KINALIMUTANG PAMANA

Isang Pag-aaral sa mga Heritage Site sa Binondo, Lungsod ng Maynila

Isang Tesis na Isinumite sa

Kolehiyo ng Malalayang Sining

Pamantasang De La Salle – Maynila

Bilang isa sa mga tugon sa

mga kahilingan para sa Digring

Batsilyer ng Sining ng Araling Pilipinas

Medyor sa Filipino sa Mass Media

ni

Stephen John A. Pamorada

2014

DAHON NG PAGPAPATIBAY

Ang nakalakip na tesis, na may pamagat na

KINALIMUTANG PAMANA

Isang Pag-aaral ng Heritage Sites sa Binondo, Lungsod ng Maynila

na isinulat at isinumite ni

STEPHEN JOHN A. PAMORADA

bilang isa sa mga Tugon sa mga kahilingan

para sa Digring Batsilyer ng Sining sa Araling Pilipinas

Medyor sa Filipino sa Mass Media

ay Matagumpay na Dumaan sa Pagsusuri.

_________________________________

Dr. Jose Victor Z. Torres

Tagapayo

__________________________ __________________________

Prop. Lilibeth R. Oblena-Quiore Dr. Ma. Rita R. Aranda Panelista Panelista

_______________________________

JOSEFINA C. MANGAHIS, Ph.D.

Tagapangulo, Departamento ng Filipino

Tinanggap bilang isa sa mga Tugon sa mga

sa mga Kahilingan para sa Digring Batsilyer ng Sining

sa Araling Pilipinas Medyor sa Filipino sa Mass Media

__________________________

JULIO C. TEEHANKEE, Ph.D.

Dekano, Kolehiyo ng Malalayang Sining

ABSTRAK

Ang tesis na ito ay patungkol sa heritage sites ng Pilipinas sa anyo ng mga

sinaunang istruktura at iba pang pook sa mga distrito ng Binondo at San Nicolas sa

Lungsod ng Maynila (Sa riserts na ito, ang Binondo at San Nicolas ay ituturin bilang

iisang Binondo.), gamit ang konseptuwal na balangkas ni Dr. Fernando Zialcita

tungkol sa district studies. Ang mga distritong ito ay tahanan sa maraming pook na

itinatayo bago sumapit ang Ikalawang Digmaang Daigdig, at sila ay tahimik na saksi

sa mayamang nakaraan hindi lamang ng Binondo, kundi maging ng lungsod na siyang

Kabisera ng bansa. Sa kasamaang palad, patuloy ang paggiba sa mga ito at ang

madalas na ipinapalit ay mga modernong gusali na masasabing mas mababa ang

kalidad o ang gamit kumpara sa pinagpalitan nito.

Kaya naman nagsawa ng komprehensibong sarbey at pag-iimbentaryo sa

lahat ng potensyal at tukoy na pre-war heritage sites sa Binondo ng sa gayon ay makita

ang magnityud ng kanilang pananatili sa lugar at magamit din ang nagawang tala

bilang referens sa hinaharap at alinsunod din sa hangad ng gobyerno na masuri ang

mga ito. Makikita ang baryasyon ng mga estilo ng arkitektura ng mga istruktura sa

distrito, na nagpapakita ng natatanging karakter ng mga ito na makikita lamang sa

naturang lugar.

Kaugnay rito, titingnan din ang papel ng gobyerno sa pangangalaga ng mga

heritage site na ito, gaya ng tungkulin ng partikular na mga personalidad sa

pamahalaan, at batas na naglalaman ng polisya at pamantayan sa pagtukoy at

pagprotekta sa mga nasabing istruktura. Sa tulong ng mga bagay na ito, mahihinuha

ang mga bagay na dapat gawin sa hinaharap upang matanto ang potensyal ng mga

heritage sites sa Binondo, at makagawa ng plan tungo sa sustainable development ng

distrito.

PASASALAMAT AT PAG-AALAY

Sa wakas, inihahandog ng inyong lingkod ang abang akdang ito na

produkto ng dugo, pawis, at luha, na minulat ng dinurog-durog na mga saksi

ng ating kasaysayan sa anyo ng mga sinaunang pook at istruktura.

~

Una, sa lahat, nag-uumapaw at hindi matatapos kailanman na

pasasasalamat sa Poong Maykapal, ang Diyos ng sanlibutan, ang Panginoong

naghirang upang ako’y maging isang Pilipino. Lahat ng bagay ay umaayon sa

Inyo dahil lahat ng Inyong plano para sa akin, sa iba, sa Kalikasan, at sa

Bayan ay perpekto. LORD, hindi ko deserve lahat ng biyayang ibinibigay

Ninyo sa isang abang lingkod na katulad ko! Tunay ngang ang iyong awa at

grasya ay laging bago sa bawat umaga (Panaghoy 3:23). At naramdaman ko

ito nang lubos lalo na noong mga panahon na sinusulat ko ang tesis na ito sa

gabay Niyo. Ang lahat ng pagsisikap at karanasan na aking pinagdaanan

noon, ngayon, at tungo sa walang hanggan ay testamento ng Iyong kabutihan

at kaluwalhatian. Ang tesis na ito ay pisikal na manipestasyon ng Inyong

second chance at unending grace. Maraming maraming salamat!

Ikaw ang aking first love dahil minahal Mo ako una sa lahat (I Juan

4:19). Panginoong Hesus, tunay na mananatili ka sa aking puso,

magpakailanman. Bathala nawa!

~

Sa mga kapwa mag-aaral ko sa kursong AB-PHM (Philippine Studies

major in Filipino in Mass Media), maraming salamat sa mga pinagsamahan

natin sa ilang termino ng majors natin. Salamat sa lahat ng kasiyahan sa loob

at labas ng classroom, pakikiramay sa mga paghihirap sa subjects, at ang mga

YOLO sa kung saan-saan! Congrats sa iyo na nakatapos na rin ng inyong

thesis. Maunang gagradweyt ang marami sa inyo, sige i-enjoy niyo ang buhay

sa labas ng La Salle. Welcome to the world of the unemployed. Joke! Pero

hindi ko talaga malilimutan ang lahat ng pinagsamahan natin. Dalangin ko na

gamitin niyo ang pinag-aralan natin para sa pagsusulong ng wika, kultura, at

midya sa Pilipinas. Maraming salamat!

Kayo ang aking lakas. Saksi tayo na ang PHM ay ang

pinakamasayang kurso at may pinakamagulong mga estudyante sa La Salle!

Mabuhay tayong lahat!

~

Sa bumubuo ng Departamento ng Filipino sa pangunguna ng

Tagapangulong si Dr. Jo Mangahis, maraming salamat! Sa aking mga naging

propesor sa majors, ang inyong itinuro sa silid-aralan ay sisikapin kong

dalhin sa mga daranasin ko sa hinaharap. Sa aking mga panelista sa depensa,

ang reyna ng Sagada na si Miss Lilibeth Oblena-Quiore at kapwa taga-

Binondo na si Dr. Rita Aranda, salamat sa inyong mga papuri, puna, at

mungkahi. Kay Dr. Madula, sir Rowie ha?! Hehe. Salamat talaga sa lahat, sa

suporta at paalala, lahat-lahat, lalo na sa extension ng deadline ng submission

ng tesis. Muli, sa lahat ng taga-FilDept, maraming salamat sa encouragement.

Lalo na sa panahon na nawalan na ako ng tiwala sa sarili na ipagpatuloy ang

tesis na ito, maraming maraming salamat sa inyong pangalawang

pagkakataon.

Kayo ang aking motibasyon. Ang wika, kultura, at midyang Pilipino

ay patuloy na isusulong sa labas ng Pamantasan at lagpas pa sa K-12!

Mabuhay kayong lahat!

~

Sa aking awesomest thesis adviser, sir Vic Torres, maraming salamat!

Hindi ako nagkamali na tumawid sa kabilang bakuran ng History Department

upang piliin kayo bilang mentor, at salamat din sa pagtanggap sa akin. Dahil

po rito ay natupad kahit papaano ang orihinal kong pangarap na maging isang

History major na siyang first choice ko talaga sa La Salle. Lahat ng inyong

history trivia at craziness ng mga post niyo sa Facebook ay nagbibigay sa

akin ng bagong kaalaman at kaaliwan. Ang inyong karunungan sa kasaysayan

ay hindi ko mapapantayan. Paumanhin na hindi ako nakapagpakonsulta sa

inyo nang madalas para sa aking tesis dahil ang intensyon ko naman ay para

hindi rin kayo mahirapan, at tsaka ang sambit niyo naman sa akin ay alam ko

naman ang ginagawa kong pag-aaral. Ano’t ano pa man, maraming salamat

talaga sa pagtatanggol sa akin noong aking depensa ng tesis, at higit sa lahat,

sa inyong mga payo.

Ikaw ang aking source of wisdom tungkol sa history at sa heritage ng

Maynila at ng Pilipinas. Wazak na wazak na ang diwa ng kasaysayan sa

pamamagitan ninyo. Haha! Mabuhay po kayo!

~

INIAALAY KO ANG TESIS NA ITO SA…

… aking mga magulang, Imee at Rey Pamorada, sampu ng aking mga

kapatid, Andrew James at Rachel Joy. Maraming salamat sa inyong

pagmamahal, gabay, probisyon, pag-aalala, at comfort lalo na sa mga

panahong pagod na pagod na ako sa tesis na ito.

Kayo ang aking buhay.

~

… mga kapwa ko advocates sa pangangalaga ng cultural heritage ng

Pilipinas. Partikular sa aking mga kasama sa Heritage Conservation Society

at Kapitbahayan sa Kalye Bautista: kasama niyo ako palagi sa laban! Ang

inyong pagsisikap at sakripisyo ang dahilan kung bakit ko talaga ginawa ang

tesis na ito. Sisiguraduhin kong hindi makakalimutan ang inyong ambag sa

Bayan!

Kayo ay tunay na mga bayani ng Pilipinas!

~

…. mahal kong Maynila, ang aking lupang tinubuan. Ang dakilang Lungsod

na marangal at kikilalanin kailanman. Ang iyong luwalhati ay bubuhayin

kong muli. Ang iyong mayamang kasaysayan at mga saksi ng iyong

karilagan sa anyo ng mga heritage site ay aking ipagtatanggol kailanman.

Ikaw ang aking inspirasyon.

Mabuhay ang lahat. Mabuhay ang Pilipinas!

Mabuhay ang dakilang pamana ng Bayan!

Bathala nawa!

- - Stephen “Penpen” Pamorada

-

-

TALAAN NG NILALAMAN

DAHON NG PAGPAPATIBAY

ABSTRAK

PASASALAMAT AT PAG-AALAY

KABANATA 1: Introduksyon.............................................................................................11

Paglalahad ng Suliranin..............................................................................................14

Kahalagahan ng Pag-aaral..........................................................................................15

Daloy ng Pag-aaral.....................................................................................................18

Depinisyon ng mga Termino......................................................................................21

KABANATA 2: Rebyu ng Kaugnay na Pag-aaral............................................................15

Mga Kaugnay na Pag-aaral sa Heritage Site..............................................................24

Mga Kaugnay na Pag-aaral Tungkol sa Konseptuwal na Balangkas........................ 25

Mga Kaugnay na Pag-aaral Tungkol sa Binondo.......................................................42

KABANATA 3: Metodolohiya.............................................................................................50

Teksto ng Pananaliksik...............................................................................................51

Paraan ng Pagkalap ng Datos.....................................................................................56

Konseptuwal na Balangkas.........................................................................................57

Kalendaryo ng Pananaliksik.......................................................................................62

KABANATA 4: Heritage Sites sa Binondo....................................................................... 64

Mga Pamantayan ng Pagiging Isang Heritage Site....................................................65

Kasaysayan ng mga Istruktura sa Binondo.................................................................71

Estilong Arkitektural sa Binondo...............................................................................74

Identipikasyon ng Heritage Sites at Pag-iimbentaryo................................................84

Sintesis........................................................................................................................94

KABANATA 5: Papel ng Pamahalaan sa Heritage Sites................................................104

Nasyonal na Lebel....................................................................................................106

Lokal na Lebel......................................................................................................... 109

Ang Batas Pang-heritage: Ang National Cultural Heritage Act of 2009..................112

Iba Pang Posibilidad................................................................................................. 124

KABANATA 6: Paghihinuha............................................................................................130

Konklusyon...............................................................................................................130

Rekomendasyon....................................................................................................... 136

TALASANGGUNIAN........................................................................................................139

APENDIKS A: Mga Pigura...............................................................................................142

APENDIKS B: Talaan ng Imbentaryo.............................................................................151

KABANATA 1

Introduksyon

“Ang isang lungsod na walang mga lumang gusali ay maihahantulad sa isang tao na walang

alaala.” – Graeme Shankland

Sa nabanggit na kataga ng isang city planner sa Britanya ay naipahayag ang kahalagahan ng

pangangalaga sa mga lumang istruktura sa isang tukoy na lugar. Ang mga naturang istruktura ay

tahimik na saksi sa nakaraan ng lugar na kinalalagyan nito at ang patuloy na pagdebelop ng nasabing

lugar sa paglipas ng panahon, at hindi maikakaila na sa ilang banda ay maituturing na makabuluhan

at makasaysayan. Sila ay bahagi ng “heritage” o pamana ng isang lugar, kaya naman kadalasan ay

tinatawag din silang heritage buildings o heritage sites. Ang mga bagay na maituturing heritage ay

makikita sa anyo ng mga lumang bahay, gusali, simbahan, monumento, tulay, at iba pa, na mauuri

bilang makabuluhan sa aspeto ng aestetika, arkitektura, kasaysayan at lipunan, at naging isa na ring

landmark sa isang lugar.

Bilang kolektibong termino, mauuri rin ang mga istruktura na ito sa kategorya ng built

heritage, o sa wikang Filipino ay “pamanang binanghay” (bagamat alang-alang sa tesis na ito,

gagamitin ang salitang “built heritage” para sa mas madaling pagkauunawaan). Ang pananatili ng

built heritage na ito ay nagpapatunay ng pagiging unique ng isang lugar at nagpapakita ng

ekspresyon ng mga miyembro ng komunidad bilang tugon sa nangyayari sa kanyang paligid at

pakikipag-ugnayan sa iba pang bahagi ng lipunan. Samakatuwid, ang mga heritage landmark na ito

ay bahagi ng pagbuo sa kultural, historikal, at sosyal na identidad ng isang depinidong lugar.

Hindi makakaila na isa ang Lungsod ng Maynila sa mga pangunahing lugar sa Pilipinas na

nagpapakita ng isang urbanong pamayanan na may mayamang heritage, bilang ito ang Kabisera ng

Pilipinas sa loob ng maraming siglo at hindi maitatangging sentro ng kasaysayan, kultura, at

kalakalan sa bansa. Sa paglipas ng panahon ay maraming mga nagtatayugang bahay, gusali at iba

pang pook ang matatagpuan sa lungsod, kaya naman minsan itong tinawag na Pearl of the Orient at

Paris of the East dahil sa mga naggagandahang mga tanawin dito. Gayunman, nakalulungkot isipin

na karamihan sa mga gusaling ito ay naglaho na nang tuluyan nang sumapit ang Ikalawang

Digmaang Pandaigdig, kung saan nasira ang karamihan sa mga ito sa gitna ng labanan, habang ang

mga natira ay muling isinaayos at napreserba upang maging testamento ng isang bahagi ng

makasaysayan at nostalhikong nakaraan. Marami sa mga ito ay naging landmark na ng lugar na ito,

at nakatatak na sa alaala ng mga tagaroon, partikular ang mga nakatatandang henerasyon.

Ngunit sa kasawiang palad, unti-unti na itong nawawala dahil kapansinpansing sunud-sunod

ang demolisyon na nangyayari sa mga heritage site sa maraming bahagi ng lungsod, at ang pinapalit

kadalasan ay mga modernong istruktura na matatayang mas mababa ang halaga sa aspeto ng disenyo

at gamit (function). Ito ay sa kabila ng kultural na kahalagahan ng mga ito sa lugar at ang

pagkakaroon ng batas at ahensiya sa lokal at nasyonal na pamahalaan na dapat sana ay pumoprotekta

sa mga ito. Bilang pag-uugnay, sa isang sanaysay ng isang heritage conservation architect na si

Augusto Villalon, isinaad nitong hindi mukhang 400 taong gulang na ang Maynila dahil hindi

sinasalamin ng lungsod ang kasaysayan nito sa anyo ng mga makalumang lugar na tila ay tuluyan ng

naglaho dahil mas prayoridad ang modernisasyon na nagpapawala sa pagiging espesyal ng lugar

(Villalon 42). Ang mga pangyayaring katulad nito ay malimit na makikita sa iba’t ibang distrito ng

Maynila, na masasabing may kani-kaniyang kultura at ipinagmamalaking heritage. Tila bigong

makita ng pamahalaan at ng mismong mamamayan ang kritikal na papel ng konsepto ng heritage sa

pag-revitalize ng lungsod, marahil dulot din ng maling pagpaplano at vision. Ang resulta ng pagsira

sa makasaysayang distrito, ani Villalon, ay ang pagkawala ng indibidwal na maka-Pilipinong

personalidad ng isang lungsod.

Isa ang distrito ng Binondo sa mga heritage district ng Lungsod ng Maynila na nagtatampok

ng natatanging kasaysayan at kultura. Matatagpuan dito ang malaking komunidad ng mga Tsinoy

(Filipino-Chinese) sa Maynila at Pilipinas, kung saan mapapansin ang paghalo ng tradisyon ng mga

Tsino at Pilipino. Mula sa pagkatatag nito bilang isang Dominikanong misyon para sa mga dayuhang

Tsino noong 1594 (De Viana 16) hanggang sa maging isang sentro ng komersyo sa kabisera noong

ika-20 daantaon at ngayon ay kilala sa karamihan bilang ang Chinatown ng Pilipinas, makikita ang

laki ng ikinaunlad ng komunidad dito. Bukod sa Katolikong Simbahan ng Binondo at ang Plaza San

Lorenzo Ruiz na matatagpuan sa sentro ng komunidad, makikita sa mga lansangan at eskinita nito

ang mga natatagong kayamanan sa anyo ng mga luma ngunit significant (sa aspetong arkitektural) na

mga bahay at gusali na itinayo karamihan noong ika-19 hanggang ika-20 daantaon. Ilan pa sa mga

interesanteng lugar sa Binondo na bumubuo sa pagiging heritage district nito ay ang Kalye ng

Rosario (ngayon ay Kalye Quintin Paredes) na tinaguriang “Principal Chinese Business Street” (SL

Co.); Kalye Escolta, na tinawag na pangunahing komersyal na lansangan at sikat na shopping area

ng Maynila; at ang komunidad ng San Nicolas, na bagamat sa kasalukuyang politikal na

pagkahiwalay mula sa Binondo ay itinuturing at tinatawag pa rin bilang bahagi ng nahuli.

Ngunit hindi rin ligtas ang distrito ng Binondo sa patuloy na komersyalisasyon na

nangyayari sa Lungsod ng Maynila, at ito ay nagdadala ng panganib sa mga heritage site na

matatagpuan dito. Makikitang napagigitnaan ang mga heritage na bahay at gusali ng mga

nagdadambuhalang makabagong istruktura, na balang araw ay tila lalamunin na rin ng

modernisasyon. Kadalasan, pinapalitan ang mga ito ng mall, condominium, at iba pang komersyal na

establisimyento, habang ang iba ay kinalimutan na at unting-unting napaglilipasan ng panahon at

hinahayaan na lamang masira. Sa katunayan, ang ilan sa mga ito ay giniba o kasalukuyang ginigiba

sa durasyon ng pagsasagawa ng tesis na ito. Ang sariling identidad ng Binondo ay maaaring tuluyang

maglaho o mapalitan bilang isang komersyalisadong distrito na walang kaluluwa, o ika nga ng

naunang kataga, walang alaala.

Paglalahad ng Suliranin

Sa maraming pagkakataon sa ibat’t ibang lugar sa Pilipinas ay tila hindi nabibigyan ng

pansin at halaga ang potensyal ng mga heritage site upang maging testamento ng natatanging

prestihiyo (prestige) at pagkakakilanlan (identity) ng lugar. Isa sa mga maliwanag na dahilan nito ay

mas pagkiling ng mga stakeholder ng lugar (mga residente, negosyante, lokal na politiko sa

Binondo) sa modernisasyon, pagiging praktikal, at ang mas pagpapalawig ng kita. Ang konsepto na

ito ay ironikal na maia-apply sa Lungsod ng Maynila, na dapat sana ay siyang sentro ng kasaysayan

at kultura bilang ito ang Kabisera ng Pilipinas, at nagtatampok ng mga tanawin na nagpapakita ng

kayamanan ng pamana ng bansa.

Isang nakapanlulumong kalakaran maituturing, partikular sa distrito ng Binondo na siyang

focus ng pananaliksik na ito, ang walang habas o atubiling paggiba sa mga lumang ngunit

makabuluhang (significant) istruktura kapalit ang mas modernong istruktura, o kung hindi naman

kaya ang pagsasagawa ng hindi kanais-nais na alterasyon sa anyo at detalye ng mga ito. Hindi

lamang ang mga istrukturang ito bilang isang independyenteng entidad, ngunit ang pagtingin sa mga

ito bilang may koneksyon sa sosyokultural na aspeto ng distrito, maging sa kapaligiran nito na

patuloy ding nagbabago at kung minsan ay hindi na nagiging angkop sa pagprotekta sa mga heritage

site. Kung hindi ito bibigyan ng aksyon kaagad, mawawala na nang tuluyan ang dapat sana’y

ipinagmamalaking heritage ng Binondo.

Sa kalinawagan ng mga bagay na nabanggit, layunin ng papel na sagutin ang sumusunod:

Pangunahing Suliranin:

Ano ang papel ng heritage sites sa kasalukuyang kalagayan ng distrito ng Binondo?

Mga Tiyak na Suliranin:

(1) Ano ang mga heritage site na makikita sa Binondo?

(2) Ano ang pagtingin ng pamahalaan sa mga heritage site sa Binondo?

Kahalagahan ng Pag-aaral

Higit kailanman, naniniwala ang mananaliksik ng tesis na ito na napakahalaga at

napapanahong gawan ng pag-aaral ang naturang paksa ng masasabing kinalimutang pamana ng

Binondo sa ngayon sa pangunahing dahilan na maaaring tuluyan ng mawala sa alaala ng komunidad

at ng mas malaking lipunan ng Maynila at ng Pilipinas ang kabuluhan ng pagiging heritage district

nito at ang pangangalaga sa mga heritage na istruktura sa lugar. Tumatakbo ang oras at mabilis na

nagaganap ang pagbabago ng pisikal na itsura ng landscape ng distrito dulot ng patuloy na pagwasak

sa mga nasabing istruktura. Kung tuluyang mawawala ang konsepto ng pagiging isang heritage

district ng Binondo, magiging ignorante ang kasalukuyang henerasyon sa dapat sana ay pamana na

dapat nilang kahangaan, pangalagaan, ipagmalaki at ipasa sa susunod na henerasyon na inaasahan

gagawin din ang parehong aksyon.

Laganap sa buong Pilipinas ang konsepto ng modernisasyon at komersyalisasyon bilang

patunay ng kaunlaran ng isang lugar at ng komunidad nito. At hindi naman buong sinasalungat ng

mananaliksik ng pag-aaral na ito ang halaga rin ang naturang konsepto upang magbukas pa ng ibang

oportunidad ng inobasyon. Ngunit nais na bigyang-diin na hindi lamang ang mga ito ang dapat

maging batayan ng pagiging maunlad ng isang pamayanan, at sa katunayan ay magiging mapanganib

sa preserbasyon ng pamana ng isang lugar. Nakakatakot isipin kung ang magiging bagong

pagkakakilalan na isang makasaysayang lugar balang araw ay sa anyo na lamang ng mga mall,

condominium, hotel, at iba pang komersyal na gusali habang pilit pa rin na ikinakabit ang imahe ng

orihinal na heritage nito. Samakatuwid, ang paggiba sa heritage sites sa ngalan ng tinatawag na

commercial development ay hindi tunay na kaunlaran.

Kinakailangan ng balanseng pagtingin sa aspeto ng commercial development at heritage

conservation kung saan ang dalawa ay makikinabang sa isa’t isa tungo sa nagkakaisang layunin ng

tunay na progreso, imbes na nagtutunggalian at, mas masama (na sa katunayan ay nangyayari

ngayon), ay nagdodomina sa isa’t isa. Kailangan din ng isang komunidad ng isang bagay na

kumikilala sa kanilang identidad na magbubuklod sa bawat isa at magsusulong ng tinatawag na pride

of place, o pagmamalaki sa sariling tinubuang lugar. Sa sitwasyon ng Binondo, masasabi ng

mananaliksik na malaking salik ang mga heritage site na matatagpuan dito para sa pagpaiigting ng

naturang pride of place dahil sa natatanging mayaman na kasaysayan at kultura ng lugar.

Isang suliranin din na maituturin ay kaunti pa lamang ang dokumentasyon o pag-aaral sa

mga partikular na distrito ng isang lugar sa Pilipinas at ang heritage na kakabit nito. Sa tulong ng

tesis na ito, maaaring magbukas sa mas marami pang oportunidad at kamalayan upang mag-riserts

ang mga mag-aaral ng humanidades at araling Pilipinas hinggil sa mga aspeto ng kultura at pamana

ng isang lugar. Bilang halimbawa, may mga proyekto ang ahensiya ng gobyerno katulad ng National

Museum at mga hindi pangpamahalaang organisasyon (non-government organizations o NGO) tulad

ng Heritage Conservation Society hinggil sa pagtukoy sa mga heritage site ng isang tiyak na lugar

gaya ng lungsod at distrito. Sa tulong ng mga pag-aaral gaya ng gagawin ng mananaliksik sa papel

na ito, makatutulong ang tesis upang malaman ng mga nasabing entidad ang dapat pahalagahan sa

isang lugar at bilang kapalit ay ideklara ito bilang protektado o ituring na mahalaga na naaayon sa

batas.

Binibigyang-diin ang pagtanggal sa istiryotipikal na konsepto sa mga heritage building

bilang pinamumugaran ng kababalaghan at hindi dapat bigyan ng atensyon. Kung tutuusin, ang dapat

na katakutan ay ang pagkakaroon ng cultural amnesia o pagkawala ng alaala ng mga Pilipino

pagdating sa aspeto ng heritage sa kanilang paligid. Hangad ng mananaliksik na sa pamamagitan ng

tesis na ito ay magkaroon ng ambag sa pagbibigay ng kamalayan sa mamamayan tungkol sa isyu na

ito, at magbigay ng kalinawan sa maaaring gamitin ang mga ito bilang instrumento sa muling

pagbuhay at pag-unlad ng komunidad sa larangan ng ekonomiya, turismo, at nation-building. Ngunit

kung sakali man (nawa’y hindi) na tuluyan mawala ang mga istruktura ay may pagbabatayang

halimbawa ang mga nais pang magsaliksik sa lugar ng Binondo at gawin itong case study at

sanggunian. Dagdag pa, naniniwala ito na makakatulong ang pag-aaral sa built heritage ng isang

distrito upang mas maunawaan ang mga penomena na nangyayari sa pisikal na kondisyon at

komunidad ng Binondo, at sa mas malaking saklaw ng Maynila at sa pag-aaral din dito, dahil gaya

ng naunang sinabi ay ito ang ekspresyon ng kanilang identidad.

Daloy ng Pag-aaral

Isang katuparan sa pagnanais ng mananaliksik bilang iskolar ng araling Pilipinas at isang

heritage advocate ang pagsasagawa ng pag-aaral na ito upang magbigay ng kamalayan o awareness

sa pangangalaga sa heritage sites sa bansa, katulad ng sa Binondo at Maynila, bilang saksi ng

kasaysayan at hindi maikakailang bahagi ng historikal, kultural, at sosyal na fabric ng isang lugar at

ng komunidad na nakapaloob dito. Hangad din ng mananaliksik na makaambag ang efforts na

nagawa para sa mas malawakan pang riserts ng iba pang mag-aaral at eksperto sa hinaharap tungkol

sa kultural na heritage ng Pilipinas sa pamamagitan ng isang ispesipikong pagdulog na nakapokus sa

pag-aaral sa mga lungsod, bayan, at distrito, at sa tampok na heritage ng mga ito.

Nilalaman ang pananaliksik ng mga pinakahuling datos tungkol sa kalagayan ng mga

sinaunang istruktura sa Binondo na masasabing may potensyal na ideklara bilang opisyal na heritage

sites. Ipapakita ito sa pamamagitan ng listahan ng imbentaryo. Kabilang sa pananaliksik ang mga

nakalap na impormasyon mula sa pagbisita sa lugar ng Binondo at iba pang paraan ng pananaliksik

sa durasyon ng pagsasagawa ng tesis, katulad ng pagtingin sa mga istruktura, maging sa kapaligiran

ng kinatatayuan nito.

Sa unang kabanata, makikita ang introduksyon na nagpapakilala sa konsepto ng heritage at

ang mga bagay na maisasakategorya rito. Tunguhin nitong bigyan ng maikling kaalaman at

kamalayan ang mambabasa ng papel na ito hinggil sa mga isyu na pumapalibot sa konseptong ito,

gaya ng demolisyon at modernisasyon. Isang pagbubuod ding ang inipresenta tungkol sa

kahalagahan ng Binondo sa panlipunang kasaysayan ng Maynila at ng bansa. Matatagpuan naman sa

susunod na bahagi na “Kahalagahan ng Pag-aaral” ang mga dahilan kung bakit dapat paglaanan ng

pananaliksik ang paksa ng heritage sites ng Binondo bilang kaugnayan sa pag-aaral ng kulturang

Pilipino at sa pagdebelop ng heritage studies sa bansa. Bukod sa mga ito, ilalahad ang magiging

laman ng buong pag-aaral na tatalakayin sa buong riserts, kung saan kabilang ang mga sanggunian at

metodolohiyang ginamit dito, maging ang mga suliranin na hangad na bigyang kasagutan hinggil sa

paksa.

Ang ikalawang kabanata naman ay pagtalakay sa Review of Related Literature (RRL), o ang

mga nailimbag na materyal na nakatulong sa pagsasakatuparan ng pag-aaral na ito. Ang mga paksa

ng mga naturang RRL ay maiuuri sa tatlong (3) dibisyon. Ang una ay ang patungkol sa heritage,

partikular ang larangan ng heritage conservation at built heritage, at ang mga kaugnay na pag-aaral

at konsepto mula sa loob at labas ng bansa hinggil sa paksang ito. Pangalawa naman ay ang mga

impormasyon na tungkol o may kaugnayan sa Binondo, kabilang ang kasaysayan at kultura na

tunguhing makita ang mga penomena na naganap o nagaganap dito at naghuhubog sa identidad ng

distrito. Panghuli naman ay mga kaugnay na literatura tungkol sa district studies, katulad ng mga

nagawa ng pag-aaral na tumutugon sa pangangailangan ng araling nito.

Sa ikatlong kabanata, ipepresenta ang metodolohiya na ginamit sa pag-aaral. Sa tulong nito

ay makikita kung ano ang naging limitasyon ng sakop ng riserts at potensyal nito bilang batayan ng

mga susunod pang mananaliksik sa hinaharap. Tatalakayin ang mga bagay katulad ng haba ng

pananaliksik at paraan ng pagkalap ng impormasyon tungkol sa paksa ng built heritage ng Binondo.

Ihahayag ang mga suliranin na kinaharap upang masagawa ang metodolohiya at ang mismong

pananaliksik, upang sa gayon ay maging malay ang mga nais magsaliksik na gaya nito sa

kakaharapin mga hamon na pag-aaral.

Sa ikaapat na kabanata, sasagutin ang unang tiyak na suliranin na: Ano ang mga heritage site

sa Binondo? Bibigyang kasagutan ang mga miskonsepsyon at bibigyang linaw kung ano ba talaga

ang masasabing heritage na makikita sa isang partikular na lugar gaya ng Binondo. Tutukuyin kung

saan makikita ang mga istruktura na pasok sa konsepto ng heritage na nakakalat sa iba’t ibang sulok

ng distrito. Magkakaroon ng imbentaryo ng mga makalumang gusali ayon sa inisyal na pagtataya sa

mga ito, gaya ng uri ng arkitektura, edad ng istruktura, at ang lagay ng mga ito sa kasalukuyan. Sa

tulong ng mga eksperto sa heritage sites tulad ng mga arkitekto at sa mga impormasyong

matatagpuan sa mga libro na patungkol sa arktekturang Pilipino, matutulungan ang mananaliksik na

matukoy ang salik na nabanggit. Isa ring bibigyang talakay ang mga naglaho ng heritage sites na

matatagpuan noon sa Binondo.

Sa ikalimang Kabanata, aalamin ang pagtingin ng pamahalaan sa mga heritage site sa

Binondo. Tutukuyin ang mga ahensiya ng pamahalaan na binigyan ng responsibilidad tungkol sa

heritage sites, maging ang papel ng lokal na pamahalaan (City Hall, barangay) hinggil dito. Susuriin

ang mga batas at polisiya na ginawa at ginagawa ng pamahalaan upang masiguradong

mapapapangalagaan ang mga ito. Isa sa partikular na tatalakayin ang National Cultural Heritage Act

of 2009, na pangunahing batas tungkol sa aspeto ng pamana sa Pilipinas. Titingnan ang mga

halimbawa ng mga naging hakbang ng gobyerno hinggil sa mga isyu ng preserbasyon at demolisyon

ng mga heritage site sa Binondo at Maynila.

Sa huli ng papel naman ang konklusyon ng buong pag-aaral ng tesis. Ihahayag kung ano ang

naging pangkalahatang pagtataya sa buong papel, at ano ang mga nakitang faynding matapos

magawa ito. Ipapakita kung ano ang maaaring solusyon batay sa palagay ng mananalisik hinggil sa

isyu ng heritage sa Binondo. Kabilang dito kung ano ang relevance ng pag-aaral sa lipunan,

partikular sa komunidad ng distrito, ang kung anong aplikasyon ang dapat bigyang kunsiderasyon.

Ipagtitibay ang pangunahing layunin ng papel na dapat alagaan ang pamana ng nakaraan sapagkat

nakikita ang potensyal nito sa pag-unlad ng lugar at ang impak na maaari nitong gawin sa lungsod ng

Maynila at bansa.

DEPINISYON NG MGA TERMINO

(TALASALITAAN)

Adaptive Reuse – Pagsasaayos na ginawa sa isang gusali upang magamit ito sa isang pakinabang na

bukod sa orihinal nitong gamit. Mga paraan ay gaya ng renobasyon at restorasyon na sa

pangkalahatan ay hindi nakakasira sa integridad pang-aestetika ng istruktura, lalo na kung ito ay

isang heritage site, ngunit isinusulong pa rin ang makabagong gamit ng istruktura sa pamamagitan ng

maingat na plano at matalinong inobasyon.

Bahay na Bato – Isang uri ng bahay na nadebelop noong panahon ng mga Espanyol. Kadalasan ang

anyo nito ay may dalawang palapag: ang unang palapag ay gawa sa bato habang ang itaas na bahagi

ay gawa sa kahoy o ibang materyales na maaaring mapalitan.

Built Heritage – Mga pook at istruktura na maituturing na pamana ng nakaraan at itinayo at/o

nililok ng nakaraang henerasyon na naglalayong magbigay inspirasyon o karangalan sa kasalukuyan

at sa hinaharap. Maiuuri bilang may halaga sa lipunan, estilo, kasaysayan, at kultura, ngunit hindi

lamang limitado sa mga ito (Katulad na termino: Heritage Site, Heritage Structure)

Demolisyon – Ang gawaing pantao kung saan sadya o sapilitang sinisira ang isang istruktura.

Development – Aspeto ng balanseng pag-unlad ng isang bagay na hindi nasasakripisyo ang ibang

entidad. Sa aspeto ng heritage conservation, ang development ay pagsama sa mga heritage site sa

pagpaplano ng pag-unlad ng lugar at komunidad, at hindi ang pagsakripisyo sa mga ito.

Heritage – Anumang ideya o bagay, kongkreto man o abstrak, na mula sa nakaraan at maituturing

na bahagi ng pag-unawa sa pagkakakilanlan o identidad ng isang tao, lugar, atbp.

Heritage Conservation – Paraan ng pangangalaga sa isang bagay o istruktura na maituturing na

bahagi ng pamana ng lugar o mamamayan. Ilan sa mga konsepto hinggil rito ay preserbasyon,

retrofitting, at adaptive reuse.

Heritage Law – Tumutukoy sa Republic Act 10066, o mas kilala bilang “National Cultural Heritage

Act of”2009.

Komersyalisasyon – Pagsasagawa ng isang partikular na hakbang para sa pangunahing layunin na

kumita.

Kultural na Ari-arian – Kilala rin sa Ingles bilang “Cultural Property,” tumutukoy sa mga

produkto ng gawaing pantao kung saan ipinapahayag ng mamamayan o ng bansa ang kanilang

identidad. Maaaring sa anyo ng mga istruktura gaya ng heritage sites at mga obra maestra.

Restorasyon – Pagsasagawa ng kaukulang pagsasaayos sa isang isturuktura upang maibalik ito sa

orihinal na anyo at gamit din ang orihinal o tradisyunal na mga materyales.

Retrofitting – Isang uri ng restorasyon kung saan dinadagdagan ang isang istruktura ng makabagong

teknolohiya na maaaring hindi pa mayroon noong una itong itinayo, sa layunin pagtibayin ang

istruktural na integridad nito.

KABANATA 2

Rebyu ng mga Kaugnay na Pag-aaral

Kinikilala ng mananaliksik ang mga naunang akda na may kaugnayan sa pag-aaral na

pinatutungkulan ng tesis na ito. Ang ilan sa mga pag-aaral na ito ay masusing nagtalakay sa kanilang

kani-kaniyang mga paksa at disiplina. Sa kabanatang ito, ipepresenta ang ilan sa mga sanggunian at

bakgrawnd sa likod ng nilalaman ng mga sulating ito. Ang mga kaugnay na literatura ay nahahati sa

tatlong uri: 1.) tungkol sa heritage sites; 2.) tungkol sa Binondo; 3.) tungkol sa mga nagawang pag-

aaral na maihahanay sa konsepto ng district studies.

Nabuo ang naturang pagsasakategorya dahil ang tatlong uri na mga iyon ay isang

nagsasanga-sanga pa sa iba’t ibang pag-aaral at partikular na pokus. Halimbawa, pagdating sa unang

uri na heritage sites, maaari itong sumentro sa global na perspektiba ng mga deklaradong heritage

sites ng UNESCO, o kung sa nasyonal na lebel naman ay iyong lamang mga opisyal na deklaradong

cultural properties sa Pilipinas. Pagdating naman sa mga RRL na tungkol sa Binondo, maaaring

sinuri ang penomena ng migrasyon ng mga Tsino at Tsinoy sa lugar, o ang pagiging isang kilalang

tourist spot nito bilang Chinatown ng Pilipinas. Sa huling uri naman ng district studies, mas

magiging ispesipiko ang pagdulog dahil nakapokus na ito sa mga tiyak na lugar at may natatanging

kultura at kasaysayan na itong tinatampok na kaiba sa lahat.

Samakatuwid ay maaaring tumayo ang mga naturang mga uri bilang independyenteng mga

disiplina. At sa tulong ng tesis na ito ay maiuugnay ang tatlong kategorya sa pamamagitan ng pag-

aaral sa heritage sites ng Binondo sa ilalim ng larangan ng district studies. Naniniwala ang

mananaliksik na ang mga ito ay naakatulong nang husto upang maisakatuparan ang paggawa ng tesis

na ito tungkol sa heritage sites ng Binondo.

A. Mga Kaugnay na Pag-aaral sa Heritage Site

1. Pamanaraan: writings on Philippine heritage management

ni Eric Zerrudo/ Manila: UST Publishing House, 2008.

Ang aklat ito ay naglalaman ng mga pag-aaral, repleksyon, at karanasan ng mga eksperto

hinggil sa mga isyu na may kinalaman sa heritage sa Pilipinas. Pumo-focus ito sa mga subject na

nakalaan sa built heritage, kaiba sa iba pang uri ng heritage kagaya ng mga katutubong tradisyon at

mga intangible heritage. Tinatalakay nito ang ebolusyon ng proseso ng pangangalaga sa mga bagay

na heritage at ang relasyon nito sa konteksto ng kultura at kamalayan ng lipunan. Kabilang dito ang

basics ng heritage at ang mga istandard ng heritage management sa Pilipinas. Inipresenta ang mga

pagdulog sa aspeto ng heritage conservation sa teoretikal at kombensyonal na paraan, na maaaring

gamiting batayan ng mga nais mag-aral at i-apply ito.

Binibigyang diin sa libro na ito ang kahalagahan ng heritage sa tunay na manifestasyon ng

development ng Pilipinas, hindi lang sa aspetong ekonomikal, kundi maging sa kultural at sosyal na

aspeto. Narito ang ilang mga sipi sa libro, mula sa kabanatang “Settling the Issues of the Past: A

Framework for Heritage Conservation and Sustainable Development” na tumatalakay sa depinisyon

at kahalagahan ng konseptong heritage:

Heritage as an integral part of national development requires attention in

many developing countries [like the Philippines].

Heritage is defined as anything of value from the past that provides identity

to the present and inspires the future generation. Traditionally, it is classified as

intangible or tangible, movable or immovable, natural or cultural, personal or

communal. Usually, heritage is perceived as something without use or practical

value and has no return of investment. Moreover, some view its preservation as

something contrary to modernization, westernization or globalization, which are

concepts equated with development (Zerrudo 195).

Ang mga insayt na nabanggit sa Pamanaraan ay maaaring i-apply sa lokal na konteksto ng

Binondo bilang isang distrito na unting-unti ng naglalaho ang built heritage. Ang mga gaydlayn at

proseso na nakapaloob sa aklat ay posibleng maging pundasyon ng layuning maging mas

makubuluhan ang mga lumang istruktura sa komunidad. Makakatulong ang mga subject sa libro

upang mas maunawaan ang papel ng mga pangunahing cultural agencies na inatasang pangalagaan

ang heritage sites sa Binondo at sa iba pang lugar. Kabilang na rin dito ang paglalatag ng mga

aksyon upang maging sustainable ang heritage conservation sa lugar, katulad ng komprehensibong

pagpapaplano at paglahok sa mamamayan ng distrito bilang isang mahalagang bahagi ng

development.

2. Philippine Style: design & architecture

ni Luca Tettoni at Elizabeth V. Reyes/ Mandaluyong City: Anvil Publishing, 2013.

Ang libro na ito ay naglalaman ng mga historikal, sosyolohikal, at arkitektural na

impormasyon hinggil sa mga antigong istruktura at kagamitan sa Pilipinas. Pinapatunayan

ng libro na mayroong maituturing na “Philippine Style” na disenyo at arkitektura na

masasabing sariling atin, at kaiba sa istandard ng mga Kastila at mga Amerikano. Tinukoy

ang estilo ng arkitektura at disenyo na ginamit sa pagtayo sa mga istrukturang ito, na

maaaring mauri na “Pilipino”, na ekspresyon at reaksyon umano ng mga sinaunang Pilipino

sa kanyang kapaligiran. Sinuri ang mga detalye sa mga bahay at gamit na nagkakategorisa sa

mga ito bilang maka-Pilipino, batay sa pag-akma nito sa klima at kapaligiran kung saan ito

nakatayo, at paggawa sa mga ito gamit ng mga tradisyunal o natural na materyal na tanyag o

natatangi sa lugar. Nagre-range ang sakop ng libro sa pagpresenta sa mga uri ng built

heritage katulad ng bahay kubo, bahay-na-bato, mga kagamitan (furnitures), at ang

kontemporaryong anyo ng “Philippine Style” ng disenyo at arkitektura.

Narito ang sinasabi ng heritage conservation architect na si Dominic Galicia sa

introduksyon ng libro tungkol sa itinuturing na arkitekturang Pilipino:

Filipino architecture has been at its most compelling when it sought

to harmonize with nature. As the American architect Louis Kahn said: “To

express is the drive, and when you want to give something presence, you have

to consult nature.” This quote seems appropriate as a starting point for a

book on Philippine architecture and design.

The majority of the houses, interiors, and furniture in this book are

loosely described as being Philippine in style. Being Filipino, they are things

that have responded to climate and site. Naturally, they are all found in the

Philippines, but geographically apart, they are also natural, organic, site-

specific, and are united by a common identity. Question of identity, of course,

are always a touchy subject, especially in an archipelago like the Philippines

that has to yet to come in terms of history. So, the idea of a Philippine style is

noble yet far from innocuous, and requires substantial objectivity (Galicia 8).

Sa Binondo at San Nicolas, matatagpuan ang mga antigong bahay na patuloy na

nakatayo sa paglipas ng panahon. Makikita kung papaano umakma ang estilo ng mga bahay

na ito sa lugar. Bilang pagtutulad na kinuhang sipi, resulta ang mga ito ng reaksyon ng

sinaunang nanirahan sa Binondo sa kanilang paligid. Dahil dito, masasabi na makakatulong

ang librong Philippine Style sa pag-identify ng estilo ng mga bahay, maging ang mga detalye

na makikita mula rito. Matutukoy kung gaano kamakabuluhan sa aspeto ng arkitektura at

disenyo ang mga lumang bahay dito, at nagpapatunay na dapat silang pangalagaan imbes na

gibain.’

3. Arkitekturang Filipino

ni Gerald R. Lico/ Quezon City: The University of the Philippine Press, 2007.

Upang maiturin ang isang istruktura bilang significant o makabuluhan, isang salik

nito ay ang pagtingin sa arkitektura nito. Ito kadalasan ang nagbibigay pagkilalanlan kung

anong kapanahunan itinayo ang mga ito, na nagpapatibay sa pagiging bahagi nito ng

heritage ng komunidad at ng bansa. Sa librong “Arkitekturang Filipino,” ipinagtitibay ang

konseptong mayroong uri ng arkitektura na masasabing “Filipino” o “maka-Pilipino.” Tulad

ng nabanggit sa librong “Philippine Style,” sinasabi sa librong ito na ang konseptong

‘arkitekturang Filipino/Pilipino’ ay angkop na tugon sa kapaligiran ng Pilipinas at maging

sa indibiduwal at panlipunang pangangailangan ng mga Pilipino. Tinalakay ang kasaysayan

ng mga arkitektura batay sa partikular na era: mula sa prehistorikal na panahon tungo sa

kasalukuyan. Bukod pa rito, tinalakay din ang konsepto ng urbanismo na nagimpluwensiya

sa kilos ng lipunan at ang mga element ng arkitektura na masasabing natatangi sa bawat

panahon.

Ngunit, marami pa rin ang nagdududa kung mayroon nga bang maituturin na

arkitekturang Pilipino. Narito ang isang argumentatibong pahayag mula sa libro hinggil dito:

It shouldn’t be surprising to hear vehement denials of the existence of

Filipino architecture even from academics and architects. The various

buildings of the Spanish colonial, American colonial, and postcolonial

periods are dismissed as mere imitations of Western architecture. The

indigenous dwellings, which developed from precolonial traditions, are not

considered architecture at all since they are not monumental. Such judgments

arise from plain ignorance, a colonial mentality, and the national propensity

for self-bashing. Anyone who has diligently examined the various types of

buildings in this country and has bothered to look into their history will

realize that there is such a thing as Filipino architecture (Perez ix).

Ikinukumpirma ng pahayag na ito na mayroong elemento sa mga gusali sa Pilipinas

na masasabing natatanging Pilipino. Ito ay dapat ipagmalaki at hindi dapat ikaila ng

mismong mga lahing Pilipino. Bilang kaugnayan sa tesis na ito, makakatulong ang mga

impormasyon sa librong ito upang matukoy ang mga uri ng arkitektura na ginamit sa

pagtatayo ng mga gusali sa Binondo.

4. “Study on the Conservation of Monuments and Sites”

ni Yoshiaki Ishizawa, Yasushi Kono, at Nobuo Endo/ Tokyo: Institute of Asian

Cultures, Sophia University, 1990.

May mga riserts tungkol sa pangangalaga sa kultural na pamana na nagawa sa ibang

bansa na maaaring i-apply sa konteksto ng Pilipinas, at ang implikasyon ng mga heritage site

dito sa bansa bilang kaugnayan sa international movement na naglalayong ipreserba ang

mga naturang site. Isang ulat ng pag-aaral na nailimbag patungkol dito ay ang “Study on the

Conservation of Monuments and Sites”. Inipresenta sa librong ito ang mga metodo ng

konserbasyon ng isang partikular na heritage site na tinawag na Prasat Muang Tam, isang

sinaunang templo sa Thailand, at ang kinalaman at pakinabang nito sa sosyokultural na

development ng lugar kung saan ito matatagpuan. Ipinakita ang general na konsepto ng

tinawag nilang mungkahing Project Effectiveness Study o PES ng restorasyon ng mga

heritage site mula sa isang engineering standpoint. Nilalaman din ng pag-aaral ang

kahalagahan ng Prasat Muang Tam sa historikal at kultural na aspeto, ang kabuuang

pagpaplanong ginawa para sa proyekto, at mga paraang teknikal at siyentipiko na maaaring

i-apply sa restorasyon ng naturang monumento. Layunin ng ulat na magpormula ng isang

epektibong metodolohiya na sumasaklaw sa iba’t ibang larangan gaya ng agham,

preservation practices, manpower, edukasyon, at turismo kaugnay sa restorasyon ng Prasat,

at ang pagpapakita ng aplikasyon ng metodolohiyang ito matapos mapagplanuhan.

Inihayag sa libro ang konsepto ng inhinyeriya na naging batayan ng dahilang

pangalagaan ang mga monumento at heritage sites na gaya ng Prasat, sa parehong nasyonal,

at internasyonal na pagtingin. Narito ang isang pagsisipi:

Monuments and sites are cultural heritages which our ancestors

created to lead their political, social and spiritual life or meet other needs

and which still exist on the earth. They are valuable historical assets for our

contemporaries to learn the society, culture and nature of their times. Also,

they are the subjects for interdisciplinary studies of archaeology, history,

ethnology, architecture, science of art history, civil engineering, etc. And

objects for the people of the countries concerned and the world to view and

appreciate their history and culture.

So, it is our common duty to protect monuments and sites from

natural and man-made destruction, restore them by modern science and

technology, and leave them to the generations to come. As stressed in Unesco

Conventions and Recommendations, a nation, which has monuments and

sites in its territory, must fufill the duty of conserving them and the

international community should give to the nation every possible scientific,

technical and financial assistance and cooperation (Ishizawa, Kono, at Endo

8).

Mula sa pahayag na sinipi, makikita na ang konsepto ng pagpapahalaga sa kultural

na pamana ng sangkatauhan sa anyo ng mga lumang gusali, monumento, at iba pang

istruktura ay unibersal sa anumang bansa. Isang pangkalahatang responsibilidad na

protektahan at pangalagaan ang mga heritage site mula sa pagkasira gamit ang pinakabago at

pinakaprogresibong paraan. Kung wala ang mga bagay na pamana na ito, hindi malalaman

ng lahat ang uri ng lipunan, kultura, at pamumuhay ng isang partikular na panahon ng isang

lahi. Kinikilala rin ang papel ng internasyonal na komunidad na tulungan ang mga bansa sa

protekta sa heritage sites nito.

Ang nagawang pag-aaral sa Prasat Muang Tam ay isang ehemplo para sa

pagpreserba pa ng ibang kultural na pamana sa rehiyon, at syempre sa Pilipinas. Bagamat

ang riserts ay tumutukoy sa konserbasyon ng iisang site at ang pinatutunghayan ng tesis ay

pagkonserba sa kolektibong heritage sites sa Binondo, ang konsepto ng layunin na ipreserba

ang isang bahagi ng heritage ay hindi nagbabago kahit magkaiba man ang kultural na

bakgrawnd.

5. Balangkas: A Resource Book on the Care of Built Heritage in the Philippines

ng National Commission for Culture and the Arts/ Manila: National Commission for

Culture and the Arts, Committee on Monuments and Sites, 2007.

Ang “Balangkas” ay nagsisilbing gabay para sa mga indibiduwal at institusyong

naghahangad na matuto tungkol sa preserbasyon ng built heritage sa Pilipinas. Binibigyang

kasagutan ang mga katanungan at itinatama ang mga miskonsepsyon na umiikot sa konsepto ng

heritage at heritage conservation. Halimbawa, kung ano nga ba talaga ang mga bagay na itinuturing

“heritage”, at bakit mahalaga ang preserbasyon ng mga ito sa kabila ng maraming suliraning pang-

ekonomiko at panlipunan ng Pilipinas. Ilan sa mga bahagi ng aklat ay nakatuon sa iba’t ibang

kategorya ng built heritage kagaya ng mga lumang tahanan at simbahan. Ipinapakita rin ang papel ng

bawat sektor ng lipunan at estado upang maisakatuparan ang tamang pangangalaga sa mga istruktura

at sa kapaligiran na pumapalibot dito. Inilatag ang mga stratehiya na maaaring sundin at mga

benepisyo at oportunidad na maaaring makuha mula sa pagprotekta sa mga heritage site.

Narito ang isang sipi sa aklat, mula sa “Assuming Stewardship of Our Heritage” ni Architect

Augusto Villalon:

Our built heritage is a record of our civilization, for it is a record of

tangible examples that tell the story of the Filipino nation. From our surviving

architecture, we can see how [for example] Spanish and American influences have

affected our lifestyle, what contributions Islam has made to our nation, and how the

Rice Terraces of the Cordillera are truly a monument worthy of the Philippines.

Well-meaning attempts by concerned individuals in attempting conservation often

damage rather than protect heritage. Because this resource book discusses possible

solutions to the many concerns to the many concerns of conservation, the ideal that

each Filipino should assume stewardship of his/her heritage moves closer to reality

(Villalon 16-17).

Isinasaad ng aklat na ito na ang bawat Pilipino mismo ay may responsibilidad na

pangalagaan ang kanyang pambansang pamana. Ito umano ang magkukuwento sa istorya ng bansang

Pilipinas. Isa sa mga kinakalimutang uri nito ay ang built heritage sa anyo ng mga lumang gusali na

nagpapakita sa inobasyon at sining ng nakaraan henerasyon. Tungkulin ng mga Pilipino sa

kasalukuyan na bigyang halaga ang mga istruktura at pook na ito upang pagtibayin ang pambansang

pagkakakilanlan (at maging ang identidad ng isang distrito o lungsod, sa mas maliit na perspektiba)

at hangaan at pagyamanin din ito ng mga susunod na henerasyon. Nagbibigay ang “Balangkas” ng

posibleng mga paraan at metodo kung papaano isasagawa nang maayos at marangal ang proseso ng

preserbasyon ng mga lumang istruktura ayon sa mga itinakdang istandard ng pamahalaan at iba pang

ahensiya.

Makakatulong ang aklat na ito sa pagtukoy ng mga heritage site sa Binondo sa pamamagitan

ng mga gaydlayn na isinasaad mula rito. Malalaman ang uri ng arkitektura at mga terminolohiyang

ginamit sa pagpapatayo ng mga gusali. Makakapagpamungkahi ito ng paraan ng preserbasyon, kung

saan ang isa sa mga kilala ay ang konsepto ng adaptive reuse. Tutukuyin din ang pagkukunan ng

pondo upang masagawa ito, at isang halimbawa nito ay ang gobyerno at pinansiyal na tulong mula sa

pribadong organisasyon o dayuhang entity. Makapagbibigay ng ispesipikong solusyon kung paano

reresolbahin ang mga komplikasyon at mga hindi mapagkasunduang metodo ng preserbasyon upang

magkaroon ng ideyal na paraan ng pagsasagawa nito.

6. Lugar: Essays on Philippine Heritage and Architecture

ni Augusto Villalon/ Makati: The Bookmark, Inc., 2001.

Ang aklat na ito ay naglalaman ng koleksyon ng mga sanaysay na tumatalakay sa iba’t ibang

isyu at kuwento tungkol sa heritage ng Pilipinas at sa mga uri ng arkitektura na mayroon sa bansa.

Ilan sa pokus ng sanaysay ay patungkol sa kasaysayan at heritage ng Maynila. Ang manunulat ng

“Lugar” na si Augusto Villalon, ay isa sa mga kilalang personalidad sa larangan ng pagpreserba sa

mga lumang gusali, o heritage conservation. Ibinibilang niya ang arkitekura bilang bahagi ng

pamanang kultural (cultural heritage) na makikita sa at kakabit ng bawat Pilipinong indibidwal.

Iginiit niya na ang konsepto ng heritage ay tumutukoy sa identidad ng kultura at lipunan ng mga

Pilipino, at isa itong mahalagang salik para sa pagpapatibay sa nasyonalidad at pag-unlad ng

Pilipinas. Layunin ng aklat na ito na ipakita ang iba’t ibang halimbawa ng kuwento ng tagumpay at

kabiguan na may kinalaman sa mga heritage building ng bansa na magpapatunay sa kahalagahan ng

pagsagip sa mga ito at ang potensyal nitong magsulong ng positibong pagbabago sa isang lugar.

Sa maikling sanaysay na “Manila is 426 Years Old and Does Not Look It”, narito ang

pahayag ni Villalon:

On the 24th of June 1997, Manila celebrated the 426

th anniversary of its

founding. What amazement it is that Manila does not show her age. The city

certainly does not look like she has been around for that a long time. On the other

hand, she does not look like anything and radiates no special aura at all unlike

others cities in the world.

With the rapid development of the city, Manila is becoming homogenous.

The special character of many historical neighbourhoods has already disappeared.

Other cities pass special legislation to retain their individual flavour as Paris has

done. Manila has chosen not to do so. The price that we pay for wiping out historic

neighbourhood is the loss of the individual Philippine personality of the city

(Villalon 42).

Ipinapakita lamang ng pahayag na ito na ang Maynila sa kasalukuyang panahon ay hindi

sumasalamin sa mayamang kasaysayan nito sa anyo ng mga pook na makikita rito. Ika nga, isang

malaking urban jungle ang metropolis na maaaring malabo o hindi alam ang patutunguhan sa

hinaharap. Mas pinagtutuonan ng pansin ang pagtatayo ng mga nagtatayugang mga istruktura sa loob

ng lungsod kagaya ng condominium at mall. Bagamat ang kaunlaran ay maganda, ito ay dapat na

may kasunduan sa kapaligiran at kumikilala sa karakter ng isang lugar. Ngunit nakapanlulumong

isipin kung ang magiging imahe sa hinaharap ng isang lungsod ay pawang mga mall at komersyal na

establisimyento na lamang.

Sa tulong ng mga pahayag mula sa libro na ito ay mapagtitibay ang layunin ng tesis na

patunayang mahalaga ang pangangalaga sa pamana ng isang lugar katulad ng Maynila. Maia-apply

sa mas partikular na saklaw ng Binondo ang mga komentaryo at suhestyon tungkol sa pangangalaga

sa heritage na ibinigay mula sa mga sanaysay. Ang metodo ng heritage conservation na nabanggit sa

kabuuan ng libro ay maaaring bigyan ng case study sa isang partikular na lumang bahay o gusali sa

Binondo. Sa tulong ng pagbalik sa mga natitirang bakas ng kasaysayan nito, magkakaroon ng linaw

ang tunguhin sa hinaharap at maibabalik ang koneksyon sa ugat ng pagkakalinlan ng Binondo.

B. Mga Kaugnay na Pag-aaral Tungkol sa Konseptuwal na Balangkas (District Studies)

1. A Preliminary Study of the History of Pandacan, Manila, during the Second

World War, 1941-1945

ni Fernando Santiago, Jr./ mula sa koleksyon ng mga papel sa “Manila : studies in

urban cultures and traditions,” ni-edit ni Jose Victor Z. Torres/ Quezon City: Manila

Studies Association/National Commission for Culture and the Arts, Committee on

Historical Research, 2007.

Ang papel na ito, na bahagi ng kompaylasyon ng “Manila: Studies in Urban Cultures and

Traditions” na naka-focus sa iba’t ibang aspeto ng kultura at kasaysayan ng Lungsod ng Maynila, ay

nagsasalaysay sa mga kaganapan at karanasan ng mga residente ng Pandacan noong kasagsagan ng

Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Naglalayon itong bigyang-diin ang kahalagahan na isulat ang

bahaging ito ng kasaysayan ng Pandacan, na isang inisyal na suliranin at hindi pa nagagawa ng

ninuman bago rito, sa pamamagitan ng isang metodolohikal na pagdulog na historikal. Isang paraan

na ginawa ay ang metodong oral history. Isinaad din ang naging papel (role) ng distrito noong

panahon ng Okupasyon ng mga Hapon, hanggang sa pagsapit ng “Liberasyon” noong 1945, maging

ang iba pang mga pangyayari at naging pamumuhay ng mga Pandakenyo sa mga panahong iyon.

Kinikilala ng may-akda ng papel na ito ang pangangailangan na maitala ang mga alaala at

karanasan ng distrito ng Pandacan at ng mga Pandakenyo noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig at

lagpas pa ito, upang magkaroon ng ibang perspektiba tungkol sa nakaraan ng lugar at ang kaugnayan

nito sa mas malawig na pag-unawa sa kasaysayan ng lungsod ng Maynila at maging ng Pilipinas.

Bilang pagsisipi, narito ang nasasabi sa abstrak ng papel, na tumatalakay sa kasaysayan ng

Pandacan:

...unknown to many, it (Pandacan) is a district with a rich and vibrant oast. Aside

from once being considered a “cradle of agitators,” Pandacan was also known as

the “Little Italy of the Philippines” during the Spanish period. During the American

period, the district continued to be renowned for the peoples musicality and had a

reputation of being a haven of artists.

Like in the rest of the city, the Japanese invasion drastically changed the

daily patterns of life in Pandacan and, in general, the people of the district

experienced the same trials and tribulations met by the rest of the Manilenos. As a

result, a survey of historical works about the War in Manila would show that

historians have focused mostly on the collective experiences of the people in Manila

and, in some cases, there even seems to be an assumption that he experience of one

was the experience of all. It is understandable that an event of such magnitude is

very difficult to document but now the general histories about the great war in

Manila have been written, it may be a time for the current generation of historians

to look at the events exclusive to the districts (Santiago 97).

Maikukunsidera na ang pag-aaral na ito ay umaayon sa layunin ng district studies na

ipinanukala ni Dr. Zialcita. Ang mga halimabawa ng sulatin ni Santiago ay nagpapatibay ng

kahalagahan na madokumento o maitala ang iba’t ibang aspeto ng isang distrito sa isang lungsod na

kagaya ng Maynila. Ito ay sa kadahilanang may mga kaganapan na eksklusibong naranasan lamang

ng mga residente ng isang distrito, katulad ng sa Pandacan. Isa pa, maaari itong magbukas sa iba

pang mga pag-aaral na hindi pa natatahak ng mga iskolar, maging ang pagtatama sa mga popular na

nosyon hinggil sa mga nangyari noon (Katulad na lamang ng Malawakang Sunog sa Pandacan noong

1941, na lumabas na isa pa lang aksidente imbes na isang sinadyang aksyon ng mga Amerikano).

Ang ginawa ni Santiago ay maaaring maging inspirasyon o batayan sa paggawa ng tesis tungkol sa

heritage ng Binondo sa ilalim ng district studies.

2. Sapang Palay: Hacienda, Urban Resettlement and Core of the City

ni Jaime Balcos Veneracion/ Manila: National Commission for Culture and the Arts,

2011.

Ang aklat na ito ay pangunahing patungkol sa sariling karanasan ng may-akda sa

Sapang Palay sa San Jose del Monte, Bulacan. Sinuri nito ang mga pangyayari sa

kasaysayan na nagdulot sa distrito na magbago ng anyo – mula sa pagiging isang hacienda

noong huling bahagi ng ika-19 siglo hanggang sa pagiging resettlement ng mga informal

settler mula sa kalunsuran. Hinaylayt din ang pakikipagsapalaran ng mga taong naunang

nanirahan dito upang bumuo ng sense of community, upang magkabuklod-buklod sila sa

isa’t isa. Patuloy pa rin ang pagbabago na nangyayari sa panlipunang istruktura ng Sapang

Palay, sa pamamagitan ng mga nangungunang karakter gaya ng gobyerno at pilantropo. Ang

aklat ay isang pioneering study tungkol sa lugar na pumokus sa pag-aaral sa penomenang

nangyari at patuloy na nangyayari sa lugar na ito, gaya na lamang ng struggle nito tungo sa

repormang agraryo, kapayapaan, at katarungang panlipunan.

Narito ang isang sipi mula sa libro na nagsasaad sa sinaunang pakikipagsapalaran ng

lugar tungo sa kaunlaran:

From the time of its being a doctrina called San Jose de Meycawayan,

the town was that of settlers. Since then, various layers of people from other

places inhabited the place either as workers in the then Hacienda de Pintong

Sapang until it was fated to be the resettlement site for urban squatters and

lastly, the settlers to the new subdivision as Sapang Palay became the core of

a city. By the very nature of pioneer setting, the people who are new to a

place and barely knew one another developed groupings based on ethnic

origins and most became hostile to the others. The people would find

commonality after a long time of being together, facilitated perhaps by

movers in the community such as religious leaders, volunteers, and

politicians. In a way therefore, the book is an attempt to describe how

Sapang Palay became a community and how t developed civics or social

responsibility as the residents faced challenges from calamities,

bossism/gangsteerism and other social ills (Veneracion 7).

Isa itong interesanteng libro na tumatalakay sa kasaysayan at pagbuo ng komunidad

ng isang distrito na labas sa nakagawiang uri ng district studies sa Lungsod ng Maynila.

Gaya ng iba pang distrito, ito ay nagsimula sa isang simpleng pamayanan hanggang sa

naging bahagi ito ng mas malaking entidad na San Jose del Monte City. Makakapagbigay ng

ideya kung papano tingnan ang mga pangyayari sa isang lokal na lugar tulad ng Sapang

Palay sa pamamagitan ng pagtingin sa kilos ng komunidad, maging ang hakbangin ng iba

pang entidad gaya ng gobyerno na may malaking impluwensiya sa pagbabago ng lugar sa

aspetong sosyokultural. Nabanggit din ng may-akda sa kanyang sinulat na makakatulong ito

sa mga indibiduwal na hangad na magsulat tungkol sa kanilang lokal na komunidad at ang

kasaysayan nito. Maaaring tularan ang halimbawa ng pag-aaral na ginawa sa Sapang Palay

para sa mas malalimang pag-aaral sa Binondo at sa kasaysayan nito.

3. Quiapo: Heart of Manila

ni-edit ni Fernando N. Zialcita/ Manila: Cultural Heritage Studies Program, Dept.

of Sociology and Anthropology, Ateneo de Manila University and Metropolitan

Museum of Manila, 2006.

Ang aklat na ito sa pangkalahatang pagtingin ay tungkol sa kabuluhan ng distrito ng Quiapo

sa lokal na kasaysayan at kultura ng Lungsod ng Maynila at sa kulturang popular ng Pilipinas.

Isinalaysay ang pamumuhay at gawain ng mga tao sa distrito na nagbuo sa kultura nito. Inihayag din

ang kasaysayang ng lugar na nagbuo sa kung ano ang identidad ng Quiapo noon at ngayon. Ipinakita

ang tungkol sa aspeto ng relihiyon kung saan kilala ang distrito, kagaya ng Pista ng Itim na Nazareno

ng mga Katoliko at ang Manila Golden Mosque ng mga Muslim. Tumahak din ito sa aspeto ng

kalakalan, sining, musika at pagkain na matatagpuan dito. Higit sa lahat, tinalakay nito ang

kalagayan ng Quiapo bilang isang heritage district, kung saan ang mga mga gusali at iba pang pook

ay unting-unti ng nasisira at kinakalimutan sa paglipas ng panahon.

Narito ang isang sipi mula sa sanaysay na “Revitalizing the City through Heritage” ni

Fernando N. Zialcita na matatagpuan sa aklat:

To remain young and alive, a city must reinvent itself. One source of

reinvention tapped by dynamic cities is their “heritage.” They assess, for instance,

their location-which is a legacy of decisions made by unknown founders centuries

ago.

Manila has a varied heritage of which it can be proud. Unfortunately, few

decision makers seem aware of this heritage and of its contribution toward

revitalizing the city. This book documents the varied aspects of one of Manila’s key

districts, Quiapo. It discloses the forces that may either endanger or preserve this

heritage; and it seeks to show why the cultural heritage of a particular district has a

crucial role to play in revitalizing a city (Zialcita 16-17).

Makikita sa libro ang natatanging karakter ng Quiapo bilang isang multi-faceted district.

Isinasaad na ang distrito ay sumasalamin sa kalagayan ng Maynila na tila walang pagpapahalaga sa

kanyang heritage. Iginigiit na ang kultural na pamana ay may malaking magagawang papel upang

buhayin at isaaayos ang pagsadlak sa lugmok ng isang lungsod na katulad ng Maynila. Sa

pagdokumento at pagtalakay sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay at kultura sa Quiapo ay

nabibigyan ng iskolarling pananaw at nabibigyang linaw ang tunay na kabuluhan ng mga ito sa tao

at sa pagpanumbalik ng sigla sa distrito at sa lungsod. Isa sa mga aspetong ito ay ang heritage ng

Quiapo, na susi umano sa pag-reinvent ng Maynila at magsusulong sa pagiging dinamiko nito.

Magbubukas ito sa pagdiskubre sa pagiging diberso at iba pang katangian ng distrito.

Sa pamamagitan ng aklat na ito ay maaaring maiugnay ang kasalukuyang nangyayari sa

kultura at heritage ng Quiapo sa Binondo. Isang hayag na salik ay ang pagiging magkalapit na

distrito ng dalawa sa loob ng Lungsod ng Maynila. Ang katayuan ng Quiapo at Binondo bilang mga

heritage district ay masasabing may pagkakatulad at hindi nalalayo ang mga pinagdadaanang

suliranin. Maraming pagkakataon sa kasalukuyang panahon na naibabalita ang paggiba sa mga

heritage house sa parehong distrito, at nakakapanlumong malaman na inaaprubahan ito ng mismong

lokal na pamahalaan ng Maynila sa kabila ng batas na lumalaban dito. Isa ring hiwalay na case study

ay ang paglipat sa heritage houses na Enriquez Mansion sa Kalye Hidalgo, Quiapo at Casa Vizantina

sa Kalye Madrid, Binondo patungo sa isang heritage-themed resort sa Bagac, Bataan, na tinututulan

ng mga heritage conservationist at advocate at pinagmumulan ng halu-halong reaksyon at pagsusuri.

Sa tulong ng pormula na ginamit sa libro upang talakayin ang heritage ng Quiapo ay maaaring

makahugot ng inspirasyon ang mananaliksik upang matuklasan din ang pagkakatulad at pagkakaiba

nito sa heritage ng Binondo.

C. Mga Kaugnay na Pag-aaral Tungkol sa Binondo

1. Streets of Manila

ni Luning B. Ira/ GCF Books, 1977.

Ang aklat na ito ay patungkol sa impormasyon ng mga kalye sa Lungsod ng Maynila. Bawat

bahagi ng libro ay nahahati batay sa mga distrito ng Maynila, kung saan tinatalakay din ang

kasaysayan ng mga ito. Bukod sa pinagmulan ng pangalan ng mga kalyeng ito, isinalaysay din ang

mga pangyayari at iba pang trivia na mayroon tungkol sa mga ito. Pinapatunay ng mga naturang

impormasyon ang kabuluhan ng bawat kalye sa komunidad na kinalulugaran nito. Ang bawat

kuwento ng mga daanan na ito ay nagsasama-sama upang bumuo na naiibang perspektiba sa

pagdiskubre sa nakaraan ng Lungsod.

Ang Binondo ay isa sa mga distrito ng Maynila na matatagpuan sa Ilog Pasig, kung saan

nagaganap ang maraming kalakalan at trapiko noong unang panahon, kaya naman nagtatampok ito

ng matatangi at mayaman na kasaysayan. Ito ang nasusulat sa Binondo mula sa aklat:

Cities happen where waters meet the sea, but great cities don’t just happen;

they are caused. Trade makes them except that it hadn’t yet city trappings at the

time, Manila was on the map in the 10th century, or earlier, a regular port of call

known to Chinese, Arab and other traders. New on the scene but not in the game, the

Spaniards shrewdly assessed the picture. They saw that lively trade had been going

on between itinerant merchants coasting along the China Sea and the riverbank

dwellers on the Pasig. The first thing they did after building their security wall was

to erect an alcaiceria, a raw silk market, in Binondo, across the river from Fort

Santiago (and under its guns), in order to draw ashore the China junk trade.

Binondo --- a role as trading post between Asia and the New World that was to crest

in the galleon centuries. Trade that was to sustain a colony for 300 years and spawn

enormous fortunes began and centered in Binondo (Ira 45).

Sa tulong ng librong ito, makakakuha ng mga maaasahang sanggunian tungkol sa

kasaysayan ng mga kalye sa Binondo at San Nicolas. Ang bawat kuwento sa likod ng mga ito ay

magtatagpi-tagpi upang buuin ang historical at cultural fabric ng lugar at samakatuwid,

pagpapatibay sa heritage nito. Sa pamamagitan ng mga ito, mas mauunawaan ang pagkakaayos ng

mga heritage site sa Binondo, batay sa kasaysayan ng mga kalye rito.

2. An Overview of Binondo’s History

ni Teresita Ang See at Richard T. Chu/ mula sa koleksyon ng papel sa “Manila :

selected papers of the 20th Annual Manila Studies Conference, July 28-29, 2011” ni-

edit ni Mary Svetlana T. Camacho/ Quezon City: Manila Studies Association, 2011.

Pangunahing tumatalakay ang papel na ito sa kasaysayan ng Binondo bilang komunidad (o

sa kilalang katawagan, ang Chinatown) ng mga Tsinoy sa Maynila. Tinukoy ang mga salik na

nagdulot sa ebolusyon ng distrito na kaugnay ng patuloy na pag-usbong ng interaksyon ng Tsinoy at

ng kapwa Pilipino nito. Binalikan ang nakaraan simula sa pagdating ng mga Tsino sa bansa, pagtatag

ng Binondo, at ang ebolusyon ng nito sa pagdating ng mga Kastila, Amerikano, Hapones, tungo sa

kasalukuyang lagay ng lugar. Sinasabi na ang Binondo ang “heartland” ng etnikong Chinese

minority sa Pilipinas (Ang See, at Chu 207), kaya naman mas binigyang-diin sa sulatin ang papel ng

mga ito sa pagbabago at pangyayari na naganap sa lugar dulot ng kanilang mga gawain. Sila ang

pangunahing lahi na humubog sa pagkakakilanlan ng Binondo.

Narito ang isang sipi na tumatalakay sa patuloy na pagbabago ng landscape ng Binondo

dulot ng pagdagsa ng mga bagong imigranteng Tsino sa distrito:

With limited old properties in the area left, the prices of available real estate

in Binondo-Chinatown rose, increasing even higher than those properties in the elite

hub of Makati. Sections of Binondo gave way to high-rise buildings and skyscrapers

twenty to forty storeys high. Many of these buildings have small residential

condominium units catering to new Chinese immigrants in the upper floors and

commercial establishments in the ground to second floors. The condominium units

are much smaller, averaging just eighty to a hundred square meters, which the new

immigrants coming from Hong Kong and China do not find to be too limited a space

at all (Ang See, at Chu 220).

Sa mga natalakay sa papel na ito, makikita na malaki ang naiaambag ng mga Tsinoy at ng

mga baguhang Tsinong imigrante sa patuloy na pagbabago na nangyayari sa distrito ng Binondo.

Makakatulong ito sa pagsusuri sa dinamikong karakter ng Binondo sa paglipas ng panahon, kung

saan ang mga salik na bumuo rito ay humubog sa heritage ng lugar. Pinapatunayan ng papel na ito na

ang mabilis na developments sa lugar ay nagdudulot ng pag-iba ng itsura ng lugar, na nagbibigay

panganib sa natitira pang heritage sites dito. Sa tulong din ng papel na ito ay makikita ang kaugnayan

ng distrito sa pag-unawa sa mayaman ngunit masikot na kasaysayan ng Pilipinas, kung saan

maraming kultura ang nagkakaroon ng interaksyon. At ang Binondo ang isang saksi rito, patunay ng

mga Tsinoy na naninirahan dito.

3. “The Theater in Manila 1846-1946”

ni Cristina Laconico Buenaventura/ Quezon City: C & E Pub., 2010.

Ilan sa mga uri ng heritage structures ay ang mga teatro. Sa librong “The Theater in

Manila 1846-1946,” ipinakita ang pag-usbong ng mga gusaling ito sa isang makabuluhang

panahon sa kasaysayan ng lungsod at ng bansa. Sinalaysay ang ebolusyon ng pormal na

teatro sa Maynila, mula sa pagsilang ng mga sinaunang teatro tagalo, papunta sa mga

tanghalang Espanyol noong ika-19 daantaon, tungo sa pagkatatag ng Manila Metropolitan

Theater noong unang kalahati ng ika-20 daantaon. Isinalaysay din ang mga gawaing teatrikal

na kabilang sa mga uri ng pagdiriwang at kasiyahan. Pinapakita lamang ng libro na ito na

ang teatro ay isang mahalagang bahagi ng kultural na kasaysayan ng lipunang Pilipino.

Pinapatunayan din nito na ang mga Pilipino noon pa man ay isang masining na lahi, at

mahilig sa mga performing arts gaya ng mga dula o play.

May bahagi ng kasaysayan ng Binondo na pumapatungkol sa isang teatro na

matatagpuan dito noon. Ito ay ang Teatro de Binondo. Narito ang deskripsyon ng gusali

mula sa aklat:

The year 1846 saw the first formal Spanish theatre in the

Archipelago. Teatro de Binondo was built under the management of two men

filled with a passion for the theatre – businessmen engineer Don Jose Bosch

and a lawyer, Don Manuel Ponce.

A real Spanish theatre from the very beginning, Teatro de Binondo

was truly magnificient by the standards of the era. Made of brick, stone, and

wood, its construction seems to have cost around 30,000 pesos or more, the

major of which came from the funds of Obras Pias and Caja de Carriedo.

The main theatre building had an impressive facade of graceful

arches and columns. Theater-goers were brought by their carriages right to

the main entrance leading to a wide lobby. Above the lobby was a balustrade

balcony where people could go out for fresh air during intermission. The

posterior part of the balcony housed the gallery (Buenaventura 5).

Mula sa kaalaman na matatagpuan ang unang teatrong Espanyol sa bansa sa

Binondo, posibleng may mahalagang implikasyon ito sa lugar. Na minsan sa kasaysayan,

naging isang sentro ng sining ang distrito na ito. Kung susuriin pa ang ibang talata mula sa

libro tungkol sa gusali na hindi na isisipi sa papel na ito, makikita na ang teatro sa panahon

ng existence nito ay nakitaan din ng kakulangan, gaya ng administrasyon ng gusali,

konpigurasyon ng istruktura, at ang mga manananghal dito. Ngunit ang kasaysayan ng

Teatro de Binondo ay nagpapakita ng inisyal na hakbang para sa pagdebelop pa ng ibang

teatro na itatayo sa lungsod matapos ang pananatili ng naturang gusali.

Ang naturang artikulo mula sa “The Theater in Manila 1846-1946” patungkol sa

Teatro de Binondo ay maaaring isama sa pagbanggit ng maikling kasaysayan ng distrito sa

papel. Isa ang existence ng naturang Teatro ay patunay na noon pa man ay may tampok ng

sariling built heritage ang distrito, at ang ilan sa mga ito ay may nagbigay din ng

mahalagang kontribusyon sa pagdebelop ng lipunang Pilipino.

4. Three Centuries of Binondo Architecture

ni Lorelei D.C. de Viana/ Manila: University of Santo Tomas Publishing House,

2001.

Ipinapakita sa aklat na ito ang uri ng arkitektura na umusbong sa Binondo sa unang tatlong

siglo ng pagkakatatag nito bilang komunidad ng mga Tsinoy sa Lungsod ng Maynila. Dahil ang

sakop ng kabuuang paksa ay mula 1594 hanggang 1898, masasabing ang arkitektura na nabuo sa

partikular na panahon na iyon ay mula sa impluwensiya ng mga Espanyol at mga Instik, bagamat ang

pangunahing basehan nito ay nakaangkop sa konseptong Pilipino at sa environment ng Maynila at

Pilipinas. Tinampok ang mga gusali na matatagpuan sa lugar noon at ngayon, katulad ng Casa

Vizantina, Casa Tribunal de Naturales at Hotel de Oriente, na nagpapatunay sa kayamanan sa

arkitektura at kahalagahan ng distritong ito sa pagbuhay sa Lungsod ng Maynila. Bukod sa

arkitektura, tinalakay din ang kasaysayan ng Binondo sa isang komprehensibong paraan – mula sa

panahon bago ito maging isang Chinatown noong ika-16 daantaon hanggang sa pagiging sentro ng

komersyo nito noong ika-19 daantaon. Ipinakita nito kung paano naapektuhan ng komunidad ng

Binondo ang pagbabago at pag-unlad ng arkitektura at kung paano ang arkitektura mismo ay naging

salamin ng lipunan.

Narito ang isang bahagi ng nabanggit sa introduksyon ng aklat hinggil sa kasalukuyang

lagay ng distrito ng Binondo:

Today, Binondo is the enclave of the Chinese, of businessmen and traders,

of street vendors and hawkers, and leading commercial establishments. Squeezed

between high-rise concrete buildings are old structures – ancestral house, ancient

accessorias, a restored centuries-old church and grimy crumbling portions of adobe

walls – all remnants of Binondo’s forgotten past. At street intersections, the names

of streets are still inscribed in old glazed tiles laid against house walls, and cracks

in street pavements reveal slabs of the highly prized piedra china or Chinese

granite, that material which was used for ballast in galleons ages ago. Its once neat

rows of accesorias are now grimy dwellings and patchwork slum. Haughty

dwellings have been humbled into painfully decaying vistas.

Binondo was significantly the hub of commerce and trade in this part of the

Spanish colony – the commercial capital and economic nerve center of nineteenth

century Philippines. Spanish and other nationalities who were stifled within the

somber confines of the Walled City left for the cheery and busy arrabal of Binondo

where they established not only their business but also their domiciles. Many of

them built their homes in the mixed mestizo, indio and Sangley environment of

commercial Binondo.

Binondo has many interesting sights, which are all extant reminders of the

district’s rich history. To all the discerning and knowing eye, its present-day

modernity shelters an aspect that is so fragile and so much in danger of being

bulldozed away from history and memory for the sake of revenue-generating

modernization (De Viana ix).

Isinasaad ng mga pahayag na ito ang kasalukuyang kalagayan ng heritage na gusali sa

Binondo. Makikita sa estilo at porma ng mga ito ang mayamang nakaraan ng lugar, na nagpapahayag

sa katanyagan nito noon. Ngunit mahihinuhang mabilis ang pagbabagong nangyayari sa pisikal na

itsura ng landscape ng distrito ngayon. Patuloy ang paggiba sa mga naturang gusali upang magbigay

daan sa mas modernong mga istruktura, kahit na makabuluhan ito sa arkitektural at historikal na

pagtataya at may karampatang proteksyon sana ng batas. Siyang tunay na napakabilis mabura mula

sa memorya ng lugar ang tuluyang pagsira sa mga ito na wala man lang ibinibigay na pagkilala o

atensyon mula sa mga residente ng Binondo na dapat sana ay malay sa kahagahan ng mga ito at sa

pamahalaan na siyang dapat na pumoprotekta sa mga ito. Sa unting-unting pagkawala ng heritage ng

Binondo ay ang unting-unti ring pagpatay sa identidad nito.

Makakatulong nang malaki ang mga naisulat sa aklat na ito na makakalap ng

mapagkakatiwalaang source hinggil sa kasaysayan ng Binondo at ang pamumuhay ng mga

naninirahan dito. Makikita ang naitalang impormasyon sa likod ng mga partikular na gusali sa

distrito: ang kasaysayan, uri ng arkitektura, residente/ tauhan na nananatili rito, at ang papel nito sa

lipunan at heograpiya. Magiging basehan ito ng iba pang mga gusali na hindi naidokumento ang

kasaysayan ngunit maaaring itulak na saliksikin ng mananaliksik. Ang riserts ay maaaring maging

ibase sa sosyo-historikal na perspektiba na katulad ng ginawa ng may-akda ng aklat.

KABANATA 3

Metodolohiya

Sa bawat pagdaan ng panahon, nagbabadya ang panganib na mauwi sa kasawian ang mga

heritage na istruktura sa Binondo. Maaari itong isagawa ng sakunang dulot ng kalikasan o ang

kusang deteryorasyon ng mga istrukturang ito dahil sa kapabayaan, ngunit madalas kung hindi man

palagi ay kagagawan ito ng tao mismo. Unting-unting nagbabago ang itsura ng distrito, at kung

tutuusin ay napakabilis itong nagaganap nang hindi namamalayan kung ang tao ay walang pakialam

sa paligid. Maraming gusali gaya ng hotel, condominium, at mall ang tila biglaan na lamang

nagsusulputan, na kung ang isang tao ay matagal ng hindi nakabibisita sa lugar ay hindi na nito

makikilala ang lugar sa susunod niyang pagbalik. Bilang halimbawa, sa karanasan ng mananaliksik

sa suliranin na gawin ang tesis na ito, may mga ilang bahay sa San Nicolas ang nakatayo pa mga

ilang linggo ang nakalipas. Ngunit pagbalik sa mismong lugar, isang bakanteng lote na lamang ang

madaratnan sa parehong lugar dahil mabilis na tinibag ang sinaunang istruktura. Kaya naman

nararapat ang maging mapagmatiyag sa paligid lalo na kung ang isang tao ay lubos na malapit ang

puso sa lugar at sa mga lumang istruktura na pamilyar dito. Hangad ng mananaliksik na

maisadokumento ang anumang bagay na kanyang makakalap tungkol sa mga heritage site sa

Binondo sa kadahilanang tumatakbo nang mabilis ang oras at kung hindi na ito gagawin ngayon,

maaaring hindi na ito maisagawa pa kailanman.

A. Teksto ng Pananaliksik

Ang tesis na ito ay nakasentro sa aspeto ng mga istruktura na maituturing na heritage ng

Binondo, at ang isyu ng tila pagkalimot o pagkutya dito ng lipunan na kabilang ang pamahalaan at

komunidad na may kinalaman sa distrito. May ilan sa mga gusaling ito ang matutukoy na may

itinatampok na kasaysayan batay sa pambansang lebel. Halimbawa, ang isang bahay ay ang pook

kung saan ipinanganak ang isang mahalagang personalidad sa kasaysayan, kagaya ni Antonio Luna

na itunuturing na bayani (Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 12). Maaari rin na ang

bahay o ang gusali ay tuluyan ng nawala, at isang mas bagong gusali ang nakatayo sa partikular na

lugar, ngunit ginugunita ang isang pangyayari na naganap sa mismong lugar na iyon. Tulad na

lamang ng isang gusali kung saan doon itinago noong unang panahon ang orihinal na kopya ng

nobelang Noli Me Tangere ng pambansang bayaning si Jose Rizal, o ang condominium building na

ang pook ay ang lugar ng pagkamatay ni Teodora Alonzo, ina ni Rizal (Tingnan ang Apendiks A –

Figures 8, 9, and 10). Ang tawag sa mga ito ay “marked structures,” kung saan ay kinakabitan ang

mga ito ng panandang pangkasaysayan o historical marker, upang kilalanin at malaman ng publiko

ang isang makabuluhang bagay na naganap sa lugar.

May ilan din naman na bagamat hindi nilagyan ng anumang pananda tulad ng mga historical

marker ay pasok pa rin sa ideya ng pagiging bahagi ng heritage ng isang lugar (bagamat ang

mismong konsepto ng heritage sa ilang pagkakataon ay pinagtatalunan din ng iba’t ibang sektor.

Ipapaliwanag ito sa mga susunod na pahina, ngunit alang-alang sa paunang bahagi ng tesis na ito,

ang heritage ay anumang elemento na may mahalagang ambag sa pagkakakilanlan at kasaysayan ng

isang indibidwal, grupo ng tao o ng isang tukoy na lugar). Ang ilan sa mga batayan nito ay ang

aestetik o pisikal na anyo ng isang gusali ayon sa mga makabuluhang detalye o karakter na makikita

rito. Maihahanay rin dito ang itsura ng isang bahay na natatangi mula sa iba, at nagpapakita ng uri ng

arkitektura na maiuugnay sa isang partikular na panahon sa nakaraan. Tulad ng isang sinaunang

camarin, o bodega sa Kalye Elcano na nagtatampok ng bubong na tinatakpan ng pulang tisa, kung

saan ang klase ng karakter ng isang bahay na ganito ay mula pa noong bago ang panahon ng dekada

1880 (Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 151). Ang iba naman ay mga bahay o gusali

na may sentimental na halaga sa isang pamilya, lupon ng mga tao o sa isang pamayanan o

neighborhood. Bukod pa sa mga ito, matutukoy nang mas malinaw ang mga istruktura na

masasabing bahagi ng heritage hindi lang sa pandistrito o panglungsod na perspektiba kung hindi sa

pambansang lebel, kung susuriin ang mga kategorya at alituntunin na itinakda ng mga batas (ang

pinakamakapangyarihan sa mga batas na ito ay ang Republic Act No. 10066, o mas kilala bilang

National Cultural Heritage Act of 2009, na partikular na nakapokus sa mga pamana ng Pilipinas) at

mga ahensya ng pamahalaan na may kinalaman dito (tulad ng National Historical Commission of the

Philippines, o NHCP; National Museum of the Philippines, o NM; at National Commission for

Culture and the Arts, o NCCA). Ang aspeto na ito ng pagsasakategorya ay mas malawig na

itatalakay sa mga susunod na kabanata. Kadalasan, ang mga heritage na istrukturang ito na hindi

“marked” ang laging nabibingit sa hindi kanais-nais na pangyayari gaya ng demolisyon o walang

pakundangang renobasyon at iba pang alterasyon sa itsura.

Pagdating naman sa ideya ng pagkalimot sa heritage ng Binondo, masasabi na maaaring ito

ay isang sabjektib na usapin dahil maaaring iba-iba ang konsepto ng salitang “paglimot” at sa lebel

ng paglimot na tinutukoy. Upang makakalap ng mas kongkretong impormasyon sa usapin ito,

susuriin ang mga heritage sites sa Binondo sa pamamagitan ng pag-obserba sa pisikal na kalagayan

ng mga ito at susuriin ang detalye ng ilan sa mga ito na nagpapakita ng arkitektural at cultural na

significance ng mga ito.

Saklaw at Delimitasyon

Nakasentro ang pag-aaral sa mga heritage site na matatagpuan sa Binondo. Alang-alang sa

pag-aaral na ito, kabilang din ang mga bahay at iba pang heritage sites sa politikal na distrito ng San

Nicolas, na katabi lamang ng Binondo. Marahil nakapagtataka sa umpisa kung bakit ganito ang

sistema, ngunit bilang paglilinaw, ang pagturing ng marami sa Binondo at San Nicolas ay tila iisang

distrito lamang. Bilang isang paunang obserbasyon ng mananaliksik, kapag nagsusulat ang mga

residente ng San Nicolas ng kanilang address sa papel, Binondo ang binabanggit nila at hindi San

Nicolas. Ito marahil ay sa kadahilanang bahagi naman talaga ng sinaunang pueblo ng Binondo ang

San Nicolas, at nahiwalay na lamang ito bilang isang geopulitikal na distrito noong panahon ng ika-

19 daantaon (De Viana ix). Kung susuriin din ang ilan sa mga lumang mapa ng Maynila noong

panahon ng pananakop, ang kasalukyang lugar ng San Nicolas ay nilalagyan ng leybel na Binondo.

Kaya marahil ay nakatatak na sa isipan ng mamamayan ng lugar magpahanggang ngayon na

Binondo pa rin ang mga lugar na tinukoy bilang distrito ng San Nicolas. Samakatuwid, sa kabuuan

ng tesis na ito, ang mga lugar na sinasakupan ng mga distrito ng Binondo at San Nicolas sa

kasalukuyang panahon ay kolektibong tatawagin bilang iisang Binondo.

Sa simpleng pagpapahayag, ang magiging laman ng unang bahagi ng papel na ito ay

imbentaryo ng mga heritage site na matatagpuan sa Binondo. Kabilang sa mga uri ng istruktura na

susuriin ay ang mga bahay, gusali, simbahan, bantayog, pampribado at pampublikong pasilidad, at

iba pang landmarks. Tutukuyin ang estilo ng arkitektura ng mga gusali batay sa mga detalye na

makikita sa mga ito na masasabing significant o makabuluhan. Sa aspeto ng arkitektura, maaaring

hindi hango sa iisang estilo lamang ang inspirasyon ng istruktura, kaya naman sa ganitong sitwasyon

ay tutukuyin ang pinakamalapit na estilo na maiuugnay rito.

Para naman sa aspeto ng delimitasyon, tatalakayin kung hanggang saan lamang ang naging

hangganan ng pag-aaral na ito, kung ano ang maasahan at hindi maasahan mula sa papel na ito. Ang

unang pagpapakita ng paglilimita ay ang pagtukoy sa mga hangganan o boundary ng Binondo at San

Nicolas, batay sa legal na pagpapakahulugan ng ahensya ng gobyerno. Isa pang paglilimita ay ang

pagtukoy sa mga posibleng istruktura na initayo bago sumapit ang Ikalawang Digmaang Pandaigdaig

(1941-1945). Ano’t ano pa man, hangad ng mananaliksik na magamit ang tesis na nagawa para

maging isang batayan ng pag-aaral sa mga bagay na hindi naitalakay rito, na magdudulot ng mas

malawak pang pag-aaral tungkol sa heritage ng Binondo at Maynila na nawa ay maisakatuparan ng

ibang iskolar ng cultural heritage at/o Philippine Studies sa hinaharap.

Ang sakop ng pag-aaral ay pangunahing sa Binondo at sa mga heritage site nito nakapokus.

Ngunit maaaring ang mga naturang istruktura ay may kakabit na kasaysayan o maging kaugnay na

heritage site na matatagpuan sa lugar na labas sa Binondo, kaya naman hindi maiiwasan ang

pagbanggit o pagtalakay sa iba pang distrito na katabi nito, gaya ng Quiapo, Sta. Cruz, Intramuros, at

iba pa. Kung tutuusin, talagang magkakakabit ang mga ito dahil masasabi ng mananaliksik na may

kani-kaniyang tampok ang bawat distrito na natatangi sa bawat isa, at ang mga elementong iyon ay

magtatagpi-tagpi upang magkaroon ng naiibang perspektiba ng heritage ng lungsod ng Maynila at

Pilipinas sa pamamagitan ng pagdulog na nakabatay sa mga distrito na nakapaloob dito. Bagamat

ang konseptong nabanggit sa huling kataga ay inilalaan na ng manunulat ng tesis na ito para sa ibang

mananaliksik upang diskubrehin sa hinaharap.

Kabilang din sa pag-aaral na ito ang malimit na pagbanggit sa nakaraan ng Binondo sa

kabuuan ng papel, upang maunawaan ang relevance ng pananatili/pagkakaroon ng mga heritage site

na ito sa distrito, at maging sa Lungsod ng Maynila. Ngunit hindi ang mga ito ang magiging pokus

ng pag-aaral, at sa halip ay bibigyang diin pa rin mismo ang patungkol sa mga heritage site sa lugar.

Hindi ito magiging isang teknikal na pag-aaral o archival na riserts. Hindi teknikal dahil

hindi nito susuriin ang integridad ng mga istruktura ayon sa pagtingin gamit ang siyensiya at

matematika na kadalasan ina-apply sa propesyunal na pag-aaral ng heritage conservation. Sa halip

ay nakaangkla ang pag-aaral sa kultural na aspeto ng heritage conservation na isa rin mahalagang

pagdulog upang mas maunawaan at hangaan ang larangang ito. Hindi naman ito archival na riserts

dahil hindi naman pawang historikal ang pagdulog sa pag-aaral, bagamat masasabing mahalaga ang

anumang impormasyon o kasaysayan na mayroon sa likod ng mga heritage site na ito na mas

magpapatibay pa sa layunin ipreserba ang mga ganitong istruktura. Kung hahanapan lahat ng

kasaysayan ang mga istruktura at iba pang datos, hindi magkakasya ang buong pag-aaral sa iisang

tesis lamang at sapat na marahil ang lahat ng datos upang makapagpalimbag ng isang buong libro

tungkol lamang dito. Ngunit alang-alang sa pag-aaral na ito, tatalakayin ang ilan sa mga pinaka-

significant na istruktura upang magkaroon ng pag-aaral sa kasaysayan at cultural na kahalagahan ng

mga ito sa Binondo.

B. Paraan ng Pagkalap ng Datos

Ang pangunahing paraan ng pagkuha ng datos ng mananaliksik para sa papel na ito ay sa

pamamagitan ng malimit na obserbasyon sa distrito. Malimit na obserbasyon sa anyo ng pagtingin sa

mga istruktura, bilang ang mananaliksik ay naninirahan din sa lugar ng San Nicolas. Pormal na sinuri

ang distrito sa loob ng humigit kumulang isang (1) buwan (pormal sa paraang magpokus talaga ang

mananaliksik sa mga istruktura, kaiba sa paraan na dinaanan lamang ito habang naglalakad), na

inilaan para sa pag-iimbentaryo ng mga heritage site na makikita sa lugar, at kasabay nito ay ang

pagtukoy ng arkitektura, detalye, at kalagayan ng bawat istruktura. Sinuyod ang mga kalye at

eskinita ng Binondo at San Nicolas, nagbabaka-sakaling may matuklasan na istruktura na

maibibilang sa pagtatala. Ang panlabas na anyo ang kalimitang nasuri sa pagdaos ng obserbasyon,

dahil ang karamihan sa mga gusali ay pribado at hindi pwedeng pasukin. Mapalad kung minsan na sa

ilang pagkakataon ay napahihintulutan ang mananaliksik na eksklusibong makapasok sa lugar sa

mabuting loob ng may-ari o ng namamahala sa mga istrukturang ito. Sa pamamagitan rin ng pagkuha

ng mga larawan ay madaling nabalikan ang istruktura noong isinagawa ang proseso ng pag-

iimbentaryo, at naipagtanong sa mga may alam ang pagkakakilanlan ng ilan sa mga istrukturang sa

distrito. Sa tulong din ng pagkuha ng larawan ay naisasagawa ang dokumentasyon na kailangan sa

pag-aaral sa mga referens sa hinaharap.

Ang iba naman sa mga paraan ng pagkalap ng datos ay ang pagsangguni sa mga naunang

libro tungkol sa Binondo at Maynila, at iba pang kaugnay na literatura tungkol sa heritage na

nakatulong din nang malaki upang maisakatuparan ang pagbuo ng tesis na ito. Ang iba sa mga

heritage site ay madaling natukoy ang pagkakakilanlan sa pamamagitan ng mga nailimbag na libro

na, kung hindi man masusing tinalakay, binanggit ang mga naturang istruktura sa mga naisulat. Isa

sa mga pangunahing libro na ginamit na sanggunian ay ang aklat na “Three Centuries of Binondo

Architecture, 1594-1898” ni Lorelei De Viana na pinag-aralan ang impormasyon tungkol sa mga

lumang bahay at gusali sa Binondo sa tulong ng archival na riserts. Isa pang riserts ni De Viana na

pinamagatang “Binondo in the Twentieth Century” ang tumukoy naman sa kasaysayan ng ilan sa

mga gusali sa Binondo na itinayo noong panahon ng mga Amerikano.

Humingi rin ng konsultasyon ang mananaliksik mula sa mga propesyonal na may kaugnayan

sa Binondo at ang heritage nito. Isa rito ang pagsangguni sa mga historyador na may sapat na

kaalaman tungkol sa kasaysayan ng Binondo at pamilyar rin sa ilan sa mga heritage site na makikita

rito. Nakakuha rin ng kaalaman ang mananaliksik mula sa mga arkitekto at mag-aaral ng arkitektura

na ang espesiyalisasyon sa mga makalumang gusali at istruktura. Sa kanila natutunan ang mga uri ng

arkitektura at materyales na ginamit sa mga gusali, maging ang mga teknikal na terminolohiya sa

mga detalye na makikita sa mga ito.

C. Konseptuwal na Balangkas

Para sa tesis na ito, ia-apply ng mananaliksik ang konseptuwal na balangkas na

pinamagatang “A Case for District Studies” ni Fernando Nakpil Zialcita para rito upang maging mas

malinaw ang layunin at pokus sa pag-aaral. Binigyang-diin ni Zialcita ang paniniwala na ang kultural

na pagkakakilanlan ay mauunawaan nang husto kung susuriin mula sa iba’t ibang mga salik at

anggulo gaya ng pagsusuring kultural, etnolohikal, at heograpikal.

Sa papel ni Zialcita na “The Case for District Studies” (Zialcita 1), layunin na mapunan ang

mga sumusunod na katanungan: (1) Bakit dapat pag-aralan ang isang distrito sa lungsod? (2) Anong

mga pag-aaral ang nasagawa na? (3) Ano ang direksiyon sa hinaharap na dapat tahakin ng naturang

mga pag-aaral? Ayon kay Zialcita, ilan sa mga dahilan kung bakit dapat pag-aralan ang isang city

district ay (a) Makakakuha ng isang mas mainam na analisis sa distrito kumpara sa lebel ng siyudad,

lalo na kung malaki ang siyudad; (b) Ang pag-analisa sa ugnayan sa pagitan ng kapaligiran (maging

pisikal, ekonomikal, o panlipunan man) at ang partikular na “produkto” o handog ng isang distrito

ay nakakalikha ng tinatawag na sense of place; (c) may mga city district kung saan ang mga

residente ay pinagmamalaki ang kanilang kinabibilangang lugar dahil sa natatangi nitong

kasaysayan. Ilan pa sa mga ibang dahilan ay may sariling kultura kung minsan ang isang distrito, na

iba sa karatig distrito nito sa parehong lungsod, at ito ang nagbubuklod sa mga residente nito upang

nagkaroon ng diwa ng komunidad. Isa pa, maaaring ang mga lungsod ay unang naitatag dahil sa

pagsasanib-puwersa ng iba’t ibang distrito na may kani-kaniyang heritage na nagbibigay ng

natatanging identidad dito na kaiba sa karatig bayan at lungsod.

Pinili ang pag-aaral ni Zialcita upang maging batayan ng pananaliksik dahil, una sa lahat,

siya ay isang Pilipino at ang kanyang mga naisulat na akda ay pumopokus sa iba’t ibang aspeto ng

kultura at pamana (heritage) ng Pilipinas, na may kabuluhan sa pamumuhay at pag-uugali ng mga

Pilipino. Upang bigyang-diin, hangad ng mananaliksik na gumamit ng isang Pilipinong konsepto

para sa pag-aaral na ito, at hindi ibatay sa mga Kanluraning teorista na ang mga ideya ay masasabing

“dayuhan” dahil sa posibilidad ng pagkakaibang kultural at ideyolohikal. Napili naman ang papel na

“The Case for District Studies” dahil ito ay kumikilala sa kailangan ng isang pag-aaral sa mga

ispesipikong distrito ng isang lugar/lungsod upang mas maintindihan ang mga penomena na

nagaganap sa distrito at sa praktikal na aplikasyon ay maging paraan ng pagresolba sa mga suliraning

kinahaharap ng lungsod at mga distrito nito.

Sa Pilipinas, nagsimula ang ganitong pag-aaral ng distrito sa lungsod ng Maynila. Kinilala

ang mga pag-aaral na nagawa sa mga distrito ng Pandacan, Quiapo, Sta. Cruz, San Miguel at iba pa

batay sa ispesipikong tema na sinuri sa mga naturang lugar. Partikular na tinalakay sa papel ang

naging pag-aaral sa Quiapo, kung saan ay may nailimbag na aklat at si Zialcita ang naging patnugot

nito. Isinadokumento ang heritage ng lugar na ito sa iba’t ibang mga aspeto kagaya ng kasaysayan,

heograpiya (mga estero at lansangan), kulturang popular, pagkain, relihiyon, maging ang heritage

sites sa distrito. Binigyan din ng pansin ang mga suliranin na kinakaharap ng Quiapo nito dahil sa

mga polisiya at pagpaplano ng gobyerno na nakaapekto sa pagkawala ng luwalhati (glory) ng lugar,

at nagbigay din ito ng mga mungkahing aksyon hinggil sa pangangalaga sa mga heritage building na

maaaring gamitin sa turismo at iba pang ekonomikal na pakinabang na makakapagpaunlad sa lugar

(Zialcita 16).

Ang mga pag-aaral sa distrito gaya nito ay maaaring magbukas ng iba pang pamamaraan sa

aspeto ng riserts at aplikasyon, ayon kay Zialcita. Ang district studies ay isang ispesyalisadong pag-

aaral upang makabuo ng mas komprehensibong pag-aaral at perspektiba sa kasaysayan at heritage ng

lungsod, at magdulot ng iba pang bagong district studies sa ibang lugar. Maaari ring gamiting ng

mga risertser sa hinaharap ang mga naunang nagawang pag-aaral sa isang heritage district upang

gumawa ng mas malalim at mas komprehensibong analisis mula sa mga ito. Kung babalikan ang

nailimbag ang nagawang aklat tungkol sa heritage ng Quiapo, inamin ni Zialcita na ang mga pag-

aaral ay hindi pa nasasaklaw ang iba pang aspeto ng lugar, gaya ng kontribusyon ng mga partikular

na landmark sa pambansa at lokal na pangyayari tulad ng sa Plaza Miranda, at mga kuwento sa likod

ng mga sinaunang prominenteng pamilya sa Quiapo at ambag nila sa komunidad (tulad ng mga

pamilya Genato, Tuazon, Zamora, Legarda, Paterno, Zaragoza, Padilla, at iba pa). Itinuturin niya ito

bilang isang introduksyon imbes na huling pananalita hinggil sa angking heritage ng Quiapo (Zialcita

11). Ngunit naniniwala ito na nagbukas ito ng pintuan at nagbigay inspirasyon sa publiko upang mas

malawig na magsiyasat tungkol sa iba’t ibang anyo ng mundo sa distrito.

Ang isang komunidad ay maaaring suriin ayon sa pisikal na kapaligiran ng distrito at ang

kaugnayan nito sa lungsod sa kabuuan, maging ang kaugnayan ng kapaligiran depende sa pagtingin

ng dibisyon sa lipunan, etnisidad, kasarian at propesyon sa loob ng lungsod. Mabubunyag ang mga

problema dulot ng iba’t ibang salik na kinakaharap ng lugar na maaaring gawan ng panukalang

solusyon, at ito bilang kapalit ay maaaring maging huwaran ng iba pang lugar na kinakaharap din

ang parehong suliranin.

Bilang ang Binondo ang magiging pokus ng tesis na isasagawa, naniniwala ang

mananaliksik na nangangailangan ng mas malalimang analisis tungkol sa heritage ng lugar na ito

batay sa iba’t ibang komponent – lipunan, kultura, relihiyon, at iba pa, at maaaring ilapat nang husto

ang konseptuwal na balangkas ni Zialcita sa gagawin pag-aaral. Bagamat maraming maaaring gawin

pag-aaral sa Binondo sa tulong ng konsepto ng district studies, nais lamang limitahin ito sa aspeto ng

pagiging heritage district nito at ang kalagayan ng aspeto ng built heritage sa lugar na masasabing

napapanahong pag-usapan dahil ang mga ito ay natuklasan ng mananaliksik na napapabayaan na, o

kung hindi naman ay unti-unti ng naglalaho dulot ng mga natural at man-made na sakuna, at higit sa

lahat ay demolisyon, parsyal man o buo.

Gaya ng mga pag-aaral na naunang nagawa sa mga distrito sa loob at labas ng Maynila na

maaaring maiuri sa ilalim ng konseptong district-focused studies, mayroon na ring mga nagawang

aklat at sulatin na patungkol sa distrito ng Binondo. Isa sa mga ito ay nakapokus sa pagkuwento sa

kasaysayan sa likod ng mga partikular na gusali na makikita sa Binondo noong mga nakaraang siglo

(De Viana 2001). Ang isang sulatin naman ay tumatalakay sa mga Tsino at Tsinoy na naninirahan sa

Binondo kung saan sila ang pangunahing bumubuo sa komunidad ng distrito, at sinabing ang

Binondo ay ang heartland ng etnikong Tsino sa bansa (Ang See at Chu). Kinikilala ng mananaliksik

ang mga ito bilang breakthrough sa pag-aaral tungkol sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay at

heritage ng Binondo, at sa katunayan ay bahagi ng mga ginamit na sanggunian para sa tesis na ito.

Ngunit hangad pa rin nito na magkaroon ng isang masusi kung hindi man komprehensibong pag-

aaral na tumatalakay nang partikular sa isyu ng pangangalaga sa mga heritage site na makikita sa

Binondo, at ang kaugnayan ng mga ito sa pagpapalawig ng kaunlaran at pagpapaigting ng identidad

ng lugar sa anyo ng mga pamanang ito ng nakaraan. Layunin ng tesis na mapunan ang ibang aspeto

ng pagiging heritage district ng Binondo na hindi pa natatalakay na mga naunang nagawang akda,

gaya ng pag-aaral sa partikular na mga sinaunang pook at ang papel ng gobyerno sa pangangalaga sa

mga ito. Sa pamamagitan ng ganitong pag-aaral ay makikita ang kahalagahan o relevance ng mga

naturang heritage site sa pag-unawa ng mayaman na diversity ng siyudad sa pamamagitan ng

pagtingin sa lebel ng distrito, na isa ring hangad ni Zialcita kaya isinusulong ang pagkakaroon ng

district studies.

KALENDARYO NG PANANALIKSIK

ENERO

Ikalawang Linggo 8-10 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

Ikatlong Linggo 13-15 Unang Pormal na Pagbisita sa Binondo

13-18 Pagsimula sa Pagsulat ng Kabanata 4

Ikaapat na Linggo 20-22 Ikalawang Pormal na Pagbisita sa Binondo

20-24 Pagpatuloy sa Pagsulat sa Kabanata 4

Ikalimang Linggo 27-28 Huling Pormal na Pagbisita at Pagribyu sa Lugar ng Binondo

27-30 Pagtapos sa Pagsulatng Kabanata 4

31 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

31-Peb.

1

Rebisyon ng Kabanata 4

PEBRERO

Unang Linggo 3-7 Pagsisimula ng Pagsulat ng Kabanata 5

Ikalawang Linggo 10-14 Pagtatapos ng Pagsulat ng Kabanata 5

15 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

15-16 Rebisyon ng Kabanata 5

Ikatlong Linggo 17-21 Pagsusulat ng Kabanata 6

22 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

23 Rebisyon ng Kabanata 6

Ikaapat na Linggo 24-26 Pagsusulat ng Kabanata 7

27-28 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

28-

Mar. 1

Rebisyon ng Kabanata 7

MARSO

Unang Linggo 3-7 Pagkalap at Pagsasaayos ng

6-7 Pakikipagkita sa Thesis Adviser

7-8 Rebisyon ng mga Apendiks, Sanggunian, at iba pang

Miseleynyus

Ikalawang Linggo 10-14 Pagribyu sa mga Naisulat at Huling Rebisyon bago ang

Depensa

Ikatlong Linggo 17-18 Pagribyu sa mga Naisulat at Huling Rebisyon bago ang

Depensa

18 Deadline ng Pagpasa ng Kopya ng Tesis

Ikaapat na Linggo 24-28 Extensyon na Ibinigay ng Koordineytor sa Pag-aayos ng Tesis

ABRIL

Unang Linggo Mar.31-

Abr. 4

Pagsasaayos at Pagpapalimbag ng mga Kopya ng Tesis

Abr. 1 Deadliest Deadline ng Pagpasa ng mga Kopya ng Tesis

3 Depensa ng Tesis

Ikalawang Linggo 7-9 Rebisyon ng Tesis

10 Pagpasa ng Pinal na Bersyon ng Tesis sa Koordineytor

KABANATA 4

Heritage Sites sa Binondo

Bilang muling paglalatag ng ideyang nabanggit sa mga naunang kataga sa tesis na ito,

kinakailangan at napapanahon ang pagsasadokumento ng mga heritage site sa bansa. Partikular sa

mga distrito ng Binondo at San Nicolas (muli, sa kabuuan ng pag-aaral ay kolektibong tatawagin ang

dalawang distrito bilang iisang Binondo), kung saan kapansin-pansin ang laganap na kapabayaan at

pagsira sa mga ito sa pamamagitan ng alterasyon o demolisyon. Ang pagtatala sa mga ito ay

kailangang maging sistematiko at komprehensibo, base sa mga legal at lohikal na pagsasaad ng mga

pamantayan na masusing inilatag, dahil kung hindi ay maaaring maraming makaligtaan na istruktura

na matatagpuan maging sa mga liblib na eskinita at mga lansangang hindi malay sa karamihan.

Sa kabanatang ito, sasagutin ang unang katanungang pangriserts na: Anu-ano ang mga

heritage site sa Binondo? Layunin ng riserts na ito na malaman kung gaano karami ang mga

istrukturang heritage sa Binondo at makita ang magnityud ng kanilang paninitili o existence sa

pamamagitan ng paglalahad ng bilang ng potensyal at tukoy na heritage sites sa naturang distrito.

Kinakailangan ang pag-identify at pagsasaimbentaryo ng mga naturang istruktura upang sa gayon ay

maisadokumento at masusing mapag-aralan ang bawat isa sa mga ito sa hinaharap, lalo na sa

panahon ngayon na laganap pa rin ang demolisyon at/o alterasyon sa lugar. Sa tulong nito ay

mauungkat pa ang kahalagahan hindi lamang sa arkitektural na aspeto, kung hindi ang kuwento sa

likod ng bawat istruktura – ang mga pamilya na nagpatayo, tumira o gumamit sa mga ito at ang

kanilang naging kontribusyon sa pagdebelop ng naturang distrito, o kung hindi naman kaya’y ang

ambag mismo ng isang partikular na gusali bilang isang komersyal o kultural na sentro o masasabing

landmark hindi lamang ng Binondo, kung hindi maging ng Lungsod ng Maynila. Bukod dito,

matatanto rin ang potensyal ng mga naturang istruktura sa indibidwal at pangkabuuang pananaw

kung makikitang sapat ang bilang ng mga ito upang isulong ang revitalization at preserbasyon,

maging ang naaaayon na pagturing sa lugar bilang isang heritage district. Kinakailangan at

napapanahon din ang dokumentasyon upang ma-monitor ang mga heritage site na nakapaloob sa

distrito at malaman kung ang mga ito ay ginigiba na o ginagawan ng hindi kanais-nais na

alternasyon.

Mga Pamantayan ng Pagiging Isang Heritage Site

Masasabing isang sabjektib sa pangkalahatang pagtingin ang konsepto ng “heritage,” lalo na

ang pagiging isang heritage site ng isang istruktura o lugar ng interes. Maaaring ang konsepto ng

heritage para sa isang indibidwal ay buong-buong iba sa ideya na nakikita ng iba. Mahalagang

maisakongkreto ito upang masuri ng otoridad at maging ng mismong mamamayan ang mga

istruktura na dapat bigyan ng aplikasyon ng conservation at kamalayan (awareness) ng lahat.

Ayon sa Merriam-Webster dictionary, ang pangunahing deskripsyon ng heritage ay ang mga

sumusunod:

1. the traditions, achievements, beliefs, etc., that are part of the history of a group or

nation

2. a. something transmitted by or acquired from a predecessor : (legacy, inheritance)

b. Tradition

3. property that descends to an heir

4. something possessed as a result of one's natural situation or birth

Sa mga kahulugan na ito ay mahihinuha na ang heritage o pamana ay tumutukoy sa

mga bagay at gawaing pantao gaya ng mga tradisyon, gantimpala, paniniwala, at iba pa na

ipinasa ng nakaraang salinlahi para sa kasalukuyan at susunod pang salinlahi, at bahagi ng

kasaysayan ng isang grupo ng mga tao o ng isang heograpikal na lugar. Marahil kahit

papaano ay nasaklaw na ng deskripsyong ito ang hinahanap na sagot ng mananaliksik upang

ma-identify nang husto ang mga sinasabing heritage sites sa Binondo at San Nicolas. Ngunit

upang palakasin pa ang naturang pagpapakahulugan, naaayon ding siyasatin ang sinasaad ng

ng mga pangunahing nasyonal at internasyonal na ahensiya tungkol o may kinalaman sa

konsepto ng heritage.

Para sa internasyonal na lebel, ayon sa Convention Concerning the Protection of the

World Cultural ang Natural Heritage, narito ang mga sumusunod na itinuturing bilang

“cultural heritage”:

Monuments: architectural works, works of monumental sculpture and

painting, elements or structures of an archaeological nature, inscriptions,

cave dwelling and combinations of features, which are of outstanding

universal value from the point of view of history, art, and science

Groups of buildings: groups of separate or connected buildings

which, because of their architecture, their homogeneity or their place in the

landscape, are of outstanding universal value from the point of view of

history, art or science;

Sites: Works of man or the combined works of nature and man, and

area including archaeological sites which are of outstanding, universal value

from the historical, aesthetic, ethnological or anthropological point of view.

Para naman sa nasyonal na lebel, susuriin ang konsepto ng heritage ayon sa sinasaad

ng isa sa (kung hindi man ang) pinakamahalagang batas tungkol sa pambansang heritage ng

Pilipinas, ang Republic Act 10066, o mas kilala bilang National Cultural Heritage of 2009,

na kahulugan nito ng “built heritage,” “cultural heritage,” “cultural property,” at

“tangible cultural property”:

“Built heritage” shall refer to architectural and engineering

structures such as, but not limited to, bridges, government buildings, houses

of ancestry, traditional dwellings, quartel, train stations, lighthouses, small

ports, educational, technological and industrial complexes, and their

settings, and landscapes with notable historical and cultural significance.

“Cultural heritage” shall refer to the totality of cultural property

preserved and developed through time and passed on to posterity.

“Cultural property” shall refer to all products of human activity by

which a people and a nation reveal their identity, including churches,

mosques and other places of religious worship, schools and natural history

specimens and sites, whether public or privately-owned, movable or

immovable, and intangible or intangible.

“Tangible cultural property” shall refer to a cultural property with

historical, archival, anthropological, archaeological, artistic and

architectural value, and with exceptional or traditional production, whether

of Philippine origin or not, including antiques and natural history specimens

with significant value.

Bukod sa mga kahulugan na ito, naglalaan din ang RA 10066 ng pamantayan

tungkol sa as aspeto ng cultural property sa Artikulo III nito:

ARTIKULO III

KULTURAL NA ARI-ARIAN

SEKSYON 4. Mga Kategorya. – Ang Kultural na Ari-arian ng bansa ay

isasakategorya bilang mga sumusunod:

(a) Mga Pambansang Kayamanang Kultural, o National Cultural

Treasures;

(b) Mahalagang Ari-ariang Kultural, o Important Cultural Property;

(c) Mga Pook Pamana ng Daigdig, o World Heritage Sites;

(d) Pambansang Dambanang Pangkasaysayan, o National historical

shrine;

(e) Pambansang Bantayog Pangkasaysayan, o National Historical

Monument; and,

(f) Pambansang Palatandaang Pangkasaysayan, o National Historical

Landmark;

SEKSYON 5. Kultural na Ari-arian na Kinikilalang Mahalagang Kultural na Ari-

arian. – Para sa layuning pangalagaan ang isang kultural na ari-arian laban sa

pagluluwas (exportation), modipikasyon, o demolisyon, ang mga sumusunod na mga

lika (works) ay kikilalaning Mahalagang Kultural na Ari-Arian o Important

Cultural Property, liban na lamang kung tutulan ang pagdeklara ng kaukulang

ahensyang kultural:

Maliban na lamang kung tutulan ang pagdeklara ng Pambansang Komisyon

ng Kultura at mga Sinong, o NCCA,

(a) Mga obra ng isang Manlilikha ng Bayan;

(b) Mga likha ng isang Pambansang Alagad ng Sining, o National

Artist;

Maliban na lamang kung tutulan ang pagdeklara ng Pambansang Museo, o

National Museum,

(c) Mga arkeolohikal at tradisyunal na kagamitang etnograpiko;

Maliban na lamang kung tutulan ang pagdeklara ng Pambansang

Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas, o NHCP,

(d) Mga likha ng mga pambansang bayani;

(e) Mga markadong istruktura o marked structures (Lahat ng

istruktura na may mga pananda (markers) mula sa Komiteng

Pangkasaysayan ng Pilipinas (PHC), Pambansang Suriang

Pangkasaysayan (NHI), Pambansang Komisyong Pangkasaysayan

(NHC), atbp. ay kinikilala bilang markadong pook o marked sites);

(f) Mga istruktura na ang edad ay limampung (50) taong gulang pataas;

at;

Maliban na lamang kung tutulan ang pagdeklara ng Pambansang Sinupan

ng Pilipinas, o National Archives,

(g) Mga archival na dokumento at kagamitan na ang edad ay limampung

(50) taong gulang pataas.

Samakatuwid, nagbuo ang mananaliksik ng tesis na ito ng isang working definition

ng heritage sites batay sa pinagsamang ideya ng mga nabanggit sa itaas at personal na mga

insayt, na maaaring i-apply sa mga heritage sites ng Binondo:

Ang heritage site ay isang tiyak (tangible) na istruktura na may makabuluhan (significant) o

natatanging (outstanding) unibersal na kahalagahan mula sa pananaw ng kasaysayan, sining, at

agham, na napreserba at nadebelop sa paglipas ng panahon at ipinasa sa salinlahi sa hinaharap.

Kabilang, ngunit hindi limitado, dito ang kahalagahang historikal, arkitektural, sosyal, sentimental,

aestetikal, inhinyeryal, teknolohikal, etnolohikal, antropolohikal, at siyentipikal, at ang mga ito ay

karapat-dapat na itala (noteworthy). Ang heritage site ay tumutukoy sa mga arkitektural at

inhinyeryal na istruktura katulad ng mga, ngunit hindi limitado sa mga: tulay; gusaling

pampamahalaan; tahanang ansestral; tradisyunal na tirahan; kuwartel; daungan ng tren; parola;

pamilihan; daungang pandagat; mga pook edukasyonal, teknolohikal at industriyal; at ang kanilang

kinalalagyan at mga tanawin. Sa legal na aspeto, iaangkop ang heritage sites sa (ngunit hindi rin

limitado sa) mga pamantayan at kategorya na inilaan ng Republic Act 10066, o mas kilala bilang

National Cultural Heritage Act of 2009, partikular ang deskripsyon nito na ang mga potensyal na

heritage sites ay ang mga istruktura na may edad 50 taon pataas.

Kasaysayan ng mga Istruktura sa Binondo

Bago dumako sa kasalukuyang panahon, nararapat ding balikan ang kasaysayan ng

arkitektura na umusbong sa Binondo, upang magkaroon ng ideya ang mga mananaliksik sa pattern

ng estilo na maaaring mahinuha sa mga matatagpuang heritage sites sa distrito ngayon. Masasabi na

mayaman ang arkitektural na heritage ang Binondo simula ng itatag ito bilang isang komunidad na

opisyal na itinatag ni Gobernador Heneral Luiz Perez Dasmarinas noong 1594 (Ang See at Chu 210)

at maging pinakamatandang Chinatown sa buong mundo. Gayundin ang San Nicolas, na itinayo

naman noong 1588 bilang ang misyon ng Baybay para sa ispirituwal na ministeryo at konbersyon ng

mga Sangley na naninirahan doon (De Viana 14).

Bagamat ang karamihan sa ito ay naglaho na sa paglipas ng panahon, ang mga naisulat na

tala at ilustrasyon na mapalad na nailigtas mula sa lupit ng panahon ang magpapatunay sa yaman ng

naturang distrito sa anyo ng mga istruktura na naitayo rito ng komunidad, at ang mga ito ay

magpapatuloy na maging isang maipagmamalaking prestihiyo ng Binondo hanggang sa mga susunod

na salinlahi.

Kung pagbabasehan ang mga tala at akawnt na naisulat sa pagraos ng kasaysayan, makikita

ang baryasyon ng mga prominenteng istruktura na matatagpuan sa distrito na nagpapahayag ng

kaunlaran ng komunidad na nakatira rito.

Sa aklat na Three Centuries of Binondo Architecture, 1594-1898, inihandog ang ilan sa mga

natatanging gawang arkitektural na ito kabilang ang kanilang kasaysayan, sa dalawang period : Mga

Gawang Arkitektural sa Binondo mula Ika-16 Hanggang Ika-18 Daantaon, at ang Arkitektura sa Ika-

19 Siglong Binondo. Sa unang bahagi, tinalakay ang mga ika-16 hanggang ika-18 siglong medyor na

istruktura sa distrito gaya ng Simbahan ng Binondo (1606), Hospital de Sangleyes de San Gabriel

(1599), Real Alcaiceria de Binondo (1758), Shipyard ng La Barraca (1794), at ang Puente de

Binondo (1796). Nagpokus naman sa iisang siglo na ika-19 daantaon ang ikalawang bahagi ng

kabanata, kung saan mapapansing mas maging maunlad at inobatibo ang komunidad. Sa katunayan,

hinati ni De Viana sa mga kategorya ang uri ng arkitekturang umusbong noong panahon na iyon base

sa gamit sa istruktura. Ang mga kategorya ng arkitektura ay ang mga sumusunod, kabilang ang

kanilang halimbawa at taon ng pagkakatayo: Industriyal (La Casa de Binondo, 1819); Komersyal (La

Puerta del Sol, 1870), Sosyal at Rekreysyonal (Teatro del Principe, 1880s); Mga Opium Den, Bahay-

Sugalan and Brothel; Sibiko at Institusyonal na mga Istruktura (Casa Tribunal de Sangleyes, 1870s);

at Domestiko (Casa Vizantina, 1890).

Sa papel namang Binondo in the Twentieth Century, 1900-1940, nasaklaw naman ang ilan sa

mga natatanging gusali na itinayo noong panahon ng pamumunong kolonyal ng Estados Unidos.

Kabilang dito ang Filipinas Insurance Company Building (1930s), Trade and Commerce Building

(Dekada 1900), Crystal Arcade (1932), Geromino de los Reyes Building, at iba pa (De Viana 46, 50,

56).

Ang karamihan sa mga nabanggit na istruktura ay hindi na makikita sa kasalukuyan, sa

kadahilanang maaaring nasira ito sa pagdaos ng panahon, masaklap na nawasak ng sakunang gawa

ng kalikasan o tao gaya ng Ikalawang Digmaang Daigdig, o kung hindi naman kaya ay sadyang

giniba upang magbigay daan sa mo sinasabing dernong ‘development.’ Ngunit may iilan pa rin na

pinalad at patuloy na nananatili hanggang ngayon, kagaya ng Simbahan ng Binondo at ang Puente de

Binondo (isa pang tawag dito ay Puente General Blanco) na ngayon ay mas kilala sa tawag na San

Fernando Bridge. Sa halimbawa naman ng Real Alcaiceria de San Fernando, ang kasalukuyang

lokasyon nito ay ang kinatitirikan ngayon ng Pedro Guevara Elementary School, bagamat may isang

bahagi ng perimeter wall ng nasabing paaralan ang pinaghihinalaang bahagi ng sinaunang Alcaiceria

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 246). Sa kabilang banda, ang Casa Vizantina

naman ay maingat na binaklas mula sa orihinal nitong lokasyon sa kanto ng Kalye Madrid at Kalye

Penarubia, at tsaka muling itinayo at ngayon ay makikita na sa Las Casas Filipinas de Acuzar, isang

kontrobersyal na heritage-themed resort na binubuo ng mga lumang bahay mula sa iba’t ibang lugar

sa Pilipinas, sa Bagac, Bataan.

Ang mga istrukturang ito ay nagpapatunay ng legasiyang nais ipahayag ng mga naninirahan

dito. At kasabay nito, pinapakita lamang ng mga ito ang pagtugon ng mga mamamayan sa kanilang

praktikal na pangangailangan sa anyo ng mga naturang istruktura gaya ng simbahan, ospital,

tanghalan, pamilihan at iba pa. Matatanto ang pag-unlad ng komunidad dahil sa ebolusyon ng mga

istrukturang itinayo sa lugar, at samakatuwid ay mahalagang bahagi ng kasaysayan at built heritage

ng Binondo.

Mga Estilong Arkitektural sa Binondo

Ang arkitektura ay isang mahalagang aspeto ng ekspresyon ng mamamayan bilang pagtugon

sa mga nagaganap sa kanyang paligid. Maiuugnay din dito ang inobasyon na nasagawa sa bisuwal na

anyo ng mga istrukturang itinayo, at makikita rin kung ano ang kaaya-aya at uso sa paningin ng

indibiduwal na nagpatayo nito sa isang tiyak na panahon. Ang karaniwang argument ay sinasabing

ang mga arkitekturan Pilipino ay hango lamang sa mga Kanluraning uri ng arkitektura gaya ng

Kastilang mga bahay at mga Amerikanong gusaling batay sa Klasikal na Greko-Romano na estilo, at

samakatuwid ay isang uri ng panggagaya at hindi talaga tunay na Pilipino. Narito ang isang pahayag

ni Dr. Jaime C. Laya tungkol sa arkitektura at ang inobasyon ng mga Pilipino sa pamamagitan nito.

Ang arkitektura ay naglalarawan ng pagkamalikhain at katalinuhan, sa

kagandahan, pagkakaiba-iba, at kagamitan ng mga istruktura na itinayo ng mga

miyembro ng isang komunidad. Ang mga sinaunang manggagawang Pilipino ay

tiyak na humarap sa isang mapanghamong gawain, dahil sa klimang tropikal ng

bansa na nagbabago mula sa init at malakas na ulan, na maalinsangan at malapit

sa mga insekto, at yamang ang isang bagay na itinayo upang labanan ang malakas

na hangin ay hindi nangangahulugang makaliligtas sa yumayanig na lupain. Sila ay

nagtrabaho gamit lamang ang kamay, at walang duda na limitado rin ang oras at

kagamitan upang makalikha ng maganda at kapakipakinabang na mga istruktura.

Patunay mismo ang mga istruktura sa kung papaano mapagtagumapayan ng mga

sinaunang arktitekto at manggagawa ang mahihirap na suliranin upang mabigyan

ng natatanging Pilipinong estilo ang mga bahay, simbahan, tanggulan, at iba pang

likha ng ating mga ninuno (Valera Turalba x).

Sa Pilipinas, makikita ang iba’t ibang uri ng estilo ng arkitektura na umusbong sa bansa sa

paglipas ng mga panahon – mula sa maliliit na bahay kubo hanggang sa nagtatayugang gusaling na

kadalasang makikita sa mga distritong komersyal sa kalakhang Maynila. Ngunit marami pa rin ang

nagdududa kung mayroon nga bang arkitektura na masasabing tunay na “Pilipino” o ‘’maka-

Pilipino.” Isa itong paksa na pinagtatalunan ng marami noon pa man. Ayon kay Rodrigo D. Reyes

III,

Hindi nakagugulat na makarinig ng maalab na mga pagtanggi sa

pagkakaroon ng arkitekturang Pilipino kahit na mula sa akademya at mga

arkitekto. Ang iba't ibang mga gusali ng kolonyal na Kastila at Amerikano,

maging ang postkolonyal na panahon ay minamaliit bilang simpleng

panggagaya ng Kanluraning arkitektura. Ang mga katutubong tirahan, na

binuo mula sa prekolonyal na mga tradisyon, ay hindi itinuturing na

arkitektura talaga dahil ang mga ito ay hindi monumental. Ang ganitong mga

paghuhusga ay dulot ng kamangmangan, isang kaisipan kolonyal, at ang tila

likas sa mga Pilipino na mababa ang tingin sa sarili. Sinuman na masigasig

pagmasdan ang iba't ibang uri ng mga gusali sa bansang ito at nagbigay ng

panahon upang tingnan ang kanilang kasaysayan, ay matatanto na

mayroong ngang bagay na masasabing arkitektura Filipino. (Perez ix).

Naniniwala ang mananaliksik na ang mga heritage na istruktura na naitayo sa bansa

sa iba’t ibang tiyak na panahon ay kumatawan sa uri ng arkitektura na masasabing tunay na

estilong Pilipino. Maaaring ito ay primaryong hango sa estilo ng arkitektura sa mga kalapit

na Timog-Silangan at Oriental na Asya, o Kanluranin, ginawan ang mga gusali ng naiibang

konpigurasyon na native sa Pilipinas at upang isaayos ang mga ito sa pamantayang

aestetikal, sosyal, heograpikal, personal, at iba pa. Partikular na sa tropikong klima na

mayroon ang bansa, kaya naman iniakma ang mga detalye gaya ng mas pinalawak na

bintana at iba pang lagusan upang pumasok sa loob ng mga istruktura ang malamig na

hangin at maglaan ng bentilasyon. Ang mga halimbawa nito ng Pilipinong arkitektura ay

ang bahay kubo, ang katutubong tahanan ng mga Pilipino, at ang bahay-na-bato, na isang

ebolusyon ng naunang halimbawa. Maging ang mga monumental na gusali bago ang

Ikalawang Digmaang Daigdig na karaniwang tinutukoy bilang kolonyal na arkitektura ay

makikitaan ng Pilipinong tema. Bilang pagbibigay ng halimbawa ng mga ito sa anyo ng mga

monumental na landmarks sa Maynila, makikita ang mga ito sa mga detalyeng pinya sa

Katedral ng Maynila sa Intramuros at mga mabulaklak na bas-relief sa Manila Metropolitan

Theater sa Lawton.

Sa distrito ng Binondo at San Nicolas, makikita rin ang sinasabing Pilipinong estilo ng

arkitektura sa anyo ng mga lumang bahay, gusali, at iba pang istruktura rito. Ayon kay De Viana,

nagkaroon ng ispesipikong tipong arkitektural ang nabuo sa distrito (De Viana 113), na masasabing

kaiba sa konpigurasyon ng mga bahay at gusali sa ibang distrito gaya ng Intramuros. Ilan sa mga

salik na maaaring nagdulot dito ay ang relihiyosong plano na i-convert ang residente ng Binondo sa

Kristiyanismo, ang pagiging komersyal na distrito nito, at ang pananatili ng iba’t ibang lahi gaya ng

mestizos (Pilipinong-Kastila), sangleyes (purong Tsino), sangleyes mestizo, at naturales (purong

Pilipino) na maaaring nagsulong ng halu-halong kultura.

Upang mas masusing masuri ang mga uri ng arkitektura na umusbong sa Binondo, susuriing

saglit ang estilo na naging tanyag sa iba’t ibang panahon kabilang ang mga katangian ng mga

istruktura (detalye, itsura, atbp.), at halimbawa ng mga ito. Sumangguni ang mananaliksik sa mga

akda ni Ark. Lorelei de Viana na naunang pinag-aralan ang mga istruktura sa Binondo.

Ika-16 hanggang ika-18 daantaon

Sinasabing ang relihiyon ay ang primaryong salik na nagkaisa sa mga residente ng Binondo

sa mga panahon ng ika-16 hanggang ika-18 na siglo (De Viana 83). Ang mga siglong ito ay

istriktong panahon ng asimilasyong sosyal at relihiyoso para sa komunidad ng distrito. Kaya naman

ang mga pangunahing obrang arkitektural sa panahong ito ay relihiyoso rin ang kalikasan at layunin

nitong ipalaganap ang kolonyal at relihiyosong plano ng konbersyon sa mamamayan nito. Isang salik

din na naglunsad sa ispesipikong arkitektura rito ay ang paghihiwalay sa mga Sangley o hindi

Kristiyanong mga Tsino mula sa kabisera na Intramuros, kaya sa Binondo rin itinayo ang Parian o

ang itinuturin na Chinatown noon. Pagdating naman sa domestikong arkitektura sa anyo ng mga

bahay, masasabing ang mga estilo ng tahanan ay naimpluwensiyahan ng nangingibabaw na uri ng

domestikong arkitektura ng panahong iyon, gaya ng simpleng istruktura na gawa sa nipa at kawayan

sa unang bahagi ng naturang period, hanggang sa mga bahay na bato sa huling bahagi ng period.

Narito ang kataga ni De Viana tungkol sa karakter ng bahay na maaaring nauso sa Binondo

ng ika-17 daantaon:

Sa panahon ng ika-17 siglo, ang mga bahay sa Intramuros ay inilalarawan

bilang elegante at gawa sa bato. Tiyak na ganito rin ang sitwasyon sa bayan ng

Binondo, kung saan ang mga Espanyol ay nagtayo rin ng kanilang mga tirahan,

tulad ni (Gobernador Heneral) Luis Perez de Dasmariñas na itinayo ang kanyang

bahay na malapit sa Simbahan ng Binondo. Sinulat ni Padre Murillo Velarde ang

isang akawnt ng mga bahay sa Intramuros noong ika-17 hanggang sa ika-18 na

siglo. Inilarawan niya ang mga ito bilang malalaki, matataas, maluluwag, gawa sa

bato at gawa sa pinong arkitektura. Ang mga ito ay may palabas na balkonahe na

nagsisilbi ring proteksiyon at nagbibigay lilim at kanlungan tuwing tag-ulan. Ang

mga bubong ng mga bahay ay may asotea o gallery kung saan ang mga residente ay

maaaring pumanik sa gabi upang langhapin ang simoy ng hangin. Kung ganito ang

sitwasyon sa Maynila, tiyak na ang mga bahay na gaya nito ay makikita rin sa mga

karatig bayan, kabilang ang Binondo, noong ika-17 siglo (De Viana 84-85).

Pagsapit naman ng ika-18 siglo ay lalong umunlad ang Binondo at nakita ang impluwensiyal

na papel ng mga mestizong nakatira rito sa usaping komunidad. Makikita rin ito sa anyo ng mga

istrukturang naitatag ng panahong iyon. Itinayo ang mga mahahalagang istruktura gaya ng isang

pampamahalaang pabrika para sa monopolyo ng tabako, simbahan ng Binondo, Hospital de

Sangleyes de San Gabriel, pamilihan ng seda na Real Alcaiceria de San Fernando, at ang tulay na

Puente de Binondo.

Ika-19 daantaon

Mas naging ispesipiko ang tipo ng arkitektura na itinayo sa panahong ito, bilang ang

Binondo ang naging komersyal at pangkalakalang sentro ng bansa. Karamihan sa mga itinayong

istruktura ay may kinalaman sa komersyo at industriya, gaya ng mga tindahan, tanggapan ng

pamahalaan, bodega, subastahan, botika, at paupahang bahay (De Viana 113). Mayroon ding

maririlag na mga mansyon, mga middle-class na bahay, at mga apartment na tinawag na accessoria

na maaari ring mixed-use ang uri (halong residensyal at komersyal). Gayundin ang mga istruktura na

ispesipikong tumutugon sa isyung pangkomunidad tulad ng mga korte, gaya ng mga tribunal de

mestizo, tribunal de sangleyes, at tribunal de naturales. Narito ang ilan sa mga uri ng arkitektura ng

panahong ito, kabilang ang halimbawa at katangian ng mga ito na maaaring maging basehan ng mga

istrukturang makikita pa rin sa Binondo ngayon.

Industiyal na Arkitektura: Mga Pandayan (Foundries) - Hilario Sunico Foundry

(1870). A simple shed structure but designed with ornamental brackets and stylized

columns supporting the truss (De Viana 123).

Mga Camarin (Mga Mixed-Used na Bodega) – Could be a camarin tienda, or store,

a camarin to be used as almacen or bodegas (e.g. large stone camarines, sometimes

two-storey high, or bodegas with small storage capacity), or camarin for a specific

trade, like camarin de carpinteria or camarin de fundicion. Varies in size and style.

Usually built of strong materials—adobe blocks with bricks, and a tile or galvanized

iron roof. With simple facade, with a doorway and just sufficient windows, with

grilles and at times decorative balusters, for ventilation (De Viana 124,130).

Komersyal na Arkitektura:

Mga tindahan – They very much looked like the strongly built

ancestral houses, or bahay na bato, with brick or stone walls for the

ground floor and wooden walls for the upper storey. Usually, the

upper floor, which had a little overhang, was a long stream of

windows with capiz and louvered sliding panes. Little windows or

ventanillas, with quaint wrought iron grillwork or stubby or slender

wooden balusters, lined the area below the windowsills of the

second floor (De Viana 130).

Mga café at restawran: Panciteria Macanista de Buen Gusto (Don

Severino R. Alberto House, 1880) – A typical three-storey

commercial accessoria. Chimenas or roof ventilator adorn the roof

ridge. Balconies grace the French windows on the second storey

(De Viana, 173).

Mga Botika: Rafael Fernandez drugstore – a version of the

ancestral house of strong materials, or bahay na bato, turned

accessoria with a tiled roof and a small cross at the top (De Viana

135-136).

Mga Bahay-panuluyan at Hotel: Hotel de Oriente – Had a neat

pediment and arcaded facade. Three storeys high, with its central

bay as the focal point of the facade. Over this bay, at the roof area,

was a triangular pediment ornamented with acroteria. ... The first

and second storeys had brick exterior walls pierced by rectangular

windows with wrought iron ventanillas. Air grilles were located

below the first floor windows (De Viana 137).

Mga Komersyal na Bahay at Kumpanya: Russel & Sturgis

commercial house – Designed similar to a bahay na bato, with stone

or brick ground floor, wooden walls on the second floor and a tile

roof. In some cases, galvanized iron must have been used as roofing

material, especially after the earthquake of 1880. Streams of

windows with sliding capiz shell and louvred panels usually

distinguished the upper storey. The first floor would have a main

arched entrance (De Viana 140).

Social at Recreational na Arkitektura: Mga Teatro – Teatro de Binondo – An

impressive and elegant building. It had an arched facade with a balustrade balcony

and columns in the second floor. The arcaded vestibule led into the theatre lobby and

above which was a balcony used by theatregoers during intermissions. Behind the

balcony was the theatre gallery (De Viana 142-143).

Mga Sibiko at Institusyonal na Istruktura: Mga korte – Casa Tribunal de

Naturales -- With interesting and impressive facade. The ground floor had stone

walls and was rusticated. Corbels supported the protruding second floor, which was

of wooden framework. Windows in the first storey were simple rectangular openings

with straight iron grillwork. The upper floor facade was a continuous stream of

windows with balustered ventanillas. Over the central window bay was a pediment

carved with acroteria and the colonial seal of Manila. Over the roof were chimeneas

or air vent stacks (De Viana 151).

Domestikong Arkitektura: Mga pribadong tirahan – Bahay na bato – The ground

floor had a vestibule called the zaguan. In the zaguan, one could find a family

carruaje or the santo’s andas used for processions. Other houses had storage areas

in the zaguan area like a wood shed or lenera. In the ground floor’s service yard

was the pozo or deep well, and the space for the algibe or water cistern.

In the zaguan was the escalera or staircase that led up to the principal floor

of the house. The second floor usually had a caida or antesala, the sala proper,

cuarto or private room of the family, which could be one or more, the comedor, or

dining room and the cocina or kitchen (De Viana 160).

Ika-20 Daantaon (1900-1940)

Ang panahon na ito ay ang kasagsagan ng pamumunong kolonyal ng Estados Unidos sa

Pilipinas. Sinasabing ito ang “belle époque age” ng Binondo, ayon kay De Viana (37). Patuloy ang

pagiging dominante ng distrito bilang sentro ng komersyo at kalakalan, at ito ang nagbunsod upang

sumabay ang mga gusaling itinatayo sa pinakabagong estilo ng arkitektura ng panahon na iyon.

Dinala ng Amerika ang Kanluraning ideya ng arkitektura sa bansa, na nagbubunsod ng sariwang

konespto ng kalakasan at katatagan, at siyang nagpapakita ng malakas ba otoridad at dominsayon ng

naturang bansa sa Pilipinas, at ipalaganap ang bisyon na gawing pangunahing daungan sa silanganan

(De Viana 41). Ngunit muli, kung titingnan sa maka-Pilipinong perspektiba, ang mga nasabing

Kanluraning uri ng arkitektura ay inayon sa tropical na kalagayan ng klima sa bansa, at samakatwid

ay nagsagawa ng kompromiso at rekonpigurasyon. Narito ang ilan sa mga estilong umusbong ng

panahon na iyon.

Beaux Arts – A rigorous yet eclectic application of classical design. An

architectural language that was symmetrical, formal, hierarchical, but used

elaborate decorations (Lico 246). (Halimbawa sa Binondo: El Hogar Filipino

Building)

Art Nouveau – A style of decoration popular during the turn of the nineteenth

century, characterized by organic, curving forms and whiplash lines. An

architectural style that uses the circle as the basic form for furniture, arches, and

trellises; characterized by curvilinear and floral motifs (Lico 562). (Halimbawa sa

Binondo: Uy Chaco Building)

Neoclassical – Based on a precise study of ancient Roman and Greek buildings. At

the heart of this style were the orders: Doric, Ionic, Corinthian, and two other

Roman variations, Tuscan and Composite (Lico 245). (Halimbawa sa Binondo: First

National City Bank Building)

Art Deco – Characterized by linear, hard-edge, and angular composition with

geometrically stylized decoration. It drew from many inspirations – the exotic,

Cubism, the Ballet Russes, Egypt, Aztec Mexico and Peru, and Africa (Montinola 9).

Adaptation of Filipino elements in Art Deco detailing – stylized flora, fauna, folk art

patterns, and even mythological figures – infused the otherwise foreign style with a

distinctly Filipino dimension (ibid 15). A later stylistic variant of it, Streamline

Moderne is a design that embodies new machine and technological breakthroughs

(Montinola 12), with less ceiling space and no Grecian columns, and the

predominant line were horizontal (ibid 46). (Halimbawa sa Binondo: Zuellig

Building)

Identipikasyon ng Heritage Sites at Pag-iimbentaryo

Ito ay ang masasabing pinakapusod ng riserts na ito. Layunin nitong matukoy ang mga

heritage sites na matatagpuan sa lugar batay sa mga pamantayang nabanggit sa mga naunang

pinunto, gaya ng estilo ng arkitektura at gaydlayns na inilatag ng umiiral na batas (partikular ang

National Cultural Heritage Act of 2009, o ang Heritage Law). Hangad ng mananaliksik na maging

isang batayan ng riserts ang mga istruktura na kompehensensibong itinala sa pamamagitan ng

masusing pagsuyod sa Binondo at pag-iimbentaryo sa mga ito. Muli, ang heritage site ay tumutukoy

sa mga arkitektural at inhinyeryal na istruktura katulad ng mga, ngunit hindi limitado sa mga: tulay;

gusaling pampamahalaan; tahanang ansestral; tradisyunal na tirahan; kuwartel; daungan ng tren;

parola; pamilihan; daungang pandagat; mga pook edukasyonal, teknolohikal at industriyal; at iba pa.

Bilang paglilimita, tinukoy lamang ng mananaliksik ang mga istruktura sa Binondo na

hinihinala o napatunayang itinatag bago sumapit Ikalawang ang Digmaang Pandaigdig (1942), o pre-

war. Bagamat batay sa RA 10066, ang mga istrukturang may potensyal na katangian upang opisyal

na ituring heritage site ay may edad 50 pataas (sa panahon na ginawa ang tesis na ito, tumutukoy sa

mga istrukturang itinayo bago ang taong 1964), napagdesisyunang piliin ang naturang tiyak na

bahagi ng panahon sa ilalim ng mga sumusunod na kadahilanan: 1) sa inisyal na pagtataya, ang

bilang ng mga istrukturang pre-war (bago ang World War II) ay sapat, at sa katunayan ay

napakarami (overwhelming); 2) Ang estilo ng arkitektura sa naturang bahagi ng panahon ay kahanga-

hanga (impressive) at pambihira (exceptional); 3) Ang mga pre-war na istruktura, sa inisyal pa ring

pagtataya, ay ang kadalasang napapabayaan at ang pinakamalapit sa negatibong konsepto ng

alterasyon at demolisyon, maging ang mga natural na man-made na kalamidad; at 4) Ang mga

istruktura ay may posibilidad na nagtataglay ng kabuluhang historikal at kultural (historical and

cultural significance), yamang nasaksihan ng mga ito ang paglipas ng ilang mga dekada at maging

siglo ng panahon, bukod pa sa kagalingang inhinyeryal (engineering excellence), yamang nalagpasan

nito ang iba’t ibang kalamidad at ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Pagtutukoy ng Hangganan

Ang hangganan ng mga makasaysayang distrito ng Binondo at San Nicolas (sinasabing

“makasaysayang distrito” dahil ang kasalukuyang pagpaparteng politikal sa mga distrito ng Lungsod

ng Maynila ay hango na sa numero: halimbawa: Distrito I, Distrito II, Distrito III, at iba pa. Ang

sumasakop sa Binondo at San Nicolas ay ang Distrito III, kasama ang Sta. Cruz at Quiapo) ay

masasabing nag-iba-iba sa paglipas ng panahon. Kung pagbabasehan ang mga sinaunang mapa ng

Binondo at San Nicolas noong taong 1901 (tingnan ang Apendiks, Figure 1 at Figure 2), tila may

bahagyang pagkakaiba ito sa kasalukuyang panahon. Kung titingin sa modernong mapa ng Maynila,

nagkaroon ng reklamasyon ng porsyon ng Manila Bay sa kanlurang bahagi ng San Nicolas. Tila lalo

pang nagpalito rito ang madalas na paghalinhinan sa pagtawag sa Binondo at San Nicolas.

Upang magkaroon ng kalinawan sa pagtukoy sa naturang hangganan o boundary ng Binondo

at San Nicolas, gagamitin ang istandard ng Kawanihan ng Rentas Internas (Bureau of Internal

Revenue, o BIR) sa isyung ito. Masasabing ito ay updated ay may batayang legal. Narito ang

deskripsyon ng mg lugar na sinasakupan ng San Nicolas:

San Nicolas District - ang kanlurang bahagi ng hangganan sa pagitan ng San

Nicolas (RDO 29) at Binondo (RDO 30) ay ang Estero de Binondo, mula sa Ilog

Pasig sa bandang Hilaga tungo sa tulay na tumatawid sa San Juan St. bago ang Sta.

Elena St. Pagkatapos, sumusunod sa sinabi Estero sa bandang Hilaga pa rin tungo

sa tulay na tumatawid sa C.M. Recto Ave. Sa Kanluran ng Estero ay ang San

Nicolas District habang ang Hilagang bahagi ng Estero ay ang Binondo District.

Ang parehong hangganan ng mga distrito sa hilagang bahagi ay ang Claro M.

Recto Ave., habang ang katimugang bahagi ng Muelle dela Industria ay ang Ilog

Pasig.

Upang tukuyin ang mga kasalukuyang kalye na matatagpuan sa kababanggit lamang na

hangganan ng San Nicolas, narito ang ang sumusunod na talaan:

1. Alcaiceria

2. Angalo

3. Ariarian

4. Asuncion

5. Bagong Alay

6. Bagong Pag-asa

7. Bagong Silang

8. Barcelona

9. Barraca

10. Bernardero

11. Caballeros

12. Camba

13. Carmen Planas

14. Chavez

15. Claro M. Recto

16. Commercio

17. Del Pan

18. Elcano

19. Frensa

20. Fundidor

21. G. de Rivera

22. Ilang-ilang

23. J. de Moriones

24. Jaboneros

25. La Suerte

26. Lavezares

27. M. de Santos

28. Madrid

29. Mestizo

30. Muelle de Binondo

31. Muelle de Divisoria

32. Muelle de la Industria

33. Muller

34. Numancia

35. Oportunidad

36. P. Carreon

37. Penaranda

38. Penarubia

39. Pereira

40. Plaza del Conde

41. Ramirez

42. Recuerdo

43. San Fernando

44. San Nicolas

45. Sevilla

46. Sta. Elena

47. Sto. Cristo

48. Tabora

49. Tonelero

50. Tribunal

51. Urbiztondo

52. Valderama

53. Velasquez

54. Ylaya

(Para sa referens ng kasalukuyang mapa ng San Nicolas, tingnan ang Apendiks A, Figure 4)

Para naman sa Binondo, bagamat hindi nagbigay ng maikli at ispesipikong deskripsyon ng

hangganan ng distrito gaya ng sa San Nicolas, naglaan naman ang BIR ng listahan ng mga kalye at

gusali na sinasakupan nito. Hindi man nabanggit lahat ng lansangan na inisyal na natukoy ng

mananaliksik bilang bahagi ng Binondo, partikular ang mga maliliit na eskinita, ang listahan na

inilaan ng BIR ang gagamiting batayan sa pagtukoy sa mga hindi nabanggit na lansangan bilang

opisyal na bahagi ng Binondo, alang-alang sa tesis na ito. Ang mga naturang lansangan at gusali na

nailista ng Kawanihan ay ang mga sumusunod:

Area of Jurisdiction:

1. Aguilar

2. Alvarado (900 Below)

3. Azcarraga Textile

4. Bahama

5. Banquero

6. Benavidez (1100 Below)

7. Carvajal

8. Claveria

9. Condesa

10. Claro M. Recto (900-1300)

11. Dadivez

12. Dasmarinas

13. David

14. Dela Reina

15. Eloisa

16. Escolta

17. Felipe II

18. Gandara (800 Below)

19. Gral. La Chambre

20. Hormiga

21. Ingreso

22. Insular

23. Juan Luna (700 Below)

24. Leasa

25. Marquina

26. Martinez

27. Masangkay (1100 Below)

28. Muelle De Binondo (Even Numbers)

29. Nimfa

30. Nueva

31. Ongpin (800 Below)

32. Oriente

33. Peirera/Meisic

34. Piedad

35. Padilla Delos Reyes Bldg.

36. Poblete

37. Plaza Calderon Dela Barca

38. Plaza Cervantes

39. Plaza Lorenzo Ruiz/ Plaza Moraga

40. Quintin Paredes

41. Reina Regente

42. Rentas

43. Roman

44. Salazar

45. San Fernando (500 UP)

46. San Gabriel

47. San Vicente

48. Sanchez

49. Soler (1300 Below)

50. State Center Bldg.

51. Sta. Elena

52. Straude (Estraude)

53. Tomas Pinpin

54. Tronqued

55. Tytana Plaza

56. Ugalde

57. Veronica

(Para sa referens ng kasalukuyang mapa ng

Binondo, tingnan ang Apendiks A, Figure 3)

Metodo ng Identipikasyon at mga Faynding

Isinagawa ang naturang pagtukoy at pag-iimbentaryo ng mga heritage site sa Binondo sa

durasyon ng Ikatlong Termino, Akademikong Taong 2013-2014 ng Pamantasang De La Salle, na

nagsimula sa unang linggo ng Enero 2014 at natapos sa gitnang bahagi ng Abril 2014. Hinango ng

mananaliksik ang paraan ng pagsuyod sa mga kalye at eskinita ng Binondo sa layuning hanapin at

tukuyin ang mga istrukturang heritage sa tulong ng “Scan/Sweep Guidelines” ng Ateneo de Manila

University – Institute of Philippine Culture, na nagsagawa rin ng imbentaryo ng heritage sites sa

ibang panig ng Pilipinas, gaya ng Bohol at Maynila. Sa pamamagitan ng paglalakad at hindi ang

paggamit ng mga sasakyan ang naging paraan ng pag-imbentaryo sa mga istruktura dahil: una,

magiging malaki ang posibilidad ng madaling pagkaligta sa maraming istruktura gamit ang

gumagalaw na behikulo; pangalawa, ang karamihan sa mga lansangan ng Binondo ay makikitid at

hindi madadaanan ng anumang sasakyan; at panghuli, ang naturang gawain ay takaw pansin, lalo na

sa mga lugar na densely populated o matao. Ini-scan ang mga kalye at eskinita sa komprehensibo at

sistematikong paraan, kung saan ay ginawa ito ng block by block, na walang kinakaligtaang bahagi ng

isang kalye na hindi madadaanan ng mananaliksik.

Ang pangunahing paraan ng pagtukoy sa mga istruktura ay sa pamamagitan ng pagpili sa mga ito

batay sa bisuwal nitong porma, kabilang ang itsura ng patsada (facade) at detalye nito. Dito

malalaman ang dominanteng estilong arkitektural na ginamit sa disenyo nito, na magpapakita rin ng

estimadong edad ng pagkakatayo sa mga ito. Ilan sa mga itinakdang panturo ng mananaliksik ay:

para sa mga Spanish-era na gusali -- mga bintanang may capiz shell, balustre, grillwork, at iba pang

detalye; at para sa American-era: mga gusaling nagpapakita ng estilong Kanluranin gaya ng Art Deco

at Neoclassical, at mga detalyeng precast, grillwork, at iba pang palamuti. Sakali man na ang isang

lumang istruktura na hinihinalang bahagi ng saklaw ng riserts ay tila mahirap tukuyin ang estilo na

inilista noong nakaraan, isasama pa rin ito sa listahan sa ilalim ng, ngunit hindi limitado sa, mga

sumusunod na kriteria: 1) May pagkakatulad ito sa mga natukoy na arkitektural na estilo ng pre-war

na panahon, at samakatuwid ay ituturing eclectic; 2) May batayan sa anyo ng naisulat na akawnt o

larawan na nagpapatunay na ginawa ito bago ang World War II; at 3) Tinukoy ng mga nakadaupang

palad na naninirahan sa isang tiyak na lugar sa Binondo na ito ay lumang-luma na. Ang iba pang

istruktura ay natukoy sa pamamagitan ng konsultasyon at gabay ng mga arkitekto at eksperto sa built

heritage, gaya nila G. Erik Akpedonu, Ark. Michelle Bracero Ting, at Dr. Fernando Nakpil Zialcita.

Sa pagsa-scan ng mga kalye sa distrito, nilista ang mga naturang gusali at iba pang site, at ni-

record ang kanilang numero pang-address (Sa ilang pagkakataon ay hindi matagpuan ang numero

kaya naman ang ilan ay estimasyon na lamang, o hindi naman kaya’y wala talaga). Kasabay na rin

dito ang pagkuha ng larawan sa bawat istruktura upang makabuo ng isang kompilasyon. Binigyan ng

pangkalahatang kategorya ang mga istrukturang natukoy: Mga Bahay at Katulad na Istruktura

(istrukturang may 2-3 palapag at may pangunahingdetalyeng gawa sa kahoy); Mga Komersyal na

Gusali at Katulad na Istruktura (istrukturang may 3 pataas na palapag at may pangunahing detalyeng

kongkreto); Institusyonal at Relihiyosong Gusali (paaralan, simbahan, palengke, istasyong bumbero,

atbp.); Iba Pang Istruktura (monumento, tulay, atbp.). Kabilang din sa mga sinama sa listahan ang

mga guho (ruins) ng mga istrukturang nabanggit, base rin sa bisuwal na anyo ng mga ito at ang bakas

na iniwan nito sa mismong site at sa mismong katabing gusali/istruktura ng mga ito. Ito ay upang

hindi makalimutan sa kasaysayan ang pananatili ng mga ito at ang malupit na kinahinatnan nito

(demolisyon)

Ang mga sumusunod ay ang mga nakalap na datos ng mananaliksik sa pamamagitan ng pag-

iimbentaryo nito ng mga istruktura sa mga distrito ng Binondo at San Nicolas. May posibilidad na

hindi 100 pursyentong kumpleto ang listahan, ngunit masasabing ang imbentaryo ay maingat at

komprehensibong tinala at nirebyu rin, sa ilalim ng sinunod na mga pamantayan at mesyur. Maaaring

may nakaligtaan pa rin ang mananaliksik sa proseso, ngunit masasabi nito na ang mga iyon ay

kakaunti na lamang at ang datos sa listahan ay valid at verifiable. Ang pinakahuling bilang ay mula

noong Marso 24, 2014.

Binondo:

- Mga Bahay at Katulad na Istruktura = 28 (+ dagdag ang 10 Ruins [= 38])

- Komersyal na Gusali at Katulad na Istruktura = 65 (+ dagdag ang 2 Ruins [= 67])

- Institusyonal at Relihiyosong Gusali = 2 (Philippine Su Kuang Institute, Binondo Church)

- Iba Pang Istruktura = 10 (Mga Tulay at Monumento)

Kabuuan = 117

San Nicolas

- Mga Bahay at Katulad na Istruktura = 161 (+dagdag ang 24 Ruins [=185])

- Komersyal na Gusali at Katulad na Istruktura = 12

- Institusyonal at Relihiyosong Gusali = 3 (Fire Station, Nuestra Señora Dela Soledad

De Camba Foundation, Alcaiceria de San Fernando)

- Iba Pang Istruktura = n/a

Kabuuan = 200

Pinagsamang Bilang ng potensyal at tukoy na Heritage Sites = 118+202 = 320

Para sa mas madetalyeng imbentaryo na naisagawa ng mananaliksik, kasama ang ilang kaugnay

na impormasyon at imahe, mangyaring sumangguni sa Apendiks B. Ang bilang na ito ay tiyak na

mababawasan sa mga susunod na mga panahon. Kung mapapasin sa listahan, itinala rin ng

mananaliksik ang mga guho (ruins) o bakas na natira sa isang partikular na pook. Ito ay sa

kadahilanang patuloy ang demolisyon sa lugar, at malamang ay kamakailan lamang giniba o nasira ng

sakuna gaya ng sunog at iba pang natural na kalamidad. Sa pamamagitan ng naisagawang

pagmamapa at pagiimbentaryo, nagkaroon ng pioneering effort upang tukuyin ang mga nasabing

istruktura na layunin kilalanin at i-appreciate ang kanilang pananatili sa lugar bilang bahagi ng

sosyal, historikal, at kultural na fabric ng Binondo.

Sintesis

Upang gawan ng sintesis ang mga nasabing bilang ng heritage sites sa Binondo at ang makita sa

mas ispesipikong pagtingin ang histokultural at arkitektural na kahalagahan ng mga istruktura, pumili

ang mananaliksik ng ilan sa mga pinaka-significant na heritage sites sa distrito: 10 sa Binondo, at 7

naman sa San Nicolas. Sa pamamagitan nito ay magkakaroon ng pagtukoy sa focal point ng mga

pangunahing landmark sa mga distrito ng Binondo at San Nicolas, at mula sa mga ito ay masusuri rin

ang mga karatig na heritage sites ng mga ito batay sa estilo ng arkitektura at relevance sa historikal at

sosyokultural na fabric ng distrito. Ang mga napili ring mga istruktura ay may malaking potensyal

upang ideklara bilang opisyal na Kultural na Ari-arian ng mga pambansang ahensyang kultural ng

pamahalaan dahil sa natatangi nitong mga estilo at kasaysayan. Karamihan sa babanggiting kataga ng

impormasyon ay mula sa mga akda ni De Viana patungkol sa Binondo. Dahil ang ilang salita ay

masyadong teknikal ay hinayaan na lamang ang wikang Ingles upang gamitin sa pagpapaliwanag.

SAN NICOLAS

1. Ides O’Racca Building, Carmen Planas corner M. de Santos Streets – a four-storey building with

its beautiful 1930’s architecture. The building is Art Deco. Vertical bays delineated by concrete

pilasters run from ground floor to roof deck. A very interesting element in the building façade is the

fourth floor stream of windows with their corbels delightfully fanning out from the wall. Inside is a

granolithic finished staircase that goes up in two symmetrical flights to the second floor.

Built in 1935 by Dr. Isidoro de Santos, with intentions of making it into a cold storage plant, being

strategically located at Divisoria (De Viana 67).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 309)

2. Chanuangco Sunico House, Lara corner Camba Streets – Tahanan ni Hilario Sunico, isang

kilalang panday ng mga kampana at mga ornamental na grillworks. Opisyal na deklaradong

Significant Cultural Property (Category III) ng Pambansang Museo. Narito pa ang karagdagang

deskripsyon tungkol sa bahay:

House of Don Hilario Sunico, 1891 – This house is beveled at the corner, or has a chaflan, being

located at a corner lot. Pot-bellied barrigones or grillwork in windows were then in vogue (De Viana

162).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 26)

3. Hilario Sunico Foundry, Jaboneros corner Barcelona Streets - A simple shed structure

but designed with ornamental brackets and stylized columns supporting the truss (De Viana

123). Dito ginawa ang 176 na kampana ni Hilario Sunico na makikita sa iba’t ibang simbahan

sa Pilipinas, kabilang ang Binondo Church.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 54)

4. Casa Tribunal de Naturales, Asuncion Street – In 1886, plans were drawn by the Municipal

Architect Juan Hervas to repair the tribunal house of the indios. The first floor had storage rooms,

calabozos or detention cells, a yard, an entresuelo, and a vestibule leading to the main staircase. The

main storey had an archives room, an office, a court room, and a storage room for weapons (De

Viana 150).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 21)

5. Antonio Luna House, Urbiztondo Street - Antonio Luna was the fiery-tempered but brilliant

military strate indgist of Gen. Aguinaldo. He was the brother of the famous painter Juan Luna (MSC

Institute of Technology). The house has its simple geometric style which indicates its construction to

be during the first half of the nineteenth century. It has framework of stone walls in the first storey

and wood in the upper floor. The second storey façade is a long continuous stream of capiz shell

windows and ventanillas. An wooden main portal, carved with a small wooden floor, is the main

entrance to the house (De Viana 181).

Ang bahay na ito ay kabilang sa iilang “Marked Structures” sa distrito sa ilalim ng Artikulo III ng

Heritage Law.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 12)

6. Alcaiceria de San Fernando, kasalukuyang kinalalagyan ng Paaralang Pedro Guevara sa

Numancia corner San Fernando and Muller Streets – Isang pamilihan ng seda ang nasabing

Alcaiceria. Maituturing ang istruktura bilang unang pormal na customhouse noong panahon ng mga

Kastila. Itinayo noong 1758 (De Viana 103). Narito pa ang ilang deskripsyon ng nasabing Alcaiceria:

The structure was an octagonal building with an interior courtyard or patio surrounded by

porticos. Each side of the octagonal structure had spaces for three stores, except for two sides which

had only one store, access ways and accounting offices. Each stone had an interior patio joined by a

walkway which connects it to the other stores (De Viana 104).

Sa kasalukuyan, ang Alcaiceria ay wala na mismo, yamang ang nakatayo na sa lugar nito ay isang

pampublikong paaralan, liban na lamang sa isang bahagi ng perimeter wall ng nasabing eskwelahan

sa Muller Street na sinasabing labi o guho ng 1758 na istruktura ng Alcaiceria.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 246)

7. Isang Camarin sa panulukan ng Kalye Elcano at Kalye Lavezares – Ang mga camarin na gaya

nito ay imbakan o bodega ng mga negosyante sa Binondo yamang ito ay isang komersyal na distrito.

Ang camarin na ito sa Elcano corner Lavezares ay dalawa ang palapag. Ngunit ang pinakainteresante

sa lahat ng detalye nito ay ang tisa nitong bubong. Ang mga ganitong istruktura ay sinasabing

nandoon na sa lugar bago pa man ang panahong 1880s, dahil pagkatapos ng taong iyon ay

ipinagbawal na ang paglalagay ng tisa sa bubong dahil ito ay nahuhulog dulot ng lindol, at sa halip ay

pinapalitan na ng yero. Sinasabing ito ang isa sa 3 natitirang istruktura sa Metro Manila mula sa

panahon ng mga Espanyol na may tisa pa ang bubong. Ang natitirang dalawa ay makikita sa Bahay

na Tisa sa Pasig, at ang isa ay sa Urbiztondo Street sa San Nicolas din, bagamat hindi na buo ang tisa

sa bubong nito.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 151)

BINONDO

1. El Hogar Filipino Building, Juan Luna Street corner Muelle dela Industria – isa sa mga

pinakaunang struktura na itinayo noong unang bahagi ng ika-20 siglo. Dinisenyo ni Ramon

Irureta Goyena at pinasinaya noong 1914. Ang estilo ng gusali ay pinagsamang klasikal at

artistikong tradisyon ng Beaux Arts School (De Viana 41). Sikat ang gusali bilang tampok sa iba’t

ibang palabas sa telebisyon, patalastas, at pelikula, dahil sa natatangi nitong arkitektura na tila

makikita lamang sa mga Kanluraning bansa. (Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero

300)

2. Panciteria Macanista de Buen Gusto, o ang Don Severino Alberto House, San Fernando

Street malapit sa Plaza Lorenzo Ruiz - A typical three-storey commercial accessoria.

Chimenas or roof ventilator adorn the roof ridge. Balconies grace the French windows on the

second storey (De Viana, 173).

Bilang isang makasaysayang trivia, ang Panciteria Macanista de Buen Gusto ay binanggit

sa nobelang El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal. Marahil ay sikat ang nasabing estabisimyento

noong panahon na iyon, o maaaring dinadayo ito ng mismong Pambansang Bayani, kaya naman

ito ay naisama sa akda. Samakatwid, nagtataglay ito ng historikal at kultural na kahalagahan sa

distrito.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 3)

3. Leopoldo R. Aguinaldo Department Store, Juan Luna Street – Built in 1931. The building it

occupied exists to this day as the Marvel Corporation Building with its distinct Katipunero and

Liberty statues (Kabilang din ang mga istatwa nina Dr. Jose Rizal at Josephine Bracken sa façade

ng gusali). Owned by Leopoldo R. Agunaldo & Co. Inc., the store was one of the more posh

department stores in Manila (De Viana 54). (Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero

308)

4. The Pacific Commercial Company/ National City Bank, Muelle del Banco Nacional corner

Juan Luna Street – Built in 1922. Designed by Murphy, McGill and Hamlin of New York and

Shanghai with Oscar C. Campbell as contractor and S.D. Rowlands as structural engineer. The

building is infused with classical motifs – Ionic clumns, pilasters, cornices, and entablature (De

Viana 47).

Gaya ng El Hogar Building, ang gusaling ito ay sikat din sa mga shooting ng telebisyon,

patalastas, at pelikula dahil sa natatangi nitong estilo ng akitektura na Neoclassical ang tema.

Ngayon ay tinatawag na itong Juan Luna E-Services Building at gagawing isang business

processing outsourcing na establisimyento, at samakatwid ay halimbawa ng adaptive reuse ng

isang sinaunang gusali para sa modernong gamit.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 301)

5. Perez-Samanillo Building, Escolta Street – Now known as the First United Building. Designed

and built by Luna de San Pedro-Cortez Associates (Si Andres Luna de San Pedro na nagdisenyo

ng gusali ay anak ng tanyag na pintor na si Juan Luna). It won in 1928 in an architectural

competition in the commercial building design category. Art Deco in design, the building is

striking for its dominantly geometric lines and ornamental motifs. It has a quaint winding

staircase with wrought iron grills and a charming old-fashioned elevator (De Viana 55).

Sa kabutihang palad, ang gusaling ito ay bahagi ng opisyal na deklaradong Kultural na

Ari-arian ng Pilipinas, bilang isang Significant Cultural Property (Category III).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 212)

6. Regina Building, Escolta Street – The Regina Building stands on the site of the old Roxas

Building which was bought by Pampanga sugar tycoon, Jose de Leon. The building was rebuilt

and improved together with the attached two other buildings within the block, which Mr. de Leon

also acquired. The construction was made possible through the Metropolitan Engineering and

Construction Co, Inc. where Architect Fernando Ocampo was senior partner. From these three

structures rose the Regina Building with its eclectic mix of classical and Art Deco lines. The

building was named after his first wife Regina (De Viana 55). (Tingnan ang Apendiks B –

Imbentaryo, Numero 112)

7. Uy Chaco Building, Plaza Moraga corner Quintin Paredes Street and Plaza Cervantes –

Built in 1914. It became one of the earliest offices in Binondo. Designed by the architect Samuel

C. Rowell, the structure has Art Nouveau figure with a quaintly domed turret at the corner. It

became a dominant figure in the urban landscape of Binondo since prewar times, being a virtual

gateway landmark to old Calle Rosario, now Quintin Paredes Street (De Viana 43).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 92)

8. Capitol Theater, Escolta Street – Itinayo noong 1935 (De Viana 59). Dinisenyo ng Pambansang

Alagad ng Sining sa Arkitektura na si Juan F. Nakpil, at samakatwid ay pasok sa pamantayan

upang maging isang opisyal Kultural na Ari-arian. Ang disenyo nito ay Art Deco, na may bas-

relief ng Muse of Comedy at Muse of Tragedy sa façade nito, na ang mga kasuotan ay tradisyunal

na Pilipina.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 210)

9. Hong Kong Shanghai Bank Building, Juan Luna Street corner San Gabriel Street – Built in

1922. The HSBC Building was designed to be at par with the best office buildings of the prewar

period. Its remarkable classical features include decorative consoles, cornices, cartouches,

pilasters and the seal of the bank proudly emblazoned over the main portal (De Viana 47).

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 95)

10. Binondo Church, Plaza Lorenzo Ruiz – Kasalukuyang istruktura ng façade ay itinayo noong

1749 (De Viana 90), sa estilong Baroque. Ang kampanaryo nito ay itinayo naman noong 1764

(De Viana 92). Isa sa pinakakinikilalang landmark ng Binondo. Kabilang sa Classified Historic

Structure (Level I) ng Pambansang Komisyong Pangkasaysayan sa ilalim ng Resolusyon Bilang

3, s. 1991. Isa rin itong Marked Structure dahil nagtataglay ito ng panandang pangkasaysayan ng

PHC.

(Tingnan ang Apendiks B – Imbentaryo, Numero 1)

Upang bigyan ng maikling kultural analisis ang mga istrukturang ito, makikita ang baryasyon ng

arkitektura sa paglipas ng panahon. Gaya ng mga bahay na bato at iba pang istruktura sa San Nicolas

gaya ng casa tribunal, na naglalarawan ng estilo noong panahon ng mga Kastila, at naaangkop sa

materyales na mayroon noon at sa pangangailangang kailangan isakatuparan ng mga iyon sa

ispesipikong time period. Ang mga komersyal na gusali naman na itinayo noong panahon ng mga

Amerikano ay nagpapakita ng rebolusyon sa arkitektura at magnityud o laki kung ikukumpara sa

panahon ng mga Espanyol, at kinakatawan ang layunin ng mga Amerikano na ibahagi ang

Kanluraning ideya na mayroon sila. Ngunit dito pa rin makikita ang ilan sa mga detalye na masasabi

nating umakma ito sa environment ng Pilipinas. Gaya na lamang ng L.R. Aguinaldo Department Store

na eklektiko ang disenyo at may elemento ng Art Deco at Klasikong mga linya, ngunit nagsanib ang

elementong Kanluranin at elementong Pilipino sa anyo ng mga set ng istatwa – 1 mula sa Amerika

(Liberty), at 3 mula sa Pilipinas (Katipunero, Rizal, at Bracken). Gayundin naman ang sa Ides

O’Racca Building sa Binondo, na layuning maging isang pabrika ng yelo sa anyo ng isang Art Deco

na gusali, at istratehikong inilagay talaga sa lugar dahil sa komersyal at industrial nitong kultura.

Walang duda naman na kinakatawan ng mga Spanish-era na mga istruktura ang prinsipyo bahay na

bato na nagmula sa konsepto ng bahay kubo na siyang katutubong bahay ng ating mga ninuno.

Sa pisikal na anyo, makikita rin ang iba’t ibang pangangalaga na ibinigay sa mga sinaunang

istruktura sa distrito. Karamihan sa mga nabanggit na istruktura noong panahon ng Kastila sa San

Nicolas ay hindi binibigyan ng kaukulang preserbasyon. Ang ilan nga sa mga ito ay abandonado na.

Ang camarin sa Elcano na masasabing isa sa pinakamatandang istruktura hindi lamang sa Binondo

kung hindi sa Maynila, na napansin ng mananaliksik na nag-uuka uka na ang mga tisa sa ibabaw ng

bubong nito at tinutubuan na ng mga halamang maaaring nagpapabilis sa deteryorasyon ng istruktural

na kalakasan nito. Habang ang mga kolonyal na Amerikanong gusali ay nanganganib ding masira

dahil sa kapabayaan. Gaya ng El Hogar Filipino Building na nanganganib gibain ayon sa mga ugong-

ugong.

Sa kabilang banda naman ay may ilan na patuloy na nagsisikap upang panatilihin ang kaayusan

ng gusali. Gaya na lamang ng Perez-Samanillo Building sa Escolta at Pacific Commercial Building na

ngayo’y Juan Luna E-Services Building, kung saan makikita ang pag-aalaga ng pamunuan nito sa

aestetik at istruktural na integridad nito upang makasabay sa galaw ng panahon. Bagamat kung

titingnan ang kinalalagyan nito, makikita na tila “patay” na ang lugar, dahil hindi na ito gaanong

dinadayo ng mga tao. At maaaring ito ang isang salik kung bakit wala na ring pakialam sa kanilang

gusali, at patuloy ang pag-abandona nila sa mga ito. Mas malala kung magdesisyon ang mga may-ari

na gibain na lamang ang mga ito at tayuan ng bagong gusali upang mas kumita at sumama sa galaw

ng sinasabing urban renewal at commercial developmentn, na hindi tinitingnan ang ekonomiko at

histokultural na potensyal ng mga ito, liban pa sa turismo na aspeto.

Nawa ay sa pamamagitan ng pagtukoy sa pinaka-significant na istruktura sa Binondo ay makita

ng mga susunod na mananaliksik, at maging ng pamahalaan at komunidad na pinatutungkulan ng

pag-aaral ang kahalagahan na mayroon ang mga tahimik na saksi na ito ng mayamang kasaysayan. Sa

tulong ng mga eksperto sa larangan ng heritage conservation, urbanp planning, at economic and

marketing analysis ay mas mabibigyan ng linaw ang potensyal nito sa mas teknikal na aspeto, maging

ang pagsasagawa ng komprehensibong pagpaplano ng tunay na development kung saan ay

kinukunsidera ang pagsasama ng mga heritage site sa kaunlaran ng distrito. Nawa ang pagkalimot na

nararanasan ng mga istrukturang ito sa pangkalahatan ay mapalitan ng mas positibong pananaw gaya

ng restorasyon at adaptive reuse ng mga gusali.

KABANATA 5

Papel ng Pamahalaan sa Heritage Sites

Malinaw na sinasaad ng 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, sa Artikulo XV, Seksyon 15, na ang

Estado ang siyang mangangalaga, magsusulong, at magpapatanyag sa makasaysayan at

pangkulturang pamana ng bansa at ng yaman nito, maging ang mga artistikong likha. Dagdag pa rito,

patuloy na pinagtitibay ang naturang pahayag sa sumunod na Seksyon 16, na nagsasabing lahat ng

yamang artistiko at historikal ng Pilipinas ay nagbubuo sa kultural na kayamanan ng bayan at

mapapasailalim ng proteksyon ng Estado na siyang magtatakda ng disposisyon ng mga ito.

Samakatuwid, ang pamahalaan ay ang pangunahing entidad na kumatakatawan sa Bayan at siyang

legal na binasbasan ng mamamayan nito upang magprotekta sa mga bagay na bahagi ng dakilang

pamana ng Pilipinas. Ito ang gagawa, magpapatupad, at magpapakahulugan sa mga alituntunin at

batas na layuning isulong at pagyamanin ang mga anyo ng kultural na pamana ng bansa gaya ng

heritage sites.

Ngunit, sa kabila ng lahat mga ito, tila patuloy pa rin ang pag-abandona at paggiba sa mga

antigong istruktura na ito sa iba’t ibang panig ng bansa. Partikular sa Lungsod ng Maynila, na

bagamat itinuturin bilang Kabisera at makasaysayan at pangkulturang sentro ng Pilipinas, ay ironikal

na sentro rin ng talamak na paglapastangan sa kasaysayan sa pamamagitan ng pagwasak sa mga

istruktura at iba pang landmark na saksi sa mayamang kasaysayan hindi lang ng Lungsod kundi

maging ng bansa.

Maraming istruktura ang giniba sa nakalipas na dekada sa Maynila, gaya ng Jai Alai Building sa

Taft Avenue, Ermita noong 2000, Avenue Theater sa Rizal Avenue, Sta. Cruz noong 2005, at

Meralco Headquarters sa Kalye San Marcelino, Ermita noong 2013 lamang, sa kabila ng matinding

pagtutol dito ng iba’t ibang sektor ng lipunan at maging ang napalaking significance na taglay ng mga

ito. Hindi rin itinuturing na prayoridad sa pangkalahatang pagtingin ang aspeto ng heritage

conservation, maging ang edukasyon tungkol dito na dapat sana ay ang komunidad kung saan

matatagpuan ang mga heritage sites ang siyang una at responsableng grupo na kumakalinga sa mga

ito.

Ang mga nabanggit na nakapanlulumong konsepto ay maia-apply sa nagaganap sa Binondo sa

kasalukuyan. Sa sariling pagtatala lamang ng mananaliksik sa nakalipas na 2-3 taon ay maraming

bahay ang sunod-sunod na ginigiba at ang pinapalit sa mga ito ay tila mga istruktura gaya ng bodega

at iba pang modern ngunit mas mababang kalidad ng porma na mga gusali o kung hindi naman kaya

ay isang paradahan ng sasakyan at bakanteng lote para sa iba pang silbi nito. Kabilang sa mga naitala

ng mananaliksik ay ang serye ng sinaunang accessoria sa 529 Elcano sa San Nicolas, na umabot pa

ang reklamo hanggang sa pambansang pahayagan (Aning) sa tulong ng Heritage Conservation

Society o HCS, isang pangunahing hindi pampamahalaang organisasayon (NGO) sa Pilipinas na

naglalayong protektahan ang built heritage ng bansa (HCS). Sa kasagsagan ng riserts na ito ay

umusbong din ang sigaw ng ilang heritage conservationists ukol sa naaambang demolisyon ng El

Hogar Filipino Building sa Muelle dela Industria sa Binondo na kinikilalang landmark ng downtown

Maynila.

Kaya naman, sa kalinawagan ng mga nabanggit na pahayag, titingnan sa kabanatang ito ang mga

responsibilidad ng gobyerno ukol sa heritage sites ng bansa, partikular sa Binondo sa Lungsod ng

Maynila. Susuriin ang mga ahensiya ng pamahalaan na may direkta o pasibong kinalaman sa mga

antigong istruktura na ito, maging ang mga hakbang na nagawa na at maaari nilang gawin sa

hinaharap. Titingnan din ang partikular na papel ng ilang personalidad katulad ng pamahalaan gaya

ng Pangulo hanggang sa opisyal ng barangay hinggil sa konsepto ng heritage. Tatalakayin din dito

ang ilan sa mga posibilidad upang protektahan ang mga nasabing heritage sites ng Binondo sa ilalim

ng mga umiiral na batas at iba pang alituntunin ng pamahalaan.

Nasyonal na Lebel

Ehekutibo – Ang Pangulo ng Pilipinas, bukod sa pagpirma ng mga batas, ay may kakayahang

magsagawa ng mga hakbang upang i-exercise ang kanyang kapangyarihang ehekutibo o mas

malawak na kapangyarihan na ibinibigay sa kanya sa partikular na panahon gaya ng emergency

(halimbawa, panahon ng digmaan, Martial Law, rebolusyon) sa pamamagitan ng mga tinatawag na

Executive Issuances. Maaari siyang magbunsod ng opisyal na Proklamasyon na may naglalayong

magsulong ng pagpapayaman sa kultural na pamana, at pumirma ng mga Executive Order na may

kinalaman sa ahensiya ng pamahalaan na magdirekta ng aksyon na may kinalaman sa heritage ng

bansa. Narito ang ilang halimbawa ng mga ito:

Mga Executive Order:

Executive Order No. 80 – TRANSFERRING THE CULTURAL CENTER OF THE

PHILIPPINES, COMMISSION ON FILIPINO LANGUAGE, NATIONAL MUSEUM,

NATIONAL HISTORICAL INSTITUTE, NATIONAL LIBRARY, AND RECORDS

MANAGEMENT AND ARCHIVES OFFICE TO THE NATIONAL COMMISSION

FOR CULTURE AND THE ARTS FOR POLICY COORDINATION

(http://www.ncca.gov.ph/about-ncca/about-ncca/about-ncca-eo80.php)

Executive Order No. 358 -- CREATING A PRESIDENTIAL COMMISSION FOR THE

RESTORATION, CONSERVATION AND PRESERVATION OF THE VIGAN

HERITAGE VILLAGE

(http://www.lawphil.net/executive/execord/eo1996/eo_358_1996.html)

Mga Proklamasyon:

PROCLAMATION NO. 439 – DECLARING THE MONTH OF MAY OF EVERY

YEAR AS NATIONAL HERITAGE MONTH

(http://filheritagefest.fateback.com/proclamation.html)

PROCLAMATION NO. 339. DECLARING THE MONTH OF AUGUST OF EVERY

YEAR AS HISTORY MONTH (http://pcoo.gov.ph/issuances/issuances-

proc/Proc339.pdf)

Lehislatibo – Ang pinakamataas na lawmaking body ng bansa, binubuo ng bicameral na

Kongreso sa anyo ng Kamara de Representantes at Senado. Alinsunod sa hangarin ng estado

na payamanin ang kultura ng Bayan, nararapat lamang na isama sa agenda ng mga

mambabatas ang pagsulat at pagpasa ng mga batas na patungkol o may kaugnayan sa

pangangalaga, pagsusulong, at pagpopopularisa sa heritage sites ng bansa. Sila ay binigyan

ng tungkulin upang magsulat ng mga batas sa interes ng mamamayan. Ilan sa mga

naisumiteng mga batas at bill tungkol sa heritage ay ang mga sumusunod:

REPUBLIC ACT NO. 4846 – "CULTURAL PROPERTIES PRESERVATION AND

PROTECTION ACT"

REPUBLIC ACT NO. 10066 – “NATIONAL CULTURAL HERITAGE ACT OF 2009”

SENATE BILL NO. 1090 – “AN ACT PROVIDING FOR THE PROTECTION,

PRESERVATION AND RESTORATION OF NATIONAL LANDMARKS,

ESTABLISHING THE NATIONAL LANDMARKS COUNCIL FOR THE

PURPOSE, PROVIDING FUNDS THEREFOR, AND FOR OTHER PURPOSES”

Hudikatura – Ayon sa Artikulo VIII, Seksyon 1 ng 1987 Konstitusyon:

Section 1. The judicial power shall be vested in one Supreme Court and in such lower courts

as may be established by law. Judicial power includes the duty of the courts of justice to

settle actual controversies involving rights which are legally demandable and enforceable,

and to determine whether or not there has been a grave abuse of discretion amounting to lack

or excess of jurisdiction on the part of any branch or instrumentality of the Government.

Ang hudikatura ay may tungkulin na bigyang kahulugan ang mga umiiral na alituntunin at batas

ng estado na may kinalaman sa mga isyu ng heritage. Ang mga korte ay may karapatang maglabas ng

desisyon ukol sa mga aktuwal na kontrobersiya na hindi mabigyan ng solusyon sa ilalim ng tiyak na

jurisprudence.

Lokal na Lebel

Sa konteksto ng Maynila, ang punong panglungsod o mas kilala bilang mayor ang isang Punong

Ehekutibo ng lungsod. Narito ang isang sipi mula sa Kabanata 2 ng Local Government Code of the

Philippines.

Article One. - The City Mayor

SECTION 455. Chief Executive; Powers, Duties and Compensation. –

(a) The city mayor, as chief executive of the city government, shall exercise such powers

and perform such duties and functions as provided by this Code and other laws.

(b) For efficient, effective and economical governance the purpose of which is the general

welfare of the city and its inhabitants pursuant to Section 16 of this Code, the city mayor

shall:

(1) Exercise general supervision and control over all programs, projects, services, and activities

of the city government, and in this connection, shall:

(i) Determine the guidelines of city policies and be responsible to the Sangguniang Panlungsod

for the program of government;

(ii) Direct the formulation of the city development plan, with the assistance of the city

development council, and upon approval thereof by the Sangguniang Panlungsod, implement

the same;

(iii) Present the program of government and propose policies and projects for the

consideration of the Sangguniang Panlungsod at the opening of the regular session of

the Sangguniang Panlungsod every calendar year and as often as may be deemed

necessary as the general welfare of the inhabitants and the

needs of the city government may require;

(iv) Initiate and propose legislative measures to the Sangguniang Panlungsod and as often as

may be deemed necessary, provide such information and data needed or requested by said

sanggunian in the performance of its legislative functions;

Dagdag pa rito, siya rin ang pangunahing tagapagpatupad ng batas at siyang may pinal na

desisyon sa mga isyu na kinakaharap ng kanyang lungsod, maging ang mag-isyu ng mga executive

order upang masigurong ang mga umiiral na mga batas at ordinansa ay akmang ipinapatupad [Section

455 (b) (2) (iii)]. Halimbawa na lamang sa pag-isyu ng demolisyon ng isang heritage site, maaari

siyang magbigay ng direktiba sa City Engineer’s Office upang ipatigil ang nasabing gawain. Isa pa,

ang isang city mayor ay maaaring maghanda ng mga consolidation plans para sa Barangay sa

kanyang nasasakupan at isusumite sa Sangguniang Panglungsod para sa kaukulang aksyon.

Bilang kaliwanagan sa mga nasabing pahayag, ang Alkale ay nararapat na ipatupad ang mga

kasalukuyang batas at ordinansa na ipinasa para sa pagpapalawig ng built heritage sa kanyang

lungsod, gaya ng Heritage Law (R.A. 10066) at ang R.A. 4846, o ang Cultural Properties

Preservation Act. Maaari siyang mag-isyu ng mga executive order at proklamasyon na kinikilala ang

isang lokal na heritage site, kaiba pa sa nasyonal na deklarasyon ng Kultural na Ari-arian. Maaaring

isagawa ito sa pisikal na paraan sa pamamagitan ng pagkakabit ng city markers at iba pang katulad na

gawain. Maaari siyang magsulong o magmungkahi sa Sangguniang Panglungsod ng mga

pamantayang lehislatibo pagdating sa istandard ng heritage conservation na natatanging maia-apply

sa lungsod, and maaaring magpresenta ng mga programa na may kaugnayan sa kamalayan at

edukasyon pang-heritage, na bibigyang consideration naman ng nasabing Sanggunian.

Sa isang interesanteng bahagi, sinasaad din ng Koda ang pagbibigay ng opsyonal na

kapangyarihan sa Alkalde upang maghirang ng isang Population Officer para sa lungsod [Section 454

(a)]. Kapag naihirang, ang naturang Population Officer ay magpapatupad ng kaukulang training

programs bilang pagtugon sa cultural heritage ng mga mamamayan ng lungsod [Section 488

(b)(3)(iii)].

Ang Sangguniang Panglungsod naman, na pinangunguluan ng Bise Alkalde, ay mag-aaprub ng

mga ordinansa at magpapasa ng mga resolusyon na kinakailangan para sa isang episyente at

epektibong pamahalaang panglungsod. Gayundin ang mga barangay official sa anyo ng Punong

Barangay, Sangguniang Barangay, at Sangguniang Kabataan, na nagpapasa at ipinapatupad ang

umiiral na batas at ordinansa sa kanilang sinasakupan, at tinutulungan ang Alkalde at miyembro ng

Sangguniang Panglungsod sa pagpapatupad ng kanilang tungkulin.

Mga Partikular na Ahensya ng Gobyerno

Mayroong natukoy na tatlong partikular na mga pangunahing ahensiya ng gobyerno na direktang

may kinalaman sa pangangalaga, pagsusulong, at pagpapabantog sa makasaysayan at pangkulturang

heritage ng bansa, alinsunod sa pahayag ng Konstitusyon sa mga sagradong tungkulin ng Estado. Ang

mga ito ay ang: National Commission for Culture and the Arts (NCCA), National Historical

Commission of the Philippines (NHCP), at ang National Museum of the Philippines (NM). Mahalaga

na malaman ang kanilang mga objektib bilang dahilan ng kanilang pagkakatatag upang mabigyang

linaw kung kaninong ahensiya dapat ilapit ang mga tanong, isyu at kontrobersya na pumapalibot sa

larangan ng heritage conservation. Magkakaiba man ang pangunahing misyon at bisyon ng mga

nasabing kawanihan, ang mga ito ay inaasahang magko-coordinate sa isa’t isa upang tuparin ang

iisang hangarin na pangalagaan ang heritage sites ng bansam partikular sa Binondo, Maynila.

National Commission for Culture and the Arts (NCCA)

The National Commission for Culture and the Arts (NCCA), Philippines is the

overall policy making body, coordinating, and grants giving agency for the

preservation, development and promotion of Philippine arts and culture; an

executing agency for the policies it formulates; and task to administering the National

Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA) -- fund exclusively for the

implementation of culture and arts programs and projects.

The government’s support for cultural development is particularly highlighted by

the passage of R.A. 7356 that created the NCCA. The coordination among the

cultural agencies was strengthened by the virtue of Executive Order No. 80, which

placed the Cultural Center of the Philippines, the National Historical Institute (now,

the National Historical Commission of the Philippines), the National Museum, The

National Library (now, The National Library of the Philippines), and the Records,

Management, and Archives Office (now, the National Archives of the Philippines)

under the NCCA umbrella. Further, through Republic Act No. 9155, administratively

attached the earlier aforementioned five cultural agencies to the NCCA, including

now the Komisyon sa Wikang Filipino / Commission on the Filipino Language. Thus,

the NCCA is responsible for culture and the arts in the Philippines --- and, if not in

the name, the de facto Ministry of Culture.

The Commission together with the six cultural agencies works with the principle

of partnership, collaboration and shared responsibility in achieving effectively and

efficiently the implementation of cultural programs as well as maximizing of

resources.

The NCCA was created to serve as the presidential inter-agency commission to

coordinate cultural policies and programs.

Vision

The culture and arts community envisions the Filipino culture as the Wellspring of

national and global well-being [Ang kalinangang Filipino ay bukal ng kagalingang

pambansa at pandaigdig].

Mission

According to Sections 8 and 12 of RA No. 7356, the NCCA is created and mandated to

formulate and implement policies and plans in accordance with the principles stated in Title I

of RA No. 7356:

- To formulate policies for development of culture and the arts;

- To implement these policies in coordination with affiliated cultural agencies;

- To coordinate implementation of programs of these affiliated agencies;

- To administer the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA);

- To encourage artistic creation within a climate of artistic freedom;

- To develop and promote the Filipino national culture and arts; and,

- To preserve Filipino cultural heritage.

Mandate

- To encourage the continuing and balanced development of a pluralistic culture by the

people themselves;

- To conserve, promote and protect the nation’s historical and cultural heritage;

- To ensure the widest dissemination of artistic and cultural products among the

greatest number of people across the country and overseas for their appreciation and

enjoyment;

- To preserve and integrate traditional culture and its various creative expressions as a

dynamic part of the national cultural mainstream; and,

- To ensure that standards of excellence are pursued in programs and activities

implementing policies herein stated, it shall encourage and support continuing

discussion and debate through symposia, workshops, publications, etc., on the highest

norms available in the matrix of Philippine culture.

National Historical Commission of the Philippines (NHCP)

The National Historical Commission of the Philippines (NHCP) was created in

1972 initially as the National Historical Institute to integrate the diverse functions of

various historical agencies. NHCP now, by virtue of R.A.10086, is responsible for the

conservation and preservation of the country's historical legacies. Its major thrusts

encompass an ambitious cultural program on historical studies, curatorial works,

architectural conservation, Philippine heraldry, historical information dissemination

activities, restoration and preservation of relics and memorabilia of heroes and other

renowned Filipinos.

The NHCP continues to undertake the commemoration of significant events and

personages in Philippine history and safeguard the blazoning of the national

government and its political divisions and instrumentalities.

National Museum of the Philippines (NM)

The National Museum, a Trust of the Government, is an educational, scientific and

cultural institution that acquires, documents, preserves, exhibits, and fosters scholarly study

and public appreciation of works of art, specimens, and cultural and historical artifacts

representative of our unique to the cultural heritage of the Filipino people and the natural

history of the Philippines. It is mandated to establish, manage and develop museums

comprising the National Museum Complex and the National Planetarium in Manila, as well

as regional museums in key locations around the country. Currently, the National Museum

national network comprise nineteen regional, branch and site museums throughout the

archipelago. The National Museum manages and develops the national reference collections

in the areas of cultural heritage (fine arts, anthropology and archaeology) and natural

history (botany, zoology,and geology and paleontology), and carries out permanent research

programs in biodiversity, geological history, human origins, pre-historical and historical

archaeology, maritime and underwater cultural heritage, ethnology, art history, and

moveable and immoveable cultural properties. Appreciationof the collections and research

findings of the Museum, as well as technical and museological skills and knowledge, are

disseminated through exhibitions, publications, educational, training, outreach, technical

assistance and other public programs. The National Museum also implements and serves as a

regulatory and enforcement agency of the Government with respect to a series of cultural

laws, and is responsible for various culturally significant properties, sites and reservations

throughout the country. It is the lead agency in the official commemoration of Museums and

Galleries Month, which is the month of October, every year.

Our Mandate and Objectives

educational, scientific, and cultural activities in diverse fields of study

The National Museum has a three-dimensional goal covering diverse of fields of

knowledge through various educational, scientific and cultural activities. As an

educational institution, the National Museum disseminates scientific and technical

knowledge in more understandable and practical forms through lectures, exhibitions,

interviews and publications for students and the general public.

As a scientific institution, the National Museum conducts basic research

programs combining integrated laboratory and field work in anthropology and

archaeology, botany, geology, and zoology. It maintains reference collections on

these disciplines and promotes scientific development in the Philippines.

As a cultural center, the National Museum takes the lead in the study and

preservation of the nation's rich artistic, historical and cultural heritage in the

reconstruction and rebuilding of our nation's past and veneration of the great

pioneers who helped in building our nation.

Our Vision and Mission

protecting, preserving and disseminating the legacy of the Filipino people

The existence of the National Museum is anchored on the basic philosophy that

the Filipino nation is kept unified by a deep sense of pride in its own identity, cultural

heritage and nature patrimony. The national identity of the Filipino must be

developed and enhanced, while imbibing the spirit of nationalism and strong

commitment in the protection and dissemination of its legacy.

The National Museum is envisioned as the premier institution and repository of

our heritage, and as an exciting, informative, and enjoyable place to visit – a place

that inspires people to learn from our traditions so as to help shape a better future.

The National Museum is also dedicated to the mission of collecting, preserving,

studying, interpreting and exhibiting the cultural and natural history specimens of

the Philippine, from the historic times to the present, albeit the diversity of their

cultural origins.

Makikita na bawat ahensiya ay may kani-kaniyang pagtingin hinggil sa aspeto ng kultural na

heritage sa bansa. Upang magbigay ng buod hinggil sa tungkulin ng mga nasabing ahensya pagdating

sa larangan ng heritage: Ang NCCA ay ang pangkalahatang lupon na nagtatakda ng mga polisiya at

nagko-coordinate sa mga kaanib nitong mga ahensya para sa pangangalaga ng built heritage. Ang

NHCP naman ay may tungkulin na magsuperbisa sa mga nadeklarang makasaysayang lugar at

landmark sa bansa, at may kapangyarihan ding magdeklara ng mga istruktura bilang opisyal na

makasaysayan sa ilalim ng ideyang nakapagsulong ito sa pambansang pangkalinangan. Ang National

Museum (NM) naman ay ang pangunahing institusyon na naglalayong lumikha ng repository ng

heritage sa bansa at ipreserba ang mga ito, at siyang may kapangyarihan din upang ideklara ang mga

built heritage bilang isang opisyal na cultural property. Ang kanilang mga hakbangin at mga

resolusyon ay may kahalagahan sa paglalayon na ipreserba ang heritage sites para sa pagpapataas ng

sense of place, national pride, at cultural identity ng mga Pilipino sa kasalukuyan at susunod na

henerasyon.

Ang Batas Pang-heritage: Ang National Cultural Heritage Act of 2009

Sa kabila ng mga institusyon na binigyan ng Batas ng kapangyarihan at layunin upang

pangalagaan ang pambansang heritage ng Pilipinas, laganap pa rin ang pagwasak sa sinaunang

istruktura ng bansana pangalagaan ang kultura at kasaysayan ng bansa sa anyo ng mga kultural na ari-

arian gaya ng heritage sites. Ngunit ang mga ito ay nagko-coordinate sa isa’t isa upang tuparin ang

hangarin ng estado Ayon kay G. Eric Zerrudo, eksperto sa larangan ng kultural na pamana ng bansa,

sa kabila ng tumataas na kamalayang kultural sa tulong ng mga ahensyang ito, ang banta sa pag-

degrade ng historikal na presinto sa mga lungsod at tabingbayan ay mas naging nakakaalarma

(Zerrudo 188). Dahil iba-iba ang komposisyon ng mga naturang institusyon, iba-iba rin ang kanilang

desisyon at pag-address sa mga isyung pumapalibot sa heritage. Mas kapansin-pansin ito bago ang

pagkakaroon ng isang “Omnibus Heritage Law” sa bansa. Dagdag pa ni Zerrudo, mayroong

napakakonting eksperto pagdating sa heritage na may kasanayan sa pagsasagawa ng kalagahan ng

heritage, may kaalaman sa mga charter ng heritage, at may epektib na magsaayos ng community

consciousness buildup (Zerrudo 189).

Ang nasabing pagnanais sa anyo ng isang partikular na batas tungkol sa kultural na pamana ay

nabigyan ng katuparan noong Marso 26, 2010, nang inaprubahan ni Pangulong Gloria Macapagal-

Arroyo ang Republic Act 10066, o mas kilala bilang ang National Cultural Heritage Act of 2009.

Alang-alang sa diskusyon sa riserts na ito, tatawagin ang batas bilang ang “Heritage Law.”

Pangunahing layunin ng naturang Heritage Law na palakasin, isulong, at protektahan ang kultural na

pamana ng bansa, ang mga ari-arian nito at kasaysayan, maging ang etnisidad ng local na komunidad,

sa pagtutulak ng preserbasyong kultural bilang istratehiya upang panatilihin at palakasin ang

pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Hangad din ng batas na magtatag at palakasin ang mga

kasalukuyang kultural na institusyon, at protektahan ang mga manggagawa ng kultura (cultural

workers) at siguraduhin ang kanilang kaunlarang propesyonal at well-being. Sa ilalim ng batas na ito,

ang Estado ay tungkuling maglikha ng balanseng kapaligiran kung saan ang makasaysayang nakaraan

ay kasabay na nananatili kasama ang modernong lipunan.

Nagsasaad din ang Heritage Law ng mga kategorya ng mga itinuturing na mga kultural

na ari-arian (cultural properties) ng bansa. Dito rin makikita ang responsibilidad ng NCCA,

NHCP, at NM sa mga ispesipikong istruktura na opisyal na dineklara bilang heritage. Muli,

ipiniprisenta ang Artikulo III ng Heritage Law para sa referens.ng nasabing mga kategorya.

ARTICLE III

CULTURAL PROPERTY

SECTION 4. Categories. - The Cultural Property of the country shall be categorized as

follows:

(a) National Cultural Treasures;

(b) Important Cultural Property;

(c) World Heritage Sites;

(d) National historical shrine;

(e) National Historical Monument; and,

(f) National Historical Landmark;

SECTION 5. Cultural Property Considered Important Cultural Property. -For purposes of

protecting a cultural property against exportation, modification or demolition, the following

works shall be considered Important Cultural Property, unless declared otherwise by the

pertinent cultural agency:

Unless declared by the Commission,

(a) Works by a Manlilikha ng Bayan;

(b) Works by a National Artist;

Unless declared by the National Museum,

(c) Archaeological and traditional ethnographic materials;

Unless declared by the National Historical Institute,

(d) Works of national heroes;

(e) Marked structure;

(f) Structures dating at least fifty (50) years old; and

Unless declared by the National Archives,

(g) Archival material/document dating at least fifty (50) years old.

Dagdag pa sa mga ito, naglalaan ang batas ng pribilehiyo sa mga deklaradong kultural na

ari-arian, upang isulong ang pagdeklara ng parehong gobyerno at lipunang sibil sa mga

potensyal na heritage sites sa iba’t ibang bahagi ng bansa. Sa pamamagitan nito ay

mahihikayat ang lahat na makilahok sa layunin ng Estado na bigyan ng proteksyon at opisyal

na pagkilala na nararapat sa mga ito. Narito ang Seksyon 7 ng mula pa rin sa Artikulo III ng

Heritage Law.

SECTION 7. Privileges for Cultural Property. - All cultural properties declared as National

Cultural Treasures and national historical landmarks shall be entitled to the following

privileges:

(a) Priority government funding for protection, conservation and restoration;

(b) Incentive for private support of conservation and restoration through the Commission’s

Conservation Incentive Program for National Cultural treasures;

(c) An official Heritage Marker placed by the cultural agency concerned indicating that the

immovable cultural property has been identified as national cultural treasures; and/or

national historical landmarks, sites or monuments; and,

(d) In times of armed conflict, natural disasters, and other exceptional events that endanger the

cultural heritage of the country, all National Cultural Treasures or national historical

landmarks, sites or monuments shall be given priority protection by the Government.

All cultural properties declared as Important Cultural Property may also receive

government funding for its protection, conservation, and restoration. An official Heritage

Marker shall likewise be placed on an immovable cultural property to identify the same as

important cultural property.

Nirerekwayr din ang pagtatag ng isang rehistro ng lahat ng mga cultural property sa

bansa na itinuturing mahalaga para sa kultural na pamana sa pamamagitan ng Philippine

Registry of Cultural Property. Layunin nitong masuri at ma-monitor ang mga kultural na ari-

arian ng bansa, at maging opisyal na sanggunian ng publiko. Kasabay rin nito ang

direktibang pangalagaan ang mga nasabing kultural na ari-arian itinakda ng mga kultural na

ahensya ng bansa at silang magsasaad ng akmang metodo sa pagsasakatuparan nito.

ARTICLE V

REGISTRATION AND CONSERVATION OF CULTURAL PROPERTY

Section 14. Establishment of a Philippine Registry of Cultural Property. – All

cultural properties of the country deemed important to cultural heritage shall be

registered in the Philippine Registry of Cultural Property.

The Commission, through the appropriate cultural agencies and local government

units, shall establish and maintain this Registry within three (3) years from the

effectivity of this Act. The guideline in the registration of cultural property are as

follows:

(a) All cultural agencies concerned shall individually maintain an inventory, evaluation

and documentation of all cultural properties declared according to their category

and shall submit the same to the Commission. For cultural property declared as

immovable cultural property, the appropriate cultural agency shall, after

registration, give due notice to the concerned Registry of Deeds for annotation on the

land titles pertaining to the same;

(b) Local government units, through their cultural offices, shall likewise maintain an

inventory of cultural property under its jurisdiction and shall furnish the Commission

a copy of the same;

(c) Both cultural agencies concerned and local government unit shall continousuly

coordinate in making entries and in monitoring the various cultural properties in

their respective inventory;

(d) All government agencies and instrumentalities, government-owned and/or –

controlled corporation and their subsidiaries, including public and private

educational institutions, shall report their ownership and/or possession of such items

to the pertinent cultural agency and shall register such properties within three (3)

years from the effectivity of this Act;

(e) Private collectors and owners of cultural property shall register such properties

within three (3) years from the effectivity of this Act. The private collectors and

owners of cultural property shall not be divested of their possession and ownership

thereof even after registration of said property as herein required.

Information on registered cultural properties owned by private individuals shall

remain confidential and may be given only upon prior consent of the private owner.

The Commission shall operate the Registry in the NCCA portal cultural databank.

Section 15. Conservation of Cultural Property. – All intervention works and

measures on conservation of national cultural treasures, important cultural property

… shall be undertaken through the appropriate cultural agency which shall supervise

the same. The appropriate cultural agency shall approve only those methods and

materials that strictly adhere to the accepted international standards of conservation.

Iba pang Posibilidad

Sa kaliwanagan ng lahat ng mga kasalukuyang polisiya, tungkulin, at mandato para sa mga

institusyon gaya ng mga kultural na ahensiya at mga sinasaad ng batas para sa mga sangay ng

pamahalaan gaya ng ehekutibo, lehislatibo, hudikatura, at ng lokal na pamahalaan, patuloy pa rin ang

pagkalimot sa mga heritage sites ng bansa. Hindi lamang ito usapin sa konteksto ng heritage sites sa

Binondo, ngunit sa nangyayari sa lungsod ng Maynila at sa buong bansa bilang pangkalahatan. Isang

tila namumutawing prinsipyo na ng administratibong tungkulin ng mga nasabing ahensya ay ang

kawalan ng aksyon na ipinapakita sa pangangalaga sa heritage sites, at maging ang maliit o talagang

walang pagtingin ng mga ito sa pangkalahatang pagtataya. Para naman sa mga opisyal nang

deklaradong heritage sites/ cultural properties, tila maliit or talagang walang programa para sa

maintenance at kahit man lang pagsulong sa mga ito.

Ang sinasabing priority ng gobyerno para sa heritage sites ay kaduda-duda. Wala pa ring

naparusahan sa ilalim ng Heritage Law dahil sa paggiba sa ilang heritage sites sa Binondo simula

nang maisabatas ito noong 2009, at nakalulusot pa rin ang pagbibigay ng demolition permit upang

palitan ang lumang gusali ng isang modern at nagtatayugang mga istruktura. Nakapanlulumong isipin

na kay laki sana ng potensyal na mayroon ang mga sinaunang istrukturang ito hindi lang para sa

ikauunlad ng komunidad, ngunit higit sa lahat ay ang pagpapatibay sa pagkakakilanlan o identity at

pride of place ng mga Pilipino.

Ang mga sumusunod ay mga mungkahi ng mananaliksik na maaaring maging hakbang ng

pamahalaan, na may kooperasyon sa mga NGO at lokal na komunidad, upang ibalik ang sigla sa mga

heritage site at hikayatin ang lahat na gawin din ang parehong paraan. Bagamat malakas ang

konbiksyon ng mananaliksik na ang mga kasalukuyang polisya ay sapat upang pangalagaan ang mga

natitirang heritage sites ng Binondo, ang mga babanggitin ay maglalayon na i-compliment ang mga

kasalukuyang polisya at isulong ang mas matibay na pagtingin para sa pagsusulong ng heritage

conservation.

Pagpasa ng batas

Ito ay makatutulong upang palakasin ang mga kasalukuyang batas at maglaan ng mas

ispesipikong mga polisya tungkol sa aspeto ng heritage sites. Maaaring makipag-ugnayan ang

mamamayan sa mismong Presidente upang magsagawa ng Executive Order, o mga mambatatas gaya

ng senador at lokal na representante ng distrito sa Kamara para sa mungkahi na ito. Bagamat nandyan

ang nagbabadyang negatibong aspeto na, gaya ng ibang nananatiling batas ngayon, makakalimutan

lamang ang mga batas na lilikhain sa kasalukuyan dahil sa kakulangan ng implementasyon at

pagbibigay prayoridad, ano’t ano pa man ay hindi maisasantabi ang proteksyon na maaari nitong

ibigay sa mga heritage site at mamamayan pinatutungkulan ng mga ito.

Isang batas na itinutulak ng Heritage Conservation Society (HCS) sa mga mambabatas ay ang

pagpapasa ng isang batas para sa adaptive reuse ng mga heritage building (Arnaldo). Bagamat hindi

pa pulido ang nilalaman ng panukalang batas, ayon sa HCS ay hinihikayat nito ang may-ari ng gusali

upang iligtas ang kanilang mga ari-arian na may potensyal na ituring heritage sa pamamagitan ng

pagbibigay ng tax incentives. Maaaring magbigay ng tax holidays, discount, o maging exemption sa

pagbayad ng buwis kapalit ng pagpapanatili sa mga heritage sites ng isang lugar.

Designasyon ng Heritage Zone o ng Tourism Enterprise Zone

Alinsunod sa RA 10066 o ang Heritage Law, ang National Historical Commission of the

Philippines (NHCP) o ang National Museum (NM), na may konsultasyon sa Housing and Land Use

Regulatory Board at iba pang kaugnay na ahensya, ay maaaring magtalaga ng isang Heritage Zone.

Layunin nitong pangalagaan ang makasaysayan at pangkulturang integridad ng isang heograpikal na

lugar. Ang designasyon ay magsusulong ng adaptive reuse sa nasabing lugar, at maging ang lokal na

pamahalaan ay hinihikayat at nirerekwayr na pangalagaan ito.

Sa kabilang banda, ayon sa Implementing Rules and Regulation ng RA 9593 na mas kilala bilang

Tourism Act of 2009, ang Tourism Infrastructure and Enterprise Zone Authority o TIEZA, ay

maaaring magtalaga ng isang Tourism Enterprise Zone sa ilalim ng kriteria na sinasaad ng TIEZA:

Section 71 – General Criteria for the Designation of TEZ.

Any geographic area where a Tourism Enterprise Zone may be established shall

conform with the following general criteria to ensure that they will not proliferate in

a manner that diminishes their strategic economic and developmental value to the

national economy:

(a) The area is capable of being defined into one contiguous territory;

(b) It has historical and cultural significance, environmental beauty, or existing or

potential integrated leisure facilities within its bounds or within reasonable distances

from it;

(c) It has, or it may have, strategic access through transportation infrastructure, and

reasonable connection with utilities infrastructure systems;

(d) It is sufficient in size, such that it may be further utilized for bringing in new

investments in tourism establishments and services; and

(e) It is in a strategic location such as to catalyze the socioeconomic development of

neighboring communities.

Ang dalawang posibilidad na ito ay masasabing pasok sa katangian na taglay ng Binondo at San

Nicolas bilang kabuuan o kahit parsyal. Maaari ring magpokus muna bilang isang inisyal na hakbang

sa mga lugar sa naturang distrito na nagpapakita ng malaking potensyal pagdating sa heritage

tourism, gaya ng Chinatown o Escolta. Sa kasalukuyan, lumalakad ang isang panukala na ideklara

ang Kalye Escolta at mga karatig lugar nito sa Binondo upang maging isang Historic Business

District (sumasailalim sa Heritage Zone), na sinusulong ng mga may-ari ng gusali sa lugar sa

pakikipagtulungan ng kabataang sangay (youth arm) ng Heritage Conservation Society at ng National

Historical Commission of the Philippines.

Pagdebelop ng heritage charter

Ang heritage charter ay maaaring isagawa sa anyo ng pagpapasa ng isang ordinansa ng

pinatutungkulan na lokal na pamahalaan. Iko-compliment din nito ang kasalukuyang Heritage Law

kung sakali (maging sa nabanggit na Heritage Zone o Tourism Enterprise Zone), sa mas partikular na

paraan. Halimbawa, ang Lungsod ng Maynila ay magsusulong ng pagpasa ng isang charter na

naglalaan ng mga pamantayan sa pag-adres sa mga historic centers and districts nito upang

mapanatili ang kultural at historikal na landscape ng naturang partikular na lugar. Maaaring maging

kabilang ng pamantayan ay ang pagtukoy ng mga ispesipikong conservation methods na unique na

aakma sa konteksto ng isang partikular na distrito na may sariling karakter na kaiba sa ibang lugar.

Ayon kay Zerrudo, mula 2008 ay mayroon nang lokal na heritage charter sa ibang lugar

gaya ng: Bohol Arts and Cultural Heritage Code noong 1999, The Vigan Charter o Vigan

Municipal Ordinance No. 4 noong 1998, at Ilocos Heritage Charter. Mayroon din charter

para sa mas maliit na magnityud ng lugar, gaya ng UST heritage charter, na pumapatungkol

sa mga matatagpuang heritage site sa Unibersidad ng Santo Tomas (Zerrudo 192).

Pagpapalaganap ng programa

Ang iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan, partikular ang lokal na pamahalaan, ay

binibigyan ng malayang kapangyarihan upang magsagawa ng iba’t ibang programa na may

kinalaman sa pagsusulong at pagprotekta sa heritage sites, sa ilalim ng Local Government

Code. Maaari ring magbigay ng insentiba ang pamahalaang lungsod para sa mga lugar na

may potensyal na heritage sites, gaya ng discount sa buwis, upang magbigay ng hikayat sa

iba’t ibang stakeholders ng naturang lugar na mag-invest dito. Sa gayon, hindi lang mina-

maximize ang potensyal sa turismo at heritage awareness nito ngunit ang ekonomikal at

komersyal na halaga ng mga ito. Maging ang mga barangay ay may kapangyarihan na

isulong ang larangan ng heritage conservation sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng

programa na nagbibigay kaaalaman sa kanilang neighbourhood na matatagpuan ang mga

heritage sites sa kanilang lugar, gaya ng pagkakabit ng community historical markers at iba

pa. Higit sa lahat, ang pagsusulong ng ganitong mga aktibidad ay nagbibigay ng oportunidad

sa komunidad na siyang tunay na pinapatungkulan ng adbokasiya ng proteksyon ng heritage

sites upang makibahagi sa nasabing layunin.

KABANATA 6

Konklusyon

Konklusyon

Ang konsepto ng heritage, sa pangkalahatang perspektibo, ay tumutukoy sa mga bagay na mula

sa nakaraan at ipinasa sa kasalukuyang henerasyon upang pangalagaan at ipagyaman, ng sa ganun ay

magdulot din ng inspirasyon sa susunod na henerasyon na inaasahang tutularan din ang pag-aalagang

ipinakita ng mga naunang henerasyon dito. Ang mga bagay o ideya na masasabing bahagi ng heritage

o pamana ay nagtataglay ng mga katangian na nagbubunyag sa pagkakakilanlan o identity ng mga

indibidwal na pinapatungkulan ng mga ito. Ang halimbawa ng pamanang ito na ginamit dito sa tesis

ay ang built heritage, sa anyo ng mga sinaunang gusali at iba pang landmarks. Madalas kung hindi

man palagi, ihinahanay ito sa mga bagay na “luma,” na may kaakibat ding negatibong konotasyon,

gaya ng nakatatakot, wala sa uso, malas, at nangangarag na. Dahil dito, namumutawi sa kaisipan ng

marami na ang pagbibigay halaga sa nakaraan ay nagdudulot ng pagpigil sa kaunlaran. Ngunit, nais

ipakita ng mananaliksik na ang mga bagay na bahagi ng heritage ng isang tao o ng komunidad ay

nagtataglay ng natatanging karakter na tutulong upang mas makilala ng indibidwal ang kanyang sarili

at ang kanyang kapaligiran, at magtuturo sa mga tao na may leksyon ang nakaraan na maaaring i-

apply tungo sa inaasam na tunay na kaunlaran sa hinaharap. Samakatuwid, ang pagkalimot sa heritage

ay pagkalimot din sa kaunlarang nais matamasa. At bilang pagbibigay empasis: Ang pagsira sa

heritage sa ngalan ng sinasabing “development” ay hindi talaga tunay na development.

Gamit ang konseptuwal na balangkas tungkol sa district studies ni Dr. Fernando Nakpil Zialcita,

nakita ang konsepto ng heritage sa distritong lebel, kaiba sa panglungsod at pambansang lebel. Ang

kultural na identidad ng Binondo ay nakita sa anggulo ng mga heritage site na makikita rito.

Mapapansin na may sarili itong karakter pagdating sa arkitektura dahil sa pangkalahatang

kompigurasyon ng mga bahay, gusali, at iba pang pook na umaakma sa pangangailangan ng distrito

bilang isang sentro ng komersyo at kalakalan noong mga panahon ng pananakop ng Kastila at

Amerikano. Mas nakilala ng mananaliksik ang Binondo kanyang kinalakihan sa proseso ng riserts na

ginawa para sa tesis. Ang katulad na pag-aaral ay maaari ring i-apply sa ibang distrito sa iba’t ibang

rehiyon na humigit kumulang nagtataglay rin ng sariling natatanging karakter.

Sa tulong ng riserts na ito, makikita ang magnityud ng heritage sites na patuloy pa ring

matatagpuan sa distrito ng Binondo. Masasabing ito ay sapat pa rin upang matanto ng publiko ang

potensyal na taglay ng mga sinaunang istrukturang na ito na naging saksi sa isang bahagi ng nakaraan

hindi lamang ng nasabing distrito, ngunit maging ang Lungsod at ang bansa. Sa yamang arkitektural

ng nasabing lugar ay mahihinuha ang yamang taglay ng mga sinaunang mamamayan ng Binondo na

tila ay makikita pa rin magpahanggang ngayon, bilang ito ay nananatili pa rin isang abalang

komersyal at residensyal na distrito ng Maynila. Ngunit ang kinang ng lugar ay unti-unti ng

nawawala, kasabay ng pag-usbong ng ibang bagong distrito sa ibang panig ng kalakhang Maynila na

nagtataglay ng mga karakter na maaaring hindi hinahandog sa downtown na Maynila. Kasabay rin ng

pagkawala ng katanyagan ay ang deteryorasyon ng mga lumang gusali, na nauuwi sa pag-abandona at

kinalaunan, demolisyon.

Sa pamamagitan ng pag-imbentaryo sa mga potensyal at tukoy na heritage sites sa distrito ay

nagkaroon ng repositoryo ng mga istrukturang bahagi na ng lokal na kasaysayan ng Binondo at

Maynila. Ito rin ay inisyal na pagtugon sa layunin ng Heritage Law na magkaroon ng imbentaryo,

ebaluwasyon, at dokumentasyon ng mga kultural na ari-arian. Maaaring ipasa ang naturang listahang

kinompayl ng mananaliksik upang suriin ng mga ahensya at makatulong sa kanilang mga gawain.

Dagdag pa, ito ay isang anyo ng heritage awareness, ani Zerrudo, dahil nagsisimula ang kaunlaran sa

pagtukoy ng mgg angking yaman (Zerrudo 196) at sunod ang matalinong paggamit dito kung saan

balanseng makikinabang ang lahat. Ang mga natukoy na pook sa listahan ay posibleng mabawasan sa

paglipas ng panahon, at maging sa pinakamalapit na hinaharap, dahil ang pagsira sa mga heritage

sites sa Binondo at maging sa ibang lugar ng Maynila ay nagpapatuloy hanggang ngayon. Sa kabila

nito, ang pinakasimpleng hangad ng mananaliksik ay ang magkaroon ng database ng mga sinaunang

pook na, sakaling tuluyan mawala ang lahat ng mga yaon, maaaring gawing batayan ng mga

mananaliksik at mga interesadong mamamayan sa hinaharap.

Inilatag din ang papel ng pamahalaan sa pangangalaga, pagsulong, at pagbabantog sa kultural na

pamana ng Pilipinas. Tinalakay ang mga ispesipikong tungkulin ng mga ahensiya at personalidad ng

gobyerno, mula sa Pangulo pababa sa mga opisyal ng barangay, na nagpapakita na sama-sama ang

lahat tungo sa layuning protektahan ang heritage sites ng bansa. Iprenisenta rin ang RA 10066 o ang

Heritage Law na siyang pangunahing batas na may kinalaman sa built heritage at iba pang cultural

property ng Pilipinas, na naglalayong palakasin, isulong, at protektahan ang pamana ng Bayan.

Matatanto rin ang pagpapakahulugan ng batas hinggil sa itinuturin na opisyal na bahagi ng heritage,

sa pamamagitan ng kategorya na inilaan at pagdeklara ng mga kaukulang kultural na ahensya ng

pamahalaan. Masasabing maraming paraan upang gamitin ng pamahalaan ang kanyang hurisdiksyon

sa mga isyung pumapalibot sa aspeto ng heritage, ngunit sa kasamaang palad ay tila hindi ito ang

prayoridad at kulang ang interes na pinapakita para rito sa pangkalahatan. Bigo ito na gawan ng

aksyon ang mga demolisyon na nagaganap sa Binondo.

Naniniwala ang mananaliksik na isang susing salik kung bakit patuloy ang pagkabigo ng

adbokasiya ng heritage conservation ay dahil kulang ang partisipasyon ng komunidad na siya dapat

na unang nakakakilala sa lugar na kanyang kinaroroonan. Tila ang konsepto ng heritage ay isang

bagay na pinagpipilitan sa kanila na hindi man lamang sila binibigyan ng edukasyon o oryentasyon.

Isang mahalagang bahagi ay ang pag-intindi sa mga nabanggit na konsepto ng sa gayon ay tuluyan

itong isapuso ng mamamayan at siya rin nito ipapasa sa iba at sa susunod na henerasyon. Sa

pamamagitan nito ay may pinag-uugatang dahilan ang isang indibidwal kung bakit niya nais isulong

ang pagprotekta sa heritage dahil ito ay naranasan niya sa kanyang sariling komunidad. Samakatwid,

hindi pa ang lahat upang isulong ang heritage education sa mga Pilipino.

Bilang dagdag, dapat na tingnan ang konsepto ng heritage sa community o district level, kaysa sa

national level. Sa ilang banda ay mas mahalaga ang naunang nabanggit dahil mas malapit sa mga

residente at mga taong madalas sa lugar ang mga landmark na makikita sa kanilang paligid. Maaari

ring ang heritage ayon sa gobyerno ay iba sa heritage na iniisip ng mga ito. Dapat tingnan sa

perspektiba ng mga komunidad may concern sa mga sinaunang pook sa kanilang lugar, dahil iba ang

persepsyon nila sa pagpapahalaga sa mga ito kumpara sa hangad ng pambansang polisiya. Sa tulong

ng parehong lokal na pamahalaan at sibil na komunidad ay maaaring magsagawa ng mga programa at

aksyon upang ipalaganap sa lahat ng lokal na mamamayan ang pananatili ng mga heritage site sa

kanilang lugar

Kung bibigyan ng positibong pananaw ang mga konseptong nabanggit, makabubuo ng tila isang

pormula tungo sa tunay na pagdebelop ng isang lugar: Tiyak na yaman sa anyo ng heritage + suporta

ng gobyerno + partisipasyon ng komunidad = sustainable na development. Bago magtapos ang

konklusyon, mangyaring ihantulad ang konsepto ng naturang pormula sa Framework for Heritage

and Development na inilatag ni Eric Zerrudo. Aniya, ito ay nagaganap sa ilalim ng limang (5) stages:

1) Heritage Significance – Ang core value ng isang kayamanang pamana para sa nakaraan,

kasalukuyan, at susunod na henerasyon. Mayroong 5 uri ng significance: historikal,

arkitektural, aestetik, espirituwal, at sosyal. Ang aspeto ng heritage conservation ay tungkol

sa pagprotekta at pagsulong ng heritage significance o ang gawing makabuluhan ang heritage

sa komunidad.

2) Heritage Awareness – Ang pagtukoy sa yamang pamana (heritage resources) ay ang simula

ng kaunlaran o development. Gamit ang heritage bilang batayan sa pag-unlad, ang yamang

pamana ay dapat tukuyin, idokumenta, at pag-aralan upang magamit ang potensyal nito.

Isang paraan nito ay ang Heritage Mapping.

3) Heritage Appreciation – Binibigyang-diin ng kaunlaran ang partisipasyon ng publiko sa mga

gawaing may kinalaman sa kultural na heritage upang siguraduhin ang pagpapanatili

(sustainability) nito. Ang involvement ay susi sa heritage appreciation.

4) Heritage Protection – Ang sustainable na pag-unlad ng heritage ay masisiguro sa

pamamagitan ng pagtukoy sa kayamanan, partisipasyon ng komunidad, at pagbibigay halaga

rito. At tsaka ito mababalangkas sa pamamagitan ng kaukulang pagprotekta. Ang

conservation guideline ay isang set ng pamantayang teknikal para sa pinatutungkulang lugar

at ang fabric nito. Ito ang maggagabay sa komunidad tungo sa akmang paggamit ng heritage

resources.

5) Heritage Utilization – Ito ang mag-aadres sa kasalukuyang pangangailangan na may

kinalaman sa mga consumer dahil ito ay naglalaan ng halaga na maaaring ekonomikal o

edukasyonal.

Sa pagsusuri sa balangkas na ito ay makikita ang halaga ng heritage sites sa Binondo, mula sa

Heritage Significance tungo sa Heritage Utilization. At ito ay nagpapatunay na ang heritage ay may

halaga, na maaari maihantulad o higitan pa ang mga bagay na tinitingnan ngayon bilang kayamanan.

Ang pamana o heritage ay yaman ng bayan, yaman na dinaanan at nalagpasan ang paglipas ng

panahon.

Sa kasalukuyan, patuloy pa rin ang pagkalimot sa mga heritage sites ng Binondo. Ngunit umaaasa

ang mananaliksik, sampu ng mga mangagagawa ng kultural na heritage at mga advocate ng heritage

conservation, na ang nagaganap na pangyayari ngayon ng demolisyon at pag-abandona ay

mapapalitan ng pagkalinga ng publiko, partikular ng komunidad na naninirahan sa lugar. Sa wika, ang

konsepto ng “pagkalimot” ay isang bagay na hindi pa natatapos, dahil maaari itong mauwi sa

tuluyang pagkawala ng alaala (amnesia) o hindi naman kaya ay ang pabaligtaran nito na pagninilay at

pagpapayaman sa alaala ng nakaraan. Nawa ay mangyari ang huling nabanggit, habang hindi pa

nahuhuli ang lahat, upang hindi lang maisalba ang pisikal na manipestasyon ng kultural na identidad,

ngunit maging ang ang abstrak na kultural na identidad na nasa puso at isipan.

Rekomendasyon

Yaman ding nabigyan na ng kalinawan kung anu-ano ang mga heritage sites sa Binondo, at ano

ang pagtingin ng gobyerno hinggil rito, maaaring magpokus ang mga susunod na mananaliksik sa

mga partikular na pook na nabanggit sa papel. Malaki ang posibilidad na ang isang kalye lamang gaya

ng Kalye Escolta o isang partikular na gusali o pook sa lugar gaya ng Binondo Church ay nagtataglay

ng nag-uumapaw na kuwento at kasaysayan. Maaari ring makipagsapalaran sa mga partikular na

pamilya ng Binondo at San Nicolas na orihinal na magmamay-ari sa mga naturang mga istruktura,

gaya ng pamilya Sunico at ibang Tsino-Filipinong pamilya na may sariling historikal na akawnt

tungkol sa kanilang family history.

Maaari ring pag-aralan ng mga susunod na mananaliksik ang mga pagtingin ng komunidad ng

Binondo at San Nicolas sa mga heritage sites na makikita pa rin sa lugar at/o nawala na sa paglipas ng

panahon. Kabilang sa naturang bumubuo sa komunidad ay ang mga residente, negosyante, at ang mga

taong madalas na dumarayo sa lugar para sa hanapbuhay, pamamasyal, pag-aaral, at iba pang gawain.

Malamang na makakapagbuo ito ng iba’t ibang pananaw na personal ang pagdulog dahil doon din

mismo naninirahan ang mga tao. Sa pamamagitan nito ay makikita ang mas malalimang dahilan kung

bakit patuloy ang tila pagkalimot, pag-abandona, at paggiba sa mga pook. At matatanto rin kung may

halaga pa nga ba sa kanila ang naturang mga istruktura.

Nagpokus ang mananaliksik sa mga pre-war na pook na makikita sa Binondo at San Nicolas. At

dahil dito, maaaring hindi natunghayan ang mayamang kwento sa likod naman ng mga post-war na

istruktura sa Binondo at San Nicolas. Maaaring ang mga ito ay nagtataglay din ng natatanging mga

kwento na kahalintulad o maging mas higit pa sa ilang pre-war na pook. Ito ay maglalayong makita

ang kahalagahan ng mga ito hindi lamang sa historikal at arkitektural na perspektiba, kung hindi

maging ang papel ng mga ito sa pagpapayabong ng kulturang popular ng nasabing distrito.

Hangad din ng mananaliksik na ang mga susunod na riserts na may kaugnayan o kahalintulad sa

tesis na ito ay pagsasagawa ng pag-aaral na may kaugnayan sa patuloy na magmomonitor sa mga

heritage sites hindi lang sa Binondo, ngunit maging sa ibang distrito ng Maynila. Mainam din at

inirerekomenda ang pagsusuri sa ibang liblib na lugar sa labas ng metropolis kung saan ay

matatagpuan din ang yunik na karakter ng lugar sa anyo ng mga pook na makikita roon. Sa

pamamagitan nito, magkakaroon ng baryasyon ng pananaw sa mga heritage site dahil sa pagkakaiba

rin ng mga salik at penomena na nagbuo sa mga ito sa paglipas ng panahon.

Sa aspeto naman ng kultura ng Binondo, maaari naman magpokus ang mga susunod na

mananaliksik na nakaangkla naman sa ibang larangan na kaiba sa heritage sites. Isang maaaring

patungkulan ay ang penomena ng pagdating ng mga Tsino sa Binondo, na silang pangunahin tauhan

sa pagpapaunlad ng nasabing lungsod. Maaaring pag-aralan ang kanilang buhay negosyo, at kultura

ng pagigin isang Tsinoy sa Chinatown, o ang penomena ng wika at kulturang Tsino at Pilipino na

naghalo sa iisa lamang lugar. Sa pamamagitan ng pag-aaral gaya ng mga nabanggit ay natutugunan pa

rin ang hangarin ni Zialcita na makita ang diversity ng isang distrito at ang multi-faceted heritage nito

sa tulong ng district-focused studies.

TALASANGGUNIAN

Ang See, Teresita, and Richard T. Chu. "An Overview of Binondo's History." Camacho, Mary

Svetlana T. Manila : selected papers of the 20th Annual Manila Studies Conference, July 28-29,

2011. Quezon City: Manila Studies Association, 2011. 207, 220. Print.

Aning, Jerome. “Lim urged: Stop wrecking Manila’s heritage buildings.” Philippine Daily Inquirer

[Manila] 28 May 2012, n. pag. Web. 31 Mar. 2014.

<http://newsinfo.inquirer.net/201735/lim-urged-stop-wrecking-manila-heritage-buildings>

Arnaldo, Ma. Stella. “Law on ‘adaptive reuse’ of heritage buildings pushed.” Business Mirror

[Makati City] 3 Dec. 2013, n. pag. 31 Mar. 2014. <

http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/news/top-news/23727-law-on-adaptive-reuse-of-

heritage-buildings-pushed >

Buenaventura, Cristina Laconico. The theater in Manila, 1846-1946 . Quezon City: C & E Pub., 2010.

5. Print.

De Viana, Lorelei D.C. “Binondo in the Twentieth Century, 1900-1940” Manila: Studies in Urban

Cultures and Traditions. Torres, Jose Victor Z. Quezon City: Manila Studies Association, Inc., 2007.

37-68. Print.

De Viana, Lorelei D.C. Three Centuries of Binondo Architecture, 1594-1898: A Socio-Historical

Perspective. Manila: University of Santo Tomas Publishing House, 2001. 23-207. Print.

Galicia, Dominic Q. “Introduction.” Introduction. Tettoni, Luca, and Elizabeth V. Reyes. Philippine

style : design & architecture . Mandaluyong City: Anvil Publishing, 2013. 8. Print.

Ira, Luning B. Streets of Manila. GCF Books, 1977. 45. Print.

Ishizawa, Yoshiaki, Yasushi Kono, and Nobuo Endo. Study on the conservation of monuments and

sites and socio-cultural development : research report. Tokyo: Institute of Asian Cultures, Sophia

University, 1990. 8. Print.

MSC School of Technology, . "Hero of the Philippine Revolution - General Antonio

Luna."Filipino.biz.ph - Philippine Culture. Filipino.biz.ph. Web. 10 Apr 2014.

<http://msc.edu.ph/centennial/aluna.html>.

Perez, Rodrigo D., III "Preface." Preface. Lico, Gerald R. Arkitekturang Filipino. Quezon City: The

University of the Philippine Press. ix. Print.

Santiago, Fernando, Jr. " A Preliminary Study of the History of Pandacan, Manila, during the Second

World War, 1941-1945." Torres, Jose Victor Z. Manila : studies in urban cultures and traditions .

Quezon City: Manila Studies Association/National Commission for Culture and the Arts, Committee

on Historical Research, 2007. 97. Print.

SL Co.,. Calle Rosario: The principal Chinese business street of Manila. 1910. Photograph. Images

of AsiaWeb. 26 Aug 2013. <http://www.imagesofasia.com/html/philippines/calle-rosario.html>.

Veneracion, Jaime Balcos. Sapang Palay : hacienda, urban resettlement and core of the city of San

Jose Del Monte, Bulacan . Manila: National Commission for Culture and the Arts, 2011. 7. Print.

Valera Turalba, Maria Cristina. Philippine Heritage Architecture before 1521 to the 1970’s.Makati:

Anvil Publishing, 2005. X. Print

Villalon, Augusto “Assuming Stewardship of Our Heritage” Balangkas: A Resource Book on the

Care of Built Heritage in the Philippines. National Commission for Culture and the Arts . Manila:

National Commission for Culture and the Arts, Committee on Monuments and Sites, 2007. 16-17.

Print.

Villalon, Augusto. Lugar: Essays on Philippine Heritage and Architecture. Makati: The Bookmark,

Inc., 2001. 42. Print.

Zerrudo, Eric Babar. Pamanaraan: writings on Philippine heritage management. Manila: UST

Publishing House, 2008. 195. Print.

Zialcita, Fernando N.. "The Case for District Studies." Torres, Jose Victor Z. Manila : studies in

urban cultures and traditions . Quezon City: Manila Studies Association/National Commission for

Culture and the Arts, Committee on Historical Research, 2007. 1-12. Print.

Zialcita, Fernando N. “Revitalizing the City Through Heritage.” Zialcita, Fernando N. Quiapo: Heart

of Manila. Manila: Cultural Heritage Studies Program, Dept. of Sociology and Anthropology, Ateneo

de Manila University and Metropolitan Museum of Manila, 2006. 16-17. Print.

APENDIKS A: Mga Pigura

Figure 1: Mapa ng San Nicolas, 1901. Mula sa Luis H. Merino Collection. Courtesy of

the Intramuros Administration Library.

Figure 2: Mapa ng Binondo, 1901. Mula sa Luis H. Merino Collection. Courtesy of the

Intramuros Administration Library.

Figure 3: Paglalarawan ng kasalukuyang hangganan ng Binondo gamit ang Google

Maps. Ang mga lugar na pinapalibutan ng pulang linya ay ang distrito ng Binondo.

Figure 4: Paglalarawan ng kasalukuyang hangganan ng San Nicolas gamit ang Google

Maps. Ang mga lugar na pinapalibutan ng pulang linya ay ang distrito ng San Nicolas.

Figure 5: Aerial view ng Binondo, bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Makikita

sa larawan ang Binondo Church. Mula kay Dr. Jose Victor Torres.

Figure 6: Front cover ng Álbum: Islas Filipinas, 1663-1888, isang coffee table book na

naglalaman ng mga ilustrasyon mula sa ika-17 hanggang ika-19 siglo. Pinapakita sa front

cover ang itsura ng Binondo Church noong ika-18 siglo – wala pa ang kampanaryo na

nakikita natin sa kasalukuyan.

Figure 7: Ang ebolusyon ng heritage sa Binondo. Makikita ang iba’t ibang phase ng

proseso ng demolisyon ng isang lumang bahay sa Elcano, distrito ng San Nicolas. Sa

ngayon, ang lokasyon ay kinatitirikan na ng isang bodega na walang kadise-disenyo.

Figures 8 and 9: Marked Structure – Isang gusali sa 525 G. Masangkay sa

Binondo, na kinabitan ng panandang kasaysayang ng National Historical

Commission of the Philippines, dahil sa pook na iyon nakatira ang kaibigan ni

Rizal na si Higino Francisco. Dito rin tinago ang orihinal na Noli Me Tangere.

Figures 10: Marked Structure – Ang modernong Oceancell Building sa San

Fernando St., San Nicolas. Kinabitan ng panandang pangkasaysayan dahil sa

pook na kinatatayuan nito ay dating matatagpuan ang bahay ni Gng. Luisa

Lichauco kung saan namatay si Teodora Alonzo, ina ni Rizal.

APENDIKS B: Talaan ng Imbentaryo

Introduksyon at Paglilinaw

Sa pagsa-scan ng mga kalye sa distrito, nilista ang mga naturang gusali at

iba pang site, at ni-record ang kanilang numero pang-address (Sa ilang

pagkakataon ay hindi matagpuan ang numero kaya naman ang ilan ay estimasyon

na lamang, o hindi naman kaya’y wala talaga). Kasabay na rin dito ang pagkuha

ng larawan sa bawat istruktura upang makabuo ng isang kompilasyon. Binigyan

ng general na kategorya ang mga istrukturang natukoy: Mga Bahay at Katulad na

Istruktura (istrukturang may 2-3 palapag at may pangunahingdetalyeng gawa sa

kahoy); Mga Komersyal na Gusali at Katulad na Istruktura (istrukturang may 3

pataas na palapag at may pangunahing detalyeng kongkreto); Institusyonal at

Relihiyosong Gusali (paaralan, simbahan, palengke, istasyong bumbero, atbp.);

Iba Pang Istruktura (monumento, tulay, atbp.). Kabilang din sa mga sinama sa

listahan ang mga guho (ruins) ng mga istrukturang nabanggit, base rin sa bisuwal

na anyo ng mga ito at ang bakas na iniwan nito sa mismong site at sa mismong

katabing gusali/istruktura ng mga ito. Ito ay upang hindi makalimutan sa

kasaysayan ang pananatili ng mga ito at ang malupit na kinahinatnan nito

(demolisyon o sakuna).

Ngunit, sa kabila ng pagbibigay kategorya sa mga ito, maaaring ang mga

istruktura na tinukoy at binigyan ng leybel ay hindi talaga ganoon ang gamit.

Halimbawa, may isang istrukturang binigyan ng leybel na “Mga Bahay at Katulad

na Istruktura,” ngunit ang totoong gamit nito ay komersyal at hindi residensyal.

Sa kasong ito, ilalagay pa rin ito sa kategorya ng “Mga Bahay at Katulad na

Istruktura” dahil sa anyo ng istruktura. Para naman sa mga istrukturang alanganin

ang pagsasakategorya, halimbawa’y mukhang bahay ngunit mukha rin komersyal

na gusali, bibigyan ito ng leybel ayon sa mas malapit nitong anyo sa alinman sa

dalawang kategorya.

Ang mga sumusunod ay ang mga nakalap na datos ng mananaliksik sa

pamamagitan ng pag-iimbentaryo nito ng mga istruktura sa mga distrito ng

Binondo at San Nicolas. May posibilidad na hindi 100 pursyentong kumpleto ang

listahan, ngunit masasabing ang imbentaryo ay maingat at komprehensibong

tinala at nirebyu rin, sa ilalim ng sinunod na mga pamantayan at mesyur.

Maaaring may nakaligtaan pa rin ang mananaliksik sa proseso, ngunit masasabi

nito na ang mga iyon ay kakaunti na lamang at ang datos sa listahan ay valid at

verifiable. Ang pinakahuling bilang ay mula noong Marso 24, 2014.

Mga Abbreviation:

Mga Bahay at Katulad na Istruktura = RB (o Residential Building)

Mga Komersyal na Gusali at Katulad na Istruktura = CB (o Commercial Building)

Institusyonal at Relihiyosong Gusali = IB (Institutional Building)

Iba Pang Istruktura = O (o Others)

Numero: 1

Uri: IB

Address:

Quintin

Paredes/

Plaza San

Lorenzo Ruiz

Numero ng

Address:

Pangalan:

Binondo

Church/

Minor

Basilica of

San Lorenzo

Ruiz

(Classified

Historic

Structure –

Level I)

Numero:

2

Uri: RB

Address:

San

Fernando

St.

Numero

ng

Address:

539

Pangalan:

Panciteria

Macanista

de Buen

Gusto/

Severino

Alberto

House

Numero: 4

Uri: RB (Ruins)

Address: San Fernando St. cor.

Elcano St.

Numero ng Address: ?

Pangalan:

Numero: 3

Uri: RB

San Fernando St.

Numero ng Address: 536

Pangalan:

Good Luck Fishing Supply

Numero: 5

Uri: RB (Ruins)

Address: San

Fernando St. cor.

Elcano St.

Numero ng

Address: ?

Pangalan:

Numero: 6

Uri: RB (Ruins)

Address: San

Fernando St.

Numero ng

Address: 423

Pangalan:

Numero: 7

Uri: RB

Address: Urbiztondo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 8

Uri: RB

Address: Urbiztondo St.

Numero ng Address: 427

Pangalan:

Numero: 9

Uri: RB

Address: Urbiztondo

St.

Numero ng

Address: 441

Pangalan:

Numero: 10

Uri: RB

Address:

Urbiztondo St.

Numero ng

Address: 445

Pangalan:

Numero: 11

Uri: RB

Address:

Urbiztondo St.

Numero ng

Address: 433-435

Pangalan:

Numero: 12

Uri: RB

Address: Urbiztondo

St.

Numero ng Address:

457

Pangalan: Antonio

Luna House

(Marked Structure)

Numero: 13

Uri: RB

Address: Urbiztondo

St. cor. Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 14

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

441

Pangalan:

Numero: 15

Uri: RB

Address: Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 16

Uri: RB

Address: Caballeros St.

Numero ng Address: 514

Pangalan:

Numero: 17

Uri: CB

Address: Caballeros St.

Numero ng Address:

515

Pangalan:

Numero: 18

Uri: RB (Ruins)

Address: Caballeros St.

Numero ng Address: 506

Pangalan:

Numero: 19

Uri: RB (Ruins)

Address: Asuncion St. cor

Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 20

Uri: RB

Address: Asuncion St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 21

Uri: RB

Address: Asuncion

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Casa Tribunal de

Naturales

Numero: 22

Uri: RB

Address: San

Nicolas St. cor.

Camba St.

Numero ng

Address: 272 San

Nicolas

Pangalan:

Numero: 23

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

cor. Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

‘

Numero: 24

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address: 563

Pangalan: Superb

Commercial

Numero: 25

Uri: RB (Ruins)

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 26

Uri: RB

Address: Lara St. cor.

Camba St.

Numero ng Address:

331 Camba

Pangalan:

Chanuangco Sunico

House

(Significant Cultural

Property – Category

III)

Numero: 27

Uri: RB

Address: Lara St. cor.

Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 28

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address: 327

Pangalan:

Numero: 29

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address:

314

Pangalan:

Numero: 30

Uri: RB

Address: Lara St. cor.

Madrid St.

Numero ng Address:

Pangalan: Sunico House

Numero: 31

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 559

Pangalan:

Numero: 32

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 562

Pangalan:

Numero: 33

Uri: RB (Ruins)

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 567

Pangalan:

Numero: 34

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 614

Pangalan:

Numero: 35

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 616

Pangalan:

Numero: 36

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 37

Uri: RB

Address: Madrid St. cor.

Lavezares St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 38

Uri: RB

Address: Madrid St.

cor. Lavezares St

Numero ng Address:

Pangalan: Antiquenas

Restaurant

Numero: 39

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 663

Pangalan: RLE Liao’s Gen.

Merchandise

Numero: 40

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 41

Uri: RB (Ruins)

Address: Madrid St.

Numero ng Address: 675

Pangalan:

Numero: 42

Uri: RB

Address: Lavezares St.

Numero ng Address: 292

Pangalan:

Numero: 43

Uri: RB (Ruins)

Address: Lavezares St.

Pangalan:

Numero: 44

Uri: RB

Address: Lavezares St. cor.

Barcelona St.

Numero ng Address: 276

Lavezares

Pangalan:

Numero: 45

Uri: RB

Address: Lavezares St. cor.

Barcelona St.

Numero ng Address: 273

Lavezares

Pangalan:

Numero: 46

Uri: RB

Address: Barcelona St.

Numero ng Address: 624

Pangalan:

Numero: 47

Uri: RB

Address: Barcelona St.

Numero ng Address: 574

Pangalan:

Numero: 48

Uri: RB

Address: Barcelona St. cor.

San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 49

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan: Bondad Dental

Clinic

Numero: 50

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address: 281

Pangalan:

Numero: 51

Uri: RB

Address: Barcelona St. cor.

Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 52

Uri:

Address: Barcelona St.

Numero ng Address: 263

Pangalan:

Numero: 53

Uri: RB

Address:

Barcelona St.

Numero ng

Address: 531

Pangalan:

Amparo R.

Arana – Paring

Realty

Corporation

Numero: 54

Uri: RB

Address:

Barcelona St.

cor. Jaboneros

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Hilario Sunico

Foundry

Numero: 55

Uri: RB

Address: Sevilla St. cor.

Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 56

Uri: RB (Ruins)

Address: Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 57

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 58

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 59

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 60

Uri: RB

Address: Del Pan St. cor.

San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 61

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 62

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 63

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 64

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 65

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 66

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 67

Uri: RB

Address: Penarubia St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 68

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 69

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 70

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 71

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 72

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 73

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 74

Uri: RB

Address: Sevilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 75

Uri: RB

Address: Sevilla St. cor.

Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 76

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 77

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 78

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 79

Uri: RB

Address: Clavel St. cor.

Madrid St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 80

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 81

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 82

Uri: RB

Address: Clavel St. cor

Camba St.

Numero ng Address: 767

Camba, 318 Clavel

Pangalan:

Numero: 83

Uri: RB

Address: Clavel St. cor

Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 84

Uri: RB

Address: Clavel St. cor

Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 85

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address: 755

Pangalan:

Numero: 86

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 87

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 88

Uri: RB (Ruins)

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 89

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 90

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 91

Uri: CB

Address:

Caballeros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 92

Uri: CB

Address: Plaza

Cervantes cor.

Quintin Paredes

and Plaza

Moraga

Numero ng

Address:

Pangalan: Uy

Chaco Building

Numero: 93

Uri: CB

Address: Plaza Cervantes

Numero ng Address:

Pangalan: Geronimo/

Padilla delos Reyes Building

Numero: 94

Uri: CB

Address: Plaza Cervantes

Numero ng Address:

Pangalan: Insular Life

Building, ngayon ay Bureau

of Lands

Numero: 95

Uri: CB

Address: Juan Luna

St. cor. San Gabriel

St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Hong

Kong Shanghai

Bank Corporation

(HSBC) Building,

ngayon ay Hamilton

Mansion

Numero:

96

Uri: CB

Address:

Dasmarina

s St. cor.

Juan Luna

St.

Numero

ng

Address:

117

Dasmarina

s

Pangalan:

Compania

Maritima

Building

Numero: 97

Uri: CB

Address: Nimfa

St. cor. Muelle de

Binondo and Juan

Luna St.

Numero ng

Address: 231

Juan Luna St.

Pangalan:

Samuel J. Wilson

Building, ngayon

ay CNC

Investments

Building

Numero: 98

Uri: CB

Address: Muelle de Binondo

cor. Dasmarinas St.

Numero ng Address:

Pangalan: Guison Building

Numero: 99

Uri: CB

Address: Dasmarinas St. cor

Muelle de Binondo

Numero ng Address: 99

Damarinas

Pangalan: Don Paquito

Building

Numero: 100

Uri: CB

Address:

Dasmarinas

St. cor. Juan

Luna St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

China

Banking

Corporation

Building

Numero: 101

Uri: CB

Address: Juan

Luna St.

Numero ng

Address: 205

Pangalan:

Fernandez

Hermanos

Building

Numero: 102

Uri: CB

Address: Juan

Luna St. cor.

Ingreso St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Trades Building,

now Juan Luna

Residencia

Numero: 103

Uri: CB (Ruins)

Address: Juan Luna St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 104

Uri: RB (Ruins)

Address: Juan Luna St. cor.

Hormiga St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 105

Uri: CB

Address: Juan Luna St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 106

Uri: RB

Address: Veronica St. cor.

Insular St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 107

Uri: CB

Address: Dasmarinas

St.

Numero ng

Address: 417-425

Pangalan: Judge

Alison Gibbs

Building

Numero: 108

Uri: CB

Address:

Dasmarinas St. cor.

Burke St.

Numero ng

Address: 407

Dasmarinas

Pangalan: Judge

Allison Gibbs

Building

Numero: 109

Uri: CB

Address: Dasmarinas St.

cor. Burke St.

Numero ng Address:

381-387

Pangalan:

Numero: 110

Uri: CB

Address: Burke St.

cor. Martinez St.

Numero ng

Address: 357 Burke

Pangalan:

Numero: 111

Uri: CB

Address: Burke St.

cor. Eloisa St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Judge

Alison Gibbs

Building

Numero: 112

Uri: CB

Address:

Escolta St. and

Muelle de

Binondo cor.

Banquero St.

and Burke St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Regina

Building

Numero: 113

Uri: RB

Address: T. Pinpin St. cor.

Poblete St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 114

Uri: CB

Address: Poblete St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

115

Uri: CB

Address:

Poblete St.

cor.

Claveria St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Quan Kee

Chauk &

Co.

Building

Numero: 116

Uri: CB

Address: Marquina

St. cor. Poblete St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Yutivo

Warehouse

Numero: 117

Uri: CB

Address:

Dasmarinas St.

cor. Marquina

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Kodak

Building

Numero: 118

Uri: CB

Address: Dasmarinas St.

cor. T. Pinpin St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 119

Uri: CB

Address: Dasmarinas St.

cor. T. Pinpin St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 120

Uri:

Address: T. Pinpin St.

cor. Martinez St.

Numero ng Address:

Pangalan: Peng Kong

Grand Mason

Numero: 121

Uri: CB

Address: Escolta St.

cor. San Vicente St.

and T. Pinpin St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Natividad

Building

Numero: 122

Uri: CB

Address: San

Vicente St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Tuason Building

Numero: 123

Uri: CB

Address: San Vicente St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 124

Uri: CB

Address: San Vicente St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 125

Uri: CB

Address: San Vicente St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 126

Uri: CB

Address: San

Vicente St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Yutivo

Building

Numero: 127

Uri: CB

Address:

Dasmarinas St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Yutivo

Building

Numero: 128

Uri: CB

Address:

Yuchengco

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 129

Uri: RB

Address: Yuchengco St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 130

Uri: RB

Address:

Yuchengco St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 131

Uri: CB

Address:

Yuchengco St. Cor.

Sabino Padilla St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Go Hoc

Building

Numero: 132

Uri: O

Address: Sabino Padilla St.

Numero ng Address:

Pangalan: Bridge

Numero: 133

Uri: CB

Address: Benavidez

St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 134

Uri: RB (Ruins)

Address: Benavidez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 135

Uri: IB

Address: G.

Masangkay St.

Numero ng

Address: 1019

Pangalan:

Philippine Su

Kuang Institute

Numero: 136

Uri: RB (Ruins)

Address: G. Masangkay

St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 137

Uri: O

Address:

Soler St.

Numero ng

Address: n/a

Pangalan:

Soler Bridge

Numero: 138

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 139

Uri: CB

Address: Ongpin St.

Numero ng Address: 746-

750

Pangalan:

Numero: 140

Uri: RB

Address: G.

De Rivera St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 141

Uri: RB (Ruins)

Address: G. De Rivera St.

Numero ng Address: 289

Pangalan:

Numero: 142

Uri: RB (Ruins)

Address: G. De Rivera St.

Numero ng Address: 288

Pangalan:

Numero: 143

Uri: RB

Address: M. De Santos St.

Numero ng Address: 307-

313

Pangalan:

Numero: 144

Uri: RB

Address: Asuncion St. cor.

M. De Santos St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 145

Uri: CB

Address: M. De Santos St.

cor. Asuncion St.

Numero ng Address: 789-

795 Asuncion

Pangalan: Montenegro

Building

Numero: 146

Uri: RB

Address: Asuncion St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 147

Uri: RB

Address:

Asuncion St.

cor. Clavel St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 148

Uri: RB

Address:

Asuncion St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 149

Uri: RB

Address:

Caballeros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 150

Uri: RB (Ruins)

Address: Caballeros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

151

Uri: RB

Address:

Elcano St.

cor.

Lavezares

St.

Numero

ng

Address:

Pangalan:

Unnamed

Camarin

Numero: 152

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 153

Uri: RB (Ruins)

Address: Elcano St.

Numero ng Address: 689

Pangalan:

Numero: 154

Uri: RB

Address: Elcano

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 155

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 156

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 157

Uri: RB

Address: Sto.

Cristo St. cor.

Commercio St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 158

Uri:.RB

Address: Sto. Cristo St

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 159

Uri: RB

Address: Sto. Cristo St.

Numero ng Address:

Pangalan: Concepcion Tan

Guiamco Building

Numero: 160

Uri: RB

Address: Sto. Cristo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

161

Uri: RB

Address:

Sto. Cristo

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Metrobank

San Nicolas

Branch

Numero: 162

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 163

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 164

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan: Alleged Sto.

Cristo de Ilongos Cross

Discovery Site

Numero: 165

Uri: RB (Ruins)

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 166

Uri: CB

Address: Elcano St. cor. San

Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 167

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 168

Uri: RB

Address: San

Nicolas St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 169

Uri: CB

Address: Ilang-ilang St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 170

Uri: RB (Ruins)

Address: Fundidor St. cor.

Ilang-Ilang St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 171

Uri: RB

Address: Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 172

Uri: RB

Address: Elcano St. cor.

Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 173

Uri: RB

Address: Jaboneros St. cor.

Mestizo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 174

Uri: RB

Address: Camba St. near

corner Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 175

Uri: RB

Address:

Camba St.

near corner

Jaboneros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 176

Uri: RB

Address: Jaboneros St.

Numero ng Address:

Pangalan: Angping

Residence

Numero: 177

Uri: RB

Address:

Jaboneros St.

cor. Madrid

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 178

Uri: IB

Address: San

Fernando St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

San Nicolas

Fire Station

Numero: 179

Uri: RB

Address: M. De Santos St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 180

Uri: RB (Ruins)

Address: Asuncion St. cor.

Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 181

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 182

Uri: RB

Address:

Camba St. cor.

M. De Santos St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 183

Uri: RB

Address: Camba

St. cor. M. De

Santos St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 184

Uri: RB

Address:

Caballeros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 185

Uri: CB

Address:

Caballeros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 186

Uri: RB

Address:

Caballeros St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

187

Uri: RB

Address:

Elcano St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 188

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan: Tacuboy House

Numero:

189

Uri: RB

Address:

Elcano St.

Numero

ng

Address:

552-554

Pangalan:

Numero:

190

Uri: RB

Address:

San Nicolas

St. cor.

Ilang-Ilang

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

191

Uri: RB

Address:

Sto. Cristo

St.

Numero

ng

Address:

564-568

Pangalan:

Numero: 192

Uri: RB

Address: Sto. Cristo St.

Numero ng Address: 560-

562

Pangalan: Uy Lian Yek

Commercial

Numero: 193

Uri: RB

Address: Sto.

Cristo St.

Numero ng

Address:

500-508

Pangalan:

Cham Samco

& Sons, Inc.

Numero: 194

Uri: RB

Address: San

Fernando St.

cor. Juan

Luna St.,

Plaza

Lorenzo Ruiz

Numero ng

Address:

Pangalan: Asia United

Bank Binondo

Branch

(Demolished

April 1st-2

nd

week)

Numero:

195

Uri: O

Address:

Plaza

Lorenzo

Ruiz

Numero

ng

Address:

Pangalan:

Fountain

Numero:

196

Uri: O

Address:

Plaza

Lorenzo

Ruiz

Numero

ng

Address:

Pangalan:

Rueda

Monument

Numero: 197

Uri: RB

Address:

Ongpin St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Eng Bee Tin

Store

(right portion

of the house

being

demolished

during the

duration of

thesis

writing)

Numero: 198

Uri: RB (Ruins)

Address: Ongpin St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

199

Uri: CB

Address:

T. Pinpin St.

cor.

Carvajal.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 200

Uri: CB

Address: Quintin

Paredes St.

Numero ng Address:

521

Pangalan: Uy Su Bin

Building

Numero: 201

Uri: CB

Address:

Quintin

Paredes St.

Numero ng

Address: 563

Pangalan:

City Chain

Trading

Numero: 202

Uri: CB

Address: Quintin Paredes

St.

Numero ng Address: 493-

497

Pangalan: Cobankiat

Building

Numero: 203

Uri: CB

Address:

Quintin

Paredes St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Hospicio de

San Jose

Building

Numero: 204

Uri: CB

Address:

Quintin

Paredes St.

Numero ng

Address: 485

Pangalan:

Citibank

Numero: 205

Uri: CB

Address:

Quintin

Paredes St. cor.

Dasmarinas St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Cortez-Ochoa

Building, now

part of Philtrust

Building

Complex

Numero: 206

Uri: CB

Address:

Quintin

Paredes St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Zuellig

Building, now

part of Philtrust

Building

Complex

Numero: 207

Uri: RB

Address: San Vicente St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 208

Uri: CB

Address: Escolta St.

cor. Yuchengco St.

Numero ng

Address:

Pangalan: Hamilton

Building, now Olbes

Building

(Designed by

National Artist

Pablo S. Antonio)

Numero: 209

Uri: CB

Address:

Yuchengco St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

210

Uri: CB

Address:

Escolta St.

Numero

ng

Address:

245

Pangalan:

Capitol

Theater

(Designed

by National

Artist Juan

F. Nakpil)

Numero

: 211

Uri: CB

Address

: Escolta

St. cor.

Burke

St.

Numero

ng

Address

: 355

Burke

Pangala

n: Burke

Building

Numero:

212

Uri: CB

Address:

Escolta St.

Numero

ng

Address:

413

Pangalan:

Perez-

Samanillo

Building,

now First

United

Building

Significant

Cultural

Property

(Category

III)

Numero: 213

Uri: RB

Address: Camba St. cor. P.

Carreon St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 214

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 215

Uri: IB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan: Nuestra Senora

de la Soledad de Camba

Foundation

Numero: 216

Uri: RB

Address: Velasquez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 217

Uri: RB

Address: Velasquez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 218

Uri: RB

Address: Velasquez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 219

Uri: RB

Address: Velasquez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 220

Uri: RB

Address:

Velasquez St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 221

Uri: RB

Address: Velasquez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 222

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address: 355

Pangalan:

Numero: 223

Uri: RB

Address: P.

Carreon St.

Numero ng

Address: 345

Pangalan:

Numero: 224

Uri:

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 225

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 226

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address: 335

Pangalan:

Numero: 227

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address: 333

Pangalan:

Numero: 228

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address: 325

Pangalan:

Numero: 229

Uri: RB

Address: P. Carreon St.

Numero ng Address: 324

Pangalan:

Numero: 230

Uri: RB

Address: P. Carreon

St.

Numero ng

Address: 322

Pangalan:

Numero: 231

Uri: RB

Address: Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 232

Uri: RB

Address: Ari-arian St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 233

Uri: RB

Address: Angalo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 234

Uri: RB

Address: Angalo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 235

Uri: RB

Address: Angalo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

236

Uri: RB

Address:

Angalo St.

Numero

ng

Address:

Pangalan:

Numero: 237

Uri: RB

Address:

Penarubia St.

Numero ng

Address: 275

Pangalan:

Numero:

238

Uri: RB

Address:

Penarubia

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

L.N.C. Store

Numero: 239

Uri: RB (Ruins)

Address: Barcelona St. cor.

Lavezares

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 240

Uri: RB

Address: San

Nicolas St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 241

Uri: RB (Ruins)

Address: Barcelona cor. San

Nicolas St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 242

Uri: RB

Address: Lara St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 243

Uri: RB

Address:

Madrid St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 244

Uri: RB

Address: Madrid St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 245

Uri: RB

Address: Jaboneros St.

Numero ng Address:

295

Pangalan:

Numero: 246

Uri: IB

(Ruins)

Address:

Muller St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Alcaiceria de

San Fernando

(portion)

Numero: 247

Uri: RB

Address: Muelle de Binondo

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 248

Uri: RB (Ruins)

Address: Estraude St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 249

Uri: RB

Address: Estraude St.

Numero ng Address: 614-

616

Pangalan: Lakas Tao

Contract Service

Numero: 250

Uri: RB (Ruins)

Address: Estraude St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

251

Uri: O

Address:

Meisic St.

Numero ng

Address: n/a

Pangalan:

Puente de

Meisic

(Spanish-era

Bridge)

Numero: 252

Uri: CB

Address: La

Chambre St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

253

Uri: CB

Address:

Reina

Regente

St. cor.

Soler St.

Numero

ng

Address:

1087

Soler

Pangalan:

Cu

Unjieng

Building

Numero: 254

Uri: RB

(Ruins)

Address:

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 255

Uri: RB

Address: Sanchez St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 256

Uri: RB

Address: Sanchez St.

Numero ng Address: 1034

Pangalan:

Numero: 257

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address:

10_ _

Pangalan:

Numero: 258

Uri: RB (Ruins)

Address: Soler St.

Numero ng Address:

1037

Pangalan:

Numero: 259

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address: 1127

Pangalan:

Numero: 260

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address:

1141

Pangalan:

Numero: 261

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address: 1145

Pangalan:

Numero: 262

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address: 1151

Pangalan:

Numero: 263

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address: 1159

Pangalan:

Numero: 264

Uri: RB

Address: Soler St.

Numero ng Address: 1231

Pangalan: Jamaica Sales

Center

Numero: 265

Uri: CB

Address: Claro

M. Recto Ave.

Numero ng

Address: 1072

Pangalan:

Rochas

Merchandising

Corp.

Numero: 266

Uri: RB (Ruins)

Address: Reina Regente

St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 267

Uri: RB

Address: Dadives St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 268

Uri: RB

Address: Dadives

St.

Numero ng

Address: 1107

Pangalan:

Numero: 269

Uri: RB

Address: Dadives St.cor.

Alvarado St.

Numero ng Address: 1109

Dadives

Pangalan:

Numero: 270

Uri: RB

Address: Reina

Regente St. cor.

Dadives St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 271

Uri: RB

Address:

Reina Regente

St. cor.

Dadives St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 272

Uri: RB

Address: Reina Regente St.

cor. Dela Reina St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

273

Uri: RB

Address:

Dela

Reina St.

Numero

ng

Address:

1058

Pangala

n:

Numero: 274

Uri: CB

Address: Juan Luna St.

Numero ng Address: 530

Pangalan: Co Ban Kiat

Building

Numero: 275

Uri: O

Address: Plaza

Lorenzo Ruiz

Numero ng

Address: n/a

Pangalan:

Tomas Pinpin

Monument

Numero:

276

Uri: O

Address:

Plaza

Lorenzo

Ruiz

Numero ng

Address: n/a

Pangalan:

Fountain

Numero: 277

Uri: O

Address: San

Fernando St.

Numero ng

Address: n/a

Pangalan:

Puente de

Binondo,

a.k.a. Puente

de General

Blanco

Numero: 278

Uri: RB (Ruins)

Address: Muelle de Binondo

cor. Insular St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 279

Uri: RB

Address: Muelle de Binondo

Numero ng Address:

Pangalan: Cham Samco

Numero: 280

Uri: RB

Address: Muelle de Binondo

Numero ng Address:

Pangalan: Cham Samco

Numero: 281

Uri: CB

Address: Yuchengco St. cor.

Carvajal St.

Numero ng Address: 550

Yuchengco

Pangalan:

Numero: 282

Uri: CB

Address: Yuchengco St. cor.

Sabino Padilla St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 283

Uri: CB

Address: Sabino Padilla St.

Numero ng Address: 638

Pangalan:

Numero: 284

Uri: CB

Address: Hormiga St.

Numero ng Address:

Pangalan: Cobankiat Annex

Building

Numero: 285

Uri: CB

Address: Hormiga St.

Numero ng Address: 567

Pangalan:

Numero: 286

Uri: RB

Address: Juan Luna

St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 287

Uri: CB

Address: Juan Luna St.cor.

Plaza Lorenzo Ruiz

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 288

Uri: RB

Address: Jaboneros St. cor.

Camba St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 289

Uri: RB

Address: Jaboneros St.

Numero ng Address: 531

Pangalan:

Numero: 290

Uri: RB

Address: Lavezares St.

Numero ng Address: 261

Pangalan:

Numero: 291

Uri: RB

Address:

Lavezares St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

292

Uri: CB

Address:

Lavezares

St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero:

293

Uri: RB

Address:

Fundidor St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Numero: 294

Uri: CB

Address: Fundidor St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 295

Uri: RB (Ruins)

Address: Fundidor St. cor.

Sto. Cristo St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 296

Uri: RB

Address: San Nicolas St.

cor. Caballeros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 297

Uri: RB

Address: Clavel St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 298

Uri: CB

Address: Urbiztondo St. cor.

Barraca St.

Numero ng Address:

Pangalan: O’Racca

Confectionery Factory, now

NAMRIA Building

Numero: 299

Uri: RB (Ruins)

Address: Frensa St.

Numero ng Address: 720

Pangalan:

Numero:

300

Uri: CB

Address:

Juan

Luna St.

cor.

Muelle

dela

Industria

Numero

ng

Address:

204 Juan

Luna

Pangala

n: El

Hogar

Filipino

Building

Numero: 301

Uri: CB

Address: Juan

Luna St. cor

Muelle del Banco

Nacional

Numero ng

Address: 120 Juan

Luna

Pangalan: First

National City

Bank/ Pacific

Commercial

Company

Building, now Juan

Luna E-Services

Building

Numero: 302

Larawan ni Paolo M. Bustamante

Uri: CB

Address: Escolta

St. cor. Soda St.

Numero ng

Address: 266

Escolta

Pangalan: Calvo

Building

Numero: 303

Uri: CB

Address:

Dasmarinas

St. cor.

Quintin

Paredes St.

Numero ng

Address:

Pangalan:

Hap Hong

Building

Numero: 304

Uri: CB

Address: Tabora

St. cor. Sta.

Elena St.

Numero ng

Address: 501

Pangalan:

Numero: 305

Uri: CB

Address: Sta. Elena St.

Numero ng Address: 505

Pangalan:

Numero: 306

Uri: CB

Address: Sta. Elena St.

Numero ng Address: 531

Pangalan:

Numero: 307

Uri: CB

Address: Ylaya St. cor. Sta.

Elena St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero:

308

Uri: CB

Address:

Juan Luna

St.

Numero ng

Address:

576

Pangalan:

L.R.

Aguinaldo

Department

Store, now

Marvel

Corporation

Building

Numero:

309

Uri: CB

Address:

M. De

Santos St.

cor.

Carmen

Planas St.

Numero

ng

Address:

Pangalan:

Ides

O’Racca

Building

Numero: 310

Uri: RB

Address: Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 311

Uri: RB

Address: Clavel St. cor.

Caballeros St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 312

Uri: RB (Ruins)

Address: Plaza Lorenzo

Ruiz

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 313

Uri: RB

Address: M. De Santos St.

cor. Elcano St.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 314

(No picture available) Uri: RB

Address: Caballeros

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 315

Uri: CB

Address: Yuchengco St.

Numero ng Address:

Pangalan: Yu-Tan Bilding

Numero: 316

(No picture available) Uri: RB

Address: Elcano St., near

C.M. Recto Ave.

Numero ng Address:

Pangalan:

Numero: 317

(No Picture Available. The 1930’s Art

Deco building was demolished during the

duration of writing the thesis)

Uri: CB

Address: T. Pinpin St.

Numero ng Address:

Pangalan: Tiong Building