ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

EDUC-500 DL 02: Φιλοσοφικές Διαστάσεις στην Εκπαίδευση

Κριτική Παιδαγωγική, Εκπαιδευτική Πολιτική

και τα Αναλυτικά Προγράμματα

Σπουδών της Ελλάδας

Μπέτσου Ευαγγελία ( U134Ν1114)

Υπεύθυνος καθηγητής : Δρ Αλέξιος Πέτρου

Χειμερινό τετράμηνο 2013

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1 .Εισαγωγή ...................................................................................................................3

1.2.Τα Αναλυτικά Προγραμμάτων Σπουδών της Ελλάδας για την διαμόρφωση των

Ελλήνων πολιτών………………………………….………….…….…………………5

2. Οι θεωρίες της Κριτική Παιδαγωγικής και η συμβολή της στην

εκπαίδευση…………………………………………………………………………….……….6

2.2.Η Κριτική Παιδαγωγική και οι προοπτικές ενός σύγχρονου Αναλυτικού

Προγράμματος………………………………………………………………………...9

2.3.Η επιρροή της Κριτικής Παιδαγωγικής στα Ελληνικά Α.Π………….………….11

2.4.Το γνωστικό αντικείμενο της Πληροφορικής στην εκπαίδευση και η συνεργασία

της με τις θεωρίες της Κριτικής Παιδαγωγικής……………………………………...13

2.4.1 Επισκόπηση του εκπαιδευτικού λογισμικού Ενέργεια....................16

3.Συμπεράσματα……………………………………………………………………………...17

3

Κριτική Παιδαγωγική, Εκπαιδευτική Πολιτική και τα Αναλυτικά Προγράμματα

Σπουδών της Ελλάδας

1.Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια συχνά βομβαρδιζόμαστε από τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης με βαρύγδουπες δηλώσεις περί οικονομικής κρίσης, χρεωκοπίας,

ανεξέλεγκτης ανεργίας και Ευρωπαϊκής αλλά και παγκόσμιας κρίσης χρέους.

Παρουσιάζονται μπροστά μας οικονομικά προβλήματα που απορρέουν από τις

"αγορές" και μοιάζουν άλυτα οδηγώντας μας σε μοιρολατρικά συναισθήματα

συνοδευόμενα από αισθήματα φόβου και ανασφάλειας.

Αυτό δεν συμβαίνει για πρώτη φορά. Όπως σήμερα λοιπόν, οι άνθρωποι

ανέκαθεν έρχονταν αντιμέτωποι με κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά

προβλήματα οπού προσπαθούσαν να κατανοήσουν και να βρουν λύσεις.

Μήπως οι λύσεις θα έρθουν αν κατανοήσουμε τα λάθη μας, διδαχθούμε από

αυτά και εκπαιδεύσουμε τις νέες γενιές ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη του

παρελθόντος; Μήπως η εκπαίδευση είναι η μελλοντική διέξοδος της παρούσας

αδικίας και ανασφάλειας;

Σε αυτή την εργασία λοιπόν αναρωτούμαστε και προσπαθούμε να

ανακαλύψουμε αν οι λύσεις των προβλημάτων της σύγχρονης εποχής μπορούν να

απαντηθούν μέσα από την εκπαίδευση, συνυφασμένη πάντα με την Κριτική

Παιδαγωγική.

4

Με τον όρο Κριτική Παιδαγωγική αναφερόμαστε σε μία σύγχρονη

εκπαιδευτική θεωρία που χρησιμοποιεί διδακτικές και μαθησιακές πρακτικές

αποσκοπώντας στην ανάπτυξη, από τους μαθητές, της συνειδητοποίησης των

εκάστοτε καταπιεστικών κοινωνικών συνθηκών (Νικολακάκη, 2011).

Η Κριτική Παιδαγωγική αποτελεί μια σύγχρονη οπτική του ρόλο του

σχολείου στη κοινωνία και οι θεωρίες της χαρακτηρίστηκαν ριζοσπαστικές.

«Στο πλαίσιο της ριζοσπαστικής οπτικής, τα σχολεία ως θεσμοί μπορούν να

κατανοηθούν μόνο μέσω της ανάλυσης των σχέσεων τους με το κράτος και την

οικονομία».(Giroux, 2010, σ. 64) [όπως παρατίθεται στους Γούναρη, Γρόλιος

(2010)].

Στη συνέχεια της εργασίας εξετάζουμε ποια είναι η σημερινή κατάσταση της

εκπαίδευσης στην Ελλάδα , ποιο είναι το σκεπτικό των Αναλυτικών Προγραμμάτων

Σπουδών και αν σε αυτά εμπεριέχονται απόψεις που σχετίζονται με την Κριτική

Παιδαγωγική.

Τέλος θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα με το μάθημα της Πληροφορικής για να

ερευνήσουμε αν το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο μπορεί να "συνεργαστεί " με

τις θεωρίες της Κριτικής Παιδαγωγικής.

5

1.2.Τα Αναλυτικά Προγραμμάτων Σπουδών της Ελλάδας για την διαμόρφωση των

Ελλήνων πολιτών.

Διαβάζοντας κανείς το σημερινό Γενικό Μέρος των Αναλυτικών

Προγραμμάτων Σπουδών της Ελλάδας (εφεξής Α.Π) έρχεται σε επαφή με έννοιες

όπως η ελευθερία, η ανεξιθρησκία, η αυτονομία, η αυτενέργεια, η κριτική ικανότητα,

η δικαιοσύνη, ο διεθνισμός, η υπευθυνότητα και ισότητα. Έννοιες οι οποίες

αποτελούν «τον υπέρτατο σκοπό της αγωγής» (Κωνσταντίνου, 1997, σ.38) και κατ’

επέκταση της εκπαίδευσης. Ακόμη αποτελούν συστατικό μέρος των Α.Π (σύμφωνα

με το Υπουργείο Παιδείας) και θα πρέπει να κατανοηθούν και να κατακτηθούν από

τους μαθητές.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο1 τα Α.Π

με γνώμονα την « φυσική, πνευματική, ηθική, αισθητική και συναισθηματική

ανάπτυξη των μαθητών » »(Υπουργείο Παιδείας, 2013, σ. 2) σκοπεύουν στην ένταξη

του μαθητή στην συνεχώς μεταβαλλόμενη σύγχρονη κοινωνία, και μέσω του

τεχνολογικού αλφαβητισμού, ως ενεργού και υπεύθυνου πολίτη, με κοινές αξίες όπου

θα μπορεί να έχει άποψη, και να αντιμετωπίζει τα προβλήματα που του

παρουσιάζονται»(Υπουργείο Παιδείας, 2013).

Ωστόσο θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι «το αναλυτικό πρόγραμμα δεν

είναι απλά ένα κείμενο που αναφέρεται σε στόχους, οδηγίες και περιεχόμενα , αλλά

κυρίως ένα κείμενο με ιδεολογική και κοινωνικο-πολιτική βάση , πέρα από την

παιδαγωγική» (Ιωαννίδου-Κουτσελίνη, 1998 , Φλουρής, 1996, 1995, Βρεττός &

Καψάλης ,1994, Ξωχέλλης, 1989)[ όπως παρατίθεται στον Μακράκη, 2000, σ.21].

1 Στο Γενικό Μέρος (http://www.pi-schools.gr/download/programs/depps/1Geniko_Meros.pdf)

6

Με βάση τα παραπάνω λοιπόν και λαμβάνοντας υπόψη την Ελληνική

πραγματικότητα το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παιδαγωγεί ελεύθερους και

υπεύθυνους πολίτες ( πάντα σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας) με ανεπτυγμένη

την εθνική και θρησκευτική συνείδηση με απώτερο σκοπό να ζήσουν δημιουργικά

και ευτυχισμένα(Υπουργείο Παιδείας, 2013).

Αν αυτό επιτυγχάνεται θα ερευνηθεί παρακάτω.

2. Οι θεωρίες της Κριτική Παιδαγωγικής και η συμβολή της στην εκπαίδευση.

Στην εισαγωγή αναρωτηθήκαμε αν η εκπαίδευση αποτελεί το μέσο για να

φτάσουμε στην συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει γύρω μας, στην αυτογνωσία και

συνεπώς στην διεκδίκηση της ελευθερίας.

Ποια είναι όμως η εκπαιδευτική πολιτική σήμερα και πώς επηρεάζεται από

την Κριτική Παιδαγωγική;

Η σημερινή κατάσταση της εκπαίδευσης δεν διαγράφεται ειδυλλιακή, όπως

ίσως παρουσιάζεται στο Γενικό Μέρος των Α.Π, αλλά επηρεαζόμενη από τις

οικονομικές εξελίξεις της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού καλείται πλέον

«να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της αγοράς, μίας συνένωσης άπληστων, αμείλικτων

ανθρώπων, που παίζουν τους «θεούς» στη πλάτη εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο

τον κόσμο που υποφέρουν» (Νικολακάκη, 2011, σ. 19).

Συνεχίζοντας η Νικολακάκη(2011) τονίζει ότι η εκπαίδευση μπροστά στο

τείχος της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης οφείλει να εισάγει στα συστατικά

7

της στοιχεία τις θεωρίες της Κριτικής Παιδαγωγικής ώστε να μάθουν οι νέες γενιές να

σκέφτονται κριτικά και να αναλαμβάνουν δράση για όσα συμβαίνουν γύρω τους.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Paulo Freire(1970) στο έργο του «η

Αγωγή του Καταπιεζόμενου» οι λύσεις απορρέουν όταν ο άνθρωπος

αλληλεπιδρώντας με τον κόσμο στον οποίο ζει, φτάνει στη συνειδητοποίηση της

εκάστοτε πραγματικότητας που τον περιβάλει. Συγκεκριμένα ο Θεόφραστος

Γέρου2(1976) αναφερόμενος στο έργο του Freire, γράφει:

Όταν ή συνειδητοποίηση προχωρήσει πέρα από την κατανόηση ενός δεδομένου και

το τοποθετήσει κριτικά μέσα στο σύστημα σχέσεων της ολότητας, τότε υπερβαίνει

τον εαυτό της, βαθαίνει και γίνεται conscientisation (κριτική συνειδητοποίηση).Αυτή

ή προσπάθεια της συνειδητοποίησης να υπερβεί τον εαυτό της και να φτάσει στην

κριτική συνειδητοποίηση, δεν μπορεί να είναι ατομική. Πρέπει να είναι κοινωνική. Ή

κριτική συνειδητοποίηση παρουσιάζεται στους συγκεκριμένους ανθρώπους —

άντρες ή γυναίκες — μέσα στη συγκεκριμένη κοινωνική δομή.(σ. 19)

Η προβληματική της Κριτικής Παιδαγωγικής και των εκπροσώπων της

έγκειται στο ότι το άτομο μέσα από την εκπαίδευση, μπορεί να συνειδητοποιήσει τη

κοινωνική ανισότητα ή αλλοτρίωση μέσα στην οποία ζει και να χειραφετηθεί, αλλά

όχι με την αρνητική έννοια του όρου αλλά με την έννοια της «δυνατότητας ελέγχου

της κοινωνικής του υπόστασης»(Μακράκης, 2000,σ. 22) όπως επίσης και την

δυνατότητα «αυτοπραγμάτωσης» σε «συνθήκες κοινωνικής ελευθερίας ,

αυτοπροσδιορισμού και αυτόνομης κοινωνικής δράσης» ( Ματσαγγούρας, 1999, σ.

103)[όπως παρατίθεται στους Γιαννίκα, Χατζάκη, 2001].

Έτσι από την εποχή της «κομφορμιστικής εκπαίδευσης», δηλαδή της

εκπαίδευσης για «κοινωνική ομαλοποίηση» »(Μακράκης, 2000,σ. 22), όπου ο

μαθητής όντας «παθητικός δέκτης (άβουλο όν)» ή όντας «ανίκανος(ανώριμος) να

2 Στην ελληνική έκδοση(ελλην.μετάφρ. Γιάννης Κρητικός, από την αγγλική έκδοση) του βιβλίου του Paulo

Freire(1976) «η Αγωγή του Καταπιεζόμενου», γράφει την εισαγωγή ο Θεόφραστος Γέρου με τίτλο «Ο Πάουλο Φρέιρε και ή ελληνική κοινωνική πραγματικότητα».

8

επιλύσει τα προβλήματα που τον αφορούν»(Κωνσταντίνου, 1997, σ.39) καθοδηγείται

να μάθει, ότι θεωρεί η Πολιτεία ότι είναι χρήσιμο να μάθει , χωρίς να λαμβάνεται

υπόψη η δική του βούληση, φτάνουμε στην εποχή της Κριτική Παιδαγωγικής.

Ο Giroux(2009) τονίζει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της εκπαίδευσης είναι η

εξουσία της αστικής τάξης στις πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Αυτή η εξουσία

γεννιέται μέσα από πολιτιστικές δραστηριότητες ελέγχου της κοινωνίας. Το σχολείο

συμβάλλει στην "παραγωγή" κοινωνικοποιούμενων ατόμων σύμφωνα πάντα με τους

κανόνες της κοινωνίας. Μιας κοινωνία που ελέγχεται από τους δυνατούς.

«Τα σχολειά αντιμετωπίζονται συχνά σαν εργοστάσια ή φυλακές, οι

δάσκαλοι και οι μαθητές δρουν απλώς ως μαριονέτες και φορείς ρόλων,

περιορισμένοι από την λογική και τις κοινωνικές πρακτικές του καπιταλιστικού

συστήματος.» (Giroux, 2010, σ. 66) [ όπως παρατίθενται στους Γούναρη, Γρόλιος

(2010)].

Συνεχίζοντας εξηγεί ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παρουσιάζουν μια

πλασματική εικόνα της πραγματικότητας στο ευρύ κοινό ώστε να μην μπορεί να

συνειδητοποιήσει τα αληθινά κοινωνικά προβλήματα. Αυτό κατά τον Giroux,

αποτελεί πρόβλημα της εκπαίδευσης γιατί υπό αυτές τις συνθήκες η διαπαιδαγώγηση

ενός ατόμου που θα αμφισβητεί την επικρατούσα κατάσταση και θα μάχεται για την

αλλαγή, καθίσταται δύσκολη (Bertrand Y, 1999) )[όπως παρατίθεται στους Γιαννίκα,

Χατζάκη, 2001].

Τέλος ο Giroux (2010) υποστηρίζει ότι τα σχολεία σύμφωνα με τις

ριζοσπαστικές απόψεις των υποστηρικτών της Κριτικής Παιδαγωγικής μπορούν να

αποτελέσουν χώρους δράσης και αντίστασης των μαθητών αφού χαρακτηρίζονται

από το «φανερό Αναλυτικό Πρόγραμμα» που είναι το Α.Π που προστάζει η κοινωνία

9

και το «κρυφό Αναλυτικό Πρόγραμμα» το οποίο διαμορφώνεται ανάλογα από τους

μαθητές, τους εκπαιδευτικούς.

2.2.Η Κριτική Παιδαγωγική και οι προοπτικές ενός σύγχρονου Αναλυτικού

Προγράμματος.

Η εκπαίδευση για «κοινωνική αλλαγή» που προτείνεται μέσα από τις θεωρίες

και τους υποστηρικτές της Κριτικής Παιδαγωγικής πραγματώνονται μόνο αν

επέλθουν αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του παραδοσιακού σχολείου. Στο

παραδοσιακό σχολείο ο εκπαιδευτικός ακολουθεί τους κανόνες που του προστάζει η

Πολιτεία, εγκλωβίζεται μέσα σε τακτικές και νόρμες διαπαιδαγώγησης και λειτουργεί

ως εκτελεστής προδιαγεγραμμένων κανόνων με προκαθορισμένο χρόνο.

Ο μαθητής ως αντικείμενο ή εργαλείο της εκάστοτε οικονομίας ή κοινωνίας

μαθαίνει μηχανικά ότι πρέπει να μάθει ή χρειάζεται να μάθει ώστε να φανεί χρήσιμος

στην κοινωνία του κεφαλαίου και του κέρδους.

Η αναγκαιότητα λοιπόν για ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα με αναμορφωμένα

Α.Π είναι επιτακτική. Το εκπαιδευτικό σύστημα ωστόσο «δεν δημιουργείται

αυθαίρετα, ούτε προκύπτει τυχαία. Είναι απόρροια των κοινωνικο-πολιτιστικών και

πολιτικο-οικονομικών συνθηκών» (Πυργιωτάκης, 2009, σ. 62).

Επιπρόσθετα όπως αναφέρει και ο Hass(1977)[ όπως παρατίθεται στον

Πέτρου(2004)] κάθε εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να «ανταποκρίνεται» στους εξής

«παράγοντες»:

Πρώτον, στις σύγχρονες μορφωτικές ανάγκες του λαού και στους αναπτυξιακούς

στόχους της χώρας, δεύτερον, στις αναπτυξιακές ανάγκες και τις προσδοκίες της νέας

γενιάς, τρίτον, στις αξίες που συνάπτονται με τη λειτουργία της κοινωνίας και το

10

ρόλο των κοινωνικών δυνάμεων και, τέταρτον, στην εξασφάλιση ίσων εκπαιδευτικών

ευκαιριών για όλους(σ. 1)

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τους παραπάνω παράγοντες τα αναμορφωμένα

Α.Π της χώρας θα πρέπει να στοχεύουν στην συνειδητοποίηση του ατόμου και στη

χειραφέτηση. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι πλέον ένα ρομπότ αναπαραγωγής

μορφωτικού υλικού αλλά « μετατρέπεται από μεταδότη γνώσεων σε ενεργό μέτοχο

στη διαδικασία της μάθησης, σε ένα κριτικό στοχαστή, έναν ερευνητή και συν-

ερευνητή των δικών του πρακτικών, αντιλήψεων και περιστάσεων» »(Μακράκης,

2000,σ. 25). Από την μεριά του ο μαθητής ως αυτόνομο, ελεύθερο και κριτικά

σκεπτόμενο άτομο, κρίνει τι μπορεί να είναι χρήσιμο για τον ίδιο, εκφράζει τις

επιθυμίες του.

Ακόμα μπορεί να διακρίνει και να ελέγξει τους διάφορους «περιορισμούς»

(Μακράκης, 2000,σ. 22) αφού έχει συνειδητοποιήσει την κοινωνική του υπόσταση.

Όπως αναφέρει ο Μακράκης(2000) οι «περιορισμοί» αυτοί διακρίνονται σε

«αντικειμενικούς» που είναι «οι θεσμοί, τα αναλυτικά προγράμματα, οι δομές και οι

κανονισμοί» και στους «υποκειμενικούς περιορισμούς» όπως «πρακτικές, θεωρίες,

πεποιθήσεις, γνωσιακά σχήματα, αξίες, στάσεις»(σ. 23).

Ένα σύγχρονο λοιπόν Α.Π Σπουδών για να επέχει προοπτικές Κριτικής

Παιδαγωγικής θα πρέπει να αποτάξει τις κομφορμιστικές τακτικές του παρελθόντος

και συνδυάζοντας την θεωρία με την πράξη κατά την διάρκεια της μάθησης να

σφυρηλατήσει την κριτική ικανότητα και να ενισχύσει την αυτόνομη δράση.

11

2.3.Η επιρροή της Κριτικής Παιδαγωγικής στα Ελληνικά Α.Π.

Μελετώντας τα σημερινά Α.Π της Ελλάδας παρατηρούμε ότι γίνονται

προσπάθειες ενσωμάτωσης των απόψεων των θεωρητικών της Κριτικής

Παιδαγωγικής. Συγκεκριμένα το Υπουργείο Παιδείας(2013) αναφέρει ότι η γενική

παιδεία πρέπει:

i) να συμβάλλει στην ανάδειξη και καλλιέργεια των ιδιαίτερων

ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων κάθε μαθητή,

ii) να του εξασφαλίζει τη δυνατότητα πρόσβασης σε ποικίλες πηγές

πληροφόρησης και αξιοποίησης της πληροφορίας για οποιοδήποτε θέμα,

iii) να καλλιεργεί την ικανότητα κριτικής ερμηνείας και ατομικών επιλογών

σύμφωνα με τις προσωπικές αξίες και ανάγκες,

iv) να καλλιεργεί την ικανότητα έκφρασης των σκέψεων και των απόψεων,

με την ανάπτυξη πνευματικών, κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και

iv) να καθιστά τους μαθητές ικανούς να συνεργάζονται με άλλα άτομα για

την επίτευξη κοινών στόχων αλλά και να ενεργούν υπεύθυνα. (σ. 3)

Μέσα από τις παραπάνω θέσεις του Υπουργείου διακρίνουμε στοιχεία Κριτικής

Παιδαγωγικής μιας και γίνεται αναφορά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της

ελεύθερης έκφρασης των απόψεων των μαθητών, του σεβασμού στην ατομικότητα

του κάθε μαθητή, της συνεργασίας και της ισότητας.

Ακόμη τονίζεται ότι σκοπός δεν είναι πλέον η αποστήθιση της γνώσης αλλά κριτική

επεξεργασία των γνώσεων ανάλογα με την προσωπικότητα του μαθητή.

Αναφέρεται συγκεκριμένα στο Γενικό Μέρος(2013) ότι «ο μαθητής θα πρέπει

να μάθει στο σχολείο κυρίως «πώς να μαθαίνει», ώστε να προσεγγίζει ενεργητικά και

δημιουργικά την παρεχόμενη γνώση»(σ. 3), όπως επίσης ότι οι μαθητές μπορούν «να

θέτουν υπό κρίση ή αμφισβήτηση αυτά που έχουν μάθει, να κατανοούν ή και να

12

προβλέπουν ακόμη, όσα πρόκειται να ακολουθήσουν κατά τη διάρκεια μιας

διδασκαλίας ».(σ.10)

Ωστόσο για να εξαλειφθούν ριζικά οι κομφορμιστικές θεωρίες του

παρελθόντος από τα σημερινά Α.Π χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια καθώς

όπως υποστηρίζει ο Πυργιωτάκης (2009) «τα αναλυτικά προγράμματα κατά το

μεγαλύτερο μέρος τους βασίζονται στις πολιτιστικές αξίες των ανώτερων κοινωνικών

στρωμάτων και ταυτόχρονα οι διαδικασίες και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την

επίτευξή τους προσιδιάζουν περισσότερο στην κουλτούρα των παιδιών από τα

στρώματα αυτά»(σ. 192).

Τα παιδία των κατώτερων κοινωνικών τάξεων θα πρέπει για να

προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον να «ανακοινωνικοποιηθούν»(σ .192)

δηλαδή αναγκάζονται να απορρίψουν τη γλώσσα του ενίοτε φυσικού τους

περιβάλλοντος και να υιοθετήσουν τους «γλωσσικούς κώδικες» του

σχολείου(Πυργιωτάκης, 2009, σ. 193).

Για αυτές τις ανισότητες μάχεται η Κριτική Παιδαγωγική και οι εκπαιδευτικοί

που την υποστηρίζουν, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να εκλείψουν από το σημερινό

σχολείο και τα σύγχρονα Α.Π Σπουδών.

13

2.4.Το γνωστικό αντικείμενο της Πληροφορικής στην εκπαίδευση και η συνεργασία

της με τις θεωρίες της Κριτικής Παιδαγωγικής.

Κάνοντας μια ανασκόπηση στο Γενικό Μέρος των Α.Π της Ελλάδας αλλά και

του Α.Π του μαθήματος της Πληροφορικής διαπιστώνει κανείς την σημαντικότητα

που δίνει το Υπουργείο στην ένταξη των νέων τεχνολογιών σε όλες τις βαθμίδες της

εκπαίδευσης. Στο Γενικό Μέρος των Α.Π του Υπουργείου διαβάζουμε μεταξύ άλλων

ότι ένας από τους «κύριους άξονες» της εκπαίδευσης είναι η «η προετοιμασία[των

μαθητών] για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και

επικοινωνίας» (Υπουργείο Παιδείας, 2013, σ.3).

Όπως τονίζει ο Μακράκης (2000):

Ο τεχνολογικός ντετερμινισμός , υποστηριζόμενος από μια εργαλειακή

λογική και ένα τεχνικό ενδιαφέρον για την γνώση , οδηγεί στην άποψη ότι η

τεχνολογία μπορεί να λύσει όλα τα κοινωνικά και παιδαγωγικά προβλήματα.

Αυτή η τεχνοκρατική λογική κυριαρχεί στη χρήση των νέων τεχνολογιών

στη σχολική εκπαίδευση , παρά τις όποιες αντιστάσεις και αναλύσεις περί

του αντιθέτου(σ.20).

Συμφωνούμε ότι οι νέες τεχνολογίες συναντούνται πλέον σε όλες τις

εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου και τείνουν να χρησιμοποιούνται στο μεγαλύτερο

μέρος των καθημερινών τους δραστηριοτήτων.

Ωστόσο με ποιο τρόπο θα πρέπει να γίνουν μέρος της εκπαιδευτικής

διαδικασίας είναι ένα κεφάλαιο προς συζήτηση, αφού «δεν είναι πολιτισμικά και

πολιτικά ουδέτερες. Η τεχνολογία , όπως και η εκπαίδευση , δεν αναπτύσσεται σε

κοινωνικό κενό»( Μακράκης, 2000,σ. 21).

14

Ο τεχνολογικός αλφαβητισμός που αναφέρεται συχνά στα Α.Π «περιέχει μία

πολιτική διάσταση» ( Μακράκης, 2000,σ. 21) και θα πρέπει να εξετάσουμε ενδελεχώς

«τι είδος γνώσεων και αξιών μπορούν να κοινωνικοποιήσουν και να μορφώσουν ένα

άτομο» (Giroux, 1998, σ. 21)[όπως παρατίθεται στο Μακράκη, 2000].

Διαβάζοντας κανείς το Α.Π του μαθήματος της Πληροφορικής διαπιστώνει

ότι στο μεγαλύτερο μέρος του οι ειδικοί στόχοι της διδασκαλίας του μαθήματος σε

όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες είναι άκρως τεχνοκρατικοί, με μόνη εξαίρεση τους

ειδικούς στόχους που αναφέρονται στα πνευματικά δικαιώματα, στην συνεργασία και

στις επιδράσεις των υπολογιστών στην εργασία αλλά και στην καθημερινή ζωή οπού

οι μαθητές καλούνται να κρίνουν κριτικά την χρήση τους. Ακόμα και οι

δραστηριότητες που προτείνονται δεν φαίνεται να ακολουθούν τις θεωρίες της

Κριτικής Παιδαγωγικής μιας και στο θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων

παραδείγματος χάριν, στο Α.Π προτείνεται το εξής «Ζητείται από τους μαθητές να

συλλέξουν στοιχεία που να αναφέρονται στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας

και αναπτύσσεται διάλογος»(σ. 420).

Δεν θεωρούμε ότι μια τέτοια δραστηριότητα θα βοηθήσει τους μαθητές να

κατανοήσουν την έννοια του δικαιώματος και κατ’ επέκταση του πνευματικού.

Διαφαίνεται ότι με το συγκεκριμένο Α.Π στόχος του Υπουργείου είναι να

εξειδικευτεί ο μαθητής στα εργαλεία που προσφέρονται από τους υπολογιστές, ώστε

να ταυτιστεί και να μετασχηματιστεί και ο ίδιος σε εργαλείο παραγωγής!;

15

Πάραυτα οι προεκτάσεις, με την βοήθεια του υπολογιστή, στα υπόλοιπα

μαθήματα που προτείνονται από το Α.Π της Πληροφορικής δημιουργούν τις

προϋποθέσεις για Κριτική Παιδαγωγική.

Ο Μακράκης(2000) εξηγεί:

Είναι ,όμως, γεγονός ότι τα προσδοκώμενα οφέλη από την χρήση των νέων

τεχνολογιών στη διδασκαλία και τη μάθηση καθορίζονται πολλές φορές από

παράγοντες που έχουν να κάνουν περισσότερο με την παιδαγωγική διάσταση

και το γνωσιακό / μαθησιακό υπόβαθρο των υπερμεσικών ή άλλων νέων

τεχνολογιών και το ευρύτερο εκπαιδευτικό περιβάλλον παρά με την

τεχνολογία αυτή καθεαυτή(σ. 39).

Με έναυσμα την παραπάνω διαπίστωση μπορούμε να πούμε ότι ο Έλληνας

μαθητής μαθαίνει κομφορμιστικά να χρησιμοποιεί το υπολογιστή, ώστε να μπορεί να

τον βοηθήσει, να αναπτύξει την κριτική του σκέψη σε άλλα μαθήματα.

Ένας σημαντικός παράγοντας Κριτικής Παιδαγωγικής στο μάθημα της

Πληροφορικής είναι ότι ο μαθητής δύναται τις περισσότερες φορές να συνδυάζει την

θεωρία με την πράξη και σε κάποιο βαθμό αυτό ενισχύει την συνειδητοποίηση του.

Αυτή την προσέγγιση στη χρήση των υπολογιστών στα σχολεία ονομάζει ο

Μακράκης(2000) «εφικτή-μικτή» προσέγγιση. Όπως λέει καθοριστικό ρόλο σε αυτό

το «πρότυπο» ένταξης των υπολογιστών στη εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται

«συνδυασμός ενός ανεξάρτητου μαθήματος γενικών γνώσεων με την ταυτόχρονη

προοδευτική ενσωμάτωση του υπολογιστή ως εργαλείου υποστήριξης της μάθησης

και της διδασκαλίας στα μαθήματα του Α.Π.»(σ. 37).

Θα αναλύσουμε παρακάτω αν με την βοήθεια ενός εκπαιδευτικού λογισμικού

μαθήματος που δεν έχει σχέση με την Πληροφορική, ο μαθητής μαθαίνει να

16

σκέφτεται κριτικά και κατά πόσο ενσωματώνονται στην εκπαιδευτική πράξη οι

θεωρίες της Κριτικής Παιδαγωγικής.

2.4.1 Επισκόπηση του εκπαιδευτικού λογισμικού Ενέργεια.

Το Υπουργείο προτείνει στους εκπαιδευτικούς αρκετά εκπαιδευτικά

λογισμικά για την διδασκαλία όχι μόνο του μαθήματος της Πληροφορικής αλλά και

των υπολοίπων μαθημάτων του Α.Π.

Ερευνώντας το εκπαιδευτικό λογισμικό Ενέργεια το οποίο πραγματεύεται την

εκμάθηση μορφών Ενέργειας στους μαθητές Γυμνασίου και λαμβάνοντας ως

παράδειγμα το μάθημα για τις Πηγές Ενέργειας εξετάζουμε της προτεινόμενες

δραστηριότητες οι οποίες αποσκοπούν στην συνειδητοποίηση των μαθητών μέσω της

σύνδεσης με το περιβάλλον που ζουν του ρόλου της ενέργεια στο σπίτι.

Με την βοήθεια των οθονών του λογισμικού και των οπτικοακουστικών

ερεθισμάτων(προσομοιώσεις, video, εικονικά εργαστήρια, μικρόκοσμους) ο μαθητής

αντιλαμβάνεται τον ρόλο της ενέργειας στη ζωή του και πως η αλόγιστη κατανάλωση

της, επηρεάζει αυτόν και τους γύρω του.

Προτείνεται ακόμη οι μαθητές να πειραματιστούν με την ενέργεια που

καταναλώνουν στο σπίτι τους συμπληρώνοντας ένα πίνακα που του δίνεται από τον

καθηγητή για να εντοπίσουν ποιες συσκευές καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια.

Σε μία άλλη δραστηριότητα κάνοντας ερεύνα στο Διαδίκτυο οι μαθητές

αντιλαμβάνονται ότι η σύγχρονη ζωή απαιτεί μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας οι

οποίες όμως έχουν εξαντληθεί. Πως θα μπορούσε ο καθένας μας να εξοικονόμησει

ενέργεια; Γιατί είναι σημαντικό; Πως ανανεώνεται η ενέργεια;

17

Με τον διάλογο μεταξύ των μαθητών αλλά και την συμμετοχή του καθηγητή

ακούγονται οι απόψεις των μαθητών.

Με την βοήθεια λοιπόν του υπολογιστή οι μαθητές κατανοούν την

προβληματική των Πηγών Ενέργειας και παροτρύνονται να δράσουν.

3.Συμπεράσματα

Η Κριτική Παιδαγωγική αποτελεί ένα βήμα αναβάθμισης της σύγχρονης

εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα ωστόσο η πορεία προς αυτήν την κατεύθυνση βαίνει με

αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς.

Ο Giroux(2010) σε μία προσπάθεια κριτικής, αντιπαραβάλλει τις

ριζοσπαστικές και τις φιλελεύθερες θεωρίες, τονίζει ότι μειονέκτημα της Κριτικής

Παιδαγωγικής αποτελεί το γεγονός ότι οι «θεωρίες της αντίστασης» όπως τις

ονομάζει, δεν έχουν καταφέρει να αντιληφθούν την επίδραση των «προβληματικών

σημείων» των «θεωριών της αναπαραγωγής» επάνω τους.(σ. 69) Επιπρόσθετα ούτε

έχουν καταφέρει από την άλλη να αξιοποιήσουν αυτά τα στοιχεία των «θεωριών της

αναπαραγωγής» που είναι σημαντικά και «ουσιώδη» για την ανάδειξη των θεωριών

της Κριτικής Παιδαγωγικής στην εκπαίδευση(σ. 69).

Η Κριτική Παιδαγωγική σίγουρα δεν είναι τέλεια υπάρχουν ακόμα πολλές

παράμετροι που θα πρέπει να εξεταστούν. Σίγουρα όμως μέσα από τις θεωρίες που

πρεσβεύει ανοίγονται νέοι ορίζοντες για την εκπαίδευση.

18

Βιβλιογραφία

Βιβλία

Γούναρη, Π. και Γρόλιος, Γ.(2010). Κριτική Παιδαγωγική. Αθήνα: εκδ. Gutenberg.

Κωνσταντίνου Χ.Ι.(1997). Σχολική Πραγματικότητα και Κοινωνικοποίηση του

Μαθητή. Αθήνα: εκδ. Gutenberg.

Μακράκης, Β.Γ.(2000). Υπερμέσα στην εκπαίδευση. Μια κοινωνικο-εποικοδομιστική

προσέγγιση. Αθήνα: εκδ. Μεταίχμιο.

Νικολακάκη, Μ. (επ) (2011). Η Κριτική Παιδαγωγική στον Νέο Μεσαίωνα. Αθήνα:

εκδ. Σιδέρης.

Πυργιωτάκης, Ι.Ε.(2009).Εισαγωγή στην παιδαγωγική επιστήμη. Αθήνα: Ελληνικά

Γράμματα.

Φρέιρε, Π. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου, μτφρ. Γ. Κρητικός. Αθήνα: εκδ.

Ράππα.

Άρθρα

Πέτρου, Α. (2004). «Τα εκπαιδευτικά συστήματα και ο τρόπος που θα γίνουν αυτό

που δεν είναι σήμερα», στο Εκπαιδευτικές καινοτομίες για το σχολείο του μέλλοντος,

Π. Αγγελίδης και Γ. Μαυροειδής, 2 τόμοι. Αθήνα: εκδ. Τυπωθήτω, τ. Α΄, σσ.145-167.

Γιαννίκας, Α., Χατζάκη Σ.(2001). Παγκοσμιοποίηση και κριτική παιδαγωγική. Στο

Ν. Ζούκης & Θ. Μητάκος (επ), Ελληνική Παιδεία και Παγκοσμιοποίηση. Πρακτικά

1ου

Διεθνούς Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος (σσ 1-2).Ναύπλιο.

Ανάκτηση από το Διαδίκτυο

Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2013). Αναλυτικά

Προγράμματα Σπουδών, στο http://www.pi-schools.gr/programs/depps/

Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2013). Εκπαιδευτικό

Υλικό, στο http://e-yliko.gr/resource/supportmaterial/EduAll.aspx .