ÖZET

Bu çal›flmada, kanser hastalar›n›nailelerinin, sosyal destek verme ve hastalar›nsosyal deste¤i alg›lama düzeylerini belirlemekamaçlanm›flt›r. Betimsel bir çal›flmad›r.Araflt›rmaya toplam 80 hasta yak›n› ve 92 hastakat›lm›flt›r. Araflt›rmada hasta ve hasta ailesi ileilgili demografik özelliklerin belirlenmesi vesosyal destek düzeyinin ölçülmesi amac›ylaaraflt›rmac› taraf›ndan gelifltirilen (a) BilgiFormu, (b)Sosyal Destek Hasta Formu ve (c)Sosyal Destek Aile Formu kullan›lm›flt›r.Hastalardan elde edilen veriler, tan›mlay›c› ista-tistiksel yöntemler ve pearson momentlerçarp›m› ile de¤erlendirilmifltir. Toplanan bilgilerhastalar›n en çok efl ve çocuklar›ndan oluflançekirdek ailelerinden destek ald›¤›n› ancakbunun da yeterli düzeyde olmad›¤›n› göster-mektedir. Hastalar, doktorlardan ve hemflireler-den ara s›ra destek ald›klar›n›, hastal›klar› vetedavileri ile ilgili bilgiyi ise orta düzeydeald›klar›n› ancak bunu yeterli bulmad›klar›n›

ifade etmifllerdir. Psikologlardan ya da dingörevlilerinden hiç destek almad›klar›n› söyle-mifllerdir. Hastalar›n di¤er hastalardan da yete-rince destek alamad›klar›n› ifade ettiklerigörülmektedir. Ailelerin sunduklar›n› düflündük-leri destek düzeyi hastalar›n alg›lad›¤› destekdüzeyi ile anlaml› bir iliflki içinde bulunmufltur vehem aileler hem de hastalar sosyal destekdüzeyinden memnun olmad›klar›n› ifadeetmifllerdir. Sosyal deste¤in hastal›kla bafl etmeve yaflam› uzatma ile ilgili önemidüflünüldü¤ünde bu konuda hastalar aç›s›ndanönemli düzeyde sorun oldu¤u görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: kanser, aile, sa¤l›kpersoneli, sosyal destek

A Descriptive Study About Social SupportPercieved by Cancer Patients

SUMMARY

This is a descriptive study, and aimed tospecify the percieved social support level of thecancer patients form their families and healthstaff. 80 family members of cancer patients and92 cancer patient were the subjects. A ratingform and two questionnaire (SDAF & SDHF)

K R İ Z

1

Kriz Dergisi 15 (1): 1-15

KANSER HASTALARININ ALGILADIKLARI SOSYAL

DESTEK DÜZEY‹NE ‹L‹fiK‹N BET‹MSEL B‹R ÇALIfiMA

B.E. Özyurt*

* Yrd. Doç. Dr., Uluda¤ Üniversitesi, E¤itimFakültesi,

were used to collec data. Data were analized asfrequencies and pearson product moment cor-rolation coefficients. Results showed that can-cer patients perception about social supportfrom their families is not satisfied and they sta-ted that the socail sopport given by health staffis not enough. The patients percieve social sup-port from their mates and children in otherwords from their nucleus families. But this sup-port found to be not satisfied by patients.Patients percieved no social support from othercancer patients, psychologists and religiouspeople. If it is remembered the importance ofsocial support for cancer patients, the resultsshow a problem in terms of patients.

Key Words: cancer, family, health staff,social support

G‹R‹fi

Sosyal ba¤lar›n stres yaratan durumlardaönemli bir rol oynad›¤› uzun zamand›r bilinme-sine karfl›n, psiko-sosyal süreçlerin hastal›¤›netiyolojisinde ki önemi ve özellikle kayg› yaratançevresel koflullar alt›nda sosyal ba¤lardaki kop-malar›n hastal›¤a yatk›nl›¤› art›rd›¤› görüflügörece yeni bir bulgudur (Cassel 1974, Brownell& Shumaher, 1984). Caplan (1973) taraf›ndansosyal destek olarak adland›r›lan yak›n sosyalba¤lar, bireyin duygusal sorunlar›yla baflede-bilmesi için psikolojik kaynaklar›n› hareketegeçirmede; gerekli para, materyal ve aletisa¤layarak ya da beceri, bilgi ve ö¤üt vererekyüzyüze geldikleri stres yaratan özel ortamlarlabafletmelerinde yard›mc› olmaktad›r. House1981’de sosyal deste¤i, al›c› ve verici olarakadland›r›lan iki kifli aras›nda, her iki taraf›n daal›c›n›n iyilik durumunu art›rmaya yönelik olarakalg›lad›¤› bir kaynak al›flverifli olaraktan›mlam›flt›r. ‹fllevleri aç›s›ndan incelendi-¤inde, araçsal, duygusal, bilgilendirme ve güvendeste¤i olarak dört çeflit sosyal destek tan›mlan-maktad›r (Taylor ve Dakof, 1987).

Sosyal destek, yaflamda meydana gelenolumsuz olaylar›n fiziksel sa¤l›k ve kendini iyi

hissetme üzerindeki zarar verici etkisini azalt-maya ve bu olumsuzluklar karfl›s›nda stresekarfl› tampon ifllevi görmeye yard›mc› olmak-tad›r (Sarafino, 1990; fiahin, 1999). Böylece,bireyi stresin olumsuz sonuçlar›ndan koruyabil-di¤i gibi, bireyin ait olma, kendine güven, benliksayg›s› gibi duygular›n› olumlu yönde destekle-yerek her koflulda sa¤l›kl› kalmas›n› ve kendiniiyi hissetmesini sa¤lamaktad›r.

Kanser, fiziksel bir hastal›k olmas›n›nyan›s›ra, psiko-sosyal sorunlar›n en fazlagözlendi¤i durumlardan biridir. ‹nsan›nvarolufluna iliflkin sorunlar› da beraberinde geti-rerek psikolojik aç›dan ciddi sonuçlar do¤urur.Sa¤l›k koflullar›n›n giderek bozulmas›,s›k›nt›lar›n süreklilik kazanmas› ve hastal›klailgili kayg› yaratan koflullar›n gittikçe artmas›kanser hastalar›n› deste¤e daha çok gereksinimduyar hale getirmektedir. Firshein (1999),kanser ve sosyal destek konusunda yap›lan çoksay›da çal›flmay› inceleyerek, sosyal deste¤inkanser gibi hastal›klarda ba¤›fl›kl›k sisteminigüçlendirerek insanlar›n yaflamlar›n› uzatt›¤›nailiflkin bulgulara ulaflm›flt›r. Destek gruplar›nakat›lan kanser hastas› kad›nlar›n kat›lmayanlaraoranla ortalama iki kat daha uzun yaflad›klar›bulunmufltur.

Meyerowitz (1980)’e göre tan› sonras›ndakiortama ait etmenler, özellikle destekleyici duy-gusal iliflkiler, hastan›n meme kanserine karfl›gelifltirdi¤i mutsuzluk tepkisinin derecesini etki-lemektedir. Northouse (1988) ameliyat sonras›3. ve 30. günlerde meme kanseri hastalar›ndanüst düzeyde destek alanlar›n, düflük düzeydesosyal destek alanlardan daha az uyum sorunuyaflad›klar›n› belirtmifltir. Peters-Golden (1982)ve Roberts ve Cox, (1994) meme kanseri hasta-lar›nda sosyal deste¤in psikolojik uyumla olum-lu iliflkisi oldu¤unu bulmufllard›r.

Peters-Golden (1982)’a göre kanser hasta-lar› sosyal a¤ içindeki kiflilerin tepkilerine göre,baz› üyeleri a¤dan ç›kart›p baz›lar›n› ekleyerekya da yeni roller belirleyerek çevrelerindekisosyal destek a¤›n› yeniden düzenlemektedirler.

K R İ Z

2

Böylece, hasta sosyal a¤ içindeki iliflkilerinikontrol edip kendisi için gereksinim duydu¤udeste¤i çevreden almaya çal›flmaktad›r (Lackne& Goldenberg, 1994). Hasta taraf›ndangereksinim duyulan deste¤in tipi kifliye, zamanave koflullara göre de¤iflmektedir. Bekar birhasta, duygusal destekten yararlan›rken, evli vebebe¤i olan bir baflka hasta komflular›taraf›ndan sa¤lanan araçsal destekten faydagörebilmektedir (Tuna,1993). Rowland (1990),özellikle ailelerin, hastalar›n psikolojik sorun-lar›n›n çözümünde yard›mc› oldu¤unu sap-tam›flt›r (Akt. Tuna, 1993). Bunu arkadafllar veprofesyonel meslek elemanlar› izlemektedir.De¤iflik sosyal destek kaynaklar› hastayade¤iflik aç›lardan sosyal destek sa¤lamaktad›r.Örne¤in, hastan›n efli duygusal desteksa¤larken, bir arkadafl› ekonomik aç›dan destekverebilir.

Hastal›¤›n farkl› aflamalar›nda, hastalar›nhangi destek çeflitlerine daha fazla ihtiyaçduydu¤u da ilgili yaz›nda inceleme konusuolmufltur. Bu çal›flmalardan biri Wortman (1984)taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Wortman kanserhastalar›n›n hastal›k ya da tedavilerinin farkl›dönemlerinde, farkl› sosyal destek biçimlerinindaha de¤erli olabilece¤ini belirtmifltir. Araçsaldestek, fiziksel yetersizli¤i olan hastalarda, duy-gusal destek hastal›¤›n erken aflamalar›ndadaha de¤erli bulunmaktad›r. Deste¤in ailedenmi yoksa aile d›fl›ndan m› sa¤land›¤› da önem-lidir, çünkü farkl› olaylarda farkl› destek kay-naklar› daha fazla yarar sa¤lamaktad›r.

Dakof ve Taylor (1990), kanser hastalar›n›nhangi deste¤i kimden ald›klar›nda daha yararl›bulduklar›n› inceleyen bir çal›flma yapm›fl vehastan›n kendisine yak›n hissetti¤i kiflilerdenald›¤› duygusal deste¤in çok önemli oldu¤usonucuna ulaflm›fllard›r. Kanser hastalar›, bilgideste¤ini hekim taraf›ndan verildi¤inde yararl›bulduklar›n› belirtmifllerdir. Hemflireler tara-f›ndan verilen güven deste¤i ve duygusal destekkanser hastalar› taraf›ndan önemli bulunurken,hemflirelerden al›nan bilgi deste¤i pek de¤erligörülmemektedir.

Smith, Redman, Burns ve Sagert (1985)’inyapt›klar› bir baflka çal›flmaya göre, üreme sis-temi kanserlerinde teflhisten sonraki 1-3 ayaras›nda, evli kad›nlar için en önemli destekkayna¤› eflleri olmaktad›r. Bekarlar için ise akra-balar en önemli sosyal destek kayna¤› olarakbelirirken, arkadafllar daha az önem tafl›mak-tad›r.

Roberts ve Cox’un (1994) meme kanserli135 kad›n hasta ile yapt›klar› çal›flmada ise yük-sek düzeyde efl deste¤i alg›layan kad›nlardastres belirtileri daha düflük düzeyde bulun-mufltur. En önemli destek kayna¤› hastan›n efli,aile üyeleri ve yak›nlar›d›r. Bunun d›fl›ndaçocuklar, uzak akrabalar, arkadafllar, psikolog,hekim ve sosyal çal›flmac›lar da sosyal desteksunan kiflilerdir (Tuna, 1993).

Dunkel-Schetter (1984), duygusal deste¤inkanser hastalar›nda en etkili destek tipioldu¤unu bulmufltur. Yap›lan çal›flmada kolonve meme kanserli hastalar›n %81'i duygusaldeste¤i, %41'i ise bilgi deste¤ini yararl› olarakgördüklerini belirtmifllerdir. Do¤rudan (araçsal)yard›m ve güven deste¤i deneklerin %6's›taraf›ndan oldukça yararl› görülmüfltür. ‹lginç birflekilde duygusal deste¤in aileden, arkadafllar-dan ya da sa¤l›k personelinden gelmifl olmas›önemsenmeksizin, her kaynaktan gelebilecekduygusal destek çok yararl› bulunmufltur.Ancak, hekimlerden ya da di¤er sa¤l›k perso-nelinden duygusal destek görmemek yard›mc›olmayan bir davran›fl olarak nitelendirilmifltir.Buna karfl›n aile ve arkadafllardan gelen bilgi veö¤üt deste¤i daha az yararl› olarak ifadeedilirken, hekim ve sa¤l›k personelinden gelençok yaral› bulunmaktad›r.

Mastektomy (memenin ameliyatla al›n-mas›) geçiren hastalarla yap›lan çal›flmalar(Orford, 1995) kad›nlar›n arkadafllar›ndan vemastektomy geçiren di¤er hastalardan ald›klar›destekten ziyade, efllerinden ald›klar› deste¤inpsikolojik uyumlar› ile daha önemli düzeydeiliflkili oldu¤unu göstermektedir.

Peters-Golden (1982), meme kanserlihastalar›n sosyal deste¤i yeterince ala-

K R İ Z

3

mad›klar›n›, destek ald›klar›nda da bu deste¤inbazen uygun olmad›¤›n› ifade ettiklerinibulmufltur. Uç vakalarda ise hastan›n kanserhastal›¤› nedeniyle suçland›¤› durumlar ifadeedilmifltir. Baz› durumlarda ailenin yo¤unilgisinin, hastan›n hastal›¤› üzerindeki etkilerininolumsuz bir biçimde ortaya ç›kt›¤› görülmekte-dir. Bunun nedeni, hastaya afl›r› koruyucu vekollay›c› davranarak kendine güveninin azal-mas›na, kendini yetersiz görmesine ve hareket-sizlik nedeniyle kendisini daha fazla hasta his-setmesine yol açmas› olarak gösterilmifltir(fiahin, 1999).

Kriz durumlar›nda, kriz yaflayan kifli ileyak›nlar›n›n yo¤un iliflkide olmas›, hastayak›nlar›n›n gereksinim duyulan deste¤i düzenlibir biçimde vermelerini güçlefltirebilmektedir(Bolger, Foster, Vinokur ve Ng, 1996). Böylecehasta yaflamsal krizle karfl›laflt›¤› bir dönemdegereksinim duydu¤u deste¤i yak›nlar›ndan ala-mayabilecektir. Bu düflünceden hareketle,Bolger, Foster, Vinokur ve Ng, (1996) 356 memekanseri hastas› ile bir çal›flma gerçeklefl-tirmifllerdir. Çal›flma sonuçlar›, hastan›n yafla-d›¤› fiziksel güçlüklerin yak›nlar›n›n deste¤iniharekete geçirdi¤ini göstermektedir. Ancak, ayn›çal›flma hastan›n yaflad›¤› stresin, yak›nlar›taraf›ndan verilen deste¤in zaman içinde azal-mas›na neden oldu¤unu göstermektedir. Hastayak›nlar› hastan›n yaflad›¤› stresi içsel neden-lere yükleyerek, durumun hastan›n kontrolündeoldu¤unu düflünmekte ve yaflanan stres süresiuzad›kça verdikleri deste¤i zaman içinde azalt-maktad›rlar.

Kanser tan›s› alan hastalar›n en yayg›nyak›nmalar›, kendilerine ne olup bitti¤i ve bozukgiden fleyin ne oldu¤u konusunda yeterince bilgisahibi olamamalar›d›r. Klinik deneyimler birçokhastan›n kanser oldu¤unu bildi¤ini ya da bun-dan ciddi biçimde kuflkuland›¤›n› düflündürmek-tedir. Genellikle, gerçekler aileye söylendi¤ihalde hastaya yeteri kadar bilgi verilmemektedir.Hastalar›n gerek hastal›klar›, gerekse yap›lacakmüdahaleler bak›m›ndan bilgilendirilmeleri daha

sonraki dönemde yaflayacaklar› kayg› vedepresyon oran›n› etkilemektedir. Yap›lan birçal›flmada iyi bilgilendirilen hastalar›n %23’ündekayg› ve depresyon gözlenirken, bilgilendirmeyap›lmayan ya da yetersiz bilgilendirme yap›lanhastalarda bu oran %46’ya ç›kmaktad›r (Özkan,1995). Hastan›n hastal›¤› ve tedavi yöntemlerikonusunda yeterince bilgilendirilmemesi giderekdaha ciddi psikolojik sorunlar›n ortaya ç›k-mas›na yol açabilmektedir. Ailenin hastal›¤›nciddiyetini bilip, hastan›n bilmemesi durumundayaflanan kayg›n›n sözel olmayan ipuçlar› hastataraf›ndan alg›lanmakta ve hastay› kanserolmad›¤› konusunda ikna etme çabalar› boflagitmekte, hasta derin bir yaln›zl›¤a itilmektedir.Birçok yazar hastaya istedikleri konuda bilgi ve-rilmesinin gerekli oldu¤unu ancak, bu bilgilendir-menin acele edilmeden koflullara uygun birbiçimde yap›lmas› gerekti¤ini belirtmektedir(Okyayuz, 1994).

Hastal›k ve tedavisi konusunda bilgi almak,hastan›n kendi t›bbi bak›m›n› ö¤renmesi, has-tan›n durumu üzerinde kontrol sa¤lamas› vekiflisel etkinli¤i aç›s›ndan güven vericidir. Günlükiflleri yerine getirmek, somut ve s›n›rl› amaçlaredinmek, kiflilere gelecekteki anlaml› amaç-lar›na ulaflmak için çaba harcama olana¤› sun-maktad›r. Gereksinimlerini ve duygular›n› ifadeederek aile, arkadafl ve sa¤l›k ekibinden destekistemek bireye sorununa katlanabilme gücü ver-mektedir. Gelecekte karfl›lafl›labilecek olas› zor-lay›c› durumlar üzerine düflünmek ve bunuyak›nlar›yla paylaflmak beklenmedik güçlüklerehaz›rlanmaya yard›mc› olacakt›r. Bunlar›n tümühastan›n hastal›¤›na daha kolay uyum sa¤la-mas› ve hastal›¤›yla bafledebilmesi aç›s›ndanyarar sa¤layacakt›r (Palab›y›ko¤lu, 1999).

Ülkemizde’de Tuna (1993) 89 kanser has-tas› ile yap›t›¤› bir çal›flmas›nda, hastalar›nyak›nlar›ndan destek görme durumunu incele-di¤inde, hastalar birinci s›rada efllerinden(%67.1), ikinci s›rada ise çocuklar›ndan (%35.8)destek ald›klar›n› belirtmifllerdir. Hastalar›nyak›nlar› d›fl›ndaki akraba iliflkilerinde %59.6

K R İ Z

4

oran›nda de¤iflme oldu¤u ve akrabalar›ndan%80.9 gibi bir oranda destek ald›klar›n› belirle-mifltir. Arkadafllar ile iliflkilerde akrabalardandaha az de¤iflme (%50.6) söz konusudur.Hastalar arkadafllar›ndan ço¤unlukla destekgördüklerini (%78.7) ifade etmifllerdir. Ayn›çal›flmada arkadafl ve aile deste¤i ve sevgisindegörülen azalman›n hastalar›n %21’ini fliddetliderecede etkilemekte oldu¤u ve hastalar›n bunedenle daha fazla kayg› ve depresyonyaflad›klar› belirlenmifltir. Öte yandan, hasta-lar›n %74’ü hastal›klar›ndan sonra arkadafl veaile deste¤i ve sevgisinde azalma olmad›¤›n›,aksine ailelerinden sa¤lad›klar› deste¤inhastal›klar›yla mücadelede onlara büyük güçkatt›¤›n› ifade etmifllerdir.

Yap›lan çal›flmalar kanser hastalar›n›nölümle ilgili duygular›n› tart›flmay› denediklerinigöstermektedir; ancak aile üyeleri kanser ya daölümle ilgili tart›flmalar›n hastay› rahats›zedece¤ine inanmaktad›rlar. Bu duygular›tart›flman›n sorunlarla bafletmede güçlüklereneden olaca¤›n› düflünen yak›nlar, hastalar›nölüm ve kanser konusunda konuflmalar›n›engellemektedirler. Ancak, olumsuz duygular›nifade edilememesi hastada uyumsuzlu¤a nedenolmaktad›r. Birçok kanser hastas› duygular›n›saklamak yerine paylaflmaya güdülenmifllerdir.Güç sorunlar›n ifade edilmesi ve bireyin duygu-lar›n› "boflaltmas›" hasta aç›s›ndan oldukçayararl› olabilmektedir (Worthman & Dunkel-Schetter, 1979).

Sosyal destek çok boyutlu ve genifl birkonudur. Bu çal›flmada, hastalar›n sosyaldestek olarak tan›mlanan baz› nitelikleraç›s›ndan kendi durumlar›n› nas›l alg›lad›klar›n›ve hasta yak›nlar›n›n hastalar›na sunduklar›sosyal destek düzeyini belirlemek amaç-lanm›flt›r.

YÖNTEM VE GEREÇLERAraflt›rma, kanser hastalar›n›n ailelerinin

ve baz› sa¤l›k personelinin sosyal destek vermeve hastalar›n bu sosyal deste¤i alg›lama düzey-lerini belirlemeye yönelik betimsel bir çal›flma-d›r.

Örneklem

Bu araflt›rman›n örneklemini Bursa ilis›n›rlar› içinde Sa¤l›k Müdürlü¤üne ba¤l› AliOsman Sönmez Onkoloji Hastanesi ve Uluda¤Üniversitesi E¤itim Araflt›rma Hastanesi,Onkoloji ve Radyoterapi Bölümü kanser hasta-lar› ve hasta yak›nlar› oluflturmufltur. Araflt›r-maya toplam 92 hasta ve 80 hasta yak›n›kat›lm›flt›r.

Hastalar›n, %47’si kad›n, %53’ü ise erkek-tir. Hastalar›n yafl ortalamas› 49’dur. Ald›klar›tan›ya göre da¤›l›mlar›na bak›ld›¤›nda ilk s›ray›%28.3 ile akci¤er kanserinin ald›¤›n›, bunu%10.9 ile meme kanserinin, %9.8 ile barsakkanserinin ve %7.6 ile mide kanserinin takipetti¤ini görülmektedir.

Hasta yak›nlar›n›n %80’i kad›n, %20’si iseerkekir. Yafl ortalamalar› 42’dir. Hastayak›nlar›n›n hastaya yak›nl›k derecesi incelen-di¤inde, %40’›n›n efli, %28’inin çocu¤u,%18’inin anne ya da babas›, %14’ünün isekardefl ve yak›n akrabalar› oldu¤u görülmüfltür.

Veri Toplama Araçlar›

Araflt›rmada hasta ve hasta ailesi ile ilgilidemografik özelliklerin belirlenmesi ve hastan›nailesinden ve sa¤l›k personelinden ald›¤› sosyaldeste¤in s›kl›¤› ve niteli¤i ile ilgili bilgilerinal›nmas› amac›yla araflt›rmac› taraf›ndangelifltirilen ve toplam 36 maddeden oluflan hastave aile için ayr› ayr› olmak üzere iki bilgi toplamaformu ile bir bilgi formu kullan›lm›flt›r. Bilgilerhem hastalardan hem de ailelerinden mülakatyoluyla toplanm›flt›r.

Ayr›ca, hastalar›n ailelerinden alg›lad›klar›sosyal destek düzeyini belirlemek amac›ylaSosyal Destek Hasta Formu ve ailelerin hasta-lar›na verdiklerini düflündükleri destek düzeyiniölçmek amac›yla da Sosyal Destek Aile Formuölçekleri kullan›lm›flt›r.

(a) Sosyal Destek Hasta Formu (SDHF):Hastalar›n, ailelerinden ald›klar›n› düflündüklerisosyal destek türünü ve düzeyini belirlemekamac›yla kullan›lan Likert tipi 5 basamakl› birderecelendirme ölçektir (Eylen, 2002). Ölçek

K R İ Z

5

otuzbefl maddeden oluflmaktad›r. Ölçe¤in yap›geçerli¤inin belirlenmesi amac›yla faktör analiziyöntemi kullan›lm›flt›r. Ölçüm arac› varimaxrotasyonu ile üç faktör alt›nda toplanm›fl ve buüç faktör toplam varyans›n % 49.76’s›n›aç›klam›flt›r. Ölçe¤in güvenirli¤ini belirlemekamac›yla, Cronbach Alpha iç tutarl›k katsay›s›hesaplanm›fl ve katsay› Alfa= .92 (n= 89, maddesay›s› =35) olarak bulunmufltur. Herbir altölçe¤in Alpha katsay›lar› "güven deste¤i" altölçe¤i için .88 (n=89, madde say›s›=13), "duy-gusal destek" alt ölçe¤i için .88 (n=89, maddesay›s›=12), ve "bilgi deste¤i" alt ölçe¤i için .87(n=89, made say›s›=10) olarak hesaplanm›flt›r.

(b) Sosyal Destek Aile Formu (SDAF):Hasta ailelerinin hastaya sa¤lad›klar›n›düflündükleri sosyal destek türü ve düzeyinibelirlemek amac›yla Likert tipi 5 basamakl› birderecelendirme ölçe¤i kullan›lm›flt›r (Eylen,2001). Ölçek otuz sorudan oluflmaktad›r.Ölçe¤in yap› geçerli¤inin belirlenmesi amac›ylafaktör analizi yöntemi kullan›lm›flt›r. 30 maddeyi3 faktör alt›nda gruplayacak flekilde ve varimaxrotasyonu uygulanm›fl ve üç faktörün toplamvaryans›n % 45.31’ini aç›klad›¤› bulunmufltur.Ölçe¤in güvenirli¤i için Cronbach Alphahesaplama formülü ile iç tutarl›k katsay›s› hesa-planm›fl ve Alfa .88 (n= 80, madde say›s› =30)olarak bulunmufltur. Herbir alt ölçe¤in Alpha kat-say›lar› s›ras›yla "duygusal destek" alt ölçe¤iiçin .87 (n=80, madde say›s›=14), "bilgi deste¤i"alt ölçe¤i için .82 (n=80, madde say›s›=10),"güven deste¤i" alt ölçe¤i için .75 (n=80, madesay›s›=6) olarak bulunmufltur.

(c) Bilgi Formu: Hastalar›n ve ailelerininyafl, cinsiyet, refakatçi durumu gibi konulardabilgi almak amac›yla kullan›lm›flt›r.

Analiz

Hastalardan elde edilen veriler, SPSSpaket program› yard›m›yla frekans, yüzdelikler,standart sapma, aritmetik ortalama gibi tan›m-lay›c› istatistiksel yöntemler ve pearson mo-mentler çarp›m› gibi iliflkisel yöntem ile de¤er-lendirilmifltir.

BULGULAR

Bu çal›flmada, kanser hastalar›n›nailelerinden ve sa¤l›k personelinden ald›klar›sosyal deste¤in neler oldu¤u ve düzeyini belir-lemek amaçlanm›flt›r. Bu amaç do¤rultusundaelde edilen bulgular afla¤›da yer almaktad›r.

Hastalar›n hastal›klar›yla ilgili deste¤i kim-lerden ald›klar›na iliflkin soruya verdikleri yan›tTablo 1’de gösterilmektedir.

Destek kaynaklar›na göre hastalar›ndestek alma s›kl›klar› de¤iflmektedir. Hastalar›nen s›k olarak destek ald›klar›n› ifade ettikleri kiflieflleri olarak bulunmufltur. Eflten sonra destekal›nd›¤› ifade edilen kifliler ise s›ras›yla çocuklar›ve kardeflleri olmaktad›r. Komflular, uzak veyak›n akrabalardan daha fazla destek verenkifliler olarak alg›lanmaktad›r. Sa¤l›k personeliaç›s›ndan incelendi¤inde ise en s›k destek,düflük oranda da olsa doktorlardan al›nmak-tad›r. Doktorlar› hemflireler izlemektedir. Di¤erhastalardan alg›lanan destek ise oldukça düflükifade edilmifltir. Çarp›c› olan bulgu psikolog vedin görevlilerinden hiç destek al›nmad›¤›n›nifade edilmesidir.

Tablo 2’de hasta yak›nlar›n›n ifadelerinegöre hastalar›n› hastanede ziyaret etmes›kl›klar› yer almaktad›r.

Tablo 2’de görüldü¤ü gibi hastayak›nlar›n›n önemli bir k›sm› hastay› hastanedeçok s›k ziyaret ettiklerini ifade etmifllerdir. Hiçziyaret etmedi¤ini ifade eden hasta yak›n›n›noran› ise oldukça düflüktür.

Tablo 3’de ise hastalar›n ifadelerine görehastanede ziyaret edilme s›kl›lar› gösterilmekte-dir.

Hastalar›n sadece yar›s›, yak›nlar›n›nkendilerini hastanede s›k s›k ziyaret etti¤ini ifadeetmifllerdir. Seyrek ziyaret etti¤ini bildirenlerinoran›ysa düflüktür. Bulgular, hastalar›n ziyarets›kl›¤›n› az bulduklar›n› göstermektedir.

Tablo 2 ve Tablo 3 bulgular›karfl›laflt›r›ld›¤›nda hasta yak›nlar›n›n ifade ettik-

K R İ Z

6

leri ziyaret s›kl›¤› ile hastalar›n ifade ettikleriziyaret s›kl›¤› aras›nda az›msanmayacak (%23)oranda farkl›l›k oldu¤u görülmüfltür. Hastayak›nlar› daha s›kl›kla hastalar› ziyaret ettikleriniifade ederken, hastalar bu ziyaretleri daha azalg›lamaktad›rlar.

Tablo 4’de hasta yak›nlar›n›n hasta ilegörüflme s›kl›klar›na iliflkin bilgiler yer almak-tad›r. Bu bilgiler hasta yak›nlar›n›n ifadelerindederlenmifltir.

Görüldü¤ü gibi hasta yak›nlar›n›n büyükoran› hastalar› ile çok s›k görüfltüklerini ifade

K R İ Z

7

Tablo 1. Hastalar›n Hastal›klar› ile ‹lgili Deste¤i Çeflitli KaynaklardanAlma S›kl›klar›na ‹liflkin Yüzdeler.

Destek Kayna¤› S›k S›k Ara S›ra Hiç Yan›ts›z% % % %

Anne-baba 38.0 8.7 9.8 43.5

Efl 67.4 12.0 3.3 17.4

Çocuklar 56.5 17.4 5.4 20.7

Kardefller 44.6 25.0 26.1 4.3

Yak›n Akrabalar 9.8 35.9 53.3 1.1

Uzak Akrabalar 2.2 14.1 82.6 1.1

Komflular 13.0 30.4 56.5 0.0

Arkadafllar 20.7 27.2 51.1 1.1

Doktor 29.3 40.2 30.4 0.0

Di¤er Hastalar 8.7 29.3 60.9 1.1

Hemflireler 17.4 48.9 32.6 1.1

Psikolog 0.0 1.1 98.9 0.0

Din Görevlisi 0.0 1.1 98.9 0.0

Di¤er 0.0 0.0 98.9 1.1

Tablo 2. Hastalar›n Hastanede Hasta Yak›nlar›Taraf›ndan Ziyaret Edilme S›kl›klar›n›n Da¤›l›mlar›.

Frekans Yüzde

Ayaktan Tedavi 3 3.7

Çok S›k 60 75.0

S›ks›k 13 16.3

Aras›ra 3 3.7

Hiç 1 1.3

Toplam 80 100

Tablo 3. Hastalar›n Hastanede Ziyaret EdilmeS›kl›klar›n› Nas›l Alg›lad›klar›na ‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Ayaktan Tedavi 8 8.7

S›ks›k 49 53.3

Aras›ra 27 29.3

Seyrek 8 8.7

Toplam 92 100

etmifllerdir. Sadece %2.5’i hasta ile seyrekgörüfltü¤ünü söylemifltir.

Tablo 5’de hastan›n refakatçisinin olmadurumuna iliflkin da¤›l›m yeralmaktad›r.

Hastalar›n %80.5’inin hastanede yanlar›n-da refakatçi kald›¤›n› ifade ettikleri görülmekte-dir.

Hastalar›n refakatçi isteyip istemediklerisorusuna verilen yan›tlar da Tablo 6’da özetlen-mifltir.

Hastalar›n büyük ço¤unlu¤u refakatçilerioldu¤unu ya da ayaktan tedavi gördüklerini

ifade etmifllerdir, küçük bir k›sm› ise refakatçisiolmad›¤› için refakatçi istemektedir. Ancak,küçük bir hasta grubu refakatçileri olmad›¤›halde refakatçi istememifllerdir.

Tablo 7’de Hastalar›n hastal›klar› ile ilgiliyeterli bilgi sahibi olup olmad›klar›na iliflkinfrekans ve yüzdeler verilmifltir.

Tablo 7’de de görüldü¤ü gibi hastalar›nyar›s› hastal›klar› ile ilgili yeterli bilgiye sahipolmad›¤›n› ifade etmifllerdir.

Tablo 8’de hastalar›n hastal›klar›n›ntedavisi hakk›nda bilgiye sahip olup olmad›klar›sorusunun yan›tlar› özetlenmifltir.

Hastalar›n yar›s›n›n hastal›¤›n›n tedavisi ileilgili bilgi alamad›¤›, çok küçük bir k›sm›n›n ve-rilen bilgiyi yetersiz buldu¤u, sadece 1 hastan›nise bilgiyi kendisinin araflt›rarak buldu¤ugörülmektedir. Bilgi verildi¤ini ifade edenlerinoran› yar›dan biraz daha az olmakla birlikte tah-min edilenden fazla bilgi ald›klar› görülmüfltür.

K R İ Z

8

Tablo 4. Hasta Yak›nar›n›n Hastalar› ile GörüflmeS›kl›¤›na ‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Çoks›k 61 76.2

S›ks›k 12 15.0

Aras›ra 5 6.3

Seyrek 2 2.5

Toplam 80 100

Tablo 5. Hastan›n Refakatcisinin Olma Durumuna‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Refaketcisi Var 74 80.5

Refakatcisi Yok 12 13.0

Ayaktan Tedavi 6 6.5

Toplam 92 100

Tablo 6. Hastalar›n Refakatçi ‹steme Durumlar›na‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Refaketci Var+ayaktan tedavi 76 82.6

Refakatcisi Yok 8 8.7

Ayaktan Tedavi 8 8.7

Toplam 92 100

Tablo 7. Hastalar›n Hastal›klar› ile ‹lgili Bilgiye SahipOlma Durumuna ‹liflkin Da¤›l›m

Frekans Yüzde

Yan›ts›z 1 1.1

Bilgim Var 44 47.8

Bilgim Yok 47 51.1

Toplam 92 100

Tablo 8. Hastalara Hastal›klar›n›n Tedavisi ile ‹lgiliBilgi Verilme Durumuna ‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Yan›ts›z 1 1.1

Bilgi Verildi 42 45.6

Bilgi Verilmedi 46 50.0

Yetersiz Bilgi Verildi 2 2.2

Kendim Araflt›rd›m 1 1.1

Toplam 92 100

Ancak verilen bilginin ne kadar›n›n hastal›¤›gerçek durumu ile ilgili oldu¤u bilinmemektedir.

Tablo 9’da hastan›n tedavisi ile ilgili bilgiyikimden ald›¤›na iliflkin veriler bulunmaktad›r.

Tabloda görüldü¤ü gibi hastalar›n yaklafl›küçte biri tedavileri ile igili bilgiyi doktorlar›ndanald›klar›n› ifade etmifllerdir, Yar›s› ise hiç bilgialmad›¤›n› belirtmifltir. Hastalar›n çok düflük biroran› bilgiyi tüm kaynaklardan ald›klar›n› ifadeetmifllerdir. Aileden, hemflireden, di¤er hastalar-dan bilgi al›nmad›¤› görülmüfltür.

Hasta yak›nlar›n›n hastalara verdiklerinidüflündükleri sosyal destek düzeyini belirlemekamac›yla kullan›lan SDAF’dan al›nan yan›tlartan›mlay›c› istatistik yöntemlerle toplam puan vealt ölçek puanlar› aç›s›ndan de¤erlendirilmifltir.

Tablo 10’da Sosyal Destek Aile Formunahasta yak›nlar›n›n verdikleri yan›tlara iliflkintan›mlay›c› veriler bulunmaktad›r.

Tablo 10’da görülece¤i gibi ölçek toplampuan›nda aileler ortalama olarak 100.99 puanve 5’li derecelemede de ortalama 3.67 puanalm›fllard›r. Bu da ailelerin kanser hastalar›nasunduklar› deste¤i "benim durumuma k›smenuyuyor" fleklinde de¤erlendirdiklerini ve ortadüzeyde bir destek sunduklar›n› düflündüklerinigöstermektedir.

Her bir alt ölçek ayr› ayr› de¤erlen-dirildi¤inde ise duygusal destek alt ölçe¤inden

al›nan puanlar incelendi¤inde, ailelerin duygusaldestek aç›s›ndan orta düzeyde sosyal desteksunduklar›n› düflündükleri görülmektedir. Bilgideste¤ine verilen yan›tlar incelendi¤inde,ailelerin hastalara sunduklar› bilgi deste¤iniyeterli bulmad›klar›, güven deste¤ine verilenyan›tlar incelendi¤inde ise ailelerin hastalarasunduklar› güven deste¤ini ortan›n üzerindealg›lad›klar› görülmektedir. Karfl›laflt›r›lacakolursa, en yüksek puan ortalamas› güvendeste¤inden, en düflük puan ortalamas› ise bilgideste¤inden elde edilmifltir. Hasta yak›nlar›,kanser hastalar›na bilgi deste¤ini yeterinceveremediklerini düflünmektedirler. Duygu vegüven deste¤ini ise orta düzeyde verebildikle-rine inanmaktad›rlar.

Hastalar›n, hasta yak›nlar›ndan ald›klar›n›düflündükleri sosyal destek düzeyini belirlemekamac›yla kullan›lan SDHF’dan al›nan yan›tlartan›mlay›c› istatistik yöntemlerle toplam puan vealt ölçek puanlar› aç›s›ndan de¤erlendirilmifl veTablo11’de sunulmufltur.

Tablo 11’de de görülece¤i gibi ölçek toplampuan›nda hastalar, ortalama olarak 100.53 puanve 5’li derecelemede de ortalama 2.87 puanalm›fllard›r. Bu da hastalar›n ailelerindenald›klar› sosyal deste¤i düflük düzeydealg›lad›klar›n› göstermektedir. Her bir alt ölçekayr› ayr› de¤erlendirildi¤inde ise duygusaldestek alt ölçe¤inden al›nan puanlar,ailelerinden ald›klar› duygusal destek düzeyiniorta derecede alg›lad›klar›n› göstermektedir.Bilgi deste¤ine verilen yan›tlar incelendi¤inde,hastalar›n ailelerinden alg›lad›klar› bilgideste¤ini düflük düzeyde bulduklar› görülmekte-dir. Güven deste¤ine verilen yan›tlar incelen-di¤inde, hastalar›n ailelerinden ald›klar› güvendeste¤ini ortan›n üzerinde alg›lad›klar› görül-mektedir. Karfl›laflt›racak olursak, en yüksekpuan ortalamas› güven deste¤inde, en düflükpuan ortalamas› ise bilgi deste¤inde bulun-mufltur. Bu bulgular hasta yak›nlar›ndan edinilenbulgularla da tutarl›l›k göstermektedir. Hastalarailelerinin kendilerine yeterince bilgi deste¤ini

K R İ Z

9

Tablo 9. Hastalar›n Tedavileri ile ‹lgili Bilgiyi KimdenAld›klar›na ‹liflkin Da¤›l›m.

Frekans Yüzde

Bilgi Verilmedi 46 50.0

Doktordan 34 37.0

Aileden 1 1.1

Hemflireden 1 1.1

Di¤er Hastalardan 1 1.1

Doktor ve Aileden 7 7.5

Hepsinden 2 2.2

Toplam 92 100

vermediklerini düflünmektedirler. Duygu vegüven deste¤ini ise orta düzeyde verebildikle-rine inanmaktad›rlar. Ailelerin ortalamas›n›nhastalara göre daha yüksek oldu¤u ancak bufark›n istatistiksel olarak anlaml› olmad›¤›görülmektedir.

SDAF ile SDHF puanlar› aras›ndaki iliflkiPearson Momentler Çarp›m› ile incelendi¤indegerek toplam puanlar, gerekse alt ölçek puanlar›aç›s›ndan iki grubun puanlar› aras›nda .01düzeyinde bir anlaml›l›k bulunmufltur. Toplampuanlar için Pearson momentler çarp›m› testiuyguland›¤›nda korelasyon katsay›s› r= .541bulunmufltur ve .01 düzeyinde anlaml› bir iliflkimevcuttur. Duygusal destek puanlar› içinPearson momentler çarp›m› testi uyguland›¤›n-da korelasyon katsay›s› r= .622 bulunmufltur ve.01 düzeyinde anlaml› bir iliflki mevcuttur. Bilgideste¤i puanlar› için Pearson momentler çar-p›m› testi uyguland›¤›nda korelasyon katsay›s›r= .636 bulunmufltur ve .01 düzeyinde anlaml›

bir iliflki mevcuttur. Güven deste¤i puanlar› içinPearson momentler çarp›m› testi uygulan-d›¤›nda korelasyon katsay›s› r= .489 bulun-mufltur ve .01 düzeyinde anlaml› bir iliflki mev-cuttur. Bu bulgulardan da anlafl›labilece¤i gibihastalar›n alg›lad›klar› sosyal destek düzeyi ileailelerin verdiklerini düflündükleri sosyal destekdüzeyi aras›nda tutarl›l›k mevcuttur. Gerekhastalar›n ailelerinden alg›lad›klar› sosyaldestek düzeyi, gerekse ailelerin hastalar›nasunduklar›n› düflündükleri sosyal destek düzeyiorta ya da düflük düzeyde bulunmufltur. Ailelerde, hastalar da sosyal destek düzeyini tatminedici olarak ifade etmemifllerdir.

TARTIfiMA VE SONUÇ

Bu araflt›rmada, sosyal destek tan›m›içinde yer alabilecek; hastanede ziyaret edilmes›kl›¤›, hastan›n kimden ne kadar destekalg›lad›¤›, hastal›¤›yla ilgili bilgiyi hangi kay-naklardan ne düzeyde ald›¤› gibi baz› de¤iflken-

K R İ Z

10

Tablo 10. Sosyal Destek Aile Formuna (SDAF) Verilen Yan›tlara‹liflkin Tan›mlay›c› Veriler

SDAF n X SS

Toplam Puan 80 100.99 16.99

Duygusal Destek Puan› 80 47.86 8.50

Bilgi Deste¤i Puan› 80 26.34 7.75

Güven Deste¤i Puan› 80 23.75 3.78

Tablo 11. Sosyal Destek Hasta formuna (SDHF) Verilen Yan›tlara‹liflkin Tan›mlay›c› Veriler.

SDAF n X SS

Toplam Puan 92 100.53 21.10

Duygusal Destek Puan› 92 38.12 9.78

Bilgi Deste¤i Puan› 92 26.82 9.69

Güven Deste¤i Puan› 92 46.64 9.39

lerle ilgili olarak gerek hasta, gerekse hastayak›n›ndan çeflitli bilgilerin derlendi¤i betimselbir boyut incelenmifltir.

Kanserli hastalar›n sahip oldu¤u en önemlido¤al sosyal destek sistemi olan, hasta yak›nlar›(efl, çocuk, ana-baba, akrabalar, arkadafllar vb.)incelendi¤inde, hastalar›n sosyal deste¤i en s›kefllerinden, sonra çocuklar›ndan azalandüzeylerde kardefllerinden ve ana-babalar›ndanald›klar› görülmektedir. Tuna taraf›ndan 1993y›l›nda yap›lan bir çal›flmada da hastalar ilks›rada efllerinden, ikinci s›rada ise çocuk-lar›ndan destek gördüklerini ifade etmifllerdir.Smith ve ark.’n›n 1985 y›l›nda yapt›klar› birbaflka çal›flmada da üreme sistemi kanser-lerinde teflhisten sonraki 1-3 ay aras›nda, evlikad›nlar için en önemli destek kayna¤› eflleriolmaktad›r. Bekarlar için ise akrabalar en önem-li sosyal detek kayna¤› olarak belirirken, arka-dafllar daha az önem tafl›maktad›r. Bu bulgular,araflt›rma bulgusuyla da tutarl›l›k göstermekte-dir. Hastalar deste¤i en fazla efllerinden veçocuklar›ndan, k›saca çekirdek ailelerindenalmaktad›rlar. Bu destek kaynaklar›n›n, hasta-lar›na yeterince destek olmalar›, onlar›nhastal›klar›yla daha kolay bafletmeleri ve psiko-sosyal sorunlar› daha az yaflamalar› aç›s›ndanoldukça önemlidir. Araflt›rmalar, özelliklehastal›¤›n ilk dönemlerinde aileden al›nandeste¤in hasta aç›s›ndan çok önemli oldu¤unugöstermektedir.

Çal›flmada, hastalar›n doktorlar›ndan vehemflirelerden "aras›ra" destek ald›klar›n› ifadeettikleri görülmektedir. "Hiç" destek al›nmayankifliler ise psikolog, din görevlisi, uzak akrabalar,di¤er hastalar, komflular, yak›n akrabalar ve enson da arkadafllar olarak belirtilmifltir. Tuna(1993), çal›flmas›nda hastal›k tan›s› ald›ktansonra akraba ve arkadafllarda uzaklaflmayönünde bir de¤iflme oldu¤unu ifade etmifltir. Buçal›flmada hastal›k sonras› uzaklaflma incelen-memifl olmas›na ra¤men, akraba ve arkadafllar-dan büyük oranda "hiç" destek al›nmad›¤›n›nifade edilmifl olmas› Tuna’n›n (1993) çal›flmas›ile uyumlu görülmektedir.

Araflt›rma bulgular› aras›nda ilgi çekiciolarak de¤erlendirilecek bulgulardan bir tanesidoktor ve hemflirelerden al›nan deste¤in büyükoranda "aras›ra" olarak ifade edilmifl olmas›d›r.Hastalar için doktorlar›ndan ve hemflirelerdenal›nacak sosyal deste¤in oldukça önemli oldu¤uilgili yaz›ndaki çal›flmalarla gösterilmifltir(Doherty ve Campbell, 1990). Ancak birçokaraflt›rma sa¤l›k çal›flanlar›n›n hastalar›n bil-gilendirilmesi, psikososyal ve dan›flma gerek-sinimleri hakk›nda yeterli bilgi ve beceriye sahipolmad›klar›n› göstermektedir (Okyayuz, 1999).Araflt›rma bulgusu da kanser hastalar›n›n budestek kaynaklar›ndan yeterince yararlana-mad›klar›n› göstermektedir. Bunun nedenisa¤l›k çal›flanlar›n›n hastalar›n gereksinimlerininyeterince fark›nda olmamalar›na ba¤lanabilir.Özellikle psikososyal sorunlar› yo¤un düzeydeyaflayan ve bu konuda gerek ailesel gerekseprofesyonel deste¤e ihtiyaç duyan hastalar›n,mesleki görevleri psikososyal sorularla bafletmekonusunda yard›m etmek olan psikologlardanhiç destek almad›klar›n› ifade etmifl olmalar›önemli bir bulgudur. Bunun nedeni genelliklekanser hastalar›n›n yatt›klar› kliniklerde görevlibir psikolog bulunmamas›ndan kaynaklanmak-tad›r. Bu da sa¤l›k sistemindeki yap›lanma vepersonel yönetiminin ihtiyaca uygun bir biçimdeyap›lmad›¤›n› göstermektedir.Hastanelerde is-tihdam edilen çok az say›da psikolog genelliklepsikiyatri kliniklerinde görevlendirilmekte, genelsa¤l›k hizmetleri içerisindeki önemi gözard›edilmektedir. Ölüm ile ya da ölümü ça¤r›flt›ranbir hastal›k ile bafl etmede din adamlar›n›n daönemli olabilece¤i düflünüldü¤ü için çal›flmadaele al›nm›fl olmas›na ra¤men, bulgular dinadamlar›ndan destek al›namad›¤› yönündeç›km›flt›r. Bunun nedeninin, islam dinindeyaratan ile kul aras›na arac› kifli ya da kurum-lar›n almamas› oldu¤u düflünülmektedir. Ülke-miz aç›s›ndan din adamlar›n›n sa¤l›k alan-lar›nda etkin bir yer almas› geleneksel bir tav›rolmad›¤›ndan, araflt›rma bulgusu flafl›rt›c› birsonuç olarak alg›lanmam›flt›r.

K R İ Z

11

Yine önemli bir baflka bulgu, hastalar›n bir-birlerine destek olmamalar›d›r. Son y›llardadünyada gittikçe artan bir oranda kendine-yard›m gruplar› oluflturma çal›flmalar›n›nsürdürüldü¤ü görülmektedir. Kendine-yard›mgruplar›, kanser hastalar› ve hasta yak›nla-r›ndan oluflmakta ve sorunla mücede etmedebirbirlerine destek sunmakta, yaflamlar›n› kolay-laflt›rmaktad›r. Ülkemizde bu tür organizasyon-lar olmad›¤› gibi hastalar›n di¤er hastalardanbüyük bir oranda "hiç" destek almad›klar›n›söylemesi de ciddi bir destek kayna¤›n›nharekete geçirilemedi¤ini göstermektedir. Ortakyaflant›lar geçiren bireylerin birbirlerine dahakolay destek olaca¤› düflünüldü¤ünde bununönemli bir eksiklik oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r.

Yak›nlar›n›n ifadelerine göre hastalar›n,hastanede yak›nlar› taraf›ndan ziyaret edilmes›kl›klar›na bakt›¤›m›zda, önemli bir bölümününs›k s›k ziyaret ettiklerini ifade ettikleri görülmek-tedir. Ancak hasta yak›nlar› taraf›ndan belirtilenbu oranlar hastalar taraf›ndan ziyaret edilmes›kl›¤›n›n nas›l alg›land›¤›na bakt›¤›m›zda birazde¤ifliklik göstermektedir. Hastalar, yak›nlar›n›nziyaretini hasta yak›nlar›na oranla daha seyrekbulmaktad›rlar. Bu bulgu da hastalar›n ziyaret-leri hasta yak›nlar›n›n ifade ettiklerinden çokdaha az alg›lad›klar›n› göstermektedir. Tuna(1993) hastalar›n %70.7’sinin hastanede hastayak›nlar› taraf›ndan ziyaret edildiklerini belirt-mifltir. Ancak bu bulgu ile karfl›laflt›rma yapmakzordur çünkü Tuna’n›n çal›flmas›nda ziyaretedilip edilmedikleri, bu çal›flmada ise ziyaretedilme s›kl›klar› incelenmifltir. Yine de bulgularincelendi¤inde "az" ya da "seyrek" de olsahastalar›n büyük ço¤unlu¤u hasta yak›nlar›taraf›ndan ziyaret edilmektedir. Bu da destekaç›s›ndan olumlu bir bulgu olarak de¤erlendiri-lebilir.

Hastalar›n hastanede yatarken yanlar›ndarefakatçileri olup olmad›¤›na bakt›¤›m›zda,hastalar›n büyük bir k›sm› refakatçilerininoldu¤unu ifade etmifllerdir. Refakatçilerininolmad›¤›n› söyleyenlerin yar›s› yanlar›nda

refakatçi olmas›n› istedi¤ini belirtirken, yar›s› daistemedi¤ini belirtmifltir . Hastalar›n yanlar›ndarefakatçilerinin olmas›, kanser gibi tedavisi zorve önemli yan etkileri olan bir hastal›kda oldukçaönemlidir. Tedavi s›ras›nda hastan›n özelliklearaçsal ve duygusal deste¤e ihtiyaç duydu¤ubilinmektedir. Bu deste¤i kendisine sunacak bi-rilerinin olmas› hasta aç›s›ndan tedaviye katlan-may› kolaylaflt›r›c› bir rol oynamaktad›r.

Bilindi¤i gibi hastan›n hastal›¤› ve tedavisikonusunda bilgilendirilmesi, hastan›n sorunlar›-n›n çözümüne katk›da bulunmas›, duygusal ya-flam›n› yeniden düzenlemesi, kendilik tan›m›n›güçlendirerek, kendilik-de¤erini sürdürebilmesiiçin oldukça önemlidir (Okyayuz, 1999). Has-talar›n en yayg›n yak›nmalar› hastal›klar› vekendilerine olup bitenler hakk›nda yeterince bil-gilendirilmedikleri konusundad›r (Okyayuz,1999). Bu çal›flmada hastalar›n yar›s› hastal›k-lar› ile ilgili bilgilerinin olmad›¤›n› ifade etmifl-lerdir. Hastalar›n yar›ya yak›n bir k›sm› has-tal›klar› hakk›nda bilgi sahibi olduklar›n› söy-lemelerine ra¤men, klinik deneyimler bu bilgi-lerin ya yeterli olmad›¤›n› ya da genellikle yanl›flbilgilendirilme oldu¤unu göstermektedir. Hasta-n›n sahip oldu¤u bilgiler biraz soruflturuldu-¤unda hastan›n hasta yak›n› ya da doktorutaraf›ndan yanl›fl bilgilendirildi¤i görülmektedirTuna’n›n (1993) çal›flmas›nda hastal›¤› hakk›n-da bilgi almayan hastalar›n benlik sayg›lar›n›nalanlardan daha düflük oldu¤u belirlenmifltir. Buda hasta aç›s›ndan bilgilendirilmenin öneminigöstermektedir.

Hastalar›n tedavileri hakk›nda bilgi sahibiolup olmad›¤›na bakt›¤›m›zda, yar›s›n›n bilgialmad›¤› görülmektedir. Hastalar›n yar›s›,önemli yan etkileri bulunan tedavileri hakk›ndabilgi sahibi de¤illerdir. Haz›rl›ks›z olarak böylegüç bir tedaviyi yaflamak zorunda kalan hasta-lar›n, tedaviye uyum sa¤lamalar› oldukça güçolacakt›r.

Hastalar›n tedavileri ile ilgili bilgiyi kimdenald›¤›na bakt›¤›m›zda, üçte birinin doktordanald›¤›n› göstermektedir. Bilgi deste¤i, sa¤l›k per-

K R İ Z

12

sonelinden al›nd›¤›nda hasta için çok dahabüyük bir önem tafl›maktad›r. Bu aç›dan sa¤l›kpersoneline önemli görevler düflmektedir.

Hastalar, ailelerinden alg›lad›klar› sosyaldestek düzeyini genel olarak ya da özel olarakduygusal destek, güven deste¤i ve bilgi deste¤iaç›s›ndan tatmin edici olarak de¤erlendirme-mifllerdir. En düflük düzeyde alg›lanan sosyaldestek bilgi deste¤i en yüksek düzeydealg›lanan ise güven deste¤i olarak bulunmufltur.En yüksek düzey olan güven deste¤indenal›nan puanlar bile bu deste¤in ancak ortadüzeyde alg›land›¤›n› göstermektedir. Bu verilerailelerin verdiklerini düflündükleri sosyal destekdüzeyine iliflkin bulgularla da tutarl›l›k göster-mektedir. Sosyal deste¤in hastan›n gerek fizik-sel, gerekse duygusal sa¤l›¤› aç›s›ndan tafl›d›¤›önem düflünüldü¤ünde, hastalar›n dezavantajl›bir durumda olduklar› görülmektedir. Bu bulgularOkyayuz (1999) ve Tuna (1993)’n›n bulgular› ilede tutarl›l›k göstermektedir.

Özetleyecek olursak, kanser hastalar›n›ndoktor ve hemflire gibi destek kaynaklar›ndanyeterince yararlanamad›klar› görülmektedir.Bunun nedeni sa¤l›k çal›flanlar›n›n hastalar›ngereksinimlerinin yeterince fark›nda olma-malar›na ba¤lanabilir. Bu önemli destek kayna-¤›n›n harekete geçirilebilmesi için, ülkemizdeöncelikle sa¤l›k personelinin kanser hastalar› veölüme iliflkin tutumlar›n›n ve bu hastal›¤›n psiko-sosyal etkilerine iliflkin bilgi düzeylerinin belirlen-

mesini sa¤layacak betimsel çal›flmalar›n ger-çeklefltirilmesinin gerekli oldu¤u düflünülmekte-dir. Ard›ndan bu eksiklikleri giderecek bir prog-ramla sa¤l›k personelinin bilgi ve beceri e¤itimisa¤lanmal›d›r.

Aileler de kanser hastalar›na sosyal desteksunmada yetersiz kalmaktad›r. Aileden alg›la-nan sosyal deste¤in yaflamsal önem tafl›d›¤›düflünüldü¤ünde hastalar›n yeterince sosyaldestek alamamas›n›n önemi ortaya ç›kmaktad›r.Ailelerin kanser hastal›¤›, tedavisi ve hastal›¤›nyaratt›¤› psikolojik özellikler gibi konularda bil-gilendirilmesi ve iletiflim konusunda becerikazand›r›lmas› hastalar›n gerek fiziksel gerekseruhsal sa¤l›klar› aç›s›ndan büyük önem tafl›-maktad›r. Hasta yak›nlar›na yönelik bilgilendiricidan›flmanl›k hizmetlerinin art›r›lmas› yararl› ola-cakt›r.

Ayr›ca, bu çal›flman›n sonuçlar› ve benzerçal›flmalar hastalar›n birbirlerine neredeyse hiçdestek olamad›¤›n› göstermektedir. Oysa ortakyaflant›lar geçiren bireylerin birbirlerine dahakolay destek olabildi¤i bilinmektedir. Sosyaldestek ve deste¤in sa¤layaca¤› yararlaraç›s›ndan düflünüldü¤ünde bunun önemli bireksiklik oldu¤u gerek bu çal›flma sonuçlar›ndagerekse ilgili yaz›ndaki di¤er yerli ve yabanc›yay›nlarda ortaya ç›kmaktad›r. Kendine yard›mgruplar› oluflturularak hastalar›n dayan›flmaiçinde birbirlerine destek olmalar›n›n sa¤lan-mas› hastalar›n fiziksel, sosyal ve psikolojiksa¤l›klar› aç›s›ndan önemli görülmektedir.

K R İ Z

13

KAYNAKLAR

Bolger N, Foster M, Vinokur AD, Ng R (1996)Close Relationships and Adjustment to A L‹fe Crises:The Case of Breast Cancer. Journal of Personalityand Social Psychology, 70(2): 283-294.

Brownell A, Shumaker SA (1984) SocialSupport: An Introduction to A Complex Phenomenon.Journal of Social Issues. 40 (4): 1-9.

Cassel J (1974) An Epidemiological Perspectiveof Psychosocial Factors in Disease Etiology.American Journal of Public Health, 64: 1040-1043.

Caplan N, Nelson SD (1973) On Being Useful:The Nature and Consequence of PsychologicalResearch on Social Problems. AmericanPsychologist, 28: 199-211.

Dakof GA, Taylor SE (1990) Victim’sPerceptions of Social Support: What is Helpful FromWhom? Journal of Personality and SocialPsychology, 58: 80-89.

Dunkel-Schetter C (1984) Social Support andCancer: Findings Based on Interviews and TheirImplications. Journal of Social Issues, 40(4): 77-98.

Doherty WJ, Campbell TL (1990) Families andHealth. Family Studies Text Series. SagePublications, The International ProfessionalPublishers.

Eylen B (2001) Bilgi Verici Dan›flmanl›¤›nKanser Hastalar›n›n Ailelerinin Sosyal DestekBecerilerine Etkisi. Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi.Ankara Üniversitesi.

Eylen B (2002) Kanser Hastas› Sosyal DestekÖlçe¤i'nin Geçerlik, Güvenirlik, ve Faktör Yap›s›Üzerine Bir Çal›flma. Uluda¤ Üniversitesi E¤itimFakültesi Dergisi, XV( 1) .

Firshein R (1999) Life Support. PsychologyToday, 32 (4): 28-29.

Golden P (1982) Breast Cancer: VariedPerceptions of Social Support in the IllnessExperience. Social Science Medicine, (16): 483-49.

Tuna P (1993) Kanserli Hastalar›n BenlikSayg›lar› Üzerine Bir Araflt›rma. Yay›nlanmam›flYüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, SosyalBilimler Enstitüsü.

House JS, Landis KR, Umberson D (1988)Social Relationships and Health. Science, 241: 540-545.

Lackne S, Goldenberg S (1994) TheContingency of Social Support. Qualitative HealthResearch, 4 (2): 224-244.

Meyerowitz BD (1980) Psychosocial Correlatesof Breast Cancer and its Treatments. PsychologicalBulettin, 87: 108-131.

Northouse LL (1988) Social Support in Patients’and Husbands’ Adjustment to Breast Cancer.Nursing Research, 37: 91-95.

Orford J (1995) Community Psychology: Theoryand Practice. John Willey Sons Publish, New York,USA.

Okyayuz Ü (1996) Kanser Tan›s› ve ‹letiflim.Avrupa Onkoloji Okulu Kursu: Kendimizi Koruyal›m,115-125, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Özkan S (1995) Liyezon Modeli ‹çinde KanserHastalar›na Bütüncül Hizmet. Konsültasyon-LiyezonPsikiyatrisi, 58-66. ‹stanbul Üniversitesi T›pFakültesi, Psikiyatri A.B.D. Pfizer ‹laçlar› A.fi.

Palab›y›ko¤lu R (1999) Durumsal Krizler:Hastal›¤a Ba¤l› Olarak Beliren Kriz Dönemi. Edt. U.H. Okyayuz. Sa¤l›k Psikolojisi.(1. Bask›, ss 109-143).Türk Psikologlar Derne¤i Yay›nlar›, Ankara.

Peters-Golden H (1982) Breast Cancer: VariedPerceptions of Social Support in the IllnessExperience. Social Science and Medicine, 16: 483-492.

Roberts CS, Cox CE (1994) A Closer Look atSocial Support As A Moderator of Stress in BreastCancer. Health and Social Work, 19(3): 157-164.

Rowland JH (1990) Interpersonal Resources:Social Support. J.C. Holland, J.H.

Rowland (ed) Handbook of Psychooncology,Oxford University Press, New York, Akt., Tuna P(1993) Kanserli Hastalar›n Benlik Sayg›lar› ÜzerineBir Araflt›rma. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi.Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Sarafino EP (1990) Health Psychology:Biopsychosocial Interaction. USA, John Willey &Sons Inc.

Smith EM, Redman R, Burns TL, Sagert KM(1985) Perceptions of Social Support Among Patients

K R İ Z

14

with Recently Diagnosed Breast, Endometrial, andOverian Cancer. Journal of Psychosocial Oncology,3: 65-81.

fiahin D (1999) Sosyal Destek ve Sa¤l›k. Edt.,Okyayuz UH Sa¤l›k Psikolojisi (1.bask›, ss 79-106).Türk Psikologlar Derne¤i Yay›nlar›, Ankara.

Taylor SE, Dakof GA (1987) Social Support andthe Cancer Patient. In S. Spacapen and S. Oskamp(Eds.), The Social Psychology of Health: TheCleremont Symposum on Applied Psychology (4thed., pp. 95- 116). USA, Sage Publications.

Tuna P (1993) Kanserli Hastalar›n BenlikSayg›lar› Üzerine Bir Araflt›rma. Yay›nlanmam›flYüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, SosyalBilimler Enstitüsü.

Worthman CB (1984) Social Support andCancer Patient. Cancer. LII, 53, 2339- 2357. InTuna P (1993) Kanserli Hastalar›n Benlik Sayg›lar›Üzerine Araflt›rma. Yay›nlanmam›fl Yüksek LisansTezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal BilimlerEnstitüsü.

K R İ Z

15