendum dftimauit. Animaduertens ita-

quehoftesmetufolutos,nuUas excubias circum exerctium coUocaffe ,nun-quamenim putajfent Columbum noclu eos Morituirunu: ifta occajione

njfm eft. Suos itaque paratos effe iubens , primis tenebris mouit ,& notte

intempefta ad 'Barbaromm caftraperueniens ,fac3a duobm e lateribm

imprefttone ea adorttur-.tUi altum dbrmiehtesftrepituexcitantur,fugamcapejfunt : velocifitmi quiquenoclis ^ tenebirarum beneficiopericulum

euadunt ,plurimi conctfi i maxima pafs capta 1 E capttuorum numero

fuerunt ipfe Guarionex , cum quatuofdecim aliis Cacicis. H&c vtcloria

contigit circa locum tUum inquo poftea extfuBum opptdulum Heno:

tantumcfe nomen hac <viclortapeream infulam adqutfiuerunt Htfpani»

*vtincok ex eo tempore depofitis armis , Htfpanisfe fubitcerent. Verumquidemeamgentemjotimlndti occtdentalis maxtme imbeUem fuiffeu.

Eam ob caufam animum ftatim abiecerunt. Oueiaca autem jBrafilta;

aut Caribes Veragu&jiontam cito domttifutjfent.

Poff viffortam, Bartholomam Columbm exiftimansje commb-dam occafionem nactum, adfirmandam perpetuaynpacem inter Jndos

Chriftianos , (juarionecem (falios Qacicos liberos dimifit cumma-xime tolerabtltbm conditionibm. Itn <vt tfte (juarionex Hifpanos pofted

Jemper humaniter exciperet^quotiefcunq^ peripfimditionemiterfaceri

contingeret.Quidam negant hunc Cacicumpralio interfuiffe :fedfuumnjicartum > CacicumMaiobanecem mififfe, qui captusfuertt : eodemau-

tem bello Guarionecis vxorem captam etiam fuiffc^ : cuim redimenda

caufa tpfe Guarionexpacem cum Hifpanisfatturm aduentrit. Suntet-

iam quidicant , h&c omnia a Bartholom&o Columbo confecla abfinte^

fratre. oAltj , equorumnumero nofierAuttor , ipfumAlmirantempra-

fentemfutjfeajfirmantiatfyaucloremfuijfevt Cacict huma-nimtraclarentur. Gonz>.Ouiedm itb.j.cap.t.

(f2*GomarafmHiftoria

cap. 22.

2 fCblumbw

mimm

mmmm

1

pm

imI3!

m

mmImm|mm

m

1im

m

A M E R I C My Columbusinimicorum calumniis honore deiicitur, 'Bamha-

dilla ei[uccedit. Hic in Hifpaniam reuertens3coorta

tempeflate, cum multo auro

tnergtur.

C A P V T X II;

V v m to ti in eo ciTent Almirans& eius Frater v t Regu-

\ lo^ §C rebelles populos in Regis fidem reducereht, co-

dem tempore literactumipiius Almirantis,tum Rol-

dani in Hifpaniamperueniunt : quaeresnonriiedio-

cri dolore Regem ac Reginam affecit , cjuum tes Hi-

fpaniokadeoturbatas&miieruminlul^ftatumintelligerent.Iam

in Aulaiparfusrumbrauriinternobiles^vulgat^opesquasingen-

ti copia fluminaipfavltrofunderent,omnes auaritia iricenderarit.

Nemoerat ex ipfisquin talem Praefe&uram obtiriere arderitiflime

appeteret : nemini tamen adid petendum fatis audentia* erat , pio-

pteringentem opinionem quarri de AlmiranteRex& Regiriahabe-

hfaniM- bant. Itaquealia viagraflari ,& optataad eUm finem cui inhiabaht

ttmdemes perducere mftituunt.Ergo iftiNobiiesperdmnem Aulamfj>arguht

nonveuyir- Columbum 6c eius fratrem , iarii partis opibusquaepriuatummo-

ineamgraf printipatum inuadere. Idque non obfcuris manare iridiciis , quan-

tum ex multorum &: quidem dignorum hde hominum htens col-

ligipofletitumvidelicetexipfaaurierTodiendiratione , tumqubd

ex eo pauculum in Hiipaniam mitterent.Adhsecquod multbpeius

effet,quumHifpanos paulatim (peciofo praetextu alium alia de caii-

fa tollerent,quorfum id fpectare,nifi vt iis de medio amotis , foli fine

arbitrisdeftinatafuafaciliusperficerent?Haec&fimiliafrecjUentibus

fufurris ac rumoribus per Aularri adeo increbuerunt , vt ad aures

vfqueRegis acReginae deferrenturmec deerant intcrea semuliqui

hsecoccultisflabellisinRegumariimisaccenderent^quograuiorcri-

minantium eflet autoritas.

RExiple,nequa;adftatusfuidetrimentUmfpe6tarent,lentius

acciperevideretur,totiiisrei veritatem cognofcere &: Praetorem eb

mittere inftituit , qui quaereret cur tanturri auri allatum non effet

quantumfemiflurumpromififletAlmirans. Cuiusprofe&ointer-

rniflse penfionis non alia caufa erat,quam quodinterdomefticas ditcordias , &: fociorum defecliones atque inde exorta bella , aurum ef-

fodinonpotuerat;His

\

LIBER IV. 5$

H i sita conftitutis,Rexnouo Infulaeprafe&o Francifco Bom-badiiladcfignato,qu^ftionemdeintell:inisdilIidiisdecernit , &decaufis difcordiarum Columbi & Roldanicognofcereiuifum ,am-

plaque autdritate & poteftate imperii inftru&um mittit. Is cum BmUhac commiffione &mandato Regio e C alicio portu anno m iC c c c. fua potejtate

xcix.quatuorcarauellarumclafte inftru&a foluens, inHifpanio-^^^

lam traiecit.Almirans&Bartholomaeus fiater,nouiPraefe6HappuI-^^/W .

fuaudito,adeuriihonorifice excipiendum , vtregiomiifuvenien-^^^

temreuereriterobuiamegreffifunnlnportum vtperuenerant,raii,

vtfibi,fic aliisfiricerumanimumefte, proamica complexusac falu-

tatioriis vice , capti fratres in vincula traduntur. Moxinic&ae vtrique

catenae,&fciuncli alterabalteroiqubgrauiusdolerent, duabus Ca«

rauellis in Hifpaniam mittuntur.Miferabilis equidem cafus i acmu-

tatidnis rerum humanarum exemplum memorabile : eum qui pau-

ld anteiri maximohonorisfaftigiofuiffetapudpotentiirimumRe-

gem , prdpter repertas illi propria virtute & excelfo ingenio adeo

nouas& diuites terras i cui , fi Graecorum aut Romanorum veterum

tem^porevixiftet,autalteriuscuiusIibetIiberalis&muniricaegeritisj

meritb ftatua fuiffet erecta, ac forte , vtnumini , templum & diuini

honoresdecretielTent,eum(inquam)nuncmalignitate atque in-

uidia homirium affli&um & vinctum adduci : cui^ueobtantain

Regern merita vlla fatisdignagratiareddinequibat,eumtamatro-

ciiriiuriaaffici vtnullonouobenefieioexpiaripoiTet. Simulaccelo-

Ces in Hifpaniam peruenerunt,&nunciatum Regi tam claros viros p^njBcdmpedibus vin&os aded fcedo ac miferabilihabitu adduci , rao-WiwtusinmiferieordiamRexcurfore CaIiciummifTo,emitti illosecu- Jfm/t^

ftodia& leuari vinculis iubet : deinde fplendidp comitatu cultuque

vttalibus virisdignumeratjnconfpedum fuumvenire. VtinRe-

giam peruerierunt , comiter excepti& auditi funt>ac quum ibi obti-

nuiffet veritas,pcenae in noxios decreta?*

PostqyAM gubernator nouus Bombadilla Golumbos capti-

uos iri Hifpaniarn miferat Roldanus curri aliis feceflionis fociis fub pTcrufeit

imperiumrediit. Ibi tumrurfumomnes vnoconfenfu miferosinfu-

hresinaurifodinisdemergere&immodicolaborevexare : quibus

videlicetnihil penfierat, nifi vthorrendam illam auri famem quam

maxime explercnt&irigurgitarenn Dumeageruntur,RexFerdi-

riandus, cui haecdudum animo cura infederat , qua maxime ratione

resHifpaniolaelnfulseturbatasjnecdumbenefedatas, pace&iufti-^

tiacomponeret-.abrogato Bombadilk: impcrio,Nicolaum* Olan^

damProregistitulo6^autdritatejebrriittit.IseportuS. Luearifol-

F 3 uens

ct.* aA «>9«f <k>D «•..» «•0 co

ii». ^mkimv* bjj itj bmKiwpnma kjkjtct ni BH.aamfenanjmim KJ EJ gjtaKJBaBl 8

54 AMERICiuehs trigintanauium, partim liburnicarum , partim celocium , claC

w*ff?^fe^quadra£efimo demum dielnfulae applicat.Bombadilla vbi ma-udit. iorem poteftatem& fuccelTorem adeo potentem iuperueniife vi-

det,decedere illico prouincia,6difdem illis nauibusquas Prorexad-

duxeratregrediinHifpaniam,ftatuit* Ergo,impofito multoin na-

iies auro , quod amplius centum quinquaginta millium ducato-

rum pretium aequarenac multos praeterea rudis aurigrumos , iniis

vnum ihufitatae magnitudihis,&ponderistrium millium ducato-

mm , quem Regihae{eppruerat}fecumreFerens , velainHifpaniam

fecit. Eiim fequuti funt Roldanus Ximenez&: alii aliquotmilitares

duceSjCum amplius quadringentisHifpahis , quiomnesaurogra~iMaDesvfo- „ , ,

1, - /• 1 a t ta f* i

tainau*- ues& locuptetescum eo loluere. Hic animaduertere operaepretium&aud$- c {\ } quantum vindicandis hominum lceleribus Dei iuftitia polleac»

acferio cogitare orhhesthefaurosaediuitiasnoftras,inquibus tan-

topere fpem acfiduciam noftram defigimus* fomhia prorfus vana

atquevmbras inanes elfe. Ecce atroxin mari tempeftas coortarapit

difiicitqueclaiTemtvigintiquatuor fradfcaenaues&flu&ibus itahau-

ftaefunt , vtnemo in terram enauerit : demerlusBorhbadilla,demer-

fus Roldanus,&maxima pars Hifpanorum periere : ipforum quoqimahubias&thefauros, acfepoficum Regi Reginaeque aurummarcabfbrpfit:poftremoiurgia,lites,&querelae eorum>quemcuncpexi-

tum habiturse effent , mature ibi finem inuehere. Infulares Indi*

quum naufragium Roldani &: aliorum Hifpanorum a quibus in

eruendo auro duriflimevexatierant,procerto accepilTent , laetari&h hilarefcere , vulgb ihter fe dicehtes : Enimuero ifti quidem nos dein-

>, ceps in aurifodihis noh detinebunt,neque in tantis aerumnis , quan«

*>tis folebamus, trahere anihiam cogent.

/. Hic Francifcm BoadtUaJeu BombadtUa 'vetmerat aulkm^e-

quesordinis Calairaudni.Suntqutdtcant eumnuUummandatumAmi*raUij capiendia Rege Hijpanm habutffe ,fedtantum mijfumfuijfe 5 *vt /0«

ridicundopr&effet >ac inquireretquibmde caufiscBsoldanm gfeutsfocij

fefe db Amirattij obedtentiafubtraxtffent. Sed vtut ftt , quumprimnmwppulit $ tresfiatres Columbos, Chrt/iophorum, 'Bartbolomaum &f Di*

dacum comprehendi iuftt^uos tribm nauibmfeparatimimpofitoSiOe

compedibm evincJosin Hi^aniamtran[portartcurauit , <vbiinmanm

pr&feBt Qadiumifaditifunt , donecRex p? Regmaquiddeijsfieri^veU

ientindicaffent , ACktproceffmeorumfimulcum ipftsmtffafunt , qmibm

continebantur cdufopropterquasin fyinctdaconie3tfkerani. SsdverM

tauf&nonproferebanfur.

Hisauditis Rex &Regtfiaftatim iujfere *vt dimttterentur * at^in

rv.w T»\TTmnn?ffTflFT/lTTVWmTTtlTT^WY/3TVm?BfT.".TT!'1TY.*1TV.W Y.W ».'.» fMPV.UI ».'J» ».VT ».'3 ».V» ».* »W».W*»>Jl *.w *wryVJ

L ! B E R 1 V. 55

<f#i*w ventendtfacuttas ipfis daretur. VbtAmirallius ^ege ^eginaq^

faiutatis , ac lachrymis obortisfeflpurgautt d calumniis , qutbusgraua-

batur, veluti qubdnjoiutffet inuentionem tnfuUgemmarum fupprimere

£f ab aliis nonminus tmpudenttbus. Statimd Regtbusdtgmtatesprtfli-

n&,redttus&fltpendta,qm ab eo tempore quo in carcerem conteclusfue-

rat tpfiablataerant ,re(litutafunt. J\Qoluerunttamen v:t ad Indiarum

gubemattonem rediret , quontam animaduertebant ntmtam effemorum

tpfms cum Htfyanorum mortbus anttpathian. Cum entm utr ejfet in±

teger , £f grattam T)eitnfe collatam in orbe tllo tgnoto reperiendo agno-

fceret , Agreferebat tam egregtum donum iibtdtne, evitaqgtnordtnata Hi-

ffanorum contaminari , atque Indos, quos adChriflum adducere cona-

batur3inflar afinorum& mulorum haberi*

OuodadHtffanos atttnet pr&terquam quod iiltbenter imperium

extranetpatiebantur , muitointquiusferebatvL, , fiquandoper tnfulam

graffatt futffent , aut Indum aitquempercuftffent aut[foliaffent , feiufju

Golumbi aut njtrgis cadiaut laqueo fufpendt. ^Rjges ergo metuentes ne

ex tantzi natur& 0* morum anttpathta,diutfw aitqua £f diflraffito orire-

tur , <vnde tliarum regtonumamtfito& iatlura tandemfequeretur , Qo-

lumbumd pr&feclura & gubernattone noui orbisfubmouerunt , atque

altum fubflttuerunt. Qua in reforte Ttberij Imperatoris confilium fe -

cuttfunt,qut cumpr&feclosadpromncias Imperij regendas mtffurus erat»

non eminentes virtutesfeclabatur ,& rurfum vttta oderat \ ex opttmis cjnuL tae.

pericuiumfibt , dpeftmis dedecuspubitcum metuebat. Stc Regestflt Ca-

tholtct Chrtflophorum Coiumbum dtmiferunttanquam ntmu tuftum f$

fmerum , ac cum Htfpanorum mortbus , qui omntafibtiicere volebant,

minus conuenientem: tllumq^ ISombadtttamfufflecerunt, quiinduigereac

torumfludiis fe accommodare nouerat. Sed res iiiis maleceftt , nam/i-

muiac hic Bombadilla tiluc peruentjflt , itn fefe tllis accommodauit , *vt

breuitnter tpfum& Roldanum {tde/i, tnter iudtcem& latronem ) bene

connemret , totumqut^ damnunu tn mtferos Indos rectderet , quos

tum tpfi tum aiij multtpriuati > tpforum exemplo , tnfodtnis *vltra mo-

dumiaborare cogebant Jdq^abannoisfpp. adannumijo2. quocBomba-

dtila ab tllius tnfuk gubernationefummotus , poteflatem in Htsfaniam

redeundi acceptt. Sedanpequam eo perueniret , ^vlttone dtuinaeumper-

fequente mijerepertit , atque 'vt Roldanus tpfiin njitu flc& in morte ob~

eundafocietate coritunBusefl.

2. aAnno 1J62. Ntcolaus d? Ouando magi/ier equitum harezJi

RtfpanioUpr&fecluramfufcepit,Bombadtiia autemparauttfeadredeun»

dum tnHtffaniamcum Regis <vema , piufquam centies miiiepondo auri

fuflfecum deferens ,fmui multaaurigrana qualia reperta erant ,murand&

M3t'M

«>*«iff* <k>h«>» obd

«

ET' aiiiaiMiiattam:mi^MXajaim»m[MlMIMtUi»j™™

5* A M ERICind& magnitudinis3interqm vnum eratquodcummineralifuo3y.pon-

do,hoceft circtter36^00. Qaftiltanos aureospendebat i detraclis^tribmmineralis,quodineratfondo33oo. Caftilianos &ftimaripoterat. Htffa-ntvifa taltauri majja mtrificektatiJunt 3 cum%porceUm ajfaretur , <v-

nmex tisficiosfuosfic affatm eH : iam dudum cupiui ex difco aureo ci-

bumfumere , cum^ hocgranum ftt eiufmodt > <vt ex eo multi difci conficiqueant 3imponamm ipfiporceilumnoftrum , quemejurifumm. Confen-feruntalij^acporcellumdeveru detraBumtmpofuerunt diuititliidifio,

quitantmerat, ®t totumporcellumfacile caperet } eumque ftccome-

derunt,

Hocgranum auri 3 in mari periit cum reliquis rebm quasficumdeuehebat *BombadiUa 3 qui ex Htfpantoiafbluitcum claffetrigtnta na*uiumtempeftate valde incommoda,contra ChriftophonColumbi con-

fiiium. AmtralimenimColumbm , quiexHifpantaprofeBmeratadqu&rendum fmum aliquem 3 quoin mare meridtonaie nauigart pojfet,

{h&cautemfuit quartatfpoftrema eksin Indiam nauigatto)tUuc for»tefortunaappulttdie <vno aut alteroantequam clafiisiila exS. Domtni-cofolueret. Cum^notantummiiiariaportuS. Dominiciabeffet 3pr&-

feclmnauemtpftobuiammifit, nunctatum 3 caueret neportum mgrede-retur.Amiralimrefponfumtale tlli referri iufitt,(ecum ita ipfi<vtfumfit>

obtemperaturumjedinterim oraretpfum, ne finat <vt clafits illamariJicommittat : non enim opportunumfibi videri tempm adnauigandunuquodadfe attinet,fiaiiumportumtutumqmfiturum 3cum iUefibi dene-getur. SicColumbmbonumpromalorependitmquiipfum*vmttunu&compedibm conftriclum in Htjpaniam mifirant 3 ingreffu^ regionis eimquamrepereratprohtbebant.

Sedcontemptumfuit eimconfitium \ quodmale cefiit iltis. Vixenimoclo <veldecem miUiana inmareprogrefierant , cum ecce horrendatem-

peftas oritur , ita *vt extrigintaiiiis nauibm magnis, quatuor velqutnq^tantum euafirint 3perierintq^ iniUo nauftagtopimquam quingentiHt-Jpani. InterquosinfignioreserantperditmillenebuloRoldanm 3 quiad-uerjm Amiraltumfeditionem concitauerat > item oAntonimdeTortet

copiarummilitariumpr&fefim generalis3ac ipfe Bombadilia

cummultisaliis 3 qui laboresplurimos interrafpo-

Itandaadmaredttandumfufceperant.

OuiedMb.^.c/. £f9.

fAlphonfi

wii «m mimnMMjmna.miHrainB

Ninni naui-

gatio.

L I B E R IV.j7

y sAlphonfiJ^inniin Indiam Occid. nautgatio. Qu&namprimofue-*

rtt Indtcarumgentiumde Htffanis optnto. Hifpanife Chriflia-

nos &filios Deiejfe apudlndos vendttantfedmoxlonge altudreipfa&t

faclisfe ef-

Jeproduntj.

/ ' L^:-^Q ^ P V T XIII.

Am multisHifpaniadocisdevnionumdiuitiis,abAl- zdiaumre-

mirantein Cubagua& Cumanarepertis,rumorlate^w '

manauerat: &ea resmuhorum ammosea viferecu-

pientium commouerat: Id vbi cognirum Regi , ex-

preftb ipfeedidto, grauibuspcenis conftitutis vetuit

nequisnauiumagi{!ernauclerufveCC.milliapropius(ideftL.leu-

cas)orasaCoiuniborepertas 4 abfquefuopermiiru>nauibusaccede-

ret : liberam tamen interea poteltatem ornnibus faciens, quafcunq-,

alias terras& I-nfuIas nondum cognitas pro arbitrio quaerendi.

E rgo pereosdies AIphonfusNinnus, naue vnacumtriginta Aiphonji

quatuor Hifpanis , eo conhlio vela in altum dedit. Inter eos Hifpa-

nos forte nonnulli Al miranti adfuerant,qu um Cubaguam rcpenf-

tet.itaquevtlndiam attigerunt, negle&o Regis mandato, diuitia-

rumcupidineParienfeminueclifinum 5 Cumanat JAmaracapanae&omnem eius traclus oram iamab Aimirante repertam legere infti-

tuunt. Ibi etiam Alphonfuscum fociis in terram egreftus ab ea gen-tecomiterexeeptuseft:mox inito quoquecommcrcio , quum nier-

ces magna vn io num cop iaperm u t a iTe t , diuesin Hifpaniam regre-

ditur:fedinitineredevnionum partitione lis inter ducem & milites

exorta eft. Hifpaniam vero vtviderc, Hiipalisportum fugicntes, neconftituta arege pcena ple&erentur, quod orasa Columbo reper-

tas tentaifent,nauemin Galleciam dingunt. Attamenfimulacin li-

tusexiere,naualesfociialiquot eius prouinciae Prafedhim adcunr,

Alphonfum infimulant, ncc tantumfpreco Regis echclo litoraab

Almirante repcrta circumuedtum refcrunt , iedpeculatus quoquecriminibus Vrgent,quodfraudata Rcgis quinta,ingentem margan-tarum vim interuertiftet. Prxfcdtusconipihominem&cuftodiaclaudi iubet: ac tandem, vbi in carcere maximam vnionum fuo-

rum partem confumfiftct, vinctumeumad Fcrdinandum Regemmittit.

Anteqjam vhraprogrediar,agehicplcneexponeremihi Th^^JpXbet, cjuamam clfct earumgcntium dc Chriftianis opinio, vbipri -.?"«*

s*i opinionts.

Cr •um

S3A M E R I C A

* mum eos nouis illis terris appulfos videre. In primisergo tenendtini

eft, vbi principio Hifpani in Indiam namgantes ad eas prouincias ac

praTertim nouae continentisoram appulerunt , qua feptentrionali

Oceano alluitur, Indos, quumad eosvelut fimulacra verfi defixis

prx adm iration e ani mis fta rent,vulgb d icere i n ter fe cofueuiffc: Vn-

de aut quibus e terris gens ifta barbata venit ?Mox quum enfes, ve-

ftis&culcusfpeciem^indenauigiaipfa^veia^rudentes^ancoras&ce-

tera nauium armamenta,intuerentur,tum plane obftupefa£tj 3poft-

quam inufttatam rerum fpeciem lterum atqueiterum fixis oculis

contemplando haufilfent, de illispro fequifque alius aliter iudici-

um ferebant . Nonnulli dicebant tempeftate aliqua eo fuilTe eie-

ctosialii qui bomb a rd a rum fragorem a ud i 1 11 cn t , cientem tonitrua

in nubibusgentem eccelo in terras defcendifle credebant : alii deni-

que obturato oreinccm&confufi reftabant, quumde tam nouo

hominum genere nihil arfirmare habcrent. Quos q uidem pjerifqj

locisLxquisoculisindigenaejVelutremnouamintuebantur.-aliicon-

tra haud fatis libcnter excipiebat, quum exipfo vukugentem afpe-

ram & ferocem efte conieclantes, amicitiam eorum detnmento fi-

bipotius quirn emoiumento futuram iudicarent. Itaque fkpenu-

mero vtappulfi &inlitusegrefli erant, eorum locorum accolada-

gittis obuios configebant, faxis etiam eos & miflihbus violenter

fummouentes, nauesrepetere trepida fuga compellcbant. Atineas

orasquumincidiiTent Hifpani, vbiaduentus&confpe&us eorum

indigenis gratus eftct, fummiffi & fupplices vltro Rcguliobuiamil-

B*rbdri bo-\\s ad fineis exibant, xogabantque perfigna vtfuas terras hbentes

flmruma- m i fe vellenr.nemo llliceratqui eoshofpitaiiterin mapaliafuainui-

uxritiamin- fatos appofitis epulis fummacum laetitia non excjperet. Hifpani ve-unam. ^ coniedtis in vnionesoculisquos Indi vulgo brachiis &collogc-

ftabant, protinus concupiicere& occulta ciira incendi quomodo

iis potirentunquumque praeterea Indisnares baccis onuftas , eranis,

fmaragdis , & auro cernerent, petere tandem vltro audebant : &illi

fimplices ac patumaftuti homines, quum&illa viliahabcrent, li-

benteromnibus&magnacopiadabant.

Dvm haec amica commcrcia & congreflus vtrinqj agitantur,

Splmd;da $\\i alios, vt poterant , per figna &nutus vanis de rebus perconta-

terba fi res banturJndi fcire voiebant, vnde venirentHifpani.&qua genteor-

%!n(b$m~.

ti eifent. Illiad hasc itarefpondebant,Se Chnftianos efte, filios Dei

creatoriscceli&terrae.-ineasorasmiftbs afummo viro CaftellaeRe-

ge& a Papa cceleftis feruatoris vicario, vt resmagnas & confolatio-

nis pknasper orbem terrarum vulgarent : ac breui vnde veniftent

reuer-

L I B E R IV. 59

reuerfuros. Indi quum di&-iseorumfidemhaberent,&reuera ita cf-

fecrederent, rati /eeorum afpeclu vlterius ndn fruituros , ad eorurri

fpectaculum multi qubtidie concurfebarit , &qui eos contingere . . ;

&:aliquo muneredonarepoterarit,felicesfe exiftiniabant. Mox ve~ reeVfmmb.

rolndi 3 vtdigreiilsillis venirealios, &iama?diriciarnoliri >comn"so- Mwmf&rari m fuis finibus , &infandain feac fuos facinOra&contumelias

edere, aurum, vniones& gemmasinfatiabilitef Hagitantes, vide-

funt: tum demum queri&dicereinter fe : Haecfaclra verbisnorire-

fpondere,quippe illos fe fiiios Dei vocaffe : fed apparere hauddribie

ilhsahunv&quidem malum^dbminum ac principem effcquaridd

abillis ipfius mandatu & priuarenturlibertate, 8c~iri feruitutern re~

digerentur,&interfkefentur: nequehajceife bperaeorumquieCa?» ,

lis defcendiflent. Pdftrembnori veros&bonos Dei fihoseffe, qui

acccptd beneficio maleflcium reddererit. Illos cjuidem bonis 6£

cbmmbdis vefhis vti ,fed faciribra fcedd perpetrare*

ERANTetiam iritef ebs quidicerent : Qualis 3 maliim, Deiisiftefffp™J}

ei

eft,cjui tanrimpuros exfefilios&fceleratoshomiriesprbgeriuit ?Si hYmi^GeH

paterquidemillcfiliorum fimiIiseit,nrinimeboi^uriicumei^^

tet.Hac&fniiilia vulgbinterfecolloqUentesiacl:abariti

EoviDEMfiHifpani vbipfimumeasterrasattigeruriti perinde K^eHivterudelitatei&auaritiagraffati funt 3ficilm mdeabillitio beriigni- vi&tate& clemeritia earumgentiurn animOsfibiconcilialfeiit, atqiiell£^^

eodemfenore perfeueraffentiri lifderiiekemplisihaudprofecfbdu- m*ndlfu»fi

bitauefim futuruiiifuiffe vtagrefteilliidhominum genus riori tan-

tum cum ratione viriere difceret : fed etiam virtutis aqtie honoris

ftudioi 6c~ Chriftianinbmiriis vtilitati anirridmadiurigcret : rieque

fcquenti tempore iride tot Hifpanorum clades, nec tantse Iridica-

fumgentium vaftitatesaccidiffent, quaritaspoftea membrabirrius:

fed vt nunc implacabih odio ahi ab aliis diflident , ita focialem inter

fe eum mutuareuereririaamicitiamcolerenn

Jntito Htsfant mtferutflis Indumuitaabftirdaperfpmdereconati

funtiM(^interrc4i^ua 3 animdduertentes tllamgeniem Idoioiatram ejft,

& Solem ijenerarii i)ttanto mehus exciperentur 3 Soiisfitosfeprofite-

bantur 3 atc^ ex ea regione dduenire3incjua iiie orireiur. Quodfaciieper-

fuadebant 3 cfuiadhjertiabani <venientesere.giDm tpfis orientalt 3 deindtJ

eorum tormenia tgniuoma ejfe.

Verum vi magisperfpecja fiaieornrn ( quanium ddhdnc remai*

iinet)fimpltcttas & tgnoranitaine t&dio arffctatur LeBor iecJione'bre-

iiis diaiogt habtti tnter Indum cfuendam & Centurionem Hiffianumj^

mtffpim abs ^Domino Antonto Mendo^z>a Prorege Htfbanm nou& , <vt

(j' z Oai*

iBjcjsagjtami

21mm

mm

5}

55

AMElICi^Occtdentaiem RegniMemcani orarn detegcretanno M. D.XL.H&c fgi-

» turjunt tpfim Centurtonis <verba.

*> Mew ( tncjutt)tnterpres intellexiteum 3 quiadnos tendebatcymba

3 , veclm,reitfuis dtcentem.-percontatumeo Cjumamtftifunt 3 vndenam <ve-

s > niant3fintnefubaqua natt,anfupra terram, an cceio delapfi. Audttoeius5 »fermone3maxtma Indorum multttudoaduemtproperans

, tancjuamad-

„ mtrans&attontta cjuodmeiocjuentem audirent : tfte autem indmfub-3) indeadtllostbat & cum tpfis fermorm conferebat alta Unguameo tnter-

5 ,prett tncogntta. Tandem renunciart tufit Indo qut de nobis percontaba-

>, tur3NosCbrtfitanos effefeproculdtfttta regioneadtpfos aduentre. Inter-

i, rogantt <vero3cjuisme mtfiffet-.resfondt , Solem , digttisinnuens , <vt ante,

3 , ne me mfermone <vartantem deprehenderet. SedtUerurfm. Qutfiertpo-„teft<vt Soitemtfertt , cjuandoqutdem tamaitefupranoftracaptta fertur

„ nufcjuam cjutefensfed nec nos 3 nec ejtu tnter nosmaxtmefenes, njncjuarru

5, <viros vobis fimties confpextmm , nec <vncjuam defimtlibm audmtmmi» necSolhaSienm vilos <vobis fimiles 3 aut altos3adnosmtfit. %eftondt,<ve-a rum qutdem effe 3 Soiem valde alte tter conficere - fedeosfaciiepoffe cbfer-> 3 uare>inortu& occafu magis <vtctnum

effe tilt T^egtont tn cjua habttaret,

praterea ex eodemfemper ioco egredt.Ipjum megeneraffe tn tila ipfa regw-ne <vnde extret

, <vt ettampierofyaltoscjuosalioablegauerat : mandatum»pr*terea mtht dedtffe 3 <vt hocfiumen& euts accoUstnutferem, ipfos com-^peiiarem 3 cum tiiis amtctttam contraherem3 tlluc^donarem cjutbm care-

33 bant : dentfy monerem,neampitmfefemutuis bellts conficerent.

S9 <^d h&c die. CurSol te adnos maturtm non mtfitadcomponenda^noftrabeila tamtnueterata , tn cjutbm tot cectderunt <virt} Refj?ondt3ma-s ,

/urtm <ventre non potutjfe ob teneram ataiem, liteadmeum tnterpretem

9 ,conuertensfermonem , tnterrogat 3 anbelioa nobiscaptm fit , an <vtno-

btfcum tlium pertrahamm 3 an <verofponte nosfecjuatur. %efpondtt ,fe

» non cogt,fedvoiuptatemex noftraconfuetudtne capere. Rurfm mterro-

^ganttlndo 3 curtpfumfoiumctrcumduceremm quteorum (ermonemin-

9 ,teUtgeret,at% quarefermone <vmuerfo orbt cogntto non <vteremur3quan-

, 3doqutdemfiitj Soiis effemm > refpondttinterpres 3 fenon minm Soiegem-

j3tumquamnos 3&abtpfofirmonemaccepiffe 9 cjuotpfiab eotnteiltgeren-

„tur 3 & tpfeeos , me^ f$ reltcjuos tnteUtgeret : Pr&terea Soiemnon latert,

„ quodtfttc habitarentfedcum muita aita haberetexpedtenda 3 tum ettamp,obteneram meam dtatem , non <voimffemftnunc temporis meadtpfosdb-

" ~arc_j.

Tum Indm conuerfo ad me <vultu , Vemsne igitur tu( tnauit ) <vt

fis nofier Prtnceps?^debemmne ttbttnferuire ? Ego dfttmans&gre latu-,>mm3fiannuerem 3 refpondt, Noneo <ventffe <vt tliistmperarem fed<vt eo-

rum

ii

£6.

CC

ce

I

mm

ffp iHi iMir^mTWTTCTTM.TWTTraiTianaTTT^^ MgfCinBI^Vg r&T l-fff TOT.Ti^Tai TuT toi.t.-<t t.tjt,twt,t.-.t ijji.j tot ».Jj,T.-g t.vt t.,,9,nT,,.»ll»».« i.ll -TT^

1, Imm

LIBER IV, ti *- — - IHIn

rumfrater & amicm effem , communicaturm cum iilis qu&haherem.

Adh&cttle rurfm. (fenuttne te Sol,vt& reitquosdequtbm modoloque- <e

baris: £fan ejfem tlitfangutneiunclm autfiitm. Refftondifilium effe. llle «

fermonemprofequens , tnterrogat , anmetcomttes ettam Solis Itbert effent» «

negaui : tllostamen iliuftrifamtlta natos , £fexeademregtone oriundos in «||

qua natus eram. a )i

Tum tiiefublata voce . Qttandoquidemtam multa commoda pr& - < < $Jiare noflt, 6Jj? beila noftra intefltna abhorresfiitmq^ Soiis es,tepro Trtn- «*

||

ctpe noftroagnofamm , ttbiq^fempertnferutre voiumm, atc^ eamadeo ob «

caufam pettmm ne d nobis dtfcedas. Etfubtto conuerfmadfuos , refert3«

me Soits effefbboiem ,propterea debereeos vnanimi vocemeprofuo

cDo-mino agnofcere. H&caudtentes Indi vaideattoniti ,ftnguliex ordme mecontempiaturt acceffrunt. <e %

Ecpaulo poft. Poftridie mane , vnm exeorumprimoribm nomi- «||

ne Naguachatoadme vemt,orautta^vt tfttc excenftonemfacerem : ha- «

bereentmfepiurtmamannonam quame donare vellet. J^Qecabnut, ani- «

maduertens metuto ioco eJfcftmuUttfpedem tn continenttfixtfenex qui- «

dam itbaex MajZii fartna confeclagefians , &paruas quafdam cucur-

bttas.ad meaccefitt. Victnmfacim,aittfttma <voceme compeiiat > muitas «

gefticulattones brachtis&toto corporefactens , tubetq^mefaaem conuer^ «

tere ad magnampopuitftequenttam , qu& tn Itttoreerat. lUeettam fefead «

eos conuertens att^Sagvy c a ( hocefl, Ifteeft vefterDominm)omnefque «

refponderunt,Hv }quodeorum tdtomatey Imjignificat. Tumfenextilt_j «

<

depofitis humt qmgeflabat,& quidpiam definguiisjumens,prtmum So- *.«

||

// obtuiit , detndetantundem mtht (licetpoftea mtht omntadonaret

)atq^

confequenter omntbm qui mtht aderant. "

Rurfus paulo poft. zAlto ettam Ioco,Senex adeundem,quofuperi

"

or,modum,tn Uttorefians , mthtattuitt abarta ijfdem ceremontisqmbm u

alter : atq^ adftanttbm dtcebat:Htc eft nofter Dommm0 Trmceps. Et "!M

vosfcttis quanto tarru tempore audtuertmm nofiros auos narrant&s,"

in orbe effe nattonemaibam&barbat%m:verum eosiudtbrtohabebamm.Sednec ego tamfenex, nec qutfquam eorum quinuncfentiem &tzitem attt-

gerunt, videre mcmtmmm nattonem hutcfimtlemiquodficredere noittis,

xonfiderate qu&fo omnes eas qu&(ecundum hocfiumen habttant. jBenigne II1 1|

ergo tilos exaptamm , quandoquidem nobis communtcant qu& habent:t< ||

voiuntarte hutc Domtnoferutamm,qut erga nosbeneammatm efl > qm u / mnos vetatmutuis beliis nos conficere£f qut nos omnesampUclttur. An a

non confptatis tfios habere os , manm , oculospermdeac nos ac etiam vtmnosioqut?KeUt. Ferdtnand.Aiarch. <c

jftarattoneexceptt funt nonnuUis locis Htfjiani ab Indis aftiman-ic

3 ttbm II

pipIMmm

m

6% AMERICitihui illostamfincerafdei ejfe at^ ipfos . Sedaltis locis iriquibm iam ipfd*

rum mores erani cognitiffagiitisexcipiebantur } riec magis njerebantur

deuorareiftos Solisfilios 3 ftquemnancifcipoierani , ijudmcbmites Vlyf-

fis>eiHS boues. tfta rdtionepromontorii D.MarU incoU amplexifunt mi-

ferum ldarinem de Solis &fexdgtntd eiUsfddales 3&plerof^ altos aliismlocis. ,

# QudriaColumbiiri Iridiamriauigaiio. Veraguam

Vrabam Indtca contineritisproutnctas detegit.

Htfftarios rebeUespr&lto fvtricii. Iri Ht-

jpaniam reutrfpis moriiuri

Pofterttaseittji

CAPVT XIV;

VNcad Almirantem Columbum reuertimur. Is

tres annos in Regiamanfit,Regi ipfi acceptifllmus, 6c

iripraecipuohonorehabitus. Tandem triennioexa-

clio, Rexipfiusfupplicatuatquearbitrioquatuor Ce-loces inftruit j eumque nouas aliasterras veftigatum.

remittit,&freturiialiqubdperuium,quodad mare Auftraleperti-

neret : Id poftea a Magellariequodam Portugallo repertum/Ma-

coiumbi gellariiciim diclum eiT. Itaquee Calicio portu foluensnona die

l7tJo

tanam"MaiiM*D.nii,cumfratre luo,bfeuiinHifj5aniolamappulit.Memo-

rant nonnulli euma Bombadilla portus adituprohibitumeife , 6c

eainiurianonmedidcriterofFenfum Columbum dixiffe:Falli Prse-

fe£T:um , fi eum a coloniae ab fe conditaeingreffu arcendo * gratum

Regi obfequiumprasftdrefeexiftimafet.

Alii porturri euni intraife referunt.Vtciinique ea fe fes habeat,

curfumin Occidentem difigensi Guanaxiam infulam vicinam cc-

tinenti reperit , ingeriti pfouincise quaeab indigenis Iguera, ab Hi-

Ipanis Caput-Foridurenfe,dicitur.Ibi exfcenlu faclo,benigne a Re-

gulisexceptuseilaiiulta;eigallinaepatria:,panes&frucl:usoblati:nuI-

lumtamen ibiaurifpecimenautindicium reperiti quamquamiri-

uentis fodiriisditiffirriis , quarumnulla indigenis cura aut pretium

erat. Almiranseosfolitisrninimiprecii mercibus remuneratus, fle-

xis retrb in Ortum prorisjdram fequens Veraguam repctit, &appli-

catisadinfulas Zorobaririauibus, haudproculcontinenti a exInfu-

laribuscognofcitjomriemeam Veraguae prouinciam abundareau-

ro. Inde prateruectus& litora legens vfque adfinum Vrabaeperue-

riiti

Guanaxia

infula.

lwi iiii i iiir^wrTWiriwTUitTra gM^nOTTCT^

mmmimmk8?

l!

1mm1i

1sI

ppi

Imim

I

LIBER IVi 6}

hit: vbiinterram egrefTus ,aIiquotlocis Auftralis Oceaninotitiam

habuit.

D v m haecnoua litoraperluftrat, duascarauellasamifit : duac

fupererant, multam &ipfaeaquam accipientes. itaque inde retrb

abeundi fignumdat.Regreifusprimo Cubaminfu!am,moxIamai-

camtenuit, amiflisaliquot Hifpanis, quos aerumnae&laboresab-

fumferant,reliquis etiam fereqmnibus segns.Ibi Francifcus Porell- m 5|

us vnius caraueIlxprator 5cum fratre,&maxima militum pars,com- ^SnTmotaineum feditione &:contracl:is aiiquotlndorumlintribus , in

Hifpaniolam profugiunr. Infularesquum Chriftianosinterfe dif-

cordes , dcdcttoto erercitu quodroboris effeta Porefio abduclum Ijjj

||fcirent, ceteros quicum Almirantemanuilent propeomnesaegros ^6cimbecilleselfe :nonfoIumcommeatusiisfuppeditarenolle 5 fed

deipfisquoqueinterimendisconfiliainter feinibant.

Almirans ob haecingenti ammi iegritudineanxius, quumhinc Indosnecgratia,nec prece, necprecio vllo adduci pofie vide-

retvtcibariaexercitui praeberenc, necarmisab lecogi propterinfir-||

mi ta tem fiuo rum : a 1 1 a vi a idem aggred i ftatuit. Atq^idccelefti quo- &iumb%

dam mftinclu ei veniife inmentem , hbens equidem crediderim, fptoconf-. , •

i i• t>. • r ' t i

. Ito commea-pro u i de n te vide 1 1ce tD eo n e tan tu s v 1 1 1 a rn c in ten re t . Idporroita msa Barba-

faclumeft. Forte in propinquo tugurium barbarorum erac : inde Tlih)}Petrat'

Columbuslndosforas euoc3ns,mo netac praenunciat, ipfo.s,ni vitae

fubfidiafibiacfuisfuppeditarent,pefte aDeo cceli.tus millabreuio-*

mnes perituros : Cuiusreiid habituros figni , qub Jduosinrra dies

Lunam finguine fcedatam vifuri eifenr. Id quum eadem dieos ho-*

ra qua Almirans p raed i xe ra r con fp i ca ren t u r Indi , (Lunaeautem dc~

fecrusis erat) fubicb victi formidine , quaecumque ci ad vicTuni ne-

ceilariafuerunt,quoad in ea Infula manfic,benignc prarbuere, infiu-

per veniam culpae orantes,neu ipfis lrafci pergeret. Ipfe argros focios

paupcre illocc mifero vi<ftu,vt potuir,reaeauit.

Inter hxc Francifcus Po re fi u s , q u um tam exigu i s I in tr i bus

impetum maris eluclari & traiicererruftra tentafiet, in Infulam rc~

greftus eft

,

i apturus alteram ex carauelfis Almirantis, fifacuitasda-

rerur, vtfiquanouaopepoifetin Hifpaniolam transfugeret: fedvtBifplmsfi-

portura attigic,vtramquedepreiTam& meriam aquareperit. Alm\~ d!t'°/°svm'

rans audito eius aduentu , fuos cum fratre in aciem educit : venrumeftadmanus : cadunrnonntillfmulti vtrimquefiiucii : Francifcus

Porefiuscum rratrecapitur.Haec prima pugna inter Hifpanos in In-

diacornmilfa eft.

E AvicToriaauclius Almirans ,quumnellaeipfi nauesfuperef-

fenc

m

m*~ MJJ mi im BiMita aakj*»tagj garaffej kj ta »a ejuj aui-a g-ifcimm tg.gj ej taaara»ar

1

CP

m\m\mm\

m\m\m\

mm\

mm\m\m\

* Nicolao

Ouando fc.

*4 AMERIC^iencquib.inde foIueret,poftquamineaInfulamenfesa]iquotmora-

tus^nulIaopcnificontracTraaliquaexHifpaniolanaucabire fepof-

fc vidic:Didacum Mendez,ceconomum (uum ckdecem cum eoln-doslintre vnopifcatoriomittit, e monoxylisillis quibusindigenaev ti folent. Ipfe infulares illos fpe ingentium praemioru onerat, fi Di-dacumincolumemebperducerent 2:illiabeunt,&qubfecuritatic6-

fulerent periti locorum homines,circa fcopulorum crepidines naui-gium agendo notis fibi vadis traiiciunt.Quippepufilli illi lintres , nifi

iumma cranquillicace,a!co prouehinequcunt, &velminimumver-beratifludibusfacilimerubuertuntur : Ergoaegreemenfomari In>

di exHifpaniola extemplo Iamaicam repetunt , &perue6tum afe

atqueexpoficum Didacum Almiranti renunciant : ipfum pedeftri

itinereDominicam petere. Almiranseoadmodul^tus, multasillis

gratias agit,& cultellis , crotalis Sc crepitaculis donatosdimittit. Illi,

perindehilares vtfiingensalicpmunus accepiifent,*domum abeunt.

DiDAcvsMendcz, vbiinDominicamperuenit,* Commen-vuanao /f. - . .... . . .

1

mfpaniok datano maion literasab Almirante reddidit.lllecarauellam vnamtum

«--«/^^d eamrcuchcndum inftruiiubet- Mendezpecunia Almirantisal-

teramcomparat: moxambasonuftascommeatu jnlamaicam tra-

ducit.Vbi eae appulerant,Almirans cofcenfa naui breui in Domini-cam tranfue&useft. Moxpaucorum indedierum quiete fumpca,quae primaenaues foluerunt , iis cum fratre in Hifpaniam traiecit,&:

Regi fucceftum itinerisfui Sc quae nouae ab lerepertaeeftenc Cerrse,

non fine admiratione totius autaregise, expoiuit.

iumlfof?^ed paucispofthaecdiebus, Columbus, feifoaegroquetot

ra^^itinerumlaboribus corpore,inmorbumiiicidit, nequemultopoft,grauefcentein dies eius valetudine,extinguitur. Quum irabonora-

tae vitae fuae curfum claufiftec , odtaua die Maii,anno m. d. vi. corpus

eius, vcceftamentocauerat , Hifpahmdelatum , inccenobio Fra-

trum Certofinorumhumatumeft. Filium reliquit 3 DidacumCo-I un1bum

,qui nobili ftima 01 fem inam ;Ma ri am , filiam Ferdinandi

deToleto 5 magni Commendatani Legionenfis , haberein matri-

monio fingulari virtute meruit.Ortus eft AlmiransColumbus Cu-cureo Genuenfis ciuitatis municipio : maiores eius oriundi Placen-

tiacrantLiguria: vrbe,nobiliftirpePi!iftrellorum:ipfeprima iuuen-

ta nauiculariam artem exercuit. lufta ftatura homo , firma 6c habili

membromm compage, iudicio fano, ingenioexcelfo prxditus, iar-

to & ingenuo vultu fuic.Acres illi&vigentes oculi,fubflaua caelari-

es, ospaulo patentius:in primis iufticiae ftudiofus erat: iracundiae ta-

men pronus,fi quando commouerecur.

1« Fer-

LIBER IV.tfj

I» Ferdinandvs Magatlantss WobilisLufttanus 3 poft admi-niftratam tongo temporc prrfetturdm aliquot nauium RegtarunuinBarbaria& Orientc,<vbtfidetemfuo kegthaUaUerat operam: regrejftts

m Lufitantam 3petijta %ege vtadipfiusfitpendia dimidij ducattprect-um tnfingulosmenfes accederet 3m remunerattonemfuorum laborunju.

Rcxabnutt,propterCdduhtaxat,neiUtmcxemploalijidempeterentMa\

gailanus hac repulfaadeo offenfus eft3 <vt deitberaret de hac repulfa <vt-

ctfcenda. Ethkcquidemjefethobtulttoccafto.FuitiilttUm inMoluccisJnfitlis (<vndearontata aduehuntur ) dmtcusipfietiamfanguine iunclus,Franctfctts Serranus Lufitanus * Pr&feclus mitttum Regis Terrenate.Isfrequenttbus titeriseumAviuiluc profictfceretur)euocauerat

3firembcnegerere <veliet. Magaltanushanc cbmmddam occaftonem non nerli-

gtt3fed <vt3quemadmodum <vutgo dtcttur3<vnafidelta btnos dedlbdretpa-rietes , alia <via 3 quam adOrtenttm nauigattone Lufitanis <vfiiaiaMa~tuccaspeterefiatutt , Prtncipisaltcuiusfumpttbus, cUigratafuturdeffetetus opera3 qmtUumremUneraretur, aiquethfuper vttittaiem etusnegotiaitonis Lufttank Regi adtmeret $a quoihdignefedccepiUM

&fti-mabat. ln Cafleiiamita^profictfittur, Cardtnaiem Francifcum Xime„nmm3 totius Regniprsfetlum tn abfentta Carolt 3 adtt , huic 3 ^omntbusqui Conctlto rerum Indicarum pr&erant

, exponit , Maiuccas tnfulas

{cjmfupra Calecutium, €kCalacam 3at^etiamSinarumpofiremamadOrientem %egionem(unt

) Ca[iellanorumiurise[fe3eafyemeniitd titulo

pofidere EmahuelemRegem Lufiiania ,pr*terpacluminter <vtramquenationemihiiUm. AdidporrodemohftrahdUmhcbmiiemftbiadfciueratRodericumFaierum 3 infighemCofm6graphUm AftrologUm.

%egietiam Carolo{quipofted ImperdtorfuiihuiusnominisQuin-tHS)ihdipfumdemonfirarunt3 ^figntficarunt3noneffefi

gam ittam <viam3 qua ^Promontortum Bon&ffet(uperandum cft fedff?c.

rarefcNaUigatione adOccidentem facla ,ftefum tnuenturosm Occudentali Indta 3perquodinmdre Auftraiepehetrare 3&indeddMoluc-cas peruenirepofftt. Eaautem <vtaminbrtbusfumpiibusmihori^

difft-cultate aromata3aliaf^ Ortentts mercestnuehipoJfe 3 cju^ma Luftianis.

Rex Carolusfacttesaures illisprdens 3 exconfdioeorum qui Con~ciUo rerUmlhdicarumpraerant < cjuih^haues fuisfumpttbus ihfiruii,

ffy Magailanum prsfictt. Sotutt hacctaftis Htspattio. AugufttannbM.D.XIX.&(uperatts Canariis >Prouinek^BraftiiimaritihtaoraprAteruettay ddJCLIX.gradum cUmfimiftcM(umtenuii<vttrddgua-torem, verfusPotumAntarBtcum. Deindetaclisifihic ahchorisjoto bi -

mefiriharcns, neminem mortdltummterea conIpexit3pr&ier Gtgantem,quife in littore bbiulit, adeo magnum y <vt Hiifani <vixadcmguium eius

H pertin-

/

U A M E R I G JE

perttngerent : alterumpoftea cepit /o. psdesaltum 3quipanis bifiocli cor*

bem ^vnopaftu vorarct , & dtmidtatamaqmfitulam vno ffirttu ex-

haurtrekMagaUanuseam Proutnciam Patagonum nominefappeliauit»

quia quos confjtextt tfitc Cigantes 3pedesferarum pellibus inuolutos ha-

buerunt calceorum loco 3 fic <vt 'vrjorum aut aliarumferarumpedespo-

ttus referrentquam humanos. Hm eft ratio iftius 'vocabuli Patagones,

quam nemo ( quodfiiam ) adhuc expofuerat.

Inde dtfcedens3& huic loco , inquoqutnque menfis h&firdnt 3 *Por-

tus S.fultani nomtnetndtto, vltenus everfitsmeridtemprogrefitfunt3cir*

citer triginta leucas3 vfife adeleuationem quadrageftmtficundtgradusa

Polo Antarc^ico^atq^tandemfretum inuenerunt centum &decem leu-

cas tn longitudtnempatensfanas in latitudinem3 interdumplures, cinclu

<vtrincfepr&altk monttbus ntue obfttis3& penetrans ^vfq^adalterumma~

re,quodappettaruntpacificum.Huiusfrett obferuatio MagaUano tribu-

enda eft mamreltquarum nautum Pr&feclifretum efienegabant ,& $#*.

num duntaxat ejfe cenjebant.Magallanus tamen fretumtfticeffe norat»

quia ( vtfertur) tn charta marina adnotatum <viderat>defirtpta abtnfi-

gnt quodam Nauclero 3 cui nomenMarttnus ^Mohemus, quam Lufita-

nU ^B^exin fuomufioadfiruabat. Proptereaetiam idfretum appellatto-

nema Magallantnomtnefumpfit,£f Magallanicumdtclum eft : alijPa-

tagcnicum cognomtnant: nec defuntqut Vtttoriafretumnominent 3 quia

primanauisqm illud obferuautt> td^ingrejfa eft3appellabatur Vi&oria,

quapofteaorbem circuiuit.

Superato eofreto , vigefima oBaua Nouembris anni M. SD.XXlingrefttfuntmarePactficum , inquo nauigarunttototrimeftri £tf vtgin-

ttdiebus 3 antequamterram confficerent. Jnterea ab/umptopane bifio-

clo tfreliquo commeatu , euerrunt locum vbipanis bifcoclus adferua-

tptsfuerat3micafifecumpuluere& evermtbusi qutfrequentifitmieran4^>

deuorant 3 ettamfimurium <vrinamplanrrefiperent. Eorumaqua adeo

corruptaerat gffeetidaflauefcen^vtquotiestllam btberent3oculos clau^

dere nares obturarecogerentur. Deniq^tam ingensfamesfubfequuta

eMt'vt coriacea cmgula3ocreas>caiceos3thoraces coriaceos 3parmarumte^

gumenta coquerent&ederentwqueettam abftinerentah tispelltbus qut-

bus rudentes inuoluunt.Nam licet durtftim& ejjent, quia Solt , vento 3 f$-

pluuiafemper expofit&,tllastamen aquamartna macerantesper tridu-

umaut quatrtduum emoUiebant 3 detnde tnficltlielixasedebant. Qut-

bufdam gtngiua adeo tntumuerunt 3 yt longtfttmos etiamdentes intege-

rent , necmanderepojfent , equorumnumerodecem$nouemperierunh

QfAlij tn tamgrauemmorbum mctderunt , <vtnecpedum 3 necmanuunu

beneficio vtipoffent.

^Tribus

c.

iiiui imiim Hu.mtiwwi.wriiT

L I B E R IV. 67

Trtbus iUis menfibus 0? vigtnti dtebus confecerunt circtter quater

mtteieucas , nuUa interea exorta tempeflate aut ventorum turbmc^,

(quam obcaufam,mareiUudPactficum cognominarunt) £f nuila con-

ffeclfa terraprdter btnasparuas mfulas defertas>tn qutbus nihtlntfi ar-

bores^aues confj?exerunt , ideoq^ Infortunatas illas appeUarunt , circi-

ctterducentis ieucisab tnuicem dtfcretas,vnd diflante quindecimgradtb.

ab /Equatore 'verfuspolumAntarBicum, altera nouem. ^Tandemfupe -

rato /Equinocltali ctrculo ,inpiurtmas infulas inciderunt (quibusAr-

chtpelagi S. Laz^arinomentndiderunt)inquarum aliquot excenderunt,

& tnter ceteras in Zubut ,&Matan , inqua c&fitsab Indis flrenuus tlle

Prafeclius MagaUanuscum aiiquot Htfj?anis,annoM. D,XXI. Aprtl.

XXVL dniequampraftarepofietquod animo conceperat.

Reiiqui eiuscomttes niieriusprogredientes dd Ma/ucas perueni-

unt3aromaitbus naues onerant-.atq^tndedtfieffuriflatuunt , ^vteduabus

qmfupererant nautbus , magisintegra, cuinomen Vicloria , Htffaniam

repeteret Lufitanorum *via :aitera ,qmaquam trahebat , tn Occidenta-

iem Indiam tenderet , *vt Tanamam rvemret : aut aitquamNomHi-

fpanUorami ,

ln Htffaniam redituri, aMaiucis difcefferuntfubfinem TDecem-

bris m.d.xxi.^pr&terueffi muitas infulas^reltclaf^addextramtottus

lndm Ortentalts oramaritima , & Stnu Ormus , magnum iUud !Bona

ffeipromontortumfiexeruni (fiptemtamen hebdomadtbus circaiUud

errantes ,antequam iUudfuperarepojfent , ob aduerfbs ventos

)aic^tan-

demfeptimo dte Septembrisannt m.d.xxii. inHiffaniam appuierunt,

(fportum cuinomenS. Lucar de ^Barrameda ingrefi funtfolidecem&0B0 } reltquiexnumero quinquaginta nouemqutex Malucisfoluerant.

Eo appulfi, compereruntfe decies £fquater miUenas',quadringen-

tas ,fexaginta leucas confeciffe , dtiigenterfupputatis tnftnguios dtes quot

<vecli effent leucas , circutto totius orbisgioboab Oriente in Occidentem.

Eam ob caufamfkmmus eiusrtauis Nauarchus j loanries Sebafiianus de

CanOiproinfignibus fumpftt Orhis typum, cuiinfcripta h&c njerba, Tri-

mus ctrcumdedtftime. OBauo Septembris Htfpalim peruenerunt , £f

explofis inftgnum UtiiU omntbus tormentissfmguit,nudispedibus , £tffd-

lamfubucuiaminduti,ardentem(fe facem mantbus ferenies >[ummunu

<vrbis tempium adierunt 9 adagendas Deogfattas, cuiusbenigniiatetale

iter confeciffent.Et hicfummatim de Magalahtctfreti deietitone, ^tota

iUa nauigattone.^DtfiurfusAntonij Pigafaa.O&oriusDe rebusEma-

nueiis^ egis Lufitanm Lib. ii.

Nemopoflillum{quodfciam)orbem circumnauigauit , pr&ter Fran-

cifcum Drak Nobtiem vtrum ,qui comitibus VVtlheimo VVmter &H 2 Hum-

..» T.1H Ii",T T.iT • -' ™ n-nmmm im.iui.iw bki t»i bm »»i ifei kjai kj »ai hj ,MBa ea;ttJlulmM MltjMMM

a A M E R I C &Hunfredo(jtlberi,£queflrisordtnis viris, duarumaliarumnawunu

TrtfeclisjuisfumpitbmttertUudMagallaniftqut ^uoiuttanno Domtni

m, d. lxxviii. Humfredo,cum adAZquatorem peruemjfent ,ingrauem

morbum inciderunt quoiquotetm naut 'vehebantur: eaq^decaufa , cur-

fumtn Angltamconuerterecoaclmesl. VVtlheimmautem VVtnterus*

^Francifcm Drak, iterprofiquutifunt , donecad Fretum Magallani-

cumperuentrent. Conjumptu tfitcaliquot dtebm % VVinterm iongtoris

Ifttm Nauigationispert&fm* vltertmprogredt nolmt :feddeftrto 'Drak,

fubfequenteannoinAngitam reuerfmell. Solm Draktnjuo propopto

coriflanierperfeuerans ,JuperatotUofreto mare Paaficumtngrejfm, ex-

pcrtrt ^volutt, an,facla nauigationeadSeptentrionem,fretum aitudm-

uenire pojftt 3per quodtn Oceanum Horealem penetraret. Verumcum

adSeptuageftmt <vf%gradm altttudtnem 'verfmPoium Arfttcum per-

uemJfet,nimiofrtgore3 quodnec tpft3nec quieadem naut <vehebantur3fer-

repoffent,*vrgente3CQntiertere nauem adAiquatorem coacJmesl>€f tjlic

in Terrenate Qf aliquot altis vtctnis Infulu verfatm 3adlauammato-

remperuentt^btcumpaucosdiesh&fiftet-.indefoluitMartiomenft M.b.

LXXx.^ (uperato "Bona ffet Promontorto 3 totam tllam AfrtCA oram

martttmam pr&teruettm ,Plemuthium ftquente Septembrtappuitt\a-

rrnfis toto tlltm nauigationis iempore duntaxat trtbmefuis : adeofelkt

fuccejfumagnum illudtterconfectt. Reducemcomtter exceptt SermA %e-

gina Eli&detha,& Equefiris ordtnis honore tlium affectt Martiofe-

quente , anno u * d . l x x x i; intlla ipfa naut qua <vccrtmfueratiamlace-

ra3& interrafubdutfaadpagum Det Sfordpauiofupra Urenv vicium:

Fuerunt etiam qui ante Nauigationem iiiam Magaliani 3 £fpoftea,

ftmtle aitquod fretum ad Septentrtonem inuemrefategerunt , *vt com-

pendiofim iterad Malucas tnfula* facerent. Inter reitquos, Lufttanut

qutdam Caffar Corteregaiisdtclm, nauefuisfumpttbminjirufla>cur-

Jumtn Septentrionalem plagam direxit fOljfipponefoluens anno m. d.

eumfy prtmumejfearlitrorquiinanimum tnduxertt 3 njtqm adSepten-

irionem pertinebant regiones periuftraret, Itcet Gomarafuomore, hanc

gioriamCafteilanUtr^uat,nullimnomtneindicato.U^auigauttautem

is Corteregalis3 donectnftumequoddam incideretntueplenum, cutm rei

caufatilud3Rioneiiado 3hoc eft,Pluutuminuademnuncupauii ,ftt,umad

altttudinem 6o.graduumverJm nofirum Poiuffu. Eareattonitm,&giacteiabundanttajongimprogredinon esl aujm,at%tn Lufttaniam re-

dijt,contentm tilanautgattone circiter ducenta* leucasa Fluuio tlloni-

ualt ruft^adPromontortum de Maluasfubj6.gradu ad Poium ArBi*

Cumfiium periuftrajfe , mtsitis infuiisqmfuntftcundumfnarttimam

iilam oram3 impofutjft-j.

Sequenteanftonempeu. d. i.dennoadiilalocaprofeclus^t quiffe*

l.il ii.ttt^tvtttiv.t^ttvt t.t« TtVTTwr^-jTTiiT tat tjt ini t^vt t.vt t.v. t.tttyttttjt T,fTT.TTT.VTT.VTT.VTT-.VTTm TrfT T.fTT.TrT/gT/fT T,TT-VrT/JTT-'TT»3TT,:.TT.'tT t.'.tt.-.tt.vt t.-.t t.wt.-.t t.ji t.vt t.j t,j i.-h t,v » ,f^..vi ..iTTmj

mII1i

1

1

L I B E R IV, ^rvf^«*Sfefretum titudquod inuefttgahat reperturum : fidquid ilii acctde-

||

xrit,nunquamfctrtpotutt : nec altam fui memortam reltquit, quama no- Mmtnefuo altquot tnfulas dencminatas infinu Quadrato nuncupato ad ||

altitudmemj4-.graduum aut circiter.

Fuit iiltfrater Mtchael Corteregalis 3 qui amorefraterno duclmj ||

<vtfratreminquireret3anno m . d . 1 1 . duas naues tn/truxtt, quthmin eafij p

dem orasnautgaret. Sednec is <vltra comparuit. Sic tfttduofratresperte- ||

runt, vtnohisaromataviiiorisprecit facerent. Refiahat tertim frater

nomme Vafim Ioannes Corteregalis 3 qui ad requirendos fratresean-

demnauigattonemfufcipere inftttuehat :fedaRege Emanuekfuit pro-

hihitm. Oforimith.u. Nauigat.

<sAnno m . d . vi i . Nauclermquidam Venetm cuinomen Seha/iia- %nm Gahottmfumptthm Regis Angita Henrici VII. per Septentriona-

lemplagamadCatatum penetrare voluit. Ille primm Cusftdem Bac-

calaos detexit (quam hodie Britones £f Nortmannt naut&ia coftedes

Molues3hoc esl AJeliorum marinorumoram appeiiant)atc^ ettamvlte-

rtm vfquead 6/.gradum werfmpolumarclicum :fed frtgdra atq^ denfa

qlacies qua Septentrionale iHud mare conjlridum esl , tpfum re tnfeBa

regredt coegerunt. Sum. Fetri Martjris. •

Dectmofeftmo pdsl anno 3 cetehris ille Nauclerm loannes Vera~

^anm Fiorenttnm,, ter autquater Nautgattonem tn easj?artesfufcepii

auctorttate Regis (faiit& Franctfci I. atque eim matris Regnt Vtcarmtumtemporis s totam illamoram d Brtttonum Promontorto ^vfque dd

Floridam legit(circtter quingentas leucas emenfm) rvt ohferuaret, an *

J|

Florid&& Occidentaiis Indkah Htfpanis hahitat& continensadroium

*vfqueporrigeretur,an vero fretum attquodeffet perquod in mareMe-

rtdtonaletranfitmeffet. Sedpofiremanautgattone^cumtnter Canata&Flortdam excendiffetaltquot exfuisfitpatm ,adregionem ohferuandam,

c&fm fuit. Ex eotempore (jaiit fiudmm iiiud fretum inueftigandidepo-

fuerunt, atquecontenti junt eanauigatione qu&Jitad Terras nouass

tiqualtcum Gailtaaltitudimfitas ,adAfelloscapiendos3 Aromatatanto

pericutoredtmerenolentes.

Anno m.d.xxv. Nauclerm Htffanm Stephanm (jomez^ditluSi

qui Magaiianocomes fuerat, inuefttgauit etiamfretum tiluci ad Septen-||

triones Imperatoris Carolt V fumpttbm. Sed nthttexfua nauigattone^j

retultt commodt,pr&termanctpta , qu& amplam rtdendianfam pr&hue-

runt. ^QamciuisquidamCorunn&Fortm Htspanw, intelligens Go- 1|

mezjum appultffe3 atq^ Sfclauos itngua Hifpanica^ hoc efi , manctpiaad-||

uexiflcLj, fimtittudtnc^j 'vocahuii deceptm 3 $ exijttmans tiium ciauos 9

idcft Caryophylla {cvtpollicitmerat) adferre^j 3per dtfpofitos equos tn

H 3 aulam

11

1

m

m

Ipx

1im

i

7o AMERIC*aulam properauit ^Dtprtrrms h&cgrata nouareferret ^mbtq^ rumorem

(pargens (JomeZjium freturn tnuentffe atq^ magnam aromatum abun-

danttam retultjfe, Sedtrtduopojlre, vigejia erai> inteileftayajfattm ri-

fum eJi.Fr. Gomara in Htfi.generaii.

cTandemM.artinu4 Forbisherus Naucierus Anglus3 duabusceio^

ctbus nauigationem tnjittutt ad extremum Septentrionem anno m. d.

l x x v i.qud riullus morialium adhucpenetraffet,vt tnuejiigaret aliquod

ftetum , quo tranfitus effet ad Cataium. Sedcumferim ebpcrueniret3tr-

rttafuttea nauigatiopropterftequentemgiaciem. Sequenteanno Z/\a-

utgationemfumpitbus Regtnti denuo inftttutt , &ex Orcadibus infulis

foluens 3 cumnauigaffet inter Occidentem & ^Thraciam ab ottauo lunij

adquariamluiij 3 detextttandem continentem £f canalem inter btnas

infuias (ubeleuationefexagefimiprimigrddus\inquem ( dtfiuffaa Fauo-

nto & Thraciagiacie , £fper OceanumJparja) tngrejfus eji x i x. fuiij

cumquinquenautbus.Vtrtriq^claudebanturh&anguflt&pr&aitis ruptbus

&montibusperpetua riiue obfttisiin[umma3<vere erat Htemis Regta. Vt-

cumcfe iamerifieritis 3&pene omnibus commbdiiaitbus 3 qua temperata

regiones aburidant 3 defittuta tua regtd ejfet 3 tnuenta efi ab hominibus cui-

ta3f$ auro aburidans *prater eorum opintonem 3 qui omnes orbis thefau^

rosfub Aiquaiore conctudt exiftimant* Forbisherus impofita nauibus

pornfitb™magnahmus aure&vena * quantitate\curfum in Angitam conuertit,

Um de opu-

qU0peruenit i/.Septembris etufdem anni.

mrhfnl m- Dicttur anno lxxix. inftruftd fumptibus Serm* Regina

x

x. na-uemis fuiffe, u

'mm claffedenuo nautoationem iriftttuiffe 3 'vtpenitiusinhunc canalemtertia naut- JJ

, ± °• / / • r i A n I r n>

gationede- penetret, ^objeruet, an nautgdbtltsJtt adz±uftrale vjque mare. btnam-prehenfum

gafol£ erit:iam Anqlisper Occtdentem inOrientempatebit itef, vndcJtjt,magno o o /

y ;- / _t

quorundam fummamaurt,arornatumireiiquarumq^mercmm ex Oriente, Stnaruni

nimTcrX- relwm>Cataio (*? altis iocis coptam referent.'

lorummaio. Sedquis nofirorum hominum indufiriam& audaciam laudtbus

nori efferdt, qui Torrida Zond dftus,£fglaciesfuperare aufifunt 3 *vt nos

in conternplatioriemmagnitudinis & dtuitiarum orbis ddducerentffai-

tem propofttis tabuiisgeographkis ,fttpfi nauigaiioneminftiiuere nolu-

mus ? Sedttludejlincomrnodi, quodeorum maximapars quihuiufmodi

peregrtnationes adgrediuniur , (inquibusmultipereunt ) nuilurrialturru

fcopumftbtproporiunt » aut compenfationem tot laborum f$ dtfficulta^

tunu , quanu caducas quafdam bpes tqu&centuplopiuiris redtmuntur

quamrvaleawtj.

2. lnftgne profeBo f$ notatu dignum fuit id quod Nobilis hic *vir

fuo heropr&fitttt benefictum. Nam nonmodo credebatfuam vitamfta-gtiiltgno3qualifmt hi Americanorum lintres, wtjuperaretpericulofum

hoc

giiMminnuingnnw uii tta iuMSBTMWiTW^ LB LJIUI,UBwwwww ifflma» iStt isa TarjswvmtvB,iar 1

L I B E R IV. 7I

hocmare ,JedetiamfalutemJuamcommittebat hofiibus > quipotuiJfe&L*

cymbam euertere ,nuiiofubmerfionisipfirum pericuio,quandoquidems

natatoresfuntperittfitmi. ItaqutLj Rex Catholicus h&cinteiligens , nonmodo Itbcraitterhocofficium remmeratuseft }Jedvoiuit vttnhutusfi-delttatis memoriamlmtrem mfuistnfignibusperpetuogefiaretipropofi-

fofane elegantt exemplo Regtbus f$Prtnctpibus t quorum efi uirtutem

inquoitbet nonminus horiore fgpt&mioafficert3quam vtttacafiigare.

3. *Alterum etiam filium reliqutt Columbus Admtralis , Ferdt*-

nandum , quiinternobtlespmros ^Principititfyanu Domtno loanniin*

feruientes educatus ,po/leapatrem tertia in Indiam nauigattone comi-

tatuse/i. Virfiudijsaddicrtusfuit,& egregiein *uarijs arttbus verjatus,

prtjertim in CoJmographia.EleganteminfiituitBibltothecam dmdectes

auttredeciesmille evoiuminibusconfiantem)quam moriens Domtnicanis

2X Paulilegauit Htfpa/i. Iacobus9fiueDidacus ColumbHspofimortem

Patris vixit annos circiter *vigmU\ eiJuccefiit filius Lmdo*

uicus ColumbuSy tertiusIndU Oc-

cidentaiis <tAdmiraiiius.

Ouideus Go-

mara<

f Mom-

iJXJjj3(JEoT Tv.^TAT _-*_."* *#

ia_B-__-__-_a-B!_it_^^

7* AMERICiffQ^Conachi^ffkcerdotesin Indiam Occid. tranjgrefti ccenobi*

exftmunt.A Barbaris trucidantur. ^ZHdacm Ocamprntrtk mtL Barbaros dolo arcumuentos»

fuppiicitscoercet.cTdIe-

tumcolonia.

CAPVT XV.

ErdinandVs rex (ficut ante retuli)quo temporc

^m^m ab AlmiranteInfulaMargaritarumrepertaeft,edic1;6

prphibueratriequis prdpius terras aColumbo reper-

tasCC.milliapair.(ideftleucasL.) riaucisadmoue-ret t fed quum in edictis atq$ imperiis fuis parurrimo-

mentieffeintelligeixt,&qudtidie multosconcurrere: Quaeftores&procuratores fuos eo mittit , qui vectigalia regia colligerent. Hincpifcationis vnionum initiumdu&um eft.

indiHeem-Eo tempore Monachi aliquot vt Iridos Chriftiana fideimbue-

ffiaiurum tj rent,inlndias continentem tranfgrefti,quo etiarri multiHifpanipcr-

r«Zt^.mutandafumcum Indismercium caufa^ommeauerant,ccenobiaftftoribm ibidem exftruxerunt.Sed Indi*iam turii f-fi/pariorum commerciaScpu

dura imperia pertaefi , a quibus nimirum violenter cbrrcpti fuftibu*

&plagisafliduisad pifcandos vriidries adigerentur> indjgnascon-tumelias&vim viarcere ftatuurit. Itaque mane cuiufdaftl diei pri-

ma aurora iri Hifpands irruunt, & eorum cruentam ftragem faci-

unt: moxcum tripudiis& faltatu non laicos tantum ( vt vocant) fcd

Ecclefiafticosipfos &Fratresmandunt. Exiis tamenaliquot,quumcelocisope qiiatadCumanaefluminis ripam deligata ftabat,pcrtti-

cicm efFugirferiti Domiriicam contendunt, &BarthoIoma!0 infulx

Praefedto Cumanenfiumrebellionemenunciant. Illc trecentorurri

militum confeftim manufcripta , Didacum Ocampum ducerii illis

j^eficit.

mjpankum Hi e cum fuis eDorniriicae portu foluens, breuiin CumanamfiHtvm pemcriit ,& adpelliciendos in naues Barbaros tali arte vfus eft : fuos

omnes,cxceptlsf0ciisnaualibus,in aluum nauis coriditdsfub ta-

bulis delitefcere iubet.vt Iridi,quum tam pauci Hifpani apparcrerit,

promtius fubirent riauim , & perfuafum habercnt ipfos exHifpa-nia,non ex Dominica,venire. indi,cdttfpecT.a riaue* ad ripam flumi-

nisobuiam effufi* Hifpariosiritetrog^ntjvnde veriirent. Illi ftaCaftella vcnirc refpondent : fimul fignis eos accedcre ad nauirri

inuitant. Indis etfi tota res fufpecla efles, &Hifpanos exHayti (id eft

Hifpa^

L 1 B E R iVi 73

Rfifeaaiok) venirecontendefent, nonnulli tameri eorum vtfeeo

cnore exfioluerenr, haud dubii ex propinquo racsllime cognofci

poilcvtrumcxHifpahiaanaliuridc venirenr, nauim vltio fiubeunt,

margaritas ferentcs per fimulationcm commercii. Ibi Chriftiano-

runiabiftispaucitas cbhfpeda errorem fixit. itaquequum iampro

ccftohabcrcnt.vcnireillosexHifpania^-noncxHayti^ncqucadcos

pefueniflefamamiuaErebcHionis^aciirisfcpcrindevlurosvcahis vfi

eficnr,{ibipor!icerentur,tacitifecum lpfigaudcbant.

D v x Hifpantts fubeunces bcnigne excipit,firpermutatio vnr-

onum intereos: lliefeeorum quae accidiifent quidquam refcillecal-

lidediffimular : perfigna etiam rogat vt,G commercium cordi fit,

pluresvniones&admaritimos vfuscibaria&commeatus afferant.

Inde in litus regreffi,paucos fe in naui reperiife homines Cacico re-

nunciantr&omnesfacillime afeinterfici poife.Itaquemultoplures

quam antea Indos naucm ingredi iubet: iisnegotiumdatvtquam

pauciffimos Chriftianos in litusexire patiantur, quo facihusdefti-

nataexequerentur. Simul Hifpanorum duci renuncient, eiusloci

Reouium multos habere vniones, quos cum ilio permutarecupiat.

Cum his male orfis& cceptis confiliis ad nauim rcgreffi funt.Hifpa-

nus duxquum pra:dam opimam in ca ffibusmeque maturiorem oc-

cafionemvlteriusexfpecl:andamelfeduccret,fignumdat exeundie

latebrismilitibus: illiimprouifo exortilndospartim incautos capi-

unt,partiminterficiunr: pauciin fiumen defilicnresdifcrimen effu-

gere:quotquotcaptiuosin poteftate habuit dux, fufpendi ad nauis

antennam iuffit, quo ceteris terrorem incuterer, & his peradis in

Cubaguam reuerius eft. Infulanorum eo fpedaculo frada ferocia

eft,& attonitis animis hxferunt.

Mox vero Didacusin Cumanam reuerfus, militesinterram

expomt,&omni fieuitiae generegraffatus,miferam illam gentem ac ^gj^propedeletam,vltropacempetere cogit. Quaequum abeo fiippIi-L^/XT-

cantib.dataeiTet,&foederisco^ «w»-

quecafaseftoreis paieifveadripam fluminis, ipfoiubente, fuisipfi

manibus exftruunt. Id Toletum vrbem vocat,vtiiamante didum ]^mc9~

eft. Inde quidem rurfum frequentari Cubagua,&pifcatio margari-

tarum inftaurari coepit.

I n t e r hxcappulfieb odofratres Dominicani,duomona-

fteria,vnumin Cumana,altcrum in Maracapana, exftruunr. Moxinde Chriftianamfidem pereasgentes promulgatumibant, Regu-

lofum & primorum filios legere & fcribere doccnres. Ex eo Indi

cum omnibus Hifpanis amice & pacate viucre: finere etiam illos

I paffim,

uu ma~

^.^,»^i^to .mrmtTOilini l b.iiiuii>ii,ii«iiiR.i l i>u.IH1. .M ,M . .i«, ,..-,111,11 1, ,1 ,|, M | M | ||

m

mmmiMmmmmm.mmmmmmmmmmmm

mm

Hmm

L

*J tB

rcc

PMmm

c1

Si

74 A M E R l C:M

pafiim,quo fcrretanimus>irc: adeo vtfinevllo metu peroram illam

niarinmam trecenta amplius miiliapafIuum,aurum 5vniones & alia

quaeren £es,lib ernm e vaga rentur*

W Doclor quidam e facerdote tribunus mil. facltM , dum Itrdos

ptfcandu 'vniombfds conuerteremtitur , femettpfegffuos

euerttt. lac. CafieJIto tn *Barbaros fzuit. Lam-pugnanu* iMediolan. inpifcattone

ryntonum naufragtumfor*

tunarum& <vtt&

facit*

CAPVT X V L

V ti hxm Cumanavicillitudinesagitantur,Bartho-

Wfs£xm lomaeUsquidamde Cafis , facerdosidem«5cDocl:ors

quumfoecunditatevnionum&pifcatunobilem Cu~%W J!) baguam eile accepiiTet,fertilitatisetiam earum terra-

rum & fasuitiae Hifpanorum in eas gentes fama corn*

eptat arare

Doftor qui-

diim&facer-

dos feruire

fimulDeo ac

Mamtntm*

volens infeli-

rum exitum 3 r. . . p .

'

babet. rum heres,morteFerdinandi Regis,tumerat princeps Carolus , qui

poftea Csefar dcfignatus Caroh Quinti nomen afciuit. Eum adit fa-

cerdos, docetnullum effefceleris &auantiaegenusquod Cumanaeindigen^amilitibusHifpanispa(rin6effent:acproptereaillos,quo~

0/>^fr/»w/>- tidianis iaiuiiis ad rebeliandum coa&os , ruptafide quofcunq*,Hi-

Ipanos in fuis terris reperiffent , interfecilTe. Itaque eius prouinciae

adminiftranonem fibidari poflulat: quippefe,fimulaceamattigiA

fct,motusomnesbreuicompoflturum:Indosvero etiam tamsequo

&moderato im pe r io hab i tu rum v t om n i um 1aud emm e reri po ffc t

;

fedimprimisredirus regios auclurum,fponderc.

D o c t o r Lodoicus Zappata , &alii qui rerum Indicarum cu-

rxpraeerant,quum eumhominem vanum 5 ineptum,&:tantoince-

pto minime parem , nulliufque famae & autoritatis cife iudicarenr,

adhaicimperitum rerum, morumque illius gentis , tali eius propofi-

toobnixe intercedebant. Vcrum,nequicquam contradicentibus

tantis viris,Belgarum quorundam procerum &alioium fauore fub-

nixus , in pnmis comitis Nanfbuii,qui Carfaris cubiculo pra:erar,

quod petebat obtinuit , quod Chriftianae religionis zelum prx fe

ferret 3 audacl:er denuncians fe, li quifquam alius, Indos tum ad Dei

ipfius cultum , tum ad Regiaj maieflatis obfequium verfurum ,

vnio-

IIUI imimrrriT,T»*naww,igll ll»,»M I

L I B E R IV.vn.onum v.m magnam miflurum in Hifpamam. Moxtrecentosrufbcosleg.MUipiicand^vnionibusoperamdarent.nelndosfati-

ganopuseilenadh^quol.bentiuseamexpeditionemfufciperent,

Reg«maie(bt,{upplicatvteosEqueltnbusarmisatqueinfi^nibusir

!

ptlnjis Cruce rubra, decoret,qualis equ.tum Calatrauatordinis

eflet. C^farhocDoaonsftudio&verbiscommotus.ciquidquidjieteret annuens,nauesinftrui,commeatus ceteraque expediricminecei!ariaprouidernubet.

i^EHifpalifoIuitAinCumahamappulfus.DidacoOcami-po ibi forte reperto d.ploma regium exh.bet. Is ft vero obfequutu;rumlibenterait.-ied.ndedecederefib.nonlicerenif.comraTeatuab

Alm.ranteaccepto^aquocoercendisrebelhbus&regend^prouin-cae.mpofituseflet.quoadmittereturfucce/ron

ItaeTufusficerdos-acne ipfiquidem poftea fat.s inter fe concordes procacibus verb.salteralterumexaiperabant, Tandem Dodor vbiRegiomandatoapud Ocampumparummomentieirev.det, &fievltroludibrio efi-

fe,Dom.n.campetereintend.t) &deOcampicontumacia

) quire-g..s.mpen.sparerenolIet,apudAlmirantemconquer.. Anteouamab.ret,quod Toleto vrbeab Ocampo exclufus elTet, ligneum IdiG-c.umraptimexftruit.atqueib.depofitis.mpedimentis&omnicom-meatu quem ex Hipan.a detulerat , Equ.tes illos fuos , quoad redi-ret,.npra:fia.orehnquit. Indeabit : nequc multopoft Ocampusquoq; cum maxima mihtum parte decedit, quod ipoliis Indoruraonuft.acdiuites.inprada&vnionibus diuidend.-s indifftnfionemveniflent.

C vMANa; reguli.quumOcampum cum maxima exercitusparte ab..irecognolcerent,nequevllos fupcrclTcfimul Chrift.anospmer eosquiaDoaoreprrfdioreliaieflent: ceteros palatos&difperfos pereas terrasvagarivnionib.inhiantes&feminarum ftu-pns

,al.aque foeda edentes facinora , fumtis armis rebellionem cce-

ptant.ItaqueomnespariterDominica quadam diemaneHifpanosadort.,quolcunque!nAmaracapana&omniillaoramaritimaOcc.dentem verfus reper.unt, truc.dantmullius vit* parcitur: Fratres«feiP

4

fi.nterfacramaaari)Docl:orisdomusobfeira&capta:omne S pro-

,"""w-

peEqu.tesnou.venenatisfagittiscofofr.miferabiliterperi^re. Pau-c. cum monach.s aliquot fcapha euafere,qui cum Sacramento ( vtvocant).n Cubaguam raptim tranigrelli funt.

Postqjam exercendx.nhominesiremateriaBarbaris de-fu.t.ignem.n.iciuntteais.templa&monafteriadiruut.campanas

Ifangunt,ftatuasfoloalhdunt:poftremoCrucinxifimuIacrumde-

* i ie£tum

1

7 <s AMERICiicdumtruncatumqueinviamabiiciuntoftentui&ludibrio. Galli-

nasquoqj&cancs Hifpanorum abolent : acnelndis quidem ipiis

pepercere , quosvel monachi velaliiHifpaniin minifterio habuif-

fent:terram ipfam ferientesexiexrantefquequod tamdirum acper-

uerfumhominum^enus ferre fufti n eret»O; . ....

Ea res tantum terroris actrepidationis Hifpanis iniecit , qui iil

Cubaguacommorabantur , vtfi continentisaccolae Indi vim para*

tam lintrium habuiffent,haud dubietraiecru in Infulam facro , quxnonplusxxiiamlhbus paiLcontinenti auulfa efb omnesHiipanos

quiineaerant ad internecionem caduri fuerint. Sed quum pauca

nauigia eileot, quanquam ingenti animo moliricupcrent , ince-

ptum omiierc.

PvE dii procuratqres, phafeloconfeftim in Dominicam mitio , rern vti gefta erat fignificanr. Almiranseonuncio accepto, qua~

drino-entos mihtes icnbit &C iislacobum Caftellionem ducem at-

tribuitrin Cumanam i o 1 u un t.Do cto r a u d 1 ta fuo r um Equ i tum c cc-

v de,fubitbcucullam induens, in S. D om 1 n i ci coe n o bi um fe ab dioitl

quod eum facere,meo ludicio, pradfhnt,quam pifcatum margaritas

in Cubaguam reuerth

I n t e r e a Caftcilioocrauo diequamexHifpanioIafoluerar,

Cumanam tenuit^&ftrenuecumomnibusmilitibusinlitusegrefc. . .

&fus,totos quadragintadiescumlndis pugnauit,& nugnam torumftragemedidit* Illiquanquam fortiter fedefenderent,8c~ Hifpano-

rumaliquos mterheerent, tandem tamen,quumneque animo ,ncC

vinbus , nec ingenio parescffent , 6c~ ommbus pradiis victidifcede-

rent , pacem vltrofupplices petere coacli funt&Hifpani ducis po-

tcilati lepermittcreiCaftellioindeditos acerbefaeuiic : feptuaginta

Cacicos fufpendi iuftit qui rebeliionis autores fuerant: vulgus in na-

uesimpofuit, miiitque onuftaslndis in Hiipaniolam, vbi pro man*

cipiis venum darentun Indead tutelam nauium,vti dicrum cft ftV

pra, arcem Cumanse fluminis ripacimponit : Toletum vrbem diru-

tam inftaurat.lvlox crefcente Hifpanorum multitudine , feptuagin-

tadomusktercidocociiliin Cubaguaaedificac. Idpufilii municipij

in fta r,nou um C a 1 ic ium appe 1 1a t

.

Appellvnt pofthax c Dominica quatuor Francifcani ,& ex-

ftrudro monafterio inlnfula fiftunt,quum mctu Indorum traiicere

rr4BC^incontinentemfugerent*VeritifcilicetneaBarbaris,quodaIiiseue^peiucuu "-niffet > aliquando&ipiimanderentur. Icade inteeropiicatio vnio-mmtes , loco . * . r . n o •

fibicauem. num ab Hiipams rrequentan ccepraeit , cc magna vis eruta. Cete-

rum Cubagua infulax* milliain circuitupatet , decemgradibus 6c

dimi-

LIBER IV, ndimidio ab ^tquinoctiali linea diihns , omni fui parte plana,ftenlis>

nuda arboribus, aquae expers. Itaque tanta plerumque humorispe^

nuriaeft, quum proptercontrarios vcntosnihile Cumanaiubue^hatur,vt iaepenu mero cadus vini pari aqua* cado permutetur. C um-culis,iale&:pifcibusabundat>

Qy^otemporepifcatio vnionum feruebat, LodoicusLampu- omditefcert

gnanus , eius Lampugnani propinquUs , qui Galeacium Mariam^^^*Sforciam , ducem Mediolani , interfecit,in eam Infulam applicuit, mnofa mcu

Caefareodiplomate & priuilegio fretus : quo ipii peromnem illanv^/f~

C ubaguse oram tantam vim vnionum,quantam vifum eifet , pifca-^««f ^ion-

riabfquevllacontradidtione liceret.Hichomo ex HifpaniaqUatu-Mmu

or carauellis profectus , omni commeatu ad eiuiccmodi cceptum

neceffarioinftru&is , qui ei a mercatoribus quibufdam Hifpanis fpe

hauddubiequxftuscomparatus & collatus fuerat : Raftellumfeit

euerriculum quoddam ea forma fabricari curarat, vtin quamcunq-,

maris partem deieclum eifet, quidquidfaeconcharum eifet facil-

lime corraderet.Verum Hifpani Cubaguaeincolse, omnespariterei

ob fi ftere, n equ e p ri u i Ieg io veHcobfequi : dicentes Caefaremde alie-

no plus asquo Ii beralem eife. Si larginquidvellet,defuolarguseifet:

icomnemeam prouinciam magnis laboribus & periculisfuba&ani

adeam diem tenuiife , itaque fe eorum laborum fmthim collige-

re quam peregrinum hominem,multo elfe arquius. Lampugnanus, „

pofteaquam priuilegium fibi conceffbm nulliusmomenti eifein-

telligit, tum neHifpaniamrepeteret, partim pudoreirritxipei,par-

tim ingentiarrealieno lmpeditus eil, breui obruentibus eius

animum curisin amentiam incidit. Deniq-, quum ex eo

vulgo profasuo & infanohabitusomnibus lu-

dibrioeifet,quinto demum anno

in ealnfula miferabi-

literobiit*

/ 3 y Indi

^nT,-.TT.-.l>AH.',TT,',TT..tT.M l.,t 1.H TAT,W.H,.« IkJ tLU tHrgCT

ttiftamtadi-

nm fui apud

Indoi mo-uenti

AMERICiEy /#^' Hifpanorum mores peri&fi , amicitiam eorum refpuunt

contra iusgentium > *vt inpinahtlei& Euangelio mim-me obfequentes durifiima feruttutiaddtcun* v

turMfyregioedi&o fuaden*

tibm MonathUi

C A P V T XVIL

Ri v s c^y aM cetera exfequi pergam , res admorietex-promere Caufas ob quas Indicae continentis indigenac

mancipati&inferuitutemaddidtifunt. Principiovt

ab AlmiranteColumbopoftinfulasnouacontinens

inuenta eft , eb ftatim Hifpani diuitiarum cupidine

confluere,&; e prouincia in prouinciam tranfcufrere , donec crebris

itionibus &concurfationibus inquieti homines apudlndos txdi-

um&odiumfuimoueriint.Itaque,quumeosaffiduislaboribusfa-

tigarenttra6larentqueacerbius,aurum,argentum, vniones&fma-ragdosinfatiabiliter flagitantes : neque illi tam graueis amimnas to-

lerare diutius vellcrit autpoffent : omnesvbique Hifpanos tollere

funditus atque exftirpare e finibusfuisftudebant, ipfi femetexfe-

crantes quod non omnes iriitio trucidaffent.

Hispan i verotum Ecclefiaftici tum Jaici (vtvocant) quummorum eiusgentis vfu&peritia,eosneque amicitiam Chnftiano-

rum neque Chrifti fidem acciperevelle cognofcerent : quinetiam

hxc ab eis derideri dicendo,Eas forte res Caftellanis conuenire , fibi

Verbminime:obh2EctrarifgreiTiinHifpaniamDominicani aliquot

monachi>adRegiamcontendunt,& Ferdinandoregi barbaraeillius

ac brutasgentismorem foedaqueinftitutareferunt. Deniquemul-tis rationibus,quamm exemplum infra eft , ei perfuadent dignius ae-

quiufq«,effeiftos homines pro mancipiis vendi quamhberos viucre.

Earum fententia haec erat

:

Mjpanipoft Indi Contineritis incolseidololatriae&mafculseveneri dediti

formn^ll vani , mendaces , fpurci , brutijiudiciiexpertes>confiliovacui,

itarutjikr- rcrviffi nouarum auidi ,feroces,inhumaniac faeuiiveneno fagitrastate quoque j • • • • » f

••>'. °txuereconan perUngunt , acieo noxio vtqunisvulnerantur correptirabie mtere-m> ant. Nudiincedunt, pudorisomnisexfortesmepubertatem qui-

i, demvllam aut barbam gerunt : ac fiqui forte pilierumpant, volfel-

,jlis radicitus exftirpant.I-Jumana carne , & ahimalmm fpurcifiimis

« ranis,ped!culis,linnbricisaliifquefatlis infe6tis,Vefciapud illos fue-

3 ? tum eft* Summam voluptatem rn ebrietate collocantmeque in m a-

trimo-

LIBER IV, ptntnoniis fidem autiura vfla fan&a habent: neq*, ad mutandos mo- c*

res peruicacem gentem vlla ratione adduxeris. NuIIa aduerfuma>«

grotos fuos mifericordia mouentur, &quamuisart>iirimacogna-<*

tioneconiun&os,deferunt: autitavt funt segros & femiuiuos, vt«

procul a confpe&u amoueant, in filuas & montes defetUnt&ex-«

ponunt,vbi ferarumritumiferrimamorteextinguanmr, Poftrcmo, ((

vtinpaueaconferam quodpluribus exponipoikt, affirmo nullam

unorutn

d e te r 1o rem au t imman io rem gen tem fu b ccelo viu ere

.

His Rtxtamtetris barbaraegentis moribus auditis, magflum

ConfiIiumfuum(vtvocant)conuocat?ck:ineorefertiIIaomniaqu3e

Monachorum relationeipfum accepiiTe diximus: rogatq*5 vtquid de

tam importuna&agre(libarbarieftatuendumfit,liberefententiam

dicant. Ibinonreicertitudine vlterius qua2fitaneq-,accuratioricon-

fidcrationeadhibita,decretumfit: Placere Indoscontinentis inco-

las in feruitutem addici , nifi equidem grauiffimis erroribus abdica-

tis Cbriftiani elfe Cvab Hifcanishumanum viuendi rnoremedifce-

re veilent.

Hoc Senatufconfultum ita fa&um Rex autoritate fua con-

firmat,&obfi£natodiplomatefancit: moxDidacoNique(se&;AU in0uid ln~

phonfoHoiedse, qui pnmi in easprouincias titulo Gubernatorumm/fcsc.d-

l3p^f)S funtt'{Niijtlcfi yiddice^ Vctbgiac; Woicflia^C i«h^iij&j) >^dit:additismandatis, vtpriufquam bellum illisgentibus&arma o-probatur.

ftenderent,facrumEuangelium ante omnia annunciandum cura*

rennmoxetiamadmonerent vt fcediffimismonbus flagitiifq-, reh-

cHs,cum honeftis viris compofite & pacateviuere vellent, &Hi-fpanorum amicitiam fincere colere. Quas fi conditiones accipe-

rent,&mandataferuarent,Regem CaftelJae nontantumfuamilhs

permifTurumhbertatem: fed eosquoque pro amicis& vafaliis fuis

habiturum. Sin minus, iubere eos capi& trahi in feruitutem : deni-

quein eorum corpora, fortunas & vitam, ferro,flamma & omni

bellicladefaeuiri.

E qv i d e m ,credo,fi feruator &redemtor nofter IefusC hriftus,

quum lanclos fuos ApoftolosperOrbemad promulgandumEuan-

gelium dimitteret, talibus eos inftruxiiTet mandatis , nunquamtot

regna , totgentes , totpotentiftimos principatus humilitati crucis

fubiecilTet, quae alioquin vltrb verbo eius fe fummittebant,& diui*

nameiuslegemtotope&oreadorabant. Itaq*,velhincexi-

ftimare licet quantum fit difcrimen inter

Deiiudicium &fententias

hominum*

f Dida-

So AMERICijj£

Didacus Niquefa &v

Alphon(iis Hoiedaprimiad Indicam continen-

temfubtgendam mtttuntur, Monachtojuodfuaferant diffuade-

recoguntur& Indorumfermtutem darnnare. Eatandem

Buiia ponttficta & C&fareoedtBoabrogatur, Recia-

mant dtuttes Rtffani. Monachttmta-

tosmaiuexempiis Barbarorum

ammos>fruftra<verbis \

muicere conm-

tur.

C A P V T XVIII.

Voifti Gubernatores, anno m. d.ix. e Calicioportu

foluentes^ profpero curfu Hifpaniolani tenucre. Ibi

Hoieda comparatis fuaimpenfaquatuor nauibus&

amplius cccc. militibus fcriptis, e Dominicac portu

foluit , Prius tamen negotium dat Martino Anciio

baccalaureo (qui regio mandatu furnmus luridieialis Piaetor am-

pliilima: illi prouincix impofitus erat) vtcumreliquismihtbus e-

quis,tormentis,&omnigenerecommeatus,quam ocyllimepoifet

infubfidium veniret. Quurnad Carthagmern appuliliet interram

egreifus,Regiumedic1:um publice Indisper inteipretem enunciar,

oransvtpacifice viuere& Chriitianorum amicitiam colere vcllent,

&abie£tisnefandisfuis moribus Chrilti fidem fufciperent. Idfifa-

cerent,Regem Caftell^illisclementervfurum&proamiciscanffi-

mishabiturum fpondebat.

indiHirpaw I n d i paucis verbis refpondent: Ca fiella: regis amicitiafibi ni-

ru™*™™*\\\\ eife opus. Itaque reuerterentur Hifparii vnde venerant. quippe fe

2. quidem in fuis finibus bonos&maniuetos aduenas fcrrcpoilc: fed

cumiisquinihilnifimaleagerefciant, necinferendis iniuriis vnqua

mricomk- fatienturinullum fibi elfe commercium. Hoctamabfcilfo refponfo""""

accepto, Gubernator milites omnes in litus exponit: illiomnem

eam dram peruagati,quotquot Indos reperiunt obtruncant.

C etervm promulgato peromneseasprouinciasRegio illo

Edi £t:0 , rte cuiquam igno tum e ifc t , om n cs om i ifa & iepoiitaEuan-

gelii praedicatione, capiendis Indis quos minus obedicntesdcpre-

hendiifent 5& martcipiis contrahendis intendere : ac quamquam ca

lexfolos Caribas,humanisvefcentescarnibus,conitringeret, pro-

mifcue tamenm aliis Indiae partibus , vbi ferahbus illis moribus io-

cus nouerat, Hifpani Indis ad metalia effodienda, feruiles operas &vfuum

mtores Eu-

ang

LIBER IV, 81

vfuumnecelTariaomniapro mancipiisabutebantur. 1 Indeglifcere

barbarisferuitus,cx:eavfc|ueeoprogrefraefT,vtnirimonachialiquot

obftitiftent,qui zelo ftudioque charitatis incenfi infeliciftima: gen-tis libertatem procurarunt, breui genus omne Indorum interitu-

rumfuerit.

Mo n

a

c h i illi Dominicani erant,quiquum in noua Hifpania Mon"h}™1

i• o • i> • i- t i i r- .

nusabjeilla-

commorantes^quamacerbisoandignis modisIndiabHifpanis af- tumjanan

fiduehaberentur,paIamipficernerent3 c\:tantaseoruminiuriastum^

w^pro concione tum priuatim vbique reprehenderent,monentes , ve-

nire aliquando ipfis in mentem debere, tantae immanitatis, quan-tam ergalndos exercerent, reddendam Deoelferationem. Itaque

imponerentmodum faiuicix, &c Indos deinceps mitius tra&arenr,

quovidelicetilli Euangelii iugolibentiusfefubmitterent. Hxc (in-

quam)&talia quum monachi Hifpanis fubiicerent, parum profl-

ciebant,vltro irridentibusillis dicentibufque, quum nihilo fegnius

inconfuetoperfeuerarent, Barbarosiftosefleindignos Chriftiani-.

fmo ca tles. Ita verba &: monita odium non fruclum pariebant.

Qvare coniun&iiftiPatres, quumeorum fcelerum plenam&authenticaminquifttionemegilTent,eamRomamadPontificem

mittunt per F. Rodericum Minaiam Dominicanum, eique negoti-

umdantvtexpofito Indicaderuitutis praepoftero &pudendoabu-lu,quaequeindedamna confequutaeffent,Bullam a Papaedi pro-

curaret, qua Indi priftinaelibertati reftituerentur. Apoftolicamfe-'»^*'»/^-

demtum regebatPapa Paulus III. Iscaufa&:iniuriisIndorumau-wir

ditis,veraque iisderebu^inquiiitionecomperta,Bullamconceflic

qua Indos fuaelibertati reddi iuberet.Eam fecum in Hifpaniam Ro-dericusreferens, cumaliismonachisRegiae maieftati earuni reruminitium,ordinem,jinem } vtgeft2eerant,exponit:docens, Indorumpeccataabignorantia exprefla &pura, non a militia profifci : illos

quidemcreatosefleaDeo homines, non beftias : liberos, non fer-

uos: &adfidem Ghriftianam adduci debere bonisexemplis,non

fa!uitiaauttyrannideJtaquecogitaretregiamaieftas,prouinciasiI-

las fub imperio & pedibus fuisiubiecT:as effe: acproindepiumforeprouiderc, neintolerandis malis atque iniuriis quas paterenturab

Hifpanis,breui ad vaftitatem & folitudinem redigerentur. Quippenullumpudorem efleHifpanis,miferos illos homines fub oneribusgemere& exfpirare cogere, terram e fodinis aflidue egerere, aliifque

feruilibus& parum honeftis operibus illaborare : adeo vt multi eo-rum, taedium & miferias fugientes, dilapiiinfiluasfibimetipfigu-

lam defperati frangerent.

. K Cesar,

gatur.

m

S* AMERICiC^sa&, earelationeaudita,doctorem Figucroam in Indiant

mittit, eique mandat vt ex monachis& praefe&is fedulo verum in-

qunat. Illeabit } mandataexTequitur,qua?cogrioueritrefert. Caifar

extemplo, nullo praterea adhihito confilio, Indos liberos eife iu~

bet,grauifTimis pcenisin eosconftitutisqui illisdeincepspro feruis

vterentur. Lexprofecto fanctiffima, & illuftriliima, ab optimo Im-peratore&clementiffimoprofedta.

Anno m. d.xliv. quum inHifpanioIaeffem>licentiatus Ce-ratuspropraEhdeinInfukmvenit,Edicl:umilludCa!fareumafferes:

idque moxper omnes Indias Infulas 6cprouincias,magnoindige-

narum folatiogaudioque &fummo Hifpanorum dolore,promulv

gatumeft.NecdifficultermHifpanioIa, Cuba,Iamaica,San4oan-*nisinfula,&in vniuerfum omni llla oraquaevulgo a nauticisTerra

firmadicitur aNomine-dei vfquead Panenfemfinum, edictumil-

lud obtinuit. Sed in Mexico haud perindeacceptum eft, ditiifimis

quibufdam viris, quorum omnes prope fortunae lnmanapiis fitas

erant, eilegi parere abnuentibus. Quippe contra arfercbant, IndosaFerdinando rege publice feruituti addictosfuiffe, idque pofteaa

Ca?(areconfirmatum,6c illis quintse ve&igal penfum efte: proinde fi

vellet Caefarea Maieftaslndoslibertati reftituere, eademoperafibinummos redderet, quos in id mercium genus erogaffent. Haec & fi-

miliaomnes vulgo querebanturexfecrantes monachosdamni i II i

—

us fui autores*

EAinretum AntdniiMeridozzsepfo fegisfingularisprudentia

^apparuit: qua nffi opportune vfus eflet,res haudfatis felicitercafur§

- videbantunquippe fe quoq^ ei Iegi aduerfari & ipfis ailentiri ingenti

iollertiaiimulans,deeaabrogandafcriberecx: fupplicareeos Csefari

iubet: vero tamen eum officio fun&um exitus demonftrauit.Neque

enimC^farautfententiammutare,auteorumvoluntatiobiequi vo-

luit,feddebereeosdic~to fuoaudienteseffe relcripht.Itaque Prorex,

Mexicanas ciuitatisprimoribusconuocatis,nouurn Caefaris edi£tu

exhibet, fedvbi locupletes dominos duriores, nequefcruos manumittere velle animaduerti t,ne turba inde aurtumultus oriretur,legis

rigoremprudentiatemperauitjeamq^omnestaliformaacceperuntj

nimirum vt quicunq-, leruos haberent, quotannis pro rata portionei

viginti exomni numero manu mitterent. Qua ex re fa£him eft vt o^

mnesIndibreuiirilibertatevendicarentunEquidefiBlafcusNunez

Vela,quum Regiisillismandatisinftrucl:us,reruanam prouinciamProrex inijt.adeummbdumfefeagitalTet

jnecquemvitaeexituna-

c^useft^habuilTet^nec^quotpofteaexponentuivndeeuenifrentmala.

Re-

horumtxemi

era~

LIBER I V.

Restitvtis inlibertatem Indis,monachi fupplicant Cxfa-Mowb- $i§

i\,&C potellatemillo commeandi fien fibi poftulant : vtquando In *?ji'/Btt?

r*

,. . . _ \ I adfidem pr<e,

dicam Iin£uamdidicmcnt,ea.sgentesbenio-nirace alliciendo, prse-

dicationibus & concionibusconuerterent : fibiehim quidem fatis^J^

elTeanimi > vt iuuante gratia Spiritus fandti eos ad fidem adduce- »'<*/« ti$k

rent.Idconceffumillis : quiii eciam tum vetiiit Cxfn vllasdeincepsj^™"^

prouincias vi &C armisfubigi : fed bonis potius operibusad ChrirTia-mnifmumallici. Cum eaautoritate & mandatisodto monachiinln-

diamprofeclijadFIondamappellunr.-quatuorexiisin terramegref^-

ii concionari ccepere.Indi iam ante ab Hifpanis male habiti , mona-chosfuftibusexcipiunt,&interfccl:osprofuomorccomedunt.Duo

alii ad fineis Gattimalae prouincia: appulfi>ad praedicandum exfcen-

derannfed idem iftos > qui & priores illos, txitus habuit. Hisexperi-

mentis deterriticeteri,incepturn illudcommodiori tempori refer-

uarunt. Verum equidem fi lam mde ab initio pro turpitudine ac fla-

gitioconciliandiseorumanimis adhibita efietbenignitas/nondu-

bito quinprofperecelTura fuerintomnia,quippefadasillas6tatro-.

cesiniurias,velutiexemplaadmaleagendum nonhabuilTenti

i. Occvpata cl{egum Cathoitcorum nomtne a Chriflophoro

Columbo lndt& occtdentaltspoffefitone, tncolas(u& Itbertati reltquttiidem

fecerunt nonnuilt pofi eum (jubematores. Franctfcm tamen 'Bondtlla,

(jutpoflea tn mar>tperijt }RolandusXtmene^ &qutdarn alf,ijstancjuam

mancipijs <vti cceperunt , adcolendam terram }fcrutandas metaU.tcas <ve-

naSiOneraferenda& alta operaferutlta exercenda , tametfimtjerttfit ho-

minesfuafpontefatis pront effent adtllk tnferutendum. Sedanno m . d . 1 1 1 1.

Caribes , tdefl , fagtttartt tUtferoces, qut Hifpanos taculis 'vcneno ttnclu

confctebant , detnde crattculis } cjuaj ipfiZBxrbacois appelLmt , impone-

bant 3 pro manaptis dedaratt > & expofltt cjiubujcuncjue^jcapere^j tllos

poffcnt^.

Jflapermifltopoftea adtnntam licentiam peruenit , yt HtFpantfins

dtfcrtmtne bonos& m&los tnfermtutem traherent. Q-Atc^ <vt hdc licentta

legtttma cenfereturi^Thoma* cjmdam Ortiz*cDomtntcanm }&alueiuf

dem ordtnts , mhtlalmdtnfuis conctontbm vociferabantur : imo in Ht-

sfantam trattctentes ,

cDtfcurfum cjuendam Indtcarum rerum Confiho

obtulerunt 3 incjuo utta mtferorum tflorum jBarbaromm graphue ex-

prtmebatur } multis leptdis rattontbm adduclis cjutbmprobarent , eosad

yiuilam rem vtties efje cjuam 'Vt manctpiorum vtcemfupplerent. ^Pr&ft-

debat tumet Confi\w } (fardtnalis Loatfa , (ummm incjutfitor , Commtffartus Cructat& > & Tr&feclm Domtntcantordtnis : tl/tfictleperfuafe*

runtveraeffequ&dtcerent venerandttfltpatres. Eade Caufa Impera-

K i tor

t' *ac«»Liww th"»t,tjot tjkttAI .BMlWfl i i-RflJYffi iDliJiti+l ;IVilL1V>1 1fcjJ i tVJJ Tfol . tY»T'P»l Tt'<!9 1tAI BCTTnT

e4 AMEMCiE'; /cr decretofaclo Madritit m .d sK x y.fanxtt , <z>/ Indipro mancipiis ha-

berentur.

Toflea tamen , mutatafententia , Dominicani tflidebacchari cce-

perunt in eos, qut lndistanquam manctptis vterentur: flc vt denuo deLi-

berandum fuerit , decenniopofl,de hacipfa materia. lnterreltquos Fra-

ter Rodericm Mtnata , allata a fummo Pontiflce ^BuUa , &flater Bar-

thoLom&m £f CafaA Domtntcant ordtnis , vaLdeinterceffermtproIndo-

rum libertate. Jta CaroLm V. Imperator , voluit ConflLmm Indtcum 3 ex

fententtamuLtorum lurtfconfuLtorum^Canontflarum^ TheoLogorum,

EdtclumpromuLgaret , quodconttneret XL.ArttcuLos :quo breutterde-

cernebatur , vtomnes Indtin Libertatem euindtcarentur , remitterentur

ineai Proutncias exquibm erantoriundi , & Chrijttanamreltgionem

edocerenfur.Hoc edtclum magnasturbasper vniuerfam Indtam occiden-

taLem,pr&fertim vero tn Peruana Proutncia3excttauit3vt in tertto huim

Htfloru Ltbro apparebit.

2. Gomara de tnfittuto horum Q^hXonachorum ex duentu iudtcium

faciens » hanc humanttatis& cLementu viam valdedamnat , vt ntmis

e;XoLetam} £fqua ab tflisferis natiombns nthtLtmpetrarepoflis. H&cemm» eiusfunt verba xlv* cap.fus Htfiortd. Qut Monachorum optnionem

stprobabant,nunc agnofcunt 3 operam Ludere eos , qut taLt via has natton&s

adnoflram amtcitiamperfrahere voLunt , muLto veromtnm adnoflram•fdem 3tametflforfltan3pottor effet.

Eiufdemfententi&erat Nunnim de (jufman Panuci Pr&feclm in eo

"Difcurfu , quemadCaroLum C&farem mtttebat exTroutncia Mecho-

acan c^Kagn& tLltm Htfpanu noua anno m . d . x x x. Nam in Loco quo-

damfu& Htflori&^ recttatis altquot vdttattontbmaduerfm lndos habi-

» tis,addit. ^Decurfb dimidij mtLtaris vlterimflatio , ne/ vLLa re obferua-

»ta : valdeenim defatigatt erantmem Jy reltquorum comttumequifub-

53 ftiti , vt meos omnes coLligerem.cBmtex meisfamulistn eomintfieno oc-

z>. cupati,$ hac iLlac dtfcurrentcs 3 in magnam turbam Chichimecarurru

33 {pdpultfuntNom Htfpania contermint) Indos nobis confcederatosper-

afequentium. Hac reintellecla3flatim me conuerti , vtplenocurfutUos in-

fequerer. Wr&feclm caflrorum £f aLtm nobilisa rne educatus , incttatis

equis reLiquospr&cedentes 3peruentunt tn quendam Locum , vbt Latebant

pLmquam quater mtUefemin&&puertcum impedtmentis. IUt conffeclis

$>equitibm3prottnmfugamcafieffunt , f$ cumeoaduentrem , eorum veflt-

>> gia adhuc confpext. ^PauLo vltertmprogrejjtts 3 quarundamfemtnarum»&puerorumfanguine confperfum Locum offendt , quos Indt nobis confce-

s> derati maclauerant , 0facrtficauerant. J^QuUa entm ratione tnhtkrri

"poffunt, vtabtjiapraua confuetudtnedefiftant 3 ettamflcorrtpiantur&cafli-

55

53

3>

L I B E R I V. %caftigentnr : maximatamen eorumpars bonds Chriftianos fe profiten-

tur. Orto tnmen V.Matem, vtftbiperfuadeat , illoseadem nefandacom-

mittere qu&priusfolebant^clamnobis tamen^quantumpoffunt. ItaqueLj

tum ob has caufas , tum ob altas iuftas occafiones quasad V. Maum per-

feripjt, meafententia , non debebatillis concedt tanta liberta* ,fed immi-

nuenda pro vtta tllorum £fftatusratione. <±Altoquipr&bebitur tllis ma-

ioranfapeccandi , & homtnejfkcrtficaridipotius , quam 'vllam alianu

rem : nam nec^ virtute vlla , nec^ humanttatefuntpr&dtti , neq^ veritatis

amantes, nec^aptiaddifcipiinamaltquamperciptendam , aut 'vttam re-

formandamffedpotius tn detenus vergunt. <*Addo , talem eorum effe na*-

turam , vtfitb metu contmeri debeant , ftquisprobos Chriftianos ex itlis

efficere veltt. <±Atque certopzrfuadeatfibtV, Mam 9me veritatempro~

ioqtu.

H&c eratfententia (fubernatoris ifttm Nunnij de Gufman quicrU-

deltterin miferos tUos Mechoacan, Xaltfto,& Panucotncolas , .g-f altos,

imperium exercutt , quamdwifiis regionibns prtfuit ,fedftngulare crU*

delttatis pf barbartfuroris exemplum edtdtttn mtferumquendam Pro-

mnct& Mechoacan Kegulum , nomine Caconcj : eumenim cremari tuftit,

ne apudC&farem,aut eos quos luri dtcundo tfitcpr&fecerat,conquertpofi

fet, de latroctntis infe&fuosfubdttosa Gufmanno commtfiis:& haccrU-

deU morte illumaffatt , caufampr&texens ,quodrebelltonem moiitusef-

ftt tn C&farem , df multos Indos atque Chrtjltanosfacrtficaffet,perinde*j

vtfacerefolebatantequam bapttfaretur:&vartas altas calumniastn mi*

fzrum commentm esl.

Sed his duobm Hiffanis,qutrigidum imperium laudant,binos alios

opponam,primum HtffanumMterum GaUum,quttpfa experienttapro-

bantJoumanttateplus efficipoffeapudeas natton&s,Ucet barbaras , quam

vt& crudelttate.

Primus Aluarus Nunnezjnomine^cui cognomen caput vaccinum, 1

tn dtfcurfu quodam mtjfo ad Caroium C&farem, dettinerequod comitt*

bus altquot Htfpanis confecit nouem annorum (fatio per continententj

lndtSL Occidentalis,a Panucoautpaulofupratnctpiens vfyadmareAu-ftraie.longealtterloqutturquam Cjomara. Egoqmdam tnmedtumad*

feram ad hanc rem factentta,

Prtmumhabtta longanarratione deregionibus quat peragrarunt

perbismiUe circiterleucas , &quam hnmantter abincolis fuerunt acce*-

ptt.pro naturaearum regtonum,quta morbis medendi artemprofiteban-

tur , htnctnde errabundi , reqmrentes locaaliquaab Htffanis habita^

tam quAfe reciperepoffent : cum tandem circiter trigintn leucts abAu-

ftrait mariabeffent,nonproculabeffe Htfpanos inteUexerunt ; Jtacfe addtt*

tC $ His,

"" ""^ Uil^ WJI^ I^

U A MERICiE>

» /7isjnquit , intetleclis , Deo grattas ex animo egimm , defieraba-

9->miM cntm amplim qutdquam de Chrtfttants tntetltgere : tzimen vatde^j

„ metuebammneifit Chrtfttani, de qutbus referebant /ndt, ittm itludAu-

», ftratismaris luftrandt £f obfemandtgratta duntaxatpercurrtjfent. Sed

„ cum nabis certtora tndicia adttcerent , tternoftrum evrgebamm,& quo*

,, longtm progredtebamur, plures repertebamm , qutnobis de Chrtfttanis

» verbafacerent: nos autem tlits perfuadebamm , tdeoadttios Chrtftianos

properare, 'vtmoneremm, ne Jndos tnpofterum occtderent, mancipiafa-cerent , exipforum(edtbus eitcerent , aut eis nocerent: qua de re magnaU-tittaaffictebanturmtferiifit,

s» Nlutta toca tnuentebamm ab incolis deferta , quitn montes con-

"fugw&nt, &tfticlatebant, qutaobmetum Chrifttanorumtnfuis &dtbus

,y confiftere,aut agros conferere non audebant. Magno fane dolore afficte-

abamur, cum <videremm adeo fertitem regtonem, &>

itmpidisrtuuiis,{$>

jjftuutis rigatam,tm vaftatam&tncendtis corruptam\atque incotas adeo

^miferbs f$ attontios. Pr&tereafames itu 'tnualuerat,qutamifertnequt^>

»fetebant ,nequt^>plantabant quippiam , vtarborum cortices £5>

radtces-

» quafdam roderecogerentur. Nosettamtoto ttio ttinerefamem perpefttfk-

5) mus , quiaincoU neceffaria nobisfubmtntftrare nonpoterant,cum tarru

}) mattgne exctperentur,tmo inedta vttamfibiadtmere vellevidebantur.

a» Nobis narrabant, vtaltquando Chrtfitani tn tttam Prouinctanu

9> ingrefit, eam vaftam reddtdtffent , pagos & homtnum ades tncendto ab-

»fumentes: &' dtmidiam tncolarum, quostfitcinuenijfent,partem,cwnu

f> vxortbm £f ttberis abrtpientes : qut etabtpotuerant , infiiuas& montes

>yfecontultjje. <iAnimaduertentesautem tilos effe adeoperturbatoanimo vt

33 nufquam confiftereauderent , nec^ velleautpoffeferere ierramvecoiere,

»fedpotius conftitutffe femelmori , quamdtuttm perpettvt tam crudeti-

» ter haberentur, atq^ haclenmfuerant , eos cjuantumpoterammfolaba-9> mur:£f(atisapparebat ex evuttu,ip(osltbenternobtfcum «verfart Nthtto-

33 mtnm , pturtmum verebamur, *vt, ftquandoadeorum ttmitesperueni-

3> remm, qtu conttnua betlacum Chrtfttanis exercent,tn nostrruentes vtn-

33 diclam fumerent de omnibm tnturiis quas a Chrtfttanis acceptffent. Eo» tamen Dei beneficioperuenientes , tneolas adeo mttes tnuenimm , <vtnon33 minmnos metuerent £f reuererentur , quam ttltper quostamfeceramm» iter.quodfumme admtrattfumm. Indefactle tudicartpoteftjllas natto-

33 nes bonis exemptis ,& honeftaconuerfattone , adChrtfttanamfidern am-33plec

riendam i&adAiaieftatis Qifare& obedtentiampr&fiandamjffepstii-

» ciendos : nultam effe vtamitfta magisfecuram.

33 Jttt nosperduxeruntinpagum infummo montis njertice fttum ,

!

cu-

9» iusafcenfm valde afper&dtfficiiis. Ifttcmuentmmpturtmos > qutob me^

tum

X

1L I B E R I V. ti

itim Chriftianorum eo confugerant. Mtferi iftt beneuole nos excipientes, **

nobis obtuleruntqu& habebant , &inter reitquaptures quam bis milte^j **|

faccos Mayzjnobis attulermt\quodmtferis tflisfameltcisquinos eo vfi^"

deduxerant,donauimus t«f

Sequente dtequatuor virosablegauimtispeream regionem quiffar-"

foshinc tnde cottigerent , & quotquot tnuentrent , deducerent in pagum 16

qUendam trium dierum itinere ifttncdtftantem : T>eindepoftridte^j ttltncu

difcefitmttsiCumomnibus quostbtrepereramus , QTfemperrecentta vefit-u

gta agnofcebamm in qutbus Chrifttarittttamnoclemtraduxijfent. Ctrct-"

tetmeridtem tnctdtmus tn eos quos ablegaueramtts, qui referebant nemt- \\

nem totattiaproutnciapotutfje inuentre,quta omnesfugerant tn ffion- uttbus(e abdiderant\metuentesne a Chrtftianis occiderentur , autinferui- 5£

tvttem abriperentur : atque nocJepracedente Chrtftianos quofdam con-"

fpexijfe trahentes Indosquofdamcatenis vincJos : fe autempoft arborcs^

latutfje,vt obferuarent quidagerent.

His audttis , incoU illtus regionis qui nos comitabantur, adeoper-

turbatifuerunt , vt qutdamexeorum numero regrederentur, adatijsfi- ||

gntficandum , Chrtfitanosaduenire :&

' hauddubteptures dtfcepffent^

ntft ttiosadnonutffemus nemetuerent , qutbus verbis vatde confirmatt

funt. J^amtunc nobtfcum erant nonnullt Indtquorum babttatioplus aquamcentumteucisinde aberat , quinos ettam inmtosfequuti erant 9 li-

cet obnixiiltos rogaffsmus vt domum repeterent. Atque vt magis confi- udentes tllos redderemus\ea notteifticpsrftittmus. ^Pofirtdieperrcxtmus,

(c

& inviapernoftauimus. ^Terttodie quoshtnc inde abiegaueramus\ de-

duxerunt adlocum inquo fyrtftianosconfpexerant : (ub noclemeoper^ ± ^uententes ifaciledeprehendtmm verumnobis retuitjfe. J^am exduobmfttptttbus tetluri infixis, qutbus alttgattfuerant equt ,agnoutmus equites

'*

tfiactterfectjfe.^ "

|||Certis igttur Chriftianorum vefiigijs deprehenfts , ex quibus intel « I}B|

ligebamus non proculeosabeffe, Deograttas egtmus, ttlum orantes , vt a<t f|tammi/eracaptiuitatenosltberaret. Eademnoclcquofdamexmeis comi- « 1|tibpts rogaui , vt Chrifitanos , qutper ea toca , in quibus tpforum t/eftigia ' e Mdeprehenderamus, iterfaciebant , £ftridutitinerea nobisforteabejfpo- a

II Pterant , fequerentur. Sedomnesfummamlafittudinem caufatt , abnue- " ^runtitametftmemultoiuniores& robuftiores ejfent , &eoofficio multo "

I ^rne melittsfungtpotutffent : tntetlecltt tamen eorum voiuntate

, poftttdie"

II

fummo mane adfumptis mecum Azthwpe & vndectm Indis,fequutm

"

fum Cbmfttanorum vefttgia,& trtatocadeprebenditn qmbusn6tle?ru tf

traduxerant. Emenfts eodtedecem leucis ,poftrtdtemane tnctditnqm-ft

tmr equites Cbrtfitanos , quime confteclt tamperegrino habttu ami- "||

.

ffiliSI

w4mm

? >

33

>1

3>

11

33

5?

91

U A M E R I C iE

Hisjnquit , inteileclis , Deo grattas ex animo fgimus , dejferaba-

mus emm ampltus qutdquam de Chrtjhanis tnteiltgere : tzimen valde^j

», metuebamusneiftt Chrtftiani, de qutbus referebant Indt, Utus tlludAu-

» ftralismaris iuftrandi obferuandtgratta duntaxatpercurrtjfent. Sed

„ cum nabis certtora tndtcia adttcerent, tternoftrum tvrgebamus,& quo*„ iongim progrediebamur

,plures repertebamus , qutnobis de Chrtfimnis

» nerbafacerent : nosautem tiits perfuadebamus , tdeoadtilos Chrtfitanos

prcperare, <vtmoneremus, ne Indos inpofterum occtderent, mancipiafa-

cerent , exipforumfidtbus eitcerent , aut eis nocerent: qua de re magnaU-ttttaaffictebanturmtferi iftt.

jSdultzi loca tnuentebamus ab incoiis defirta , quitn montes con-

fugerant, &tfticiatebant, qmaobmetum Chrifttanorum tnjuis &dtbus

j, confiftere,aut agros conferere non audebant. Magno fane dolore afficte-

9,bamur, cum <videremus adeo fertiiem regtonem, &* itmpidisrtuuiis,^

ftuutisrigatam,tm vaftatam&tncendtis corruptam,atque incoiasadeo

miferos^ attomios. Pr&tereafames itn tnuaiuerat, qutamifertneque^>

iferebant,fiequt^plantabant quippiam , vtarborum cortices £tfradtces'

}> quafdam roderecogerentur. Nosettamtoto tiio tttnerefamem perpefitfu-

?> mus , quiatncoU necejfarianobisfubmtniftrarenonpoterant^cumtanu

*> maltgneexctperentur,tmo inedta *vttamfibiadtmere veiie videbantur.

Nobisnarrabant, vt aitquando Chrtfttani tn tliam Prouinctarru

ingrefttyeamvaftamreddtdtffent,pagos & homtnum ades incendto ab-

o>fumentes : &1

dtmtdiam tncoiarum, quostfttcinueniffent,partem,cunu

s» vxortbus & itberis abrtpientes : qut eiabtpotuerant , infiiuas rnontes

»fecontulifje. aAnimaduertentesautem tUoseffeadeoperturbatoanimo vt» nufquamconfiftereauderent , nec^ <velleautpoffeferere ierramvecolere,

»fedpotius conftitutffe femelmori , quamdtuttus perpeti vt tam crudelt-

» ter haberentur , atq^ hatlenusfuerant , eos quantumpoteramusfoiaba-» mur:£f(atisapparebat ex vultu,ipfoslibenternobtfcum <verfan Nthtlo-

» mtnus , plurtmum verebamur , <vt , fiquandoadeorum itmttesperueni-

3» remus, qui conttnua beliacum Chrtfitanis exercent ,tnnostrruentes vtn-

» diclam fumerentde omnibus tnturtis cjuas a Chrtfttanis acceptjfent. Eb33 tamen ^Dei beneficioperuenientes , tncoias adeo mttes tnuenimus , <vtnon33 minusnos metuerent& reuererentur , quam tiitper quostamfeceramui33 iter.quodjumme admtrattfumus. Indefactle tudicartpoteftjtlas natto-

3 » nes bonisexempiis ,& honefta conuerjattone , adChrtfttanamfidem am-33plecl;endam,&'adAdaieftatis (fkfare& obedtentiampr&ftandam^ejfepciii-

» ciendos :&nuliam effe mamitfta magisJecuram.

Jllt nosperduxeruntinpagum tnjummo montis <verticefitum ,cu^

iusafcenfus <vaide ajper ^dtfijctiis. Iftic muentmuspiurtmos , qut ob me^

93

3>

)3

lor American lines. This wa^ fa „ r

PresidentGrantin lS&yCl 2l ' T^ ™e'

s^ °fably strong and nseful tf one wanted 'nn,

^ ^ typ* msPractiealfy the Pennsy,vani. T^ttfZ7*°" ^ SamCIns mterests. He then became suniS •

P ejud,ces «hen he allied

whatever he thought ofuZZ^ WnT^ '"'"^nght- which was. of course, XZll-1 7 *» bewas the strongest American n AmerS, Z ^n^ !

"'m~ heall

^"est.becansehennderstoodTiso,, r™ ^ he "'as wo">'

» majority; and k„ew how to deal whh7 Wk° Were^could. If one wanted work doneTn (^T " "°^ Enghad"avoid »sIo-„„ , m„,„ ,

:! m >ongress, one did wiselv ta.

tum

LIBER IV,

tumChriftianorum eoconfugerant. Mtferiifttbeneiioienos excipientes, **

nobis obtuleruntqu& habebant , &inter reitquaptures quambis miltc_j !•

fatcos Mayzjnobis attuleruni\quodmtferis tftisfameltcisquinos eo vfy"

deduxerant,donauimus.

Sequente die cjuatuor virosablegammuspeream regionem quiffar-"

(oshinc tride coiligerent , quoiquot tnuemrent , deducerent in pagum u

qUendam triumdierum itinere ifttncdtftantem : T>eindepoftridtc^j tlltncu

difcefttmtis,cumomritbus quostbtrepereramus femperrecentta veftt-u

gta agnoftebamm in qutbus Chrifttarit diamnotlem traduxiffent. Ctrct-"

termertdtem inctdtmus tn eos quos ablegaueramus, cjui referebant nemt- \nem totatllaproutnciapotutfje inuemre,quta omnesfugerant,&tn mon~ attbus(e abdiderant,metuentesne a Chriftianis occiderentur , aut inferui-

tntem abriperentur : aique noftepr&cedente Chrtftianos cjuofdam con-

ftexiffe trahentes Indosquofdamcatenis vinfios : fe autempoft arbores"

latutjJeyVt obferuarent quidagerent.

His audttis , incoU illtus regionis qui nos comitabantur, adeoper-

turbatifuerunt , vt quidamexeorum numero regrederentur, adalijsfi-

gmficandum , Chrtfttanosaduenire : & hauddubtepiures dtfcefitffent,

ntfi tltosadnonutffemus nemetuerent , qutbus verbis valde confirmati

funt. J^amtunc nobtfcum erant nonnuiii Indiquorum habttatiopius(i

quam centum ieucisindeaberat , quinos ettam inuitosfequuti erant , ii-

cet obnixi tltos rogaffemus vt domum repeterent. Atque vt magis confi- (i

dentes tltos redderemus,ea nofteifticperfttttmus. Tcftndteperrextmus, <£& in ^viapernoclauimus. Terttodte quoshinc inde ablegaueramns\ de-

duxerunt adlocuminquo fyrifiianosconipexerant : fub nocJemeoper^s<

uententes ,faciledeprehendtmus verum nobis retuttffe. J\Qtm ex duobtts

fttpttibus teiluri irifixis, qutbus alttgattfuerant equt ,agnoutmus equites"

iftactterfectjfe.

Certisigttur Chriftianorum veftigqs deprehenfis ,ex quibus inteU ({

ligebamus non procuteosabeffe, Deograttas egtmus, tlium orantes , vt a atam mifira captiuitatenosttberaret. Eadem noclequofdam exmeis comi- «

tibus rogaui , vt Chrifttanos , qutper ea loca , in quibus ipforum veftigia 1 c

deprehenderamus,iterfaciebant , £ftridutittnereanobisforteabefftpo- a

terant , fequerentur. Sedomnesfummamtafittudtnem caufatt , abnue-"

runt, tametftmemultoiuniores& robufiiores effent , £feo officio multo"

tnemeliusfungtpotutffent : tnteUeCta tamen eorum voiuntate, pofirtdie

"

fummomane adfumptis mecum A^thtope & ^vndectm Indis, fccjuutHs

<c

fum Chmfltanorum vefttgta,& trtaiocadeprehenditn qmbusndtle?ru "

traduxerant. Emenfts eodtedecsm leucis,poftrtdtemane tnciditncjua*fi

tuor equites Chrtfttanos , quime conffeclt tamperegrwo habttu ami-"

cium9

m

v.it.m t.,tmMiamu mn.i Lj mnsjnmiran

mmm

mpm1BSmmk

33

31

S8 AMERICi\ Bum , & Indos comites habentem , adeo attonitifuerunt , ut & multo

99tempore ne verbum quidem ejfari poffent. Ego vero tllos oraut , *vtad

fuum Tnbunum me deducerent. Appeliabaturis Trtbunm *Diego ,id

eft lacobmde Aicaraz^qut,meaudiio,refpQtidit,femetadeoeffeaitoni-

tum , vtquidtpfiagendum ejfet ignorarei,quta tam diupeream regto-

9inem vagatm erat,nuiium tamen Indum deprehenderepotutffet : itaque

„ no nperfpicere quonam fe cum fuis conuerteret , quiaiammagna annonA,,penurta iaborare incipiebat. Tum tiitftgntfico Durantem& Cafligiium

3? relicfuiffe cum magna Indorum qui eos deduXerant, turba j circiterde-

v cem ab eo loco ieucts. Hoc tnteiieclo,iiltco tresequitesabiegauitcumquw-55 quagtnta Indis exeorum numero qubsfecumtrahebai. lilisadiunxt me»

» umdthtopem.qut index tttneris ejfet-.ego verotflicperftitu

55 Poft qmntum dtem Andreas Dorante et Aiphonfks de Caftiglio

» aduentunt comitanttbm eosplufquamfexcentts Indis , qui , Chrtfttanos

5 j fugtentes , admontesfe contulerant &f varijs locis(e abdtderant,£fredu-

55 cenitbm reitqucs omnes (quinos comitatt erantad eum vftfe locum vbi

„ eos dtmiferam ) vt Chrtfitanos comiiarentur. Tum AlcaraZjOrat nos,

Vt euocaremm eos qui (ecundum flumina habitabant , $ altos qui in

monttbmfefe abdtderant, tuberemufque annonam adferre;tametfinonep

fet neceffe hac il/ispractpere , quandoquidem ipfi fponte hac onufli adue-

„ niebant. Nofiros tamencurfores ablegautmus , qui quotquotpotuerunt

„ euocarunt. Itaquefexcenttfimul aduenerunt ,ferentes qutdqutdMayz,

, , habebant infitltlibm nJafis argillateclis , tn qUibm ijludfub terram con-

„ dtdcrant\pr&terea quuunc^penesfereltqua erant:fed, referuatis dunta-

„ xatquA neceffarta effent ,reltqua Chrifttanis dedtmm » vtinterfedtflri-

buerent.

^Deinde altercatio nobisfuiicum Hoslris (fhriflianis 3 quia inferui-

> tutem trahere volebant Indos qui nos comttabantur :&cum tndtgnatio*

netlitnc difcedentes , muitos arcus £ffagtttas quarum qutnque tnfignes,

cuffidemfmaragdisarmatam habebant perasnobtfiumfumereoblt-

it,amifimm. Sedmaxtma dtfficuitas nobis oborta , voienttbus partenu

Indorum a nobis dtmittere ,& tiios hortanttbm <vt nthilampltm metue-* J rent ,fedjinguitdomumabtrentatque fUamfemefitemfacerent. Sedfur-

n dis canebamm, necdnobis difcederecupiebant , donecrehqut etiam Indi

2 » d&mfhwnem tmpetrarent , prout confuetudo eorumferebat , nam metue-35 bant ne occtderenturfifine aiijs abtrent : tn noflro autem comttatu , neque?? £hrtfit^nos,nequeeorumlancedsformidabant.

Hmgrautterferentes alij Chrtfttant , per interpretes tUis pgnificari

mff.rmt , nosqmdem ex eademgenteefje fecum , qui tam muito tempcre

mm , vtlistamengenem £f condtttonis :fe vero rerum ejfe^j

Dornt-

55

35

S>5

3J

55.

33

7 5

55

t I B E R I v. <

8q<Dominos>& qutfoltefentobferuandtJndtnthtltficienteseorumdtaa, «ttamterfeaiebant.MagntnugatoreseffedebenttlltChrtfttam utumentmhabemus hos ab Ortente Soie witre: tlhwo exlocis tnqui- «busSolocctdtt. Pr&tereadicebantnoszgros curare.dlosautemCanos oc. «ctdere\ nos nudos & ftne calceis mcedere 3 tUos cum meftibw & lanceis «equttare

:nos non ejfe auaros velaltent cuptdosjmo quidqutdnobisdona- «

batur3[iattm alijselargtrtjllos 'Veronthtlattudquamfurart ^rapert^ «qutdqutdpofnt

> n*c qutdptam altis donare. Huerant Indorumdeno- cc

bis tudtcta collattone facla cum altis Chriflianu , f$ ita de toto Vtt& no- »

jtr&curjudtjcurrentes, contrartaprorfus referebant de Chrtfttanorum e

vtta, extfttmantes nos ex eorumgente non eff Sedneque hac tnterfedun-taxat muftttabant^erumfermoneettamHifpantcodtferte tfalta *vocerejponderunt:&fuis, communtquadamtnter(elinguafigntficarunt. II .

ludtdtoma mdgart apudtpfos tn vfueft, quadrtngentarum plus leuca- <«

rumfpatto, quanostterfecimm, tfapudquosm vfueft Prtmhattu ap~ <<

pellantur. -.

r

Tandem nunquam tflts Indis perfuaderipotuit nos exitloruma*liorum Chrtfttanorum nattoneeffe.quttta regtones depr&dabantur : &Jumma cum dtfficuitate tttisperfuaderepotutmm <vt domum repeterent,pr&ctptentes vt cumfecurttaterettquos exfuts htnc tndedtjperjosmplanareuocarent3 terramc^ colerent qmdjui^ tncoiis deferta ,tamfduefcebat,tametfi natura ftt tottus Indt* ferttitfttma, Namter quotannis fata\vberttmfruclmprcfert

: detndeeleganttfttmtsftumtmbm& atijsaquisduictbm& potultntistrrtgatur. Habet ettam uenarum aurt^argen-tt tndtcta. IncoU bene habtto corporefunt

,& Chrtfttanis 3 quos habent, -amtcos 3 voluntartomtntftrant.&Mextctmcoltslongerobuftiores.Bre- «utter3terraefttnquamhtt3 quantumadvbertatema*tttnet, defiderare^ «queas.

t<

DtfcedentesanobisIndi,polltciti/untfenoflris «

turos 3 &curaturos 'Vtfingultfuorum homtnum tnproprtospagos redt-"

rent, modo Chrtfltanttpjosmolefltanonaffictant. Quantumadmeattt- "

net3affirmo,mfitdfecertnt 3culpamin Chrtjttanosef refjctendam. Vtxtl "

// dtmtftt erant3cum noflri Chrtfitani,me&comttesmtdam Zebrero re-

rum capitaltumpr&fecIo,atque trtbusalpjs Htjpanis tradtderuntabdu-cendos.lfttcexperientiadidictmm, quam fatlaciaftnt homtnum tudtcia:nos enim quietem & Itbertatem tnter Chrifttanos qmrentes {§ttlanu H

iam adeptos cfextftimantes, prorfmcontrariumexperttfumus Itaque "

illt , vtnosab lndtsfegregarentpermontes& deferta locanos abduxe* 4C

runt i ne videremmquammale?mftros tncolas exctperent : namtam in-f '

ter fe confilium tnierant de opprtmendis Indis quos pactfice & cumfe-"

L» curu

CC

tc

cc

ee

cc

cc

et

ci

cc

ce

c'c

mmmmmm

i,

90 AMERIC^^Jecuritatisffe dimiferamm , ettampofteafeceruhL>.

3> 0 ut nos abducebant,btduo iniegro , per montes ttios dtfficilima *vid

i, trahebant, tnqua nec^aqua3nec^ femtia rvita apparebat, 'vtflti nos extin-

i} clos triputaremm : noflrorumfane qutnc^ ,&plurtmi Indiamtct, quos

.,tfit Htffant deducebant ,eaperterunt. In histgttur dtfficuliatibm 'verfa-

h tt,tertto dte ctrca meridtem,aquamtnuenimm, confecimmcum ttlis^i-

},gintiquinq^ leucas , deinde inpagum quendam Indorum pace vtentiuni

h peruemmm , in quo nos reliqutt tlle Zebrero 5& tres teucas njttertmpro-

>-> grejfm ejl tnpagum Gulta2jz>am , in quo commorabatur Melchtor Di-

» azjetus Proutnch Pr&feclm. Isaudtto noflroaduentu } tllaipfa nocle noi

inui[it}&noflra mt(ert& tndoimt,grattas iamen agensDeodetpfmsin nos~

h mifertcordta,at(fe Cjubernatorts Nunntde (jufman, &fuonomtne , ob^

h tuttt qmcumc^ haberet tnfuapoteflate } tndigne } <ut apparebat , ferens,

Alcaras^&fuorum tn nos tnhumanttatem. EtpUne nobis perfuademm,

fitpfie adfutffet,nec^ nos}nec^ Indostam inhumamterfmffe exciptendos.

Poflrtdte mane, tfitnc abtrecupientes , vt Auhacanpeteremm3ro~

gauitPr&feBm Diaz^ 3neexcederemm } tnflgneemmferuittum Deo^ V.

Matlfacl;uros (quia regto deferta effet ab tncoiis}qutpagisfuis defertis,ad

>> montesconfugerant}nec rcdtre evolebant)fitiIosreuocaremm, atc^ Det £tf

V Vefir& MatU nomtnepr&ctperemm , ^vttnplana redirent, £tf terram co-

" lerent. Arduum ihitto vijum efi nobis hocnegotmm}nuilum entm eorum°* Indorum quinos comttatt fuerant ,

quorum operatnfimthbmrebm,>evti confueueramm i ampitm habebamm. Tandem tamenfiiccurit , <vt

" binos Indos £ capttuorum nurnero hberaremm , cjui tlitm regionis tncoU

*'effent}& cum Chrtfitanis erant} cjuandoprtmum tneostnctdimm, <vide-

" rantcfemagnum nos comiiantiumnumerum }& ab aitts Indis inteiiexe-

^rant } quantamextfltmattonem Qf auclorttatem adepti efjemmper eas

prouinctaSjtum ea,qua anobis tfltcaffa effent , &groscurando}&qu&po~

teramm benefictain eos conferendo. Cum tilis igitur , etiam aiiospagi

" Cutta&Zjan tncoias abtegautmm reuocatum Jndosper montes dtfperjos,

&fiumtnisPatachan accoias } apudcjuod.Chrifltanoiinueneramus,atc^

*mandatumdedtmm}ipfts dtcerent , noseorum coltocjuium expetere , eam

ob caufam fineformidtne adnos ventrent. Vl <vero htalacrtus hocttef

"fufctperent , & alijaduentrentfingutishorum tabellartorummagnanu31

* cucurbitam ( exearumnumero quasgefiabamm ) tnmanum dedtmmi3>

magn&extflimattonis apudtpfostndtctum &fignnm.

Abeuntes tgtfur htfectates}poft(eptimum dtem defnum reuerfifunt,

3iadducentes tres Regulos Indos exeorum rmmeto cjui tn montesprofuge*

iy rant,quos comttabantur cjutndectm alijlndi, qm mutta momlta,gem^

ninasquas vutgm ^Turquefas vocat, pennaceas crtflas , fjfaitampiuma*

cearn

99

3*

LIBER IV. mceam JupeilecJilem abundeadferentes. PluuijveroTatachandccolarum <<

nuilum repertjfeaiebant.quta Chrtfiihni denuo tUoserantperfequuti. f<

Tum Melchior TJias nofirum Interpretem rogautt, vteos Indos«cjui nofira caufa aduenerant altoqueretur , tpfifyfigntficaret: nosa T)eo, «

quttn ccelis eft ,mtffos ,perintegrasnouemannoS errabundos orbem pera. «

graJJe , admonentes quotquottnuemebamm , 'vttnDeumcrederent, tf"

tpfitnferutrent , tottmemm orbis&qutdqutdtn eo conttnetureffe domt- "

riurn , qut bonos vtros mortentes ad/erectptt tn ccelum , 'vbtneq^ mortem ct

ampitm metuunt,ne<fefiigore autpenurta viiaaffitguntur fedtztntnglo- (e

ria fruuntur , quantum nulla homtnismens caperepofftt. Contra , eosqui ie

ipfi obfequt non volunt , fub terram deprtmerem confortium ^Diabolo- (c

rum,at(fe tntngentem ignem abijcere,tnquoperpetuo torquerentur. T)e-

indeft vellent Chrtfitanifiert, £f Deo ferutreeorttu quo a nobu edoce-

rentur, Chrifitanos, tUosprofratrtbm habtturos, tpftfy nos imperaturos,

ne tnpoflerum eos dtuexarent, aut ex(uis habitattontbmpelierent fedeo-rum amtci ejfent.Quodftconuertinollent , ftbtperfuaderent > Chhftianospeftme tiios dtuexaturos,&mexterasregtones tanquam manctpta ab- "

ducluros.

Reffonderunt interpreti,fe Chriftianosfuturos,$ Deoferuituros

lnterrogatt,qut(ham tlle effit,quem adorarent,cutfacrtficarent,&aquo 1

pluutam peterent ad fementem rtgandam vt meitm crefceret, dentc^ re- c

Itqua tpfis neceffarta, Refponderunt , vtro cutptam tn cceiis commoranti: "

quodautem ejfet ems nomen,AgvAK.atebant ,&fi credere , tilum orbem ee

creajfe ,& qutdqutdtn eo conttneretur. Scifcitati aquo tfia acceptfftn£j\"

dtxeruntfe dpatrtbm dtdicijfe, £ftam muitisfzculis taiem notittamtn. "

tertpfos ejfe vulgaremfefctretpfumaquame cceiu demtttere,& reitquas ee

resbonas. Ipfisporroftgnificarttuftmm , eumquem ipfiA gvar voca- "

rentjliumtpfum ejfe.quem«wDevm appeliaremm, quemfiadorarent lt

tf coterent, eoquem nosdoceremm,rttu,benecum ipfisaclum iri. Refpon- "

derunt}qutdquM4txtJfemmprobe tnteliextjfe ,& tdaclwos. Monutmm "

autem necejjeeffe\ <vtmonttbm reliclis,planam regionem habiiatum re-"

dtreni fuas&des reftaurarent , atc^ etiam njnam Deoextruerent > in cu-<c

tm vefttbuto crucemfigerent,tiitfimtiem , quam nos tfttchabebamm. De-'

ihde, quando Chrtfttanosiftac tter factentes antmaduerterent ^vtfinearcubm &armisfed cumfola cruce & iabaro,tis obmam procederent,

£f tnjuasadesdeducerent ,genrattter% exctperent. IfiarattoneChriJita-"

nos nunquamiUtsnocituros. <.

Conctonefintta , £ffide ab ipfis data ,fequacumquedixerammfa-<

&uros3Pr&feclmfingulos cueftedonauit,lautehabmt,&domum dlmtfit

,

c

Deo <votumfaciens , fenec excurfion&sfaclurum mea ioca ,qm ab indis

L s nofira

Cc

cc

iC

iC

ce

ce

cc

cc *

cc

C(

m

mmmmmmmm,

m

T. .T T..,TT.-.TT.IT T..T TAT T..I T. .1 T.« t.t mi MBJ^.I mi HJI rit.»j uj u.i w» ^iTAfw.Tg,» MBiKarwjMiiij.iMiMBtiiHBa.ta Mi na rar,u»J bj k-i cj ianur

AMERlCil„ w/ra admonitione reductbus coterentur , necpajfurum *vt alius quifpi-•' amfaceret,autmancipiatndeabrif?eret,donec Maieftas Veftra>aut (yu-

bernator Nunntus de Gufman , i)el MateftatisVeftr& Vicartus ,ftatu-

tffet quodexiftimarent commodum,adDet&MatuVeftr&feruittum.Rt paulo poft : Cumadvrbem D. Mtchaelisperuentftemus , adue-

,netunt ettam Indinarrantes, vtfwguiis dtebuspleriqfemontibus defcen-

derent,magnacfe curatempla exftruerent,£f cruces erigerent. Poft quin-

> , tum dectmum diem , aduenttetiam ^Trtbunus <*AlcarazjCum Hifpa-

„ nis qmb.pr&erat-.referebantaute tlitPr&fedo 'Diazj, Indosfuospagos re*

i.parare ,tnplantcie ,&magnum Indorumnnmeruminuentffeiquacunq^

i, tt.erfectffent , etiam pjs locis qu& ante deferta erant. fmo Jndos tpfis obut*

j, amprogrejfjs cum Cruce& Labaro,adfuas &des tnuitajfe ,& quidqutd

i , haberenttpfisadpofutffe. Ea nocle inter tpfos dormijffe , Ualdeadmiratos

>, taiem mutattonem. Indos autem tUisftgntficaffe, nonfecure[e vtuere^j,

„ quta Tr&feclus Diaztpr&ceptpt,netnpofterum quifquam tUisnoceret.

3, *Deum autem oramus, concederedtgnetur V. Mt i , itt tpfa *vtuente

,>&fubprGtecltoner&ejirt Imperij » tft&nationesreducantur adveramj

s, Detagntttonem , qut tUas creautt&redemtt. Quodextftimamusfutu-

, rum^nam non adeo dtffictlefaclu eft,atfy quis extftimet. Per bis mtllcj

emmleucoA quasnouem anncrum fpatio rnart £f terraemenfifumus

s , decem mfuper menfibus , anoflra mtferacapttuttate huc iliucfine tnter^

i , mtfttone dtfcurrentes , nullumfacrtfictt rttum,nullam Idololatrufpectem

m miferis tJlisnattonibus deprehendtmus.

H&ccfl Htfpant homtnis Narratio , quiipfeeas Prouinciaspera*

graUerat$nec vllum exmendacto compendtum expedarepoterat. J\Qunc

Cjal/um hominemin medtumproferamus , Trtbunum, de ^Brafilta lo-

cjuentem,quamprtmt Lufitant detexerunt, £ffuiiuris ejfe afterunt. To-

tis tamenfeptuagtnta&amplius annis ,qutbus cceperunt eonautgare^j»

nondum duodectmam eiuspartem occuparunP, quiantmtrum magisfe-

dultfuerunt tn exportandis regtonis dmtttis , quam incolarum animis fi~

btdeutnctendis.

Is tgtturftcfcrtbtti St Lufttani, quife tlltus Prouincix Domtnos*' vendttant, <vtrefutffent Chrtfttam ,

&"honorem IDetfuo qu&ftutpr&tu*

^ Itffent ,dtmidta eorumpopulorumpars tam Chrtftianafacla effet Multi*' entm ex tpfis noffe deftderant qmdfit Dem,& valdefunt dociles. Sed Lu***fttaniquantumpoffunt tmpedtunt , nemtfertifttadnoftr& fidei cognttto*

23 nemperuentant,&multa ittisperfuadent longeafalutetUorum aliena^t

tnperpetuatgnorantta rettneant.

» St quis autem rne tnterroget , cur Lufitamferre nequeunt, vt Galli

» TSrafdtam, alia^locaabtpfisfrequentata , njelutiGuineam^Taproba*

nam$

5i

tiwiMii»™iimwrw»Mglw«lB,l r T fl TTT TiYTTJT TiVT IflT 1UIm TigTrgXlB™t.--tt -jtTflryjTTia TvTtm T,'ffT^TTJff1'3WfTUl U& L3 112liJ L'TKKKg

I 1 B E R IV.

tiatn , adeant inuUamalliamrationemproferrepoJfumtqUaminfatiabt^ <i

lem eoru auaritiam in caufa ejfe.Nam licetmtmmapars orbisfint ,ritmis <e

tamenanguftus videtur, <vt eorum cuptdttatem explerepoftt.A rbitror <e

ipfos potionem haufiffe cuiinfj?erfusfuerttpuluis cordis Regis Alexan-

«

dri , qu& tllis tantamfittm excitautt, vt tpfis videaturfepugnopoffe com- «

prehendere , quodne vtraq^ojutdemmanu amplecltpoftnt. Perjuadent «

ftbi , *vt opinor, Deum,terram& mare tpforum duntaxatgratia condi-dtffe^necreltquasnationes dignaseffeqmnauigent : atfyfirepagultimare

claudere pojfentab Artabro Promontorio* tn Hyberntam vfq^itamdu-

dummaretlludinterclufijfent. Sinauigando Prouincuaiicutusmartti-

m&pr&teruecltfuht , iihcofut iuris effepronunciant. Sedtalis adqutfitio «

factlefiertpoteft, neminepr&ferttm refiftente. Cjrattas autem agerepof "

funt Franctfco I. Regi Gailw. namfittcenttam dare volutjfet mercatori «

busfui T^egnitncolis^ eb nauigandt» Lufitanipotutjfent valedicere tUi re- «•

gioni. Plures entm Prouinciasnouttfttus orbiscommercta exercendo «

cuminquilinis^fola beneuoientta nullam ^viminferendoadqutfiuiffent «

quatuoraut qutnque^j annisf& longtuspenetraffentb quam Lufitanitn «

qutnquagintafecerunt : fic <vtne vnusqmdem Lufitanustotailla Pro- «utncta remanfijfet. H&c *vna efiex prtmarijs rationtbus , cur Lufiiani <«

noltnt Gallos commeraa ifltcexercere. Namfimulatt^ eius regtonis in- «coU Gallorum confuetudtnem degufiarunt 3 cum Lufitanis nihdfibtne^^

gotij amplius effevoluntfedeos odto habent £f contemtui. «

J^Qunc heclori Itberum reitnquo deligendt vtram magispYobabit

eptnionem. Adme quodattmet > maioremfidem trtbuo experto nauis

Pr&feclo.aut Vtatort confianter ajjerentiqm vidtt, £f longotempor&jmoresearum quasadtitn^tionumobferuautt^quamJacerdoti 9 quinun-

bjuam ea* regtones vidtt nifiintabula Chorographica 3 *vt Gomara , aut

Prafidt mtlitart qualis Gufmanm , cui vntcuserat(copus exple*

refuamauartttam, £f Cafartfuasfanguinartas aclto-

nesprobaresquitamenpoftea etus ^Pro*

uincia Pr&fetlura tttum meri-

tofummoutt»

L 3

irmmmmmmmmm

UJ 11.^ w> TVJT tV^T}TATTV.TTVtTTt%Tft%f fA7 TV'fl

P

1

54 A M E R I C JE

yHoieda& Niquefa Cjubernatoresferro&flammainlndoscontinentis tncoiasf&utunt . Hoteda vulneratur, £f

fame eprouincia ete£iu4}ex <vulnere

in Htfpaniolamortturi

CAPVT XIX.

VMcircanouarri CarthaginemmoraturHoiedacumIndis bellum gerens , ecce Niquefa fuperuenit libur-

nicae vrtiusjfeptem carauellarum J & duorum phafe-

lorumclaffie initruclus* & cum amplius feptingentis

militibus prduinciam fuampetcns. Is focium fuumHoiedam irifauftdquodam cafuiclrum&afHidumreperit.Illepau--

lo artte a Garthagine Xri. milliain mediterranea progrefTus , ingentis

praedaefpe & cupidineilledus^genticuidaminfeita armaintulerat,

quumlndis credidiiTetafErmantibuseo locomagnam vimauri re-

perturum. Sedexeaexpeditionenihil praefervulnera &detrimen-tum ingensretuIit.Eiusenim populi Cacicus, haud dubiusaduen-tare Hifpanos , Indorum multitudineexcita * paratusin armis hofti-

um adueriturri exfpedabat. Qin vt apparuere , tartta in eos vi irrue-

runtBarbari,vtHoiedafugamcapefemilitibus, & ad mare regredi coattus flt.

H i s auditis qui fuperuenerant,confilium ineun t,& iunclis vi-

ribus ineiusgentis fineis impetumfacereac fuorum dedem vlcifci

ltatuunt. Itaque fubvefperam maximamilitum parsfilentio e ca-

Itrisprofe&i,modico^

aurdram Indosfecuros& fomrto torpidos opprimunr. Illi excitati

vulnenbus & ad riec opinatum tumultum pauentes , infuper etiammapalium iricendid perferritiipraecipiti fuga velut cseci euadunt : fed

obfeptis a militeitineribus incidentes in armatos caedunturalij , ahj

incendio perire quam Hifpanorum manibuspraeoptantes,inigneis

femetipfipraecipitant.Eranteipopulo centumfermecafae contextas

arundinibus&foliispalmarum contecliae.Omnes ferro flammaqueabfumpti funt,praeterpaucOs > quos dubia: adhuclucis obfcuro fuga

difcrimimeripuit.Sexmodocaptifunt&Hoiedaeinferuitutem tra-

diti: viclores^quumfrigefacliscineribus aurumquaerentes perpau-

xillum inueniiTent^eluia auaritia necpraeda prd fpe inuenta,malealacres Carthagiiiemregreffifunt. * i

I n d e foluens Niquefa&dire&o in Occidentemcurfu orampraeterlegens, Prouinciam fuam quasrere inftitit.Hoieda quoque 6c

jpfe

rmnmillllMlwtWM ILIIlWMim

m

L I B £ R I V\ |J

ipfepl^teroramnou2eGarthaginisvcdus,ducent^feremilliaaCar-

thagine finum Vrabenfem ingteditur,& ibi equisjmachinis , omni-||

que commeatu in litus expofita > sedificia moliri &crcbris excurfio- lk

hibus easgentes infeftare ccepit.Indi fans gnari quid Chfiftiani que,- Hrerent^rudis auri maftas & monilia per vias fpargebant i mox inten- ******

tisarcubusabditi Hifpanosifimul vt fefead eolligendum aurum &z-u2lti<meikmiferant,venenatisfagittis figebanfi Amt

-

|p

tutfs.

D v m eiusprouincisefineisHifpanipopulanturJndicuiufdam u^nanim *|

reguli vxorem forte interceteros captiuosabduxcruntils Guberna-^™*^torem adit, aliquotamiciscomitantibus, vxoremferedimere Velle^«^vi^

fimulans,&dare quidquidillepeterenfedvtineiuseonfpeelumve-

nit,magnifice exorfus , non eum tantum comumeliofis verbis , fed

reipfa quoqueviolat , &fagitta venenataconfigit. Militesaudito

elamoreaccurrunt s c^circumfufiRegulum c«meoniugc & (beiis

obtruncant. Gubernatoris femurfaucium . igni ( vtfieri confueuit)

medicatum efb&veneno non (ans valido vtcunque {anatum,

Hispani rantamin hofhbusanimi magnirudinemdeniiran-

tcs j &ab illis dum animose libertatem fuam defenderent 3 multos

iamexfuisinterfedosraliosexintemperiecceli vulgatis morbisquo- %tidieinterire,deGubernatoreconqueriinciprunt*SevideIicetabeo

in eumlocumdeducl:os,vbipropterinipeditosfaltus &denfif!imas

filuasnequicquam armackviresexpcrirentun

P e ReosfortediesexHiipanioIanauis viris&corririieatuohu*

fta eb appellens >recreandis omnibus plurimum profuit : nec pro~

pterea tamen fremitus mihtum 6c feditiofi clamores leniebantur.

Quinetiam quum vehementiusquamanteaardefcerent 9 Guber-

natorcircumiens omnium vicem confoiabatur , bohoamnioeoseiTeiubens:breui AncifumbaccalaureumexHifpaniolacumfubfi-

diis 6c commeatu adfuturum. Sed verba fruftra erant , & furdis hxc

canebantur,metuentibusvidehcet,ne tandemlndospafcerentdta^

que maxima eorum pars phalelis inde fugere clanculum moiie-

Ibantur»

HisauditisGubernator,tumvtfeditioniobuiamiret,turaiie 1|

irntoinceptoditiiTimam prouinciamrelinquerecogeretur, nauem ^quae venerarconfcendensjegatum m fuivicem Prancifeum Pizar- 1 11

rum reliquitipoliicitusbreuiieexHifpaniolacumcommeatu cVre-

centium militum fupplernento reuerfururti t a-c nifi quinqiiagcft-

mum intra dicm rediiifet,potcftatcm locusfaciens > vtquomodo-

cunque vifum eiTet , rebus fuis confulerent.. Is fuif1

Pizarru*s j

qui poftea cumDidaco Almagro amplidimum ditiffimumcjuere-||||!

ghunt

m

m3

:!: m

luntur.

Tortis , infu-

<)6 AMERICiregnum Peruanum reperit& fiibegit. 3 Hoieda multisconfli&atus

labonbus vix tandem Hifpaniolam tenuit , vulnere nuperaccepto

admodumgrauis : vndepaucosintradiesfummocumdolore mo-ritur.

1 . D e *venenatis Indorum fagtttis:&remedio <vulnerum * videfu-

pra hochbro cap.j.

2. H i cfmt ^Piz^Arrm > cjuipofea Caroli V, impermm nouieius

orbisPeruanisproutnctisampltautt^Attabaltba Regecapto0%

interem-

to -.mox Marchionis tituloauclm& conjortis tmpattens,Didacum oAl-

magrum.ojutcumfortunarum^periculorumfocteta* eterat3Ferdinan-

dt Ptz^arrtfratris fut opera , de medtofufiultt : ac victfitm ipfe ab Alma-

grtfiito, hannis Rad& 0* altorum conturatorum opera > Ltm& domtJu&wterfeclfm efi3Anno M*D*XLi*De eofufim Itb.j.

3 . Hoieda tfle,poficjuam tn Htfpantolamperuenitfeudolore vulne-

ris retentmfeu defictenttbmad redttum necejfariis : tartdem, abiecla

proutncu £tf <vtt#fpe , Franctfcanorum ordtnemfubttffe ( velut vlttmum

defferatorumperfugtum)^ tn eo cultumortumfertur.

y Francifctis Piz>arrm Hoieda legatmfe continenti Indkcumfu-

isfame expellttur. Ab AncifoPr&torereuerttcogttur. Anct-

fm , utttoria aduerfum Indos potttm coloniam

condit. Valboa , trdclisin partes

Hiffanisaltcjuot^ab An-cifo fecedtt. i

CAP V T XX.

^&fi A m duo praeterierant menfes , necredibat Hoieda.

Itaque Pizarrus,fubigente fame,cum lxx. Hilpanis

Tf^% ex trccGfitisreliquierant )duobusindenauigiis

fol uit. Sed quum circa eius orae litora erraret, ficunde

alimenta expedire pofiet,mox repetendaeHilpaniole/

propofitojngruente procellofo ventorum turbine,e duobusphafe-

lis alter,cum omnibus qui in eo erant,id efLdimidia fociorum parte,

hauftusaquis periit. Nonnulh ab inufitatjemagnitudinispifceeius

gubernaculum frangi& cxcuti viderunt,

I n d e Pizarrus in Infulam Fortem eiectuseft , incuius litus

quum aquatum egredi vellct,etfi pacis amicitiaeque figna ederet , abInfulanisprohibituscfi. Itaquedefperabundus,quum fuperomnia

fiasuaatqueafpera , cceIoacterrainfeftis,fatigatos etiam fitisexure-

ret,

i— iiir-iTCT-nrrKCTtvw tivt r.*nrtiTtar.'irrut t.vt T.'JTTHTT,VTT»-iTT,-a T.-a xcaga la t.tt TWTT.Tg TlJt^^qtxSISXSUIl^ I^TXai^UI^IiflI^KSI^I^U^I^ ^ llSEu iil IWTJ* li> lu/ i

2i

L I B E R IV. ^7

rct, litusaliquod tutum qu6 exfcendetet quaerebat

S e d iam mitiore& mutata in melius fortuna,ecce in bacca-

laureum AncHum mcidunt, quiliburriicam vnam & phaielum

viris commeatuqj onufta Hoiedaefubfidium ducebat. Pizarrus eo

occurfumiriricelaetuSieiprimumruoscarus^deindevtqUoireVel-

lentpermifiiTet Gubernator,exponit.Ancifusprimbiloncrederei

ilto<j ob maleficium profugifle ab Hoieda fulpicans.mox vtea vera

eflecomperitjingemuit, &illosponefubfequiiuflit. Pizarrusad

haecfupplexorare vt has infelicis exercitus reliquias afflictas&ae-

gras inHifpaniolamperduciafefineret. Quodquum Ancifusab-

nueretjtuminfirmi milites ideprecari,& L.aurihbras oirerre-quas

haudgrauate accepiflet,ni crimini id fibi verti metueret. Ergo gra-

tias agens munus repulit; ipfos vtiqueconfolatus , brerii redituras

ilhs vires& priltinam valetudinem, noui iui comeatus ope ^qiiumnonaliunde morbos contraxiflent quam ex miferiis&fame. Ita

haudprocul Carthaginenaueisapplicans,in Comagraelitusada

quandum egreditun

lNDiquumnecNiquefenecHoiedaeeas naueserTeagrioice- ^oc 013

ren^aquariHiipanosjceteraqueinde fumereque; neceflaria eflentj nefddbic

multummirantibusomnibus^permittuntM

cifus in Vrabam venit 3 vbi quumineundem locumappuliiTetjindmncj*

quemanteHoiedaexfcenderatjNaucleriimperitia,nauispretoria

fcopuloiilifaeft,&eamoxaquis hauftajequi caeteraque animalkperiere:milites ipfi aegre,nulla prope re pi-^ter vitam incolumi,eua-

fcrunr,quam& ipfem ne breui fame amitterenoomnes metuebat,Ipse Ancifus>naueamifTackhaufliscommeatibus>quumiam

imlitesherbis&agreftibus pomis , quaein ma^itimaorareperie*

bat,vefcentescerneret,inmediterranea progrediftaturt,fafiusfor-

titerpugnadooccumberediclitansquam turpiter fame tabefceri-

tes mortem expectare. Itaquc curh centum Hifpanis profectus eft:

fed vix quatuor millia parT.progrefli erant,quum occurrens lagitta-

torum agmen Hifpanos audacler inuadere & fagittis cofigere in-*

cipit.kaqjitliiubacli terga vertere,& terram ipfam&gentcm,tarttlethaies fagittas mittentem , exfecrates trepida fuga litus repeturit

Moxquumnullaindealimetitaexpedirt poffe Ancifus vide-

ret,cognouifletque ecaptiuis ex aduerfb nonprocul firiu,carripe*

ftremeiTeplaniciem/rugibus^fruclibusalii^^vit^fubfidiisaburt^

dantem,cumceiitttmHifpanis&duobus phafelis in aduerfamfi^

nus partem traiecit. Indi primo aliquandiu nouam gentem &eo-rumconfiliieuentum quietifpe&abant.Mox vero vtapparuitillos

M ibi

mWmmm

mm

1\<m

PPmw31m

mmi

mmmm;mm

mmMmmmmmmm!

1L

mmm

mmmm

f.!'

Auaritia

fagax.

98: A M E R I G 4

ibifedibuslocumlegere&adificiamoliri, ad eos arcendos arma

vot2nTB caP^unt-

Alteraparte quoq^ Baccalaureus acieminftruit,nilqjbar-

qSafi De- barorum audacia& fagittas metuens,impreffionem facit,nuncu-

"r Pato prius votOj/efacrasedem eCacicidomofacluru.Manus con-bits deie-feruntjfitatroxpugna^vtrifqjfortiterdimicantibus: tandemlndi,decur

* quumhoftium vimiuftinerenon polTent^infugamvertuntur. Eares Hifpanis iam fame csecis robur& audaciam accendit:fufos ho-

ft.es perfequuntur,&omnia csedibus complent.

Hispani ea vicl:oriapotiti 5eiusgentispagosinuaduut:vbipa*

nis,frucluum,radicumjaliarumqjrerurn copiamnadti^ barbaricis

cibariis corpora ftrenue reficiunt. Pofthsec vicini fluminis riparrt

feqnentes ainarundinetolodices J,ftragulasJ ficl:il]a& lignea vafa Sc

amphus duo mille &c quingenta pondo auri laborati reperiunt,

quod Comaccus,eius populi Regulus 3 ne in manusChriftiano-

rum veniret, abdiderat. Neque profeclo ab lllis repertum effet,

nifivbilateretjindos tormentisfateri cVprodere coegiffent.Bacca-

Antiqua laureus multas de victoria Deo gratiasagens,locum 1 AntiquamDarienis, Darienisappellat; miiificequoque lsetis militibus ob tantam auricolonia. •

1r i i o i

copiam repertam,quippe nioe eo maie alacres ocparum expleta cu-

pidine reuertebantur.

Fa&ones I n t ere a Baccalaureus miftis phafelis Hifpanos^quos in adtier-

fpanos

H£tfa mius parte reliquerat3accerfit,qui vt venerant,breui in fa&iones

in mediis Jifceft

,

elx;quuvidereturBaccalaureusindiuidendoauro& l])oliiscalamita- • o • • i t i* <^

tibus. partmm magis&pnuati emolumenti curam agere quam ludice

deceret.Itaq$ 2 VafcusNunez Valboa;procax homock feditiofus,

cufactionisfusepopularibus leceffitinpartesjacfeHoiedselurifdi-

clioni no vltra fubnci dictitasjicere omnib.Prefedfcis elTe contede-

bat/nec lc Baccalaureo panturu 3qui in iure dicendo priuato magis

qua:ltuiquamc6muniomniuvtilitaticonfuIeret,nihilqjpr2eterli-

terati nomenhaberet,reipfavulpemaftutiflimamreferens.

Dvm A ncifus & Valboaita interfealtercando& iurgiis teni-

pus terunt,ex Hifpaniola foluit Rodericus Colmenares^duab. ca-

rauellis nouum hominum fupplementum & commeatus fubue-

hens,Hoied^militibusauxilium,quosinfummisrerumomnium

anguftiis verfan acceperat. Indecotinentis oramtenuitadprouin-

ciamCarthaginis,&aqusepenurialaborans,adfluminis oftiu ap-

plicnit. Simulquinquagintamilites,quinauticisaquantibus pre-

iidio efTentjin litus exponit. Illiegrefti in terra,vt fi in tuto &|>aca-

toeffent,veluti per iuuenilem lalciuiam faltarc alacres & vitulari

ca^perunt.Sed Jndi.quicarauellasfluminisoftiumfubeuntescon-

fpexe-

m

L I B E R I V. 90fpexeraVrequentes cum arcubus& fagittis/ubire fikfas,at^ indeinHifpanosmlitorefecurosacfolutosdeimprouifoimpeturn fa-ccre,tanta ac tam feftinata vi,vt ne vni quidem ad euadendu quid-quamfpaciirelinquerent.Eodemveitigiofcaphasconfringunt,fe-

rociteretiamaliisquiincarauelliserantminantes^proculfignifi-

cant,quantopereillispotiricuperent.

Colmenares Indosadeoacres bellatores expertus,fitimali- ^iHi-quandm pati quam Barbarorum manibus interire preoptans,iublatisancoris

)indeinVrabampropereveIadat.lbi,repertistan- les-

tum quibufdam coloniae ab Hoi eda pofita: veftigiis , multu obftu-pefaclus^ac ne omnes a barbaris laniati effent metuens.-tandem adnaueisregreffus/ubnodem.vtfifortealiomigraiTenr^f^aduentum %nificaret,tormentum vnu diTpIodi iubet.Quo fignoedito Hifpani,quiin Antiquaerant, pr^feclumfuum adeife rati,

crebns&ipfiextemploignibusexcitatis in montium & colliumfpeculisifenonproculabefleadmonent.

I

Or t a luceColmenares,quafumumeuolutum conipexitieofle&ensad Antiquamappelht. Tum inter eos ingenti lsetitia

confalutatioTaaa.&mutuoalij aliosamplexantur.diuerfis vtrin-que cupidinibus, illi ciborum defiderio > hi auri fame ardentes . &c( ficuti dicTum elt ) Indimaximam colonorum partem trucidaue-rant: csten petere ab indigenis cibaria.aut procul qusritando vi-clum expedirenonaudebant^antus fagittarum timor incefferat*

ltaquetegminibuslaceris/eminudi, Ifriais arborum frondibusj

agreftibuspomisAherbarumradicibus.aliifqjfimilibus^greirt-

opiamfuftentabant

/. VoueratAncijksVrginisfimuiacro^

riaAntiqu&tiifyalifacratuM aUrea argentea^ dondemanuhisifedjedemquo^ % CacicidoMo^ColomMmoxeolocoexiruendamipfiwnomineinfignemfa^

tM>tmpofitamripdfiuminiscoioniam(quod

DanenisnuncupaL Ea 3 quumAnclfiaufiictis Hfpanis colonufre-q^ntaric(spipt3pauiopofipefiiferopaiudu

quarumpotuinfamis , ab incolis deferta efi,

2, BcpofieaMareAufirale QvuigoMaredetSur)primtiJrepe*nt:mox%emorfiPrdftausdef^

Jeditwnisremperaclm^capitalifipp affe-clus

efi. Videmfra hoc ltbro$

Capite 2<fi

, ^

. - i-

M % f *Dida«

m M. iuUJM^„aiUaiMlm^lmiiialM||flMMM^M

m

mmm

mmmm|i

Im

1 :. i

Niquefx

crroces.

IOO A M E R I C M

€ Didacm Mquefa inVeraguam frouinciamfiam tendens

aberrat acurfu^naufragiumfacit. Reueftus

ad fuos Veraguam, vt infau-

liamreltnquit.

CAPVT XXI.

R i v s qv a m enarrandis iftonlHifpanorum dffcor-

diis finem faciam,Didad NiqueCe errores &cafus ex-

ponere hicme necefle eft. ls quum Carrhaginis ora

foluens in prouinciamfuam tenderet.carauellavna&duabus biremib. praeuedtus caeteras naueis pone fub-

fequiiufllt Seddumnauigat,no<3ucoortatempeftaS biremescif-

iecLacarauellaabripuit. Luceortaquumbiremes m vnuconi-

fent)neccarauellainconfpeaueiret)

&ignotaregio,quoautqua

irent.incertfi faceret.-tandem retro proras vertere reaores ftatuut.

i ta terr* applicant naueis,& orampraererlegentes yfq; ad os C.agn

fluminis.caeteramibiclaflem&fociosrepenunt. Vbiquummfnl

certidcclaflSsPraefeaocognouiflcnt.cumtandcmfemuenturos

rati^omnes inde abeunt. Centum milha emenfi,quu vltenus pro-

Sredinonplaceret,iaciuntancoras,&explorand,ad.tus grat.a, &

quacommode terra prehendi poflet.fcapham ad litus& odto nau-

ticos mittunt.Sedquum fortecommotum mare effet,&nautae re

.

m.s pertinacms euerberantes vndas fuperarecontenderent ,

obru-

ta-urS1tefcaphacumfeptemnautiS demerguur Oaauusfludri-

bus fefe ftrenue euoluens,nando adterraeuafit. Nauium magiftn,

fcapha in omnium oculisamiffa,dum omn.s pelag. furor caderet,

exfPeCtant.mox(cquentidie,Seftupofito,phafel.s&b.rem.bus,e_

quos,machinas,&commeatum omnem,.nhtus expoluere.

1 i, D e Lupo " 01ando,dum Niquefa red.ret, fumma.mper.j

•* vocSt-

deferunt h quoomn£ fociis fpem fugae tolleret,naue.sfluauantes

temete ad hrus ferr, atq;allid, finit : mox,n, mis feftmati confihj er-

rore animaduerfo,efraaarumnauium tabuhs carauellam vnam,

ad fubditos & neceflarios vfus fabricari mbet. Inde cafas molin,

Maiz,ufeminare,&al,quoteiusor*locaperuagar,,coeperunt:fed

i„difame omncs ferm e pago S incolarumfugadeferto S reper,ebant.Qii,ppe

3*£ lndi formidinem montes refugerant.& «orofcftogcntes.qunm

Hifpanos y f]bi minus conaUcere arbitrentur,el,c, ad cerramen nequeunt,

£5T ncqicumnoftris hom.n.bus manum conferere curant.nuda vide-

1 , Cet ac fterili terra fatis pro ipfis aduerfus aduenas pugnante ,qui-

bus n.hil praeterfamcm relinquunt.1 uvu

HS i'ini-inriiwi'tl lpii^'mTO|IIL"M>'1 '^'8M"— '"'"'""'"'il»il'M"i '™>™i".1'H"'"»".mh.'.m—.™

L I B £ R I V. IOt

Dvm hec Olandus agitaccccc tres nautae fcapha eo appellunt,

quiabNiqucfaprxfedtoaufugcrant. llli dc Niquefa interrogati

renunciant,illum,caraucllaamiffa,in Zorobarenfem quandain-

(ulameieduAiamtertiumenfempermontesfiiuofos, &iolitu-

dines auias fme vllo humani cultus veftigio,errantem,vi ctu mfeli-

ci filucftribuspomis,&vulfishcrbarum radicibus vitam trahere.

Olandusextemplobirememadeumaduehendummutit. eavbi

Infulam attigit,nauim confcendit Niquefa cum paucis illis qui fu-

pererantmilitibus,& adexercitumfuum venit. Ibiplunmum de

01andoconqueftus,proditiomscuminfimnlans ,^odnt^m^

praefedb fui falute& omiffa eius veftigadi cura,naues litori lili iiiiet, Veragua

vtiummum eius prouinciadmperium inuaderet:mox fe exilhs fe- P-he;

dib excedere velle militibus denunciat. llli haud proculabeiie ma- bones rc_

turitatc' frugum quas feuerant monentes,paululu fpatij ad meten-

dumorabant : fedipfe frugum iafturam quam vitx facere malle cedit.

rcfpondit,ncqidiutiustaminfelicitcrraconfidercvcllc.

P lace t nonnullisitaloquutumNiquefamvt Olandiglo-

riam minueret/verum opinoreiufcemodi fcriptores , fi ea prouin-

ciamperam^qucperagrata eft,nunquam fuiffe fcripturos eam edita a Praefetfo

vocem,vclle fe inde excedere,vt altenus gloriae officeret. Sed ne 11

velimnuncplenamhorridae illius & afpcrnmae prouinciae de cri-

ptionemedere,longiusab inftttutoabftrahar, eam commodion

loco referuo. Quippe id mihi propofitum,breuem hanc mea Hi- Ltegrf

ftoriamquamaccommodateneripoterit,proexiguoingeni)mei

modulocontexercquofacilius res maxime memorabiies vilas a

mcaut quomodocucp cognitas,quae ilhs in ternsaccidere ,ordine

exfequartum peregnnationis meaecafus &errores exponam,que,

mihiquatuordecimannorumfpatioper infra fcnptasprouincias

exadaeft PrimumeniminInfulamVnionumappulfus,moxl a-

ricnfis finus tum onentale tum occidentalem partem perluftraui.$

—Inde Infulis Margarita,

S.loannis,Hifpaniola&Cubaperagratis, lndica3

in continentem regreffus,ad prouinciam Carthagmis applicui: fcgg*

oramfinus VrabenhspraEterue6tus,in Achlam.vnde Auttrahma-a Benzo-

n traiedo Panama(quc_ prouincia ab Hifpanis « Caftella aurea di-™citur^&eicBomine-dei

nrcam Caput-Fondurenfe,VaIiem01onchiam,prouinciaCuat ratione,

timalamA Nicaraguam adi). Poft denuo in Panamam cranfgref-

fusjegnum Peruanum ad extremum obnahafqj, praeterea Inlulas,

vtquouislocoplanumfaciam, ^ ^ f ^Cl

In

102 A M E R I C M

f Ni^faVeraguareliaaMminls T>eicoloni*fundamentaponit.

^^tenfbuscolomsadcomponenda^rixasarceptur. Moxob inconfulte iattas <vocesprobrofe expellitur

ab Ancifo ^Valboa, facJio-

numducibus, oJsZors

euts.

CAPVT XXIII.O s t qv a m Niquefe fententia ftetit Veraguaexce-dere,tantamilitum&nautarummultitudine/quan-tamcarauellanoua & dux biremes capere poterant,confcendereiurfa, caeterosfortunse arbitrio permifit,fide tamen illis data^ fe fimulac idoneum colonia*

condendaelocum naclus cffct , illico ad eos arcerTendos milTuru.Sed poftearebusillivndique improfpere cadcntibus, id prafiarenon potuit,

beiLTlNDE foIuen^Portumtenuit^uiBelIo,ideftPulchro,no-

men eft,ficante ab Almirante Columbonuncupatu, quod amce-no&opporcuno fitu pulchcrrim* condendac vrbi fede prabeat:fed Indi Niquefameoappulfum, maxima militum parte arniffa,"

regrediadnauescoegerunt. Itaqueadpromontorium Marmorisprouecl;us,feliciorem fibi rerum curfum quam antea promittens,

NominiS.,nnomineDei rinquitfuisjcgrcdiamurincerram. Inde nomen

Soriio P°ftea l0C° manfi C> lfC qU°k aduerfus Indos infeftantes defende-8°' ret,propugnaculum e ligno raptim exftruit.

In terea dum Niquefa.circaealoca variisserumnismole-ftnfq^conflicl:atur,inter Hifpanos Darieniscolonos|difcordia? ftu-diisaccenfae indies magis ac magis crefcere.aliisad Valboam, aliisad Baccalaureum Ancifum imperiu trahentibus* Alphonfi Hoie-dxmihtes omnia ita agitari mifceriqj aegre ferentes,priufquam res

filStad v,timum difcriminis certaminibus veniret.mittere in Vera^ua

DarienS-^darccflcndum Niquefamftatuunt, quiimperiofufcepto,donec

filXt*ReSe aliuspr2ficcrccur,fimultatcs Hifpanoru& fedi ciones fi ni-

busarcef- retitaqj,quamquam ne id quidem nifiaegreobtineripotuerit^in-fuur,

tercedentibusaduerfariisneqjaiTentirivolentibus ,honeftoruta-men aSiquot viroru pacifq; ac quietis publiceamantium interuen-tuerTeaum.miffufq^ad Niquefam arcertendum Colmcnares.

Is duobus pha felis oram praeterlegens.cum tandem debilem,fqualidum,feminudum&vi(5tusegentemadNomen-deireperit.

Niquefa^uiquiduisfibipotiuseuenturumquamilludauxilium

lperaffcti

exitus»

i

|i« iii i i i iii mrrariwrra .TO ra.iBrimwira^

m

L I B E R IV* 105

fperafTet,magnam vim lachrymarum profundes Colmenare am- Mplec1:itur3& tanti beneficii ingentes gratias agit:mox infelicem ha-

||dtcnusfuam lortemmiferatus 3mala&aerumiias quis confliclatus

eracexpoiuit. Colmenares viciffim fuiad eum idnens caufam&quibus moti Antiquenfes eum accirent5apent:deinde fpe eum fo-

latur &bono animo effe iubet:quippe ditiffimam effe prouinciam

in quam vocaretuijibiqjeumfupenoristemporisdamna & mco-

modafuturiprouentufacillimefarturum.

Itaqve Niquelacumieptuagintaquinq^Hifpanis^ quosexo-

mniexercitureliquoshabebatanauimconicendit:ccdunauigant,

multa vanadeBaccalaureOjde Valboaaliifqjmultis ftohde iacere

ccepitjhaud dubie prae fe ferens,fimulac prouinciaattim(Tct,anim -

T* 1*1"*? r . • iactaj VO^

aduerfuruineosjaliofqjabdicaturudignitanbus j aliosauro & pC- ces Nicjug

cuniis multaturu.quippe id habere ipfis non licere finefuo velHo- j^*^iedq permilTa^qui a Rege Gubernatoru titulu atq; in vtramq^ pro-

UinciaimpenumaccepiiTentMultapraEtereaalia inconfulte erfu-

dikquae plunu auditu excepta^exitiu lpfi attulere.TsJam vt in Anti-

quaappulerant^ubitoegreiliinterraaliquot Hifpaniad Confiliu

ciuitatis verba& minaces Niquefae in eos voces referunt. Inde ma-

ximafermeomniuaduerfuseumindignatiocoortadtaqjvixnaui

egrelTumcertatim minas probraq$ingerentes praecipite Antiqua

expellunt,&inhumaniffimecumfuis Lxxxv. Hifpanis 5 foluere Niqaefe

cogunt.lpfemultummcerensabijt,6ceam orampraeternauigans

quum adaquandumforteinlittusexfcendifTetii abindigenisce-

fus cum omnibus fbciis& comeflus eft.Hunc Didac. N iquefa vi-

ta^&fufceptacinVeraguaexpeditioniscumexercituexituhabuit»

i . Niqves a i/ie, ttnguA^tr& impotens ,quam mala exafieraue-

rant3T>omintcam reffiapetere^atq^ tbtapudRegm curtd Iudtcej Vafcu

^AnctJum devt reosagere,tnammo habebat- Credttur tn itineremer~

Jksfluciibpts,caufimomnem&Juaiuflafiecum}

adpifiestuiijfe, Prodt-

derealti,quum Veraguam iterum cogitaret3appltcuiJfe ad quendaeius

orafluutum:moxaduerfifllumineinueclum tn terram egrejfumcum

emnibus fictis,aBarbarisma&atum effeiatq^ ex eo caju tndttuflumini

nomen,quodnonprocul TLorobarenfibusinfulis Flumum Terditorum^

*vulgo Rto de los Perdidos&ocant. Cui optnioni caujampmbuit) quod

in hutusfluuii ripa hacverba arboriinfiripta repertaJUnti Hac 3 mife-

ro errore feffus> Didac. Niquefa infelix uanfm./n tantaprodentium

<Vartetate,nthilhabeoquodajfirmem.Sed njtcunq^ earesftt , ifies cu col^

legajuo Hoieda , tnfeltci exttu infignedocumentum prodtdit mortali-

bm,quantummalumfttAuaritia* J|

<jfsAnci* HWmli

mmm

» ! ..Il.. l ll |l„ l l,,n m.. r..1 r..lT.MIWIW,l,.W»1MHTJIMiK.mtfllMaHBM

IO4 A M E R I C I

€j' Ancifiksa Valboa in vincula conijcitur. moxfblutiusinHifia-niam concedit. ValboaAufiralepelagus detegit. ^PetrusArtas

GubernatorexHifpania in Antiquam mittitur.

Js auaref$ crudeliter habttos Indos

aduerfits Hijpanos odio im-

placabtii infiam-

mat.

11 ?

Hifpano-

rumfceda

inter fe

certami-

na.

CAPVT XXIII.

O s t difcelTum Niquefe,inter Antiquenles colonos

renatafubito fcedior priore feditio eft. Valboa fatis

gnarus le viribus Baccalaureofuperiorern effe, velpe-

ra quadam in eiusdomum irrumpens,hominemcor_

ripi iubet,& pecunias eius filco addicit , Praetoriam

poteitatem priuato cofiiio fine authoritate regia vfurpalTe infimu-

lans.NequeBaccalaureusRegiidiplomatis&mandatiexempIum

proferre poteratrquippe amiffum inter aliaquum pr^toria eius na-

uisinfinu Vrabenfifrangeretur. Valboaveropoftquaaliquandiu

Baccalaureumfincuftodiahabueratjtandememifit.-moxqjdifceC'

fumapparantem/ummifllsquirogarent, oblatalummi Practoris

iuridici dignitate,retinere conatus eft.Ille vero remirTo ftomacho-

fe beneficio,in Hilpaniaconceflitjibellumacculatoriumplenum

querelarumin Valboafecumferens; quem quum Indico fenatui

obtulilTet,atroxin VaIboamfentetialata,fedcuiusnulIaexlequu-

tio poft fequuta eft,propter mare Auftraleab eo repertum.

Baccalavrevs abierat.Valboaauricupidinein mediterra-

nea progrelTus,cumaliquotregulisamicitiam contraxit ; in iiscu

Panchiacoquodamjaquo 1 pelagi Auftralisnotitiam habuic , &ab eodem illo deductus eft. Eum poftea

,quum baptuandu curaf-

Hifpano- fet,Carolum nuncupauit.IsipfeCacicusquum Valboaegrandem

riZmcl*aun Vim dedilTet,ortaeq$forteinterHifpanos ineodiuidendorixae

ftjganr. elTent,libram& lances pugnoita feriit^vt omne auru humi difper-

^ geret,fimulq$addidit ; NoNparum equide vosmiror^Chriftiani,

»9 quod de re adeo vili tanta inter vos orianturcertamina, perindevt

j) fi ea res efui aut-potui eftet vtilis. Verum quando vilis metalli tanta

c upido vos tene t,i n eum locum deducere vos volo , vbi auri fitim

abundeexpleatis.SecunduhsEcdida, eosadmare Auftralededu-

xi t. Valboa i ngentes in ea prouincia opes naclus , Caftellamaurea

exeo nuncupauit,in quanunc fitaeft Panamaciuitas*

Barbari

L t B $ K I V. io$

InS£ variaeiusprouinciaelocaperambuians, felicifemper

fuccenli,(xpenumeroperiuri$ ipeciem feuitiam aduerfum Indosauricupidine cxercens^magnacum auri&vnionum vi AnriquamDarienis regrefius eftjibique decretis fuppricationibus,propter re-

pertumabcoingentibuscumdiuitiis Auftralepelagus, fefto ap-

paratu&fblennipompa a coloriis obuiam egreflis exeeptus. Moxnaui in Hifpaniam miffa& fcriptis ad Regerii literis,rerum a fe ge-

ilarumliicccfrumfimul&praelentemftatumexpofuit i Auftrale

iammareabieapertum; proinde fupphciter ab ipfius Maieftate

petereciusprouinciacpr2efecl:uramfibieoncedic< mille hominesmitti, quofariliuseasgeritesfubigere& regerepoflit : casterurri

polliceri fe brcuiingentcm vim opum reperturum , vt facile ex i-

pfisinitiisacdocumcntiscolligipoffeL Incuius rei lpeeimen vi*

gintiquinque ingentis magnitudinis vniones ad eum mktit, 6c

trigintamiUiaducatorum, collecti auri quintam Regi debitamj

aliaquepraetereamunera:quurrHamantea quoque magnam pe-

cuniae vim mififlet , fed nauis qua ea deferebantur > cum horiiini-

busomnibus demerfaperierat,

Rex munus^ck vectigal quiritae &: Valboaditeras 3 Iaeto ani-

ftioacccpitjCxquibusquum intelkxiiTetrepertum ab ed Auftral-

lem Qceanum , fentehtiariiaducrfuseum latam antiquat, eiqu^

sittributahouiiharis praefeclura , mille Hifpahos ih fupplemen-

tummittit. Caeterum Aritiquae Daricnis 1 Petrum Ariam Abu-knfempraeficit: Epifcopum vero defignatfratrem ct Gobatttm/^J^ordinis Francifcahorum , concionatorem fuum. Inter alia vero £nt*UU

quaePraefecl:oinmandatisdedit^diferteedixitiVt elementer age-

retcum Ihdis,paeemqueillis ahtcarma offerret. Denique ex pras-

{criptis Hoiedas 6c Niquefae mandatis ageret: ferriperqj pr^damac res quaefitas curh facerdotibus& monachisparticiparet 3

- qui ad

casgentes conuertendaseommeabant.H 1 s mandatis atque imperio inftrii<5his Petrus Arias*eportu

S.Lucari, AnnoM. D. XIV. quatuor nauibus & carauellis

vndecim fbluit j cum rriille 6c quingentis Hifpanis. Ad Anti-

quamvtappuht* Valboaeumomnibus amicis obhiamegreffusy

cum fumma alacritate excepit s & apud fe in hofpitio habuit.

Mox qujecunque ariimo ihcepta deftinabat * eipenitusaperiehSi

fimul qui prouiriciarum ftatus effet expofuit. Lsetiflirho animdaudiuit Gubernator, maximam earurh gentiuih partem Hilpa-

norum amicitiam colere: itaqucinTumanamaaedificiamoliri

C

Panchiaci

tas indi-

gnaraer

ced ab

Hifpanis

penfatur.

Chrifua-

num no-

mcn obHifpanos

roale au-

dic.

Barbari

Hifpanis

captis, cd

foeda ex-

probratio

ne auari-

tia?,auru

in os in-

fundunt.

J06 A M I R I d AI n d e Ioannemcoftam cum quadringentis Hifpanis in Gda

,

magram ad quaerendumaurum duabus carauellis dimittit: is noritantam copiam nactus,quantam infatiabilis ipfius auaritia concu-pifceret,quotquotregulosinpoteftatehabuit, omni genere cru-

ciatus vexare inftitit: vtcogeret fateri vbinamaurum abdidiiTent,

QmnetiamnePanchiaci quidem fubditis pepercit: & fpoliisac

manubiisineos graflatus fbcij reguli animum adeo abHifpanis

alienauit^vttantumillisinfenfiiselTet^&quidem merito, quan*tumanteamicusfuerat. Praetereaquummagnameiusclientiumpartemlapidibusobruilfet, Indosrei indignitasadeo accendit,vt

concurfufa&o&ingentiiublato clamore in Hifpanos irruerent,

iubinde iterantes , Impii ifti, fcelerati,ac perfidi Chriftiani pcreant,

indigni quos terra viuos fuftineat.Simul Hiipanos complures tru*

cidant. Tribunus ipfe cum rcliquis militibus& fpoliis carauella

vna imminentempeftemefTugiens, Antiquamrepetit,nonfinc

maximaGubernatoris culpa, qui tanta fcelera inulta atque im-punita omitterer.

Ip s e pofteaaliosTribunosmihtares&ducespetdiuerfic*

ius oraditora dimifi t : in iis Bartholomaeum Vrtadum in Achlarn,

quiegrelTusin terram,perfimulationem pacis, quotcunqucln-dosaflequipotuit , rapuit&pro mancipiis vendidk. FernandusValefius in Caribanam cum o&oginta militibus profe&us eft : fed

vixinlitusexfcenderat, quumecce lndiaudaciter impetuinHi*fpanosfadojquinquagintainterfeclisjcaiteros regrediadnauim&inde excedere cogunt.

I t a Hifpani,propteraduerfamfamam atqjopinioncm,qu3dc fe ipfi apud omnes commouerant,tanto vbiq, odiofiagrabanti

vc ne eorumquidemconlpec^umindigenasferrepofTenti&vtrin-

quequidem^dumHifpanilndislibertatem eripere ftudent , Iridi

eamacriterdefendunt,adextremampropeperniciem atqj intcr-

raecionemventumeft. Ac, quamquamomniseiusfermeoraeac-colae humanis carnibus vefci confueuerint, exiis tamen nonnulliHifpanorumcadauera,qui praelio ceciderant* caeteris mandenti-bus,ataliciboabhorrebant j veritinempe } ne etiamtumeaecar*nes corporibus fuis aliquid damni adferrent.

Qv o s c v n qv e capiebantviuos, miiitarespraefertimdu-

ces5reuinclismanibuspedibufqjproiiciebantin terram : moxau-ro in os lacentis infi ifo,cum hac exprobationeauaritiaj , ede , edeaurumChriftiane : admaiorumcruciatum acprobrumcultellis

Iapideis aliusbrachium Hifpani, alius humeru, alius crus, abfcin-

debanc

n""»w.i i»t j-.-j te.-m. a>.-i v.-am nrn im im.ir-i irerroi g-.i ictb-.iim pn i=n iwi KT» Iffl P« IffHCTBTT Itn imm rzi iett rrr nvi rr^ mr rm c

L i b e r IV. jo;

debant,&: fubie&isprunis torrentescumcantu&tripudiis mari-

dcbant ; ofla ver6 fuipehdebant in delubris& principurhac Re-

gulorumdomibus^trophxum&monumentumviclori^.

/. Aufiralepelagus htc intellige , non quo retta in Aufirumnaui-

gatur, aut quodpolo AntaftltcofubeH.jicui riecper Septentrionale in-

telltgi debetmafe Cjlaciale , f$quodarclico verticijubieclum esl. Sed

quumlndica conitnens dupltci cvtrinq?aUuatur Oceano-.quiin Jidefi-

diem f$ Qcctdentem vefgit 3 Aufiralts 3 vulgo JVLare del-Suf : quitn

Orientem$ Septentrtonem 3 SeptenirionalisappeUatur^ulgo jMafe

di-Tramontaria.

Chrifiophbrm porro Columbusprtmus de Aufirali Q^stariin-

teUexit 3 quariafka tn Indtam nauigaitone 3 cUm continentis littm de-

iexii 3 (fffretumtriuefti^auit per quodinmare illudpeneirafe pojfet.

Primm tamen confieclum eius habuit is ^Tribunus Valboa , cui ab

lndo quopiam indtcatum fmt hacratione. Valboa cum trreqmeti ef

fetantmi) beUumtnferebat Regulis Indis, donec peruenireitn Proum-

ciamRegult cuiujddm3cuinomen Combgro , tum quofcedm initi opera

dterim Regultamtci, ^trium Hifjtdnofum, quiidiomaiUimregio*

riis caUebant. Habebat Comogrojepiemfilws , quorUmprimbgeriiim

mtnimefiupidi ingenii , <vifblent ejfe Iridi 3pairefn cbmpeUauit his ver-

bis. Htperegrim barbatt , quiadteueneruni , oniriibmpfbmifcuebel-

Ium tnferunt , duntaxai expr&da viuunt : itae^ expedti , tUbs bene

excipere , $ liberaltter trattare , netis pfabeatuf vUaoctafto iibt&tuis nocendtsvt iUos altis nocutjfe mteUigo.

Hocprobatoconfdib , Comogro& Panchiaco eimfilim 3 perbe-

ftigrie Hifianosexceperunt: &cum animaduerterent eosjupfa omnid

aurum expetere 3 mtjeruni Valboa& Cblmenarieius comtii aururii

elabofatumtn vafa ftfmbnilta > ad Afiimaiionem quaiuof miUium ta-

fieUanorttm ,&fexaginta manctpia ineorum evjum. Dumaufum hoc

pendunt Htfiarii3rixari ccepefuni intefje 3 adeo <vt educiisgladiis alterc *

alterumferireveUet. Quodconfiicatus P'anchiaco , aufum cUnitru- cc

tina eueriit , &pef interpfetem eos aUoquiiur : Pudetrie vos Chri- (C

fiianos,proretantiUartxart,&h*cpocula &moniliaiamaffabreela-cc

borata 3ficcorfumpere\Sitaniaauri cUpidiiaieafdetis(apparetenim iC

tUimfolim caufa i)os iia <Vagafi 3 ^iurbare vniueffi ofbis qmeiem?C€

relicia vefifapairia , ^tot dijficultaies tolerando )regiones vobisde- ce

monfirabo 3 iri quibus abundantifimeaurum inuenietis. Alaiofe ta- cc

mennumerovos effeopoftebit&t Regulos quosdampoientes3 per quo- cc

rumregionemapertendum 'vobiserit itef 3juperarepofitiis ^ pfafefiinicc

quendam/IumdnamariomineiRegempot^tem^cutmproutncta <val-ce

2 dedimi

10» A M t R I C M*> dediues eft eitts reiquammaxime expetitis : quihauddubie *vobis ob*

>> uiam progredtetur. Ettts Prouinciafex Soiibus duntaxat hincabeH9

*>(hoc eftfixdterumitinere :filent enim Indi diurni itinerisfpattaperfo*>

» lesnumerare3nonperLeucasnoftro more. ) Deinde <vobisfuperandie-

»9 runt montesiUiquosconfticttisadMeridiemff>eclantes3m quibtts ha*

» bttantferiquidamhomines, CaribesappeUatt, *^v*fy«?nrft®UiiWtnci-

9% pi3nuUis legibnsfubteBi3£$in otio viuentes. Defiruerunt iftijuasfedes

» olim3vtaurumvbicumquepoffentadquirerent3quodcum captiuis^

»> mancipiis commutarent 3 abipfis 3fiqu& nancifitpojfent 3 deuoranda: >

» tnteUigentes autem yaurum in illismontibwinuenirt,coprofecliMtfui*

» Imosexegerunt,^montes occuparunt. Quosautemexinquiltnispri*

» mariosapudjeretinuerunt , etiamnum hodiecoguntaurum exfuis ve~» nis eruere3deinde <vel in elegantesftatuas, velpocula 3 velalia opera co-

*>flandum dantjuisaurifabris 3 qu&tandem huc& in vicmas Prouin*

» ciaspermutandaadferunt 3 <vt quod volunt bbttncant* Aurumenim» infeclum 3 qualeefua vena eruiturfiadferrent , operam luderent*

y> Namquodadnosatttnet 3nonmagis&ftimamusaurum infeclum 3 $» non conftatum^quam terr&glebam ifedquandonobisadferuntvafa a-» liquadiligenterelaborata3

rvelinaures 3aut bombicinas culcttras, per*

» mutatione accipiuntvelmancipia^elcaptiuos 3 quorum valde aut-

» dijunt 3autpanem , cuiusmagna apudeos eslpenuria 3 quia nullum

» Mayjum interiUas rupes&fcopulos crefiit. Vobis itaque perfuadete3

» iUactranjeundum 3 {fferro vobis iteraperiendum.Cum veroadjupre»

» mamontiumiugaperueneritis3tnde confticietismare 3 in quofuntna-*

» ues veiispradita fytveftra : fuperatis montibus 3 dejcendetis inregio*

» nem adeo opuientam^tifticnon minus mleftt aurum 3 quam apud

,3 <vosferrum ejfe dicitis*

QuantaUtittaperfufifuerint Hiffani3audita tanta auri Q*

pum abundantta^nemoeftquidubitefjpr&Jertim Valboa& Colmenar}

qmbusidinmenteperpetuoverfabatur 3 ftf <vnus dtes inftar miUe an*

norumiUis erat3donec PanchtacopoUtceretur 3Jemet vUducemfutu^rum. Interea Antiquamredeunt 3 maioris mtlitumnumerideleclus

gratia 3 £$adreiiquaneceffartaparanda. §lupdfaBumeHprima Se-

ptembris Anno Q^fC.D. XII/. J\QtmVaiboa(pr*terquamquodnocJesinfimnesduceret 3 donec quodanimo deftinarat^ perficeret 3$ftequenterfimntaret3Je eJummomontium illorum ipftdemonftrato-

rumverticemareconfiicere auro conftratum ) tnteUigens Regem Ht-

Jfanu 3 nouumfuccefforem mtttere>quiedmtProuinciamgubernaref>

(iserat Petrus Artas 3 quicummagna clajfe$ noncontemnendoHi-

ftanorumnumeroadueniebat) metuensne isgloriam detecliMa-

risAu*

L I B E R I V*

ris Auflralufibi 'Vjurparct:ftatuit nihil vtteritts exftetiandum >fid

forturiamtentandam3cumexiguo hoc,quemparatum habebat , mtli-

tumnumerocelocemconfcendtt ,ducensficum vigintt Indicas cymbas

exvriico itgno conftantes , cum multis Indis confcederatis 3 inflruclis,

frequentibusfirris,fecurtbus , $altisferreisinftrumentisad aperten-

dam complanandam *vtam in rupibus tllis^denfisfiiuis , per quas

ipfisejfettter.

fnter eaporro qu/t Valbo&in iflaprofecliofce acciderunt memo-ratudigna,pr&termittendum non eft , quodfuperato ^caJo Reguio iri

EJquaragua,cumfixcentis (tf ampltus Jndis , ingrejfus eslpagum Efiquaragua,inquo inuenit Regulifratrem > & aitos qUofdam multebri

'veftituornatos. Valdeadmiratus 3 caujamfitfiitatur ab incolis qui

frequentesaduenerantGhriftianorum confticiendommgratia , tan-

quam e cceio delapfifuijfent. Reftonderuntcafum Regulum ,$omnes

eiusaulicosnefando tiiopeccato natur& aduerfo infecJos : cuius rei cau-

fa Reguti frater& omnes euu comites multebrt ornatu ejfent amiffiii

quibrnmifearcus.neq^Jagittastraclare liceret3<vt reliquis <vtris3fedtri

Jerutttbusofficiis 3 iriqmbus aliasfceminafolerent effe occupatA 3 mtamiraducere necejfe ejfet. Quam attonitmfueritVaiboa h&caudiens, n$

eBdifquirendum,f$pr&fertim quodadeodeteftabitefcglusadiftosBar*barospenetraffet 3montes afferos (*? denfifiimasfiluas incolentes , <vbi

ne<fe vtriuni 3 ne^fruclus *vttiusprecii 3 neefeaucupium 3 nec^ferina efi

fit 3 necfe alu delitu , qua atioqui in aliis IndU Prouinciis inueniren~

tur. Corripiigttur iubet omnesiftos Sodomttas3numerofortequadra-

ginta , ^cambus quos circumducebatjacerandos obiicit.PagiincoUj

confpecla cafttgattoneaValboafacia > comprehenduni quotquothuic

crtmini nouerant obnoxios , tttorum conftuentes faciem > ad Val-

boamadducunt > ipfumorantes , wtProuinciam eapefte itberet. lnter

reltquos,finexqutdamjublatisadccelum manibus oculis , & cOri-

uerfbadSoiem vultu (quem ifta nationesadorant )tnqutt ,meritoad-

uerfusipfis iratumeJfeobnefandumhocfielus:cuiusreicauJa,tam hor#

renda tonitrua, tamfrequenttafuigetra ^fulmina in eam prouin-

eiam iacere 3 tamcrebrdsaquarum illuuies ex montibus cadere, qud

iffdrumagroseiuerent&'Mayjumcorrumperent > <vndefamesfubfi-quereturper vniuerjam regionem. J^Qtnc autem > his monftrisJub-

latis,Jberandum eJfeSolem iram mitigaturum ,$fefrugesfine nox4

colletluros.

Hac oratio *valdeplacuit Vatbo&jtacfe quotquot monftrahuiufi

modiadipjumadducebantur , e medio toilebat : omnesautem eranf

Trinctpesaultctjiam vulgus tilalabenon eratinfedum. Nuncfimi-N 3 firiifti

'01

«l»KJWil WJW,BM,BMLW,BB.TWWIW»! KjsatsTEnsr

IIO A M E R I C j£

Jm Barbarifblo natura inftin&u agnofiunt Deumiufte ipfts ira-

tum obtaliapeccata :qmddicemusdenoftra Europa 9 qmtam multis

locumaleauditobinfamesf$furentesiftosamores? nihtl } nifi expe-

ttandum effe ccelttushorrendum aliquem ignem in ifta monftra } pru-

rienttainadeo prodigiofascupiditates , *vimnaturafacientes , tn eas

regiones^bifimiliatolerantur^quemadmodum ohmfupraSodomam

& Gomorrham.

SedadValboamredeamus : is coattm in Efquataguapartemfuo*

rumrelmquere}cumdifficultatibptstttnerum}tum penuria adeo defef-

forum } <vt <uix confifterepoffent } robuftioresfecum ducens, f$aliquot

inaduces } tterfactt verfusmonttum tUorumfaftigium } mndemare

Auftraleconfficipoterat. Cumfereeo perueniffent }fuosfubfiftereiu*

bens }fblusinmontis verticemcontendit } <vnde inlatewinacircum

locaejfetproftettus} {$oculosadMeridiemconuertens } Mare rvidit.

lllico tngenuaprocidens }

(Deo egitgratias} quoddignatus effet ipfitam

vilis & abieclaftirpis homtmconcedere } *vtprimus Chrifttanorum

tam laudabtlis conatm&'inftitutigloriam aufferret. Et ter decfiu-

3 > latusterramfurrexit } Marefalutans his verbis. OMare Auftralc>

s» Regina reliquorum martum } confiderataopulentia } quaabundant

3 > tualtttora }fisinmeoaduentutranqMiIlHm^placidum } neirafiaris}

}3fituumnomen hattenus incognttum £ff abdttum , hodtecelebrereddo

»fupraomnes aquas } qu& terra fuperficiem rigant. Deusproimmenfa

9}fuafapientia te referuauit } vinoftro iemporeagnofiereris}adinfigne a-

„ liquodopus peragendum , ab ipfopmmfium ,& ipfi(olt cognitum. ltatfe

„ te denuofaluto } 6Mare } cuinullum eft par opuientta } noue Oceane$

^ Ttsjxfupra reliqua maria.

HisperacJisfuiscomittbusinnuit njt confcenderent 9 gfMarehoc wderent. lllinominusUtt.quamffingult Regnum adqutfiuiffent,

certatim confienderunt^oces alacritatisplenas clamoresvfbf^adeo

toUentes/vtrUpes f$monttu vicinorumfafttgtaperfbnaret. Detndead

memoriampofteritatisJpfbsprimosfutffe3qutmare iUuddetexiffent}bi~

nos ingentes lapidu aceruos congefferunt}in quorummediomagnacru-

cemfixeruntjn tpfo montis verttce. Deindedefcendentes}corttctbusar-

borum}quasinueniebant,CafteU& ^RegisHtftanu nomencultellisg£

pugtontbusinfcrtbebat^quafitituluf$poffefitonem iUtus regionis, Regis

nominecapientes. PetrusMartyr}& GomaraHtfigeneral cap.62^

2. HicAriaSy Segouienfis ciuis }gladiatorerat } feu {yt Fetruf

MartjrMedtolan.vocat) haftilufbr* itaquenihilmirum } fieo lani-

fta } ab eius legatis Indi crudelifitme^vexattfmt } quando negeneroqui-

demfuopepercit.j.lndi

L I B £ R. I V4 tlt

J> IndiquuminfinitosHifianostrucidarint , eos iamenejuifatii

aptosnegant , quippe duriore$ exjucca carne3 nifitrucidatitres aui

quatuor dtesprtusmacerentur. Cuius reiepiftola amtlitequodamad

MedicumHtfianum eLima in Perumifia^Anno i/dS.teftis efi.

€JPetrusAriasftfValboa difeidenies , domefiico foedere conci-

Itantur. jMoxmalecoh&rensamicitia difiilit. Valboa

crimtnibus aJoceroftruclis circumuentuSi

ficuripercutitur. TetroAru impe-

riumabrogatur*

CAPVT XXIV/Xeo quurri omftiaPetri Ariaeinceptafcedurnatque^^

improfperum exitum haberent > Valbose rifui aperte vaibo^

ocludibrio effe .* quaeresin eum Gubernatoris lraniparu^

adeoaccendit,vtmoxinrixasiurgiaerumperet. Epi-ficad f<=-

fcopusfceda intereos diffidiaaegreferens , adreeoneiliandos eoru ciaanttm

animosomneftudiumadhibet , tantumqjperficit, vtfirmandas

concordix Gubernator filiam Valboae matrimonio iungeret Et

connubij fcederepa&o % nemo erat quipaeem intereos firmam ae

ftabilemfore noneredereti

Perfectis nuptiis , Valboa c6hfehfu fbceri > curh dimi

•

diaparteHifpanorumiquosexHiipaniaadduxerat^ex Antiquairt

fuam prouinciam conceffit ; neque ei perquofdam improbos ho

-

mines, gloriaeipfiusinuidentes,eadiufruilieuit. llli enim falfiS

ineumftru&is criminibus Gubernatoris aUres oecupant > defe-

runtque Valboam occulte peramicos tentare animos mflitum,&partem exercitus Ariasfubdu&amin fuam prouinciam pellicere.

ldvbi Ariae cognitum > hterasad Valboam componit , quarunt

haeclumma eran Vtiis vifis jnullainterpofita mora ad fe venireti

eonfultandum maximis fuper negotiis* quae ad vtrofque per-

tinerent.

Valbo A>quitumacimaris Auftralis orarri hauigiis rrioJi-

endis intentus erat ad nouas veftigandas terras s his literis aece-

ptisjcumquinquagintamilitibus in Antiquam feftinat . eo vbi

peruenit,Gubernatoris fbcen fui iuflu correptus in cuftodiam tra-

ditur. Moxrecitataaccufatio,&criminaeiusmorte quoqueNi-

quefe& Baccalaurei Ancifi vinculis oneraintur.ad hcc feditiofunv

fceleratum,&aduerfusIndosimmitem elTeobiieitur,denique re-

«m peragit Gubernator& eapitis damnak Valboaeontra obid^

etan&j

1*2 A M 1 R I C M

ncru"gc"a

negare>ac deierare de pclle&isadfecetfionem militibus falfo&pite dana- immerito le accufari.Itaque videret etiam atqj etiam Gubernator,

hpercu"" <luid dc fc ftatueret S fe quidem -, fi eius rei tentata: fibi confcitiseC.

ric fet,numquamin eius confpe&um fuifle venturum* csetcra quoqjcrimina,vt poterat,diluebat : fed vbi vis pluspoteft, parum iniure

rationeprasfidij elt Poftremo audire vlterius hominem negatfe velle Gubernator , & peracto iudicio abduci cum quinque alijs

Hifpanis ac lecuri percuti iubet.

Finxere nonnulli Volboam magnumquendam 6c illu-

ftrem vidtorijs ducemfuiffe , felicitate etiam armorum quoliJbet

Romanorum Imperatorum praftantiore spropterea quodomniuquascum Indis geflit bellorum lempervi&or extiterit Sedimmo-dicaeillaeeiuslaudes rifum magis quamadmirationemmerentur,quippe Romani quodam cum bellicofiflimis &ferocifiimis Ori-entisgentibus bella gelferut.-Hilpani veroin Occidente nihilprej-

terbrtitaanimalia&beftiasfubegcre.

Q^y o d quidem eques quidamHifpanus optime in£elkxi£fevidetur. Jsquulbin Africaad Argeriam Carolo V. Imperatori

militaret,eifetq3vnacumaliisaIiquotequitibus3 in ijs Ferdinan*

doCortefio (is eftqui regnum Mexicanum aperuit & fubegit,

quodab indigenisdictum Themeftitan, ipfe nouam Hifpaniam

tefii fad- nuncupauit) quum inquam vna eflet;, acforte Maurorumglo-

distla'^usnom ^num multitudinefuperiorineosirrueret,ipfivero adre*

ri«.

V° fiftendumhoftifeimpareseflecognofcerent, dantfefe infugam.IbiCortefiusclamordfugtentes^ftere,&^

verfi eum ftrenue exciperent.Tum Hifpanus ille eques , Belua ift*

h#c,inquit,putat fibi rem cffecum fuis lndis,quoru viginti quinqj

millibusfundendisdecemequitesfuffecerint.

Allato inHifpaniamdeValboanuncio,grauitermortcrn

eius Indicus fenatus tulit,propterpraeclara eiusinfe officia ac mc-rita,& opes Regi ac Regno Caftellaeab eo partas, repertovidelicct

Auftrali Oceano,& inde ingenti auri ck vnionu copia in HifpaniS

miffa.Quamobrem tu ob id,tu maximequod Antiquenfes coloni

praeter hec multaadregem in PetruAriam lcripfiffent, abrogatumeiimpenum eft:etfi NominisDei&Panamascblonisoriginisfuaj:

initiadediftet, 1 patefacloexalterolocoadalterumitinere.

/. EtfienimNiquefaprimmNominislDeiconduorfuerit^Pa^namamlndicolerent.tamenvtramc^coloniam AriaA Hifyanis reple^

uit, quinquagintamiUtumpajfjpatio^amariad mare. tter, antefil-

uu

'

3lumis>ruptbufymum'obfirutJum^7

leonibmjigribm, vrfis f$filHminfefium3primmaperuit,

1J Hijfa*

L I B E R I V. fig

f,HtfpanorumprafefioruminJndUcontinenticlades. Jlfingeri^Cjeorgij (jermanorum c&des. Colonu ab Hifpanis in Cafteild

Aurea conditdHifianiolenfesIndt Hfff?amcamtyrannidempert&fi\fibimetipfimor-

iem confcifcuni.

CAPVTXXV*Vlt i praterea alij Gubefnatofes&duceseaslndi- Auarit^

cx continentis prouindasadiere 3 omnes vna $ux-™™*6~

rendarum Opum 6c diuitiarum cupidirie iricerifi 3 fed S!n C"

eorum nonriulli ab Indis comefti funt > alij ab ipfis

Hifpanis trucidati , quod ipforum aduerfus Iridos rapinis &Iatrb-cinijs indulgere nollent.N on pauciqUoque fluetibus haufii :&aii-

quipr^terealorigiusamarfprogrerli aurifame, in mediteffaneaadeo fefe immerferunt,vt in locis auiis& vaftis terras folitudinibus

deprehenfi,quum eiuscceli naturam 6c tempeftatum mofemacprafagiaignorarent, quaeillisin regionibuscumatrocinlmisinubribus hyem e ruere confueuerunkrieq; vero progredi vlterius aufregredi poffent^cum omni exercituinterierint

C m t e r vm Hifpaniiri ea oracoritinentis infra fcriptas vr-

bescodidereiNomen-De^AntiquamiCarthaginem, San-Mai-tham i Caput-veii^ Valentioiam a ditiffimasprouincia* oppidurii,quamC#(af Anno 1528. Veizaris mercatoribus Germanis oppi^gnorauit. llliprimum in eam prouinciam gubefnatorem Am^brofium Alfingerum mifere.qui auri reperiendi cupidine crebrasifleasgentesexcurfionesimultafaeuitiae exempla, cdiSt Sededtandemablndisoccifo * fufFecefealterumftirpis fuse Pra:fe&umicuiGeorgionomerierat, HufidHiipani qui ci aderant,^oauper^^jnfidiasincautuminieduio adortivulneribusconfodefurinmoxexcarnificatum&domo extfactum, riiultis cum probris ac contu-

Geiffla"

meliis per viam raptarunt ; pofttemo eiuscadauerinpfoximum ^p^-faltum aBieoefe.doriec orta iuce humafetur. Vefum haud ira mul- ^

mhi^topoftX^farismandatUjnoxij vt nouiiilma exempla mefiti, ex-quifiti fiimis pcenis affecti furit.

I a m quumbfeuemhancmeamHiftoriam quafri accurate

&commodefieripoteritcontexerepollicitusfim,redeundumeovndedeflexefam,&fi quae de Hifpaniolae & vicinarum Infularumrebusfuperfunt * exfequcnda mihi hoc loco iudico. AlmiraritdColumbomortuo, Ferdinandus Rex Didacum filium eius, ea-~

demauthorifateauc^um,quapatrem ornatiefati Proregis ikuhO Hifpa-

n» »n lui im iiun-r; ^^» w>-.-»tv.- T.'.T gy.i .v.Tty.l ft^l WJ gftl BVT fV.f Tl^ rr.^ gwr-

IJ4 A M E K I C MHifpano-

Hifpaniokpraefecit.fedimperiumeihaucl diuturnumfuit.Quip*chrift peHifpani,quumfibiimperariaperegrinopati nonpo(Tent,mul-

ibt £m ad RegCm fcribunt*

ItaclUe Rex exutum ^giftratu in

gratkudo. HiJpamam reuocat. Jbi defuis priuilegiis multos annos cum Re-gelingans^tandempendentiadhuclite&incerto euentu iudicii

(moritur.

Post haecaliiGubernatores.tumEccleilaitici^tumlaicUnHifpaniolam miffifunt:fed Jnfulani, poftquam fe vndique perpe-tuis atque intolerandis laboribus opprimi fentiunt, neque vllumfinemadeJTemalis^autfpemrecuperandaslibertatis, in plandus

Hifp.t"omnes&%iriaeffuficrebrisvotisvltromortemoptabant. Itaqj

rannick multiabieclaomni fpe , abeuntesin filuasexarboribusfemetipfi

JSvii ^pendebant.interfedis priusIiberis,dicendo:MultOoptabiIiusfucafTe- eneillisfemelmonquamadeomifere vitamtrahere,eiufcemodi

kcrouibus teterrimis &ferocitfimis tyrannis feruientes.Fceminae,

poftquamherbaecuiufdamfuccofcetusfibiipfaeabegerant,nevi-delicet Hifpanismancipiaparerent.virorum veftigia fequutsela-queo vna hnibant. Deniquequumperomneslethiviasmorternlacefierent, aliusex editomonte iaclo in praecepscorpore, alius

inmare,aIiusinprofluentumdemerfus: nonnulli etiam volun-tanainediavitaefineminuenere. Erant etiamquiacuti/Iimisefi-lice cultellis,au t mucronatis vailis peclora& latera transfigeren t.

Qvibvs tandemmalisefFe<5tumeft,vtexduobusIndorummilhonibus,id eft vicies centenis capitum millibus, quibus ea In-lula incolebatur,aliis fua manu interemptis,alijs feuitia Hilpano-rum & acerbitate operum enedis abfumptifque, vixhodie centuqumquaginta fuperfint. Hoccine eft barbaras gentes ad Chriftia-riam hdem conuertere ? Nam ne quis putetcum aliarum Infularumcolis mitius a&um elTe,quam cum Hifpaniolenfibus^idem pla-ne in Cuba, lamaica, Portu-riceo& alijs locis, contigit ,imoqua>cumquepofteavindicandisabfolitudineinfulis deportata funt econtinenti mancipia , quamquam ineredibili multitudine,ad extremum tamen prope omnia aerumnis & miferijs confeftainteriere. In fumma hoc affirmo , quibufcunque locis Hifpam

vcxillafua&fignafixerunt^ibiingentibus fxuhix exemphseditis,aeternaimplacabilisin feodij monumenta

indigenisreliquilTe.

fln~

r.TiiCTiir.i'g3jiCT'rOTir«iBra l^iiMira1«Bl«CT^

IIEK-

.

y l.dorum Occid. religio, Satan&fyinfajcinando ipjos verjutia

SacrommritHS. Arbujticumjdamaccenfifu-mo inebriantur*

Uj

CAPVT XXVI.

V o d adReligionem earum gentium attinet, nonfoluminealnfulaiied&in alijs omnibus noui illius

Orbis Prouincijs, adorabant atque etiam nune plu-

res &diuerfos Deos Coluntjdepi&isfimulacrisfignif- Indicar^

I• \ fi.vi- ii

° gentiumque3 quorum alia e creta.aha ehgno 3 nonnulla exau- peninax

ro& argento.fida funt : & quibufdam Indiae nouae locis$ maxime j^

ola"

in Peruano regno , effigie auium, tigrium> ceruorum aliorumqj

animalium exprefla vidi: imo etiam quaedam deformi fpecie,cau-

daadpedes viquepromifIa,quaIes vulgoapudnospingifolentd^-

monesautlemuresnoclurni. 1 Acquamquamfacerdotes & monachi omni ope conati fint& quotidie conentur ea idola abolere*

multa tamen eorum facrorum antiftites defofTa fpecubus fubter-

raneisaiTeruant. Quibusclamfacrificantesafliduefupplicant.pe-

tuntquequaratione & via Chriftianos in perpetuum I fuis finw

bus expeliere poffint. *

qv inetiam Deorum fuorumnomine^uemque proprio

inudcantes/ingulis fua officia tribuunt 3 &h uic huius rei alteri abteriusprocurationemaffignant:vtolimfacT:itacum Ethnicis, qui

vuIgoVidonispreeffeterraMartem.mariNeptunum^fcuIapid

medicina^HercUlemdiuiriarumatqj opum arbitrum effe erede-*

bant3 illiqjdecimam fortunarum fuarum Vouebant, quocsetera

tuereturatq; augeret. Adeummodumnihilfcreafuisnuminibuspetunthaegentespr^terlargamciborum&potuscopiamibonamvaletudinem,& de hoftibus victoriam. Saepenumero ilhs illudit

Satan&aIiaatquealiafpecievifendumfepra£bet:facerdotibusn6^

nullaeorum, quasprecibusexpofcuntjannuensacpromitrens. Aefi forte promiftis fucceffii.s non refponderit j iliique de eo conque-rantur,continuoexcipit,: MutafTefe fentdntiam proptergrauifsi- hmM^mum aliquod peceatum ab ipfis commiffum.ita fallaeiexcufatio- kinL^ne miferos eluditpaterille mendacii.

Qv v m Cacicorum Hifpaniolae aliquispraecipuo fuonumi- Sittotm

nifacrum&feftum diem eclebrarcinftitueret, omnibus fubditi*?1

?

^

r t* t r • •• n inaos KJQ

&clientibusfuis/tam vms cjuam fceminis,diem ad conuenien- ^^

dum dicebat: illi vbi vndique ad folenne illud> confuetp locoj

Q 2 eon^

m

KiWIWiyiMlBJB|MiWEII

mxmi

T..Tm,,.-,,T.nr,1T.B I.,IMIUI I,',H',I V,| ILMlill uiiMUllMIt.lTOR-HilTW.T!

11$ A M E R. I C

confluxiffent,omnesapteinordinem fefe difponebant Gacicus

ipfeagmenantegrcffus,princcpstcrnpluminibat-, vbi (acerdotei

adorando idolo mtenti erant. Ingrefius vt confedcrat,tympanum

Jpulfabatrmoxfequebaturvniucrlamultitudopraccuntibus viris,

quinigro,rubro & flauo diftin&a corpora , verficoloribusetiam

pfittacorum ocaliarum auiumpennis ornauerant: colla, brachia,

erura,eoronis,torquibusatqj armillis ex conchamm marinarum

reftisredimiti; fceminse puro corpore & nullis pigmentis fucato,

virgines quidemprorfus nudae; quibus vin erant, peplis aut caftu-

lismulicbriavelata;,iicutiniinuParienfi6c aliis continentis pro-

uinciis fieri folet. Talicultuhabituq^&ltantes& patriaquaedam

carminain laude Idolicanentestemplumfubibat: Cacicustym^

panifonituingrcdientes(alutabat;mox demiffo in guttur bacil-

lo vomitum ciebant ? vt Idolopalam oftenderent,nihilk in pecto*

remali occultum gercrc,

H i s tam abfurdis ceremoniis peractis omnes complicatis

pedinatimcruribus humi confidentes , aliosquofdam hymnos

cum murmurequodamlugubri concinebant, actum fuperuenie-

bataliudfceminarum agmencaniftra geftantium , popanis & pa-

nibusplena,&rofisfloribufq^odoratiseonfperfa : illae caeteris ca*

nentibuscircumfufeorationes quafdamillis infufurrabant* Alij

vtinuicemrefponderent, fefeerigebant , doneccantionibusillis

peraclis, mutatoconcentu nouam quandamin Reguli fuilaude

ordirentunpoftremopanem ldolo offerebant. ,Eum facerdotes

acceptum &rite (acratum diuidebantinteromnes,velutfan€lum

aliquid,&faufti ominisreliquias.Pcradtofacro,omnesadmodum

alacres atqj hilares domos quifqjfiias reuertebantur.

Credebant praeterea Solem&Lunam e quodam antro

prodiiffe,&cucurbitam velutfacrum monumentum habebant,

vnde dicerentmarc &pifces profluxiffe:Duofimulacraligneaco-

Abfurdakfr301»^111 ornnis abundantiat largitores& praefidcs Deos,quo-

soHs* rum delubra quotannis Indi peregrinabundi frequentarc confue-&Lun* uerant.Eratinfu^erillisIdolum quadrupesinftarcanis,quod (vc

ferturjquotiesilftbiliscommotaerat,infaltusacmontes aufugc-

ret,ipfi vero iolenni pompa,follicite quaefitum atq$ inuentum hu*

mehs in fanum reportabant.

1 n hac Infula , vt& aliis noui eius Orbis prouinciis > arbufta

qusedam nafcunturmodica:magnitudinis,arundinumfermeipe-

cie '1 folia vt nucis habent,aut paulo maiora,quae ab indigenis fa*

pud quos hicmos inolcuit ) plurimi fiunt,&ab ipfis quoque man-cipm,

©rsginc

opinioi

&i F.j^^l ll^r-gil j.t.t j>.,i «v^ JinifflB.-wm t.v*»/ t..-* niwinrini i».inv.»MIWIM roi i LE*CiJ K|l(niimiitwmr~

LiBiR IV, ffi?

cipiis,qiiae Hifpani ex Africa ep dcuexere. Vbi maturum eft, ea fo -

lia ftnngunt,&in fafciculoscolle&a ligataq* in fumario fufpendut,

donecinaruerint/quumqueillisvtivolunt, Mayzi.feu frumend

patrijfolioreficcatafohainuoluuntfiftulaeaut tubi inftar; & eius

capitum altero igni admoto>alterum ori inferunt, & {piritum fla-

tumqueadferetrahunt.

Deniqve tantumfumiforbentjVtora^guttura&capitaim-

pleant: tantam interea patientiam prasftantes durantefque.quoadJJJJJJJ

1*

voluptatis quam inde percipiuntnonpoeniteat.4 feque immiti illo

fumo adeo inebriant > vt penitus fopito omnifenfu e mentis pote*

ftate exeant. Reperiuntur etiam quiadeoauide ac furentcr cumhauriant, vttanquam exanimes in terramconcidant,ibiquema*

ximamdieipartemautnodtis* velut ftupefa&is fenfibus & capti

mente>iaceant Nonnulli temperantius& ha&enus tantum for

bent , quoadvertigine capitis corripiantur: neque vlterius pro>

grediuntur. Quam peftiferum , obfecro ,& noxium hoc Tarta-

reum venenum eft ? Mihi quidem perfxpe vfuuenit per Guatima-

lam& Nicaraguam prouincias iter facienti , vtdomum fndi alicu-

ius ingrederer > qui eam herbam deguftaflet(quae Mexicano idio-

tnttelabaccodicitui ) & fimulac fcetor acutus fetri iihus& vere

diabolici fumi naresmeas cOntigiffet, cogeretpr£propere inde ex-

cedere , &alio migrare.

i* §LHA nofier AuEtor boc tocode lndorum Religioneftribit, con-

a

Confaluus Outedus.qutdtu tn tllis jndiis verfatus, tfqui Occidenta-

Itum tftarumnattonum ritus dtligenter obflruauit,

Nu/tam^nqutt^ in tliisnationibusptciuramauifculpturam i%*

ueniantiquiorem3autmatorereuerentia cultam > horrenda d&monis

efijgie. Ptnguntenimeum fculpunt*quamhorrendapoffuntflecie3 u

noncatenis adfirieltum3autJupinum3vtapudnos pingiturfub pedibuf "

D. Mtchaelis, autDfBartbolomAt:Jed infua maiefiate 3 interdumJi-ei

dentemin tribunali, nonnunquamfiantem3altquandoaliismodisVi-(i

deasaltquosquinqueautJexcaptttbus3(^tottdemcaudis pmditos3 ob*(i

longisdentibus3ampltfitmisaurtbus3ardentibus ocutis3draconis oculo*"

rumtnfiar 3 atq^altos alttsfieciebus s quarum etegantiftmaterrorem te

mcutit afiiciemtbus. Efiautemhociuis adeofamiltare 3 Wnonmodo"

fimtlemahquam ejfigiemin obfcuro quodam&dium locojemper habeat, **

Jedetiam exauro conflent^aUt(camnis3qutbusinjident3injcutpant 3 aut ci

aliis omnibusmatertisqmjculpturam aut incifionemferrepojfunt u

E $ Eum

MS A M B R I C M

J9Eumetiampro 7)eoagnofcunt,petentesab eoaqnam ,fele, May~

99 zj4>m,vicloriasJ?reutterqmdquiddefiderant. Solentifii Zemesnoclu

,9lUisapparere vtphantajmata^perjuaderequ&cunq^cupiunt.

)3Continentis incoU nonmodo conflatas ex auro , velex Itgno , la-

^pide,{$ terra ,fabrefa£iashabentiflasimagines Diaboltcas:fedetiam

„ hanc tmpurameffigiempropriis corporibm adpingunt, neeapittu-

raelmfg deleripofttt ,puluerequodam nigro (ejefrkant , qui cutem^penetret, maneatq^veiutfignumperpetuum eiusrei , quam tn animo

}}fculptam habent.

FrAtereafenzsquofdamfalfosvates habent ( BiftanioU incokeos TSuhtti; quiltttora Vrauti incolunt Tequina, hoc esl , Magiftros:Brafiitam Caraibes appeUant) qm fepmdtcerepojfeprofitentur,^'illis

perfiadent :Satanam 3 ( cuimeffigiemfimperctrcumferunt)c(xli

term ejfedominum ,&qmjutura(unt, nojfe:ipjum pluuias, ventos&tomtrua immittere, Solem &]

Lunamregere , atqueanmtempora , f$pojfeetiam iUosfib terramdeprimere,nifitpfirtte infiruiant.Propterea

mijerx, ifta nattones tllumcolunttamquam Deum , ^quidqutdpretio*

fi(upeUeclilis habent tpfiofferunt,vtnehomtnum quidem vitaparcat,

quosetjacrificantjmo ettampropriumJanguinem. Qtpibufdam locis

iUumplacant(uffumigiis odoratis,interdum etiam <valdefcettdis. Ta~

metfiautemfalfdrumiftorum Prophetammpmdtcliones non eueniat,

retinenttamenpriftinamauthoritatem(aliquando enim euenirefolet,

prout^DeoltbttumeitSatanadareeJficaciamerroris) nam velprate*

xuntpeccatapopuli: autatunt , ipjorum reffonja ,qmplerumq^Juntambtgua.nonfutjfeprobe inteUecla.

aAdhancremreferturquidpiamde Atabaliba magno iUo RegePeruana Prouinck,ex quoapparet offenfum fuijfe reffonfi cuiufdam

JacerdotisquiipfitmfefeUerat. Nam Hijfanis tn etmregnumingre^is^

adoraculum,quodtntemploquodamfm dittonis erat , decem dierumttinere aCaxtamalcavrbedtfians fjcifittatum , anbeUumaduerfim

Chrifttanosgereret,anveroeosbenigneexctperet,mtfit. Summus euutempltfacerdos rejfondtt , vtfirenueaduerjm tUospugnaret,futurumenim <vt omnes caderet; idq^pr&ceptum ejfefiu Dei. Atabaltbafequutmhoc confilmm,captmfutt. Altquantopofitempore,hicfacerdos Caxia-malcam <venitcumduobm Cacicis,vtcumGubernatore Pi^arro age-rentde redempttoneJutRegis:quodinteUigens Atahaltba,Gubernato-*

rem rogamt3curaret iUt catenam adferrijeenim <veUe pletterefitcerdo-

temlUum obfuamendacia,cum iUiconjuleret, <vtbeUumgereret ex 7)ef

fuimandato. J\Qecfimeljacerdotem ipfitmpojutjfe. Namdum adhmvium ipfim pater lethali morbo correpttts effet in <vrbe Cufco: in->

terr&~

inrmi trg twt kvtTnmvr tvvi TinTfrr t.'jt twtt.vt tj* T«TT,YT-T»-iT-r.a r^r tar •an rat T.-gmT.gTjgTarrnrEg lignfl mrrgirsrTJTTfllOLalJUgKfl IflTTigKaugligLamiJZIgLjZUKgTia 1^7 1:3 1

t I B E R I V, 159

iertogatHSquisfuiiiruseffetiUius morbtexttus, reftonderat 3 bene(pe-randum, nec eomorbo moriturum. AUatam catenam tpfiAtabaitbafacerdotiscoUoiniecit.Peruer(enebulo

3tnquit3nUncteteneo , nec te dt-

mittam,quinprius adjerritufferisquidquidaurt eft in tuo templo.vo-loenim tdomne Chrtftianisdare:ftatenimeafententta, quandoqutdetuus TJeusmendaxesl^tmpoftor. NonprofeBo.mhtltpft^necttbtre*

tinquam. Deinde <videbimusan ttbihanccatenam adtmet 3 quando-quidemtuus Deus

efi,& tUumadeopotenteafferis. Verum eam tneenii

pr&ftantiamnonhabentomnejlndi3quamhabebat Atabaitba,

HtJpantoUincoU s idolumiUudCemi, {quidam Zemis)appelianti

CafteU&aure&3Vraua3Carthaginis3tfatiarumprouinciaru ad tittus

tUudfitarumaccoUTuira(tmoqmbufdamlocis, Chriftianumfatuta*re volentes3iUum Tuiravocant3exiftimantesfemagnohonore ajftcere,

ferindetamenesl3acfiquudtceretfaluedomine ^Dtabole)Canadain-eoU Cudruaignynominat:Brafitiani} Atgnan3autKaagerre: Perua^ni3Pachacama:Patagones3ideB3quifretum MagaUar^tcum aCcolut,

Setebosnominant:MaxicantHorchilouos,Chuemila)(^ecadcaal:$

atiisregionibusaliter.Sedqmcunq^tandemnomine^oceturfempereft

Satan3qui Deinomenfibiattrtbutt3^iftismiferisnationib, vera Deicognitionedeftitutis3metum incutit,

Cartadenfisreferunt tipfumfrequentereoSaUdqui^pradicereco-

modastf malastempeftates.Atq^cumipfisindignatur3 conieclo ini^

pfirum oculospuluere abtret

Prouincu Auanares incoU3Htftanis quibufdam circitefAnnuniiJ2SMmirabilequiddamnarrabant3quodfortaffequindecimautfix-decimanteannucontigerat

3^texipforuindtcmcokgipoterai.Quen^

damfiilicetvirum3cuiusnomeninfortunium ex eorum tingua inter-

pretarilicet3erronem 3 &iammultotemporepereasregioneshuc iUucevagantem3breuisftaturA{$barbatum:tametfi3 <vt referebant 3 nun~quamfiaperteconfriciendumprdutffet. sAccedentetUoad ddes quafpiam3 nemo tamaudax conftantis antmiinerat , cui com& nonert-gerentur3£gpecJusformidtnenon tremeret: ^fubito tttio ardens antdAdiumiUarum-uefttbukmapparebat. ldtndicium erat * Herumnonproculabeffe3cumtedtferprajloeffet Tum *des tngredtebatur virtUe3

>

& quemcunquelibutffet compiens 3 ter tn etus aluum adigebat lappdmm cuttrumfifqutpedemferelongum 3palmumUtum : demde ma-numperh&cvulneratnaluumtmmtttens

3tntefttnaeducebat 3 (findfrecifumvBumatitalterumfmftumfupraprunastorrebat. Poftea ter

alterutrumbrachium eodem cultroferiebat 3 exquomultus emartabaffanguisMquidem^idebamrMisperaclisintefttna, ^toftatUafrU^

fta3iri

m

mmmm

m

m

ii

gI

m

mmmm

120 AmericjeftjtMventremhominuficlaceri

ita *vtmomento temporisconjolidarentur.

Addebantpr&terea3 hocphantafmafrequenter ipfisfaltantibm

apparere3atquetp[isfe commtfcere3modomultebriforma 3 modo virtti.

ZN^nnunquam&destnquibmverfabanturtnaeremfubleuare , tumcumiijdemcaderefaclo ettamftrepitu. Sape etiam0 obtultjfe cibum,fednthiledtjfe:^cummterrogarent,<vndeveniret 3 tfvbicommora-retur^magnumhiatummterraoftenderefolitum.Jubqmeimejfet.

^jbmh&creferebantur3Biftani3 ridebant tanquamfabulam$

quodammaduertentes lndt3 muttosproducunt 3exevrumnumero:qui

ab illo 'viro correpttfuemnt3&cicairices vulnerum acceptorum ofttn-dunt. Tum H$animonere,pefZimumiUumeffewrum

3autpottmSa*tanam3exinfiruprodeunte^tiUUiUuderet:ficrederentinDominumnoftrum lejum Chrtftum3 vtipfi, nullamfuturam caufam cur wrumittummetuerent:nequeadeoaudacemfuturum,vttpfosmotefiiaajfice-ret3nequeappariturumquamdiu ipfiin eaProumaa ^erfarentur.HdcorattononmhdtUosconfirmautt 3 &partemformidinu ademtt. Re-lat.Aluar.~Nun.

Brafiltamaiuntjeab AignanfficDiabolum <vocat)torqueri3qM

tnterduwnUuapparetanimaiueffigje3altquan

eocrudetttcrverbera?3 vtdumdelareloquuntur

3 autmemortadun*taxatre^etutverberaqmfuntpafit

3pmanguftSiGaUiqmeamregtonemadterunt4icebantfeAtgnan hometuere:re-ftondebanthtmtJertbarbarifuamcondtttonemdeplorantes:6nosfeti-

cesfivobisftmtlescjfemm. Lerim cap. 16.

§)mMagallanumadfretum tliud , quodpofiea ab eim nomineMagaUantcumnuncupatumefi3comitattJunt 3 GiganteminPatago-num r?gtonefreto vtctna ceperunt. lsinteratta referebat y morituroquoptamextpfisjecemaut duodecimDiabolos apparerefaltantes cir-cummortuicadauer, quitoto corporevariis colonbmdepitiivtderen-tur3<vnumauteminterretiquosmaiore corporis mole conftici > valdeexuitantem^tncachinnosettamerumpentem-AUumSetebosappeUa^bant3minoresautem Cheleule. Addebatpr&terea3feexminoribuitUiswdiJfe3btniscorntbusincapttepraditos

3 &tonga comaadpedesvfquedemtffa,ignemper os tfperpofttcum euomentes. Eccequomodo SatanproarbttrwmtferistUisnattonibmimperatJeftttutisomniDeico

tione.Sunttamenhomines nobisnondtftimiles*

In Prouincia Carthaginis 9 quando Tuira vutt incolis terroremmcutere3mmaturfe Huracanimmiffumm.hoc eft Tempeftatem. Et

certe

im UU I"' t.VT »MTJ«TTVIEgTTaT^lVWWTTOrT.TrtflT^CTTO» «.« TJl HUIU TJT^OTTOTT.WTVgTtO TUI IUTMTTifl Umijl K^T^ liOM T:J1^7 IJ ligluJ fcg Lji IUI Ii3 fcgligRHLjtij

L I B E R I V. I2 t

certetantasinterdumexcitatsvtdomustransferant , arbores radici-

tuseuellant, montes quafteuertant. Confaluus Ouiedusfcrtbitfeifta dtaboiicaoperafemei conffextffe, cumper montem quendam Indo^mm tncontinenttfttumiterfaceret. Eratillemons,inquit,omnino

m

cJusarbortbusvaftis^paruis aiterafuper aiteramconferttm emer^fis,adleuc& fereftattum , quarum nonnulla prorfus cumfuis radici-

buseuuifijanta magnitudtnis , vt reliquam arborum molem&qud*rent.Ideohorrendum erat hocfteftacuium&t afpictenttbus etiam me-tum adferret,&ftimanttbus Satanapottus opus3quam naturale. Epi^tome Ind.Occtd.cap.fi.

^

PorroteftaturPetrusMartyr,omnesIndoruCemi^ reliquas

iilufionesdtffarutffe,fimulac HiftanipedeminHifpantola Infuiafixe^

runtinjndefentoreseuisregtonisiudicarentjnfulam breuifub aiterms

poteftatefuturam.

Referunt Peruana Hiftork(criptores , Satanam, quife Pachaca-ma,hoceft}creatorem appeilabat,cuiufytempla f$ oracuiaquatuor tn<vrbeLtma erantymultis(ecuiisinter eas nattones verfatumfutffe , &confptctendumftprabuipfacerdottbus , quibusrefponfa dabateorumqmpetebantur,fed illicoad Chriftianorum aduentumdifparuiffe,nec

eumpofteaconfpeclum,

J\(on dubtum eft}quint^ntillum boni , quodHifpani in eam n*gionem tntuleruht,Satan&<>qui Veritatem ^iumen odit} quielem tur^

barint.Namantealtberedomtnabaturfupra easnatiohes , tanquaniin Regno tenebrarum,pauiatimlumen tiludhaturale,quodreftabat ihess extthguens,omnedtfcrtmenbonie$mali adimehs , (giliisfuggerehsantmales^feros appetitus,

[

DetndeHiffahiaduenientesAocuerunteosDeimahdatajoquU*tifuntde Jefu Chrtfto , adminiftrarunt illis Baptifmum.necdubtum eft%

qutnSatan3audtto lefu Chriftinomthe in his nationibus,<valdeturba*

tttsftt,quemadmodum Latro in denfifiimif etiamfiiuisabditusjremtt

commemorato duntaxatJudicis nomthe, Biblta deinded lefuitis eoiUlata ,maximummetum illitncufferunt.

Quanquamautem Confaiui Outeditempore, ceffarint aliquam*

dtu in Htfpanioia ^aliis locis h& ^empeftates : fitamenfidespro ipfius1

mertto Authorinoftroadhtbenda eft,impurtftirttus,qut hastempefta*tes excitantsnondiufertattfunt.Nam cap.w.huius itbrt difertis <verbis

fcrtpfitjtpfoinconttnentelndm^erfante , *vna?n inHtffanioia Ihfuld

exortam effe , qua omnesferequadrupedes occidertt, totamftmentemcorrupertt^piurima adtficia euertertt.Idaccidit circaahnum ijjfS,

Pr&tereatriftes (j> tragicieuentus , quostempusmtisregiohibus

P abhihc

m

im

— u.i »m »n «1.,«,.^,,W| w.iB,immimmTmi

122 A M E R I G Jab hincfeptuaginta annisproduxtt 3fatis declarant,Satanamnon pro»

culrecefltffe ; <vt inflatiabtlis Htfyanorum auaritia , Indorum deflpera-.

tio^tllorum in mancipia vendkatio,atq^ ciutlia bella , qu&piura quaquadrageflies aut quinquageflies centena hominum miilta conjumpflit,

Stngula hacjatisteflantur 3 Satanam nonfuiffe eieclum 3 licetadtem*puslatuifjet. Sedvt oiimcrajfas tflas flupidas nationesy craffo modofubJmperwfuo detinebat: nuncaltam viam ingreffus esl ,&quocunc^

tandem resje couertant sJuum regnum<vt antea. retinet 3 imodupiumauxit.

Nam quantumad Hi(j?anos attinet , captiuos detinetauaritia,-

qu& Jdoiolatrmflecies efl:& tta detin&t,<vt nullt remtgesnauis Trafe-

&o magisfint obflequentes3quam ipfiSatana,iili^feruientmonteseuer^

tendo,&vtm natura inferendo3quamdtualiquodaurum in 'Peruana

regtonereliquum erit.

Adlndos quodattinet iicetinitioaliquantumfimularintfe bapti^

fart <velie, mandata Deiedocerixum tamen antmaduerterunt 3 HuJjjanorum <vttamex diametro pugnare cum eorum doclrtna, ^Jeabillis crudeiiustraclari tpjis befitis 3 adeo in eos exarcerbattjunt 3 <vt om-nes Chrifitanos internectno odtoprojequantur,&leju Chnfltnomen,quodjuper nosinuocatur 3 contumeliis proflctndant ,flbiperjuadentes

tpjum effeauarum,inclementem ,^crudeiem^ qua decaufaad(ua Idola

conuerfifunt3$Satanam magisquam antea colunt,in deflecJum Hi-

flf>anorum3 <vt ex totiushuiusHifloru decurju inteiiigemus.

Bremter P rinceps huius mundi ita nouttremjudm agere , vtii*

cet Hiflani muitas terras occuparint in tiiis regiontbus3 Chrtfliamjmi

tamen Itmitesnon longepropagarint:&verendum efl3 <vtSatan domt-

numfuum retmeat,mfiDomtnus nofler leflits Chrtflus(quifolus^ ve^

rus hares efimundt)liiumfpiritu orisfuipotenttr eijciat.

Deniq^ quijquish&cfundamenta3nimisfane <vera,pr&fupponetsIdololatrtam <videltcet homtniscordteJfeinfltam:atq^Satanam3 quiin-*

ductthominem ad coiendum adorandum creatuyas (non easjoium,

qu& elegantes&honoratafunt 3 quaiesfunt Soi^Luna 3 fledmaximeettamtmpuras:quemadmodum AZgyptt,tametJi<valdefapientesfe afli-

marent,antiquitmadorabantfeles , ailia 3 cepas , tbtn auem qu&podi-* .

cem Juo roflropurgat. ) (Jlmjquisinquampr&flupponet hoctheorema,QuodSatan, repertens cor homtnisinciinatum ad Idoiolatriam , ^tiii

proponens creaturas adorandas ioco creatoris 3femetnon ne^liget :fa^cile credetqua dicunturde Jdolis abominandisfacrificiis barbara--

mm harum Occidentisnationum . NamfiSatan adeo tmpudensflutt^

<vtcDei Fiiio Regna mundt ojferre nonfit veritus 3 fieum adoraret: -

cuimi-*

i.-n.-^ ur± * * - + r-m.vjx ^-i k, % i» .> .». ir .» I).» ir.» ^FsJ IXALWIRMI £Rl<Bfl 1BJHXFl'BT\<T£TW gTT P3Tim HVliPfVI RTI t»JI n.»nv. .m iai ii.i ioi.mtm.ii.mu.—

LtBER I V. hitui mirum <videbitur fl colendumfe pr&bet tdnquam Deum hisferis

nationtbus,ob leuiapromiffa , autdona : Impofuit noftrisprimis parenti-

bus ,cumadhucinfuaintegritateeffent , iliecebrisfruclusprohibittjper-

fuadensillisfecommoditpforumftudiofumeffe: Quantofactitustilteftcor-

ruptamnaturam mtferorum iftorum c&corum fte£lerequo<velit , poft-

quam ipfis perfuaferttfeftuclus terra dare , & omntumbonorum ortgi-

nemefft^?

Minpuddhucddmirandum erit ,feros iftoshomines adorareformd

viftbilt Satanam , fiperpendamm quaiegenus hominuminter Chrtftia-

nos hodietoleretur, vtquitoxica mtfcerefolentficarij,blafphemi,Apofta-

i& , Athei, Naturaltfta, Ltbertini , Luctanifta, Simoniaci,Necroman-

tici, Incantatores , Sodomit& , Eptcurei , Safdanapatt. ZN^amquemqmfo Deum tftiadorantinifieum,quem T>. ^Pauius *Deum huius mundiappeiiat ?EtfiDeusmiferas tftas Occidentales natidnesadeofeuefe cafti-

gautt ( qmfolaquadam naturali luce intpfis reftante conuinci poffunt)

propterpeceatatllisminora-.qutdfuturumeslde Chriftianis , qutficcon-

temnuntinfignes tliasgratias quas ^Deus Itberaltteripfis iargttus eft?

i? , Interrogatafemeiidoiad Ntcaragenfibwfrouinciam^uandamIndta Occidentalis admare Auftrale fitam incoienttbus ^ qua rattone

poffent Htsftanosexfua Proutnaa eijcere , quiadeo crudeltter eos habc-

rent, *vt vxorum etiam confuetudtne abhorrerent , ne Htlpanismanct-

piaparereni.Satan refpondtt 3fefactietdeffeclurUm 9 fi'veiient ymmtrummarisfupfa terrdm effufionefedeos eti-dm hmaperituros. Taie autem re-

fponfum tnteliigentes: maluerunt HtffanorumiugUmferre^ quamtnun-dattone cumiliispertre.

3. iliorumtjmpana e candicis arboreiiruncofunt fahrefatlu s pro

humana , aui ea ± quam tpficupiunt , crafttiudine : cauato vna exparte

irunconuUum cortum atitpeilem tnducuntfedfiffuras duntaxat &fora-mma in trunci lateread cauum 'vfque penetrantiafaciunt , detnde caua

iruriciparte& ierr& impofiia^alteram non cauam bdculispuifanifonumea redduntobfcurum,quaiemfereiympana Maufitariica. (jonfal. Ouie-

dus Itb.j.cap.i. Htft.Indta Occident.

4- Qtfi diligenter inquifiueruni tjuaraiione natiories illa, rerum

geftarum memoriam cbnferuent * *vt adpofterttaiem peruenire pofiit

,

afftrmdntipfosneqiiedibroshabert , nequecharaclertbusremaltquamfi-jgntficanttbus <vtt j fedpdtrtds tdnium cafiiiones

(quas HtfpanioU tn-

coU arettos ndminani)pofteris permanm tradere eastllis Librorum

£tf Hiftoriarum njicemfupplerd Edsin ftftis foienntbiis canerefolent,

in qutbus fuofum oltm Cacicorum feu T^egulorum factmra recttant,

^jthortas quasex hojitbfis retuieruni j gf* morttsgenus quo perterUnii

P 2. atcfc

IXBUSi

n4 AMERICIatque intermifceni diclaqu&dam defeltctbm'fuccefitbtis aut inforiunijs

pr&terttisjmh ettamDtiuuij vniuerfalismenttonemfactetes,£f altarum

Htftortarum anttquarum^quarummemoriampertre nolunt.

f. Veteris £f purtorts reltgtonisfugienttavelutiqu&dam <veftigia

tmttamenta. lufitt *Deus inlege offerrt fibtpanes , *vt eofymboio ad~

moneret ^Patres altmenm qmbus fufitnetur hominum 'Vtta , facraejfe

tpftDeo. Exod. 2j. ^Atc^ ttaprtmt homtnes , tradttodiuinttus rttu , efru*

Btbus(httfacrtficta Deo obtuierunt,vtprofiterenturfe euts ejfe, £fomniailltfuaacceptaferrent. Genef:^ Cums retmox aduitertna imtmtio etiam

inter harbara* GentespropagataeslSedpraterquam quodiR/t,erantma-

nes abfyfide ceremont& ionge altudeftDeo muo \ altudtdolisfacrtficta

offerr^jt

6. Regutus quidam , Gamaretus nomine , ZemU idolum bombyci-

numhabutffefertur ( Corocottumappeiiabant.) Htc Corocottus ejum-

mo domusculmine , vbt vtnclus ajferuabatur , Jkpenumero exireatque

interfcemtnas regqpagi ac tottus ctrca vtcinu 9 Satyrt aut Incubt tn-

fiar , oberrare ,& cum iis ettam iuderefamtitariter , epuiart cotre,

confueuerati QlMox quum abeo congrejfufcemimpartm gemina coro-

na aut alia iiluftrt nota mfignes entterentur , nemo ex Corocottt fttrpe

ortos ejfe dubttabat. Interdum etiam indtgnabundum deittefcere fere*

bant , quoda Cacico aiiqutdex quotidtano etus cultu&facrisprxter*

mtffum ejfet. oAitertpr&terea cutdam Cactco ( *vtferefingultpec ultarta

numina habebant ) Zemenfutfje iigneum memorant , quadrupedem ( i>pilguanitam appellabant

)quifubtnde , quottes trrttaretur , tnfduasfe

prortperet. Moxq^ <vt eum abejfefenferat Cactcpts s multos e(uismttte*-

bat qui eum fiudtofe conquifitum £f placatum njenerabundt humeris

referrent. Itantmtrum tnter mtferas tlias Gentes deitctas faciebat Sa*

tan. Donec Chrtfttanis tn Infulam aduentanttbus ,& tfte& cetert Ze*

mes aufugerent , nec quafitt repertrentur. Qutbus rebus mutationem- ftatuS & peregrtna gentis domtnatum portendt auguratos futjfe

Injuiaresfcrtbtt Petrus Martyr Aledtoian.

%}gcad.iJtb,

0fIndo*

&71 I^lA-^ irai^ JCT PTl PTT BTI BTlnmimnmw

L I B E R I V. u<

Indomm Occid.mos. Matrimonii ieges.

Auaritia inde exulat.

CAPVT XXVIL

N Hifpaniola atque alijs infnlis , qtium eorum mc~Mididijdem

dici aliquem aegrotum curandum fufciperent , M safu7tufumigandum,vti diximus*ingrediebantur. Quum- dos>

queeoad fatietateminebriatus eiTet, tunc praecipua

curatio fiebat : donecadfereuerfus millererum fpocieslioiobiedas, &feexconcilio dcorurnredijffereferret» Deindeilli aegrotumter autquater circumeuntes , corpusjillius , maximerenes, manibusleniter demulcebant: multipliciintereaorishabi-

tugcftuqj, os lapidemve intra buccas tenentes. ea olfa Cvlapillos

feminae, velutfacrasreliquias, ftudiofe condebant, perfuafae ijsa-

muletisadiuuan,puerpena. Siaegermedicumrogaret,quiddefefu-

turumelfet, breui asgritudineliberatum in refpondebat : fi forte >

exeo morbo eum mori contingeret, non deerant excufationes*

ledhseclongeomniumoptima , Mortalisnempeerat. Siquisme-

dicusomiffis illis rebus 6c confuetis ceremoniis aegrotum inuiit^

ret, ineumgrauiiTimeanimaduertebatur. Quafcunque prouinci^

as adire mihi licuit, quantumque intellexi, iidem medici funt &facerdotes:&inaliisautearumterrarumorisitafehaberefacileequi-

demcrediderim : eos patrioidiomateBohitios appellant, maxirnae

vbiq-, illos autoritatis:quorum tamen opera &arte nulh fere, pmer

primores,vtuntur.

Apvd iilos vxorumindefinituseftnumerus i quam multas .

tn/orfm

.

, }Oectd. pol)-

libuit, ducunt: vnam tamen praecetens cximiam nabent, quannj^.ceterasimperiumobtinet. Quum Rcgulus aliquisiine liberismo-

ntur , in principatum fuccedunt fororum filii non fratrum, quumfui fanguinis haud dubiam ftirpem planius conftet eife quos fo-

rores peperere , quamhos nonfatis certa origine genitos. Cuius

reicaufa eft , qubdillisparua pudicitiae cura£c~ plerifque locis filiag

&forores inuiolatam caftitatem vix retinent, quum permixti vir-

ginibus pueri, vtgalligallinacei cum gallinis, nullo pudore tumhumi tum fufpenfisin aere cubilibus,iaceant.Femina? partus enixa?,

ad mareaut ad flumendeferunt>abluuntque 3 &deincepsfinevlla

curaliberOseducanta Jnin neque

Nonnvlli iftosmaxime latrociniis deditoselfe^ acmini- *mnrt,a > n*~

, . . .-

r ,.. . . quefurtode*

ma lurca iegibus eorum luipenaii pcena coercen dicunt. ^Verum dm.

P 3 quis

mm

c

- .-•'mfmwummnmmummr.w lujm mj.m mu.t rATi iwm taimmti imiBMmaiBir

AMERIC^quis credat iftosfurari , quando nequc auari funt, nequediuites,

nihilque vilius ducunt quam argentum 6c aurum ? quibufquefi

habere libitum effet, liceret quantum yellent e fodinis , velut a-

quam efonte 3 hulloimpedieritepetere; Quod ad cultum attinet,

nudi omnes incedunt : quod ad viclium , nemo eft qui petenti dc

domum fuam ineunti vltro nondet; Ih foilennibus vero ac feftis

quibus cortuenireillis mos eft > cibaria vulgo conferunt , limulque

omries 6c promifcue epulantur , cantant& faltant ad ebrietatem

&£ lalTitudihem viquei ItadumiiberieiXent 3 iriuicemfe hislubricis

obleclabaht. Quamobrem inducerein animum hon poiTum vt

credam vlla iriter eoselTelatrocinia , hifi forte furari didicerunt a

primisifecundis&tertiis Hifpariis * qiiiprincipio easterrascoloniis

occuparuuti Vtiriam aDeohobis conceffum eiTet, ne magisbo-nis teniporalibiis affixi effemus cjuamilli funt : equidem Chri^

ftianumriorileri perdmnes terras eelebre &cadefte elTet* lia riobis

exularet Auaritias

Ht *Buhttimagna exparteherharum erantperitifitmi^magnam^i.

fimplicium multorum 9 & plurimorum natura arcanorum notitiam

habebant. Acquoniam multos' hacrationefanabant , apudlndosHi-

fyantohquafiomniumfancltfitmthabebantur , vtpotequt& Q^fCedici

fimul,&Aftrologt& Prdatiipforum effent. Atc^ettamplerunc^ hi e-

rant , qut (uffitus tllos de qutbus pr&cedentt captte egimus 3 haurtehant

adecflaftn excttandam W Dtabolumderequaltbettnterrogandunu*

Iridi enim bellum aut quippiam altud altcutus momentt fufctpere non

Jolebant 9 quinprius Dtaboluminterrogaffmt , quiper osfalforunuiflo-

rum Prophetarumfumo tllo inebriatorunu tliis rejfondebat. Cumc^tfli

abtllo antmi deliqutoadferedijffent ,prout tmmundus ffirttus eisfitg-

gerebat ,pronunctabant,num beliumfufciptendum ejfet aut dijferendum:

an &geffanitatemrecuperaturus effetnecm, &1

ficdereltquis dequthus

interrogabaturi

^Brafdtani quoc^(uoshabeni chirufgosfiu sjtfCedicos, quos ^Pages

nominant(altos tamenab ijs quoque Caratbds vocant 9 quiipfdrumfalfi

Prophetafunt)qutlocum , dequo qu&rtturagrotus in quo dolorem(en^

tttfjugunt , atcfe tpfisperfuadtntfe hac ratione nonfolum morbum tollerei

fed& tpfis <vttumprolongare. VideRtft. jBrafiicap.jp.

ldemfaciunt Ptacchiinprouincia Cumana , qui eiiam loci illiui

prefbyteri funi. J^(^m nontanium herhas ^radicescumaumm&pLfcmm altorumq^ antmantium adtpe contufas * lignum aliac^ pharmaca

*uulgo ignotaloco affecloapplicant : fedettam <vocesperegrinas > qudsne

ipfiquidemforteintelliguntt demurmufant t adDiabolumex&grtccr-

porefi

Wf fp\ J»A j>q VM ir.-A »•» at.-a irn un K »m roi.pviWim u.l Igl llil lWBHTO >B>IlirailMIglllCTIBglTOIIinilCTtJCT'l»WllCTir«-WIIBIIl»imiimiiOTin»..M..,.

L I B E R IV. iZf

porefiforte infit3expeUendum:deinde locum inquo &gerdoloremfentit,

Imgunt f$fugunt. Muitispr&terea aliis cereniontis vtuntur^quas Go-

mara cap. Sj. lib. 2. hiftormfu&generaliiproltxe defirtbtt. Vbi credo

eumpluraquam nouerat narrdre.

2. Quod adconiugta attm&t3quicum eisfrequenter verfatifunt,

animaduerterunt tn tota india Occtdentalt aliquos confanguinitatis

gradus obferuari. Filius enim matremfraterfororem , paterfiliam in

vxoremnon ducet.Sedm altisgradtbus veluti Patrui neptu

-

3nepotis

amita,patruelis^ caterisynuUo difcrimtne vtuntur. Quod d qui-

bufdam abftment3tdnonfitquodlege altqua expreffe inter eos conftitu-

taprohtbeanturfedtantum inftinclu quodam naturali3ac quodfiquis

eummatreautfbroreautfiliafuacoiertt3 eum miftre periturum 3 pro

certoftatuantfiueexperienttaaliqua edoclifiue aliter.

C&terum Poljgamia inter eos vulgaris&vfitata eft,pr&terquant

inquibufdam conttnentisprouinciis , vbitenutores vnam tantum v-

xorem ducuntnecplures. Sedeascum voluntdimtttunt , ^ altasdu^

cunt, necmagnaopus eftoccaflone adcontuges dirimendos: Satis efts

fivna aut alteraparsidpetat , vel vtraque. Veruntamen etfttam li-

berumfitdtuorttum, rarotameneovtuntur:ac pr&cipuacaufia cur

maritusaitquando vxoremdimittit feftfterilitas 3 quodfcilicet exea

liberosfufctpere nequit.

Caciquiautem 3fiureguli aliquandofipiem vel oBo vxofcshd-

bent3quotgaUusgaUtnas. Etquamuis tnter tot vxoresfapevna c&teris

pr&eat 3f$d marito in amore coniugalipr&feratur, illudtamennuUani

T^elotypiamfeuamulationemintereaspartt, nec impedtt quominus o^

mnesfimulctbumfumant3acfubvno teBo tuxta vnum maritumpaci-

ftceviuantfme vUo murmure velconteniione. Quodinfigne eft exem-

plum concordm}acfamtlu bene inftttuta hacinparte > in coniugio alio-

qut iUtcito: Cum rartfitme accidat ettaminter Chrtfttanos \vtficrus

f$nurus3 veletiamdua(ororesfub eodem teiio habitantesdtufme iur-

gto f$ Utefimulmaneant. Qutdergofieret s ftfingulitres vel quatuof

vxoreshaberent?

Peruani&rjMexicani tot vxofes ducuni quoi alefepoffunt , im

fiar JMaurorum. Sedinter eas vna eftlprimaria0'quafidomm hera*

Huius Itberibonispaternisfuccedunt:reltquarum 3quafunt tnftar con-

cubinafumjibertab h&redttate excluduntur3acfpuftt habentur, Solei

etiam JMexicaniquibufdam ceremomis vtt ,cumprimariam tliam &legitimamvxoremftbideffondent 3 quas tnaliarum nupttisnon obfer-

uant. Relat.lhemift.

j. Quodadpudicitiammulierum^pueUarumiUtus regionis at~

twet$

m: m

IMlMiHBiIMHMi

128 A M E R I C JE

ttnet, iamantedittum eft , circafmumParU>inCumanatfinaliisconttnentisprouinciisfatrufiliasfitasantequa

venerandistllispresbyterisquos Ptacchivocant.profiituere.

In Breftltaprimo obuio easprofittuerenongrauantur, (ficut f$inqutbufdam Ortentisproutnctis) tamen cumfemelnupufuerint3feduloipftscauendumefi\neinadulterio deprehendantur , nefortevelmorteaffictantur^eltgnommtofe amaritis dimittantur , qui vtrottis modoeaspuritendipotefiatemhabent.

ln altis continentis regionibus vbi Htfianifrequenter verfatifunt3 mulieresnon tantamfut bonoris f$pudicith rationem habent3praferttmnobtlesfoemtm: non tamen cum quibufuis tndtfcriminattmcoeunt 3fedtatum cum iis 3 in quibusaliquamfiirpisaut njirtutisnobi-litatemanimadnertunt. Hincfit quodltbenter Chrtfitanisfifeprofii-tuant3quoniaeos e

uirosfortes^magnanimoseffeconfiicientes3 omned

vulgonobtlesexiftimat3acmaxmeeos3quosinaliosimperiumaliquodhabere evident3quosmagnifactunt,fummi^ honoris loco habent3ftfiabaltquoexipfiscoli&amarifintiunt. Muluetiamex illis3 exquocumChrijiiano altquo coterunt3quamUisdtfcedat3fidem tamen ipfifiruantnonfecusacinlegittmomatrtmonto

3 modo reditum diu non dtfferat.

^N^onfuntenimexnumero illarum 3 qu& in viduitate diu permanereruolunt3autmonialium,quaperpetuamcaftitatem wuerunt.

Htfiani harumfceminarum nobtltum Indicarum iafciuia com-modevfifunt3partimadltbtdmemfuamexplendam>partmadmultaregionisarcana detegenda,acpauciprtfe£ttfueruntinter eosqutpri-mt has regiones occuparunt3 quttresautquatuor eiufmodiconcubinaslndtcasfecumfimper non habuerint. VafcodeVatboa <vnamhabuit3qua prodittonem quandam Indorum aduerfits ipfum& ipfius copias

fufceptamipfidetextt. 7). Dietertctts de Almagravnametiamhabuitex Panama,exquafilium etuflemfecum nominisfufiepit. Q%CarchioFrancifcusTt&arrwexforore RegisAtabaltb&3&Cufiana liberosfuftulit^

Jnterea Hiffani non eandem ipfisfidemferuant 3 quam ipfe Hi-fj?anis3prafertimfitnbetto auttnterpradandumcapufuerint. None-mm efi ipfisreligio 3pofiquam iis 'Vterum impleuerint, eas vendereat^afeabaltenare.

Ceterum etfihic cottusHtfpanomm cum ]ndisfcemtnis3nihilbo-

niprotulertt3 tamenEuropamultumittisdebet,quodtndeluem<vene-ream attulerint: Ftagelium reueraaptum f$ conuentensadfuppliciumdehodiernoluxu^intemperantiafumendum. Hocaccidtt tnfecundaChrtfiophoriColumbi in Infulam Htfianiolam nauigatione, vbiHi-

fiani

Libu IV» 120

fpani ita 'tntemperanterjcemtnis iUius InJuU abufijunt > <vt multi inde

morbumillumcontraxertnt3etuffifemetn Hiftantamattulerint3 quod

poftea ^CjapoltJparferunt , vnde detnceps in totum orbem diffemina^

iumeft. (jonz, Outedltba^cap^

Jitprouincits Colima f$§}mrama VtrgineS antequam nubani3

cum viris vUo modonec verjanturnecloquunturfedfefveldomtcon*ttnenti velagris colendis occupant. Qttodftfortequapiamcumvtrdconcubueritantequam nuptaftt atfy idpoftmodum innoteftat3marituseam defent3atq^alwfeconfert< LU& autemqua in eiufmodipeccatum ig*cidertnt 3perpetua tnfamia notaniur3nec vnquamhoneftarumfiemi-narumccetuiintereffeaudent, Vicifitmftquismaritusin adulterto de-

prehendatur.primores illius vtcijn quo tUehabitat3(quifelent ejfemaifr

resnatu&generoftores) eummortemulclant. necltcet cuiquamplufquamvnam vxorem habere3nifforte clam idfiat.

Quodad ceremoniaA attinet quibus matrtmonia (uacelebrants

'valdefimplicesfunt. Qutjtliam habetnubtlem.perpagos &loca alia tn

quibusfitaltqukconuentushominuambulat dicens : Ftliam habeO nu-

htlem3nuUufne veftrum eamvult 'Vxorem ducere % Si quis iuuenis ibi

reperiatur3quieam velit^reftondef,VolofluncfmulcoUoquuntur3&matrimonium contrahunt* Deindepatereuss3quieamducerevult 3 admrginemfeconfertMiq^munm aliquodadfert. Ab eo tempore, abfcfe

*vllaalia ceremonia ratumhabeturmatrimonium : reft&ttantumn u*ptiarum celebratto. AdnupttaSautem celehrandas3confanguinei3affi-

ncj amici vtriufypartis tnfponfipagO congregantur 3 ubt cantanty

Jaltant&potanttotodie, DetnveJpericonJanguineiJponJum^Jpon^

Jafn tn locoaltquo.vbinemoeos^viderepoteft^ concludunt 3 aceosambos

folosibt relinquunt. Relat. Fernand, Aiex

\

Brefilianietiaminnuptiis celebrandis paucis ceremoniis ^vtun^

tur. In hocab tUis dtjferunt3quodapudhos , qui virginemaliqUamfibi

matrtmonio copularenioluerit\poftquamtpfim confenjum habuertt3 adpatrem^autftorphanafueritsadpropinqutores cognatoseampetiturus

fe confert.Stconfenferint,exindeabfy 'Vllo alio contfa£tu3eampro njxo^rehabet f$jecumdeducit. InhoCettamdtfferunt ,- quodBrefiltanttot

vxoreshaberepoffunt ,quot njolunt : lUi vero vnarn tantum ducunt.

Hift. Brafilxapx?*v

Quodautemin hifee barbararummatrimoniis exiftimomaxtmeobferuandum3hoceft3nempequodetftSaian harUmgentium barbara^rummores^naturasmircvariaueritjum hactnre , tum ^inreti^

quisitamenexeorum animishanc legem naturadelerenon potuerif,

nempe3<viros 'fceminasnondebereconfufe^ difcnminatim * interje

Goirti

I

I30 A M E R I C Mcoireinfiarbrutorum,fidhancconiuncHionem coniugii honefiate <ve*

landam effe3atfy oportere vnumquemc^ haberefuam vxorem^ vna*quamc^fcemtnam maritumfiuum ^ficutaDeo confiitutum eft3non ob»

ftante piuraittatis abufiu.

Jtem3 quodapud hasgentes Occidentales Satanid obtinere ncnpotuertt3vtprobarent aduiterium3quod tnpiurimis earum fegionumiocis mortisfuppiictopunttur. Ita vtadarguendos eosqui concubtnatu

concefferunt3prohibito matrimonio3aiiis dottonbus opusnonfit3quamhis mtfiris barbaris StboUanisaut Americanis,

Qmcquidftt,tantumabeft,vt Indtvxoresfiuas Htftanis profii-*

tuantadeorum beneuoienttamfibiconciiiandam (ficuttnter Chrtfiia^

nosfipefiertvidemus3 <vt virt vxorum(uarumpudteitiamproflttuantadcomparandasfibi opes veldtgnttates)quinpottusftquandoHtffanostaieqmdtentantes inuenerunt3eam iniurtam(euertfttme vitifiunt. 1~e-

fiesjuntoprimiiiii Htfbani, quitn Indiam cumThaiafiiarcho Chrtfto-

phoro Coiumbo transfretauerant Namftmuiac Coiumbusnaues co-

fcendtffetadredeunduminHtfiantam 3 trtgtnta tiit f$ oclo viri9 quos

in fnfida Hiffanioia reitquerat 3 fcemtnas tlitus InfiuU rapere ccepe^

runt. Praflumendumeftidabiisfa£tum 3 ad Itnguam JnfuU iUtus ab

ipfis addifcendam , aut pottus ad docendum ipfias linguam Htff?ani~

cam. Intcreaquocunq^animo idfecerint 3 Infiuianinon Itbenter vide^

runtfuasvxores tamfiamiitartterab tftis nouis amafiis Htftanis pai~

pariyfedtamferto ira exarferunt 3 vtne vnumqutdem viuum reli*

quertnt

.

InCigneeuu reiexemplum quoq^ habuimus 3cap. 1p. huius hbri , de

quodam P'rincipe Indo , qutprafecJoHoieda, quod vxoremfiuamra*

pmffet3etufmodivuinus tnftixit } vtab eo tempore nunquam bene va-imrttfidtandem ex eo vulnere infanus obtertt*

ExfimtlifactnoreexortaeBfiemelpericuiofa Indorumfiditio in

Infiuia Hiffamoia Anno 1519. duce regulo quodam nomine Henrico.

HtcHenrtcus bapttfmum(uficeperat3aciegendtfcribendtfyartem didi-

cerat. Quumad maturam &tatemperuentffet3vxorem duxerat , Hi-

ffantfque tnfiruiebat 3 quiin vico quodam tUtus InfuU S. Ioannisde ia

Q^kCaguana vocato habitabant s vbietiam nobtiis quidam nominePetrus de Vadtgito Amiraiii Dtdaci Coiumbt iegatus morabatur*

hlicreguiuscum antmaduerttflflet 3 <uxoremfluamabHtftano quodamamari3de eoapudiegatumiUum conqueritur : qut non tantum reumpro merito nonpumutt , verum etiam Jndum tUum contumelia aflfe-

cit 3 acincarcerem contectt. Detn altquanto pofi tempore eum dtmt-

fit3adiunclisminis 3 ntjid tait qusrimonia abfiineret. Indusad Cu-riam

L I B E R I V. ]Jt

riam Parlamentiqu&erat S.Dominicifeconfert ,& tbifuasquerimo-ntasexpontt: remttttturadiudicemfuurn, nempe Petrum tilum de Va~dtgito,cum exprejfo mandato , vt breui tempore ipfiim reddatur. Va~dtglto rurjus in carcerem eum coniictt , acpeius trattat , quam antea.

Henricmdtmtjfustmuriam quatumpotutt dtfitmuiauit, donecoppor-tunttatemnadus ejfetomna tnturias^quaspertuieratfimeivicifiendi.Qwdtajeuereexecutw eft,vtper tredecimintegros annos, quotquotHtjfanosreperirepotuertt, tructdaueritcum exquifitis tormentts , nectvnquamHtjj?anieum comprehenderepotuerunt.

4.. QmcupiaftirequomodoIndifaltemAmericaniJnfantesfiuosftmuiacnattfunt aiant^'tratientjegat i/.cap.Htftor.Brafttltanxjubfinemsubi Leriusprolixe dtfferit deiis,qu& tpfimet vtdtt.

/. (jomara Itb. 1 HtftoruJuageneralis cap. 28fitcfcribttjnter leges

ipfirum{ loquensde HtjfantoU tncoiis ) hac eftmaxtme tnftgnis , quodfurescuiujcurrq^furtireospaiotransfigunt. SiCjomarafolus hocdtce-ref,<utx crederem: Autorenim illemthiadmodumfufteclus efi : prtmuqmadehitrebusmagnaexpartetantumex relatione aliorum dtffertt:

ficundoquiavtplurimum Indismultaimpontt &affingit,dequibtisnecogttamnt qutdem vnquamtfuos aMemHjpanosferefiemper extoiiit,

eorumquevtttadtfiimuLt : quodab officto bont hifiorici altenum efi.

Sed D.Gonz^alluus Outeduscumipfio confinttt dtfurtipcena, cap.j.ltb.

yhiftoru lndtca,vbtficfirtbit,Grautfitmupeccatum, quod Indiiftius

Jnjuk , (ioquens deHifpantoia

)magis deteftabantur , quodquefiue-

rmspuntebant.eratfiuytum : tta <vtqutcunque mmimifurtt conutcius

effet,paio vtuus transfigeretur , quod vfttatum tn Turctafiuppltctumeffedtcitur,atquetta transfixm tbtreiinqueretur ,dtonecperfe morere-tur. Hoctam crudeiefuppitaumeffictebat ,njt rart tntertpjosfuresre-

pertrentur. QnodftquM tn tlludcrtmen inctdtffet , necdtftmuiabaturnec celabatur,nectpfivRomodoignoficebatur: nuila confanguinttasautamtctttaeumamorte itberarepoterat:imopro crtmmefere habebatur,

fiquisaufweffetprofureintercedereautprocuraresjtpmaipfivelre-

mitteretur veimtttgaretur. H&ctlle : cuififidem adhtbere voiuertmus,dtcendum ertt, homtnestUosfurtum nonftcpuniutjfe , quod bona huius

fecuitmagntfecertnhauttotferras, claues,ctftashabuerint ad dtuittas

jitasdfurum manibustuendasficutin his locisfieri vtdemm. Sedquo-niaOccidentalesilhjuntmagnaexparteltberaies,parcofij

? &fordtdoscapitait odioprofequentUtfieripoteftyVtHiftanioL tncokfurtumficpuntertnt,tanquaremprodtgtofiamatfyabauaritiajpfictfcente, quamnaturadeteftantur. Addequodfurtumfoletfeuerim pumrt intereas

nationesjnqutbusnemodealtero dtffidtt, nec quiccpam eft cUufum2 aut

x

•

132 '- A M E R I C JE

autmtraadesrepofitum,quoniamnuUuseftfurum metus :quemad-modum inmultis Germama locis.

Ego tamenpotimtnclinarem in authoris noftrifententiam : nem-pe3njbiauaritianonhabitat

3ibinecfirtumlocumhaberepoffe3acdehoc

tdemfere reft?onderem3quodtUequt tnterrogabatur3qm pcena affice-

renturadulteriSparU:NuUt(aidattUeLaced^omus)repertunturSparu. Sedfiquisrepertretur (dtcebatalter) qua pcena multaretur\TumtUe daret3 tnqutt3 bommtantum 3 vtporrefiovltra lajgetummontem coUo 3 btberet exEurota : cumque alter rtdens dtxtffet 3 fierinonpoteft, %>ttantmbosmueniatur. Necinquit Lacedamontusfieripoteft 3 <vt SparUextftat adulter , ex qua deltcu exulant. Stcquo-modopoJfentfuresinuentrt

3 <vbt non eft auaricia 3 &omniafereJuntcommunia?

Pratereanonmeminimelegi[fe,necin Ouiedonecaltbi 3 hocgenusfuppltcij vfitatumfuijfeapudlndos Occtdentalespr&terquamhocm to-

co. <%AcpoffethachtJtoriapontintereas 3quas Outedus conqueritur a-Itbifecerto cumveritatisfide deftrtberenonpotutffe 3 quodjuotem-

poreiamvaldepaucilndtreftarentexftirpe tUorum <veterum

lnfuL incolarum 3 txquibus antiquieo-

mmmoresvere cognofci

pojfent.

f In-

L I B E R IV.yj|

f IndorumOccid.fruges. Tankfaciendimos. Potm,Pomorum&fruttuumvarU

Jfrecies.

CAPVT XXVIII.

i£3 gentesfrugem fuam vulgo Maiz, vocant\( quas

ablnfulaHifpaniola^pnmaaChriftianisreperta^co-

uehitur) vtvinuChichia/lintres Canoas: enfes Ma- Sementis

canas : reguIosCacicos,nominant. Ad fementes fe-^^1*

ciendasterramnonarant:fedmodic2eaItitudinis fcrobibus erT6f-vwtio.

"

fis, tria quatuorve grana in vnam dimittunt, terraque openunt.Singuli culmi tribus quatuorvepaniculis onufti adolefcunt , qua-rum fingukgrana centum &amplius fundunt. Maizij fcapus ho-minisaltitudinem exfuperat , & quibulclam in prouincijs bis in

anno colligitur.

peminae piftrices, quas Maizij coquendi curam habent,pa™ fad

r , r1r . . .

1. r . ' i

.* endiraosa

pnusiubvetperamrrigidameiusfrugis quantae vifum eft menfu-ra2,affundunt:itamaceratam 3 mane fequentis dieiduobus filicL

bus paulatim tundunt &frangunt , quaedam ere&e in pedes , quar*

dam flexis humi genibus:fedulo intereacauentes nequidpilorum

aut pediculorum in opus decidat. Mafla confe&a , poftquamaqua paulatim confperferunt, panes modicos aut longaaut ro-tundafiguravtlibetfaciunt, & folijs arundinum inuolutos^rur-

fufqjleuiterafperfos.coquunt. Hicvulganspaniseft.ccpoftduosdiesmuccfcit.

n o b i l e s vero ita parato vefcuntur. Maizij grana inpilis

fceminxmndunt&frangunt: moxaquacalida macerataitafolli-

cuiisdeglubunt^vtfolusfarinaEflosremaneat.Eamquoadfieripo-

teftfubigunt, pinfuntque, & mafla confecla atque in paftillos

diftributa,li ba autferraceamodica conficiunt; quanefto rotundoimpofita lento igne percoquunt. Genus id teftuacei panis opero-fum eft, quum recenti fubmdefit opus; atque vt caSidus 3 ita vetus

& frigidior,parum vtiiisfit: medio vero temperamento falubris,

quum neque nimium recens nec vetus eft. Quum per earumter-rarum incuita &deferta iterfacerem, neceftitatemagiftrapinfere

id frugisgenusdidici, neilludvideiicetcrudumaut toftumdeuo-rarecogerer. Sedduriillmi eius grani pifturamolituraq^mmenfilaboriseft:acquumfaepe adfatietatem mihinonfupereifet, Indo-rum nobilium more conicem non eximebam, neque vero ad

C * iilud

mmm

!

mm

—

J

ilMilM)im)iM|lBriWriBBi!ffiHllil

1mmm

m

J34 A M E K I C Millud multum pinfendum lacerti mei fame debilitati pares effepo-terant.

Alivd etiamgenuspanishabent3 quodCazabivulgoap-

fcjuSda-pellant. Id exIuccaconficitur:radixeftnapicraffitudine,quxnui-

iildotum**Um cx e emen ftmdit,fed cannas tantum quafdam nodofas& fo-

' lidas^viridibus foljjs,vtcannabis. Eas cannas3vbi maturitas adeft,

in faleas duos palmoslongas exfecant 3 quas in tumulos quofdam^fConuchosappellant^digeftas, terra obruunt. Ex illis intra bi-

ennium radicesmiraeamplitudiniscrefcunt: quoties vero id ge-nuspanis conficere volunt , earum radicum quantum vifum eft

eruunt^paucastamenvnaquaque vulfione, quia breui corrum.puntur. Moxpurgatas acutis filicibus

,quos ad littus maritimum

legunt,velutculteIlis3exfecant:acexiisfegmentispanno inuolu-

tisfuccumexprimunt ( id prasfentaneum venenum eft, fibiba-

tur)dcindeIuccamitafubadaminferentesfoco 3 ingenti tefefi-clilij velutlibum farraceum, impofitam igni tamdm torrent,quo-

adomniacohaereant. Poftremo inde fublatam maffam ad folemexficcant, eamque in modicos & maiores veluti paftillos diftri-

buunt.

I d cibigenusjmeoiudiciojadmodumafperumatqueinfcelix

eft: fi loco ficco &fudo recondatur,tres quatuorve annos incorru*

ptudurat.Sedferequueftur,gutturhumoreaIiquocollui neceffe

eftralioqnipropteraiperitatemfaucesangit ,atqj aegre deglutitur.

Mihi quidemjquum eo ficco& minime humecl:o vterer, videbar

terram mandere: fi iure carnium diluatur^iucundius eft , fed ne ita

quidemmukomelius.Gmnesnaues,quaeex Hifpaniain eas oras

traiiciunt,redituraseius panis commeatu onerantur, prsetereas,

quae a,Vera-cruce,nouaeHiipaniaeportu.> (oluunt. fiqindemin o-Dee° mnibus" Septcntrionalis Qceanioris^infulis&prouinciis^queab

inan vide _T

. . . . . . . r t <-

fupra.pa- Hiipanisincoluntur,ncvnumquidefrumenti granum colligitur,gm.104.

]SJauigia vero farina & bifeoclis feu nauticis panibus inftrucla e

Mexico veniunt.atqj inde ducentorum ferme milliumfpacio mu-lis&carrisvariasinpartes exportantur.

,

& HaSD v o praeterea radicum generaillis funt.quarum alias Bat-

radicum tas, alteras Haias vocant^indiferetaprope fpecie firmles, nifi quodfpecies.

j-faiae minores& fapidiores funt alteris. Porro plantantur, & fex-

tumintramenfemfruclumedunt ; caeterum fapore quidem ali-

quantulum dalcijed fatietatem mox& faftidium inducente,exi-

guietiamadmodumfuccifunt„ ventofque ac fuperuacuos flatus

gignunt,&vulgofubpruniscocla,edifoknt, Sunt qui dicant eas

radices

f XuZ lulBIKS Ki[TI^X''^TJ

ir''TI"'TF'l

lT';

rr''TtJE3TC5

L I B E R 1 Vi 135

radicespanemiacchariten (vulgo MartiumfeuMarzapanem vo- Go roara

cant )aut caftaneas faccharo conditasgufturepraefentare.verum^

l!

^Hift*

mei palati iudicio^vel fine faccharo meliores funt caftaneae,

QVANOoin eum fermonem de Indico pane incidi, haud indidpo-

alienumentdeeorumquoquevinoagere , acprsefertim deeopo-™* c°n^"

tu quem ex Maizio moliuntur. Foeminse illse panificaeidequibus uo.

ante, eiusfrugis quantum vifumeftpromodo vini,quod facere

inftituerunt,capiunt. Idvbi triuere&pinfuerejnamplaquxdam

vafaaquaeplenademergunt: tumillsequsepotus eius faciendicu-

ranrhabentgranaaliquot depromunt , &in ollam infula aliquan-

tulum macerant atque emolliunt : mox aliis foeminis,quibus id

muneris commiffum eft,tradunt. lllaeeagranainosaccepta,pau-

latim confkiunto cSminuuntq;.deindeviquadam 6cvelutiturli-

endo excufta folio ad id comparato aut forte fcutella excipiunt:

tumin amplum vasconiedia reliquohumori admifcent, nempequod fine hoc velut fermcnto nulla ei cadise vis infit,& tres quatu-

orve horas igni fufTeruefaciunt : poftremoindefublatum liquo-

rempoftquam deferbuit, refrixitque,linteolo colatum in vafa in-

fundunt, ita perfectum ac temperatum,vtnon minus fuccus ille

quam verum vinum inebriet.

A l i a pmerea potusgenera excogitaruntexmelle,pomis5

radicibus,fedqua2,vthoc,noninebrient. Magnametiamarbo-

rumvim habent eseterrse, quaevuasquafdam agreftesferant:earu VH*m*

acini prunorum filueftrium fpecie,quse e fpinis cYarbuftis nafcun- indoL"

tur,nigro folhculo veftiuntur : fed quia multum illis ligni , parum

pulpae, ineft,exiisindigenaevinumnonfaciunt. Sunt&ibiarbo*

resoliuarum feraces, fedinfuauiodore 5 tum fapore etiam peiore

funt.

Va r i a s fruduuipeciesj&casabundehabentjqualesfunt Variarpo-

Houi, Platani , Pineae, Guaiauae,Mamei,Guanauanae4 Houipru fcuauum

norum Damafcenorum craflitudine, pauca carne,grandiore lifPccics <

gno. vbimaturuereflauefcunt, fubacidifaporis. Arboreumfru-

tlum ferens , magna elt , folia vero modica. Platani longiores

quam craftiores funt: minores multum maioribus praeftant* Ar-

boripiafoliaiefquipalmi latitudine, quatuorpalmorum longitu-

dineporrigit.-interquae ramus enaicituoquicentumac plurespla-

tanosminoresfundit:finverornaiores,viginti quinque autpau*

loamplius. Teneraefthaecarbor, necnififemel fru<5tunvfertqui

annuofpatioperficitur.&exipfisradicibus alijftolones fruticant,

V bi maturuitfrudusjlegunt:immaturum adhuc&acerbum nondecer-

m23

Pmmimmm9mJLm

mmmmmmmm

mmmmmmm

mimmmmm

J 36 A M E R I C Mdecerpunt,fed excilTam arborem loco calido reponunt;ibi plataniceleriter maturefcut flauefcuntqv.Corio veftiuntur obtufa cultelli

partiscraffitudine.-quodfupereft^pulpaeft.faporein dulcedinemvergens. 1

Pinexarbufculisquibufdamproueniuntjlauicolons,vbimaturuerunt, iucundiodoris^&faporis Iongeoptimi. Itaqjin

deliciisfunt:mihicertecontigit,iicut&muItisaIiis, vt a^ger c&te-ros omnes cibos faftidirem pr^terhunc:&,mea quidem fententia,

haudquifquamfrudtusaliusper omnes terras hoc amabilior fua-

uiorq5eft.D.emtocortice,quidquidfubeftpuIpaeft:dulcisin vni-

uerfumfapor/ubaufteroaliquantulotemperatus.

frugiferLG

v

aiav v s arbor Perfici aut Armenij fpecie,foliis vtlaun/edindic*, craffis &longioribus,celerrimefenefcit: fructus eius, mefpilifimi-

tudine.ledmulto craflior.pendens in arbore maturefcic:nifi matu-rusdecerpatur,vermes gignit. Hifru&us multa femina & granaclaufahabent.purpurei candidis praeftant&optimifapons funt.

Mamei arbor elt mediocris nucis magnitudinejongiorequam la-

tiore folio. Fructus eiusin Infula Hifpaniola rotundi t in cotinenti

verolongi&craftiores,&guftuiucundiorefunt. tresquatuorvea-cinos/eu interiora ligna habent: pulpa in fpadiceum colorern ver-gente,tenui tunica,fapore aliquantulum dulcL

Gvanavanvs arbor modica & gracilis s fru&um fert

cordiseffigie, corioviridi&fubtiIi,fquamarumin morem vefti-

tum,introrfus candidum.Exftantetiam,paulodiuerf£eabhisfor-

mx, orbiculareseius arboris fmclits , crocei coloris ccprioribusillislonge meliores,omnes verointusacinosexiles fpadicei colo-

nobis t-

gnocx

ns gerunt.

Pineafiuttus lndicgenusfi?ecie3oAore 3 ^faporeomnium longe

nohtlifiimum:carduialtilis:autnucispme&figura,<vndenomen acceptt:

mediocris melonis crafttudine. Odorem exfefragranttpmumfundit:gu(lummalicotonei3perfici3^pynmufchatifimulreferens. Efiurfub-latoillo quo/velutiflrobiltfquamatim compaclo, (quamquanolt<meojcorticemcluditur. (jon^ally0utedus Htftoru IndicdJtb.f.c./j.^Eun-

demplanefruffum effeputocumeoquem Brafiltenjes Indi Ananas vo~cant.quantum ex deftriptioneD.foannisLeriisamtcimei3colligo.Hi-

florm Nautg.rErafiitenfis3nuperab eo (jalltceediu3cap.ijt

2. Hobusfeu Houus,procera^pulcraarbor^mbra quidemfalu~britateadeo commendata^tquotiesIndiin mtlittamautperegreeun~tes

,autgreges inpecuariispaftentes3cubarefub dio neceffe habent3Ho*

bumfemper, "jmbrA tantumgratia , expetant qudrant. qutppefub ea dormientibnscaputnunquamgrauari s vt aliarum arborum

*vmbra«>

liiiaMiMiMMmMim«'M iffliraira

LIBER IV. 157

vmbraculis , ferunt. ^hCtrum pratereadehacarboreproditur.Si forte'

infqualtdisficcttatecampis , aquarumpenuriaperegreeunttbusfittm ac-

cenderttiatque illicafu in Hobum inciderint >ablaqueato arbortspede»

eradtcibtM eim taleam excindunt. QlJXCox alterum tale&caput ori in~

ferentes , <velutguttt aut ampuUa epifiomtum , altero manu elato, tan<

tam inde humorts <vim exfugunt , ^vtfacillimefitim reftinguant. (fut*

tatim 'vtdelicetprimb indefttliante aqua ,mox trattim (fcontinuo <ve~

lutifilo defiuente, vt quamutsfittbundos expleat : Idfeexpertumfiribit

Outedtts Htft.Ind.ltb. 8. cap.2.

€fIndU Occid.peculiariainfecla. HifpanioU breuis dejcriptid.Cur

<vino £f triticopropeinepiafit.Saechariferdx esl.Mer-

catura , qu& hodie tbiexercehtur.

capvt xxrx.

,N omnibus fupra membratis infulis nullum qua-

drupedum animalium genus repertumeft > prseter

exiguos quofdam cuniculos , canibus haud abfi-

miles. Sed peftiferisinfe&is maximeinfeftantur :in-

ter alia NigUae 1 magnitudine pulicis , citravllum

fenfurrTlnter carnem & vngues , praefertim pedum , fefe immer-

gunt,alunturque inpuluere. Ssepenumeroaccidit vthiiilus exiis^y^

dolor fentiatur > donec in magnitudinem cicerum aut lentium»^;.

excreuerint : ac tum iam ingenti lentium copia fruticante , acu aut

fpinasegreeuellunturiatqueidmalicineribuscalidis fanatur. Por-

ro Numidica mancipia,quae Hifpani in familiis habent , qubd non

habeant vnde calceis pedes muniant, eapeftis peruicaciilime in-

feftantantacjue copia eorumpedesappetit, vthulla curaaut arte,

praeterquam igni aut ferro * arceri queannltaque multi ex Co digi-

tis pedum aut pedibus integris mUtilatis fuperfuere. Ego vero eciam

in eaPeruani regni prouincia , quam Portum veterem appellant,

prseterquam quod , propter irhmodicos labores terra mariq*, pcr-

peftos , totum corpus & crura fceda porrigine obfefla a?gre trahe-

bam,fatpeintrapedes meoS tantam vim Niguarum iftarum repe-

ri , vtnec opinata ea res hoh parum formidihis mihi incuteret* Ae

certe , nifi fumma follicitudine abluendo corpori fliimina fubin-

deadiiflem,malehaud dubierebus meis profpcxilTem : quemad-

modum plerifque Hifpanis vfu vehit, qui ter quatcrve in dicablu-

endi aqua corporis,&eluendse ciuspeftis pigriua, exefamox& trun-

catamembra circumtulere.

R Iam

mimmmmmmmmmmmmm

138 A M E R I C 4mjpaniou I am ame fupra di&um eft,infulam Haytin ab Almirante Co~

'f("*tm lumboHifpaniolamdi&am fuifTe : quaemille&ducentamilliapaf-fuum in circuitu patet.Ea portubus, fluminibus , pifcibus&faleab*.

undat : fed in eaduo celeberrimi lacus,vnus falfas,alter dulces aquasegerens. Ceterumomnmm fluminum quae ab Hifpanis in ea infula

repertafunt, vnusmaximeauro abundat Cibaus. Pracipua infulse

vrbs San-dominica,* eft k Bartholomaeo Columbocondita&abcodem itaappellata, qubd quum litorainfulaeperluftrans tutum ali-

quem&commodum portum appulfis ebex Hifpania nauibus qua:-

reret,adeumfortelocumS.Dpminicidieapplicuit:atqueexeototaetiam infula San-dominici nomen retinet. Sita cftea vrbs in planicie

5)1 o^wrfwma"tima ^^ meo tempore quingentis focis 6c domibus conftabat.

«/y>SfW^dificia ibi bene ftru&a neque aliter quam in Hifpania funt. AdOccidentalem eius partem * Ozonea fluuius in mare delabitur ,

atque lbidem bonus Sc tutus portus eft, ac multarum nauium capax:ibidem profundiiTim^c^latiffimx filuae;incircuitumille&ducen,-

ta paftuum millia excedens , latitudine ducenta & viginti implet.

Arclicuspoluseigradusn. &dimidium; Antarcliicus vndeviginti&paulo amplius , eleuatur. Longitudo eius ab ortu rn occafum por-

reclafexcentacirciterpaftuummilliapatetc^tonusinvniuerfumin-

fulajformafolij caftaneaefiguram exprimit,

eHSS^'Nonnvlli dicuntineainfulafrumentumfacilenafci, pa-

cap-sj. nim tamen colligi propter nimis luxuriantem vbertatem foli : de-inde abundantia Maizij & indigenarum frugum fieri vt de femi-nando tritico non multum laborent Hi/pani, } Verum ego dico,

mmdicum 1^1 nec parum nec multum frumenti colligi. Atqjhuius reicau-ftifrugibtufam quum ex Hifpanis quibufdam natu grandibus fcifcitatus ef-

}l™inepta

fem , refponderunt mihi , Immodiciscaloribusfieri vtgenerandisnoftris frugibus illud folumineptum fit , atqueidtotiinfuk com-mune eft. Principio quidem , quum primum ab Hifpanis incoli

ccepta eft , coloni aliquot in montibus Cibao vicinis paululumfrumenti feminarunt. Inde, qubd planislocismontana frigidiora

funt,circiter medimnos quatuor retulere ; fed quia in afperis illis

& montofis faxetis agricolarum cultus cum vberrimo prouentuelaborare non poterat , in iis fementem facere deincepscuranonfuit.ItaqucexHifpania farinseannonamfibi prouident , quaefolli-

culis &cadisconuehitur,acfifortetardantifcms nauibus panis de-

fecerit, Cazabi Indico pane vefci Hifpanos colonos neceffe eft,

quumnon multam Maizij copiam feminare foleantob aduecli-

fiseillius farinse fpem.

Earvm

L 1 B E R I V. IJ9

E a r v m arborum qux ex Hifpania eb tranfportatse funt, vim inm-

paucaecoaluerunt: Malus Punica videlicet,Aurantia,Citria,Medi-^"/<1^ca,&aIiquot fici duntaxat. Vites ibi plantatae exiguas quafdarn v-""uas mahgne fundunt , quarum iibra dimidio ducato seftimatur.

Ipfi Didaci Equitis fecretarij vineam vidi multis vitibus Sc palmi-tibus confitam

:quam quum vel optimecoieret,vix ad 40. vuarum

libras colligebat. Ac neipfiquidem botri admodum iucundi fa-

poris funt , &fere Februario 6c Martio vindemiari folent. ^Eftatis

enim initium a Ianuario vfque ad exitum Apriiis : Hiemsincipitamenfe Maio , Decembri definit. Neque ea tempeftas anniHiems^/»^dicitur, quiatum frigusingruat : fed propter imbres continuos.a-™ HiJPani°-

lioqui enimadtateipfacalidioreft. Qmppetumremittentibusven-tjs,terrahumidi caIidiq-,vaporesexhalant> 6Vmuitosmorbos afFe- '

runt. ^Eftate contra infulam Aquilones continue perflant , perpc-

tuaq-, cceii ferenitas confpicitur.

Hortensi Aolera,quaIesbra(ic3Evuigares & capitatae,ra«

phani,la&uca:,cucurbit£,&melones,magna copiaibiluxuriann

fedca^pae: &alia vix vnquam bonaeuadunt. Itaqueeorumolerumvim magnam naues cx Hifpania deuehunt , cum aliarum rerumcommeatu , id eft fabis , ciceribus , lentibus , amygdalis , nucibus,

ficis,vuis paiTis,oleo,oryza,melle,cafeo, ampullis, catinis , fcutellis,

aromatis,pannis,iericeis,aIuta,vino,panebifcodo,aliifqueeiufmo-

direbus quaeea cellus nonfcrt.

I b 1 d e m omne genus quadrupedum , pecudumque ex Hi-fpania tranfue&um ad propagandam ftirpem , magno prouentufobolefcit 4 &c Hifpani nonnuili fex odove millia animalium in

pecuariis atque armentis poffident: Quam multa vifumeft eorumcuilibetinfuumvfummacl:arelicitumeft,modbpellesaddominum

referat.

I n ea praeterea infula magna Sacchari ! copia fit , acdum ibi tiifcaniou

commorarer,triginta quatuor machinaefiue torculana eliciendo{*"Wi fe~

faccharo occupabantur.Duas quidem haeres Saccharum videlicet

&C Coria,feupelles,prarcipu3efunt eiusinfulaemerces : ac mercato- ^lZlres qui hodie exHiipania ebnauigant, redeuntes nihilfereprseter mer^w^haec inde reuehunt. QuippeHifpani efrodiendismetallis,argento

&auro adeo feruide incubuerunt , vt vix iam granum vnum re-

periatur , 6c maximi precij moneta , quae hodie in San-dominici Aurum

oppido percutitur, quatuor tantum marauedis valet, id eftfolidumrarumittB

noftratem. Itaque fi mercatoribus aurum & argentum compara-re libeat, exeo licet quodnunc tantum e Peruana & Cap-fondu-

R 2 renfi

tam

jpaniok.

*4° AMERIC^renfiprouinciis, aduehitur anegotiatoribusquiadequorum,mari-eipiorum , &mulorum mercatummHifpaniolam veniuntrexeo,inquam,auro pofTintemere,nifi intcrtrimentum ingens &ia£hi-raeosatali mereatu deterreret.quippe 6 ducatus ex auro puro pu-toq*> duorum alterius monetse precium ^quat.ltaquenon aiiisfe-

remercibusquam coriis,faccharo,cafia&; 7 Guaiacano,ideftIignofanclcnaueis onuftas reuehunt.

1. Ab tftis Ntguis <vaide afflttttfuerunt Htfpaniprimum in Hiffa-nioiam Infulam appeUentes , antequam malum detegerent } aut neceffa-

rium remedium edocerentur t <vtetiam plertq^ pedum vfum amtfertnt,

Hoc infe&tgenm totoferelndu Occtdentalis continente reperitur 3 pr&-

ferttm regtombm planis qm vtplurimum caltdafunt tfhumida: 'Bra-

filtam Ton appellant,vtexeorumftriptis ttquetquttlltm Regionis Htfto-riamdefcripferunt.

2. Secunda Chriftophori Columbiin Indiasnauigatione,vrbem cui

IjabeUa nomen indidtt , tn Septentrionali HtffantoL InfuL parte con-dtdtt 14.93. Sedctrciter quadriennium aut quinquennium posl 3 defer-

taesl ea Colonia , Htfpanis in altud infuL latm quinquaginta leucis

tnde dtftansfefe conferentibm , quo loco *Bartholom&m Columbm. Ht-(panioLpr&fettus* vrbemcondtdit D. Domtntctnominedtclam. Hutmmutationis caufa ex tali occafione orta. <±Adolefcens quidam HifpanmArragnU Trouincia oriundm Michael T>iaz> nuncupatm , e (juber-

natoris famtlia, orto dtftidio , alteriHifpano tria aut quatuor vulnera

inftixit 9 qmtametft non effent lethalia , & ejfet Gubernatoris domeftucm 3 tfttctamen h&rere nonesJ aufm , metuens ne in vincuia coniekmpuniretur. Dtfcedtt tta^ comitantibm quin^ autfex aiijs Hifpanis,

quthutc pugnA interfuerant , & InfuLlittm legentes Orientem verfm,tUam ambterunt t donec inAuftratelnfuL littmperuentrent , quolacovrbsT>. T>om'tntci nunc condtta. Iftic<fecon[iiterunt quiapagum inue-

nerunt ab lndis cultum.

TemporisJucceffu accidit > <vt verfante familiariter cum Incolit

Michaete Diaz^Nobtlis quadam Matrona Inda , tlltusamore corri-

peretur , £faliquot ettam protes exeo conctperet. Huic vero ,qmpoftea

bapttfata, Catharin&nomm accepit } adeo charm erat ifteDiazj, <vt tl-

Itm caufa ,reltquosHifpanos perhumantter exctperet }& iUietiam de*

tegeret auri metallicas venasfeptem leucis a *D. Dominico dtftantesl

Deinde illum rogabat , <vt omnes Chriftianos ipftamicos Ifabella habi~

tantes euocaret >fe iUis qmcunc^ad viclum , £f altas neceffaria effent,

pr&bituram pollicita. lUt infuperprobansjota ea Infuia nuUam ejje re-

gionemvel elegantiorem velfertilioremfua : qmve amcsntorem habe-

retflu-

LIBER IV. i4 c

retfluuium ,autportum adexcipiendtim naues commodiorerru. ojftti-

xbaelDta^cumvtfuAamtca petttiont fatisfaceret , tum <vt tamplau-

fibtltbtts nouis 'Bartbolomai Columbtgratiam promereretur ^iterfufci-

pit,& Indictbus ittneris ab amica acceptis , pertranfuerfam Infulam

progreffiis , tandem IfabeRam peruenit , quinquaginta leucis ab eo , in

quo amica degebat> loco difiantem.

Ifiic amicorum , cum quibus clam loquutus , opera Gubernatori

fe fifitt cum iftis nouis. Gubernator nonmodo UbentertUiquod aclum

eratremtfit,fedipfum etiamlocum <vtdere voluit. Amcenum deprehen-

dit,quemadmodumadolefcensilIi defcripferdt ,&'vrbi condenda valde

aptum. O&am&fiuuij ^qui^D. Dominici<vrbemfecat 'Portus altitu-

dtnem exploratus , Ifabellam rediit. Ifiinc omnes fuos ierrefiri itinere,

eorum autem impedimenta duabus carauellis impofiia rhari conduci

curauit. TeruerieruniadO^am&flumiriisofttumj. (sAugufit/Domini-

codie,& D. Domimcofacro ^dnno 14.94*. & *vrbisD. Ddminictfun-

damenta iacerecceptt , non eo loco vbinunc hjrbsfiid eslifidih rtpa Occi^

dentaltfluuitO&am&itnicjuumemmcinfebat Domiriam Caiharinam,

ifuisfedtbus , aut Incolas Indoseiicere. IUtautem n)rbi D. cDomiriicino-

men indtdit , a die 'videltcet quo iftbuc appulit , tum etidrri ab ipfius &Admiralit Cbrtfioph.Pafeniis nomine^qui Ddmiriicut appeUabatur.

Pofieatamencommendator Dri. ^Qcoiam Oudhdus $ ih\alteram

fluminis ripam tranfiultt , vt ih eam ihduceret aqudmfluuif Houcia,

trtbus leucis inde dtftantis,quia Ozjtmdaqtiapotutapta non eft , obma*risreciprocationemqmiUamfalfamreddtt.

3. NofierAuclor certofibiperfuddeiimdgnam iftarum Indiarurii

partem , eius efiegenij , *ut nec^frumentum , necfe <vtnum in eaprouenire

pofitt. SedGonz^al Outedus longtts longe altier/entit, J\Qam hoc 'vitium

non trtbuitterra tmperfeBioniaut riaturaliantipathu , fedincolarum \

negiigentu , quiin altisrebuifeoccupant. Hacentm (crihttti* Cap. lib.j*

fm Htftoria naturalis , amploprimum dtfcurfufaclo de rebut ex Htfpa*

niaeo translatis, <vt tfticmuittplicarint. Deni%,tnquii , fiomnidtjfUdex"

Hijpania ittuctranfiiecTmfunt,nori autkifint tali quantitate, qudrrifoli <c

ferttlitas requirere 'videtur, Incolarum culpa efl , qui tempus impen- <*

dere maluntin resmaiorem qmftum ipfis adferentes ^vt breuiopulenti <•

fant,prajertim qui ifiic h&rerenon cogitant. Nam hi aut negotiationem «

exercent , autmetailtcis venis operam impenduht , autpifcationt vnio • ec

num indulgent ,aut altisfimtlibus negotiationibus 4 nibilaliud animo

<voluentes,quam vt in patrtam reuertantur , fimulac opulenti euafe-"

rint. Hincjifvtpauci 'veltrtticumferant,aut vitescotere *velint,addecc

quodeorum maxima parsqui eoprofictfcuntur ,folumtllud habentin-J R 3 fiarNo-

U

I i'

,4» AMERlCiftar Nouerca , tametftplurtmis tndulgens materfuerit. Tropterea 3 fi

tnterdum contingat 3 <vt ne(^<vtnum nec^ frumentum crefcat hac tn re-

gione , (oli <vitio mimme id adfcrtbendum ,fed tncoiis , qut tn altjs rebm

fefe occupant , quamm terra cuitura. Rem autem tta fefe habere tpfa ex-

perienttadocet. Namfrumentumfatum egregte prouenit £f ettamco-

piofe. Idem tudico de <vttibm , quasfiquijptam plantaret & coieret tdu-"bium non esl , quinfactie crefcerent : exemplo nobis ejfe poffunt elegantes

^perguU bonis fuautbm <vuis onujix, , tn hac <vrbe ( S. Dominict vide-''

itcet)confptcm. Imo etiamfi nulltpaimites ex Htfpaniis huc tranfue&h

93 ejfent \fatis mults, vttesfilueftresper vniuerfam Infulam Fponte crefcunt^

9qu&cura & cultura mtttgatafbonum *vinum pmbere poffent t arbitror

}Jemm quotquot tn vntuerfo orbefuntgenerofe, vttes, afponte nafcenttbm

„ originemfumpfiffe.

Eas continentis Indh regiones qua ad Septentrionem vergunt,

qualis esl Fiorida 3 Canada 3 Norembega , ( a nonnullis Francta noua

appellata ) &ali& a Cjallis deteffa ,quttnderedierunt 3 affirmant <valde

ferttles ejfe& adqulturamaptas , at% eiufdem prope temperiei aititu-

dtnis cum Cjallta.

jBrafiita Prouincia caliJioreB , <vtqua oclo duntaxat gradtbtts

ab Aiquatore dtftat <verfm cAuflrum , & protendttur adtrtceftmum

quintum 3fiipponentes , tiitus itmttes ejfe Flumen Argenteum. Tropterea

Calli qui fub Troptco Capricorni habitarunt 3 fcrtbunt <vitem quam

eo tranjiulerantfactle comprehendtffe & in multospaimttes luxuriajfe

ampiisfoltis praditos^fedvuas acerbas produxtjfe ,qua tantum abfutt

<vt maturefcerent > <vt potim tndurata exficcarentur. Frumentum au-

tem &fecalem 3 in herbam luxuriaffe 3fed quumfptcam produxtffent,

granaadmaturitatemnonperuenifje: Hordeumautem<vberttm& ad

frugemperueniffe. Eam ob caufam nonnuiit cenfebantfoium tilud nimta

ptnguedinefuafrumenium & 'vitesmaturtm protrudere quamfit ne„

cejfe (namapud nos antequamfuagerminaprotrudant , diutimfub ter*

ra iatere <voiunt quam hordeum ) & cum nimium adolefcunt 3 minm

habere efficacia 3 adfbrmandos fruclus : Propterea , qut <veiiet fimtlta

grana admaturttdtem conducere 3 non fore fiercorandum foium vt tn

Gattiafoiemm 3 fedpotim frequentis femtnis mtecltone macrum red-

dendum&defattgandum. Hordeumfwberttm proueniat nthti mtrum,

pingue enimfoium defiderat,& eius fattoneterra macrefcit. Aitthoc <vi.

tium tribuunt parttmgieba ntmis putri £f tenut 3 parttm foiis Mert-

diani calort. Vtut fit 3 tpfa expertentia teftis esl , qutbufdam Tcru Tro~

uinctis & aitis 3 qutfttgtdiufcuhfunt ( <veiuii tnProutncia Qtitto)fru*

mentum fatis feltctterprouenire , in aitismmtme. Tropterea concefitt

lilis

LIBE R IV. i43

iUisRegionibm grana £f fyuclm temperteitilorum &fbiiquatitatiac-

commoda.

D.(Thom& infuiam iuftraruntfub Aiquatorefitam , Aphri •

camff)eclantem>eadem referunt qu& de Brafilta dtcunturifunt entm etuf

dem fere aitttudmis )nempe fef&ptm , & dtuerfoannt temporeftrumen-

tumfeutffe,fedmmquamadfrugemperuentffe 3 qutatotafacultas tngra-

men luxurtat. Idemetiam tentarunt qmtfttcJedes fixerunt 3fedoperam

luferunf.atque dtltgenterexamtnatishuim retcaufis 3 nuUamaltam dare

norunt ,quam folum mmisptngue effe , ftatimq^germenproducere 3 non

conceffo fttpuhsfattoquofemen perficere queat. Idemvttium fiirptbm

tqm tn quorundam hortk repofitaftntadpergula* evefttendas ( altas entm

tota Infula non repertas )euenit 1 vtttcet vuas ferant , vtxtamen , cum

tempeftiuumeHfbmaaut ternagrana matura initlis reperias 3 reliqua

fimt acerba & tmmatura ,quMam etiam vttesfloremduntaxat profe*

runt3quificcaturantequamtngranum efformaripofitt. Idque bisftnguiis

annis euenit lanuano&'Februarw^detndeAugufio&Septembrt -.gemi-

naemm efi in ea Injula Aifias*

4.. 1{ efert Ouiedus ex reliquis animaliummittumgregibm quiin

Hifpaniotam tranjuetltfuerunt,fuum muitttudinem adeo auclamfutjfe,

*vt piurimt eorum gregattm perfiiuasoberrarent , &ex domefttcisferi

effent reddttt : Ouodadarmenta atttnet, etiam adeo frequenttaeffe , ut

fint nonnulli tfttc Htfpani 3 qui deciesfextes miiiena boum capita pofii-

deant , carne^nq^ bubuiamfuotempore tamvtlis futffeprecifinvrbeS.

DominiciiVt TKelde {ponderisgenm esJjt.vnctaspendens ) duobmma-

rauedis (area eftmoneta cutmji. regalem argenteumconficiunt , hoc eft

btnos batzjos germantcos ) duntaxat afitmarentur. Imo adeo negtigi

propter ftequentiam , <vt quthuiujmodt armentahabentper agros *va-

ganttaf&penumero quadrtngentosaut qumgentos boues& yaccas occidi

curent\quorum corta {abiecJiscarnibm)duntaxat recipiant,&in Hiffia^

niamiranfuehi curent.

j. Htsfanioia& alijs Infutis occupatis , Hifpaninonnullifacchari*

feras harundtnes ex Canarijs Infulis eo tranfiulerunt & plantarunt*

Sedprimm omnium ^Baccataurem quidam luris Gonjalm de Veioja

nominatm qu&flumex eitts cuttura facereccepit , licet iamantefuccum

ali) extraxtffent. Is enim propriis impenfis Sacchari conficiundt pentos

artificesex Palma Infula euocautt, Q^Cotam^ conterendis Sacchart ha-

tundintbm idoneamfabrtcartiuftttin ripafiuuij J^Qigua : deindeplures

alij tpfim exemplumfequutt. Sedfcede halluctnatm esJ , qui Gomara

Generalem Indtarum Hiftortam , (jallkam fecit 3 nec Gomar& mentem

ajfequutm eff.

R 4. Sed

»44 A M E R I C MSed <vtfacilius inteUigtqueat qualesfint ift&mohfiueprda:Jcien-

dum esl ea ejfe duommgenerum. MoUentm fabricantur adfluuij ali-

cuiusrtpas , *vtearum rota fluuij labentis decurfu impuljk voluantur,

non fecusac fiumentacea& papyracea apud nos mok. Vbi nullaaqmcommoditas: Pr&lalonge maiortbus expenfisfabricantur , &dtffktliuitraBantur. Nam opus eslathioptbus manctpiis aut equisad rotas *ver-

(andas ,perinde acftin noftris trufattlibus molis , autpr&lis ad oleumtxprimendum.

Contritis&probecomprefiis harundintbus ,fuccum expreffumin

magnos lebetes transfundunt , & coquunt3paulattm concrefcit is, falis

inftar quod cum muriacoquitur. Colliguntdetnde informasquafdammet& inflarfaclasreponunt,atqueinpanesfiuemetascoguntdecem^qutndecim , autviginti libras pendentes , Juper inieclis cineribus qui-

bufdam aut cretacea fartna,adpurgandum , ahoqui nigrum maneret*

&impurum.Harundines autem fic contritas ex quibns expreffusfuccus , abji~.

cerenon(olent ifednonnuUiJutbus dant. ^QuUa autemesl glans <velfa-

gtna rvelcutufcunquealteriusgeneris , quamautdtus 'vorenttftis harun-dinibus & vndemagis pinguefiant. Injuper tftopaflu caroadeo deltca-

ta&fuauisreddttur ,<vtplertfycaponis carnt longeprrferant.Tropter-

eafoletagrisetiampr&fcrtbi.

Exempta porro exfuis formisJacchari mets, depurau , alio loco

reponuntur ,ad reficcandum £fconjeruandum. Esl autem is locus ca-

paxadmodum tnflarhorrei tctfus ,& vndic^ ita> obturatus £f occlufus,

vtnecfc ventmpenetrare , nequepluuiapermearepofiittcaretenimfene-

firis, folamhabet ianuam. Ineo Adtficto longum tabulatumftruunt

feptem aut oclo pedes a terra fubleuatum ligneis fulcris quaiuor aut

quinquepedes inter(edifiunttis : Hisomntbus ajferes imponunt , in qui-

busJaccharace& met& ordine f$fertecoUocantur;ficctftima deinde Itgna

Jub tabulatisiUis reponunt,&ignem(ubitctunt.Hulignanequefumumt

neq^flammam emittunt,quia locusnuUum aerem rectpit ,fedpaulatim

abfumuntur inftar carbonum. Hacratione indurantur tUa facchari

meta,pen.in aerispenurtaqui calidus& humidus efltniUis Infulismaxi-maanniparte , iUius regtonis htemsrite nuncuparipoteB , wdelicet

a Q^XCatomenfein<Becembrem ev(q

t.Namreliquoannttempore,quotfttc

&flas eft^nuUaartejfedfolius aeris beneficio reficcantur.

Caterum 'vt h&faccharo parando tdone&moLfummum adferunt

qmftum ,pra reliquisnegotiationibus , ingentesetiamfuntfactendtjum-

ptus. Namantequam quismolam rebusomnibus wflrucJam fibtcom-

pararepofitt ,dena aut duodena ducatorum miUta tmpendere tUt necej-

fe erit,

i-

\

L I B E R I V. i45

0* tantundem ( vtmimmum ) adtilam fartam tectam conferuan-

dam.AtendiemmtUtfuntperpetuo otlogintaaut centena&thiopicaman**

cipta i^velettam centena rvicena 3 qmharundtnesc&dant 3 coUigant ,con-

vehant, rtgent cumneceffeeft , purgent 3& altas ad molam necejfarias

operasprsfient. Opus detnde eft vtctna duo amplafiabuta 3 tnquorum

fmgutis bis aut ter mille vaccA alantur , adtot operarumfuftentationem;cI)etnde multi carri necejfarijadconuehendasfacchariarundtnes 3 ltgna,

faccharum ettam hinc inde tranfuehendum , £*f multaalia *v(ui necejfa-

rta. Qjuftus mmen impenfas benerependtt. Pr&terea tantn eft aqua-

rum f$ lignorum commodttas ( qu&duomaxime requtruntur ) in Hi-

fpaniola Infula, *vt nullam negotiationem ita exerceant Htfpani atque

iftam :& naues , qmex Htfpaniis bifcottum panem , fartnas,& alias

merces conuehere jotit& vacm redtbant : nunc extruclis molis s onuftm

faccharo remittuntur , ita <vt maiorem in reuehendis 3quam aduehendts

mercibusqmflumfaciant.

6. Auri 3 etiam in tUisterris , raritatem hodiernam precium his

verbis defignat. Quum enimaurumprima nota (quateiUud Peruanum

eft) ignobtttoris nota monet&{qualisefl nofira)nonpari precio 3fedfere

duplo contra rependatur , nihitlucrt aduentttijfacere poffunt mercatores

exauroiUopromercalt.carius videticet emtoftcut ex altis mercibus.

?. Guaiacan3anoftrislignum Indicum,/£« lignum Sandlum,^mirabtles ejfectus diclum: magna eft arbor , IRicis magnitudine,ramo-

fa matrtcemagna , nigricante 3 materie quam Ebenum duriore: cortice

craffo ,gummofofeupingui,£f quumficcumefl lignum 3facile deciden-

tefoltisexiguis & duris 3 flore luteo,quem fubfequitur fruclus rotun-*

dus folidus 3femina in fe conttnens o^Cefpittmodo. Frequens in Infuta

San-dominict. Etus vfusprtmumea rattone innotuit. Magnis dotort-

bus luis IndicA ( malo enimfic vocare quam , *vtnonnuUi , Nlorbum Gal-

licum : quandohac luesprtmum ex confuetudtne Htfpanorum cum In-

dtcis mutteribus > mox Italorum cum Htfpank» orta eft: *vnde mox tn

Germanos quoc^ £f GaUosmati contagioneferpfit ) eo ergomorbo 3 quemab Indica concubtna contraxerat , Htfpanus qutdam torquebatur. Emsfamulus Indus 3 in Htjpaniola medicum agens 3aquam Gayact illipropi-

nauit ,quanonfilummagnis tliis cruciatibus ttberauit: fedpriflimet-

tam fanttati refittuit : eius exempto 9 plurimialtt Htfpani fimilt morbo

infetticuratifunt. Eius morbi cura Htfpalt fiattm euulgata eft 3 abiis

qui exealnfularedierunt. HtncpertotamHtfpaniam& inde

perrvntuerfumorbem^quemh&cfcabies

occuparat*

FlNIS LlBRi QVARTX.

|||i|^ipi iuinig,Tw*w«r,™iMi ii«TM^^

1IMWmm1it

I§

m311B

i

ig

P

1KL111

a

i

3s

I

9

' y^-T,w.^ iai w.ki w.i tv.fr. .1 twi ryyi rv>i tmt tv%t

i ki;!

i

i

/ fr:j^3 ?5f fty ^.-^ „

Hieronymi Bcnzoni in Indiam Occidentalem Lnauigationis initium;

Jeronvmvs Ben^onmjndk.quam OccidentalemappettantMftran-

\dfi defideriofiagrans, Riftalitotius Bcetk&celeberrimoEmporio difiedit,

& adoppidum S.LucarideBarrameda lemboperuemtiifiicnauem mer-

cibusonufiam naclus, inmagnam Qanariamnauigat. lnde in Talmarn

^lnfitlam vehitur, 'vbtcelocem vinoonerari,&moxinlndiamtraijcere

debercinteUexerat.

Monendumporro Lettorem cenfio,Sculptorem,quum Hifpalis vrbislegttimampi-

Cturam admanumnonhaberet% exingenio portus cuiufidammarini vrhemdelmeatam

ilims locopojuiffe.

A 2 Pifies

m

11E

mm

Pifcesinmariabd H

VATvokDEciM dierum nauigatione proftero <vento peraBa ynoBu

%roolMre$Mo(d*mpifcesp^^^'

bant Habent <vero e*. <volucres membranaceas alas Veftertiltonumfere

kMartfmbwexplicatisMcentum-velampliw

indedemo merguntur <vt a rapactum marmarum autum,qm tUu ^olantibwtnfidtan^

turypericulofefubducant*

A 3 Jd

P9

i

m

mm

|||ipiiiiuiuirMnpFraMiMra,TOra ,M ;TO^

r

Ad Pnefe&um Errcram feruntur muneraab vxore Reguli Prouinciae Cumanae.

III.

V m in Cumanamoratur3adPetrum ErreramPr&feftum wmtprm-pui eitts ProuinciARegultruxor^Uaftllumpatrtisfucltbusplenumge-

ftans,oris corporisc^habitutamdeformis&prodigtofafpecie,<ut reinouA

miraculoftupefaclus Ben7onitts\eam'tntuendo oculos explerenonpojftti

monfirienim cutufdampotius, quamhumanamfpeciem habebaP*

m

i

Crude-

|[i|y|,||||iyj^;jnTjHIl«lip«Miiimi^^

Crudelitas Petri deCalyceergalndos: lIXX,

^rnaracapan^

^ne^enurta ^animt^udmeperm^n vtapaHm$£.

B Indi

i

1m

PiMmT"

1

1

m

1

1

m

Indivolcntes experiri immortalitatem Hifpano-rum Salfedum Hifpanuminmarifuffocant."

Ori c hen TnfuLincafa Hisjanoseamjuhigereadgreffos Jmmortates

effe credebant : eirn reipericulum *vnus e Trimatibmeiw InfuL, cui no-men Vraioan, Dommus Prouinck Iaguaca facere njolensMjbanumm quendamSdfedonomtneiflaciterfacientemcomiterexcipit,

difcedenti

vttnflumine,quodtranfeundum>mergant&fuffocentMmanda^

txequuntunSalfedumfuffocatumadfuum herumfemnt. ExeoprtmuminteLlexermt incoL , Hi/panospermdemortaleseffeac

reliquoshomines.

Colum-

Mij^i|^ i

|fl|7^iTar*M ,ra,ra iiimfig,TO^

Columbus primus inuentor Indi^ Occidentalis. Y L

Olvmb vstrans GadesinTortugaUiam3 &omnemillam Oceanioramnauigans ,fiipenumero animaduertit , & dtltgenter obferuauit , ventos

quofdamftatisannitemporibusab occafuflare , qui multos dies conftanti

trac^uffirarent-.quosquumnonaliunde , quamextranfmartna orapro-

vficifcipoffe iudicaret, tamdiu circaeam rem cogitandoammum ^uerfautt,

*vteiuscertitudinem qu&rerealtquando conftitueret.Ouapropter^Reipub. Genuenfi,

^Principibus aliquotfuam operamobtUltt, <vttUam oramindagaret:fedabomnibm negleclus9tandemfumpttbus Ferdtnandi £f /fabelia Re-

gum HtfpanU, nautgationem inflituit.

B 3 Colum-

iJ9s

\m\mmII

mmm131

9

m

Columbus fuos cachinnatores lepide in con- VII.tiiuio illudic.

poptjemonftrat.

a

i

Prima Columbi in Indiamnaulgatio. Annoi4Q2.VI I 1,

Olvmbvs nambmaFerdmandoRege impetraiii, cum lUrthokm*

{ceSfanufumtu .occidentemSolemfequutHs, itermfiL,f.ammpo,ro

^^f^fadiefumaimotnauiiaiione^^^^nWttnColumbumfremere^

™™™™&f™rati^^ramnouammconipeaufore,nau,ga^tfrcanamgaffent,nec^ateMoccurreret,femitum^^l™'»™r<p™,p,tem^^Utuubet.Atcredtb^^^

abfmffe, ,d%exc*/uonfteclu deprehend,ffe,aura,&hubemlLu*circaorientem Soltmin hortzjmteapp^rerent

*> Colum

r

Columbus in India primo appcllens »magnis exci- IX.piturmuneribus ablncolis.

R i m Kmmgatiomquum Cokmhusterramattigit,cmcem limeamiH

ttttorefiatu,t:de,ndeprouec7uti»HoytinJnfu/amappeS,t, quamHifbamolamnuncupat, &,ntcrramcum multu H,Fpanudefien^t.lh,Jum^'^hctCacm{regulumitaappeUnt)cuinomenGuacanarilio,(um.™*"™tateeXceptusefit,munertbwinulcemaatii

*n*™"t>*f*turAjanxere.Colum^^

^riautt-.tactcuicontrafatumagnoauripondereColumbumremmeratHsefi

Columbus fuppUcium ab Hifpanis (edltiofisfumit. X.

O l v m b v saduerfi njdetudinucaufi.abexpeditionequamadmrfmQi-rtbesfufieperat tnHtfianiolamreuerfus.eam^aldeturbatamreperit.ohrapmas^aliaperetmabfentiam abHtfianisperpetratafacinora. Isw-

[rofumto dprudentta conftlto, *vt hismaiis occurreretjn omnes Htfbanos

tfeditionum autiores&fcelerum compertos vltmo(uppltcio animaduer-ttiMCMicosipfosfAac

tum Hifpanorum odmm inColumbum ortumeft, vt ne nomentjmdem erns &quoammo

ferrent ,at% etiammonachm quidam ordinis Tenedtcltnt Columbtfacris tnterdtceret;

contra Columbo prutpiente.necjuidex etnspenu monachisfubmtniftraretur Qua ex refaclumefl^tmultideeo&fratretpfim dtratf atroctaad Regemfcrtberent:

Columbusttac^fimulac conualutt tn Htffaniam re-

gredicoacltu eft.

C 3 Horren-

« "»»-•-« ... . r;.n»-» »J,» tUJT TJ» IU,T »V» I iHl iM»m;.i r«i im

GJ

Horrcnda& inauditatempcftas. XI.

£ r eos diesmiraUlis jgf prodigiofusquidam cafks in iUa regione interuenit.Ab

ortuentm tanta <ventorum rabies coorta esl} qualemnunquam antea Infulares

fe vidtffcaut audiuiffe meminerantiinprimis 'vehementtftmus TyphonifHtfpa-

ni HuracanappeIiant)tanto tmpetu irruit&t ccelufimulacterraA raperefecum

(f mifcere vette videretur .Omnes mprouifo malo attoniti 9pr&fentemmortem

\mminerefibianteoculosyconfundi elemenfa, £tffinem reruade(fe> vulgopautdtcredebant.T%mveroingentifono ccelumftrepere^interhorrendostonitruumfragores crebrt micare tgnes, aer

mendifulgurtbus\noxinterdiu omnibusnocltbusnigriordenfor^, adeo <vtper obfcurum altu*

dijoccurfantes^mutuo tntuerinonpoffent. Errabundihominesdefixispraformtdtneanimis

lymphat isfmiles per vtasper<fe auia difcurrebant pafitm acperuagabantur. Tanta *viinterea

furentium (f horrendocumftrtdore colluclanttum ventorum, *vta radicibus erut& arbores3&auulfafaxa magno cum fragore inplanum prociderent,atc^earutna tngentt vtllarum mapa-

liumcfe ftragefacla, multos mortalesopprtmeret. Soltdas vero etiam cum tncolis domusfuriofl

illiturbm rs infubltme correptasdifitpauere Pducis horistngentta detrimenta accepta?vtne tres

quidem naues qmadportumfecur&in ancorisftarecredebantur, eius calamitatis immuntsef

fent. Ancorisenim ipfis,quanquam robuftisfiaclis,&ancoraltbusfirmis nouisc^truncatis.cum

QmntbusnauticUprofundomerffunt.Indicompluress^elunckabdttt^dtfcrime

\ InJi

Perlarum inliila ob vnionum copiam fic di£fo. XII

E r t i a tn Indiam expeditione i Columbusfmum Parienfem mpejfm

fubaiuamappulit^uamipfePerlarumlnfulamnuncu^

eumfmumnauibuspercurreretjndotelintreoflre^

quas edules effe ratiquum aperuiffeni Hifpani ,plenas vniontbus repere-

i runt9 vnde magna tllis Utitia oboria.Peruenientes adltttustnterrame-

grediuntur , vbtmulieres lndtcaspulcerrimos vniones collo brachtisgeftantes obfer-

uant^quos viltbus rebus redimunt.

D Colum~

Columbuscum fratre Bartholomaeo captus ift XIII.>aniammittitur. ~

,

Ex Ferdinandm intettettii difcordiisqm oborU interColumbum&Rolan-

dum Ximenea )nouumHiffanioU lnfik Pr&fefiu, deftgnat Franctfcum Bom-

badtUam,eum% ampla autoritate&'poteftatetnflrUclumittit,& deinteftinis

dtfftdiis.caufisq^dtfcordiarum Columbt&Rolandicognoftereiubet. lscumhoc

it; mandatoeQalicfoportuannoi49p.quatuorcaraUeUarum clajfetnftrufiafol-

^sinHtJpaniolam traijctt.AImtrans& eimfraterBartholommf,noui Prtfeciiappulfiau-

dito,adeum honortficeexcipiendum, <vt Regwmtjfu venientem* reuerenter obuiam egrefitfint.

Jnportum <vtperuenerunt,ratt,<vtfibi,ficaltisantmumfincerum effcpro amica complexm&falutationis <vice,captifratrestn vincula traduntur,&mox njtric^ tnteBa caten&feiunfit^aU

ter ab altero,quograutm dolerent, duabmcaraueUutnHtfpaniammtttuntur. Atfimul ac ce-

locesinHtffaniamperuenerunt,& nunciatum Regitam clafos vtros compedibm <vinBosadeo

fcedo ac mtferabili habitu adduci ,motm in mifericordiam , curfore Calictum mtffo, tlios e cufto-

dia emittt vinculis leuaritubet : detndefplendtdo comitatu cultu^ , <vt taltbm <vtrisdtgnum

erat, in con/pecJumfium <venire. Vtin Regiamperuenerunt,comiter aRegeexceptt,&' audtti

fueruntj. _ _J D 2 Pugna

JJ ».'TT.V». .. I I.JT., 1 «,. I IIJJHL Ll »).| |,jm, ,H,

mm

11

Pugnainter Columbum & Francifcum Porefium. XIV.

aciemea»frmc wPorefmcumfmre ctfttur.

D 3 Inuen-

PP

I

m

31jm

m

m

I

iMm

InuentioMarlsMagallanicL X V.

Erdinandvs MagalianM a Rege PortugallU ojfenfe , Carolum

V. Imperatorem adtt , at^ tlli demonftrat MqIuccm Infulas Caflella-

norum iuriseffe\fferarefe, nautgattone ad Occidentem fatta ^fretum

tnuenturum in Occtdentalt Indta ^perquodtn mare Aufkralepenetra-

(

ret^tndeadMoluccastnfuldsperuemrepoptiEaautemvtamtno-

ribusfumttbm^mmoredtfficultate^CarolmexeorumfententtaqMrerumlndtcarum^

autbns eumprtfctt.h Htsjaltfoluens,posl longam nauigattonemtandemfretum tnue-

nitcentumdecemleucastnlongttudinempatemMnasmlatttudmem^^

dumplures, cui, ab Inuentoris nomtne, MagaUantct

coqnomenindttum- . ,

* /;

Htfpam

\

tc

m1

m

mmm

1 1

i

m i

Hifpanicum monachis aliquotab Indis

trucidantur:

XVI.

Iscat io ne vnionummgeniemohachiaUquot^tlndos Chrtfttana

fideimbuerenimlndi* contineniemiranjgredmntur ,quo etiammultt

Ht/panipermuiandarumcumlndumercmmcau/a commearunt. Sed

Indi iamium Hi/panorum commeraa&dura tmperta perttfi, mane

nenfinm rebclltonem enuntiant .

E Seditio~

mmM

mmmm

PIM,§I

§

I

1

m

Pm1mm

mIHiPi

2S

Seditionemlndorum punitDidacus XVII.

I d a c v s Ocampus cumtrecentis militibus ex Dominica portufoluens

breui in Cumanamperuenit, tfadpelliciendos in naues barbaros,(uos

omnes, exceptisfdciisnaualibm^ inaluum nauiscondiios[ubtabulis de-

Ittefcere iubet > vtlndt cumiampauciHtjpani apparerent ,promptius

. ,fubtrentnauim^perfuapmhabetent ipfosex Ht(pania<venire.Indi

qmdamvltro nauimfubeuntmargarita*feretesperftmulattonem commercij.IJli Chri-

fltanorumpaucttate confpecla in Itttus regndtuniur,paucosfe innaui repertffe homtnes

Cacico renuntiant. lsniultopkresquamaniealndos nauem tngreditubet. Ht(j?anus

DuxmilitibusMatebrisexeundifignum

incautos capimt,partim interficiunt : quotquot captiuos ha-

buit dux,jusjendiadnauis antennam iubet.

E 2 Jndorum

Indorumaliijscciduntur^aliiiiicendiopercunt. XVIII.

0 i e d a ^ Carthaginem mtllta mihediterranedprogreditur , mgentujrxm

ffe&cupidineifaftw genticuidaminfefiaarma infert,quum Indis credtt

affirmantibvts eo locomagnam *vimauri reperturum. Sed ea expeditione nihil

pr&ter vulnera&detrimentum ingens retulit. Namtanta vi ineum irruerunt

1 Barbari,vtfugamcapejfere,amifiisfeptuagintaquinqf milttibtts>&admare re-

jrredi coaBusfit. Niquefaautemcum magnomilitum numero(uperueniente , confdium ineunt

,

^iunclisviribHsineiusgentisfinesimpetum facereacfuorumc&dem 'vlcifciftatuunt. Itac^fub

Uefferammaxima militumparsfdentio e cafirisprofeBi , modico acfujfenfbgradu tota notfoiterconficientes ,fubauroram Indosfecuros tffomno torpidos opprtmunt. llk excitati vulneri-

busjnfupermapalium incendio perterritifuga euadere conanturfedobfeptis a mtltte itinertbns

,

mcidentes in armatos c&duntur alii , alii incendioperirequam Hi(j?anomm mantbuspr&optan-

tes, inignes(emetipfipr&cipitant. Omnesigiturferrofiamma^abfumpttfuntpr&terpaucos,quos

dubi&adhuc lucis obfcurofugadtfcrimintertputt. Sexmodocaptt & Hoied&m (eruttutem tra-

diti: viftoreSiquumfrtgefafiis c$nenbtts aururn qmrentesperpauxittum tnuemffent , elufa aua-

ritia, necpr&dapro sjemuenta, halealacres Carthaginem regrefitfunt.

E 3 Didacus

00

mm

mm\ml

\ml\mtIplc1111

lipimmrcm\mm\aK>

i

*?>

mm.m

m

i

:

l

11

i>

tj-2 K*wrcn

Olandus carauellam, Sc cafasaedificare curat. XiX

f 1 4vesa nohu coorta tempcflate,afui* abripitur.Qmcentum mttttade-

1

inde emenflvteum muentrent nec qutdofuammtSgerent, OlandoAum

! Ntmefa redtret.fummamlmpentdeferunt. hquoomnemfocm^rru

I

fuZtohretmues fluttuantes temeread itttmferrt at^alltdtflrmmox,

J mrnisfeflmattconfdtt erroreantmaduerfo,efraclarum naumm taMti

zjtimflminarecceperuwL,.

t ..

Ind$

w

f

.Jki

m

m

m

Indi cuiufdam Gnomologia in (ignis de Chri- XXI.ftianorum auaiitia*

Amchiaco Regulutamfcitiacum ValboacontratlaMigrandeman*ri <vim elaborati in <vafa&moniha , dat. Verum confyicaius Htsjanos,dumaurum hocpendtturjnterfe rixari ,& educlisgladpfefe mutuofe-rire veUcaurum cum trutina euertit, tttorumauartttam acerbe carpens,At^ft tanta auri cupidttatearderent

,regiones demonflraturum in qm~

bus abundantiftme tdinueninnt. Valboamdeindeper diffciliaitinera adfumma mon~ttum iugadeducite quibusmare Auftrakipftdemonflrat. %puerfmBan~

chiacum baptifandum curat& Carolum

nuncupat.

ValboalndosnefandumSodomiaefceluscom- XXII.mittentes , canibus obiicii dilaniandos.

A lbo a mfJidddt^dhusprdfeSidhiRegulumm EfquaragUdfuperat £fcaditcum multit Indis :pagumdeindi ingreffm l^egulifratrem & altos

quofdammuliebri tvefiituornatos° tvaldeadmiratUs , caufamfcifciiatun

intelligiiufum Regulum £f bmhes etus aulicos nefdndo iilopeCcaib natu-

r& aduerfo infecJos : Ationitus Valbod adeo dete/iabilefcelui ddifios Bar-

harospenetraffh corripi omnesiubei numeroforiequadraginta>&canibusquos circum-

ducebatjacerandos obticit.

F 3 Indi

M

m

1

1

mI

m

m

m1wLm

mmmm1Pm

m

'

'%

m

mm

m

1

1m\mItc

P*Ccc

nmm

|:C,lii

Iwm

mMMmmmmmmmmmmwmmmmmmmMmmi

Indi feuitiae Hifpanorum impatientes fibi ipfis XX 1 1 1.

manus violentas inferunn

IsPANioii incbL 9poji<juamjiperpeiu&aifyueinfokrabili&M Lbori-

bm opprimifentiunt9nec <vilumfinem adeffe malis , inplanttm (ujpiria

ejfitfi,crebris votismortem optabant. Itac^multiabiecJaomnifpe abeun-

tes tnfiluas , exarbortbmfemettpfifufpendebant , inttrfeclisprim Itberis^

Femim ,pofiquamherb& cuiufdamfuccoptmfibiipfsabegerant , virom

'uefitgiafequuu laqueo <Vttamfimebant. T>entfyaltm ex edttomonte taBo in prACeps cor-

pore,alim in mare.altminprofiuentem demerfm i nonnulli ettam voluntaria inedia <Vi-

t&finem inuenere. Erant etiam quiacutifitmis efdtce culteUis9autmucro-

natis vallispeftora&Lteratransfigerent.

F 4- Indo*

Indorum Religio. XXII II.

ViEDVSdfe tndorum QcHdentdliutm Reiigione igehs-Mulldm inillii naiionibm

picluram autfiulpturam anttquiorem <vidtffeait 3 aut maiorereuerentia cultam,

horrendacacod&monis effigie deformisfeciefafta.Eumpro Deo dgnofimt3peten-

tes ab eoquidquiddefiderant.^immautem Cacicorum HtfpanioU altquisfuonu-

mmifacrum fefium diem ceiehrareinftituebat-.omntbusfubdtiutam viris qua

f&minis y diemadconueniendum dtcebat : qui vbiadfolenneilludconfluxtffent\omnes aptein ordi-

nemfefe dtlponehant. Cacicus ipfiagmen antegreffusprincepstempluminibat ,,*v6ifacerdotesad-

orandoidolointentierant. Ingreffus *vt confederai 3 tympanumpulfabat : moxfiquebaturvniuer-

fdmultitudopr&euntibwmrK3quinigro 3 ruhro ,&flauo difitnclacorpora, njerficoloribm etiam

pfittacorum&aliarumauiumpennts ornauerant : colla 3 hrachta , crura, coronis* torqutbusatq^

armiUisexconcharum marinarum teftk redtmitiifzmtn^ purocorpore £f nuUis pigmentisfu-

cato , virgines qutdem prorfus nud&: quibus vtrierant peplismuliehriavelata.Talthahitufal-

tantes & patria qu&dam carmtna in Laudem idoh canentes templumfubthant. Qacicus tympa-

nifbnitutngredientesfalutabat imox demtjfo ingutturbactUo ^vomttum ctehant : vt Idotopalam

cftenderent 3 nihtlfe inpeclore mali occultumgerere. Hisceremoniis peraclis , omnes compltcatis

pettinatimcrurthus humiconfidentes3aIiosquofdam hymnoscummurmurequodam luguhricon-

cinebant : actumfuperuemebat aitudfrminarum agmen cantftrageftanttumpantbusplena ,&rofisftortbusq^ odoratisconfperfa : tU& cateris canenttbus circumfufi 3 orationesquafdam tUis infit-

furrabant : Alij pttnuicem resffonderent ,fefe erigebant idonec cantionihusperafiis,mutato con-

centunouamquandam in Regultfm imdem ordtrentur.poftremopanem Idolo offereham .

mImm3M

w.

mwlmPm2S

m

JPm

1%mmm

mm

mkmm

mmmlIm\

r /

\w iiiri

%I%M%%%%

r:

m

11

H

rr