2

πύξνο Πεηξίηεο

Ζ έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo θαη ην λενειιεληθό ζέαηξν

Όςεηο ηεο λενηεξηθόηεηαο

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή

θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

Σν ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ Διιάδα είλαη αθόκε

αδηεξεύλεην Όπσο ζεκεηώλεη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ laquoελώ δηαζέηνπκε βνεζήκαηα

βηβιηνγξαθίαο κεηαθξάζεσλ θαη ζρνιίσλ ελ κέξεη θαη παξαζηαζηνγξαθία ην ζέκα

ησλ ldquoεπηδξάζεσλrdquo θπξίσο ηνπ Beckett θαη ηνπ Ionesco απαηηεί αθόκα

εκπεξηζηαησκέλεο κειέηεοraquo1 θαζώο πξώηα απrsquo όια ην βηβιίν ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ

Το ζέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπσο ν ίδηνο ν ζπγγξαθέαο ζεκεηώλεη επζύο εμ αξρήο

laquoαζρνιείηαη κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ζύγρξνλνπ ζεάηξνπ δειαδή κε ην είδνο ησλ έξγσλ

πνπ ζπλδένληαη κε ηα νλόκαηα ηνπ άκνπει Μπέθεηη ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν ηνπ

Αξηνύξ Αληάκνβ ηνπ Εαλ Εελέ θαη πνιιώλ άιισλ πξσηνπνξηαθώλ ζπγγξαθέσλ

ηόζν ζηε Γαιιία Βξεηηαλία Ηηαιία Ηζπαλία Γεξκαλία ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο

όζν θη αιινύraquo2 όκσο όρη θαη ζηελ Διιάδα ε νπνία βξηζθόηαλ βέβαηα κέρξη

πξόηηλνο ζην πεξηζώξην ηνπ επξσπατθνύ ζεαηξηθνύ γίγλεζζαη ndash ελώ θαη ζήκεξα

αθόκε είλαη ζπδεηήζηκν εάλ βξίζθεηαη ζηελ πεξηθέξεηα απηνύ

Σα παξαπάλσ θελά πξνζπάζεζε θαη πξνζπαζεί λα θαιύςεη ν ππνθαηλόκελνο κε

ηε δηδαθηνξηθή ηνπ δηαηξηβή Αθνύ ζπλελλνήζεθε πξνθνξηθά κε ηελ ηξηκειή

πκβνπιεπηηθή ηνπ Δπηηξνπή θαη πξνζδηόξηζε ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο ηελ

πξόζιεςε ησλ νπνίσλ ζα δηεξεπλνύζε νη νπνίνη είλαη από ηνπο πην

αληηπξνζσπεπηηθνύο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ (νη γαιιόθσλνη Δπγέληνο

Ηνλέζθν Αξηνύξ Αληάκνβ Εαλ Εελέ θαη Φεξλάλην Αξξακπάι θαη ν γαιιόθσλνο

αιιά θαη αγγιόθσλνο άκνπει Μπέθεη) μεθίλεζε ηελ έξεπλά ηνπ κε ηε

ζπγθέληξσζε θαη δηεξεύλεζε ηεο ππάξρνπζαο βηβιηνγξαθίαο Ζ έξεπλα εζηηάζηεθε

1 Β Πνύρλεξ Η πρόζιευε ηες γαιιηθής δρακαηοσργίας ζηο λεοειιεληθό ζέαηρο (17ος-20ός

αηώλας) Μηα πρώηε ζθαηρηθή προζέγγηζε Αζήλα Διιεληθά Γξάκκαηα 1999 ζ 156

2 Μ Έζζιηλ Το ζέαηρο ηοσ παραιόγοσ κηθξ Μάγηα Λπκπεξνπνύινπ Αζήλα - Γηάλληλα

Γσδώλε 1996 ζ 9

3

ηόζν ζηηο ειιεληθέο κεηαθξάζεηο ζεαηξηθώλ θαη ινηπώλ έξγσλ ησλ αλσηέξσ

ζπγγξαθέσλ όζν θαη ζηα κειεηήκαηα άιισλ ζπγγξαθέσλ (μελόγισζζα

κεηαθξαζκέλα ζηελ ειιεληθή ή πξσηόηππα ειιεληθά) γύξσ από ην έξγν ησλ

ζπγγξαθέσλ απηώλ ή θαη γεληθόηεξα ην Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ ή όπσο άιισο

νλνκάδεηαη ην ζπγθεθξηκέλν ξεύκα ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία3

Ζ βηβιηνγξαθηθή απηή δηεξεύλεζε θαηαθαλώο έδεημε ηε ζύγρπζε πνπ ππήξρε

θαη εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη αθόκε θαη ζήκεξα ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

θαζώο όρη κόλν ην κέζν ζεαηξηθό θνηλό αιιά θαη άλζξσπνη ηνπ ζεάηξνπ ή θαη

γεληθόηεξα πλεπκαηηθνί άλζξσπνη εμαθνινπζνύλ λα ζπγρένπλ ην παξάινγν κε ηελ

έλλνηα ηεο απνπζίαο ινγηθήο (ν νξζόο όξνο ζα ήηαλ laquoάινγνraquo) ή κε ην ππέξινγν

Πξόθεηηαη γηα έλα θνκβηθήο ζεκαζίαο ζέκα πνπ δηέπεη θάζε πξνζέγγηζε ηνπ

ζεαηξηθνύ απηνύ ξεύκαηνο ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθό θαη πνπ ππεξβαίλεη ζε

ζεκαζία ηηο όπνηεο θαιιηηερληθέο αλεζπρίεο όζνλ αθνξά ζηηο παξαζηάζεηο ησλ

έξγσλ θαζώο πξόθεηηαη γηα έλα ξεύκα κε βαζύ θηινζνθηθό ππόβαζξν Αξθεί εδώ λα

επηζεκάλνπκε πσο κηα από ηηο αηηίεο ηεο ζύγρπζεο πνπ επηθξαηεί είλαη όηη κε ηνλ

όξν laquoπαξάινγνraquo κεηαθξάδεηαη πνιιέο θνξέο ζηελ ειιεληθή όρη κόλν ν αγγιηθόο

όξνο laquoabsurdraquo αιιά θη ν επίζεο αγγιηθόο όξνο laquoirrationalraquo όπσο ζηελ πεξίπησζε

ηεο ειιεληθήο έθδνζεο ηνπ έξγνπ Οη Έιιελες θαη ηο παράιογο ηνπ E R Dodds ζε

κεηάθξαζε Γηώξγε Γηαηξνκαλσιάθε αλ θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ν

κεηαθξαζηήο πεξηγξάθεη ζηελ εηζαγσγή ηνπ κεηαθξαζηηθνύ ηνπ πνλήκαηνο ζαθώο

ην πξόβιεκα4

Ωζηόζν όπσο ζεκεηώλεη θαη ε Χαξά Μπαθνληθόια ην παξάινγν (αγγιηζηί

όπσο είπακε absurd θαη γαιιηζηί absurde) δηαθέξεη από ην εμώινγν (αγγιηζηί όπσο

είπακε irrational θαη γαιιηζηί irrationnel) laquoθαηά ην όηη πξνθαιεί ηε λόεζε κε ηξόπν

ζθαλδαιώδε αθνύ πξνθύπηεη εθεί όπνπ θάζε λόεκα απόιιπηαη Αληίζεηα ην

εμώινγν μεθεύγεη από ηελ επηθξάηεηα ηεο λόεζεο ρσξίο όκσο θαη λα ηελ

αληηκάρεηαη αθνύ δηαζέηεη έλα ldquoλόεκαrdquo (έζησ θαη ιαλζάλνλ θαη εμσδηαλνεηηθό) Σν

παξάινγν αλνίγεη έλα παξάζπξν πξνο ην κεδέλ ην ηίπνηε ηελ θαζνιηθή απαμία ηνπ

3 ηελ πξν ηεο έθδνζεο ηεο ειιεληθήο κεηάθξαζεο ηεο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Το ζέαηρο

ηοσ παραιόγοσ ρξεζηκνπνηνύληαλ δηάθνξνη όξνη ε ρξήζε ησλ νπνίσλ εμαζζέλεζε ή θαη ζηακάηεζε

κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ όξνπ πνπ εηζεγήζεθε ν ζπγθεθξηκέλνο κειεηεηήο

4 E R Dodds Οη Έιιελες θαη ηο παράιογο κηθξ - εηζαγσγή Γηώξγεο Γηαηξνκαλσιάθεο

δεύηεξε έθδνζε αλαζεσξεκέλε Αζήλα Μ Καξδακίηζα 1996 ζζ 9-12

4

ζύκπαληνο Σν εμώινγν αλνίγεη έλα παξάζπξν πξνο ην κπζηήξην πξνο όηη

μεπεξλάεη ηηο δηαλνεηηθέο δπλαηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ ρσξίο λα αθπξώλεη ηε ζρέζε

ηνπ κε ηνλ θόζκνraquo5

Ζ δηαθνξά βέβαηα κεηαμύ ηνπ παξαιόγνπ θαη ηνπ laquoάινγνπraquo εμαθνινπζεί επίζεο

λα πθίζηαηαη θαζώο ην παξάινγν δελ ηαπηίδεηαη κε απηό πνπ θνηλώο αιιά θαη

θαηαρξεζηηθώο νλνκάδεηαη laquoπαξαινγηζκόοraquo ndash ή αθόκε πην άζηνρα laquoηξέιιαraquo ndash

δεκηνπξγώληαο θαη ζπληεξώληαο έλα βαξύ θνηλσληθό ζηίγκα ζε κηα εηδηθή νκάδα

αηόκσλ πνπ πάζρεη ςπρηθά κε ζπλέπεηα θαη λα κεηνλεθηεί θνηλσληθά γεγνλόο πνπ

αλ κε ηη άιιν νδεγεί ζε πεξαηηέξσ επηδείλσζε ηεο ςπρηθήο πάζεζεο ζπληειώληαο

ζηε δεκηνπξγία θαη ηελ αλαπαξαγσγή ελόο θαύινπ θύθινπ Ο άλζξσπνο ζηελ

επηθξάηεηα ηνπ παξαιόγνπ βηώλεη ηελ έιιεηςε λνήκαηνο θη ειπίδαο ρσξίο σζηόζν

απηό λα ζεκαίλεη απαξαηηήησο όηη δελ αλαδεηεί έζησ θαη απεγλσζκέλα ην λόεκα

θαη ηελ ειπίδα πνιιέο θνξέο βέβαηα πξνζθεύγνληαο ζηελ Καθή Πίζηε ήηνη

ππνθξηλόκελνο ζηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνπο άιινπο όηη laquoηα πξάγκαηα δελ ζα κπνξνύζαλ

λα είλαη δηαθνξεηηθά ndash όηη είκαζηε ππνρξεσκέλνη λα αθνινπζνύκε ηνλ ηξόπν δσήο

πνπ αθνινπζνύκε θη όηη δελ ζα κπνξνύζακε λα δξαπεηεύζνπκε απrsquo απηόλ αθόκε θη

αλ ην επηζπκνύζακεraquo6 θαη απνθεύγνληαο κε ηνλ ηξόπν απηό ηελ εηιηθξηλή θαη ρσξίο

θηηαζίδηα αληηκεηώπηζε ηεο πξαγκαηηθόηεηαο δειαδή ηνπ Μεδελόο θαζώο θαη ηεο

ζπλεπαγόκελεο αίζζεζεο ηεο laquoλαπηίαοraquo (laquoπνπ είλαη ην ζέκα θαη ν ηίηινο ηνπ πξώηνπ

κπζηζηνξήκαηνο ηνπ Sartreraquo)7 αιιά θαη ην ειάρηζην αληίηηκν ηεο νπζηαζηηθήο

γλώζεο ηεο αιήζεηαο αθνύ όπσο ππνζηήξημε θαη ν Νίηζε ζηε Θέιεζε ηες δύλακες

laquoθάζε θαηάθηεζε ηεο γλώζεο προθύπηεη απrsquo ην ζάξξνο απrsquo ηε ζθιεξόηεηα απέλαληη

ζηνλ εαπηό καο απrsquo ηελ ηηκηόηεηα απέλαληη ζηνλ εαπηό καοraquo8

Αθrsquo ελόο ινηπόλ ππάξρεη ή θαη θαιιηεξγείηαη κηα ζύγρπζε ζηνλ πλεπκαηηθό

θόζκν όζνλ αθνξά ζηελ αλαινγηθή παξνπζία ηνπ παξαιόγνπ ζην κνληέξλν ζέαηξν

ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία ηνπ ππέξινγνπ θπξίσο ζηνηρείνπ ζηνλ πνιηηηζκό ησλ

5 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό αηώλα

Αζήλα Μ Καξδακίηζα 1997 ζ 167

6 M Warnock The philosophy of Sartre London Hutchinson University Library 1965 ζ 53

7 Ar P Hinchliffe Το Παράιογο κηθξ Διέλε Μνζρνλά [Ζ Γιώζζα ηεο Κξηηηθήο 3] Αζήλα

Δξκήο 21988 ζ 43

8 J Delhomme (επηκ) Νίηζε κηθξ Φσηεηλή Πξεβεδνύξνπ [Φηινζνθία] Αζήλα Πιέζξνλ

31994 ζ 154

5

αξραίσλ Διιήλσλ κε απνηέιεζκα λα ππνζηεξίδεηαη αλαθξηβώο θαη ζα ιέγακε

άζηνρα όηη laquoην παξάινγν ελππάξρεη ζηε ινγνηερλία θαη ζην ζέαηξν από ηε γέλλεζή

ηνποraquo9 θαη λα παξαβιέπεηαη ην γεγνλόο πσο laquoδελ είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ

παξαιόγνπrdquo ελώ αληίζεηα είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ ιόγνπrdquo ηνπ

ινγηθνύraquo10 Αθrsquo εηέξνπ ε έθθξαζε laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo έρεη γίλεη ηνπ ζπξκνύ

ζην επξύ θαη θαηά ζπλέπεηα ακύεην ζεαηξηθό ή θαη ηειενπηηθό θνηλό θαη ζπλεπώο

ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα θαηά θόξνλ κε κηα έλλνηα σζηόζν πνπ δείρλεη όρη απιώο

κία παξεξκελεία ηνπ ελ ιόγσ όξνπ ζύκθσλα θαη κε ηα πξνεγνπκέλσο ιερζέληα

δεδνκέλα αιιά θαη κηα πιήξε θαη εμόθζιακε παξαλόεζε ηνπ πξαγκαηηθνύ ηνπ

λνήκαηνο ηνπιάρηζηνλ όζνλ αθνξά ζηελ ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ

Δπνκέλσο ζπρλά αιιά θαη θαηαρξεζηηθά ραξαθηεξίδνληαη σο laquoζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπraquo είηε ππεξθπζηθά θαη κεηαθπζηθά θαηλόκελα είηε αθόκε πην ζπρλά

θαζεκεξηλέο ηζηνξίεο ρσξίο laquoινγηθήraquo ελώ ζα έπξεπε ίζσο λα ραξαθηεξηζηνύλ

αληίζηνηρα σο ζέαηξν ηνπ laquoππέξινγνπraquo ή ηνπ laquoαιόγνπraquo θαζώο ε πξόζεζε ππέξ- θαη

ην ζηεξεηηθό α- ζεκαηνδνηνύλ κε ηνλ θαιύηεξν ηξόπν αληίζηνηρα ηελ ππέξβαζε

θαη ηε ζηέξεζε ή απνπζία θη έηζη δελ δηθαηνινγείηαη ε ρξήζε ηνπ όξνπ laquoπαξάινγνraquo

αληί ησλ άιισλ δύν αθνύ πξόθεηηαη εμάιινπ γηα έλαλ όξν θαζrsquo όια δόθηκν laquoΠξώηrsquo

απrsquo όια ε ειιεληθή ιέμε ldquoπαξάινγνλrdquo δελ απνηειεί λενινγηζκό Ήδε ν

Αξηζηνηέιεο ηνπιάρηζηνλ είρε ρξεζηκνπνηήζεη απηόλ ηνλ όξν γηα λα ζεκάλεη ηνλ

άξξπζκν ηνλ αθαλόληζην θη αληίζεην πξνο θάζε ldquoιόγνλrdquo ραξαθηήξα ηεο ηύρεο [hellip]

Ζ ιέμε απηή κεηαθέξεη ζηε γιώζζα καο θαη ηελ έλλνηα ηνπ γαιιηθνύ absurde πνπ

είλαη ιαηηλνγελήο θαη πνπ επίζεο έρεη καθξόρξνλε ηζηνξία ζπλδεδεκέλε κε ην

δπηηθό ζηνραζκό πξηλ από ηνλ ππαξμηζηηθό πξνβιεκαηηζκό πάλσ ζηελ ldquoπαξάινγε

κνίξαrdquo ηνπ αλζξώπνπ πξηλ από ην ldquoπαξάδνμν ηεο πίζηεοrdquo ηνπ S Kierkegaard ν

Ηεξόο Απγνπζηίλνο θαη πξηλ από απηόλ ν Σεξηπιιηαλόο εζηίαζαλ ηε ζρέζε ηνπο κε

ην ζείν πάλσ ζην παξάινγν [hellip] Με άιια ιόγηα νύηε νη όξνη είλαη ζύγρξνλεο

γισζζηθέο θαηαζθεπέο νύηε ε ζύιιεςε ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλαο πξόζθαηα

9 Κ Γεσξγνπζόπνπινο laquoΣν ιεγόκελν ldquoΠαξάινγνrdquoraquo πεξ Οκπρέια 72 (Μάξηηνο-Μάηνο 2006)

75

10 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ όπ (ζεκ 5) ζ 168

6

απνθηεκέλνο βαζκόο ζπλεηδεηνπνίεζεο πνπ απνηειεί πξνλόκην ηνπ ζύγρξνλνπ

αλζξώπνπraquo11

Σν laquoπαξάινγνraquo ινηπόλ είηε κε ηελ έλλνηα ηεο ηύρεο είηε κε άιιεο αθαζόξηζηεο

κνξθέο ζην ζύγρξνλν ζέαηξν ππεξέβε ηνλ πεξηθεξεηαθό ή θαη πεξηζσξηαθό ξόιν

θαη ηε ζέζε πνπ γηα αηώλεο είρε ζην ζέαηξν θαη θαηά θάπνην ηξόπν πήξε ηε ζέζε πνπ

ζην αξραίν δξάκα θαηείρε ην ηεξό θαη ην ζείν Δληνύηνηο ζα ήηαλ ιάζνο λα

ηαπηίζνπκε ην παξάινγν ελλνηνινγηθά κε ην ππέξινγν πνπ εθθξάδεη αθξηβώο απηό

πνπ είλαη πάλσ από ηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο ινγηθήο Tν laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo

ινηπόλ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ θνηλή ινγηθή αιιά νύηε απεκπνιεί θάζε επηζπκία γηα

νπνηνπδήπνηε είδνπο ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ πνπ πεξηβάιιεη ην δξακαηηθό

πξόζσπν Δπίζεο δελ ηαπηίδεηαη κε ην ζείν Δίλαη θάηη ζα ιέγακε laquoπαξά ηελ

ινγηθήλraquo δειαδή δίπια ζηε ινγηθή αιιά θαη πνπ αληηηίζεηαη ζε απηή θαη ηνπο

πεξηνξηζκνύο ηεο έλαο δηαθνξεηηθόο ηξόπνο ζθέςεο κηα ελαιιαθηηθή ζηάζε δσήο

Με ηελ έλλνηα απηή νη ήξσεο ηνπ άκνπει Μπέθεη ή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν όρη

κόλν είλαη παξάινγνη ήξσεο αιιά είλαη θαη ήξσεο πξαγκαηηθνί ζε έλαλ θόζκν

βέβαηα όπνπ έρεη αλαδεηρηεί ην πξόζσπν σο θπξίαξρε νληόηεηα θαη όπνπ αθόκε θαη

ε θνηλσλία σο επξύηεξε νληόηεηα δελ ζεσξείηαη θπξίαξρε ζηε δηακόξθσζε ηεο

δσήο ησλ αηόκσλ αιιά αλαδεηθλύεηαη ε εξσνπνίεζε αθξηβώο ηνπ πξνζώπνπ

θπξίσο κέζα από ηε δξάζε ηνπ ζην πξνζσπηθό θαη δηαπξνζσπηθό επίπεδν Με ηε

ινγηθή απηή νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο δίλνπλ απάληεζε ζην πξναηώλην θηινζνθηθό

εξώηεκα πνηνο θαζνξίδεη ηειηθά ηε δσή ελόο αλζξώπνπ θαη πνηνο όισλ ησλ

αλζξώπσλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ην θνηλσληθό ζύλνιν ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ήξσεο

ησλ πνιεκηθώλ κεηώπσλ ε ίδηα ε pop θνπιηνύξα έρεη δώζεη δείγκαηα ηνπ ηί επηζπκεί

ή δελ επηζπκεί ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο Σν όιν πλεύκα θαη ε ηδενινγία ησλ

παζηθηζηηθώλ θαη αληηπνιεκηθώλ θηλεκαηνγξαθηθώλ ηαηληώλ θαη ηεο κνπζηθήο

θνπιηνύξαο ή κε άιινπο όξνπο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο πνπ έρεη ζθνπό ηελ

θαηαλάισζε ησλ πξντόλησλ ηεο θαη άξα δελ κπνξεί λα laquoεκπνξεύεηαηraquo πξντόληα πνπ

δελ απνιακβάλνπλ δήηεζεο ζπλνςίδνληαη ζην ηξαγνύδη πνπ πνιύ επηηπρεκέλα

εξκήλεπζε ε Tina Turner laquoWe donrsquot need another heroraquo

Απηνί νη ήξσεο ηεο δηθήο καο laquoαλεξσηθήοraquo επνρήο ζε έλαλ θόζκν πνπ έρεη

ράζεη θάζε πίζηε ζε κηα αλώηεξε δύλακε θαη πνπ έρεη θαηά ζπλέπεηα ζενπνηήζεη ηε

11 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος Αζήλα κίιε 1991

ζ 142

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

3

ηόζν ζηηο ειιεληθέο κεηαθξάζεηο ζεαηξηθώλ θαη ινηπώλ έξγσλ ησλ αλσηέξσ

ζπγγξαθέσλ όζν θαη ζηα κειεηήκαηα άιισλ ζπγγξαθέσλ (μελόγισζζα

κεηαθξαζκέλα ζηελ ειιεληθή ή πξσηόηππα ειιεληθά) γύξσ από ην έξγν ησλ

ζπγγξαθέσλ απηώλ ή θαη γεληθόηεξα ην Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ ή όπσο άιισο

νλνκάδεηαη ην ζπγθεθξηκέλν ξεύκα ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία3

Ζ βηβιηνγξαθηθή απηή δηεξεύλεζε θαηαθαλώο έδεημε ηε ζύγρπζε πνπ ππήξρε

θαη εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη αθόκε θαη ζήκεξα ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

θαζώο όρη κόλν ην κέζν ζεαηξηθό θνηλό αιιά θαη άλζξσπνη ηνπ ζεάηξνπ ή θαη

γεληθόηεξα πλεπκαηηθνί άλζξσπνη εμαθνινπζνύλ λα ζπγρένπλ ην παξάινγν κε ηελ

έλλνηα ηεο απνπζίαο ινγηθήο (ν νξζόο όξνο ζα ήηαλ laquoάινγνraquo) ή κε ην ππέξινγν

Πξόθεηηαη γηα έλα θνκβηθήο ζεκαζίαο ζέκα πνπ δηέπεη θάζε πξνζέγγηζε ηνπ

ζεαηξηθνύ απηνύ ξεύκαηνο ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθό θαη πνπ ππεξβαίλεη ζε

ζεκαζία ηηο όπνηεο θαιιηηερληθέο αλεζπρίεο όζνλ αθνξά ζηηο παξαζηάζεηο ησλ

έξγσλ θαζώο πξόθεηηαη γηα έλα ξεύκα κε βαζύ θηινζνθηθό ππόβαζξν Αξθεί εδώ λα

επηζεκάλνπκε πσο κηα από ηηο αηηίεο ηεο ζύγρπζεο πνπ επηθξαηεί είλαη όηη κε ηνλ

όξν laquoπαξάινγνraquo κεηαθξάδεηαη πνιιέο θνξέο ζηελ ειιεληθή όρη κόλν ν αγγιηθόο

όξνο laquoabsurdraquo αιιά θη ν επίζεο αγγιηθόο όξνο laquoirrationalraquo όπσο ζηελ πεξίπησζε

ηεο ειιεληθήο έθδνζεο ηνπ έξγνπ Οη Έιιελες θαη ηο παράιογο ηνπ E R Dodds ζε

κεηάθξαζε Γηώξγε Γηαηξνκαλσιάθε αλ θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ν

κεηαθξαζηήο πεξηγξάθεη ζηελ εηζαγσγή ηνπ κεηαθξαζηηθνύ ηνπ πνλήκαηνο ζαθώο

ην πξόβιεκα4

Ωζηόζν όπσο ζεκεηώλεη θαη ε Χαξά Μπαθνληθόια ην παξάινγν (αγγιηζηί

όπσο είπακε absurd θαη γαιιηζηί absurde) δηαθέξεη από ην εμώινγν (αγγιηζηί όπσο

είπακε irrational θαη γαιιηζηί irrationnel) laquoθαηά ην όηη πξνθαιεί ηε λόεζε κε ηξόπν

ζθαλδαιώδε αθνύ πξνθύπηεη εθεί όπνπ θάζε λόεκα απόιιπηαη Αληίζεηα ην

εμώινγν μεθεύγεη από ηελ επηθξάηεηα ηεο λόεζεο ρσξίο όκσο θαη λα ηελ

αληηκάρεηαη αθνύ δηαζέηεη έλα ldquoλόεκαrdquo (έζησ θαη ιαλζάλνλ θαη εμσδηαλνεηηθό) Σν

παξάινγν αλνίγεη έλα παξάζπξν πξνο ην κεδέλ ην ηίπνηε ηελ θαζνιηθή απαμία ηνπ

3 ηελ πξν ηεο έθδνζεο ηεο ειιεληθήο κεηάθξαζεο ηεο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Το ζέαηρο

ηοσ παραιόγοσ ρξεζηκνπνηνύληαλ δηάθνξνη όξνη ε ρξήζε ησλ νπνίσλ εμαζζέλεζε ή θαη ζηακάηεζε

κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ όξνπ πνπ εηζεγήζεθε ν ζπγθεθξηκέλνο κειεηεηήο

4 E R Dodds Οη Έιιελες θαη ηο παράιογο κηθξ - εηζαγσγή Γηώξγεο Γηαηξνκαλσιάθεο

δεύηεξε έθδνζε αλαζεσξεκέλε Αζήλα Μ Καξδακίηζα 1996 ζζ 9-12

4

ζύκπαληνο Σν εμώινγν αλνίγεη έλα παξάζπξν πξνο ην κπζηήξην πξνο όηη

μεπεξλάεη ηηο δηαλνεηηθέο δπλαηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ ρσξίο λα αθπξώλεη ηε ζρέζε

ηνπ κε ηνλ θόζκνraquo5

Ζ δηαθνξά βέβαηα κεηαμύ ηνπ παξαιόγνπ θαη ηνπ laquoάινγνπraquo εμαθνινπζεί επίζεο

λα πθίζηαηαη θαζώο ην παξάινγν δελ ηαπηίδεηαη κε απηό πνπ θνηλώο αιιά θαη

θαηαρξεζηηθώο νλνκάδεηαη laquoπαξαινγηζκόοraquo ndash ή αθόκε πην άζηνρα laquoηξέιιαraquo ndash

δεκηνπξγώληαο θαη ζπληεξώληαο έλα βαξύ θνηλσληθό ζηίγκα ζε κηα εηδηθή νκάδα

αηόκσλ πνπ πάζρεη ςπρηθά κε ζπλέπεηα θαη λα κεηνλεθηεί θνηλσληθά γεγνλόο πνπ

αλ κε ηη άιιν νδεγεί ζε πεξαηηέξσ επηδείλσζε ηεο ςπρηθήο πάζεζεο ζπληειώληαο

ζηε δεκηνπξγία θαη ηελ αλαπαξαγσγή ελόο θαύινπ θύθινπ Ο άλζξσπνο ζηελ

επηθξάηεηα ηνπ παξαιόγνπ βηώλεη ηελ έιιεηςε λνήκαηνο θη ειπίδαο ρσξίο σζηόζν

απηό λα ζεκαίλεη απαξαηηήησο όηη δελ αλαδεηεί έζησ θαη απεγλσζκέλα ην λόεκα

θαη ηελ ειπίδα πνιιέο θνξέο βέβαηα πξνζθεύγνληαο ζηελ Καθή Πίζηε ήηνη

ππνθξηλόκελνο ζηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνπο άιινπο όηη laquoηα πξάγκαηα δελ ζα κπνξνύζαλ

λα είλαη δηαθνξεηηθά ndash όηη είκαζηε ππνρξεσκέλνη λα αθνινπζνύκε ηνλ ηξόπν δσήο

πνπ αθνινπζνύκε θη όηη δελ ζα κπνξνύζακε λα δξαπεηεύζνπκε απrsquo απηόλ αθόκε θη

αλ ην επηζπκνύζακεraquo6 θαη απνθεύγνληαο κε ηνλ ηξόπν απηό ηελ εηιηθξηλή θαη ρσξίο

θηηαζίδηα αληηκεηώπηζε ηεο πξαγκαηηθόηεηαο δειαδή ηνπ Μεδελόο θαζώο θαη ηεο

ζπλεπαγόκελεο αίζζεζεο ηεο laquoλαπηίαοraquo (laquoπνπ είλαη ην ζέκα θαη ν ηίηινο ηνπ πξώηνπ

κπζηζηνξήκαηνο ηνπ Sartreraquo)7 αιιά θαη ην ειάρηζην αληίηηκν ηεο νπζηαζηηθήο

γλώζεο ηεο αιήζεηαο αθνύ όπσο ππνζηήξημε θαη ν Νίηζε ζηε Θέιεζε ηες δύλακες

laquoθάζε θαηάθηεζε ηεο γλώζεο προθύπηεη απrsquo ην ζάξξνο απrsquo ηε ζθιεξόηεηα απέλαληη

ζηνλ εαπηό καο απrsquo ηελ ηηκηόηεηα απέλαληη ζηνλ εαπηό καοraquo8

Αθrsquo ελόο ινηπόλ ππάξρεη ή θαη θαιιηεξγείηαη κηα ζύγρπζε ζηνλ πλεπκαηηθό

θόζκν όζνλ αθνξά ζηελ αλαινγηθή παξνπζία ηνπ παξαιόγνπ ζην κνληέξλν ζέαηξν

ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία ηνπ ππέξινγνπ θπξίσο ζηνηρείνπ ζηνλ πνιηηηζκό ησλ

5 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό αηώλα

Αζήλα Μ Καξδακίηζα 1997 ζ 167

6 M Warnock The philosophy of Sartre London Hutchinson University Library 1965 ζ 53

7 Ar P Hinchliffe Το Παράιογο κηθξ Διέλε Μνζρνλά [Ζ Γιώζζα ηεο Κξηηηθήο 3] Αζήλα

Δξκήο 21988 ζ 43

8 J Delhomme (επηκ) Νίηζε κηθξ Φσηεηλή Πξεβεδνύξνπ [Φηινζνθία] Αζήλα Πιέζξνλ

31994 ζ 154

5

αξραίσλ Διιήλσλ κε απνηέιεζκα λα ππνζηεξίδεηαη αλαθξηβώο θαη ζα ιέγακε

άζηνρα όηη laquoην παξάινγν ελππάξρεη ζηε ινγνηερλία θαη ζην ζέαηξν από ηε γέλλεζή

ηνποraquo9 θαη λα παξαβιέπεηαη ην γεγνλόο πσο laquoδελ είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ

παξαιόγνπrdquo ελώ αληίζεηα είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ ιόγνπrdquo ηνπ

ινγηθνύraquo10 Αθrsquo εηέξνπ ε έθθξαζε laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo έρεη γίλεη ηνπ ζπξκνύ

ζην επξύ θαη θαηά ζπλέπεηα ακύεην ζεαηξηθό ή θαη ηειενπηηθό θνηλό θαη ζπλεπώο

ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα θαηά θόξνλ κε κηα έλλνηα σζηόζν πνπ δείρλεη όρη απιώο

κία παξεξκελεία ηνπ ελ ιόγσ όξνπ ζύκθσλα θαη κε ηα πξνεγνπκέλσο ιερζέληα

δεδνκέλα αιιά θαη κηα πιήξε θαη εμόθζιακε παξαλόεζε ηνπ πξαγκαηηθνύ ηνπ

λνήκαηνο ηνπιάρηζηνλ όζνλ αθνξά ζηελ ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ

Δπνκέλσο ζπρλά αιιά θαη θαηαρξεζηηθά ραξαθηεξίδνληαη σο laquoζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπraquo είηε ππεξθπζηθά θαη κεηαθπζηθά θαηλόκελα είηε αθόκε πην ζπρλά

θαζεκεξηλέο ηζηνξίεο ρσξίο laquoινγηθήraquo ελώ ζα έπξεπε ίζσο λα ραξαθηεξηζηνύλ

αληίζηνηρα σο ζέαηξν ηνπ laquoππέξινγνπraquo ή ηνπ laquoαιόγνπraquo θαζώο ε πξόζεζε ππέξ- θαη

ην ζηεξεηηθό α- ζεκαηνδνηνύλ κε ηνλ θαιύηεξν ηξόπν αληίζηνηρα ηελ ππέξβαζε

θαη ηε ζηέξεζε ή απνπζία θη έηζη δελ δηθαηνινγείηαη ε ρξήζε ηνπ όξνπ laquoπαξάινγνraquo

αληί ησλ άιισλ δύν αθνύ πξόθεηηαη εμάιινπ γηα έλαλ όξν θαζrsquo όια δόθηκν laquoΠξώηrsquo

απrsquo όια ε ειιεληθή ιέμε ldquoπαξάινγνλrdquo δελ απνηειεί λενινγηζκό Ήδε ν

Αξηζηνηέιεο ηνπιάρηζηνλ είρε ρξεζηκνπνηήζεη απηόλ ηνλ όξν γηα λα ζεκάλεη ηνλ

άξξπζκν ηνλ αθαλόληζην θη αληίζεην πξνο θάζε ldquoιόγνλrdquo ραξαθηήξα ηεο ηύρεο [hellip]

Ζ ιέμε απηή κεηαθέξεη ζηε γιώζζα καο θαη ηελ έλλνηα ηνπ γαιιηθνύ absurde πνπ

είλαη ιαηηλνγελήο θαη πνπ επίζεο έρεη καθξόρξνλε ηζηνξία ζπλδεδεκέλε κε ην

δπηηθό ζηνραζκό πξηλ από ηνλ ππαξμηζηηθό πξνβιεκαηηζκό πάλσ ζηελ ldquoπαξάινγε

κνίξαrdquo ηνπ αλζξώπνπ πξηλ από ην ldquoπαξάδνμν ηεο πίζηεοrdquo ηνπ S Kierkegaard ν

Ηεξόο Απγνπζηίλνο θαη πξηλ από απηόλ ν Σεξηπιιηαλόο εζηίαζαλ ηε ζρέζε ηνπο κε

ην ζείν πάλσ ζην παξάινγν [hellip] Με άιια ιόγηα νύηε νη όξνη είλαη ζύγρξνλεο

γισζζηθέο θαηαζθεπέο νύηε ε ζύιιεςε ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλαο πξόζθαηα

9 Κ Γεσξγνπζόπνπινο laquoΣν ιεγόκελν ldquoΠαξάινγνrdquoraquo πεξ Οκπρέια 72 (Μάξηηνο-Μάηνο 2006)

75

10 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ όπ (ζεκ 5) ζ 168

6

απνθηεκέλνο βαζκόο ζπλεηδεηνπνίεζεο πνπ απνηειεί πξνλόκην ηνπ ζύγρξνλνπ

αλζξώπνπraquo11

Σν laquoπαξάινγνraquo ινηπόλ είηε κε ηελ έλλνηα ηεο ηύρεο είηε κε άιιεο αθαζόξηζηεο

κνξθέο ζην ζύγρξνλν ζέαηξν ππεξέβε ηνλ πεξηθεξεηαθό ή θαη πεξηζσξηαθό ξόιν

θαη ηε ζέζε πνπ γηα αηώλεο είρε ζην ζέαηξν θαη θαηά θάπνην ηξόπν πήξε ηε ζέζε πνπ

ζην αξραίν δξάκα θαηείρε ην ηεξό θαη ην ζείν Δληνύηνηο ζα ήηαλ ιάζνο λα

ηαπηίζνπκε ην παξάινγν ελλνηνινγηθά κε ην ππέξινγν πνπ εθθξάδεη αθξηβώο απηό

πνπ είλαη πάλσ από ηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο ινγηθήο Tν laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo

ινηπόλ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ θνηλή ινγηθή αιιά νύηε απεκπνιεί θάζε επηζπκία γηα

νπνηνπδήπνηε είδνπο ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ πνπ πεξηβάιιεη ην δξακαηηθό

πξόζσπν Δπίζεο δελ ηαπηίδεηαη κε ην ζείν Δίλαη θάηη ζα ιέγακε laquoπαξά ηελ

ινγηθήλraquo δειαδή δίπια ζηε ινγηθή αιιά θαη πνπ αληηηίζεηαη ζε απηή θαη ηνπο

πεξηνξηζκνύο ηεο έλαο δηαθνξεηηθόο ηξόπνο ζθέςεο κηα ελαιιαθηηθή ζηάζε δσήο

Με ηελ έλλνηα απηή νη ήξσεο ηνπ άκνπει Μπέθεη ή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν όρη

κόλν είλαη παξάινγνη ήξσεο αιιά είλαη θαη ήξσεο πξαγκαηηθνί ζε έλαλ θόζκν

βέβαηα όπνπ έρεη αλαδεηρηεί ην πξόζσπν σο θπξίαξρε νληόηεηα θαη όπνπ αθόκε θαη

ε θνηλσλία σο επξύηεξε νληόηεηα δελ ζεσξείηαη θπξίαξρε ζηε δηακόξθσζε ηεο

δσήο ησλ αηόκσλ αιιά αλαδεηθλύεηαη ε εξσνπνίεζε αθξηβώο ηνπ πξνζώπνπ

θπξίσο κέζα από ηε δξάζε ηνπ ζην πξνζσπηθό θαη δηαπξνζσπηθό επίπεδν Με ηε

ινγηθή απηή νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο δίλνπλ απάληεζε ζην πξναηώλην θηινζνθηθό

εξώηεκα πνηνο θαζνξίδεη ηειηθά ηε δσή ελόο αλζξώπνπ θαη πνηνο όισλ ησλ

αλζξώπσλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ην θνηλσληθό ζύλνιν ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ήξσεο

ησλ πνιεκηθώλ κεηώπσλ ε ίδηα ε pop θνπιηνύξα έρεη δώζεη δείγκαηα ηνπ ηί επηζπκεί

ή δελ επηζπκεί ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο Σν όιν πλεύκα θαη ε ηδενινγία ησλ

παζηθηζηηθώλ θαη αληηπνιεκηθώλ θηλεκαηνγξαθηθώλ ηαηληώλ θαη ηεο κνπζηθήο

θνπιηνύξαο ή κε άιινπο όξνπο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο πνπ έρεη ζθνπό ηελ

θαηαλάισζε ησλ πξντόλησλ ηεο θαη άξα δελ κπνξεί λα laquoεκπνξεύεηαηraquo πξντόληα πνπ

δελ απνιακβάλνπλ δήηεζεο ζπλνςίδνληαη ζην ηξαγνύδη πνπ πνιύ επηηπρεκέλα

εξκήλεπζε ε Tina Turner laquoWe donrsquot need another heroraquo

Απηνί νη ήξσεο ηεο δηθήο καο laquoαλεξσηθήοraquo επνρήο ζε έλαλ θόζκν πνπ έρεη

ράζεη θάζε πίζηε ζε κηα αλώηεξε δύλακε θαη πνπ έρεη θαηά ζπλέπεηα ζενπνηήζεη ηε

11 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος Αζήλα κίιε 1991

ζ 142

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

4

ζύκπαληνο Σν εμώινγν αλνίγεη έλα παξάζπξν πξνο ην κπζηήξην πξνο όηη

μεπεξλάεη ηηο δηαλνεηηθέο δπλαηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ ρσξίο λα αθπξώλεη ηε ζρέζε

ηνπ κε ηνλ θόζκνraquo5

Ζ δηαθνξά βέβαηα κεηαμύ ηνπ παξαιόγνπ θαη ηνπ laquoάινγνπraquo εμαθνινπζεί επίζεο

λα πθίζηαηαη θαζώο ην παξάινγν δελ ηαπηίδεηαη κε απηό πνπ θνηλώο αιιά θαη

θαηαρξεζηηθώο νλνκάδεηαη laquoπαξαινγηζκόοraquo ndash ή αθόκε πην άζηνρα laquoηξέιιαraquo ndash

δεκηνπξγώληαο θαη ζπληεξώληαο έλα βαξύ θνηλσληθό ζηίγκα ζε κηα εηδηθή νκάδα

αηόκσλ πνπ πάζρεη ςπρηθά κε ζπλέπεηα θαη λα κεηνλεθηεί θνηλσληθά γεγνλόο πνπ

αλ κε ηη άιιν νδεγεί ζε πεξαηηέξσ επηδείλσζε ηεο ςπρηθήο πάζεζεο ζπληειώληαο

ζηε δεκηνπξγία θαη ηελ αλαπαξαγσγή ελόο θαύινπ θύθινπ Ο άλζξσπνο ζηελ

επηθξάηεηα ηνπ παξαιόγνπ βηώλεη ηελ έιιεηςε λνήκαηνο θη ειπίδαο ρσξίο σζηόζν

απηό λα ζεκαίλεη απαξαηηήησο όηη δελ αλαδεηεί έζησ θαη απεγλσζκέλα ην λόεκα

θαη ηελ ειπίδα πνιιέο θνξέο βέβαηα πξνζθεύγνληαο ζηελ Καθή Πίζηε ήηνη

ππνθξηλόκελνο ζηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνπο άιινπο όηη laquoηα πξάγκαηα δελ ζα κπνξνύζαλ

λα είλαη δηαθνξεηηθά ndash όηη είκαζηε ππνρξεσκέλνη λα αθνινπζνύκε ηνλ ηξόπν δσήο

πνπ αθνινπζνύκε θη όηη δελ ζα κπνξνύζακε λα δξαπεηεύζνπκε απrsquo απηόλ αθόκε θη

αλ ην επηζπκνύζακεraquo6 θαη απνθεύγνληαο κε ηνλ ηξόπν απηό ηελ εηιηθξηλή θαη ρσξίο

θηηαζίδηα αληηκεηώπηζε ηεο πξαγκαηηθόηεηαο δειαδή ηνπ Μεδελόο θαζώο θαη ηεο

ζπλεπαγόκελεο αίζζεζεο ηεο laquoλαπηίαοraquo (laquoπνπ είλαη ην ζέκα θαη ν ηίηινο ηνπ πξώηνπ

κπζηζηνξήκαηνο ηνπ Sartreraquo)7 αιιά θαη ην ειάρηζην αληίηηκν ηεο νπζηαζηηθήο

γλώζεο ηεο αιήζεηαο αθνύ όπσο ππνζηήξημε θαη ν Νίηζε ζηε Θέιεζε ηες δύλακες

laquoθάζε θαηάθηεζε ηεο γλώζεο προθύπηεη απrsquo ην ζάξξνο απrsquo ηε ζθιεξόηεηα απέλαληη

ζηνλ εαπηό καο απrsquo ηελ ηηκηόηεηα απέλαληη ζηνλ εαπηό καοraquo8

Αθrsquo ελόο ινηπόλ ππάξρεη ή θαη θαιιηεξγείηαη κηα ζύγρπζε ζηνλ πλεπκαηηθό

θόζκν όζνλ αθνξά ζηελ αλαινγηθή παξνπζία ηνπ παξαιόγνπ ζην κνληέξλν ζέαηξν

ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία ηνπ ππέξινγνπ θπξίσο ζηνηρείνπ ζηνλ πνιηηηζκό ησλ

5 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό αηώλα

Αζήλα Μ Καξδακίηζα 1997 ζ 167

6 M Warnock The philosophy of Sartre London Hutchinson University Library 1965 ζ 53

7 Ar P Hinchliffe Το Παράιογο κηθξ Διέλε Μνζρνλά [Ζ Γιώζζα ηεο Κξηηηθήο 3] Αζήλα

Δξκήο 21988 ζ 43

8 J Delhomme (επηκ) Νίηζε κηθξ Φσηεηλή Πξεβεδνύξνπ [Φηινζνθία] Αζήλα Πιέζξνλ

31994 ζ 154

5

αξραίσλ Διιήλσλ κε απνηέιεζκα λα ππνζηεξίδεηαη αλαθξηβώο θαη ζα ιέγακε

άζηνρα όηη laquoην παξάινγν ελππάξρεη ζηε ινγνηερλία θαη ζην ζέαηξν από ηε γέλλεζή

ηνποraquo9 θαη λα παξαβιέπεηαη ην γεγνλόο πσο laquoδελ είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ

παξαιόγνπrdquo ελώ αληίζεηα είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ ιόγνπrdquo ηνπ

ινγηθνύraquo10 Αθrsquo εηέξνπ ε έθθξαζε laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo έρεη γίλεη ηνπ ζπξκνύ

ζην επξύ θαη θαηά ζπλέπεηα ακύεην ζεαηξηθό ή θαη ηειενπηηθό θνηλό θαη ζπλεπώο

ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα θαηά θόξνλ κε κηα έλλνηα σζηόζν πνπ δείρλεη όρη απιώο

κία παξεξκελεία ηνπ ελ ιόγσ όξνπ ζύκθσλα θαη κε ηα πξνεγνπκέλσο ιερζέληα

δεδνκέλα αιιά θαη κηα πιήξε θαη εμόθζιακε παξαλόεζε ηνπ πξαγκαηηθνύ ηνπ

λνήκαηνο ηνπιάρηζηνλ όζνλ αθνξά ζηελ ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ

Δπνκέλσο ζπρλά αιιά θαη θαηαρξεζηηθά ραξαθηεξίδνληαη σο laquoζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπraquo είηε ππεξθπζηθά θαη κεηαθπζηθά θαηλόκελα είηε αθόκε πην ζπρλά

θαζεκεξηλέο ηζηνξίεο ρσξίο laquoινγηθήraquo ελώ ζα έπξεπε ίζσο λα ραξαθηεξηζηνύλ

αληίζηνηρα σο ζέαηξν ηνπ laquoππέξινγνπraquo ή ηνπ laquoαιόγνπraquo θαζώο ε πξόζεζε ππέξ- θαη

ην ζηεξεηηθό α- ζεκαηνδνηνύλ κε ηνλ θαιύηεξν ηξόπν αληίζηνηρα ηελ ππέξβαζε

θαη ηε ζηέξεζε ή απνπζία θη έηζη δελ δηθαηνινγείηαη ε ρξήζε ηνπ όξνπ laquoπαξάινγνraquo

αληί ησλ άιισλ δύν αθνύ πξόθεηηαη εμάιινπ γηα έλαλ όξν θαζrsquo όια δόθηκν laquoΠξώηrsquo

απrsquo όια ε ειιεληθή ιέμε ldquoπαξάινγνλrdquo δελ απνηειεί λενινγηζκό Ήδε ν

Αξηζηνηέιεο ηνπιάρηζηνλ είρε ρξεζηκνπνηήζεη απηόλ ηνλ όξν γηα λα ζεκάλεη ηνλ

άξξπζκν ηνλ αθαλόληζην θη αληίζεην πξνο θάζε ldquoιόγνλrdquo ραξαθηήξα ηεο ηύρεο [hellip]

Ζ ιέμε απηή κεηαθέξεη ζηε γιώζζα καο θαη ηελ έλλνηα ηνπ γαιιηθνύ absurde πνπ

είλαη ιαηηλνγελήο θαη πνπ επίζεο έρεη καθξόρξνλε ηζηνξία ζπλδεδεκέλε κε ην

δπηηθό ζηνραζκό πξηλ από ηνλ ππαξμηζηηθό πξνβιεκαηηζκό πάλσ ζηελ ldquoπαξάινγε

κνίξαrdquo ηνπ αλζξώπνπ πξηλ από ην ldquoπαξάδνμν ηεο πίζηεοrdquo ηνπ S Kierkegaard ν

Ηεξόο Απγνπζηίλνο θαη πξηλ από απηόλ ν Σεξηπιιηαλόο εζηίαζαλ ηε ζρέζε ηνπο κε

ην ζείν πάλσ ζην παξάινγν [hellip] Με άιια ιόγηα νύηε νη όξνη είλαη ζύγρξνλεο

γισζζηθέο θαηαζθεπέο νύηε ε ζύιιεςε ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλαο πξόζθαηα

9 Κ Γεσξγνπζόπνπινο laquoΣν ιεγόκελν ldquoΠαξάινγνrdquoraquo πεξ Οκπρέια 72 (Μάξηηνο-Μάηνο 2006)

75

10 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ όπ (ζεκ 5) ζ 168

6

απνθηεκέλνο βαζκόο ζπλεηδεηνπνίεζεο πνπ απνηειεί πξνλόκην ηνπ ζύγρξνλνπ

αλζξώπνπraquo11

Σν laquoπαξάινγνraquo ινηπόλ είηε κε ηελ έλλνηα ηεο ηύρεο είηε κε άιιεο αθαζόξηζηεο

κνξθέο ζην ζύγρξνλν ζέαηξν ππεξέβε ηνλ πεξηθεξεηαθό ή θαη πεξηζσξηαθό ξόιν

θαη ηε ζέζε πνπ γηα αηώλεο είρε ζην ζέαηξν θαη θαηά θάπνην ηξόπν πήξε ηε ζέζε πνπ

ζην αξραίν δξάκα θαηείρε ην ηεξό θαη ην ζείν Δληνύηνηο ζα ήηαλ ιάζνο λα

ηαπηίζνπκε ην παξάινγν ελλνηνινγηθά κε ην ππέξινγν πνπ εθθξάδεη αθξηβώο απηό

πνπ είλαη πάλσ από ηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο ινγηθήο Tν laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo

ινηπόλ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ θνηλή ινγηθή αιιά νύηε απεκπνιεί θάζε επηζπκία γηα

νπνηνπδήπνηε είδνπο ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ πνπ πεξηβάιιεη ην δξακαηηθό

πξόζσπν Δπίζεο δελ ηαπηίδεηαη κε ην ζείν Δίλαη θάηη ζα ιέγακε laquoπαξά ηελ

ινγηθήλraquo δειαδή δίπια ζηε ινγηθή αιιά θαη πνπ αληηηίζεηαη ζε απηή θαη ηνπο

πεξηνξηζκνύο ηεο έλαο δηαθνξεηηθόο ηξόπνο ζθέςεο κηα ελαιιαθηηθή ζηάζε δσήο

Με ηελ έλλνηα απηή νη ήξσεο ηνπ άκνπει Μπέθεη ή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν όρη

κόλν είλαη παξάινγνη ήξσεο αιιά είλαη θαη ήξσεο πξαγκαηηθνί ζε έλαλ θόζκν

βέβαηα όπνπ έρεη αλαδεηρηεί ην πξόζσπν σο θπξίαξρε νληόηεηα θαη όπνπ αθόκε θαη

ε θνηλσλία σο επξύηεξε νληόηεηα δελ ζεσξείηαη θπξίαξρε ζηε δηακόξθσζε ηεο

δσήο ησλ αηόκσλ αιιά αλαδεηθλύεηαη ε εξσνπνίεζε αθξηβώο ηνπ πξνζώπνπ

θπξίσο κέζα από ηε δξάζε ηνπ ζην πξνζσπηθό θαη δηαπξνζσπηθό επίπεδν Με ηε

ινγηθή απηή νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο δίλνπλ απάληεζε ζην πξναηώλην θηινζνθηθό

εξώηεκα πνηνο θαζνξίδεη ηειηθά ηε δσή ελόο αλζξώπνπ θαη πνηνο όισλ ησλ

αλζξώπσλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ην θνηλσληθό ζύλνιν ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ήξσεο

ησλ πνιεκηθώλ κεηώπσλ ε ίδηα ε pop θνπιηνύξα έρεη δώζεη δείγκαηα ηνπ ηί επηζπκεί

ή δελ επηζπκεί ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο Σν όιν πλεύκα θαη ε ηδενινγία ησλ

παζηθηζηηθώλ θαη αληηπνιεκηθώλ θηλεκαηνγξαθηθώλ ηαηληώλ θαη ηεο κνπζηθήο

θνπιηνύξαο ή κε άιινπο όξνπο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο πνπ έρεη ζθνπό ηελ

θαηαλάισζε ησλ πξντόλησλ ηεο θαη άξα δελ κπνξεί λα laquoεκπνξεύεηαηraquo πξντόληα πνπ

δελ απνιακβάλνπλ δήηεζεο ζπλνςίδνληαη ζην ηξαγνύδη πνπ πνιύ επηηπρεκέλα

εξκήλεπζε ε Tina Turner laquoWe donrsquot need another heroraquo

Απηνί νη ήξσεο ηεο δηθήο καο laquoαλεξσηθήοraquo επνρήο ζε έλαλ θόζκν πνπ έρεη

ράζεη θάζε πίζηε ζε κηα αλώηεξε δύλακε θαη πνπ έρεη θαηά ζπλέπεηα ζενπνηήζεη ηε

11 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος Αζήλα κίιε 1991

ζ 142

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

5

αξραίσλ Διιήλσλ κε απνηέιεζκα λα ππνζηεξίδεηαη αλαθξηβώο θαη ζα ιέγακε

άζηνρα όηη laquoην παξάινγν ελππάξρεη ζηε ινγνηερλία θαη ζην ζέαηξν από ηε γέλλεζή

ηνποraquo9 θαη λα παξαβιέπεηαη ην γεγνλόο πσο laquoδελ είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ

παξαιόγνπrdquo ελώ αληίζεηα είλαη ζπιιεπηή κηα ldquoηξαγσδία ηνπ ιόγνπrdquo ηνπ

ινγηθνύraquo10 Αθrsquo εηέξνπ ε έθθξαζε laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo έρεη γίλεη ηνπ ζπξκνύ

ζην επξύ θαη θαηά ζπλέπεηα ακύεην ζεαηξηθό ή θαη ηειενπηηθό θνηλό θαη ζπλεπώο

ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα θαηά θόξνλ κε κηα έλλνηα σζηόζν πνπ δείρλεη όρη απιώο

κία παξεξκελεία ηνπ ελ ιόγσ όξνπ ζύκθσλα θαη κε ηα πξνεγνπκέλσο ιερζέληα

δεδνκέλα αιιά θαη κηα πιήξε θαη εμόθζιακε παξαλόεζε ηνπ πξαγκαηηθνύ ηνπ

λνήκαηνο ηνπιάρηζηνλ όζνλ αθνξά ζηελ ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ

Δπνκέλσο ζπρλά αιιά θαη θαηαρξεζηηθά ραξαθηεξίδνληαη σο laquoζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπraquo είηε ππεξθπζηθά θαη κεηαθπζηθά θαηλόκελα είηε αθόκε πην ζπρλά

θαζεκεξηλέο ηζηνξίεο ρσξίο laquoινγηθήraquo ελώ ζα έπξεπε ίζσο λα ραξαθηεξηζηνύλ

αληίζηνηρα σο ζέαηξν ηνπ laquoππέξινγνπraquo ή ηνπ laquoαιόγνπraquo θαζώο ε πξόζεζε ππέξ- θαη

ην ζηεξεηηθό α- ζεκαηνδνηνύλ κε ηνλ θαιύηεξν ηξόπν αληίζηνηρα ηελ ππέξβαζε

θαη ηε ζηέξεζε ή απνπζία θη έηζη δελ δηθαηνινγείηαη ε ρξήζε ηνπ όξνπ laquoπαξάινγνraquo

αληί ησλ άιισλ δύν αθνύ πξόθεηηαη εμάιινπ γηα έλαλ όξν θαζrsquo όια δόθηκν laquoΠξώηrsquo

απrsquo όια ε ειιεληθή ιέμε ldquoπαξάινγνλrdquo δελ απνηειεί λενινγηζκό Ήδε ν

Αξηζηνηέιεο ηνπιάρηζηνλ είρε ρξεζηκνπνηήζεη απηόλ ηνλ όξν γηα λα ζεκάλεη ηνλ

άξξπζκν ηνλ αθαλόληζην θη αληίζεην πξνο θάζε ldquoιόγνλrdquo ραξαθηήξα ηεο ηύρεο [hellip]

Ζ ιέμε απηή κεηαθέξεη ζηε γιώζζα καο θαη ηελ έλλνηα ηνπ γαιιηθνύ absurde πνπ

είλαη ιαηηλνγελήο θαη πνπ επίζεο έρεη καθξόρξνλε ηζηνξία ζπλδεδεκέλε κε ην

δπηηθό ζηνραζκό πξηλ από ηνλ ππαξμηζηηθό πξνβιεκαηηζκό πάλσ ζηελ ldquoπαξάινγε

κνίξαrdquo ηνπ αλζξώπνπ πξηλ από ην ldquoπαξάδνμν ηεο πίζηεοrdquo ηνπ S Kierkegaard ν

Ηεξόο Απγνπζηίλνο θαη πξηλ από απηόλ ν Σεξηπιιηαλόο εζηίαζαλ ηε ζρέζε ηνπο κε

ην ζείν πάλσ ζην παξάινγν [hellip] Με άιια ιόγηα νύηε νη όξνη είλαη ζύγρξνλεο

γισζζηθέο θαηαζθεπέο νύηε ε ζύιιεςε ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλαο πξόζθαηα

9 Κ Γεσξγνπζόπνπινο laquoΣν ιεγόκελν ldquoΠαξάινγνrdquoraquo πεξ Οκπρέια 72 (Μάξηηνο-Μάηνο 2006)

75

10 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ όπ (ζεκ 5) ζ 168

6

απνθηεκέλνο βαζκόο ζπλεηδεηνπνίεζεο πνπ απνηειεί πξνλόκην ηνπ ζύγρξνλνπ

αλζξώπνπraquo11

Σν laquoπαξάινγνraquo ινηπόλ είηε κε ηελ έλλνηα ηεο ηύρεο είηε κε άιιεο αθαζόξηζηεο

κνξθέο ζην ζύγρξνλν ζέαηξν ππεξέβε ηνλ πεξηθεξεηαθό ή θαη πεξηζσξηαθό ξόιν

θαη ηε ζέζε πνπ γηα αηώλεο είρε ζην ζέαηξν θαη θαηά θάπνην ηξόπν πήξε ηε ζέζε πνπ

ζην αξραίν δξάκα θαηείρε ην ηεξό θαη ην ζείν Δληνύηνηο ζα ήηαλ ιάζνο λα

ηαπηίζνπκε ην παξάινγν ελλνηνινγηθά κε ην ππέξινγν πνπ εθθξάδεη αθξηβώο απηό

πνπ είλαη πάλσ από ηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο ινγηθήο Tν laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo

ινηπόλ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ θνηλή ινγηθή αιιά νύηε απεκπνιεί θάζε επηζπκία γηα

νπνηνπδήπνηε είδνπο ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ πνπ πεξηβάιιεη ην δξακαηηθό

πξόζσπν Δπίζεο δελ ηαπηίδεηαη κε ην ζείν Δίλαη θάηη ζα ιέγακε laquoπαξά ηελ

ινγηθήλraquo δειαδή δίπια ζηε ινγηθή αιιά θαη πνπ αληηηίζεηαη ζε απηή θαη ηνπο

πεξηνξηζκνύο ηεο έλαο δηαθνξεηηθόο ηξόπνο ζθέςεο κηα ελαιιαθηηθή ζηάζε δσήο

Με ηελ έλλνηα απηή νη ήξσεο ηνπ άκνπει Μπέθεη ή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν όρη

κόλν είλαη παξάινγνη ήξσεο αιιά είλαη θαη ήξσεο πξαγκαηηθνί ζε έλαλ θόζκν

βέβαηα όπνπ έρεη αλαδεηρηεί ην πξόζσπν σο θπξίαξρε νληόηεηα θαη όπνπ αθόκε θαη

ε θνηλσλία σο επξύηεξε νληόηεηα δελ ζεσξείηαη θπξίαξρε ζηε δηακόξθσζε ηεο

δσήο ησλ αηόκσλ αιιά αλαδεηθλύεηαη ε εξσνπνίεζε αθξηβώο ηνπ πξνζώπνπ

θπξίσο κέζα από ηε δξάζε ηνπ ζην πξνζσπηθό θαη δηαπξνζσπηθό επίπεδν Με ηε

ινγηθή απηή νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο δίλνπλ απάληεζε ζην πξναηώλην θηινζνθηθό

εξώηεκα πνηνο θαζνξίδεη ηειηθά ηε δσή ελόο αλζξώπνπ θαη πνηνο όισλ ησλ

αλζξώπσλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ην θνηλσληθό ζύλνιν ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ήξσεο

ησλ πνιεκηθώλ κεηώπσλ ε ίδηα ε pop θνπιηνύξα έρεη δώζεη δείγκαηα ηνπ ηί επηζπκεί

ή δελ επηζπκεί ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο Σν όιν πλεύκα θαη ε ηδενινγία ησλ

παζηθηζηηθώλ θαη αληηπνιεκηθώλ θηλεκαηνγξαθηθώλ ηαηληώλ θαη ηεο κνπζηθήο

θνπιηνύξαο ή κε άιινπο όξνπο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο πνπ έρεη ζθνπό ηελ

θαηαλάισζε ησλ πξντόλησλ ηεο θαη άξα δελ κπνξεί λα laquoεκπνξεύεηαηraquo πξντόληα πνπ

δελ απνιακβάλνπλ δήηεζεο ζπλνςίδνληαη ζην ηξαγνύδη πνπ πνιύ επηηπρεκέλα

εξκήλεπζε ε Tina Turner laquoWe donrsquot need another heroraquo

Απηνί νη ήξσεο ηεο δηθήο καο laquoαλεξσηθήοraquo επνρήο ζε έλαλ θόζκν πνπ έρεη

ράζεη θάζε πίζηε ζε κηα αλώηεξε δύλακε θαη πνπ έρεη θαηά ζπλέπεηα ζενπνηήζεη ηε

11 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος Αζήλα κίιε 1991

ζ 142

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

6

απνθηεκέλνο βαζκόο ζπλεηδεηνπνίεζεο πνπ απνηειεί πξνλόκην ηνπ ζύγρξνλνπ

αλζξώπνπraquo11

Σν laquoπαξάινγνraquo ινηπόλ είηε κε ηελ έλλνηα ηεο ηύρεο είηε κε άιιεο αθαζόξηζηεο

κνξθέο ζην ζύγρξνλν ζέαηξν ππεξέβε ηνλ πεξηθεξεηαθό ή θαη πεξηζσξηαθό ξόιν

θαη ηε ζέζε πνπ γηα αηώλεο είρε ζην ζέαηξν θαη θαηά θάπνην ηξόπν πήξε ηε ζέζε πνπ

ζην αξραίν δξάκα θαηείρε ην ηεξό θαη ην ζείν Δληνύηνηο ζα ήηαλ ιάζνο λα

ηαπηίζνπκε ην παξάινγν ελλνηνινγηθά κε ην ππέξινγν πνπ εθθξάδεη αθξηβώο απηό

πνπ είλαη πάλσ από ηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο ινγηθήο Tν laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo

ινηπόλ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ θνηλή ινγηθή αιιά νύηε απεκπνιεί θάζε επηζπκία γηα

νπνηνπδήπνηε είδνπο ινγηθή νξγάλσζε ηνπ θόζκνπ πνπ πεξηβάιιεη ην δξακαηηθό

πξόζσπν Δπίζεο δελ ηαπηίδεηαη κε ην ζείν Δίλαη θάηη ζα ιέγακε laquoπαξά ηελ

ινγηθήλraquo δειαδή δίπια ζηε ινγηθή αιιά θαη πνπ αληηηίζεηαη ζε απηή θαη ηνπο

πεξηνξηζκνύο ηεο έλαο δηαθνξεηηθόο ηξόπνο ζθέςεο κηα ελαιιαθηηθή ζηάζε δσήο

Με ηελ έλλνηα απηή νη ήξσεο ηνπ άκνπει Μπέθεη ή ηνπ Δπγέληνπ Ηνλέζθν όρη

κόλν είλαη παξάινγνη ήξσεο αιιά είλαη θαη ήξσεο πξαγκαηηθνί ζε έλαλ θόζκν

βέβαηα όπνπ έρεη αλαδεηρηεί ην πξόζσπν σο θπξίαξρε νληόηεηα θαη όπνπ αθόκε θαη

ε θνηλσλία σο επξύηεξε νληόηεηα δελ ζεσξείηαη θπξίαξρε ζηε δηακόξθσζε ηεο

δσήο ησλ αηόκσλ αιιά αλαδεηθλύεηαη ε εξσνπνίεζε αθξηβώο ηνπ πξνζώπνπ

θπξίσο κέζα από ηε δξάζε ηνπ ζην πξνζσπηθό θαη δηαπξνζσπηθό επίπεδν Με ηε

ινγηθή απηή νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο δίλνπλ απάληεζε ζην πξναηώλην θηινζνθηθό

εξώηεκα πνηνο θαζνξίδεη ηειηθά ηε δσή ελόο αλζξώπνπ θαη πνηνο όισλ ησλ

αλζξώπσλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ην θνηλσληθό ζύλνιν ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ήξσεο

ησλ πνιεκηθώλ κεηώπσλ ε ίδηα ε pop θνπιηνύξα έρεη δώζεη δείγκαηα ηνπ ηί επηζπκεί

ή δελ επηζπκεί ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο Σν όιν πλεύκα θαη ε ηδενινγία ησλ

παζηθηζηηθώλ θαη αληηπνιεκηθώλ θηλεκαηνγξαθηθώλ ηαηληώλ θαη ηεο κνπζηθήο

θνπιηνύξαο ή κε άιινπο όξνπο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο πνπ έρεη ζθνπό ηελ

θαηαλάισζε ησλ πξντόλησλ ηεο θαη άξα δελ κπνξεί λα laquoεκπνξεύεηαηraquo πξντόληα πνπ

δελ απνιακβάλνπλ δήηεζεο ζπλνςίδνληαη ζην ηξαγνύδη πνπ πνιύ επηηπρεκέλα

εξκήλεπζε ε Tina Turner laquoWe donrsquot need another heroraquo

Απηνί νη ήξσεο ηεο δηθήο καο laquoαλεξσηθήοraquo επνρήο ζε έλαλ θόζκν πνπ έρεη

ράζεη θάζε πίζηε ζε κηα αλώηεξε δύλακε θαη πνπ έρεη θαηά ζπλέπεηα ζενπνηήζεη ηε

11 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος Αζήλα κίιε 1991

ζ 142

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

7

ινγηθή επηκέλνπλ λα δηεξεπλνύλ ηε δσή γηα λα βξνπλ ην πξαγκαηηθό βαζύηεξν

λόεκα ηεο ύπαξμεο έζησ θη αλ ζύκθσλα κε όιεο ηηο ελδείμεηο είλαη απηή ε

δηεξεύλεζε ε νπνία κπνξεί θαη λα ηνπο ζπληξίςεη ππαξμηαθά λα ηνπο θέξεη

αληηκέησπνπο κε ηελ αθηηαζίδσηε αιήζεηα Ούησο ή άιισο ζύκθσλα ηνπιάρηζηνλ

κε ηνλ R D Laing θαη ν απνθαινύκελνο laquoςπρηθώο αζζελήοraquo έρεη ηνικήζεη λα βγεη

έμσ από ηα όξηα ηνπ ηερλεηνύ-ςεύηηθνπ θόζκνπ ηεο laquoηεηξάγσλεοraquo ινγηθήο θαη ηνπ

αίζηνπ ηέινπο ζηνλ δηθό ηνπ πξνζσπηθό θόζκν Ο Laing laquoζεσξεί ηελ έμνδν απηή

κέζα ζηνλ άγλσζην θαη ραώδε θόζκν ηνπ πξνζσπηθνύ Δγώ σο κηα πξάμε

εξσηζκνύraquo12 ελώ πέξαλ ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο αθόκε θαη ε απιή θαη ηαπεηλή

laquoβιαθείαraquo βξήθε ηα ηειεπηαία ρξόληα θη εθείλε ηνλ laquoαπνινγεηήraquo ηεο ζην πξόζσπν

ηνπ Μαηάηο Φαλ Μπόμει ν νπνίνο έρεη επζαξζώο γξάςεη laquoΑπό ηε κία ε βιαθεία

απνηειεί θαζεκεξηλή απεηιή γηα ηνλ πνιηηηζκό καο από ηελ άιιε ζπληζηά ηε

κπζηεξηαθή βάζε ηεο ύπαξμήο καοraquo13

Έηζη αλ θαη δεθαεηίεο έπεηηα από ηελ πξώηε επαγγεικαηηθή παξάζηαζε ησλ

κεγάισλ έξγσλ ηνπ Μπέθεη ηνπ Ηνλέζθν θαη ινηπώλ ζπλαθώλ ζεαηξηθώλ

ζπγγξαθέσλ ζηελ Διιάδα θαη παξόιν πνπ πην πξόζθαηα εηθνλνθιαζηηθά ζεαηξηθά

ξεύκαηα έρνπλ δηθαησκαηηθά δηαλζίζεη ή θαη αληηθαηαζηήζεη από απόςεσο θαζαξά

laquoθαιιηηερληθήοraquo ην άιινηε πξσηνπνξηαθό laquoζέαηξν ηνπ παξαιόγνπraquo όπνπ

θαηαηάζζνληαη θαη νη ελ ιόγσ ζπγγξαθείο από ηεο επνρήο ηεο εθδόζεσο ηεο

κλεκεηώδνπο κειέηεο ηνπ Μάξηηλ Έζζιηλ Θέαηρο ηοσ παραιόγοσ όπνπ ν

ζπγθεθξηκέλνο ζεσξεηηθόο ηνπ ζεάηξνπ εηζεγήζεθε γηα πξώηε θνξά απηή ηελ

νξνινγία ε ππαξμηαθή δηάζηαζε ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο ζπληειεί ώζηε ζε ηίπνηα λα

κε ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ όρη κόλν ησλ laquoεηδηθώλraquo αιιά θαη ηνπ θνηλνύ αθόκε θαη

ζηηο πην πξόζθαηεο παξαζηάζεηο Απηή ε αγάπε θαιιηηερλώλ θνηλνύ αιιά θαη

θξηηηθώλ ζηε ρώξα καο γηα ην ελ ιόγσ ξεύκα θάλεθε θαη κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ηεο

παξαζηαζηνγξαθίαο ησλ έξγσλ ησλ Ηνλέζθν Μπέθεη Εελέ Αληάκνθ θαη Αξξακπάι

θαη ζηελ Διιάδα από ηνλ ππνθαηλόκελν

ύκθσλα κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό

Μνπζείν νη παξαζηάζεηο πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί κέρξη ζηηγκήο ζάλνπλ ζηνλ

12 Η Ν Παξαζθεπόπνπινο Κιηληθή υστοιογία Δηάγλφζε πρόιευε θαη ζεραπεία ηφλ υστηθώλ

δηαηαρατώλ Αζήλα 1988 ζ 131

13 Μ Φαλ Μπόμει Η εγθσθιοπαίδεηα ηες βιαθείας κηθξ Γηάλλεο Ησαλλίδεο επηκ Παλαγηώηεο

Φξαληδήο Αζήλα Αιεμάλδξεηα 2007 ζ 201

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

8

αξηζκό εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ σζηόζν ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ηνλέζθν ηνπ νπνίνπ

ηα κνλόπξαθηα ζεσξνύληαη ηα πην εκπνξηθά επηηπρεκέλα θαη άξα πνιππαηγκέλα

έξγα από ηε δξακαηηθή ηνπ παξαγσγή ππάξρνπλ θαη πεξηπηώζεηο θνηλήο

παξνπζίαζεο έξγσλ επί ζθελήο νπόηε ν αξηζκόο ησλ παξαζηάζεσλ κεηώλεηαη Παξrsquo

όια απηά ζα πξέπεη επηζεκαλζεί πσο ην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ δελ είλαη

πιήξσο ελεκεξσκέλν αθνύ από έκκεζεο πεγέο πιεξνθόξεζεο (κειέηε

δεπηεξνγελώλ πεγώλ όπσο πρ άιισλ παξαζηαζηνγξαθηώλ ζε πξόζθαηα ζεαηξηθά

πξνγξάκκαηα όπσο γηα ην έξγν Δούιες ηνπ Εελέ ζηελ πξόζθαηε παξάζηαζε ζε

ζθελνζεζία Λεπηέξε Βνγηαηδή θαη ησλ απνθνκκάησλ Σύπνπ πνπ ππάξρνπλ ζην

αξρείν ηεο Θεαηξηθήο Βηβιηνζήθεο) θαζώο θαη από ηελ πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ

ππνθαηλόκελνπ σο ζεαηή πξνθύπηεη πσο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ Διιάδα

ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα

πξνγξάκκαηα δελ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ή ηνπιάρηζηνλ δελ

έρνπλ αθόκε θαηαινγνγξαθεζεί αλ θαη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ζπλερήο θαη

πξνρσξάεη παξάιιεια θαη κε ην έξγν ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ αξρείνπ πνπ έρεη

πξόζθαηα αξρίζεη λα πξαγκαηνπνηείηαη αιιά δελ έρεη αθόκε νινθιεξσζεί

Πνηα πνξεία όκσο αθνινπζήζεθε κέρξη ζήκεξα όζνλ αθνξά ζηελ πξόζιεςε

απηνύ ηνπ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο ζηε κεηαπνιεκηθή ειιεληθή ζθελή θαη πώο

επεξεάζηεθε ε πξσηόηππε δξακαηηθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα Με άιια ιόγηα πνηεο

ήηαλ νη δπζθνιίεο ηα εκπόδηα ή αθόκε θαη νη παξεμεγήζεηο ή παξαλνήζεηο θαηά ηε

δηάξθεηα απηήο ηεο πνξείαο από ην πεξηζώξην θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηελ

αλαγλώξηζε θαη θαζηέξσζε Απνκέλεη ζήκεξα ηίπνηε ην λενηεξηθό από ην ξεύκα

απηό όπσο εθθξάδεηαη ζηε ζθελή θαη ηε γξαθή θη αλ λαη ηί Σα εξσηήκαηα απηά

αζθαιώο θαη ζρεηίδνληαη θαη κε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ήδε έρνπκε θάλεη σο πξνο ηελ

ππνδνρή ηνπ ελ ιόγσ ξεύκαηνο θαη ηεο ζρεηηθήο ζεσξίαο ζηε ρώξα καο από ηνπο

κειεηεηέο ηνπο θαζώο όπσο εηπώζεθε ήδε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη έλα

ζεαηξηθό ξεύκα πνπ απερεί κηα αληίζηνηρε θηινζνθηθή ζεώξεζε θαη ζηάζε απέλαληη

ζηελ ίδηα ηε δσή κηα ζηάζε πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί αλ όρη σο

ππαξμηζηηθή ηνπιάρηζηνλ σο ππαξμηαθή θαη πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνπο κεγάινπο

θηινζόθνπο ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νύ αηώλα θαη ηελ θνξύθσζή ηεο ζηε ζθέςε ηνπ

άζενπ ππαξμηζηή Εαλ-Πσι αξηξ θαη θπξίσο ηνπ κεγάινπ θαη πξόσξα ρακέλνπ

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

9

Αικπέξ Κακύ πνπ σζηόζν πξόιαβε λα ζπγγξάςεη ην δνθίκηό ηνπ πάλσ ζην

παξάινγν κε ηνλ παξνηκησδώο εύζηνρν ηίηιν Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ14

Πξόθεηηαη γηα έλαλ αξραηνειιεληθό κύζν ν νπνίνο ζύκθσλα πάληα κε ην

Γαιιναιγεξηλό ζηνραζηή αληηθαηνπηξίδεη κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν ηε καξηπξηθή

laquoκνίξαraquo ηνπ θάζε αλζξώπνπ δειαδή ην κεξίδην ndash ζύκθσλα θαη κε ηελ αξρηθή

ζεκαζία ηεο ιέμεο ndash πνπ έρεη ν θαζέλαο καο από ην καξηύξην ηνπ αλζξσπίλνπ

γέλνπο ν θάζε άλζξσπνο νθείιεη λα αλεβάζεη ηνλ βξάρν ηνπ ζηελ θνξπθή γηα λα

γεπηεί ηνπο θαξπνύο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο επηπρίαο όκσο πνηέ δελ ην θαηαθέξλεη

θαη ην κόλν πνπ κπνξεί λα γεπηεί είλαη ε παξrsquo νιίγνλ επηηπρία ε αλνινθιήξσηε

επηπρία ν βξάρνο πάληνηε πέθηεη ιίγν πξηλ από ηνλ πξννξηζκό θαη ε δσή είλαη έλαο

ζπλερήο θαη επίκνρζνο αγώλαο πνπ πνηέ δελ θηάλεη ζην ζηόρν κε απνηέιεζκα

πνιιέο θνξέο ν άλζξσπνο λα θηάλεη ζηελ απόγλσζε θαη λα κελ έρεη ηί λα ειπίζεη θαη

πνύ λα ζηεξηρηεί λα βιέπεη ελ νιίγνηο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο ρσξίο κεγάια

άιπηα πξνβιήκαηα ή λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη αλ ππάξρεη έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο ηόηε

ζίγνπξα δελ είλαη ν ίδηνο

Κάπνηε ε βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε κηαο αλώηεξεο ππεξβαηηθήο δύλακεο

ιεηηνπξγνύζε κε όξνπο παξακπζίαο έδηλε θνπξάγην ζηνλ άλζξσπν ζε ηέηνηεο

ζηηγκέο απειπηζίαο όκσο ζηε ζθέςε ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ινηπώλ δηαλνεηώλ θαη

ησλ δξακαηνπξγώλ ηνπ παξαιόγνπ δελ ππάξρεη θακηά ηέηνηα δύλακε κε

απνηέιεζκα ε ζπληξηβή λα είλαη νινθιεξσηηθή δελ ππάξρεη θαλείο άιινο πιελ

εκώλ γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπκε γηα ηα πάζε καο ή γηα λα ειπίζνπκε όηη ζα καο

ειεήζεη θαη όηη ζα καο ιπηξώζεη θη αλ απνθαζίζνπκε λα πεξηκέλνπκε θάπνηνλ ζα

ηνλ πεξηκέλνπκε κάηαηα θαη άζθνπα όπσο νη Βιαληηκίξ θαη Δζηξαγθόλ ζην

πεξηώλπκν κπεθεηηθό αξηζηνύξγεκα Περηκέλοληας ηολ Γθοληό θαηά γεληθή νκνινγία

έλα ινγνπαίγλην αληί ηνπ God ndash όπσο θαη ην Dog ζηελ πεξίπησζε ηνπ

θηλεκαηνγξαθηθνύ αξηζηνπξγήκαηνο Dogville ηνπ δηάζεκνπ Γαλνύ

θηλεκαηνγξαθηζηή ηεο επνρήο καο Λαξο θνλ Σξίεξ κε ηνλ εμαηξεηηθά εύζηνρν

ππόηηηιν laquoΜηα ήζπρε πόιε όρη καθξηά από εδώraquo ή όπσο ζα ιέγακε επεθηείλνληαο

απηό ην ζπιινγηζκό ε δηθή καο πόιε ε θάζε ζύγρξνλε δπηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή

θνηλσλία θαζώο είλαη γλσζηό πσο ε ζπγθεθξηκέλε ηαηλία απνηειεί κέξνο ελόο

ζπλόινπ ηαηληώλ ηνπ Σξίεξ κε ζέκα κεηαμύ άιισλ ηηο ΖΠΑ κε όιεο ηηο ζπκβνιηθέο

14 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ Δοθίκηο πάλφ ζηο παράιογο κηθξ Βαγγέιεο

Χαηδεδεκεηξίνπ Αζήλα Μπνπθνπκάλεο 61973

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

10

δηαζηάζεηο πνπ αλαπόθεπθηα πξνζιακβάλεη θάζε αλαθνξά ζε απηό ην νκόζπνλδν

θξάηνο ην νπνίν ηπγράλεη βέβαηα λα είλαη πξόηππν γηα θάζε ζύγρξνλε δπηηθή αζηηθή

δεκνθξαηία κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηε δηθή καο κε αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηελ

νηθνλνκηθή θνηλσληθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ βηώλνπκε απηή ηελ

ηζηνξηθή ζηηγκή όινη νη πνιίηεο ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ θόζκνπ

Δπνκέλσο laquoνη ζεκαζηνινγηθέο εθδνρέο όξσλ όπσο ldquofatumrdquo ldquodestinrdquo

ldquoπεπξσκέλνλrdquo ldquoαίζαrdquo ldquoεηκαξκέλεrdquo θιπ απνθιείνληαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαζώο

αλάγνληαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή ζθέςεraquo15 Θα κπνξνύζακε ινηπόλ λα ηζρπξηζηνύκε

όηη ε κνίξα ην κεξίδην ηνπ θάζε αλζξώπνπ ηόζν γηα ηνλ αξηξ όζν θαη γηα ηνλ

Κακύ δελ είλαη ηίπνηε άιιν από απηό πνπ ζηε κεηξηθή ηνπο γιώζζα δειώλεηαη κε

ηνλ όξν laquocondition humaineraquo16 laquoH ίδηα ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο κάο πξντδεάδεη γηα

ην πνύ πξέπεη λα εληνπίζνπκε ηελ αλζξώπηλε κνίξα ζύκθσλα κrsquo απηήλ ηελ

θηινζνθία Ζ con-ditio παξάγεηαη γισζζηθά από ην ξήκα cum-dare πνπ ζηελ

ειιεληθή ζεκαίλεη ldquoζπλ-δίδσκηrdquo Απηό πνπ πθίζηαηαη ινηπόλ εμ αξρήο σο κνίξα ηνπ

θάζε αηόκνπ δελ είλαη νύηε κηα νπξάληα εληνιή νύηε κηα ζετθή ζέιεζε νύηε κηα

απξόζσπε ππεξθπζηθή δύλακε πνπ έρεη πξναπνθαζίζεη γηα ηε δσή ηνπraquo17 Ζ

ύπαξμε κηαο ηέηνηαο δύλακεο δελ παίξλεη ζηε θηινζνθία ηνπ παξαιόγνπ νύηε θαλ ηε

ζέζε ηνπ laquoνπίνπraquo γηα ηε λάξθσζε ησλ ζπλεηδήζεσλ ελώ θη ν ιαόο δελ ινγίδεηαη σο

έλα ζπκπαγέο ζύλνιν αιιά σο έλα άζξνηζκα κνλαδηθώλ θαη αζθαιώο κνλαρηθώλ

πξνζσπηθνηήησλ

Καηrsquo απηή ηελ έλλνηα είκαζηε πέξα θαη καθξηά θαη από ηε καξμηζηηθή ζθέςε ε

νπνία ζα έδηλε έζησ κηα ειπίδα γηα ηελ θνηλή κάιηζηα επηπρία επί γεο κέζα από

ηελ θνηλσληθή ζπκβίσζε ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ην ζεκεξηλό αλάινγν κηαο

αιινηηλήο Γεο ηεο Δπαγγειίαο ηεο Χαλαάλ Άιισζηε ν ιόγνο ησλ εθπξνζώπσλ θη

εθθξαζηώλ ηνπ άζενπ ππαξμηζκνύ δελ ππήξμε πνηέ εζραηνινγηθόο θαη γηrsquo απηό

εθείλνη δελ πίζηεςαλ πνηέ ζηελ ύπαξμε ηεο δσήο κεηά ζάλαηνλ ζηελ νπνία ζα

κπνξνύζαλ ίζσο λα δηθαησζνύλ νη αλαμηνπαζνύληεο θαη λα ηηκσξεζνύλ νη δηώθηεο

15 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζ 155

16 ηελ ειιεληθή κεηαθξάδεηαη σο laquoαλζξώπηλε θαηάζηαζεraquo αιιά έηζη ράλεηαη ε ηδηαίηεξε

ζεκαζία ηεο θξάζεο

17 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5)

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

11

ηνπο ndash παξόιν πνπ ν αξηξ γηα ηηο αλάγθεο πξνβνιήο θαη πξνώζεζεο ηεο

θηινζνθηθήο ηνπ ζθέςεο θαίλεηαη ζε έλα πξώην θαη εληειώο ξερό επίπεδν ζην

Κεθιεηζκέλφλ ηφλ ζσρώλ λα laquoεμεηάδεη ηηο δπλαηόηεηεο κεηά ζάλαηνλ ύπαξμεοraquo18

αιιά ζην δεύηεξν θαη πην βαζύ επίπεδν laquoπαίξλνληαο πιηθό αξθεηό γηα ηξία έξγα

βνπιεβάξηνπ καο παξνπζηάδεη ηξία πξόζσπα πνπ αλαδεηνύλ λα πξνζδηνξηζηνύλ ην

έλα ζηα κάηηα ηνπ άιινπraquo19 θη έηζη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα laquoζην [hellip] Κεθιεηζκέλφλ

ηφλ Θσρώλ ldquoε θόιαζε είλαη νη άιινηrdquo ε δύλακε πνπ ππεξβαίλεη ηνλ θαζέλαλ από

ηνπο ηξεηο ήξσεο είλαη νη άιινη δπν ζπγθάηνηθνί ηνπraquo20

Με παξνηκηώδε ινηπόλ ηξόπν επηρείξεζαλ θαη θαηόξζσζαλ ν αξηξ θαη ν Κακύ

λα παξνπζηάζνπλ θαη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κέζα από ηα ζεαηξηθά έξγα

ηνπο Ωζηόζν νη ζπγγξαθείο απηνί δελ εληάζζνληαη ζπκβαηηθά ζην ζέαηξν ηνπ

παξαιόγνπ αιιά ζην ππαξμηζηηθό κε εηδνπνηό κεηαμύ ηνπο δηαθνξά πσο ην δεύηεξν

είλαη ιηγόηεξν θαηλνηόκν θαιιηηερληθά θαη πην laquoινγνθξαηνύκελνraquo από ην πξώην

ελώ ην πξώην αληίζεηα εθθηλεί από ηελ επηζπκία γηα κηα αλαηξεπηηθή θαιιηηερληθή

δεκηνπξγία Οη πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζπγγξαθείο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ

έγξαςαλ ηα κλεκεηώδε ηνπο έξγα επεξεαζκέλνη θπξίσο από ηα εηθνλνθιαζηηθά

ξεύκαηα ησλ αξρώλ ηνπ 20νύ αηώλα όπσο ηνλ ππεξξεαιηζκό από ηνλ Εαξξύ ηνλ

Απνιιηλαίξ αιιά θαη από ηνλ κεγάιν Αληνλέλ Αξηώ κε ηηο γλσζηέο ηνπ επηηαγέο

γηα ην Θέαηξν ηεο θιεξόηεηαο21 Έηζη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ιεγόκελν

ζηξαηεπκέλν ζέαηξν ζε πιήξε αληίζεζε απrsquo απηή ηελ άπνςε κε ην ππαξμηζηηθό

παξά δηαηεξνύλ ζην αθέξαην ηνλ θαιιηηερληθό ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπο γεγνλόο

πνπ ίζσο δηθαηνινγεί θαη ηελ πην πινύζηα θαη βαζηά πξόζιεςή ηνπο ζηελ Διιάδα

ζε ζύγθξηζε κε εθείλα ηνπ ππαξμηζηηθνύ ζεάηξνπ αλ θαη γεληθόηεξα ζα κπνξνύζακε

λα πνύκε όηη ην ππαξμηζηηθό ζέαηξν παξνπζηάδεη ιηγόηεξν ελδηαθέξνλ θαιιηηερληθά

από ηα έξγα ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ

Έηζη επηθεληξώλνληαο θαη πάιη ζην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ όπσο

πξνζδηνξίζηεθε από ηνλ Έζζιηλ θαη όζνπο απνδέρηεθαλ ηε ζεσξία ηνπ από ηηο

18 Ar P Hinchliffe όπ (ζεκ 7) ζ 54

19 Όπ

20 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Το ηραγηθό ε ηραγφδία θαη ο θηιόζοθος ζηολ εηθοζηό

αηώλα όπ (ζεκ 5) ζζ 163-164

21 Αλη Αξηώ Το ζέαηρο θαη ηο είδφιό ηοσ κηθξ Παύινο Μάηεζηο πξώηε θσηνκεραληθή

αλαηύπσζε Αζήλα Γσδώλε 1992

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

12

ζπλνιηθά εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο έξγσλ ησλ κλεκνλεπζέλησλ

ζπγγξαθέσλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηελ Διιάδα ζύκθσλα κε ην αξρείν

ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ ηεξείηαη ζην Θεαηξηθό Μνπζείν κε άιια

πεξηζζόηεξν θαη άιια ιηγόηεξν παηγκέλα έξγα νη νγδόληα επηά αλάκεζά ηνπο θαη

θάπνηεο μελόγισζζεο είλαη έξγσλ ηνπ Μπέθεη νη πελήληα ηξεηο ηνπ Ηνλέζθν είθνζη

έμη ηνπ Εελέ έλδεθα ηνπ Αξξακπάι θαη κόλν κία ηνπ Αληάκνθ γεγνλόο πνπ

δηθαηνινγεί θαη ηε ζρεηηθή ζησπή ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο γηα ην έξγν ηνπ

ζπγγξαθέα απηνύ παξά ηελ νκνινγνπκέλσο πςειήο ζηάζκεο θαιιηηερληθή αμία ηνπ

θαη ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζην πιαίζην ηνπ ππό εμέηαζε ξεύκαηνο ζηε δηεζλή

ζεαηξηθή ζθελή Σν πην πνιππαηγκέλν έξγν θαίλεηαη λα είλαη ην Περηκέλοληας ηολ

Γθοληό κε είθνζη ηξεηο παξαζηάζεηο ελώ αθνινπζνύλ νη Δούιες κε δεθανθηώ ην

Τέιος ηοσ παητληδηού κε δεθαπέληε θαη ε Φαιαθρή ηραγοσδίζηρηα κε δώδεθα

παξαζηάζεηο Οη εθαηόλ εβδνκήληα νθηώ παξαζηάζεηο θαιύπηνπλ έλα ρξνληθό

δηάζηεκα από ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 1958-1959 (Υυειή Εποπηεία ηνπ Εελέ από ην

Θέαηξν Σέρλεο) θαη εμήο ελώ όζνλ αθνξά ζηνπο ζεαηξηθνύο νξγαληζκνύο θαη

ζηάζνπο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε απηά ηα αζθαιώο δύζθνια έξγα μερσξηζηή ζέζε

θαηέρεη ην Θέαηξν Σέρλεο ηνπ Καξόινπ Κνπλ αλ θαη πξέπεη λα ηνληζηεί πσο δελ

κπνξνύκε λα ππνζηεξίμνπκε όηη θαηέρεη ηα πξσηεία θαηrsquo απνθιεηζηηθό ηξόπν όπσο

ίζσο εζθαικέλα ζεσξείηαη από πνιινύο ζήκεξα22

Σν Θέαηξν Σέρλεο αζθαιώο πνιύ γξήγνξα θαη πνιύ ζνβαξά αζρνιήζεθε κε ην

Θέαηξν ηνπ Παξαιόγνπ σζηόζν ζα ήηαλ παξαπνίεζε ηεο αιήζεηαο λα

ππνζηεξίμνπκε όηη ην εηζήγαγε θαηrsquo απνθιεηζηηθόηεηα ζηελ Διιάδα πγθεθξηκέλα

ελδεηθηηθά ζην ρξνληθό δηάζηεκα κέρξη θαη ηε ζεαηξηθή πεξίνδν 2003-2004 ζε έλα

ζύλνιν εθαηόλ επηά παξαζηάζεσλ νη είθνζη πέληε παξνπζηάζηεθαλ από ην Θέαηξν

Σέρλεο σζηόζν θαη ην Δζληθό καο Θέαηξν πνιύ ζύληνκα πεξηέιαβε ζην ξεπεξηόξηό

ηνπ ηέηνηα έξγα (1974) κε δεθαέμη παξαζηάζεηο ζην ίδην δηάζηεκα ζύκθσλα πάληα

κε ην αξρείν ζεαηξηθώλ πξνγξακκάησλ ηνπ Θεαηξηθνύ Μνπζείνπ ελώ αθνινπζεί ε

δεύηεξε θξαηηθή καο ζθελή δειαδή ην Κξαηηθό Θέαηξν Βνξείνπ Διιάδνο κε

έλδεθα παξαζηάζεηο θαη ηα Γεκνηηθά Πεξηθεξεηαθά καο Θέαηξα γλσζηόηεξα κε ην

αξθηηθόιεμν ΓΖΠΔΘΔ κε ηξεηο παξαζηάζεηο θαη κηα θεζηηβαιηθή δηνξγάλσζε

22 πλήζσο παξαβιέπεηαη ε παξάζηαζε ηεο Φαιαθρής ηραγοσδίζηρηας ηεο Πεηξακαηηθήο θελήο

- Θεάηξνπ Σζέπεο κε ηε Μ Ρηάιδε ζηνλ θεληξηθό ξόιν όπσο επίζεο δελ ζπλππνινγίδνληαη

εξαζηηερληθέο παξαζηάζεηο πρ ησλ απνθνίησλ ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

13

νπόηε ζην ελ ιόγσ δηάζηεκα έρνπκε ζπλνιηθά ηξηάληα παξαζηάζεηο ζηα θξαηηθά ή

δεκνηηθά πεξηθεξεηαθά ζέαηξα θαη εβδνκήληα επηά ζην ειεύζεξν ζέαηξν ρσξίο λα

γλσξίδνπκε πόζεο από ηηο παξαζηάζεηο απηέο ηνπ ειεπζέξνπ ζεάηξνπ ήηαλ

επηρνξεγνύκελεο από ην θξάηνο αλ βέβαηα όλησο επηρνξεγήζεθαλ θάπνηεο

Παξάιιεια από λσξίο είλαη αηζζεηή ε παξνπζία ησλ ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ ζηα

εθδνηηθά καο πξάγκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ήδε από ηε δεθαεηία ηνπ rsquo60 ελώ νη

ζρεηηθέο εθδόζεηο έρνπλ πιένλ ππεξβεί ηνλ αξηζκό ζαξάληα επηά ζύκθσλα κε ηε

βηβιηνγξαθηθή θαηαγξαθή ηνπ Γαιιηθνύ Ηλζηηηνύηνπ πνπ δηελεξγήζεθε ην 1995

ζπκπεξηιαβαλνκέλσλ όκσο ησλ κε δξακαηηθώλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ απηώλ πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηελ ειιεληθή23 ηελ θαηαλόεζε βέβαηα ηνπ ζεάηξνπ ηνπ

παξαιόγνπ από ην ειιεληθό θηινζεάκνλ θνηλό αζθαιώο βνήζεζε εθηόο ησλ άιισλ

θαη ε έθδνζε θηινζνθηθώλ αιιά θαη ινγνηερληθώλ θαη εηδηθόηεξα ζεαηξηθώλ έξγσλ

ησλ άζεσλ θπξίσο ππαξμηζηώλ θαη βέβαηα ζεαηξηθώλ καληθέζησλ ηνπ κνληεξληζκνύ

θαη ζεαηξνινγηθώλ κειεηεκάησλ κε ζρεηηθά ζέκαηα

Απηή ε ππνδνρή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δξακαηνινγίνπ θαη ησλ ινηπώλ έξγσλ ησλ

ελ ιόγσ ζπγγξαθέσλ από ηηο επίζεκεο ζθελέο ηεο ρώξαο καο θαζώο θαη από ηνπο

εθδόηεο επηζπλέβε βέβαηα ζε ζπλδπαζκό κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ θαη ηε

ζπλαθόινπζε εκθάληζε πην θαηλνθαλώλ ξεμηθέιεπζσλ ξεπκάησλ ηάζεσλ θαη

θηλεκάησλ ζην ζέαηξν Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζεκείσλε ν Βάιηεξ Πνύρλεξ ζην

ηέινο ηνπ 20νύ αηώλα laquoέρνπκε πεξάζεη ζε κηαλ άιιε θάζε πξνζιεπηηθώλ

δηαδηθαζηώλ όπνπ δελ θπξηαξρεί πηα ην ldquoπαξάινγνrdquo [hellip] αιιά ε αζπλαξηεζία ηνπ

κεηακνληέξλνπ κε ηελ ελζπλείδεηε απνζπαζκαηηθόηεηα ηελ απηνλνκία ησλ

επηκέξνπο ηελ ηπραία ζπζρέηηζε ησλ πάλησλ θαη ηελ απνθπγή νιηθώλ

ελαξκνλίζεσλ θαη ζεσξεκάησλraquo24 ελώ παξάιιεια laquoδελ είλαη πιένλ ην Παξίζη ζην

νπνίν είλαη ζηξακκέλα ηα κάηηα ηεο ειιεληθήο δηαλόεζεο αιιά κηα πιεζώξα

ζεαηξηθώλ θέληξσλ αλάκεζα ζηα νπνία πξνέρεη νπσζδήπνηε ε Ακεξηθή κε ηηο

performances θαη ν ηξίηνο θόζκνο κε ηηο πνηθίιεο κεηα-απνηθηνθξαηηθέο κνξθέο ηνπ

δξάκαηνο θαη ηνπ ζεάηξνπraquo25

23 Collection de lrsquoInstitut Franccedilais drsquoAthegravenes Centre de la Traduction Litteacuteraire Από ηα γαιιηθά

ζηα ειιεληθά Οδεγός κεηαθράζεφλ 1945-1995 επηκ Κέληξν Λνγνηερληθήο Μεηάθξαζεο θαη Πέηξνο

Παπαδόπνπινο Αζήλα Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ 1995

24 Β Πνύρλεξ όπ ζ 166

25 Β Πνύρλεξ όπ

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

14

Σα γεγνλόηα απηά θαηά έλα παξάδνμν ίζσο ηξόπν νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζην λα

γίλεη ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ ηειηθά πξνζηηό ζην επξύ θνηλό αιιά θαη απνδεθηό

από ηελ αθαδεκατθή θνηλόηεηα σο δείγκα πςειήο θνπιηνύξαο δειαδή λα

αλαδεηρηεί ζε θεηίρ ndash γηα λα ζπκεζνύκε ηνλ Οπκπέξην Έθν ν νπνίνο έρεη

δηαηππώζεη νξηζκέλεο άθξσο ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο θαη επηθπιάμεηο όζνλ

αθνξά ζηε θεηηρηζηηθή αληηκεηώπηζε ησλ έξγσλ ηέρλεο από ην θνηλό αλαθεξόκελνο

θπξίσο ζηα έξγα πνπ εθηίζεληαη σο έξγα ηέρλεο ζηα κνπζεία θαη κάιηζηα παξά ηνλ

σο επί ην πιείζηνλ αξρηθά ρξεζηηθό θαη ζε θακία πεξίπησζε θαιιηηερληθό

ραξαθηήξα ηνπο26 γεγνλόο πνπ είρε από πνιύ λσξίηεξα κε ην δηθό ηνπ ξεθηθέιεπζν

ηξόπν ζηειηηεύζεη θαη ν κεγάινο θαη πξσηνπόξνο θαιιηηέρλεο Μαξζέι Νηπζάκπ

αλαβηβάδνληαο ζην βάζξν κηαο ηδηαίηεξα πξνβεβιεκέλεο δηεζλνύο εηθαζηηθήο

εθζέζεσο ήδε από ηηο πξώηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νύ αηώλα ην έξγν ηνπ laquoΠεγήraquo πνπ

δελ ήηαλ άιιν από έλα θνηλό απνρσξεηήξην κηα πξνθιεηηθή πξάμε πνπ βξήθε

πνιινύο κηκεηέο αξγόηεξα θαη πνπ ζήκεξα έρεη πιένλ ράζεη πξνθαλώο ηνλ άιινηε

πξνθιεηηθό ηεο ραξαθηήξα Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηόζν δηεζλώο

όζν θαη ζηε δηθή καο ρώξα ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ αθελόο λα ράζεη ελ κέξεη ηνλ

ίδην ηνλ δηθό ηνπ θαιιηηερληθώο ξεμηθέιεπζν ραξαθηήξα ζπκπεξηιακβαλόκελν

άιισζηε όπσο είδακε ζην δξακαηνιόγην ησλ επίζεκσλ ζθελώλ ησλ δηαθόξσλ

θξαηώλ27 αθεηέξνπ όκσο λα νδεγεζνύκε ζε θάπνηεο σο επί ην πιείζηνλ θνηλέο

παξαδνρέο σο πξνο ην ελ ιόγσ ξεύκα παξά ηηο αξρηθέο παξαλνήζεηο σο πξνο ηελ

έλλνηα laquoπαξάινγνraquo

Πξόθεηηαη αζθαιώο γηα παξαλνήζεηο νη νπνίεο πήγαδαλ θαη ελ κέξεη

εμαθνινπζνύλ λα πεγάδνπλ από ηε γεληθόηεξε ζύγρπζε πνπ ππήξρε θαη δελ έρεη

αθόκε μεθαζαξίζεη εληειώο σο πξνο ηε ζρεηηθή κε ηνλ ιόγν ηε ινγηθή νξνινγία

Όκσο επηπξόζζεηα πνιινί νδεγήζεθαλ ή θαη αθόκε νδεγνύληαη θαη ζε έληνλεο

επηθπιάμεηο νη νπνίεο εθθηλνύζαλ θαη εθθηλνύλ ηόζν από ηηο πξνεγνύκελεο

παξαλνήζεηο όζν θαη από κειεηεηέο ή θαη απινύο ζεαηέο πνπ εκθνξνύληαη από κηα

βαζηά πίζηε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηαθό ζύζηεκα όπσο απηό ηεο ειιελνξζόδνμεο

26 Um Eco Η ζεκεηοιογία ζηελ θαζεκερηλή δφή απόδνζε - αλζνιόγεζε Αληώλεο

Σζνπάλνγινπ [Θεζζαινλίθε - Αζήλα] Μαιιηάξεο - Παηδεία 31999

27 Πρ πξόζθαηα νη Καρέθιες ηνπ Ηνλέζθν παίρηεθαλ ζηε ζθελή Studio-Theacuteacirctre ζύκθσλα κε

ην πξόγξακκα ηνπ Δζληθνύ Θεάηξνπ ηεο Γαιιίαο Comeacutedie Franccedilaise θάηη πνπ όηαλ

πξσηνεκθαληδόηαλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπγγξαθέαο ήηαλ αδηαλόεην

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

15

παξάδνζεο ηελ νπνία βέβαηα ζεκεησηένλ ν αξηξ ζα ραξαθηήξηδε σο Καθή Πίζηε

θαη άξα είλαη εληειώο αθαηάιιειε γηα λα νδεγήζεη ζηελ θαηαλόεζε θαη ηελ

εξκελεία ηνπ ξεύκαηνο ην νπνίν εμεηάδνπκε Έηζη ελώ όπσο είπακε έρνπκε

νδεγεζεί ζε θάπνηεο θνηλέο παξαδνρέο θαη επηπιένλ ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ είλαη

ηώξα πηα πξνζηηό ζην επξύ θνηλό ην βαζύ ηνπ θηινζνθηθό ππόβαζξν ζπληειεί ώζηε

ε αξκόδνπζα ζθεληθή απόδνζε θαη εξκελεία ησλ έξγσλ ησλ αληηπξνζσπεπηηθώλ ηνπ

ζπγγξαθέσλ λα είλαη αθόκε έλα δεηνύκελν θαη θαηά ζπλέπεηα ην ελδηαθέξνλ λα

είλαη ακείσην αθνύ άιισζηε θάζε ζύγρξνλε παξάζηαζε έξγνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

δξακαηνινγίνπ απνηειεί θαιιηηερληθό γεγνλόο θαη θπξίσο επηηπγράλεη λα

ππξνδνηήζεη ζπδεηήζεηο γηα ηα πξναηώληα θηινζνθηθά δεηήκαηα ηα νπνία

εμαθνινπζνύλ λα απαζρνινύλ ηελ αλζξσπόηεηα παξά ηνπο αηώλεο ζεηηθηζκνύ θαη

πιηζκνύ πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη

Παξάιιεια ε επηζηεκνληθή ζύγρπζε θαη αληηδηθία εμαθνινπζεί αθόκα πην

έληνλα λα θπξηαξρεί όζνλ αθνξά ζηηο επηδξάζεηο απηνύ ηνπ ξεύκαηνο ζηελ

πξσηόηππε λενειιεληθή δξακαηηθή παξαγσγή ζέκα ην νπνίν ζα πξαγκαηεπηνύκε

ζηε ζπλέρεηα θαη πνπ πεξηπιέθεηαη αθόκε πεξηζζόηεξν δεδνκέλεο θαη ηεο ζέζεο ηεο

ρώξαο καο ζηνλ επξσπατθό θαη δηεζλή πνιηηηζκηθό laquoράξηεraquo ηδίσο κεηαπνιεκηθά

όηαλ δειαδή νη ζπγγξαθείο πνπ πξσηνπαξνπζηάδνληαη laquoνπζηαζηηθά αγλννύλ ηελ

πξνγελέζηεξε ειιεληθή παξάδνζε ηνπ αζηηθνύ δξάκαηνο ησλ αξρώλ ηνπ αηώλαraquo28

ελώ θαη νη ζεαηξηθέο ηνπο εκπεηξίεο δελ αληηζηνηρνύλ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο

ηνπο29 έηζη laquoέρνληαο απνθνπεί από ηε κόλε απζεληηθή ζεαηξηθή απάληεζε ζηα

δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο ηνπο ην αζηηθό δξάκα ησλ αξρώλ ηνπ αηώλα νδεγνύληαη ζε

αλαδήηεζε λέσλ πξνηύπσλ πνπ λα βξίζθνληαη ζε πιήξε αληηζηνηρία πξνο ηηο

αλάγθεο ηεο επνρήο ηνποraquo30 θαηά δε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 laquoνη έιιελεο ζεαηξηθνί

ζπγγξαθείο ldquoαλαθαιύπηνπλrdquo ην ζέαηρο ηοσ παραιόγοσraquo31

ρεηηθά βέβαηα κε απηή ηελ θαηαθπγή ησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ζην ππό

εμέηαζε ξεύκα ν Θόδσξνο Γξακκαηάο ζεκεηώλεη laquoΖ θαηαθπγή ζrsquo απηό γίλεηαη

γηαηί εθεί βξίζθνπλ ηε δπλαηόηεηα κηαο ζπκβνιηθήο θαη αηληγκαηηθήο ζίγνπξα όκσο

28 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας [Θεαηξηθή

Έξεπλα 4] Αζήλα Αθνί Σνιίδε 1994 ζ 123

29 Όπ

30 Όπ ζζ 123-124

31 Όπ ζ 125

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

16

αδέζκεπηεο έθθξαζεο πνπ ζπρλά δηαθεύγεη από ηνλ έιεγρν ηεο απζηεξήο θξαηηθήο

ινγνθξηζίαο Οη δξακαηνπξγνί ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εθθξάζνπλ ηηο λέεο

ζπλζήθεο πνπ δνπλ εξρόκελνη ζε άκεζε επαθή κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηνπ

είδνπο ηελ παξάζηαζε ησλ νπνίσλ παξαθνινπζνύλ εληόο ή εθηόο Διιάδνο (αθνύ

αξθεηνί απrsquo απηνύο δνπλ σο πνιηηηθνί πξόζθπγεο ζε ρώξεο ηνπ εμσηεξηθνύ θπξίσο

ηε Γαιιία) δηακνξθώλνπλ κηα λέα ξεηνξηθή ζηε γξαθή θαη κηα δηαθνξεηηθή

ζεκαηνινγία ζηα έξγα ηνπο εληειώο μέλε πξνο ηα δεδνκέλα ηεο ακέζσο

πξνεγνύκελεο πεξηόδνπraquo32 αιιά ηαπηόρξνλα laquoπξνζαξκνζκέλε ζηελ ειιεληθή

πξαγκαηηθόηεηαraquo33 δειαδή δηακνξθώλνπλ θαηrsquo νπζίαλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ

ιόγσ ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο

Όπσο όκσο ν Γξακκαηάο αλαθέξεη γεληθόηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλζήθεο

πξόζιεςεο ηνπ μέλνπ πξνηύπνπ ζην κεηαπνιεκηθό ειιεληθό ζέαηξν laquoζπγθεθξηκέλα

[hellip] έξγα από ην μέλν ξεπεξηόξην εκθαλίδνληαη πνιιά σο ldquoπξόηππαrdquo θαη

ιεηηνπξγνύλ πνηθηιόηξνπα κέζα ζην θάζκα ηεο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ λενειιεληθνύ

ζεάηξνπ Δθείλα όκσο πνπ πηνζεηνύληαη θαη ελζσκαηώλνληαη δεκηνπξγηθά ζrsquo απηό

είλαη όζα αληηζηνηρνύλ θαη αληαπνθξίλνληαη θαηεμνρή ζηηο πξνζδνθίεο θαη ηα

ελδηαθέξνληα ηνπ θνηλνύ θαη ησλ δεκηνπξγώλ [hellip] ldquoΠξόηππαrdquo από ηε κία θαη

ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo από ηελ άιιε ράλνπλ ηα δηαθξηηά ηνπο όξηα πνπ ηα ζηαηηθνπνηνύλ

ζε κηα κεραληζηηθή ζρέζε αλαγσγήο ησλ κελ (ldquoαλαδεκηνπξγίεοrdquo) ζηα δε

(ldquoπξόηππαrdquo) εληαζζόκελα ζrsquo έλα επξύηεξν πιέγκα δπλακηθώλ επηθαζνξηζκώλ ησλ

θαιιηηερληθώλ αλαδεηήζεσλ από ηηο θνηλσληθέο αλαγθαηόηεηεο κέζα ζην νπνίν

άιινηε κνλνδξνκηθά θαη άιινηε ακθίδξνκα ιεηηνπξγεί ν πνιηηηζηηθόο δηάινγνο ζηε

δηαρξνληθή θαη παλαλζξώπηλε έθθξαζή ηνπ ην Θέαηξνraquo34

Έηζη ζπγγξαθείο όπσο ν Βαζίιεο Εηώγαο ν Παύινο Μάηεζηο ν ηξαηήο

Καξξάο ν Γηώξγνο θνύξηεο ν Μάξηνο Πνληίθαο θαη ν Αληώλεο Γσξηάδεο

ζεσξήζεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο όηη έγξαςαλ έξγα θαηrsquo επίδξαζε

ζπγθεθξηκέλσλ πξνηύπσλ από ην δξακαηνιόγην ηνπ παξαιόγνπ Παξrsquo όιεο όκσο ηηο

νκνηόηεηεο θαίλεηαη όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απηό πνπ επεξέαζε ηνπο

ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο δελ ήηαλ ηα ζπγθεθξηκέλα έξγα-πξόηππα όπσο θαηά

32 Θ Γξακκαηάο Από ηελ ηραγφδία ζηο δράκα Μειέηες ζσγθρηηηθής ζεαηροιογίας όπ ζζ

125-126

33 Όπ ζ 126

34 Όπ ζ 131

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

17

ηελ ηηαιηθή Αλαγέλλεζε ηα έξγα ηνπ ελέθα ηνπ Πιαύηνπ θαη ηνπ Σεξέληηνπ έγηλαλ

πξόηππα ησλ λεόηεξσλ ηξαγσδηώλ θαη ιόγησλ θσκσδηώλ Οη πξναλαθεξζέληεο

ζπγγξαθείο επεξεάζηεθαλ από ηηο ίδηεο ηζηνξηθνπνιηηηθέο θνηλσληθέο θαη

νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ππξνδόηεζαλ ηνλ πεξί παξαιόγνπ ζηνραζκό θαη έγηλαλ

αθνξκή γηα ηελ άλζηζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ζηε Γαιιία θαζώο θαη ηνλ

ππόινηπν επξσπατθό ρώξν όπσο βέβαηα κεηαιακπαδεύηεθαλ ζηελ Διιάδα ε ρώξα

καο κεηά ηνλ Β Παγθόζκην Πόιεκν έθαλε ζεκαληηθά βήκαηα σο πξνο ηελ

παξαθνινύζεζε ησλ δηεζλώλ εμειίμεσλ κε απνηέιεζκα ε πεξηξξένπζα ηελ Δπξώπε

αηκόζθαηξα λα ηελ αγγίδεη πην άκεζα Έηζη ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε πηα όρη

γηα κίκεζε ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ από ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία αιιά

αθξηβώο γηα απηό πνπ πξνεγνπκέλσο αλαθέξακε σο ειιεληθή εθδνρή ηνπ ελ ιόγσ

ζεαηξηθνύ ξεύκαηνο θαηrsquo αλαινγία κε ηελ αγγιηθή εθδνρή ηνπ Χάξνιλη Πίληεξ35

ηελ πνισληθή ηνπ ιαβνκίξ Μξόδεθ36 ή ηελ ακεξηθαληθή ηνπ Έληνπαξλη Άικπε37

Άιισζηε ν ζρεηηθόο κε ην ζέαηξν ηνπ παξαιόγνπ πξνβιεκαηηζκόο θαη δηάινγνο

ησλ θξηηηθώλ θαη ζεσξεηηθώλ ηνπ ζεάηξνπ είρε αξρίζεη ήδε από ην 1957 όηαλ ν

Άιθεο Θξύινο δεκνζίεπζε ην άξζξν ηνπ κε ηίηιν laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo38

ελώ θαη ζηε ζπλέρεηα εθδόζεθαλ γηα πξώηε θνξά ζηα ειιεληθά νη κεηαθξάζεηο ηνπ

Μύζοσ ηοσ Σηζύθοσ ηνπ Κακύ (1968)39 θαη ηνπ Θεάηροσ ηοσ παραιόγοσ ηνπ Έζζιηλ

(1970)40 θη όια απηά ηα γεγνλόηα ζε ζπλδπαζκό βέβαηα κε ηελ πξνζσπηθή

εκπεηξία ησλ Διιήλσλ ζεαηξηθώλ ζπγγξαθέσλ σο ζεαηξηθνύ αιιά θαη

αλαγλσζηηθνύ θνηλνύ από ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εθδόζεηο αληίζηνηρα ησλ μέλσλ

ζπγγξαθέσλ ηνπ παξαιόγνπ ζηε ρώξα καο δελ ππήξρε πεξίπησζε παξά λα

επεξεάζνπλ έζησ θαη ζην ειάρηζην ηε λενειιεληθή δξακαηνπξγία

Γεδνκέλεο όκσο ηεο ζύγρπζεο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο θαη σο πξνο ηελ νπζία

ηνπ παξαιόγνπ θαζεαπηνύ είλαη αθόκε εμαηξεηηθά δύζθνιν λα αξζεί ε πθηζηάκελε

αιιά θαη θαιά θξαηνύζα επηζηεκνληθή αληηδηθία σο πξνο ηελ ηδηαίηεξε θύζε απηήο

35 Μ Έζζιηλ όπ (ζεκ 2) ζζ 293-327

36 Όπ ζζ 355-359

37 Όπ ζζ 345-349

38 Άι Θξύινο laquoΣν ζέαηξν ηεο απαηζηνδνμίαοraquo πεξ Νέα Πορεία Γ 34 (1957) 387-389

39 Αι Κακύ Ο κύζος ηοσ Σηζύθοσ κηθξ Ησάλλεο Λν θόθθν Αζήλα Αιεμ Χ Ρνύγθαο

1968

40 Β Πνύρλεξ όπ (ζεκ 1) ζ 157

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

18

ηεο laquoεζληθνύraquo ηύπνπ θαη ραξαθηήξα εθδνρήο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ ε νπνία

όκσο είλαη αλάγθε λα κειεηεζεί ζε βάζνο όπσο ζεκεηώλεη ε Μπαθνληθόια laquoνη

ηαμηλνκήζεηο θαη νη γισζζηθνί όξνη όληαο αληίζηνηρα πξάμεηο θαη πξντόληα

ζύκβαζεο είλαη ζπρλά αλεπαξθείο θαη παξαπιαλεηηθνί Δλ ηνύηνηο είλαη αδύλαην λα

αγλνεζεί ε αλάγθε νκαδνπνίεζεο θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο θαη δηάθξηζεο κεηαμύ

ελλνηώλ ή θαηλνκέλσλ πνπ θαηά θαηξνύο δεκηνπξγνύλ ππξήλεο ζύγρπζεοraquo41

Γεδνκέλσλ ινηπόλ θαη ησλ δηεπθξηλίζεσλ ζηηο νπνίεο έρνπκε πξνβεί σο πξνο ηελ

έλλνηα ηνπ παξαιόγνπ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα ηε λενειιεληθή εθδνρή ηνπ

ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ αθνύ δελ έρεη επξεζεί άιινο όξνο ν νπνίνο λα θαιύπηεη κε

πην επαξθή ηξόπν όιεο ηηο πηπρέο απηνύ ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν εμαθνινπζεί

βέβαηα λα είλαη ππό δηεξεύλεζε σο πξνο ηελ έθθξαζε ή θαη γεληθόηεξα ηηο

εθθξάζεηο ηνπ ζηελ Διιάδα θαη απrsquo απηή ηελ άπνςε ηίπνηα δελ απνθιείεη ζην

κέιινλ λα βξεζεί έλαο άιινο πην ιεηηνπξγηθόο όξνο ν νπνίνο λα πεξηγξάθεη κε

θαιύηεξν ηξόπν ηηο πηπρέο απηέο

Δλ θαηαθιείδη ην ζέκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Θεάηξνπ ηνπ Παξαιόγνπ ζηελ

Διιάδα είλαη όπσο ζεκεηώλεη θαη ν Βάιηεξ Πνύρλεξ αθόκε αδηεξεύλεην όρη όκσο

ιόγσ έιιεηςεο πιεξνθνξηώλ δεδνκέλν πνπ κπνξεί πηζαλόηαηα λα δπζρεξαίλεη ηελ

έξεπλα σο πξνο ηε λενηεξηθόηεηα ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη θξηηηθή ηνπ 19νπ

αηώλα Αληηζέησο ε εγγύηεηα ηεο δηθήο καο επνρήο ζηηο πξώηεο κεηαπνιεκηθέο

δεθαεηίεο αιιά θαη νη αικαηώδεηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκεηώζεθαλ ηελ ίδηα

πεξίνδν καο παξέρνπλ πιείζηεο πιεξνθνξίεο Ωζηόζν ε ζύγρπζε πνπ επηθξαηνύζε

ζηε ρώξα καο θαη πνπ δελ έρεη δπζηπρώο αθόκε πιήξσο αξζεί αλαθνξηθά κε ην

πεξηερόκελν ηεο έλλνηαο laquoπαξάινγνraquo ζε ζρέζε κε ηνπο νκόξξηδνπο όξνπο laquoάινγνraquo

θαη laquoππέξινγνraquo δεκηνπξγεί πξνζθόκκαηα ζηελ πξνζπάζεηα ησλ Διιήλσλ

κειεηεηώλ λα εμεηάζνπλ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπ ζεάηξνπ ηνπ παξαιόγνπ παξά ηε

ζρεδόλ θαζνιηθή απνδνρή ηνπ όξνπ θαη ησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ ηνπ Έζζιηλ θαη ηελ

σο επί ην πιείζηνλ ζεηηθή ππνδνρή από θνηλό θαη θξηηηθνύο ζηε ρώξα καο ησλ έξγσλ

πνπ εθείλνο εληάζζεη ζην ελ ιόγσ ξεύκα

Αο ειπίζνπκε πσο κηα ζπληνληζκέλε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα ζα δηαιεπθάλεη ηελ

έλλνηα ηνπ laquoπαξαιόγνπraquo όπσο εθθξάζηεθε ή θαη αθόκε εθθξάδεηαη από ην

λενειιεληθό ζέαηξν κέζα ζην πιαίζην ησλ πνιππνίθηισλ όςεσλ ηεο λενηεξηθόηεηαο

41 Χ Μπαθνληθόια-Γεσξγνπνύινπ Οπηηθές θαη προοπηηθές ηοσ δράκαηος όπ (ζεκ 11) ζ

141

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε

19

ζηε κεηαπνιεκηθή ζθεληθή πξαθηηθή αιιά θαη ζηε δξακαηηθή παξαγσγή

αμηνπνηώληαο βέβαηα θαη ηηο κέρξη ζήκεξα αμηόινγεο πξνζπάζεηεο πξνο απηή ηελ

θαηεύζπλζε