„jøklens storm svalede den kulturtrætte danmarks pande.“ um fyrstu við tökur dansk-ís...

Pascal, Roy. 1960. Design and Truth in Autobiography. Massachu settes.Sig ur› ur fiór ar ins son. 1983. Bell man ia. Árni Sig ur jóns son ann a› ist út gáf una.

Reykja vík.Sverr ir Tóm as son. 1988. For mál ar ís lenskra sagna rit ara á mi› öld um. Rann sókn

bók mennta hef› ar. Reykja vík.Tómas Sæ munds son. 1947. Fer›a bók Tómas ar Sæ munds son ar. Jak ob Bene dikts -

son bjó und ir prent un. Reykja vík.Völ und ur Ósk ars son. 1992. „Inn gang ur.“ Reisu bók Jóns Ólafs son ar Ind íafara,

sam in af hon um sjálf um (1661): xii–xxxi. Reykja vík.fior steinn fior steins son. 1935. Magn ús Ket ils son s‡slu ma› ur. Reykja vík.

Sum mary

Tra vel litera t ure is a genre in its own right, oft en descri bing encounters of differ -ent cult ures, voya ges over sea or land and sur vi val in for eign countries. Tra velwriters have differ ent rea sons for writ ing their stor ies and their vision of the worlddiffers in many respects. It is wort hwhile to take a close look at the langu age andstyle in tra vel litera t ure, especi ally with respect to what is told and what is kepthidden. The text can be object i ve on the surface, but in places the reader can catcha glimpse of the writ er´s per sona lity, his feel ings, points of view, tastes and so on.In Iceland ic tra vel litera t ure one can see traces of both contempor ary ev ents (it isin this respect unlike rom ances, with which tra vel stor ies can part ly be compared)and growing self-consci ous ness, not le ast in the en lightened 18th cent ury. The tra -vel stor ies stu died here, one by a far mer named Árni Magn ús son (1726–180?) andthe other by a black smith app rent ice called Ei rík ur Björns son (1733–1791), showthis very cle ar ly. Both stor ies deal with rea lity, langu age, tra dition and self. Árniand Ei rík ur write about themselv es, their adventures and ex periences, but theirway of doing this is differ ent. Árni’s story can be read as a kind of con fession, butthe story by Ei rík ur is in a way an apology.

32 steinunn inga óttarsdóttir skírnir

Ski?rnir vor 2001-1 umbr. :Ski�rnir vor 2001 umbr. 12.3.2007 14:48 Page 32

JÓN YNGVI JÓHANNSSON

„Jøklens Storm svalede denkult ur trætte Dan marks Pande“

Um fyrstu við tök ur dansk-ís lenskra bók mennta í Dan mörku

1. Hin stutta 20. öld

Þeg ar bla› a› er í yf ir lits rit um um ís lenska bók mennta sögu 20.ald ar ver› ur fyr ir les anda ósam ræmi milli hef› bund ins tíma tals ogsögu rit un ar: 20. öld in er stutt.1 Hún hefst ekki 1. jan ú ar ári› 1901held ur full veld is ár i› 1918. A› minnsta kosti er engu lík ara en a›fyr ir flann tíma hafi ekk ert gerst sem telja má til 20. ald ar e›a nú -tím ans. fiá voru ekki til nú tíma bók mennt ir, eng inn Hall dór, eng -inn fiór berg ur, eng in menn ing ar bylt ing, eng ir mögu leik ar á a›helga sig skáld skap nema í hjá verk um – efni leg ir menn máttuhrökkl ast til út landa.2

fietta er a› mörgu leyti heppi leg tíma bila skipt ing. Hér farasam an stór at bur› ir í mann kyns sögu og Ís lands sögu: lok fyrri

1 Sbr. Heimi Páls son 1982 og Silju A› al steins dótt ur 1993. fiess ar bæk ur eru vit an -lega bá› ar skrif a› ar fyr ir fram halds skóla nema og flar af lei› andi mætti segja a›fram setn ing í fleim mi› ist ekki síst vi› sk‡r leika og ein fald leika, en flær eru engua› sí› ur, og kannski einmitt fless vegna, gó› heim ild um vi› tekna sko› un í bók -mennta sögu rit un. Sbr. einnig Stef án Ein ars son 1961; Ís lensk bók mennta saga IIIend ar einnig ári› 1918 og set ur flar me› alda mót in ni› ur á hef› bund inn sta›. fióer skylt a› geta fless a› kafli Matth í as ar Vi› ars Sæ munds son ar: „Bók mennt ir fráfljó› há tí› til full veld is“ ger ir tíma bil inu 1900–1918 mjög gó› skil og gref ur áviss an hátt und an fleirri sko› un a› menn ing ar bylt ing á flri›ja ára tugn um hafisprott i› úr engu e›a ver i› al ger lega inn flutt. Sjá Matth í as Vi› ar Sæ munds son1996.

2 Auk fleirra yf ir lits rita sem vitn a› er til hér a› fram an má sjá til hneig ing ar inn artil a› stytta tutt ug ustu öld ina sta› í deil um fræ›i manna um „upp haf ís lenskranú tíma bók mennta“. Í fleirri deilu er geng i› út frá flví sem gefnu a› nú tím innhefj ist í ís lensk um bók mennt um um 1920, flótt menn hafi ekki ver i› á eitt sátt irum af lei› ing ar fleirr ar menn ing ar bylt ing ar. Sjá Hall dór Gu› munds son 1987;Ást rá› Ey steins son 1988; Hall dór Gu› munds son 1989; Ást rá› Ey steins son1989; Matth í as Vi› ar Sæ munds son 1990.

Skírn ir, 175. ár (vor 2001)


heims styrj ald ar og full veld i› 1918. Um alla Evr ópu mark ar ári›enda lok tíma bils og sam kvæmt hef› bund inni ís lenskri sögu sko› -un inn blás inni af fljó› ern is hyggju mark ar ári› n‡tt upp haf, einnigí bók mennt un um.3 En fla› a› byrja 20. öld ina ári› 1918 hef ur ein-nig ‡msa galla. Me› al ann ars flann a› sá hópur ís lenskra rit höf -unda sem flutt ist til ann arra landa og reyndi fyr ir sér flar ver› urút und an, jafn vel flótt fjall a› sé um ein staka höf unda og verk fleir-ra.4 fiannig stytt ir bók mennta sag an sér lei› fram hjá erf i›u en frjóuvanda máli: Hvar eiga dansk-ís lensk ar og norsk-ís lensk ar bók -mennt ir heima? Hva›a fl‡› ingu hef ur fla› fyr ir ís lenska, danskaog norska bók mennta sögu a› á fyrri hluta 20. ald ar voru á ann antug ís lenskra rit höf unda starf andi á hin um Nor› ur lönd un um,sum ir vi› mikl ar vin sæld ir og al menna vi› ur kenn ingu?

Ör lög fleirra höf unda sem reyndu fyr ir sér er lend is hafa or› i›me› ‡msu móti í ís lenskri bók mennta sögu, sum ir fleirra eru al veggleymd ir, a›r ir hafa lif a› af og eru mak lega tald ir til mestu höf -unda ald ar inn ar. En fleir eiga fla› sam eig in legt a› skrif fræ›i -manna um verk fleirra taka sjaldn ast mi› af fleirri sér stö›u semfelst í flví a› skrifa á ö›ru máli en mó› ur mál inu.5 Í danskri bók -mennta sögu eru fless ir höf und ar svo nær al ger lega gleymd ir semer und ar legt t. d. í ljósi fless hve vin sæll Gunn ar Gunn ars son varme› al les enda og gagn r‡nenda í Dan mörku langt fram eft ir öld -inni.6

34

3 Fyrst ur til a› af marka nú tíma bók mennt ir á flenn an hátt var› Krist inn E. Andr és-son 1949. Krist inn vi› ur kenn ir a› vísu a› ekk ert mark vert hafi gerst í ís lensk umbók mennt um fla› ár, en held ur flví fram a› eft ir a› full veld i› var feng i› hafiskáld, líkt og stjórn mála menn, get a› helg a› krafta sína ö›r um mál um en sjálf -stæ› is bar átt unni einni. fiannig komi n‡ skáld n‡rr ar teg und ar fram sem af lei› -ing full veld is ins.

4 fiekktasta dæm i› um fletta er Heim ir Páls son 1978 flar sem Gunn ars Gunn ars -son ar er ekki get i›. Úr flví var fló snar lega bætt í næstu út gáfu bók ar Heim is.Krist inn E. Andr és son 1949 tel ur höf unda sem rita á er lenda tungu ekki skír -skota beint til fljó› ar inn ar flótt fleir geti ver i› gó› ir full trú ar henn ar er lend is.

5 N‡ leg und an tekn ing frá flessu er um fjöll un Soff íu Au› ar Birg is dótt ur 1999.6 Sjá Bö›v ar Gu› munds son 1992. Í n‡ legri dokt ors rit ger› Niels D. Lund vi›

Kaup manna hafn ar há skóla er hlut ur Gunn ars nokk u› meiri en í flest um bók -mennta sög um dönsk um. Rit ger› Lunds fjall ar um bók mennta sögu leg skrif ísam tíma Gunn ars og fleg ar flau eru könn u› ver› ur hlut ur hans síst minni en

jón yngvi jóhannsson skírnir

Ski?rnir vor 2001-1 umbr. :Ski�rnir vor 2001 umbr. 12.3.2007 14:48 4

fietta á sér vit an lega marg ar sk‡r ing ar. fijó› leg af mörk un bók -mennta sög unn ar er ein, a› fer›a fræ›i leg ir straum ar og tíska önn -ur. Áhugi fræ›i manna hef ur frek ar beinst a› tengsl um ein stakraverka vi› ís lenska bók mennta sögu, e›a vi› al menna hug mynda -sögu lega flró un í Evr ópu, en a› nán asta menn ing ar um hverfi fleir-ra á Nor› ur lönd um. Auk inn áhugi á hug mynd um um fljó› erni, án‡ lendu stefnu og eft ir köst um henn ar ger ir fla› á hinn bóg inn a›verk um a› hlut skipti fless ara höf unda ver› ur spenn andi rann -sókn ar efni.

Í fless ari grein ver› ur fjall a› um fyrstu spor ís lenskra höf undaí danskri bók mennta sögu. Á ár un um 1905–1920 skrif u›u fjór ir ís -lensk ir rit höf und ar verk á dönsku, gáfu út bæk ur og fengu settupp leik rit. fietta er sá hóp ur dansk-ís lenskra höf unda sem hef urstund um ver i› nefnd ur „vær ingj arn ir“. Höf und arn ir eru í fleirrirö› sem fleir komu fram í Dan mörku: Jó hann Sig ur jóns son, JónasGu› laugs son, Gunn ar Gunn ars son og Gu› mund ur Kamb an.Vi› tök ur vi› verk um fless ara höf unda í Dan mörku geyma a›mínu viti sk‡r ing ar á vel gengni fleirra. fiví ver› ur eink um fjall a›um vi› brög› gagn r‡nenda í dönsk um dag blö› um og tíma rit um.

Tit il inn „Jök ul storm ur inn sval a›i enni hinn ar menn ing ar -flreyttu Dan merk ur“ e›a „Jøklens Storm svalede den kult ur trætteDan marks Pande“ hef ég úr rit dómi sem danski prest ur inn oggagn r‡n and inn Osc ar Geis m ar skrif a›i um skáld sögu Gunn arsGunn ars son ar, Salige er de En foldige. Fáir dansk ir gagn r‡nend urfylgd ust jafn vel me› dansk-ís lensk um bók mennt um og Osc arGeis m ar. Hann skrif a›i vel á flri›ja tug rit dóma um verk Ís lend -ing anna á ár un um 1912–1944, flar af a.m.k. 16 um verk Gunn ars.Flesta dómana skrif a›i hann í Højskolebla det og Kristeligt Dag -blad, enda sann fær› ur Grund tvigs sinni og l‡› há skóla ma› ur. Rit -dóm inn um Salige er de En foldige skrif a›i Geis m ar ári› 1920 ogflar l‡s ir hann flví hvern ig Gunn ar og a›r ir ung ir Ís lend ing arhéldu inn rei› sína í dansk an bók mennta heim.

35

fleirra höf unda sem tald ir eru helstu höf und ar tíma bils ins fleg ar danskt hef› ar -veldi, mót a› af fljó› ern is hyggju og seinni tíma fag ur fræ›i, er lát i› rá›a. Sbr.Lund 1999.

skírnir „jøklens storm …“


fietta er l‡sandi setn ing, úr henni má lesa ótrú lega margt af flvísem ein kenn ir vi› horf danskra gagn r‡nenda til ís lenskra höf undaí Dan mörku á fyrri hluta ald ar inn ar. Setn ing in er mynd ræn, me›tvenn um mynd hvörf um er Dan mörk per sónu ger› sem ma› ur,lífs flreytt ur og mennt a› ur, en Gunn ar Gunn ars son og fé lag arhans birt ast okk ur í gervi nátt úr unn ar e›a jök ul storms ins. fia›flarf ekki mjög strí› an lest ur til a› sjá a› hér eru sett ar upp and -stæ› ur flar sem Dan mörk er í hlut verki si› menn ing ar en Ís lend -ing arn ir birt ast sem ótam in nátt úra. Jafn framt er aug ljóst a› hér erfless um and stæ› um snú i› á haus mi› a› vi› al genga notk un fleir-ra. Menn ing in stend ur hér ekki fyr ir sig ur manns ins yfir nátt úr -unni, hún teng ist flreytu og upp gjöf, nátt úr an er hins veg ar full trúifram fara og end ur n‡j un ar.

fieg ar Geis m ar skrif ar flessi or› eru fimmt án ár li› in frá flví a›fyrsta skáld verk i› á dönsku eft ir Ís lend ing leit dags ins ljós en fla›var leik rit i› Dr. Rung eft ir Jó hann Sig ur jóns son sem kom út ári›1905. Á fless um tíma hef ur Jó hann gef i› út öll sín verk og feng i›flau flest svi› sett í leik hús um Kaup manna hafn ar, en hann deyr1919. Jónas Gu› laugs son gaf út tvö ljó›a söfn, tvær skáld sög ur ogeitt smá sagna safn á ár un um 1911–15, en hann dó 1916, og Gu› -mund ur Kamb an hef ur fleg ar hér er kom i› sögu gef i› út fjög urleik rit og feng i› flrjú fleirra flutt á svi›i. L‡s ing Geis mars í upp -hafi dóms ins um Salige er de En foldige má flví líta á sem drög a›bók mennta sögu, flau eru mat á verk um fless ara höf unda und an -far inn einn og hálf an ára tug.

Á›ur en lengra er hald i› er rétt a› líta á a› eins stærra brot úrdómi Geis mars:

Frá upp hafi var helsti styrk ur Gunn ars Gunn ars son ar, líkt og ann arraungra Ís lend inga, sú nátt úra sem um lukti hann. Jök ul storm ur inn sval a›imenn ing ar flreyttu enni Dan merk ur. En hin ir skarp skyggnu sáu fljót legaa› nátt úr an var ekki ein ung is um hverf is hann, held ur í hon um; djúp sál -ar hans voru hei› blá eins og him inn inn, kvik eins og haf i›. And spæn isbreidd hans og d‡pt visnu›u dansk ir starfs bræ› ur hans svo a› fleir líkt -ust r‡r um penna stöng um, há bók mennta leg ir [højlitt erære], fá tæk ir a›mennsku og flar me› a› veru leika.7

36

7 Geis m ar 1920.



Hér bæt ist vi› ann a› and stæ›up ar, dansk ir starfs bræ› ur Gunn arseru „højlitt erære“ á me› an Gunn ar stend ur fyr ir hi› mann eskju legaog upp runa lega, sem er ómeng a› af mennt un og menn ing ar- ogbók mennta legri til ger› en á rót sína í ís lenskri nátt úru. Í rit dómi umVarg i Veum, sem kom út fjór um árum fyrr, tek ur prest ur inn ogl‡› há skóla kenn ar inn Arne Møller í sama streng. fia› er eink ummeint mennt un ar leysi Gunn ars sem gef ur bók hans gildi:

fiessa bók hef›i ung ur dansk ur rit höf und ur ekki get a› skrif a›. fió er húnskrif u› á gó›ri dönsku. Jafn vel flótt hann hef›i fund i› til hins sama ogfund i› flörf fyrir a› tjá fla› sem hann fann fyr ir, hef›i hann ekki get a›fla› e›a flor a› fla›. Til fless hef›i hann m.a. flekkt „klassíker ana“ sína ofvel.8

Gunn ar er a› mati Møll ers ósnort inn af sí gild um bók mennt um,ö›r um en Ís lend inga sög um. fia› gef ur hon um frelsi sem dansk irstarfs bræ› ur hans búa ekki leng ur vi› sök um mennt un ar sinn ar. Ífram hald inu seg ir Møller bók Gunn ars vera eins og til brig›i vi›e›a sam su›a úr flrem ur dönsk um skáld verk um, Mascara de eft irHol berg, Adam Homo eft ir Palu d an-Müller og Den gamle Præsteft ir Jak ob Knud sen. Ekk ert af flessu er fló sagt bók inni til vansa,enda erfitt a› ásaka óles inn mann um rit stuld e›a stæl ingu.

Upp hafn ing hins frum stæ›a og sjálf sprottna í dóm um Geis -mars og Møll ers er eng in til vilj un. Hún er eitt af meg in stefj un umí vi› tök um vi› verk um dansk-ís lenskra höf unda. Bak grunn urfless ara tveggja gagn r‡nenda varp ar ljósi á ástæ› ur fless. fieir til -heyr›u bá› ir l‡› há skóla hreyf ing unni en henni var lengi stefntgegn akademískri mennt un og flar var al fl‡›u fræ›slu e›a „fol ke -oplysn ing“ tal in gagn legri en flurr, óhag n‡t mennt un há skól anna.Al fl‡›u fræ›sl an fólst ekki síst í fljó› ern is legu upp eldi, í flví a›rækta me› fljó› inni fla› sem Dan ir hafa frá dög um Grund tvigskall a› „dansk hed“; sjálfs mynd fljó› ar sem bygg›i á sam flætt ingukrist inna gilda og nor ræns arfs. fiessi fljó› ern is skil grein ing l‡› há -skóla hreyf ing ar inn ar hef ur haft áhrif langt út fyr ir hreyf ing unasjálfa.9 Áhrif in birt ast ekki síst í hug mynd um Dana um Ís land ogum nor ræna for tí›.

37

8 Møller 1917.9 Sjá t .d. Lund green-Niel sen 1992.



2. Or› ræ› an um Ís land

Til gang ur inn me› flví a› lesa dóma danskra gagn r‡nenda umdansk-ís lensk ar bók mennt ir er tví flætt ur. Í fyrsta lagi er mark mi› -i› a› kanna gengi ís lenskra höf unda sem skrif u›u á dönsku ídönsk um bók mennta heimi og í ö›ru lagi a› kanna hva›a vit -neskju má lesa úr dómun um um hug mynd ir Dana um ís lensktfljó› erni og mik il vægi Ís lands fyr ir danskt fljó› erni og fljó› ern is -sjálfs mynd. Í um fjöll un um dansk-ís lensku höf undana í ís lenskribók mennta sögu rit un er sk‡r ing in á til ur› bók mennta hreyf ing ar -inn ar ein föld: Ís land var of lít i› til a› flar væri hægt a› hafa lifi -brau› af rit störf um, fless vegna áttu ís lensk skáld „tæp ast ann arskost en a› leita me› list sína til fram andi fljó›a“.10

fia› er í sjálfu sér rétt svar, en kannski er áhuga ver› ara a› spyrjaann arr ar spurn ing ar fleg ar sk‡ra á út flutn ing ís lenskra skálda:Hvers vegna tókst út rás in svo vel sem raun ber vitni? Hva› varfla› í dönskum bók mennta heimi sem ger›i ís lensk um höf und umkleift a› hasla sér flar völl?

fieg ar Osc ar Geis m ar skrif ar dóm sinn um Salige er de En -foldige má segja a› full mót u› sé or› ræ›a um Ís land og ís lensk arbók mennt ir í danskri bók mennta gagn r‡ni. Or› Geis mars líkj astdóm um ótal ann arra gagn r‡nenda í fleim fjöl mörgu dag blö› umsem flá komu út ví›s veg ar í Dan mörku um ólík verk dansk-ís -lenskra höf unda.11 Horn steinn fleirr ar or› ræ›u er fljó› ern i›. Ís -

38

10 Helga Kress 1970: 9. Hall dór Gu› munds son 1987 og Heim ir Páls son 1982 og1998 vitna bá› ir í flessi or› Helgu. Stef án Ein ars son 1961: 327 seg ir flessa höf -unda hafa reynt a› „hafa ofan af fyr ir sér sem lista menn – en fla› var flá ekkihægt heima –“. Í flri›ja bindi Ís lenskr ar bók mennta sögu er ekki fjall a› um verkGunn ars en í kafla um leik rit un eru Jó hann og Gu› mund ur Kamb an sag› irhafa flust til Dan merk ur í von um a› „ná til fleiri les enda og áhorf enda“, ÁrniIb sen 1996: 636.

11 1913, ári› eft ir frum s‡n ingu Fjalla-Ey vind ar og út komu fyrsta bind is SöguBorg a rætt ar inn ar, voru 175 sjálf stæ› e›a hálf sjálf stæ› dag blö› starf rækt í Dan -mörku. Lang flest fless ara bla›a birtu efni um bók mennt ir. Minni blö› in prent -u›u oft rit dóma úr Kaup manna hafn ar blö› un um en einnig var al gengt a› skrif -a› ir væru sér stak ir dóm ar fyr ir flau. Sbr. Bru hn Jen sen 1997: 16 o.áfr. Á tíma -bil inu 1905–1920 hef ég fund i› dóma um dansk-ís lensk ar bók mennt ir í rúm -lega 80 dönsk um dag blö› um.



lenskt fljó› erni er skil i› sem ákve› in and stæ›a hins danska, og umlei› sem vi› bót vi› fla›. Dansk-ís lensk ar bók mennt ir – og sér staktsam band höf unda fleirra vi› nátt úru og sögu eru lei› Dana a›fyllri skiln ingi á eig in for tí› og fljó› erni.

Mót un fljó› ern is, og sjálfs mynd ar12 flví tengdu, grund vall astávallt á mis mun og sam söm un, á flví a› til sé ein hver ann ar semhægt er a› skil greina sig frá og ein hver hóp ur sem hægt er a› sam -sama sig me›. fia› er afar ein falt, ef ma› ur er bú inn a› grafa sig ígegn um svo lít inn bunka af dönsk um dag blö› um frá fyrri hluta 20.ald ar, a› s‡na fram á a› dansk-ís lensk ar bók mennt ir gegna ákve›nuhlut verki í flví a› sta› festa slík an mis mun í skrif um danskra gagn -r‡nenda. fiannig er fla› ni› ur sta›a eins gagn r‡n anda a› Orm arrØrlygs son, fyrsta bindi Sögu Borg a rætt ar inn ar eft ir Gunn arGunn ars son, ættu menn a› lesa: „A› sumu leyti vegna sög unn arsjálfr ar, a› sumu leyti vegna fless a› í henni kynn ist ma› ur e›li Ís -lend ing anna og skap ger› [Is lænd in genes Nat ur og Karakt er] – ogfless flörfn umst vi› Dan ir.“13

Svip u› dæmi má finna í vi› tök um verka hinna höf und annasem störf u›u í Dan mörku í upp hafi ald ar inn ar og full yr› ing ar umÍs lend ingse›li› birt ast á ólík leg ustu stö› um. fiannig seg ir í leik -dómi um frum s‡n ingu Dag mart eatret á leik riti Gu› mund ar Kam b-ans Vi Mordere, stofu drama og vanda mála leik riti sem ger ist í NewYork:

Hinn ungi ís lenski höf und ur af neit ar ekki nátt úru ætt lands síns í flessuleik riti. Eft ir tvo flætti me› ein kenni lega flatneskju legri og inn an tómrifram vindu, flar sem setn ing arn ar vir› ast frosn ar og stíf ar, hef ur verk i› sigí flri›ja flætti til hæstu tinda villtr ar og tvístra›r ar feg ur› ar, og eld hraun -i› ry›st fram, rau› ur log inn kast ar birtu sinni eitt augna blik yfir snæ -brei› una, til fless eins a› slokkna aft ur.14

39

12 Ég nota or› in sjálfs mynd og sam semd fyr ir identity. Í n‡ legri bók um kyn -flátta hyggju not ar Jó hann Hauks son hug tak i› „vit und ar hólf“ fyr ir sama hug -tak. fiótt fla› n‡t ist Jó hanni mjög vel í flví sam hengi sem hann not ar fla› finnstmér fla› ótækt hér. Lík lega er leit in a› einu ís lensku hug taki til a› ná yfir öllblæ brig›i or›s ins bæ›i von laus og fá n‡t enda get ur ver i› gott a› grípa til ólíkrahug taka eft ir sam hengi. Sjá Jó hann Hauks son 1999: 128–29 og 156–57.

13 Dansk Fol ketidende 1912.14 C.E. 1920.



fia› má flví finna ákve› in mynst ur í flví hvern ig dansk ir gagn r‡n -end ur túlka dansk-ís lensk ar bók mennt ir og fyr ir fram hug mynd irsem st‡ra fleim túlk un um. Eft ir flví sem verk un um og höf und un -um fjölg ar ver› ur til sam felld or› ræ›a, me› eig in regl um og venj -um.15

fiessa or› ræ›u má greina me› a› fer› um sem eru a› nokkruleyti hli› stæ› ar fleim sem Ed ward Said beit ir í flekktri bók sinnium „or í ental isma“.16 Said l‡s ir flví hvern ig mynd Aust ur landa ogAust ur landa búa, eink um í rit um vest rænna manna, er búin til úrfyr ir fram mót u› um hug mynd um, oft fengn um úr eldri text um.Grein ing Saids nær til fjöl breytts texta safns, fer›a bóka, skáld -skap ar og fræ›i rita. fiess ir text ar eiga fla› sam eig in legt a› birtamynd af austr inu sem er sjálfri sér sam kvæm og sam flykkt sem hinrétta l‡s ing fless, hvort sem sú l‡s ing á eitt hva› sam eig in legt me›sjálfs mynd Aust ur landa búa og reynslu e›a ekki. Rann sókn ir ásögu og menn ingu Aust ur landa voru hluti or í ental ism ans en hug -mynd ir hans byggja oft ast á for tí› fleirra sam fé laga sem fjall a› erum frem ur en sam tí›, og vi› bur› ir í austr inu og text ar fla› an erui› ul ega túlk a› ir flannig a› fleir falli a› or› ræ›u or í ental ism ansfrem ur en á eig in for send um.

fieg ar fless um a› fer› um er beitt vi› a› kanna dansk-ís lenskarbók menntir og vi› brög› Dana vi› fleim ver› ur au› vit a› a› takatil lit til sér stö›u sam bands Ís lands og Dan merk ur og fless sem erlíkt og ólíkt me› skiln ingi Vest ur landa búa á austr inu og skiln ingiDana á Ís landi. Heims valda stefna Vest ur landa er grund völl urhug mynda vest rænna manna um austr i›. N‡ lendu hug ar far er ein-nig flátt ur í vi› horf um Dana til Ís lands og ís lenskra bók mennta,en fla› ein kenn ist fló af ákve› inni flver sögn vegna fless a› Dan ir,og sér stak lega dansk ir mennta menn, bera vir› ingu fyr ir for tí› Ís -lands vegna nor rænna mi› alda bók mennta. fiessi vir› ing nær flósjaldn ast til ís lensks nú tíma e›a nú tíma bók mennta, sem eru frem -ur túlk a› ar sem end ur óm ur mi› alda bók mennt anna en sem sam -

40

15 Sjá einnig Jón Yngva Jó hanns son 2000.16 Said 1995. Sjá einnig Gísla Páls son 1993.



tíma bók mennt ir sem standa jafn fæt is ö›r um nor ræn um bók -mennt um.17

Grund vall ar mun ur inn á or í ental isma og vi› horf um Dana tilhins ís lenska er sá sem sn‡r a› kyn flátta hug tak inu. Í kenn inguSaids, líkt og í flest um eft ir lendu fræ› um (postcolon i al stu dies), erkyn flátt ur mi› lægt hug tak, mis mun ur milli „okk ar“ og „hinna“ íor› ræ›u n‡ lendu herr anna ger ir rá› fyr ir e›l is hyggju um kyn -flætti; a› Aust ur landa bú ar séu van flroska› ir, vits muna lega óæ›rien vest ræn ir menn, ófær ir um sér tæka rök ræna hugs un og svofram veg is. Hvíti ma› ur inn sé aft ur á móti flró a› ur og heim spekihans, saga og vís indi há punkt ur allr ar mann legr ar starf semi.

Í til felli Ís lands og Dan merk ur er flessu á nokk u› ann an háttfar i›. Skipt ing in í „okk ur“ og „hina“ er vissu lega fyr ir hendi, ogstig veld i› sem fylg ir henni oft ast líka.18 En mis mun ur inn ver› urekki rak inn til kyn flátta hyggju, held ur miklu frem ur til fljó› ern is -hyggju. fiessi hli› stæ›a milli kyn flátta hyggju og fljó› ern is hyggjukrefst fless a› hug tak i› fljó› ern is hyggja e›a hug mynda fræ›ifljó› ern is ins sé skil i› nokk u› ví› um skiln ingi. Segja má a› égnálg ist fljó› ern is hyggj una úr annarri átt en sú skil grein ing semhef ur ver i› mest áber andi í fræ› aum ræ›u sí› ustu ára og l‡s ir flvíhvern ig fljó› ern is hyggja „skap ar fljó› ir“ inn an frá, hvern ig fljó› -ern i› ver› ur bindi efni milli ein stak linga í póli tísk um skiln ingi.fijó› ir eru, eins og Bene d ict And er son benti á, ímynd u› sam fé lög.fiær eru ímynd a› ar í fleim skiln ingi a› fólk ímynd ar sér a› fla›eigi sam fé lag vi› fólk sem fla› hef ur aldrei sé› og mun aldrei sjá.19

Slík ímynd un er mögu leg vegna fless a› fólk sam sam ar sig hug -mynd inni um fljó› erni, fla› er mi› lægt í sjálfs mynd fless.

41

17 Sjá Jón Yngva Jó hanns son 1998; Jón Yngva Jó hanns son 2000. fiótt ekki gef istrúm til a› fjalla ít ar lega um fla› hér er ‡m is legt sem bend ir til fless a› sam band -i› milli fleirra hug mynda um Ís land sem hér eru rakt ar og n‡ lendu stefnu Danahafi ver i› a› smá rakna upp sí› ustu 100 árin e›a svo. Enn flá má sjá spor or› -ræ› unn ar um hina frum stæ›u sagna eyju, t.d. í um fjöll un um ís lenskar sam -tíma bók mennt ir í dönsk um blö› um, flótt flau birt ist nú tæmd a› póli tískuinni haldi.

18 Sjá um fletta Jón Yngva Jó hanns son 2000.19 And er son 1991: 6.



Til a› sk‡ra notk un mína á hug tak inu mætti til ein föld un arnota fræga skil grein ingu Ernest Ren an, sem ligg ur til grund vall arskrif um And er sons og mörgu flví er skrif a› hef ur ver i› um ís -lenska fljó› ern is hyggju. Hún er á flessa lei›:

fijó› er sál, and leg grundvallarregla. Tvennt, sem í raun er eitt og hi›sama, mynd ar flessa sál e›a and legu grund vall ar reglu. Ann a› ligg ur í for -tí› inni, hitt í sam tí› inni. Ann a› er sam eign ríku legs arfs minn inga, hittsam hug ur í sam tím an um, flrá eft ir a› lifa sam an, vilji til a› ávaxta gildifless arfs sem ma› ur hef ur erft óskipt an. Ma› ur inn, herr ar mín ir, mót arekki sjálf an sig úr engu. fijó› in, líkt og ein stak ling arn ir, er af lei› ing langr -ar sögu af reka, fórna og holl ustu. Af öll um átrún a›i er d‡rk un for fe›r -anna sá rétt mæt asti, flví a› for fe› urn ir hafa gert okk ur a› flví sem vi›erum. Hetju leg for tí›, mikl ir menn, hei› ur (og hér tala ég um raun veru -leg an hei› ur), fletta er sá fé lags legi höf u› stóll sem hug mynd in um fljó›hvíl ir á. A› eiga sam eig in leg ar dá› ir í for tí› inni, og a› eiga einn vilja ísam tím an um; a› hafa unn i› sam an stór af rek og vilja vinna flau á n‡ –fletta eru frum skil yr›i fless a› geta kall a› sig fljó›.20

fiörf er á vi› bót vi› ann ars ágæta skil grein ingu Ren ans. fijó› irver›a ekki til í tóma rúmi. Til fless a› skapa fljó› flarf líka vi› ur -kenn ingu ann ars hóps, ann arr ar fljó› ar, á skil grein ingu hóps ins,hvort sem sú vi› ur kenn ing lei› ir til fless a› krafa fljó› ar inn ar tilfull veld is sé sam flykkt e›a ekki.21 fijó› ern is hyggja er flannig al -fljó› leg í e›li sínu. Hún er óhugs andi án sam skipta og sam an bur› -ar ein stakra fljó›a. Hún er yf ir fljó› leg or› ræ›a sem geng ur út fráfljó› um sem grund vallar ein ingu í stjórn skip un jafnt og sjálfs myndein stak linga.22

Sjálfs mynd og sam semd me› ö›r um ræ› ur miklu um fla›hvern ig fljó› erni skap ast og lif ir. En sköp un fljó› ern is bygg ist

42

20 Ren an 1947: 903–904.21 Í ágætri bók um fær eyska fljó› ern is hyggju prjón ar Tom Nauer by vi› skil -

grein ingu Bene d icts And er sons á svip u› um nót um. A› mati Nauer bys er gagn -kvæm vi› ur kenn ing fljó›a fla› sem skil ur flær frá ö›r um ímynd u› um sam fé -lög um. Gott dæmi um flenn an mun eru sam fé lög trú a›ra sem alls ekki erubygg› á gagn kvæmri vi› ur kenn ingu. Eng in fljó› er til dæm is svo sann fær› umeig i› ágæti a› hún telji sig flá einu réttu og a› snúa beri öll um mönn um til„réttr ar fljó› ar“. fivert á móti bygg ir hver ein stök fljó› til veru sína á a› greinasig frá ö›r um fljó› um, flær eru bein lín is for send an fyr ir til veru henn ar. SjáNauer by 1996: 17 o.áfr. Sjá einnig Harbs mai er 1986.

22 Nauer by 1996: 18–19.



einn ig á mynd manna af ö›r um. Er lendu hug tök in identity ogidentification eru ná skyld og l‡sa flessu ferli. Hi› sí› ara vís ar ítvær átt ir, ekki ein ung is til sam söm un ar me› sín um lík um, held ureinnig til fless a› bera kennsl á ein hvern ann an. Sjálfs mynd bygg -ist á flví a› bera kennsl á sjálf an sig, sem ein stak ling og sem hlutaaf hóp, en einnig á flví a› bera kennsl á a›ra. Sá hluti sjálfs semd -ar hug taks ins ver› ur mik il væg ur fleg ar könn u› eru menn ing ar móteins og flau sem ver›a til fleg ar Ís lend ing ar byrja a› skrifa bók -mennt ir á dönsku. Skrif danskra gagn r‡nenda um dansk-ís lensk arbók mennt ir snú ast nær ein göngu um fla› a› bera kennsl á hi› ís -lenska í verk un um og skil greina fla› í and stö›u vi›, e›a sem hli› -stæ›u vi›, hi› danska. Oft ast leita slík kennsl í far veg sta› al mynd -anna (ster íót‡panna) um hinn, flar sem magn a› ar eru upp and -stæ› ur vi› hi› flekkta og ná læga. Sta› al mynd in leit ast vi› a› festaskiln ing inn á hin um fram andi, en vegna fless a› hún al hæf ir og‡kir og er flannig alltaf „vi› bót“ (supplem ent) vi› fla› sem ver› urvit a› e›a sann a›, er hún líka óstö›ug og er fless vegna end ur tek iní sí fellu til fless a› vi› halda mynd inni af til dæm is frum stæ›ubænda lífi á Ís landi e›a e›l is læg um Ís lend inga sagna stíl dansk-ís -lenskra höf unda.23 Hug mynda fræ›i fljó› ern is ins mætti flví skil -greina sem flá sann fær ingu a› mann kyn i› skipt ist í sk‡rt af mark -a› ar fljó› ir og a› af fljó› erni manna, draga álykt an ir um e›li fleirraog hug mynda heim.24 Meg in a› fer› in vi› a› bera kennsl á flessiein kenni, og skilja fljó› ir og ein stak linga í sund ur á flenn an hátt,er sta› al mynd in.

Túlk an ir danskra gagn r‡nenda á dansk-ís lensk um bók mennt -um og hug mynd ir fleirra um Ís land og Ís lend inga byggjast á sta› -al mynd um sem eiga sér langa hef› í danskri menn ing ar sögu.25

Meg in stef in í fless ari hef› eru tengsl Ís lend inga vi› for tí› ina ígegn um forn bók mennt irn ar og tengsl fleirra vi› nátt úr una og flauáhrif sem eld fjöll og ísar eiga a› hafa á lund ar far og hug mynda -

43

23 Um sta› al mynd ir sjá Bhabha 1994: 66.24 Sbr. Smith 1991.25 fiess ar hug mynd ir eiga vit an lega margt sam eig in legt me› ö›r um go› sögn um

og hug mynd um um Ís land og Ís lend inga. Sjá um fletta Sum ar li›a Ís leifs son1996.



heim fljó› ar inn ar. fietta eru jafn framt flætt ir sem Dani skort ir ínú tím an um a› mati margra gagn r‡nenda. fiess vegna „flarfn ast“Dan ir ís lenskra bók mennta.

3. Frá Dr. Rung til Galdra-Lofts

At hygl is vert er a› fylgj ast me› flví hva›a mynd flessi or› ræ›atek ur á sig á fyrstu ára tug um dansk-ís lenskra bók mennta. fia› ernefni lega eng an veg inn sjálf gef i› fleg ar ís lensku höf und arn ir komafyrst fram a› fleir séu tengd ir vi› hi› há nor ræna, frum stæ›a ogvillta, eins og or› i› er a› rit reglu í upp hafi flri›ja ára tug ar ins. fieg -ar Jó hann Sig ur jóns son skrif ar Dr. Rung ári› 1905 bend ir fátt í rit -dóm um til fless a› grund vall ar mun ur sé á hon um og dönsk umstarfs bræ›r um hans og gagn r‡nend ur sáu enga ástæ›u til a› tengjager› leik rits ins e›a inn tak sér stak lega vi› fljó› erni höf und ar ins.26

Raun ar flvert á móti. Í rit dómi Juli us ar Clausen í Berl ingskeTidende er flví hald i› fram a› Jó hann hafi lært mest af yngridönsk um rit höf und um, bæ›i hva› var› ar stíl og efn is tök. A› vísutek ur rit dóm ar inn fram a› óvenju legt sé a› Ís lend ing ur nái svogó› um tök um á dönsku máli, en flrátt fyr ir fla› er Jó hann a› hansmati í engu frá brug› inn dönsk um ungskáld um.

Dr. Rung vakti ekki veru lega at hygli á Jó hanni. Hann skar sigekki nógu mik i› úr hópi ungra rit höf unda til fless a› eft ir hon umværi tek i›. fia› var ekki fyrr en me› frum s‡n ingu Fjalla-Ey vind -ar vor i› 1912 sem Jó hann ná›i veru legri hylli í dönsku leik hús- ogbók mennta lífi. fiar naut hann sér stö›u sinn ar og um fjöll un umfla› verk er skilj an lega tengd ari Ís landi en um fjöll un in um Dr.Rung, flótt fljó› ern i› sé ekki not a› jafn mark visst til a› sk‡raskáld skap Jó hanns og sí› ar var›. Í rit dómi um leik rit i› n‡ út kom -i›, og á›ur en fla› var sett á svi›, seg ir L.C. Niel sen í Politi ken:„Me› stór kost leg ar ey›i merk ur hins ís lenska lands lags sem bak -grunn mót ar höf und ur inn sterk ar svip mynd ir per són anna, líkt ogværu flær skorn ar út í hraun i› sem flær byggja.“27

44

26 fietta ger›u gagn r‡nend ur óhik a› vi› t.d. flau verk Gu› mund ar Kam bans semtelj ast ekki sí› ur al fljó› leg en Dr. Rung, eins og fleg ar hef ur ver i› vik i› a›.

27 Niel sen 1911.



Dóm ur um verk i› birt ist einnig í Berl ingske Tidende flar semJuli us Clausen seg ir ann an flátt verks ins vera me› al fless besta ínor ræn um bók mennt um, eink um fló vegna l‡s ing ar Jó hanns áHöllu og ást henn ar. Clausen ger ir efni verks ins a› um tals efni,sem vissu lega er bæ›i gam alt og ís lenskt, en bæt ir vi›: „Und irgam al dags leik bún ing um leyn ist í raun og veru nú tíma leg, ma› urgæti al veg eins sagt tíma laus, ástrí›a.“28

Hér, líkt og í dóm um um Dr. Rung, er Jó hann met inn á svip -u› um for send um og a›r ir nor ræn ir höf und ar og lit i› á per són urhans út frá hug mynd um um hi› sammann lega e›a -kven lega, semeru nokk u› dæmi ger› ar fyr ir sam tíma sinn, en hinu ís lenskasögu svi›i er l‡st sem ytri bún ingi e›a bak grunni. fieg ar verk i› varfrum s‡nt í Dag mar leik hús inu vor i› 1912 eru flest ir leik dóm ar ar áeinu máli um ágæti fless, nokkr ir hæla flví í há stert, fáir fló eins ogChrist i an Rimest ad sem seg ir í Af ten bla det:

Bo› end ur fagn a› ar er ind is leik list ar inn ar hafa spá› flví a› hi› unga ís -lenska skáld Jon Sig ur jonns son [svo], sé sá n‡i Mess í as sem vi› höf umbe› i› eft ir. Og í hrein skilni sagt: Eft ir svi› setn ingu „Bjærg Ejvind oghans Hustru“ í gær kvöldi freist ast ma› ur til fless a› trúa a› fleir hafi réttfyr ir sér.29

A›r ir leik dóm ar ar ganga skemmra, en fla› er at hygl is vert a› flóttall ir hæli fleir verk inu teng ir eng inn ágæti fless sér stak lega fljó› -erni höf und ar ins. Jó hanni er hrós a› fyr ir sál fræ›i legt inn sæi,30

fyr ir ljó› ræn an kraft og ekki síst fyr ir per sónu sköp un Höllu.31

Í grein sem danska skáld i› Valde mar Rørdam skrif ar umskáld skap Jó hanns í til efni frum s‡n ing ar inn ar ger ir hann eft ir far -andi at huga semd vi› prent a›a ger› Bjærg-Ejvind og hans Hustru:

Ein vit leysa er fló í bók inni. fiar stend ur a› „per sóna Höllu sé mót u› eft -ir sál danskr ar konu“. fia› kem ur mál inu ekki vi›. Fjalla-Ey vind ur erekki l‡s ing eins e›a neins. fia› er dá sam legt ljó› um hæstu tinda manns -

45

28 Clausen 1911a.29 Rimest ad 1912.30 A.A. 1912.31 Dóm ar um frum s‡n ing una birt ust í Ekstra bla det, Politi ken, Berl ingske

Tidende, Vort Land, Nationaltidende, Dag bla det og Køben havn 21.5.1912; íAf ten bla det og Soci alde mokra t en 22.5.1912 og í Jylland spost en 23.5.1912.



hjart ans og d‡pstu læg› ir fless, eitt magn a› asta drama nor rænna bók -mennta.32

Nú var Rørdam bæ›i íhalds sam ur og fljó› ern is sinn a› ur og flessvegna er sér lega merki legt a› sjá hvern ig hann hafn ar öll um fljó› -ern is leg um merki mi› um á verk Jó hanns. Slík grein ing er í al gjörriand stö›u vi› fla› sem sí› ar tí›k a› ist í skrif um um Jó hann Sig ur -jóns son og a›ra dansk-ís lenska höf unda.

Vi› frum s‡n ingu Ønsket e›a Galdra-Lofts ári› 1915, flrem urárum eft ir frum s‡n ingu Bjærg-Ejvind og hans Hustru, er kom i›ann a› hljó› í strokk inn. V.M., leik dóm ari dag bla›s ins Vort Land,rifj ar flá upp vi› tök ur Fjalla-Ey vind ar á eft ir far andi hátt:

fia› verk átti áhrifa mátt sinn eink um a› flakka flví hvern ig fla› brá upphríf andi til finn inga flrungn um mynd um af al fl‡›u líf inu [Fol keli vet] áhinni fjar lægu sögu eyju, en nátt úru henn ar l‡sti höf und ur inn af sér flekk -ingu heima manns ins. fietta var a› sumu leyti óvænt. Fólk sem á›ur virt -ist ekki hafa minnstu hug mynd um a› stæ› ur á Ís landi, lét hríf ast me› ívillt um fögn u›i vegna fless a› fla› stó› and spæn is n‡rri og a› flví er virt -ist leynd ar dóms fullri ver öld, sem stjórn a› var af ástrí› um sem fla› flekktiekki af eig in raun.33

fiessi or› eru í hróp andi ósam ræmi vi› dóma gagn r‡nenda umFjalla-Ey vind eft ir frum s‡n ing una. fiá var a› al á hersl an flvert ámóti lög› á a› verk i› l‡sti hinu sammann lega og hi› sta› bundnaværi ekki a› al at ri›i í túlk un fless. fiannig sag›i ann ar leik dóm ariVort Land, C. Muus mann, um Fjalla-Ey vind a›

[s]terk sta› bund in ein kenni [Lo kalkolorit] lita at ri›i leiks ins, án fless flóa› flau bindi hann ákve›nu land svæ›i. Hi› d‡rs lega hel tek ur menn ina, enfleir halda fló alltaf áfram a› vera mann eskj ur sem a› lok um lúta al mátt -ugri ná› Gu›s.34

46

32 Rørdam 1912. fiessi út tekt Rørd ams á verk um Jó hanns í til efni frum s‡n ing ar -inn ar s‡n ir tölu ver›a vir› ingu fyr ir Jó hanni og vænt ing ar sem til hans eru ger› -ar. Leik dóm ur inn einn er ekki lát inn nægja til a› vekja at hygli á s‡n ing unni. Tilgam ans má benda á um mæli í ís lensku bla›i um Höllu og danska fyr ir myndhenn ar. Í ómerkt um leik dómi í fijó› ólfi 30.12.1911, 197–98, seg ir: „Óskilj an legter a› höf. skuli hafa get a› feng i› af sjer a› vekja nokkurn vafa um fljó› erniHöllu. Hún er al ís lensk, hver bló› dropi ís lensk ur – og skal fla› sagt a› öll umgó› um kon um dönsk um ólöst u› um.“

33 V.M. 1915.34 Muus mann 1912.



fia› er flví engu lík ara en a› eitt hva› breyt ist í fyr ir fram hug mynd -um danskra gagn r‡nenda og vænt ing um fleirra til dansk-ís lenskrabók mennta á milli fless ara tveggja frum s‡n inga á verk um Jó hannsSig ur jóns son ar. Fyr ir flessu eru a› mínu viti bæ›i sögu leg ar ogbók mennta sögu leg ar ástæ› ur. Víkj um fyrst a› hinum sögu legu.Mikl ir um brota tím ar voru í Evr ópu, fyrri heims styrj öld in geis a›iog fljó› ern is hyggju óx mjög fisk ur um hrygg um alla álf una. Kraf -an um sjálfs á kvör› un ar rétt fljó›a og full veldi var› gilt vi› mi› ísam skipt um fljó›a á milli og menn ing ar leg fljó› ern is hyggja, oghug mynda fræ› in um sér kenni fljó›a og e›l is læg an mun millifljó›a, fékk byr und ir bá›a vængi.35 fiá er vert a› hafa í huga a› Ís -lend ing ar standa á fless um tíma í flrefi vi› Dani um fána mál ogfull veldi. fietta vir› ist ekki hafa lát i› bla›a menn á Vort Land al vegósnortna flví a› í palla dómi sem fylg ir leik dómi V.M. um Ønsketseg ir: „Au› vit a› hafa Ís lend ing ar ástæ›u til a› nöldra [gøreVrøvl]. fieir eru sér á báti, fla› sá ma› ur strax af verk inu.“36 Einsog oft ast í palla dóm um af flessu tagi fylg ir mein legt há› í kjöl far -i›. Sér sta›a Ís lend inga og mik il feng leiki menn ing ar fleirra felst íflví a› 18. ald ar Ís lend ing ar Jó hanns eru svo langt á und an sam tímasín um a› fleir tala n‡ tísku Kaup manna hafn ar dönsku! fia› skensmá liggja á milli hluta, en fletta s‡n ir a› sjálf stæ› is kröf ur Ís lend -inga, og vilji fleirra til a› vera sér stök fljó›, hef ur ver i› sett í sam -hengi vi› dansk-ís lensk ar bók mennt ir og fljó› ern is leg sér kennisem gagn r‡nend ur flótt ust finna í fleim.

Bók mennta sögu lega sk‡r ing in er sú a› fleg ar hér er kom i›sögu eru all ir fjór ir höf und arn ir sem hér er fjall a› um or›n ir velflekkt ir í dönsk um bók mennt aheimi og einnig höf›u ver i› gefnarút fl‡› ing ar, m.a. á verk um Ein ars H. Kvar ans og Jóns Trausta.fieg ar höf und un um fjölg a›i var› al geng ara a› tengja flá sam an ágrund velli fljó› ern is ins og reyna a› draga fram sér kenni fleirrasem hóps frem ur en a› fjalla um ein stök verk á al menn ari for send -um.37 Vi› tök ur Ønsket eru eitt besta dæm i› um fla› hversu rá› -

47

35 Sjá t.d. Hobs bawm 1992. 36 Pi ston 1915.37 Bang 1914; Wi ehe 1916.



andi hug mynd ir um fljó› erni ur›u í túlk un og mati á dansk-ís -lensk um bók mennt um. Verk i› var fyrst og fremst les i› sem sögu -legt drama og úr vinnsla á fljó› sög unni um Loft. Og sem fljó› sagaum galdra mann telst fla› mis heppn a›. fia› er of sál fræ›i legt og ofnú tíma legt, eins og Lou is Levy bend ir á í Til sku eren og Sven Langeí Politi ken.38 Hvor ug um fleirra datt í hug a› túlka verk i› sem nú -tíma legt, sál fræ›i legt drama, eins og sí› ari tíma gagn r‡nend ur hafagert og ‡m is legt bend ir til a› Jó hann hef›i kos i› sjálf ur.39

Jó hann vir› ist a› nokkru leyti sjálf ur hafa kom i› sér í flessaa› stö›u. Í upp hafi fer ils síns l‡sti hann flví yfir a› hann vildi sístaf öllu ver›a „Lokaldigt er“.40 Eft ir vel gengni Fjalla-Ey vind arvir› ist hann hafa breytt um stefnu flví a› hann seg ir í vi› tali vi›Politi ken, a› spur› ur um fla› hvort hann muni ekki skrifa leik ritme› ann a› sögu svi› en Ís land: „Jú, en ég er eini Ís lend ing ur innsem hef feng i› verk svi› sett á dönsku svi›i, og flar er nóg efni eft -ir handa mér.“41 Al bert Gnudtz mann seg ir í grein um leik rit Jó -hanns a› í Fjalla-Ey vindi og Bónd an um á Hrauni hafi Jó hannfund i› sjálf an sig.42 En sú full yr› ing bygg ir á fleirri túlk un a›verk in séu fljó› legs e›l is, og kannski kost a›i vel gengni fless araverka á fleim for send um Jó hann tæki fær i› til a› ver›a tek inn al -var lega sem nú tíma leg ur höf und ur á dönsku. Í skrif um gagn -r‡nenda, eink um um Ønsket, er hon um mark a› ur bás sem ís -lensk um höf undi fyrst og fremst. Svip u› ör lög hlutu land ar hansGunn ar Gunn ars son og Gu› mund ur Kamb an.

4. Saga Borg a rætt ar inn ar

Fyrsta skáld saga Gunn ars Gunn ars son ar, Borgslægtens Hi stor ie,kom út í fjór um bind um á ár un um 1912–14 og afl a›i höf undi sín -um óhemju vin sælda og fjár hags legr ar vel gengni. Vi› tök ur fless -

48

38 Levy 1915; Lange 1915. Sjá einnig svar Jó hanns vi› grein Levys: Jó hann Sig ur -jóns son 1915.

39 Sjá um fletta: Jón Vi› ar Jóns son 1980 og Dag n‡ju Krist jáns dótt ur 1985.40 Homo 1912.41 Politi ken 1913.42 Gnudtz mann 1912.



ar ar skáld sögu, sér stak lega flri›ja bind is ins, me› al gagn r‡nendavoru einnig mjög gó› ar og túlk an ir gagn r‡nenda á Sögu Borg a -rætt ar inn ar áttu eft ir a› hafa áhrif á skiln ing manna á seinni verk -um Gunn ars og ann arra dansk-ís lenskra höf unda.

Vi› brög› in vi› fyrstu bók Gunn ars á dönsku, ljó›a safn inuDigte sem út kom ári› 1911, voru held ur lág stemmd. Í Berl ingskeTidende skrif ar Juli us Clausen um bók ina ásamt ljó›a bók Jónas arGu› laugs son ar Sange fra Nordhavet og bók um flriggja norskraskálda. Dóm ur inn er stutt ur og gagn or› ur. Gunn ar hef ur ekki ná›tök um á dönsku ljó› máli, hann of metn ast fleg ar hann reyn ir a›skrifa sonn ett ur á máli sem hann hef ur ekki fullt vald á og ni› ur -sta› an er á flá lei› a› „margt ungt fólk geti skrif a› fullt eins gó›ljó› og [Gunn ar] Gunn ars son“.43 Bók Jónas ar fær betri dóm, eink -um vegna fless a› hon um hef ur tek ist bet ur a› temja sér dansktljó› mál.

Stuttu seinna l‡sti Gunn ar flví í dönsk um blö› um hvern igsögu efni Borg a rætt ar inn ar rann upp fyr ir hon um. Í grein í Bog -vennen ári› 1912, flar sem hann er kynnt ur til sög unn ar ásamtJóni Trausta, ger ir Gunn ar svo fellda grein fyr ir kveikj unni a›Sögu Borg a rætt ar inn ar:

Fyr ir tveim ur til flrem ur árum, fleg ar ég var a› byrja a› átta mig á sjálf -um mér og var far inn a› kynn ast líf inu og mann eskj un um, eft ir flauórei›u kenndu i›uköst sem „líf i› úti í heimi“ haf›i vak i› í sál minni oghugs un, minnt ist ég skyndi lega Ís lands á n‡ – ég greindi lands lag, mann -eskj ur, reynslu og ör lög fólks sem ég flekkti í æsku – og nú birt ist flettamér í n‡ju, fjar lægu og fram andi ljósi. Augu mín opn u› ust fyr ir flví a›fla› sem mér í æsku haf›i fund ist hvers dags legt fólk var einmitt óvenju -lega – og oft sér kenni lega fag urt, og upp götv a›i a› hinn grái hvers dag ur,hi› lit lausa líf sem ég haf›i hald i› fla› sér stak lega fætt og dæmt til, er flvímeira fram andi en nokkrum ö›r um, flökk sé land inu sjálfu, Ís landi, hinuhar› gera, bros andi landi. 44

Gunn ar slær flarna tón sem dansk ir gagn r‡nend ur áttu eft ir a›nota óspart vi› túlk un skáld verka hans og ann arra dansk-ís lenskrahöf unda.

49

43 Clausen 1911b.44 Gunn ar Gunn ars son 1912.



fia› sem Gunn ar l‡s ir hér er fla› sem sí› ar hef ur ver i› kenntvi› „tví s‡ni“, en fla› ein kenn ir stö›u höf unda sem skrifa á ö›rumáli en mó› ur mál inu og taka sér flannig stö›u á mörk um tveggjamenn ing ar heima, me› út s‡ni til beggja átta.45 Sjálf skip u› út leg›Gunn ars í Dan mörku gef ur hon um a› eig in mati ein staka s‡n á Ís -land, hann hef ur flekk ingu og skiln ing á ís lensk um a› stæ› um semekki eru gef in nema inn fædd um, en um lei› hef ur hann ö›l ast fjar -læg› á fless ar a› stæ› ur sem ger ir hann gagnó lík an fleim höf und -um sem skrifa á ís lensku og ala ald ur sinn á Ís landi.

Í rit dóm um um fletta fyrsta prósa verk Gunn ars á dönskukoma strax í ljós nokk ur stef sem gagn r‡nend ur taka hver upp eft -ir ö›r um. fia› sem er mest áber andi, eink um um fyrstu tvær sög -urn ar í bálkn um, Orm ar Ørlygs son og Den danske Frue paa Hof,er krafa um a› sög ur Gunn ars séu fyrst og fremst upp l‡sandi, lyk -il or› i› í mörg um dómanna er „Skildr ing“ e›a l‡s ing. Gildi verk -anna er a› al lega fólg i› í l‡s ingu á ís lensk um a› stæ› um, menn ing -ar leg um og fé lags leg um. Slík l‡s ing vir› ist, a.m.k. a› mati sumragagn r‡nenda, vera nægi legt mark mi› fyr ir Gunn ar. fiannig seg ir ínafn laus um rit dómi í Rand ers Dag blad:

Hinn ungi ís lenski rit höf und ur, Gunn ar Gunn ars son, sem hing a› til hef -ur ver i› flekkt ur sem ljó› skáld, reyn ir í fless ari bók fyr ir sér sem skáld -sagna höf und ur. Til raun in heppn ast ekki alls kost ar. Bók in hefst á brei›rifljó› ar l‡s ingu [Fol ke skildr ing] frá Ís landi sem vir› ist trú ver› ug og bygg›á flekk ingu og er fless vegna áhuga ver›. Hef›i öll bók in ver i› skrif u› ísama anda hef›i hún, ein ung is vegna fless ara l‡s inga, ver i› mjög áhuga -ver›.46

Gall inn á fyrsta bindi Sögu Borg a rætt ar inn ar er a› mati rit dóm ar -ans sá a› Gunn ar hætt ir sér me› sögu per sónu sína til Dan merk urog flar fat ast hon um flug i›, enda hl‡t ur nú tím inn a› vera hon umfram andi sem Ís lend ingi: „Ef Hr. Gunn ars son vill ekki halda sigvi› ljó› list ina, flar sem hann er nokk urs megn ug ur, ætti hann a›minnsta kosti a› halda sig vi› ís lensk ar a› stæ› ur sem hann flekk -

50

45 Sjá um tví s‡ni af flessu tagi Rún ar Helga Vign is son 1995; einnig Rushdie 1991;Bhabha 1994.

46 Rand ers Dag blad 1912.



ir og ekki búa til nú tíma líf [konstru ere moder ne Liv], sem hannhef ur ekki enn flá ö›l ast skiln ing á.“47 And stæ› urn ar eru sk‡r ar,Ís land til heyr ir for tí› inni, Dan mörk nú tím an um. Á me› an Gunn -ar l‡s ir lífi Orm ars í hinu hef› bundna bænda sam fé lagi á Ís landihef ur hann fast land und ir fót um. fieg ar Gunn ar l‡s ir nú tíma legulífi hl‡t ur fla› aft ur á móti a› ver›a falskt e›a til bú i›.

Upp l‡s ing ar kraf an kem ur einnig sterkt fram í dóm um um Dendanske Frue paa Hof; t. d. seg ir Frejlif Ol sen í Ekstra bla det: „Semskáld saga er „Den danske Frue paa Hof“ ekki mik ils vir›i, en semmenn ing ar sögu leg l‡s ing er hún frá bær.“ Eitt hvert besta dæm i›um flessa kröfu kem ur úr rit dómi um Den danske Frue paa Hof íNor djyllands Soci alde mokra t en. Rit dóm ar inn, sem skrif ar und irnafn inu Fans an, hrós ar Gunn ari eink um fyr ir l‡s ing una á flvíhvern ig danska frú in kynn ist Ís landi og Ís lend ing um:

Í ein semd sinni sam ein ast hún Ís landi og Ís lend ing um, og í dag legri um -gengni sinni vi› gömlu kon una Kötu tekst henni a› skilja fljó› ar sér kenni[nationa lej endommelig heder] Ís lend ing anna, og hún hrífst af hjá trú fleirra.[…] Ætti ma› ur a› óska ein hvers um fram tí› ina væri fla› a› höf und ur -inn yki hlut sinna ágætu nátt úru mynda ásamt per sónu l‡s ing un um.48

Upp l‡s ing ar gildi Sögu Borg a rætt ar inn ar er ótví rætt og a› matisumra gagn r‡nenda veg ur fla› upp á móti fag ur fræ›i leg um göll -um henn ar sem skáld sögu. Í fless um dómi er hins veg ar nokk u›ann a› uppi á ten ingn um. fia› sem vant ar á til a› Gunn ar geti skrif -a› enn betra verk en Den danske Frue paa Hof eru ekki betri töká list rænu formi skáld sög unn ar, held ur fyllri l‡s ing á ís lensk uma› stæ› um. fia› er eins og Gunn ar sé ekki tek inn al var lega semskáld sagna höf und ur, tví s‡ni hans sé ekki vi› ur kennt sem skap -andi n‡ s‡n. Hann er sett ur í hlut verk fræ› ar ans og sög ur hanslesn ar sem hrein fljó› hátta- og land fræ›i l‡s ing. Sta›a Gunn arslík ist í mörgu stö›u ann arra út laga höf unda, fleir eru ekki metn ir áeig in for send um held ur sem dæmi um e›li heima lands síns ogfljó› ar. fietta hef ur ein kennt vi› tök ur verka sem íbú ar fyrr um n‡ -lendna Breta skrifa á ensku, fleim er hrós a› fyr ir a› vera ein stak -

51

47 Rand ers Dag blad 1912.48 Fans an 1913.



lega „áströlsk“, „ind versk“ e›a „vest ur-indísk“ – fáum myndihins veg ar detta í hug a› telja skáld sögu fla› helst til tekna hve„ensk“ e›a „fl‡sk“ hún væri.49

Eft ir flví sem verk um dansk-ís lenskra höf unda fjölg ar og út -brei›sla fleirra vex ver› ur flessi e›l is hyggja um fljó› erni æ meiraáber andi. Höf und ar ein kenni Gunn ars eru i›u lega sk‡r› út fráfljó› erni hans, hvort sem fla› er til lofs e›a lasts. Einn slík ur dóm -ur birt ist í bla› inu Vort Land í nóv em ber 1914. Höf und ur inn erOlaf Bang og hann ein set ur sér a› af hjúpa fyrri dóma um verkGunn ars Gunn ars son ar og Jó hanns Sig ur jóns son ar. Hann tel urflau ein hæf og a› flau sk‡li sér á bak vi› um fjöll un ar efn i›, sem séávallt fla› sama, svoköll u› „stór brot in mann leg ör lög í mik il feng -legri nátt úru“ flar sem sá sterkasti sigri a› lok um. Bang seg ir Danieiga a› standa á hærra menn ing ar stigi en svo a› fleir hríf ist af jafnfrum stæ›ri list:

fiví er fla› frem ur ni› ur drep andi a› heyra fagn a› ar læt in vegna hinn arfull komnu and stæ›u: vegna barna legra hugs ana, ein feldn ings legra til finn -inga, stórra, stórra or›a og tungu máls án mál til finn ing ar. fia› fl‡› ir ekk -ert a› segja: Já, en svona eru mann eskj ur og nátt úra flarna upp frá [á Ís -landi]! fiá ligg ur svar i› í aug um uppi: svo barna leg ar og óflró a› ar mann -eskj ur hafa ekk ert fram a› færa. fia› er ekki skort ur á átök um sem skap -ar stór kost lega ein falda list, fla› er alls ekki aft ur hvarf i› sem end ur n‡j ar.Og jafn stór kost legri nátt úru ver› ur a› l‡sa me› ótrú lega ög u›u oghömdu ímynd un ar afli til a› hún ver›i ekki – leik tjöld.50

Dóm ur Bangs er sjald gæft and óf gegn fleirri fljó› ern is legu mæli -stiku sem beitt er á dansk-ís lensk ar bók mennt ir. Hann slær hver-gi af fag ur fræ›i leg um kröf um vegna fljó› ern is Gunn ars, en a›ö›ru leyti hef ur hann ekk ert n‡tt fram a› færa í túlk un sinni.Hann lít ur á sög ur Gunn ars sem Ís lands mynd, rétt eins og fleirsem hæla fleim, en neit ar flví a› sú mynd hafi sér stakt gildi fyr irdanska les end ur og fljó› ern is sjálfs mynd fleirra. Í flví ligg urágrein ing ur hans vi› a›ra gagn r‡nend ur. A›r ir gagn r‡nend ur enBang sjá fátt ann a› en glans mynd af Ís landi og óbrotna nor rænahef› í verk um Gunn ars Gunn ars son ar. Arne Møller, sem fyrr var

52

49 Sbr. Rushdie 1991: 67.50 Bang 1914.



minnst á, skrif ar t. d. mjög lof sam leg an dóm um flri›ja bindi SöguBorg a rætt ar inn ar, Gæst den enøjede. fiar eru bæ›i kost ir og gall arrakt ir til fljó› ern is Gunn ars, raun ar flannig a› merki leg mót sögnver› ur í l‡s ing unni á ís lensku e›li sög unn ar. Møller seg ir fyrst a›Gunn ar væri nátt úr lega ekki Ís lend ing ur ef hann s‡ndi ekki ö›ruhvoru veik leika fyr ir „lang dregn um vanga velt um [lange Ref leksi -oner]“.51 En fless ar mála leng ing ar bæt ir Gunn ar upp me› ein lægriog ein feldn ings legri tján ingu! Einn af meg in kost um bók ar inn artel ur Møller vera flá ást ar sögu ungs son ar Gests sem ofin er inn ífrá sögn ina:

Hve barns leg [nai ve] eru flau ekki í ást sinni! Lík ust börn um og ung -menn um í bænda sög um Björn sons. Skyldi skáld skap ur nokk urs ann arsnor ræns lands geta hrært hjörtun me› jafn barns legri list? En fla› teksthinni ungu ís lensku róm an tík sem geng ur líkt og barn eft ir brúnhengiflugs ins án fless a› svima.52

Barns leg ást ung menn anna ver› ur um lei› barns leg list, Gunn ar erhér sam sama› ur per són um sín um líkt og hann sé ófær um ann a›en a› end ur spegla beint hi› ís lenska e›li sitt og fleirra. fiessi túlk -un ver› ur æ al geng ari eft ir flví sem lí› ur á tíma bil dansk-ís lenskrabók mennta. Skáld verk in eru ekki les in sem l‡s ing á lund ar fari ogsér ein kenn um Ís lend inga, held ur bein lín is sem dæmi um fla›.Höf und arn ir eru flá ekki leng ur í hlut verki fræ› ar ans, held ur erufleir sam grón ir per són um sín um sem dæmi um „Ís lend ing inn“ ogsér kenni hans. fieg ar svo langt er geng i› má tala um mann fræ›i -leg an lest ur á skáld verk um e›a jafn vel „mann fræ›i villu“, flar semskáld skap ar texti er fyrst og fremst les inn eins og eft ir mynd frum -stæ›s sam fé lags frem ur en list ræn fram setn ing sem bygg ir á bók -mennta leg um hef› um og list brög› um.53

53

51 Møller 1914: 65.52 Møller 1914: 65.53 Sbr. Gates 1984: 5. Rétt er a› gera grein ar mun á slík um lestri og túlk un bók -

mennta út frá kenn ing um mann fræ› inn ar flar sem lit i› er á texta sem e.k. skáld -lega vett vangs l‡s ingu. Sbr. Gísla Páls son 1993. Grund vall ar mun ur inn er sá a› íslíkri túlk un er lit i› á skáld verk sem sk‡rslu flar sem vandi mi›l un ar og fram -setn ing ar er inn bygg› ur í text ann. Í fleirri mann fræ›i villu sem hér er l‡st er lit -i› á text ann sem af rit af hinu frum stæ›a sam fé lagi og í besta falli hrá efni í slíkask‡rslu.



Mik il vægi Sögu Borg a rætt ar inn ar í sögu dansk-ís lenskra bók -mennta og túlk un ar fleirra í Dan mörku ver› ur vart of met i›.Gunn ar Gunn ars son kynn ir sjálf ur sög una sem l‡s ingu á Ís landi,landi og fljó›. Per són ur sög unn ar eru dæmi ger› ar í fleim skiln ingia› flær féllu vel a› hug mynd um um Ís lend inga sem upp runa legafljó›, frum stæ›a en göf uga, menn ing ar fljó› í mi› alda sam fé lagisem bjó yfir óhamd ari ástrí› um en íbú ar hinn ar flötu Dan merk urflekktu til. Segja má a› gagn r‡nend ur hafi tek i› Gunn ar á or› inu.Á grund velli sög unn ar ver›a til sta› al mynd ir sem sí› an ganga aft -ur sem túlk un ar lykl ar a› seinni verk um Gunn ars og ö›r um verk -um dansk-ís lenskra höf unda. Eins og drep i› var á hér a› fram anbúa sta› al mynd ir yfir fleirri flver sögn a› flær breyt ast lít i› semekk ert, samt flarf a› end ur taka flær í sí fellu til a› flær glati ekkikrafti sín um. fia› er end ur tekn ing af flessu tagi sem mót ar vi› tökunæstu verka Gunn ars Gunn ars son ar. fiótt hann breytti sjálf ur umstefnu á rót tæk an hátt er túlk un verka hans föst í fleim mót um semsam ræ›a hans og danskra gagn r‡nenda steypti me› Sögu Borg a r -ætt ar inn ar.

5. Kreppu sög ur og leik rit Kam bans

Næstu verk Gunn ars Gunn ars son ar eft ir Sögu Borg a rætt ar inn areru flær sög ur sem í ís lenskri bók mennta sögu hafa ver i› nefnd ar„kreppu sög ur“.54 fietta eru skáld sög urn ar Livets Strand (1915),Varg i Veum (1916) og Salige er de En foldige (1920). Á sama tíma -bili eru frum s‡nd flrjú verka Gu› mund ar Kam bans og fla› fjór›akem ur út í bók ar formi. Tvö af verk um Kam bans eiga fla› sam eig -in legt me› sög um Gunn ars a› flar er vik i› frá fleirri átt haga l‡s -ingu sem ein kenn ir fyrstu verk fleirra og dansk ir gagn r‡nend urhættu seint a› lofa. A› stæ› ur ís lensku höf und anna og Ís lend ingaí Dan mörku á fless um tíma taka líka breyt ing um. Á árum fyrriheims styrj ald ar fær ist bæ›i fjör og harka í sjálf stæ› is bar áttu Ís -lend inga og samn inga ís lenskra og danskra stjórn mála manna umfána mál og stjórn skip an.55

54

54 Matth í as Vi› ar Sæ munds son 1982: 7 o.v.55 Sjá Sundbøl 1978.



Kreppu sög ur Gunn ars spruttu a› sögn hans sjálfs af flví gild -is hruni sem fylgdi fyrri heims styrj öld inni og fleirri til vist ar kreppusem hún kall a›i yfir hann, eins og fleiri mennta menn og rit höf -unda.56 fiessi til vist ar vandi er fla› sem ís lensk ir gagn r‡nend urhafa oft ast staldr a› vi› í lestri sín um á kreppu sög um Gunn ars. Ífyrstu var höf und ur inn út hróp a› ur fyr ir böl s‡ni og nei kvæ›a, er -lenda líf ss‡n sem illa ætti vi› ís lenskt lund ar far,57 en á seinni árumtelj ast fless ar sög ur Gunn ars til hans bestu verka fyr ir l‡s ingufleirra á til vist ar glímu nú tíma manns ins.58 Í Dan mörku voru flæraft ur á móti lesn ar sem Ís lands l‡s ing ar fleg ar flær komu út. Og núber svo vi› a› tónn inn har›n ar hjá sum um gagn r‡nend um. Póli -tík fer a› skipta meira máli enda Ís land og sta›a fless or› i› a› vi› -kvæmu deilu máli.

fietta átti ekki ein ung is vi› verk Gunn ars. Strax vi› frum s‡n -ingu Höddu Pöddu eft ir Gu› mund Kamb an í Kon ung lega leik -hús inu í nóv em ber 1914 lei› ir Kai Fri is-Møller, gagn r‡n andiPoliti ken, hug ann a› póli tísk um tengsl um land anna:

Á sí› ustu árum hef ur mynd ast bók mennta leg sam sta›a milli Ís lands ogDan merk ur sem er engu lík ara en bæti upp smáá grein ing á stjórn mála -svi› inu og færi hin um ungu bló› lausu dönsku bók mennt um ferska ogmik il væga bló› gjöf.59

Dansk-ís lensk ar bók mennt ir eiga flannig flátt í a› vi› halda menn -ing ar tengsl um land anna, flótt eitt hva› kunni a› rakna upp af fleimpóli tísku. Ári seinna, fleg ar Dan ir hafa feng i› n‡ja stjórn ar skrá ogÍs lend ing ar fána, eru tengsl land anna aft ur á dag skrá í rit dóm um.fiá er fyrsta kreppu saga Gunn ars, Livets Strand, kom in út ogme› al gagn r‡nenda er J.K. Jen sen sem skrif ar í Ribe Stift stidende,eitt mál gagna Ven stre: „Mér vir› ist bók in vera gott fram lag til a›auka skiln ing á flví hva› Ís lend ing ar vilja í raun og veru me› bar -áttu sinni fyr ir fullu sjálf stæ›i.“60 Í mál gagni sós í alde mókrata á

55

56 Sjá t.d. Gunn ar Gunn ars son 1945; Matth í as Vi› ar Sæ munds son 1982.57 Sjá t.d. Jón Helga son 1916.58 Matth í as Vi› ar Sæ munds son 1982.59 Fri is-Møller 1914.60 Jen sen 1915.



Fjóni er sam ú› in me› mál sta› Ís lend inga meiri, eins og raun in varí stjórn mál um flessa tíma:61

Og dansk ir les end ur munu lesa flessa skáld sögu af áhuga, ekki a› einsvegna fleirra frá bæru l‡s inga [á nátt úru Ís lands og sam fé lagi] sem flar era› finna, held ur vegna fless a› sag an – án fless a› reka ann an áró› ur enflann sem felst í l‡s ing un um – af hjúp ar a› dansk ir kaup menn hafa ekkialltaf kom i› rétt og hei› ar lega fram vi› íbúa Ís lands.62

Fyrstu vi› tök ur Strand ar inn ar eru full kom in and stæ›a vi› flátúlk un sem or› i› hef ur ofan á í ís lenskri bók mennta sögu. Gagn -r‡nend ur eru a› vísu sam mála um a› sag an ver›i til fyr ir ytriáreiti og erf i› ar til vist ar a› stæ› ur, en fla› er ekki Evr ópa á helj ar -flröm sem er nær tæk asta sk‡r ing in, held ur sem fyrr: Ís land. fian-nig segir í Af ten post en:

Menn munu ár ang urs laust leita a› hinu ljósa og frjáls lega, hinu létta oggla› lega í fless ari skáld sögu sem er vax in út úr flyngsla leg um, sorg leg umog erf i› um nátt úru skil yr› um sögu eyj unn ar uppi [Sagaøen der oppe] íNor› ur haf inu. Skil yr› um sem setja mark sitt á mann eskj ur sem lifa lífisínu langt frá hin um stóra heimi. Samt sem á›ur er fletta bók sem ma› urles af áhuga og frá sögn in meit l ast í minni manns.63

Næsta skáld saga Gunn ars er í sama anda og Strönd in. Varg iVeum l‡s ir Úlfi Ljóts syni, klofn um manni og stefnu laus um, semhl‡t ur a› far ast. Um hverfi sög unn ar er Reykja vík sam tím ans ognú er ekki a› undra a› rit dóm ar ar fjalli um póli tík. Gunn ar l‡s irís lensku stjórn mála lífi af miklu mis kunn ar leysi og ein hverj ir flótt -ust a› sjálf sög›u flekkja fyr ir mynd irn ar. fió flarf ekki a› ef ast uma› Gunn ar ætl a›i l‡s ingu sinni al menn ara gildi, eins og t. d. rit -dóm ari Ring sted Fol ketidende bend ir á fleg ar hann seg ir um l‡s -ingu Gunn ars á stjórn mála mönn um: „Hann flekk ir flá greini lega áÍs landi. En fleg ar hann l‡s ir fleim flarna upp frá fáum vi› á til finn -ing una a› hann sé ekki al veg ókunn ug ur fleim hérna ni› ur frá.“64

En um haust i› 1916 fleg ar bók in kom út haf›i ‡m is legt gerst í Ís -

56

61 Dansk ir sós í alde mókrat ar voru fleg ar á reyndi til bún ir a› ganga flokka lengsttil móts vi› kröf ur Ís lend inga; sjá Sundbøl 1978: 80.

62 E-t. 1915.63 S. H. 1915.64 C. 1917.



lands póli tík inni. Í flví ljósi ver› ur a› lesa fla› sem í fyrstu vir› isthróp andi van flekk ing fleg ar rit dóm ari í Vejle Amts Avis seg ir a›sag an ger ist í „enskri n‡ lendu sem nefn ist Ís land“.65 fietta er ekkiprent villa held ur eitr a› skot sem sk‡rist af flví a› sum ar i› 1916ger›u Ís lend ing ar versl un ar samn ing vi› Breta án sam rá›s vi›Dani og fla› hef ur rit dóm ara á mál gagni hægri flokks ins í Vejleaug ljós lega mis lík a›, flótt hann láti Gunn ar ekki gjalda fless.66

Fleiri at bur› ir sem snerta dönsk ut an rík is mál á fless um tímahafa áhrif á dóma um Varg i Veum. fiannig nefn ir einn rit dóm aria› ekki sé seinna vænna fyr ir Dani a› fara a› kynn ast fleim hjá -lend um og n‡ lend um sem eft ir eru, enda hafi kom i› í ljós fleg arn‡ lend ur Dana í Vest ur-Ind í um voru seld ar a› fæst ir Dan ir hafiflekkt nokk u› til fleirra e›a íbúa fleirra.67 Í Ski ve Fol keblad, semvar eitt af mál gögn um rík is stjórn ar flokks Radikale Ven stre, erfletta meira a› segja or› a› á svo rétt an hátt a› flrjósk ustu sjálf -stæ› is hetj ur ís lensk ar hef›u lát i› sér fla› lynda: „Hing a› til höf -um vi› lát i› okk ur bræ›ra fljó› okk ar á Ís landi og n‡ lend ur okk -ar alltof litlu var›a.“68 Hér er ger› ur grein ar mun ur á n‡ lend um ogÍs landi eins og ávallt var krafa Ís lend inga.

Eins og gef ur a› skilja er mun ur á vi› brög› um fleirra gagn -r‡nenda sem túlka sögu Gunn ars póli tískt eft ir flokk slit. Sem fyrrs‡na sós í alde mókrat ar sér stö›u og flar me› sjálf stæ› is kröf um Ís -lend inga mest an skiln ing, ásamt mál gögn um Radikale Ven stre ogsum um mál gögn um Ven stre. Í hægri blö› un um kve› ur vi› ann anog har› ari tón. fiannig dreg ur rit dóm ari Fyns Stift stidende, sem varme› öfl ugri hægri blö› um, eft ir far andi álykt un af lestri bók ar inn ar:

Aft ur á móti gef ur bók in sk‡ra mynd af aumk un ar ver›u stjórn mála -ástandi. Mis mun ur inn á stór um lönd um og smá um spegl ast í op in beru lífidverg sam fé lags ins og ma› ur sann fær ist um a› fless ara 80.000 mann eskjaá fjar lægri kletta eyju bi›u grimmi leg ör lög sem full valda rík is.69

57

65 N.M. 1916. 66 Vit neskju mína um ein stök dönsk dag blö› og póli tíska stefnu fleirra hef ég úr:

Søll inge og Thom sen 1988–1991.67 C. 1917. 68 R. 1916.69 Fyns Stift stidende 1916.



Eft ir flví sem kröf ur Ís lend inga um sjálf stæ›i og at hafn ir fleirra íut an rík is mál um ver›a rót tæk ari ver›a gagn r‡nend ur póli tísk ariog óflol fleirra vex. fietta er eink um bund i› vi› hægri blö› in. fia›ver› ur flví svo lít i› skemmti leg ur sko› ana mun ur í vi› tök um áverk um Gunn ars í fyrri heims styrj öld. Sós í alde mókrat arn ir, semstuddu kröf ur Ís lend inga og voru jafn vel rei›u bún ir til a› gangalengra en rík is stjórn in, leggja of urá herslu á sér e›li Ís lend inga ogfljó› ar ein kenni sem skíni í gegn um skáld skap fleirra, en rit dóm ar -ar hægri bla› anna, sem voru mest ir fljó› ern is sinn ar í dönsk umstjórn mál um á fless um tíma, gera allt til a› draga úr mik il vægi Ís -lands í verk um Gunn ars og menn ing ar legu sjálf stæ›i ís lenskrabók mennta. fietta er sagt bók staf lega í rit dómi sem birt ist umVarg i Veum í Vort Land í upp hafi árs 1917:

Og fleg ar kem ur a› bók mennt un um vilja ís lensk ir a› skiln a› ar sinn ar [deseparatiske Is lænd ere] vænt an lega vera út af fyr ir sig. fiess vegna hl‡t ur a›vera held ur lei› in legt fyr ir flá a› svo mik ill hæfi leika ma› ur sem Gunn arGunn ars son er skuli hafa fest ræt ur í borg inni vi› Eyr ar sund.70

Vanga velt ur um fljó› erni Gunn ars Gunn ars son ar og ann arradansk-ís lenskra rit höf unda eru al geng ar í rit dóm um og annarrium fjöll un um verk fleirra. fietta er fló eitt af fáum dæm um um a›Dan ir eigni sér flá á jafn af ger andi hátt – og a› fla› hlakki í fleimaf flví til efni.

Póli tísk skot af flví tagi sem hér hafa ver i› rak in eru nær ein -skor› u› vi› árin 1916–1918, kannski af e›li leg um ástæ› um. fieg -ar Gunn ar Gunn ars son gef ur út næstu skáld sög ur sín ar sér fleirrahvergi sta›. fiá minnk ar líka aft ur mun ur inn á vi› horf um rit dóm -ara eft ir flokk slit og fla› sem eft ir stend ur er upp hafn ing hins ís -lenska. fia› reynd ist ekki erfitt a› finna Ís lend ingse›li› í næstuskáld sögu Gunn ars, Edbrødre, enda er hún sögu leg skáld saga umland nám Ís lands. Um rit un henn ar seg ir Otto Gel sted í bók sinnium Gunn ar: „E›lilegt er a› hann hafi fund i› flörf til fless a› beinahæfi leik um sín um í átt a› sög unni. Ann ars væri hann ekki raun -veru leg ur Ís lend ing ur.“71

58

70 V.M. 1917.71 Gel sted 1926: 34.



Hi› sama gild ir um leik rit Kam bans, Kongegli men, sem s‡ntvar í Kon ung lega leik hús inu haust i› 1920. Í dóm um um frum s‡n -ing una ein blíndu gagn r‡nend ur á hi› ís lenska í verk inu. fia› flarfef til vill ekki a› koma á óvart. Ekk ert verka dansk-ís lensku höf -und anna geng ur eins langt í a› nota flær hug mynd ir um Ís landsem gagn r‡nend ur gripu jafn an til og á stund um mætti halda a›fla› væri skop stæl ing fless ara sömu hug mynda,72 e›a jafn vel til -raun til a› skrifa í anda fleirra. Verk i› var enda svo yf ir gengi legta› áhorf end ur hlógu á dramat ísk ustu augna blik un um.73 fió hrósagagn r‡nend ur verk inu, enda standi eitt eft ir fleg ar búi› er a› flysjaaf flví gall ana: „Det egent lig is lands ke.“74

Kon ungs glím an er æsku verk og flest ir rit dóm ara rekja gall anaí per sónu sköp un til fless, en fló má finna a›r ar sk‡r ing ar. Leik -dóm ari Kristeligt Dag blad kemst svo a› or›i:

Höf und ur inn n‡t ur fless a› leika á strengi sterk ustu til finn inga, eink umhjá kon unni. Okk ur flat lend is bú un um vir› ast öll flessi til finn inga á töknokk u› fram andi. A› al kven hetj an, Hekla, lík ist eld fjall inu sem hún heit -ir eft ir. Og verk i› í heild er kannski sann ari l‡s ing á ís lensk um per són umen dönsk um.75

Nú stend ur Kongegli men nokk u› vel til höggs ins. Verk i› ‡kirmjög fljó› ar ein kenni og sér kenni leg heit Ís lend inga. fia› kem urkannski meira á óvart a› lesa dóma um Salige er de En foldige frá1920 og leik rit Kam bans Vi Mordere frá sama ári. Í upp hafi varvitn a› í rit dóm Oscars Geis mars um Salige er de En foldige ogleik dóm Soci alde mokra tens um Vi Mordere. Af nógu er a› takaí svip u› um anda. fiannig má lesa í Af ten post en a› Páll Ein ars son,ill menn i› í Sæl ir eru ein fald ir, ní hilisti af svart s‡n ustu ger› semer snú inn heim eft ir ára tuga nám og störf í Kaup manna höfn, sé„[e]fahyggju ma› ur, af sér stakri ís lenskri ger› [en Skepti ker af entypisk is landsk Art]“.76 Ann ar rit dóm ari tel ur ein s‡nt a› eflækn ir inn Grím ur El li›a grím ur, a› al per sóna sög unn ar, væri

59

72 Helga Kress 1970: 5073 Sbr. t.d. W. 1920; Lange 1920; H.L. 1920a; Fal ken fleth 1920; Gulm an 1920.74 Levin 1920.75 C. 1920. 76 Af ten post en 1920.



dansk ur myndi sál rænt skip brot hans ver›a ósann fær andi, enbæt ir vi›:Mik ill fjöldi ís lenskra skáld verka hef ur gert manni ljóst a› manns sál in flarupp frá er steypt í ann a› mót en hin danska, hún er sterk ari, spennt ari ogflar af lei› andi einnig brot gjarn ari, og ma› ur tek ur l‡s ingu skálds insgilda.77

Hér er skáld saga Gunn ars or› in a› heim ild um sér kenni ís lenskslund ar fars, sér ein kenni per sóna hans og til vist ar glíma fleirra erufyrst og fremst tján ing fless sem er sér ís lenskt og veita les and an uminn s‡n í fla› sem er ö›ru vísi en hann. fiess um lestri á skáld verk -um fylg ir óhjá kvæmi lega nokk ur hug mynda fræ›i leg ur far ang ur.Ís land er sam heiti yfir har› neskju lega nátt úru, glæsta for tí›, inn -gróna bók mennta hef›, sem er hvort tveggja í senn glæsi leg ogfrum stæ›, og ekki síst fyr ir sam eig in lega nor ræna for tí›. Allt flettamá finna í rit dóm um ólíkra bla›a, ólíkra gagn r‡nenda sem í ö›r -um mál um gátu ver i› á önd ver› um mei›i. Vi› horf in birt ast í sinnihrein ustu mynd í mál gögn um íhaldssamra fé laga og stofn ana semlíta á einn e›a ann an hátt á sig sem ver›i menn ing ar arfs og hef› ar.fietta á vi› um blö› eins og Højskolebla det, blö› K.F.U.M. og K,Dansk Ungdom og Tidens Kvind er sem gef i› var út af DanskeKvind ers Nationale For en ing. Í flví sí› ast nefnda stend ur í dómium Salige er de En foldige:En ann ars er stíll Gunn ars Gunn ars son ar einmitt mjög sér kenni leg ur flarsem hann ein kenn ist af nátt úru and hverf um sagna eyj unn ar, ís og eldi –nístandi efi hjúp a› ur dul rænu slöri […] en fram ar öllu ö›ru vitn ar flessibók um flökt andi efa og óró leika sam tím ans, um sókn ætt ar inn ar eft ir a›kasta af sér byr› um nú tíma menn ing ar inn ar og snúa aft ur til hreinni ognátt úru legri lífs s‡n ar.78

fietta er lang mik il væg asta hlut verk dansk-ís lenskra höf unda á ár -un um sem fara í hönd. fieir eru a› mati flestra rit dómara hand haf -ar hins hreina og upp runa lega, hins líf ræna sam fé lags sem Dan irhafa ver i› rænd ir, verk fleirra eru móteit ur gegn nú tíma og firr -ingu vegna fless a› fleir standa í sér stöku sam bandi vi› for tí› inaog geta veitt les end um sín um hlut deild í henni.

60

77 H.L. 1920b.78 C.M. 1920.



6. Loka or›

Á fyrsta ára tugn um sem Ís lend ing ar reyna fyr ir sér sem höf und ará dönsku er or› ræ› an um e›li og ein kenni hins ís lenska, eins oghún birt ist í vi› tök um dansk-ís lenskra bók mennta, a› mót ast ogstyrkj ast, flótt ‡ms ar innri og ytri a› stæ› ur lei›i um ræ› una í a›r -ar átt ir á tíma bili. Á árum fyrri heims styrj ald ar, fleg ar tek ist var áum full veldi og fána mál, ur›u sér kenni ís lensks fljó› ern is ekkieins áber andi vi› mi› fyr ir túlk un dansk-ís lenskra skáld verka.fietta sést best hjá fleim sem voru and snún ir kröf um Ís lend inga.En hvort sem menn fjalla um dansk-ís lensk ar bók mennt ir af sam -ú› me› kröf um Ís lend inga e›a ekki er alltaf áber andi a› fyrst ogfremst er lit i› á verk in sem vitn is bur› um Ís land og Ís lend inga.Eins og oft vill ver›a me› minni hluta bók mennt ir eru flær lesn arsem tján ing á hlut skipti hóps og lest ur inn er leynt e›a ljóst (fljó› -ern is) póli tísk ur. Af flessu lei› ir a› flær eru ekki lesn ar sem sjálf -stæ› skáld verk e›a, eins og al gengt var í Dan mörku á fless umtíma, sem inn legg í um ræ›u um gildi og fag ur fræ›i.

Um fletta er dæmi Jó hanns Sig ur jóns son ar aug ljós ast ogkannski sorg leg ast. Í upp hafi fer ils ins hef ur sú or› ræ›a sem hér erl‡st ekki mót ast, a.m.k. benda vi› tök ur Fjalla-Ey vind ar til fless.Strax og Ønsket er frum s‡nd ári› 1915 hef ur fletta breyst og af -lei› ing in er sú a› leik rit i›, sem er nú tíma leg ast af verk um Jó hannsog fla› sem best hef ur sta› ist tím ans tönn á Ís landi, er af greitt semsvi› setn ing á fljó› sögu e›a í besta falli sem Fástus ar drama og flaraf lei› andi vitn is bur› ur um fla› a› Ís land „ligg ur langt frá Dan -mörku og flar me› frá annarri evr ópskri menn ingu“.79

Nú væri au› vit a› flægi legt a› geta álykta› sem svo a› hér búia› baki gam al dags n‡ lendu stefna og mann vonska og a› Dan ir hafialdrei haft hunds vit á Ís landi e›a Ís lend ing um flrátt fyr ir sex aldasam bú›. En mál i› er ekki svona ein falt. Veg ur dansk-ís lenskrabók mennta hef›i aldrei or› i› jafnmik ill og raun ber vitni nemavegna fless ar ar or› ræ›u og hug mynd anna a› baki henni. Í dönskubók mennta kerfi var flörf – e›a a. m. k. rúm – fyr ir verk sem hægt

61

79 A.A. 1915.



var a› túlka ná kvæm lega á flenn an hátt. Verk sem s‡ndu Dön umhi› fram and lega, sem samt var kunn ug legt vegna fless a› fla› var íviss um skiln ingi fleirra eig i›. Sam band i› vi› for tí› ina, sem dansk-ís lensk ir höf und ar eru ger› ir ábyrg ir fyr ir, er í túlk un danskragagn r‡nenda sam band vi› nor ræna – og flar me› danska – for tí›.Í fleirri sam ræ›u um fljó› erni sem fram fór á bók mennta sí› umdanskra bla›a á fyrstu tveim ur ára tug um ald ar inn ar haf›i Ís landflví tví flætt hlut verk. fia› var fram and legt og brá upp and stæ›uhins danska, flannig a› fla› var› einnig sk‡r ara. Hin ís lenskaharka breg› ur birtu á danska m‡kt, ís lensk al vara og flungsinnil‡s ir upp danska írón íu. En um lei› mátti finna ákve›na sam semdí fless um verk um. Hlut verki dansk-ís lenskra bók mennta, og flessÍs lands sem flar birt ist, mætti flví l‡sa sem eins kon ar nei kvæ›risjálfs mynd (count er-identity) flar sem ein fljó› spegl ar sig nei kvættí ímynd ann arr ar, skerp ir s‡n ina á sjálfa sig me› flví a› bera kennslá fla› sem er fram andi.80

fiessi kennsl fara fram á for send um fljó› ern is hyggju, flaubyggja á fleirri yf ir fljó› legu hug mynd a› fljó› ir skil grein ist fyrstog fremst hver af annarri. fiess vegna má líka líta á sta›l a›a ímyndÍs lend ings ins í dönsk um bók mennta skrif um flessa tíma sem vitn -is bur› um fla› a› Dan ir, e›a a.m.k. dansk ir mennta menn, hafi far -i› a› beita mælistiku fljó› ern is ins vi› mat og túlk un skáld verka ámark viss ari hátt en á›ur. fiannig ur›u ís lensk ir rit höf und ar semskrif u›u á dönsku til fless a› Dan ir fóru í aukn um mæli a› líta svoá a› Ís lend ing ar væru sér stök fljó› me› al fljó›a.

Grunn ur inn a› fless ari grein var lag› ur í M.A.-rit ger› minni vi› Há skólaári› 1998. Sú rann sókn var styrkt af Rann sókn ar náms sjó›i. Mest af flvísem hér seg ir um Jó hann Sig ur jóns son og öll um fjöll un um Gunn arGunn ars son og um verk Gu› mund ar Kam bans bygg ir á rann sókn umsem unn i› var a› haust i› 1999 me› styrk úr Vís inda sjó›i. Rit stjór umSkírn is flakka ég gagn r‡n inn og vekj andi yf ir lest ur.

62

80 Um nei kvæ› ar sjálfs mynd ir af flessu tagi sjá: Ran um 1986.



Heim ilda skráA. A. 1912. „Dag mart eatret.“ Ekstra bla det 22.5.1912.A. A. 1915. „Dag mart eatret. Ønsket.“ Ekstra bla det 23.1.1915.Af ten post en. 1920. „Salige er de en foldige.“ 14.10.1920.And er son, Bene d ict. 1991. Imagined Comm unities. Ref lect ions on the Orig in and

Spr ead of Nationa l ism. End ur sko› u› útg. Frum útg. 1983. Lund ún um/NewYork.

Árni Ib sen. 1996. „Ís lensk leik rit un frá upp l‡s ingu til full veld is.“ Ís lensk bók -mennta saga III. Rit stj. Hall dór Gu› munds son. Reykja vík: 587–649.

Ást rá› ur Ey steins son. 1988. „Fyrsta nú tíma skáldsag an og módern ism inn. Loks inshva›?“ Skírn ir, 162. ár (haust): 273–316.

Ást rá› ur Ey steins son. 1989. „Á tali. Til varn ar mál efna legri gagn r‡ni.“ Tíma ritMáls og menn ing ar 3/50: 267–82.

Bang, Oluf. 1914 „Is landsk Litt erat ur.“ Vort Land 7.11.1914.Bhabha, Homi K. 1994. The Location of Cult ure. Lundúnum.Bru hn Jen sen, Klaus (rit stj.). 1997. Dansk medi ehi stor ie 2. [Út gáfu sta› ar ekki get i›].Bö›v ar Gu› munds son. 1992. „Smám sam an fenn ir í spor in. Sta›a Gunn ars Gunn -

ars son ar í dönsk um bók mennt um.“ Les bók Morg un bla›s ins 21.12.1992.C. 1920. „Kunst. „Kongegli men“.“ Kristeligt Dag blad 2.9.1920. C. 1917. „Is lænd inge.“ Ring sted Fol ketidende 5.1.1917. C. E. 1920. „Dag mart eatret. Vi Mordere.“ Soci alde mokra t en 3.3.1920. C. M. 1920. „Gunnar Gunnarsson: Sælige er de Enfoldige.“ Tidens Kvind er

18.12.1920.Clausen, Juli us (J. C.). 1905. „Dramatisk Litt erat ur.“ Berl ingske Tidende Af ten-

a v is 23.11.1905. Clausen, Juli us (J. C.). 1911a. „Dramatisk Litt erat ur.“ Berl ingske Tidende

31.10.1911. Clausen, Juli us (J. C.). 1911b. „Vers af danske, is lands ke og nor ske For fatt ere.“

Berl ingske Tidende 13.12.1911.Dag n‡ Krist jáns dótt ir. 1985. „Loft ur á hinu leik svi› inu.“ Tíma rit Máls og menn -

ing ar 3/46: 287–307.Dansk Fol ketidende. 1912. „Gunn ar Gunn ars son: Orm arr Ørlygs son.“ Dansk

Fol ketidende 25.11.1912.E-t. 1915. „Gunn ar Gunn ars son: Livets Strand.“ Fyns Soci alde mokra t en 6.11.1915.Fal ken fleth, Haagen (H. F.). 1920. „Det kgl. Tea t er. „Kongegli men“.“ National -

tidende 2.9.1920. Fans an. 1913. „Gunn ar Gunn ars son: „Den danske Frue paa Hof.“ Nor djyllands

Soci alde mokra t en 3.4.1913. Foucault, Michel. 1991. „Skip an or› ræ› unn ar.“ Spor í bók mennta fræ›i 20. ald ar.

Frá Shklov skíj til Foucault. fi‡›. Gunn ar Har› ar son. Rit stj. Gar› ar Bald vins -son o.fl. Reykja vík.

Fri is-Møller, Kai. 1914. „Nyt is landsk Drama.“ Politi ken 4.5.1914. Fyns Stift stidende. 1916. „Gunn ar Gunn ars son: Varg i Veum.“ Fyns Stift stidende

15.12.1916. Gates, jr., Henry Lou is. 1984. „Crit icism in the Jungle.“ Black Litera t ure and

Liter ary The ory. Rit stj. Henry Lou is Gates, jr. New York/Lund ún um: 1–24.

63skírnir „jøklens storm …“


Geis m ar, Osc ar. 1920. „Gunn ar Gunn ars son: Salige er de en foldige.“ Sorø AmtsTidende 22.10.1920.

Gel sted, Otto. 1926. Gunn ar Gunn ars son. Kaup manna höfn.Gísli Páls son. 1993. „Hi› ís lamska bók mennta fé lag. Mann fræ›i und ir Jökli.“

Skírn ir, 167. ár (vor): 96–113.Gnudtzm an, Al bert. 1912. „En Is landsk Dramati ker.“ Masken Nr. 28. 2 árg.:

217–18.Gulm an, Christ i an (Chr. G.). 1920. „Det kgl. Tea t er.“ Berl ingske Tidende

2.9.1920.Gunn ar Gunn ars son. 1912. „Af Borgslægtens Hi stor ie.“ Bogvennen ágúst 1912:

10. Gunn ar Gunn ars son. 1945. „Eft ir máli.“ Strönd in. Reykja vík.H.L. 1920a. „Kongegli men.“ Køben havn 2.9.1920.H.L. 1920b. „Salige er de en foldige.“ Køben havn 3.10.1920.Hall dór Gu› munds son. 1987. „Loks ins, loks ins.“ Vef ar inn mikli og upp haf ís -

lenskra nú tíma bók mennta. Reykja vík.Hall dór Gu› munds son. 1989. „Or› in og ef inn. Til varn ar bók mennta sögu.“

Tíma rit Máls og menn ing ar 2/50: 191–204.Harbs mai er, Mich ael. 1986. „Dan mark: Nation, Kult ur og Køn.“ Stof skifte 13:

47–73.Heim ir Páls son. 1978. Straum ar og stefn ur í ís lensk um bók mennt um frá 1550.

Reykja vík.Heim ir Páls son. 1982. Straum ar og stefn ur í ís lensk um bók mennt um frá 1550. 2.

út gáfa end ur sko› u› og breytt. Reykja vík.Heim ir Páls son. 1998. Sög ur, ljó› og líf. Ís lensk ar bók mennt ir á tutt ug ustu öld.

Reykja vík.Helga Kress. 1970. Gu› mund ur Kamb an. Æsku verk og ádeil ur. Stu dia Is land ica

29. Reykja vík.Hobs bawm, Eric. 1992. Nations and Nationa l ism since 1780. Programme, Myth,

Rea lity. 2. útg. Frum útg. 1980. Cambridge.Homo. 1912. „Hos Skjalden fra Sagaøen [vi› tal vi› Jó hann Sig ur jóns son].“ Vort

Land 21.5.1912.Jen sen, J.K. 1915. „Livets Strand.“ Ribe Amt stidende 1.12.1915. Jó hann Hauks son. 1999. Kyn flátta hyggja. Reykja vík.Jó hann Sig ur jóns son. 1915. „En Op for dr ing til For fatt eren Lou is Levy.“ Politi ken

6.3.1915.Jón Helga son [bisk up] (J. H.). 1916. „Livets Strand.“ Skírn ir, 90. ár: 312–15.Jón Yngvi Jó hanns son. 1998. Á ís lensk um bún ingi. Um dansk-ís lensk ar bók mennt -

ir og vi› tök ur fleirra. Rit ger› til M.A.-prófs í ís lensk um bók mennt um. Há -skóla Ís lands.

Jón Yngvi Jó hanns son. 2000. „Scand in av i an Ori ental ism. The Recept ion of Dan -ish-Iceland ic Litera t ure 1905–50.“ Nor disk litt erat ur og menta litet. Rit stj.Mal an Marn ers dótt ir og Jens Cra mer. fiórshöfn: 254–61.

Jón Vi› ar Jóns son. 1980. „Loft ur á leik svi› inu. Galdra-Loft ur Jó hanns Sig ur jóns -son ar á ís lensku leik svi›i.“ Skírn ir, 154. ár: 24–76.

Kristinn E. Andrésson. 1949. Íslenzkar nútímabókmenntir 1918–1948. Reykjvík.Lange, Sven (S. L.). 1915. „Ønsket.“ Politi ken 22.1.1915. Lange, Sven (S. L.). 1920. „Teatrene.“ Politi ken 2.9.1920.

64 jón yngvi jóhannsson skírnir


Levin, Poul. 1920. „Tea t er Dag bog.“ Til sku eren okt. 1920.Levy, Lou is. 1915. „Tea t er Dag bog.“ Til sku eren mars 1915.Lund, Niels D. 1999. Mellem Folk og fag folk. Den litt era t urfaglige litt erat ur og

fol keoplysn ingen i Dan mark ca. 1895–1960. Ph.d. af hand ling (ópr.). Institutfor Nor disk Filologi. Køben havns Uni versitet.

Lund green-Niel sen, Flemm ing. 1992. „Grund tvig og Dansk hed.“ DanskIdentitets hi stor ie 3. Rit stj. Ole Feld bæk. Kaup manna höfn.

Matth í as Vi› ar Sæ munds son. 1982. Mynd nú tíma manns ins. Um til vist ar leg vi› -horf í sög um Gunn ars Gunn ars son ar. Stu dia Is land ica 41. Reykja vík.

Matth í as Vi› ar Sæ munds son. 1990. „Á a›ra hli› öskr a›i dau› inn. Brjál æ› i› hló áhina.“ Tíma rit Máls og menn ing ar 1/51: 25–35.

Matth í as Vi› ar Sæ munds son. 1996. „Sagna ger› frá fljó› há tí› til full veld is.“ Ís lenskbók mennta saga III. Rit stj. Hall dór Gu› munds son. Reykja vík: 767–882.

Muus mann, C. (C. M.). 1912. „Dag mart eatret: Bjærg-Ey vind og hans Hustru.“Vort Land 21.5.1912.

Møller, Arne. 1914. „Gæst den enøjede og Sol run og hendes Bejlere.“ Nor disk Tid -skrift I: 64–66.

Møller, Arne. 1917. „Gunn ar Gunn ars son: Varg i Veum.“ Højskolebla det10.5.1917.

N. M. 1916. „Gunn ar Gunn ars son. Varg i Veum.“ Vejle Amts Avis 24.12.1916. Nauer by, Tom. 1996. No Nation is an Is land. Langu age, Cult ure and National

Identity in the Faroe Is lands. Ár ós um.Niel sen, L. C. 1911. „Nyt Sku espil.“ Politi ken 11.12.1911. Ol sen, Frejlif (F. O.). 1913. „Gunn ar Gunn ars son.“ Ekstra bla det 22.3.1913.Pi ston. 1915. „I Park ettet.“ Vort Land 23.1.1915.Politi ken. 1913. „Jo hann Sig ur jons son.“ Politi ken 2.5.1913.Pryd, Per [Andreas Vinding]. 1906. „Vore yngste For fatt ere.“ Politi ken

29.11.1906.R. 1916 . „Varg i Veum.“ Ski ve Fol keblad 21.12.1916.Rand ers Dag blad. 1912. „Gunn ar Gunn ars son: Orm arr Ørlygs son.“ Rand ers

Dag blad 7.12.1912.Ran um, Or est. 1986. „Count er Identities of Western Europe an Nations in the

Ear ly Modern Per iod: Def ini tions and Points of Depart ure.“ Concepts ofNational Identity. An Interdisciplin ary Di alogue. Rit stj. Pet er Boern er.Baden-Baden: 63–78.

Ren an, Ernest. 1947. „Qu’est-ce qu’une nation? Con férence faite en Sor bonne, le11 mars 1882.“ œuvr es complètes de Ernest Ren an. 1. bindi. Rit stj. Hen ri ettePsic hari. Par ís: 887–906.

Rimest ad, Christ i an (C. R). 1912. „„Bjærg-Ey vind og hans Hustru“ paa Dag mar -t eatret.“ Af ten bla det 22.5.1912.

Rushdie, Salm an. 1991. Imagin ary Homelands. Essa ys and Crit icism 1981–1991.Lund ún um.

Rún ar Helgi Vign is son. 1995. „S‡nt í tvo heim ana – flreif a› á tví s‡n um höf und -um.“ Tíma rit Máls og menn ing ar 3/56: 88–103.

Rørdam, Valde mar. 1912. „En is landsk Digt er.“ Køben havn 21.5.1912. S. H. 1915. „Livets Strand. Af Gunn ar Gunn ars son.“ Af ten post en 23.11.1915. Said, Ed ward W. 1995. Ori ental ism. Western Concept ions of the Ori ent. 2. útg.

Frum útg. 1978. Lund ún um et.al.

65skírnir „jøklens storm …“


Silja A› al steins dótt ir. 1993. Bók af bók. Bók mennta saga og s‡n is bók frá1550–1918. Reykja vík.

Smith, Ant hony D. 1991. National Identity. Lund ún um et.al.Soff ía Au› ur Birg is dótt ir. 1999. „Bók mennta saga, fl‡› ing ar og sjálfs fl‡› ing ar.

Hug lei› ing ar um stö›u Gunn ars Gunn ars son ar í ís lenskri bók mennta sögu.“And vari. N‡r flokk ur XLI. 124. ár: 128–40.

Stef án Ein ars son. 1961. Ís lensk bók mennta saga 874–1960. Reykja vík.Sum ar li›i Ís leifs son. 1996. Ís land fram andi land. Reykja vík.Sundbøl, Per. 1978. Dansk Is lands politik 1913–18. Ó› ins vé um.Søll inge, Jette D. og Niels Thom sen. 1988–1991. De danske aviser 1634–1989

I–III. Ó› ins vé um.V. M. 1915. „Dag mart eatret. Ønsket.“ Vort Land 23.1.1915. V. M. 1917. „En is landsk Rom an.“ Vort Land 1.1.1917.W. 1920. „Det kgl. Tea t er i Aftes.“ Soci alde mokra t en 2.9.1920.Wi ehe, Hol ger. 1916. „En is landsk bog.“ Til sku eren nóv em ber 1916. fijó› ólf ur.

1911. „Leik hús i›.“ fijó› ólf ur 30.12.1911: 197–98.

Sum mary

The art icle deals with the recept ion of Dan ish-Iceland ic litera t ure, i.e. litera t urewritt en in Dan ish by Iceland ic aut hors in the ye ars 1905–1920. It is argu ed thatrevi ews and art icles about this litera t ure reveal a discour se about Iceland and theIceland ic people ba sed on assumptions about Iceland as an org an ic soci etyremoved from modern ali enation and the Iceland ers as a primiti ve but noble peo-ple with a speci al conn ect ion to its hi story, cult ure and nat ure.

This discour se takes form during the first ten ye ars of the per iod and be ars wit -ness to an incr e asing impact of nationa l ism on the evalu ation and inter preta tion ofliter ary works am ong Dan ish crit ics and in tellect u als. The emp has is on the nation-al aspect of litera t ure coincides with Iceland’s struggle for independence whichalso in flu ences the recept ion of Dan ish-Iceland ic litera t ure. Liter ary discussionssur round ing Dan ish-Iceland ic litera t ure thus became a plat form for ideas onIceland ic nationa lity and national identity in Den mark and were sub sequent lyused as a refer ence point for the def ini tion of Dan ish national identity.

66 jón yngvi jóhannsson skírnir


„jøklens storm svalede den kulturtrætte danmarks pande.“ um fyrstu við tökur dansk-ís...

Documents