Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii I Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu

Medycznego w Lublinie

•1945 r. –utworzenie Zakładu Biologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Marii

Skłodowskiej-Curie w Lublinie i jego lokalizacja w jednym pokoju w budynku

Gimnazjum im. St. Staszica

• 1950 r. –włączenie Zakładu do struktur Akademii Medycznej i przeniesienie Zakładu

do pięciopokojowego lokalu w czynszowej kamienicy przy ulicy Królewskiej 15; w

jednym pokoju zorganizowano salę ćwiczeń

• 1963 r. –przeniesienie Zakładu do budynku Collegium Medicum przy ul.

Radziwiłłowskiej 11, zmiana nazwy jednostki na Zakład Biologii i Parazytologii

•1972 r. –włączenie Zakładu do nowo utworzonego Instytutu Biologiczno-

Morfologicznego

•1984 r. –zmiana dotychczasowej nazwy na Katedrę i Zakład Biologii i Parazytologii

Wydziału Lekarskiego

•1999 r. –reorganizacja dotychczasowych pracowni i przystosowanie ich do badań

naukowych

•2001 r. –gruntowny remont części pomieszczeń Katedry i sali ćwiczeń, oraz

wyposażenie ich w aparaturę i meble laboratoryjne

•2004 r. –organizacja nowych pracowni do badań naukowych (gruntowny remont

pozostałych pomieszczeń Katedry) wraz z ich wyposażeniem w aparaturę i meble

laboratoryjne

•2007-2013-przystosowanie pomieszczeń laboratoryjnych Katedry i całego

budynku Collegium Medicum do wymogów UE oraz zakupienie aparatury z

funduszy Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013

1945-1963 - prof. dr hab. Hieronim JawłowskiZainteresowania naukowe: badania faunistyczne nad krocionogami (Diplopoda) i nad budową centralnego układu nerwowego (głównie mózgu owadów); opisał 21 nowych dla nauki gatunków i podgatunków.

1963-1975 - prof. dr hab. Wanda Stojałowska

Zainteresowania naukowe: badania faunistyczne nad krocionogami (Diplopoda); autorka monografii „Krocionogi (Diplopoda) Polski” i „Katalog fauny Polski, Krocionogi, Diplopoda”, parazytologia lekarska (rozprzestrzenienie pasożytów przewodu pokarmowego).

1975-1998 - prof. dr hab. Roman GieryngZainteresowania naukowe: struktura mózgu owadów, neurosekrecja, parazytologia lekarska (występowanie i patogeniczność pełzaków wolno żyjących).

1998 -2014- prof. dr hab. Alicja Buczek

Zainteresowania naukowe: morfologia, biologia i ekologia kleszczy, rola kleszczy w przenoszeniu patogenów, interakcje w układzie kleszcz-żywiciel, behawior kleszczy, zwalczanie kleszczy metodami chemicznymi, wykorzystanie repelentów w ochronie człowieka przed atakami kleszczy.

Na terenie Katedry i Zakładu Biologii i Parazytologii znajduje się:

● 7 nowocześnie urządzonych laboratoriów wyposażonych w wysokiej klasy mikroskopy i aparaturę do badań nad stawonogami pasożytniczymi

● Pracownia parazytologiczna

● Biblioteka z dużym zbiorem książek i czasopism dla pracowników i studentów

● Eksponaty muzealne pasożytów i innych zwierząt

● Największa w świecie kolekcja okazów kleszczy z anomaliami morfologicznymi wykorzystywana przez naukowców polskich i zagranicznych do badań porównawczych.

Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii

Pracownia akarologiczna

Sala ćwiczeń

I. Badania nad krocionogami Diplopoda ● Badania faunistyczne● Badania nad mechanizmem odporności u Diplopoda

II. Badania morfologiczne centralnego układu nerwowego owadów, szczególnie muchówek (Diptera)

III. Badania parazytologiczne ● intensywność i ekstensywność inwazji owsika u dzieci, ● występowanie nietypowych pasożytów w narządzie rodnym kobiet, ● biologia i chorobotwórczość węgorka jelitowego

I. Badania nad kleszczami (Ixodida) 1. Biologia kleszczy

2. Interakcje w układzie kleszcz – żywiciel

● zmiany cytologiczne i histologiczne w miejscu żerowania kleszczy, reakcje immunologiczne u żywiciela w czasie inwazji i reinwazji kleszczy

● behawior kleszczy na żywicielu, żerowanie kleszczy i czynniki wpływające na jego przebieg, wpływ gatunku i stanu fizjologicznego żywiciela na rozwój kleszczy

3. Morfologia kleszczy

4. Badania nad rozprzestrzenieniem i aktywnością kleszczy

5. Znaczenie medyczne i epidemiologiczne kleszczy

6. Zwalczanie kleszczy metodami chemicznymi i profilaktyka przeciw kleszczowa (repelenty)

II. Badania parazytologiczne

● Rozprzestrzenienie pasożytów człowieka

● Środowiskowe uwarunkowania chorób pasożytniczych

● Monitorowanie zagrożeń zdrowia człowieka pasożytami

III. Badania nad rozprzestrzenieniem Diplopoda

Fot. Grzegorz Kania

• 206 publikacji uwzględnionych w bazie Biblioteki UM

• IF = 59,294 i 1824 punktów MNiSW

27 zakończonych przewodów doktorskich, w tym:

24 na temat kleszczy,

1 o aktywności meszek i skutkach ich pasożytowania u człowieka,

1 na temat fauny komarów,

1 o świerzbie i czynnikach środowiskowych wpływających narozprzestrzenienie tej choroby

5 otwartych przewodów doktorskich

Buczek A. Choroby pasożytnicze. Epidemiologia, Diagnostyka, Objawy” (2003, 2004, 2004, 2010) Buczek A. Atlas pasożytów człowieka (2005)

Podręczniki dla studentów anglojęzycznych

Monografie pod redakcją prof. dr hab. A. Buczek

i prof. dr hab. dr h.c. C. Błaszaka współfinansowane przez Komitet Zoologii PAN

Projekty okładek Sebastian Buczek buuucz@hotmail.com

Monografie pod redakcją prof. dr hab. A. Buczek i prof. dr hab. dr h.c. C. Błaszaka współfinansowane przez Komitet Zoologii PAN

Projekty okładek Sebastian Buczek buuucz@hotmail.com

1. Badania nad biologią kleszczy

Fot. Sebastian Buczek z Buczek A. „Atlas pasożytów człowieka”

Badania na Argas reflexus (Fabr.)

Wykazanie po raz pierwszy w świecie, że populacje obrzeżka gołębiego Argas reflexus pochodzące z różnych regionów różnią się cechami

morfometrycznymi i biologicznymi

larwa nimfy

głodna samica najedzona samica

Określenie zależności procesów fizjologicznych u obrzeżków od gatunku żywiciela

89,66%

80,95%85,29%

47,06%

20% 20%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

sukces

żerowania

gołąb św inka

morska

królik

żywiciele

samice

samce

0

20

40

60

80

100

120

140

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29

Lp. samic

Masa c

iała

(m

g)

gołąb

św inka

królik

Badania nad biologią Ixodes ricinus

Zbadanie rozwoju Ixodes ricinus w różnych warunkachtemperatury i wilgotności

Określenie wewnątrzgatunkowych mechanizmów regulującychzachowanie tych kleszczy w ekstremalnych warunkachśrodowiskowych

Wykazanie dużych zdolności adaptacyjnych tego gatunku doróżnych warunków środowiskowych.

Badania nad biologią Dermacentor reticulatus

samiec

samice

Samice Dermacentor reticulatus podczas żerowania

Najedzone samice Dermacentor reticulatus

Składanie jaj przez samicę Dermacentor reticulatus

Larwy Dermacentor reticulatus

Sukces żerowania samic Dermacentor reticulatus w okresie

wiosny i jesieni

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Wiosna Jesień

Su

kce

s ż

ero

wa

nia

(%

)

2. Interakcje w układzie kleszcz – żywiciel

Do unikalnych w skali światowej należy zbadanie interakcji w układzie kleszcz-

żywiciel w różnych modelach doświadczalnych jedno- i dwugatunkowych, co daje

podstawę do wyjaśnienia mechanizmów transmisji wewnątrz- i międzygatunkowej

patogenów, oraz przyczyn i zakresu zmian chorobowych u żywiciela

spowodowanych przez kleszcze, a także do wyjaśnienia uwarunkowań

zachowania kleszczy na żywicielu.

Zmiany skórne poniżej hypostomu

samicy Ixodes ricinus w czasie I inwazji

Zmiany skórne w czasie reinwazji

samicy Ixodes ricinus

Fot. z Buczek A. Choroby pasożytnicze. Epidemiologia, Diagnostyka, Objawy.

Badania ultrastrukturalne miejsca żerowania wykazują nasilone zmianycytologiczne komórek napływowych i fibroblastów świadczące o różnymstopniu ich uszkodzenia i aktywności metabolicznej

Buczek A., Kuśmierz A., Olszewski K., Buczek L., Czerny K., Łańcut M. 2002. Comparison of rabbid skin changes after feeding of Ixodes ricinus (L) and Dermacentor reticulatus (Fabr.). In: Bernini F., Nannelli R., Nuzzaci G., de Lillo E. (eds.), Acarid Phylogeny and Evolution, Adaptation in Mites and Ticks. Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands: 419-424.

3. Badania nad morfologią kleszczy

1. Budowa organów zmysłowych Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus•Organ Hallera

Ixodes ricinus

Nie stwierdzono różnic w liczbie sensil przednich u samic i samców Ixodes ricinus. U postaci dojrzałych tego gatunku w grupie sensil przednich znajduje się 6 zróżnicowanych morfologicznie sensil (fot. 3). Są to: jedna sensila porowata, jedna stożkowata, dwie cienkie i dwie bruzdkowane. W kapsule organu Hallera występują sensile zmysłowe o strukturze porowatej.

Lokalizacja organu Hallera na stopie I samicy Ixodes ricinus

Organ Hallera samicy Ixodes ricinus: a. sensila porowata, b. sensila stożkowata, c. sensile cienkie, d. sensile bruzdkowane

Sensila z porami w kapsule organu Hallera Ixodes ricinus

Dermacentor reticulatus

Organ Hallera samca Dermacentor reticulatus: a. sensila porowata, b. sensila stożkowata, c. sensile bruzdkowane, d. sensile cienkie, e. szczelina w wieczku kapsuły organu

Organ Hallera nimf Dermacentor reticulatus: a. sensilaporowata, b. sensila stożkowata, c. sensile bruzdkowane, d. sensile cienkie, e. szczelina w wieczku kapsuły

Buczek A., Buczek L., Kuśmierz A., Olszewski K., Jasik K. 2002. Ultrastructural investigations of Haller’s organ in Dermacentor reticulatus (Fabr.) (Acari: Ixodida: Ixodidae). In: Bernini F., Nannelli R., Nuzzaci G., de Lillo E. (eds.), Acarid Phylogeny and Evolution, Adaptation in Mites and Ticks. Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands: 227-231.

Figure 3. Morphology of adult Hyalommamarginatum marginatum Koch 1844.

(A) Female, dorsal view: a, porose areas on the basis capituli; b, scutum; c, eye; d, alloscutum; e, marginalgroove; f, paramedian groove; g, posteromediangroove.

(B) Female, ventral view: a, genitalapron; b, genital groove; c, spiracle; d, accessory adanal groove; e, subanal groove.

(C) Male, dorsal view: a, conscutum; b, eye; c, marginal groove; e, posteromedian groove; d, paramediangroove.

(D) Male, ventral view: a, genital apron; b, genital groove; c, spiracle; d, accessoryadanal plate; e, adanal plate; f, subanal plate.

3. Badania nad rozprzestrzenieniem i aktywnością kleszczy

Nowe stanowiska Argas reflexus

Buczek A., Magdoń T. 2000. The pigeon tick Argas reflexus (Fabr.) in urban environments of Poland. Acta Parasitologica 45(3): 215.

Buczek A., Bartosik K., Szymańska J., Buczek S. 2011. Obrzeżek gołębi Argas reflexus(Fabr.)(Ixodida: Argasidae) w południowo-zachodniej Polsce – cechy biologiczne i objawy kliniczne. (Pigeon tick Argas reflexus (Ixodida: Argasidae) in southeasternPoland – biological features and clinical symptoms). Zdrowie Publiczne 121: 422-425.

Buczek A., Bartosik K. 2011. Occurrence of Argas reflexus(Fabricius, 1794) (Ixodida, Argasidae) in urban habitat of south-eastern Poland. Wiadomości Parazytologiczne 57: 277-279.

Zbadanie występowania i aktywności Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus oraz określenie czynników wpływających na

liczebność ich populacji

Ixodes ricinus - kleszcz pospolity

Obszary badań nad występowaniem i aktywnością kleszczy

Aktywność sezonowa Ixodes ricinus w okolicach Nałęczowa

2

1

5

6

5

8

7

16

11

7

10

8

7

8

11

5

1 1

0 00

1 1

2 2

8

10

9

5 5

3 3

4

5

6

5

2

1

2

1

0 00

1 1

2

6

7

11

8

6

5

4

5 5

7

6 6

4

1 1

0

1

0

14

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

18-

02-

2006

04-

03-

2006

18-

03-

2006

25-

03-

2006

01-

04-

2006

15-

04-

2006

29-

04-

2006

13-

05-

2006

27-

05-

2006

10-

06-

2006

24-

06-

2006

08-

07-

2006

22-

07-

2006

05-

08-

2006

19-

08-

2006

02-

09-

2006

16-

09-

2006

30-

09-

2006

14-

10-

2006

28-

10-

2006

11-

11-

2006

Data zbioru

Lic

zb

a k

leszczy

Nimfy

Samce

Samice

Stanowisko Ixodes ricinus w Dąbrowie – obszar podmiejski (a). Żerująca nimfa (b).

a

ab

0

5

10

15

20

25

30

35

2009 2010

Sre

dn

ia l

iczb

a k

lesz

czy

na

zbió

rIxodes ricinus

wiosna

Średnia liczba kleszczy Ixodes ricinus zebranych na stanowisku w Dąbrowie (obszar podmiejski) w maju 2009 oraz 2010.

Stanowisko

Ixodes ricinus Dermacentor reticulatus

Razem D● ♀ ♂ N Razem D● ♀ ♂

Puszcza

Solska

(Józefów)

111 18,5 50 36 25 0 0 0 0

Roztoczański

Park

Narodowy

(Zwierzyniec)

104 26 43 37 24 0 0 0 0

Tabela 1. Liczba kleszczy zebranych na stanowiskach w

południowej części województwa lubelskiego w latach 2003-2004.

● średnia liczba kleszczy zebrana przy pomocy 1 flagi na 1 godzinę zbioru

Dermacentor reticulatus – kleszcz łąkowy

Udokumentowane stanowiska

Dermacentor reticulatus

na Lubelszczyźnie

wg. Literatury

badania własne L. Buczek, A. Buczek, K. Bartosik i D. Bzowski

Stanowisko Dermacentor reticulatus

Aktywność sezonowa

Aktywność sezonowa

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

24

.03

04

.04

17

.04

30

.04

11

.05

20

.05

29

.05

09

.06

24

.06

13

.07

02

.08

21

.08

07

.09

22

.09

28

.09

05

.10

13

.10

24

.10

14

.11

03

.12

Aktywność postaci dorosłych Dermacentor reticulatus

Presented according to the gender percentage of Dermacentor reticulatus ticks collected in particular months in 1999-2000

0 20 40 60 80 100

XII

XI

X

IX

VIII

VII

VI

V

IV

III

%

Month

s /

Mie

siące

Samice/Females

Samce/Males

Aktywność dzienna

Liczba samców i samic zebranych wiosną w kolejnych godzinach badań.

Liczba aktywnych kleszczy Dermacentor reticulatus (samców i samic) w różnych godzinach dnia podczas badań prowadzonych w jesieni.

jesień

0

20

40

60

80

100

120

10 - 10.25 12 - 12.25 14 - 14.25 16 – 16.25 18 – 18.25

Samce

Samice

5. Znaczenie medyczne i epidemiologiczne kleszczy

Bezpośrednie skutki pasożytowania kleszczy

• Opisanie reakcji alergicznych u człowieka i zmian skórnych po atakach obrzeżków

Zmiany skórne wywołane przez obrzeżka gołębiego

Buczek A. 2010. Choroby pasożytnicze. Epidemiologia, Diagnostyka, Objawy.

kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień

0

10

20

30

40

50

pro

ce

nt

po

kłu

ć

miesiąc

0,56

3,89

23,33

45,0

19,44

7,78

Częstość ataków przez kleszcze Ixodes ricinus mieszkańców województwa lubelskiego w różnych miesiącach

28%

27%11%

3%

10%

5% 16%

kończyna

górna

kończyna

dolna

głowa

szyja

plecy

klatka

piersiowa

bodbrzusze

Miejsca najczęstszego przyczepienia kleszczy

1 2 3 4 5 6 7 8

0

20

40

60

80

pro

ce

nt

pa

cje

ntó

w

objawy miejscowe

1 - świąd

2 - pieczenie

3 - obrzęk

4 - rumień

5 - uczucie gorąca

6 - ból

7 - mrowienie

8 - inne

50

9,87

66,85

15,2211,41

Objawy miejscowe po ugryzieniach Ixodes ricinus

1 2 3 4 5 6

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

pro

ce

nt

pa

cje

ntó

w

objawy ogólnoustrojowe

1 - ból głowy

2 - gorączka

3 - limfadenopatia

4 - zaburzenia menstruacji

5 - ból stawów

6 - zapalenie

10,87

5,43

4,35

5,98

Objawy ogólnoustrojowe po ugryzieniach Ixodes ricinus

Określenie roli kleszczy w przenoszeniu patogenów i ryzyka

zachorowań na choroby odkleszczowe na zróżnicowanych

biologicznie obszarach środkowej i południowo-wschodniej

Polski, z uwzględnieniem grup zawodowych narażonych na ataki

kleszczy

Ixodes ricinus jako wektor czynników chorobotwórczych

Dermacentor reticulatus jako wektor drobnoustrojów chorobotwórczych

94,70%

5,30%

Dermacentor reticulatus

niezarażone zarażone Babesia microti

6. Zwalczanie kleszczy i profilaktyka przeciw kleszczowa

Działanie pyretroidów na różne stadia rozwojowe Dermacentor

reticulatus i Ixodes ricinus w pasożytniczej i pozapasożytniczej fazie

cyklu życiowego w aspekcie ich praktycznego wykorzystania do

obniżenia liczebności populacji tych stawonogów.

Ann Agric Environ Med. 2008 Dec;15(2):181-5.

Prevention of tick bites and protection against tick-borne diseases in south-eastern Poland.Bartosik K, Kubrak T, Olszewski T, Jung M, Buczek A.

Metody zabezpieczania się przed atakami kleszczy mieszkańców miast i wsi

II. Badania parazytologiczne

Opisanie objawów klinicznych u człowieka wywołanych przez meszkii pierwsza w świecie ocena reakcji immunologicznych człowiekaw inwazjach tych muchówek, a także określenie okresów największegoryzyka ataków meszek we wschodniej Polsce

(Buczek et al. in press)

Zbadanie epidemiologii świerzbu w środkowej Polscew odniesieniu do warunków socjo-ekonomicznych mieszkańców.

Analiza licznych czynników predestynujących do wzrostu zachorowań na świerzbjest pierwszym w Polsce i jednym z nielicznych na świecie tego typuopracowaniem.

Zbadanie rozprzestrzenienia i uwarunkowań środowiskowych wszawicy

Zbadanie występowania chorób pasożytniczych w wybranych regionach Polski i określenie czynników sprzyjających ich

rozprzestrzenieniu

Osiągnięcia organizacyjne

• Zorganizowanie we współpracy z Komitetem Zoologii PAN16 międzynarodowych sympozjów International Symposium Parasiticand Allergic Arthropods- Medical and Sanitary Significance” w Kazimierzu Dolnym (1999-2014)

● Zorganizowanie 15 warsztatów dla młodych pracowników naukowych i doktorantów we współpracy z Komitetem Zoologii PAN i Komitetem Parazytologii PAN

● Organizowanie kursów na temat rozpoznawania pasożytów w materiale biologicznym

● Kursy na temat rozpoznawania stawonogów o znaczeniu medycznym

Projekt plakatu Sebastian Buczek buuucz@hotmail.com

Projekt plakatu Sebastian Buczek buuucz@hotmail.com

Dziękuję za uwagę