dil olgusuna genel bir bakış

IlAHivAT FAKOlTESI

bullI

ve Oi bi im ve Hermenotik SEMPOZYUM U

Yuzuncu YII Universitesi ilahiyat Fakultesi ISBN Zeve Kampusu 65080 Van-Turkiye 875middot931 _5middot 0-4

- -- ~

E-mail ilahiyatyyuedutrampvanjiahiyathotmailcom

OUZENLEME KURULU

ONURSAL BA~KAN

Prof Dr Yucel A~KIN

009 Dr Necati KARA (Ba~kan)

Prof Dr Zuhre ~ENTORK (Rektar Yardlmclsl)

Yrd 009 Dr Abdurrahrnan HA~KALI

Yrd 009 Dr Yakup CiVELEK

Yrd 009 Dr ~akir Gozutok

Yrd 009 Dr Bilal KEMiKLi

Dr Orner KARA

Dr Ahmet OGKE

Dr Erdal BAYKAN

Ar Gar H Yusuf ACUNER

Ar Gar Rarnazan ALTINAY

aiLiM KURULU

Prof Dr Sadlk KILI~ Prof Dr Dogan OZLEM

Prof Dr Ay~e KIRAN Prof Dr Zeynel KIRAN

Prof Dr Zafer ONLER Prof Dr Erdirn OZTOKAT

009 Dr Necati KARA 009 Dr Hasan BOYNLLKARA

009 Dr Mehrnet BA~TORK Yrd 009 Dr Yakup CiVELEK

Yrd 009 Dr Bilal KEMiKLi Yrd 009 Dr Mustafa Sanca

Yrd 009 Dr ~akir GOZOTOK Dr Erdal BAYKAN

Dr Mehmet CiCEK

Mehmet
Highlight

yOZUNCO YIL UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

KUR AN ve DiL -Dilbilim ve Hermenotik- SEMPOZYUlIIU

iltiNDEKiLER

17 MAYIS 2001 PERSEMBE

ACILIS VE ACILIS KONUSMALARI (900middot1000)

Iyindekiler I-V

Rektor Prof Dr Yiicel ASKINlO Sunu~u VII-VIII

Rektor Yardlmclsl Prof Dr Ziihre SENTURKlin Sunu~u IX-X

Dekan Vekili Prof Dr Bekir TiLEKLiOGLUnun Konll~masl XI-XII

Organizator Dolt Dr Necati KARA nm Konll~masl XIll-XIV

I OTURUM (1000 -1150)

BASKAN Prof Dr Zeynel KlRAN

Dil So AnlamSozciik

Prof Dr Ay~e KlRAN 3-18

Kur 6n Dili Aczszndan Soz-Anlam jli~kisi

Prof Dr Turan KOlt 19-30

Kur 6n z Dogru Anlamada Semantik Metodzm Onemi

Dolt Dr Mehmet SOYSALDI 31-50

Semantik Analizler I~zgmda Kur an da Reyb ve Yakin Kavramlarz

Prof Dr ismail YAKIT 51-57

II OTURUl1 (13 15 - 14 45)

BASKAN Prof Dr Sadlk KILIC

Yorumlama Tarihinin Degi~im Siirecinde Hermenotik Problem

Yrd Dolt Dr M Faik YILMAZ 59-73

Kllrfin ve Tarilzselci Yonan

Prof Dr Mehnlet PAltACI 75-80

Mehmet
Highlight

- --

11 I i~indekiler

Hermenotikin Anlam Diinyamlzdaki Kar$Ilzklan Tefsir ve Tevil

Yrd Do~ Dr Ahmet iNAM - 81-92

IlL OTURUM (1500-1630)

BASKAN Prof Dr Turan KOC

Dilve jnsanm Tarihselligi Baglammda Dini Metin

Prof Dr Sadlk KILIlt 93-105

Naslann Dogasmdaki Subjektivitenin hikadi Aynlzklara Etkisi

Yrd Do~ Dr Mehmet KUBAT 107-123

Hermenotik Yontem ve Usul-i Fzkhm Kati-Zanni Diyalektigi Hitap-Muhatap Baglammda HermenotikBir Coziimleme

Ar Gor Metin YiGiT 125-186

18 MAVIS CUMA

IV OTURUM (830-1010)

BASKAN Prof Dr Ayse KIRAN

- --- -Dil Olgusuna Genel Bir Bakl$

Dr Mehmet ltiltEK 189-19~

jslam Diinyasz ve Batzda Dil Olgusuna Yakla$zmlar

Yrd Do~ Dr Yakup CiVELEK 201-229

Dillerin Farklzlzgz ve Ademce yi Cozebilir miyiz

Do~ Dr ismail Hakkl SEZER - 231-240

Eliften Alja ya Yazmm Yolculugu

Yrd Do~ Dr Mustafa SARICA 241-254

jlk Donem A rap Dilbilimi

Dr M Sirin ltIKAR _ 255-264

Mehmet
Highlight

iyindekiler III

V OTURUM 0020-11-50)

BASKAN Prof Dr Zafer ONLER

3eHell (UJl6WlUMOe )J~fMll51 Hanblcbl

)(OlJ )(p CeBUAUK BeJlHHeB (Sevindik Veliyev) 267-288

Genel Dilbilimde Ciimle Yaplsz

Do~ Dr Sevindik VELiYEV 289-295

Ses ve Anlam jli~kisi Bakzmmdan Kur an

Yrd Do~ Dr Necati TETiK 297-312

Kur an z Anlamada Tek Bir Paradigmanm Kifayeti Problemi -Lugavi Yontemin Sonwlarz Uzerine Kur ani Bazz Omekler-

Yrd Do~ Dr Mustafa UNVER 313-325

KurCtn-l Kerim in Gramer Yapzsma Bir Bakz~

Do~ Dr Davut AYDUZ 327-365

VI OTURUM 0330-1500)

BASKAN Prof Dr Zeynel KIRAN

Tarihsel Surer jrerisinde Anlam Degi)meleri

Prof Dr Zafer ONLER 369-375

Ceviri Naszl Ne Kadar

Do~ Dr Hasan BOYNUKARA 377-383

Cokanlamlzlzk Anlam Daralmasz ve Kur an m Tiirkre Cevirilerinde Yapzlan Yanlz~lar

Do~ Dr Emrullah i~LER 385-397

Sozcelem Dilbilimi ve Soru

Do~ Dr Mehmet BA~TURK 399-412

IV fcindekiler

VII OTURUM (1510-1650)

BASKAN middotProf Dr Necmettin TOZLU

DUde GrtUk Anlam ve Dolaylz Anlatlm

Prof Dr Zeynel KIRAN 415-421

Bir Metin Olarak Beden Dili -Kur an Grnegi-

Dolt Dr Necati KARA 423-442

in$a-Haber (Performative-Constative) ve Kur an zn Anla$zlmasl -Soz-Eylem Teorisinin Tarihi Vzerine-

Dr Tahsin GORGUN 443-460

Anlal7l1l1 Varlzgz VarlIgm Anlamz Merdtibii 1- Viicud Baglamznda Sozciik-Anlanz (Dil) Nesne-Kavram (Dii$iince) ili$kisi

Diicane CUNDiOGLU 461-467

OTEKi TEBLiGLER

Tarihsel Bir Olguyu Anlama ve Anlamlandzrma Sorunu -Tarih Felsefesinde Yontem Arayz$larz-

Dolt Dr Mevliit UYANIK 471-492

Kur an [ Yorumlama Sorunu

Yrd Dolt Dr Burhanettin TATAR 493-508

DEGERLENDiRME OTURUMU

(1700-1800)



Prof Dr Turan ~Olt 513-513


icindekiler V

Dolt Dr Nasrullah HACIMUFTUOGLU 514-516

Dolt Dr Haneli KERiMLi 517-518

SEMPOZYUM FOTOGRAFLARI _

DESTEKLEYEN KURUM ve KURULU~LAR ~

YUZUNCU YIL UNivERSiTESi iLAHivAT FAKULTESi

KURAN ve niL -Dilbilim ve Hermenotik- SEMPOZYUMU


BA~KAN Prof Dr Ay~e KIRAN

TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK

Dil Olgusuna Genel Bir Bakl-$

Yrd D0ltr Dr Yakup CiVELEK

jslam Diinyasl ve Batlda Dil Olgusuna Yakla-$lmlar

D0ltr Dr ismail HakkI SEZER

Dillerin F arklzlzgl veya Ademce yi Cozebilir miyiz

Yrd D0ltr Dr Mustafa SARICA

Elifden Alfa ya YaZlmn Yolculugu

Dr Mehmet ~irin ltIKAR

jlk Ddnem Arap Dilbilimi

Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight

YUZUNCU YIL UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

KURAN ve DiL -Dilbilim ve Hermenotik- SEMPOZYUMU

niL OLGUSUNA GENEL BiR BAKIS

Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~

A~aglda sunacaglmlz yah~mamlzda oncelikle dogal diller arasmda yer alan insan dili olgusunu tammlamaya yah~acak ve dile ili~~in onemli buldugumuz dilin gticti dili dil olarak dile getirmenin zorlugu dil shydti~tince ili~kisi dil ve evrensellik konulanm ele alacak ve dilin ileti~imsel yonti tizerinde durmaya yah~acaglz TUm bunlan yaparken sUre slmrlamasml da goz onUnde tutarak sadece genellemeler yapacak ve aynnttiara inmeyecegiz Bir ki~isel deneme mahiyetinde olan bu yah~ma yok bilimsel olma iddiasmda degildir Bu nedenle zaman zaman kullanmak Qurumunda kalacaglmlz dil yetisi dil ve soz gibi terimleri Ferdinand De Saussurede (1857-1913) ifadesini bulan dilbilimsel gonderimlerinden ltok gUndelik dildeki kar~lhklanyla ele alacak aynnttiara inmeyecek ve dilbilim konulanmi deginmeyecegiz

1 Dil Nedir Neden Onemlidir

insanoglu yok eski yaglardan beri dile ilgi duymu~ ve Uzerinde kafa yormu~tur Bilinen en eski dil yah~malan milattan once Vl ile VII2 yUzytllara kadar uzanmaktadJf Dile duyulan bu ilgi nedensiz degildir byle

YOzOncti YII Oniversitesi Fen-Edebiyat Fakultesi FranS1Z Dili ve Edebiyatl Boliimu OZDEM R Hulosi (1944) Dil Tiireyi$i Teorilerine Tophi Bir Bakz$ s 10 TDK Yaymlan Ankara

2 BA~KAN Ozcan (1967) Lengllistik Metodu s 8 ~aglayan Kitabevi istanbul

190 Dr Mehmet ltiltEK

ya da boyle giindelik ya~antlmlz tamamen dil edimleri iizerine kuruludur insam hayvanlardan farkh kdan en onemli ozellik dii~iinme ve dii~iindiiklerini dil yetisi araclhglyla ifade etmesidir Nitekim insan hangi ortamda bulunuyor ve ne yaplyor olursa olsun sahip oldugu bu dil yetisi sayesinde konu~ur dii~iincelerini dile getirir ve varhk evrenindeki her ~eyi yorumlar KlsacaSl icinde bulundugumuz diinya sozciigiin tam anlamlyla bir dil diinyasldlr Bir insan eger dil yeteneginden yoksun degilse sabah uyandlgl vakitten ak~am uykuya daldlgl zamana kadar e~ ve dostlanyla klsacasl eevresindeki herkesle gerek konu~arak gerekse ba~ka ~ekillerde

ileti~im kurar Hatta bu durum bazl zamanlar uykuya daldlgmda da devam eder =iinkii insan riiyalannda bile dile muhtaetlr orada da insan ya konu~makta ya da kendisiyle konu~ulmaktadlr

Dil bir anda dii~iinemeyecegimiz kadar eok yonlii degi~ik aedardan baklllca ba~ka ba~ka nitelikleri beliren kimi slrIanm bugiin de eozemedigimiz biiyiilii bir varhktlr ( ) Bir an dii~iinecek olursak dil olmadan bir ince duyguyu bir ~iiri onemli bir olaYI bir bulu~u bizim iein unutulamayacak kadar degerIi bir ammlzl bir fizik ya da kimya olayml nastl anlatabilir nasd kaglda geeirebiliriz Ylizytllar boyu bilimde teknikte elde edilen geli~meleri giiniimiizde ba~kalarma gelecekte de sonraki ku~aklara nasd aktarabiliriz Bir sueun saptanmasma bir suelunun yargdanmasma bir mahkemenin bir yarglya varmasma dil olmasa olanak kahr mlydl 3 Tiim bunlardan insanm ancak dil sayesinde insan oldugu gereegini ogreniyoruz Dol~lsvla inSanUl~IJyen-garlJklaLmiddotklrup kiiltiirler--y-aratlp bunlao nesilde)

-nesile aktarabilmesi ancak dilin sundugu bildiriim olanaklanyla miimkiinshyolabllmi~tir ~ - - ~ -- - - ~-- - - --

Ruhsal olaylan insanm ya~antlsl haline sokan ve blitiin insan kiiltlirliniin temelini olu~turan insan toplulugunu yaratan dildir Bu baklmdan matematik nasIl biitlin fen bilimleri iein temel bilim ise dil bilimi de aym anlamda sosyal bilimler iein temel bilimdir

Dil iein genel geeer bir tamm5 arayacak olursak dilin insana duygu ve dii~iincelerini aelklama ve bildiri~imde bulunma imkam saglayan sesli gostergeler sistemi6 oldugunu goriiriiz Hie ku~kusuz tarihsel siiree ieerisinde de dili yukanda tammmi verdigimiz ~ekliyle algtlayanlar olmu~tur Ancak dil hemen her zaman diger ba~ka alanlarIa birlikte

3 AKSAN Dogan (1990) Her Yoniiyle Dil (Ana (izgileriyle Dilbilim) cilt I s 11 TUrk Dil Kurumu Yaymlan 43911 Ankara

4 PORZIG Walter (1995) Dil Denen Mucize 53 (ltev Prof Dr Vural ULKU) TDK Yay 617Ankara

5 Dil veveya Dil Yetisi ile ilgili olarak 5 ayn tamm i9in bk MOUNIN Georges (1987) La Linguistique s 35-36 Editions Seghers Paris

6 KIRAN Zeynel (1986) Difbilim Aklmfan s19-20 YabancI Diller Kitap ve Yaym Merkezi Ankara

Oil Olgusuna Genel Bir Bakl~ 191

du~iinulmli~ dil ve dilin dli~linceyle olan ili~kileri dilin tarihsel evrimi dil ve edebiyat dil ve dilin kaynagl sorunlan ~eklinde ele ahnml~tlr Klsacasl d i 1 den ince hep di lin kendisi yerine lirettikleri dli~tinti1mli~ttir7 B u durumun genel anlamda modern dilbilimin kurucusu sayllan Ferdinand De Saussuree kadar devam ettigini gortiyoruz

2 Dilin Giicii iherine

Binlerce insanm hayatma mal olan ve tarihin akl~ml degi~tiren nice sava~lar vardlr ki krallar ya da komutanlann dudaklan arasmdan ltlkan birkalt sozctik sonraSI olmu~lardlr

i~te dil oyle bir ~eydir ki fiziksel bir yorgunluga girmeden hi~bir kas gUcU gerektirmeden8 ltok klsa bir slirede bu kadar az bir ltabayla boylesine btiytik i~lerin olmasma olanak saglamakta Ylllarca stirebilecek sevgi ya da dU~manhklara sebep olabilmektedir

Burada konumuz geregi 15-20 gUn oncesine ait bir gazete9 haberini hatlrlatmak istiyoruz Soz konusu haberde ABD ba~kam G W Bushun yaymlaml~ oldugu sozde Ermeni Soyklnmml Anma Bildirisinde bir dil oyunu yaptIgmdan soz ediliyordu ABD ba~kam ne Errneni Lobisinin istemekte oldugu saykzrzn1 anlamma gelen Genocide sozctigtinti ne de TUrklerin istedigi ve katliam anlamma gelen Massacre sozcugtinU kullanml~tI ABD ba~kam seltecegi sozctiglin tilkeler araSl ili~kilerde ne kadar onemli oldugunun bilincinde olsa gerek ekibine iyi bir sozliik ltah~masl yaptIrml~ ve yok etme hirlige indirgeme anlamma gelen annihilation sozcligUnti seltmi~ti Nitekim habere gore soykzrzm dese 70 milyonluk Turkiye yi uzecek katliam dese Ermeni Lobisini kaqlsma alacaktl Bunun yerine Ttirk DI~ i~lerinin de memnun oldugu ve Amerikan Webster sozlUgUnde belirtildigi ~ekliylel0 insanlar iltin kullamlma olanagl olmayan yak etmek hirlige indirgemek anlamma geen bir sozcuk seltilmi~ti

Gazetenin haberinden dilin tamaml ~oyle dursun 0 dile ait bir tek sozcUgUn bile ne kadar onemli oldugunu ve haber degeri ta~ldlgml

7 EYUBOGLU i Zeki (2000) Dilin KaplSl s 115 Pencere Yaymlan istanbul 8 BENVENISTE Emile (1966) ProbLemes de Linguistique GeneraLe-J s29 TEL Eds

Gallimard Paris 9 Bushun Oil Oyunu 26042001 tarihli Sabah Gazetesi 10 Annihilation sozcliglintin anlamma ili~kin gazete haberini aynen almtllIyoruz Amerikan

Webster Sozlligti AnnihiLate Latincede annihiLatus kelimesinden geliyor AnnihiLare (yok etmek yokluga indirgemek) ile Nihilare (slflriamak) kelimelerinin birle~iminden liretilmi~ bir kelime 1 Elde bir ~ey kalmayana dek azaltmak tamamen imha etmek 2 Bir madden in ~eklini kimlik ozelliklerini yok etmek (Ormant annihiLate etmek Aga~lan tek tek keserek ormanm yok etmek) 3 Feshetmek iptal etmek (Bir tartl~mayl

annihiLate etmek) Amerikan Webster bu kelime i~in ~ok ilgin~ bir not dli~mli~ bull 1~bull plimesi insanlar i~in kullantlmaz insanlar maddeleri annihiLate ederler

Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz

Dil in varlIgtnl ve etkinligini olanca glicliyle hissettirdigi bir ba~ka alan da reklam sektortidtir ll clinkti reklam sektorli bir dilin sllndugu gerek yazdibull

gerek sozlii ve gerekse gorse olanaklan kullanarak hedef kitle konumundaki milyonlarca insam etkilemeye 9alI~maktadlr Bu ama9la sozclikler lizerinde oynanmakta l

ve insanlan etkilemek i9in farkh dil yapdan kullandmaktadlr

Sonu9ta bilgisayar dili tip dili ve sinema dili gibi dillerin yanmda kendine ozgti sesli gorse I ve yazdi ozellikleri olan yeni bir dil alal11 olu~mu~tur Bu olu~um kaynagml ve ya~amsallIgml dilin insanlarz etkileme sanatl dedigimiz glictinden almaktadlr

3 DiH Dil Olarak Dile Getirmenin Zorlugu

Gncelikle birka9 kez tamk oldugumuz bir olayla ba~layahm Edebiyat ya da dilbilim alanmda lisanslistii egitim yapan arkada~lanmlzm da yabanclsl olmadlgl gibi bu alanlarla hi9 ilgisi olmayan ve fen bilimleri ile ugra~an bazl dostlanmlz zaman zaman edebiyat ya da dilbilim alanmda ytiksek lisans veveya doktora 9alI~masl yapanlann neyi ara~tlrdlgml bunun insanlIga ne gibi yararlan olacagml sorarlar Batl Dilleri ve Edebiyatlan alanlannda yapdan lisansilstii ara~tIrmalardan tek anladlklan ~ey ise genellikle geviri 9ah~malandlr cilnkti dil ve edebiyatla ilgili olarak akdlanna gelebilen ilk ve tek 9alI~ma geviridir Boyle bir yakla~lm bir taraftan dil konusunda son derece Slg ve yetersiz bir bilgi altyaplsml diger taraftan ise dile ve dil bilimlerine ilgisiz kalmdlgml gostermektedir Oysa dil konusunda ilgi alanma girmedigi i9in baZl ~eyleri bilememek ayn ~ey ilgi dllymamak veveya onemsememek ayn ~eydir Bu a91dan bakddlgmda her an i9li dl~h oldugumuz dile ilgi duymayammlz yok gibidir Nitekim dil ve dil bilimleri konusunda ne kadar az bilgiye sahip olurlarsa olsunlar kendilerine a~aglda ayrmttlannl verecegimiz tiirden bir soru sordugumuz kimselerin kendi a9danndan bazl a91klamalar getirmeye 9alI~malanndan isteseler de istemeseler de dile ilgisiz kalamadlklaflm anltyoruz Dili dil o]arak dile getirmenin zorlugunu gostermek i9in sordugumuz soru ise ~u

Bilindigi gibi ko~ul tilmceleri hemen her dilde vardlr Bu tilr tiimceler genellikle gergekle~me olasliIgl olan bir varsaYlm ve onun sonucu ilzerine kurulur Gmek verecek olursak (a) Sayet yeterince param alursa tatile

UNAL Pakize (2000) Reklam Metinlerinin Yabancl Dil Ogretiminde Kullalllml I Frankofoni KurultaYl Bildirileri Mersin Universitesi Mersin Ornegin konu~ma Franslzcasl nda normal ko~ullar altmda isimden soma kullanllmasl gereken bazl slfatlar isimden once kullamlarak degi~ik bir anlam etkisi yaratdmaya call~llmaktadlr Bk ltiltEK Mehmet (2000) Le Probleme de la Place de lAdjectiJ Epithete en Franrais Propositions POllr line Solution en Termes dEnrichissements Locaux du Lexique par IEnollciatelir s 136 Presses Universitaires du Septentrion

I


9lkacaglm ya da (b) Folan konuda bir kitap yaYlmlanzrsa kesin satzn alzrtm tlirlindeki tlimceler tersinden de dogrudur Bir ba~ka deyi~le (a) Yeterince param olmazsa tatde 9lkmam ya da (b) 0 kitap yaYlmlanmazsa satzn almam alamam tlimceleri de birincileri ile klyaslandlgmda mantlksal altldan dogrudur Ancak ayOl ltift yonlti ili~kiyi yapl baklmmdan bir ko~ul tlimcesi olmasma ragmen slcak bir yaz glinli bize konuk olan bir dostumllza soylenen ~u tlimcede blllamamaktaYlz (c) Eger susadzysan buzdolabznda meyve suyu var Bir ba~ka deyi~le birincisiyle klyaslandlgmda (c) Eger susamadlysan buzdolabmda meyve suyu yok tlimcesi dogru olmayacaktlr Yani dostumuz ister susaml~ isterse susamaml~ olsun bu durum buzdolabmda meyve suyu bulundugu gerlteginidegi~tirmemektedir

Her an dil edimleri ile ltepeltevre ku~atdml~ olmamlza ragmen bas it gibi gorlinen benzer dil olaylan kar~ismda nasd fikir ylirlitmemiz gerektigini bilemememiz bir bahgm iltinde ylizdligli suyun ne oldugunu bilememesi gibi bir ~eydir

Sonult olarak a~ln ilt1 i dl~lI oldugumuz iltin havaYI ya da yerin ltekim kuvvetini hissedemedigimiz gibi lJ

dilin varllgml ve tUm insan bilimlerinin anaSI ve itici glicli oldugunu da hissedememekteyiz Dil insan bilinciyle oylesine slkl bir bag ilterisindedir ki insanm onu kendisiyle ilt ilte olmasma ragmen online allp nesnel bir biltimde dl~andan incelemesi ele avuca sigmaz soyut bir olgu oldugu iltin son derece zor gozukmektedir

J

4 Dil-Dii~iince ili~kisi Uzerine

HakklOda birltok ey soylenebilecek konulardan birisi de hilt kukusuz dil-dii~lince ili~kisidir Burada bu konunun ayrmtdanna inmeden klsaca baZl hatlrlatmalarda bulunmak istiyoruz

Konuyla dogrudan ya da dolayh ilgilenen hemen herkesin lizerinde hemfikir oldugu temel gorlie gore dil iIe dli~lince arasmda bir varlIk baglantlsl vardlr DolaYlslyla bu iki kavram genel anlamda birbirini gerekli kdar Asd sorun bu gerekliligin ne olltlide olduguyla ilgilidir Dli~linme eyleminin iltinde yer almadlgl bir dil ya da diIin iltinde yer almadlgl bir dlilinme eylemi var mldlr 14 Aslmda bu SOfll tavuk mu yumurtadan yumurta ml tavuktan 9lkar sorusuna benzese de farkh durum ve ortamlarda farkh yaOltlar vermek olasldlr Ornegin saglr ve dilsizlerin ltok ciddi bir egitim ogretim gormemi~lerse dili diger bireyler kadar verimli kullanamayacaklan altlktlr Ama bu onlann korkunlt denebilecek dlilince

13 SEsLi HOseyin (1968) Muhteva Baklmmdan Oil ve Genek s 18 AtatOrk Oniv Yay No57 Erzurum

14 KRISTEVA Julia (1981) Le Langage eel Incollilu (Une Initiation a la Linguistique ) s12 Editions du Seuil

194 Dr Mehmet CiCEK

zafiyetleri i~erisinde oldugunu gostermez Elbette ki onlar da diger bireyler kadar saghkh dti~tinebilirler Ama kendilerini onlar kadar rahat ve kesin ifade edemezler Bu arada ~u tir sonu~lara varmamlZ da mtimktindtir

i) Dti~tinme eyleminin dilin sundugu olanaklarla slkl bir ili~ki

i~erisinde oldugu ger~egi yadsmmamakla beraber bu eyleminin tek ve olmazsa olmaz ko~ulunun dil oldugunu ileri stirmek hatta dil dti~tinceye aracdlk eder5 ve dil olmadan dti~tinmek mtimktin degildir demek ~ok iddiall konu~mak olacakttr

ii) Dil-dti~tince ikilisi soz konusu oldugunda dilin ilk ve oncelikli i~levi nedir Dti~tinceyi olu~turmak ml yoksa onu ba~kalanna aktarmak ml Ashnda konuya bu tir sorularla yakla~manm nesnel bir dayanagl yoktur Dil bu her iki gorevi ayl11 anda yerine getirir Zira bu i~levlerden biri digeri olmadan sagltkh bir bi~imde ger~ekle~emeyecektir6

iii) Olaya bir de madalyonun obtir ytiztinden bakacak olursak dilshydti~tince baglantlsmm geli~tirdigi eylemlerden biri de tiretimdir Dilin ge1i~mi~ligi oranmda dti~tince tiretiminin arttlgl gortiltir Hangi dil geli~mi~ ilerlemi~se 0 dilde dti~tinme tirtinlerinin dille orantlh bir ilerleme cizgisi tizerinde bulundugu gortilmektedirl7

iv) Dil-dti~tince ili~kisi a~lsmdan belki de soylenmesi gereken son soz dilin dti~tince eylemine yaptlgl katkldan ~ok onu bildiri~im yontiyle toplumun diger bireylerine yansltmasl ve bu sayede soyuttan somuta ge~i~i saglayarak dti~tince eylemine i~levsellik kazandlflyor olmasldlr

Sonu~ olarak dil dl~af1dan baklldlgmda bir ileti~im kurma ve bildiri~im saglama araCl olarak gortiltirken i~eriden yani insanm onu dl~ dtinya ile ili~kilendirerek kendi gereksinimleri dogrultusunda kullanmasl baklmmdan dli~tinme eylemine ozgti bir yapl olarak kar~lmlza ~lkmaktadlr

s Dil ve Evrensellik

Acaba yerytizUnde var olan dillerin genelini kapsayacak ortak evrensel ogeler var mldlr

bncelikle insanm dogu~tan getirdigi bir dil yetisi oldugunu bunun tUm insanlarda ortak bulundugunu ve ancak bu sayede anadilimizi ogrenebildigimizi biliyoruz 8 Dil denen yetenekle donattlma baklmmdan bir Eskimo ile Turk bir Alman bir (inli bir Arap bir Franslz arasmda en

15 KRISTEV A Julia (1981) agy s 12 16 17

KRISTEVA Julia (1981) agy s 13 - EYUBOGLU 1 Zeki (2000) agy s 31

18 ERKMAN-AKERSON Fatma (2000) Ttirkce Omeklerle DUe Gene Bir Bakz-$ s 18 Multilingual Yaymlan istanbul

Dil Olgusuna Genel Bir Bakl~ I 195

kU9tik bir aynhk ayncahk yoktur19 0 halde bireyler ve sahip olduklan dil yetisi a91smdan bir evrensellik soz konusudur

Oysa biz 90k genel hatlanyla da olsa insanlann konu~tugu ttim diller i9in geger1i ve insan diline ozgU evrensel ozellikler bulunup bulunmadlgml sorgulamak istiyoruz Noam Chomskynin yapml~ oldugu 9ah~malardan en azmdan dilbilgisi dUzeyindeo bazl ortak noktalar oldugunu ogreniyoruz Ses dtizeyinde ise Grammont YasaSIna21 ili~kin bir omegi hatlrlatmakla yetinelim Bilindigi gibi bir duvar saatinin 9lkarmakta oldugu sesi hangi zaman arahgmda duyarsak duyahm ve bu sese hangi dilin penceresinden bakarsak bakahm her zaman tik-tak tik-tak sesini duyar ve onu dile getirirken de ay11l ~ekilde seslendiririz Hi9 kimse hi9bir zaman bu sesi takshytik tak-tik olarak duydugunu soylemez Oysa soz konusu saat bu sesi de pek tabii 9lkarmaktadlr

Cok eski 9aglardan beri diller arasmda evrensel baZl noktalann ya da egilimlerin olup olmadlgl ara~tlnlml~tlr Ttim bu ara~tlrmalan ve sonU9lan11l bir kenara blraksak bile insanhk tarihi kadar eski olan ve ttim dilleri birebir ilgilendiren reviri genegi ile kar~l kar~lyaYlz Bazl eksiklikler aksakhklar ve yetersizliklere ragmen evrensel olarak btittin diller arasmda gevirinin mtimktin oldugunu biliyoruz Bir dilde ortaya konan yazlh veya sozlii bir ifadenin bir ba~ka dile gevrilebilmesi i9in bu diller arasmda gergekten de 90k ciddi benzerlikler olmasl gerekir Sonu9 olarak geviri bize diller arasmda en azmdan anlambilimsel dtizeyde bir ortak kavramlar paydasmm oldugunu ve evrensel oldugunu soyleyebilecegimiz bu paydadan hareketle diller araSl aktanmm mUmktin oldugunu ka11ltlamaktadlr

Genel olarak dogal dillerin alt katmanlan arasmda du~unulebilecegimiz ve tamamma yakml simgelerden olu~mu~ olan trafik i~aretleri matematik ya da kimya dili tum insanlar i9in ortaktlr Ancak yukandan beri vermeye 9ah~tlglmlz ttim bu evrensel ortak ogelere ragmen lambada titreyen alev ti~uyor kirpiklerin ok olmu~ sineme batar ya da hasretinden prangalar eskittim22 turundeki Ttirkge ifadelerin bir yabanci dile gevirisi sa11lldlgl kadar kolay degildir Sonu9 olarak diller arasmda birtaklm evrensellikler vardlr ama bunun sonsuz ve 90k kapsaYlcl oldugunu varsaymak olanakslzdlr

insan topluluklannm evrensel anlamda sahip olduklan ileti~im dizgelerinin onemini vurgulamak i9in klsa bir stire once izlemi~ oldugumuz

19 - EYUBOGLU 1 Zekl (_000) agy s 115 20 Bk CHOMSKY Noam Linguistique Encyclopedie Microsoft Encarta 98 (c) 1993shy

1997 21 HAGEGE Claude (1986) Structures des Langues s 26 PUF Paris 22 DEMiR Ali (2000) Siir ltevirisi ve Ahmet ARiFin Siirlerinin ltevirisinde Kar~llatlg)m

GUltlOkler L Frankofoni KurultaYI Bildirileri Mersin Oniversitesi Mersin


Babylon adlt bir bilim-kurgu filminden ornek vermek istiyoruz Yll 2600lu yIllardlr Merkez ussu Dunya olan bir uzay gemisi ke~if amaclyla GUne~ Sisteminin dl~ma gonderilir Bu uzay gemisi ilk gorevinde bilinmeyen bir uygarltkla kar~Ila~lr Ortaya ~lkan ilk sorun bu iki apayn ytldlZ siteminin

kullanmakta oldugu dipere ili~kin gosterge sistemlerinin farklthgl ve dolaYlslyla kar~tllklt ileti~im kurmanll1 neredeyse imkfmslz olmasldlr Bilgisayarlar klsa bir incelemeden sonra bu yeni uygarltga ait sava~

gemilerinin silahlanm aktif hale ge~irdiklerini algtlar ve kar~l tarafll1 said In konumuna ge~mekte oldugu yorumunu yapar Ke~if gemisinin kaptam kar~l tarafm saldln hazlrhgl i~inde oldugunu du~undUgunden derhal ate~ a~dmasl emrini verir ve bu emir adeta sonun ba~langlcl olur ltUnkU artlk olenlar olmu~ ve tUm insan lrk1l11 evrenden silebilecek galaksiler araSI amanSlZ sava~lar ba~laml~tlr Sonu~ta klsa bir sure i~erisinde milyonlarca insan ya~am1l11 yitirir

Bir ~ekilde bilgisayarlar araclItglyla da olsa bu iki farkIt ytldlZ sistemine ait uygarhklar arasmda ileti~im kuruldugunda kar~l taraf dunyahlara neden bize durup durduk yerde ate~ a~tImz diye sorar Diinyahlar da eger biz size saldlrmasaydlk siz bize saldlracaktmlz ~unkii silahlanmzl harekete ge~irdiginizi algdaml~tlk der Oysa diger ytldlZ sisteminin insanlan son derece ban~~d ve sava~tan hi~ ho~lanmayan silahlanm ise sadece kendilerine saldlnldlgll1da kullanan bir uygarhktlr ve onlann dillerinde silahlan harekete ge~iriyormu~ gibi yapmak $u andan itibaren giivenlik iterisindesiniz ve bizim korumamlz altzndasznlz endi$elenecek hitbir $ey yok ho$ geldiniz anlamma gelmektedir

Fi Imin tUm konusunu bu basit ama milyonlarca insanll1 canma mal olan gosterge sistemleri farkh iki dil arasmdaki anla~mazlIgm neden oldugu sava~lar olu~turur Sonu~ olarak evrensellik ve dil derken elbette ki bu tilr kurgusal ~eylerden hareket etmiyoruz Ama bir gun insanoglu uzaym derinlikJerine kadar gidebilse ve yeni uygarhklarla tam~sa acaba orada da klrmlzl l~lk Dur ye~ill~lk ise Get anlamma ml gelirdi Ya da kurukafa diye bildigimiz ve tilm dillerde Dikkat tehlike var anlamll1a gelen iskelet kafasl resmi gostergesel olarak yine aylll ~eyi mi ifade ederdi i~te onu bilebilecek durumda degiliz

6 Bir Bildiri~im Dizgesi Olarak Dil

Bilindigi gibi dilin oncelikli i~levi insanlar arasmda ileti~imi

saglamaktlr Bildiri~imde bulunma yani ileti~im kurma ve biJgi akl~mm saglanmas) sadece sesli veveya yazdi gostergeleri kullanan il1S-an diline ozgu degildir insan dili kadar geli~memi~ ve onunla klyaslandlgmda ~ok ilkel kalan ba~ka ileti~im dizgeleri de vardlr Saglr ve dilsizlerin kendilerine ozgu alfabeleri ile yarattlklan bir dilden hatta matematik ve bilgisayar

Dil Olgusuna Genel Bir Bakl~ 197

dillerinden soz etmek de mtimktindtir Bli a91dan baktldlgmda iki ayn dil ttirti ile kar~l kar~lyaYlz

1) Konu~lIlan Dogal Diller (Ttirkge italyanca Franslzca gibi )

2) Dil DI~l Sistemler (Trafik i~aretleri kimya dili matematik dili ya da baZl hayvan ttirlerinin23 kullandlklan dogal olmayan bildiri~im sistemleri gibi )

Bu durumu bir ltizimle~4 gosterecek olurs~

Kon~ulan Dogal Diller (ingilizce ve FranslZca gibi konllulan dilleri Dilbilim inceler)

1 +-----

Evrim geltirirler sonsuz saYlda yeni yapl ollltururlar Sonsuzdur (Her ~eyi anlatabilir)

Dogal Olmiyan Oil Sist~~eri (Trafik Bilgisayar MateImtik gibidogal orrnyan dil

~~~~~QjotgebiT (serri~logie) incelcr)

Ya hi degi~rrezler ya da ttiniiyte degi~irler Smlfhdlr (Belli ~yteri

anlatrrnya yararJar)

Gbstergelerden olll~rrnk ve bild~i~gJarrnya yararrnk gibi ortak bir yonJeri vardJr

ltizimden de anla~tlacagl tizere dogal diller ile dogal olmayan diller arasmda 90k onemli farkltltklar vardlf Bu farkltltklarm en onemlisi dogal dillerde bir ileti~im niyetinin olmasl ve etkile~ime a91k bulunmasldlr Oysa dogal dillerin dl~mda dti~tindtigtimtiz dil dl~l sistemlerin kullandlklan gostergelerde genellikle ne bir niyet ne de kar~tllkh bir etkile~im vardlr Bir hastanm 39 derece olan ate~i elbette doktora bir ~eyler ifade eder ama hi9 kimse bu ate~in bilin9li olarak hastanm durumunu doktora anlatmak niyetiyle kendiliginden ortaya 91ktlgml soyleyemez Ya da patlamak Uzere olan bir flrtma hava tahmin raporu hazlrlayan bir uzmanla ileti~im kurmak niyetiyle bunu yapml~ degildirl5

bull

~23 Hayvanlar araslOdaki bildiri~irnle insanlar araslOdaki ileti~irn ternelde birbirleriyle hicbir benzerlik gosterrnezler Ancak bu konuda anlarlO ayncahkh bir yeri vardlr Aynnttlar icin bk BENVENISTE Emile (1966) agy s 56-62 Aynca bk VARDAR Berke (1998) Dilbilimin Temel Kavram ve ilkeleri s 60 Multilingual istanbul

24 KIRAN Zeynel (1986) agy s22-23 Cizim bu call~madan yararlanliarak olu~turulmu~tur

25 Aynnttlar icin bk MOUN IN Georges (1987) agy s 37-38


SONUlt

Dil yuzlerce ytldan beri insanm Uzerinde du~undugu ve anlamaya yalt~tlgl bir olgu olmasma kar~m bir bilim dah olarak ele almmasl yok yok yenidir Bu yenilige ragmen yok onemli bir yol kat edildigi de ortadadlr Konu~ma kurallannm dildilbilgisi yah~malarmm da dilbilim saOlldlgl bir anlaYl~tan bu gun terimler dizgesi oturmu~ diger tum bilim dallannm kendisinden goru~ sordugu baglmslz bir Dilbilim var artlk Baglmslzhgl ve

diger bilim dallanna kendinden bir ~eyler katmasl yonuyle de dilbilimin ruhdilbilim (Frl Psycholinguistique) toplumdilbilim (FrlSociolinguistique) vb gibi alt kumeleri de olll~makta gecikmemi~tir

Son soz olarak dilbilim konulanna ilgi duyanlarm yabancisl olmadlgl ancak dogrudan ilgili olmayanlarm yabancIllk yektikleri bazl dilbilim terim ve kavramlanna klsaca da olsa deginememi~ olmamlzm onemli bir eksiklik olarak orta yerde durdugunu belirterek bitirelim

KAYNAKltA

AKSAN Dogan (19901 Her Yoniiyle Dil (Ana (izgilenyle Dilbilim) III cilt Turk Dil Kurumu Yaymlan 439 Ankara

BASKAN Ozcan (1967) Lenguistik Metodu ltaglayan Kitabevi istanbul

BENVENISTE Emile (1966) Problemes de Linguistique Gemirale-l Collection TEL Editions Gallimard Paris

BUSHUN DiL OYUNU 26042001 tarihli Sabah Gazetesi

CHOMSKY Noam Linguistique Encyc10pedie Microsoft Encarta 98 (c) 1993-1997

ltiltEK Mehmet (2000) Le Probleme de la Place de 1Adjectif Epithete en Franqais Propositions Pour une Solution en Termes dEnrichissements Locaux du Lexique par lEnonciateur Presses Uni versitaires du Septentrion

DEMiR A]i (2000) Siir ltevirisi ve Ahmet ARiFin Siirlerinin ltevirisinde Kar~Ila~tlglm GUyliikler 1 Frankofoni KurultaYl Bildirileri Mersin Universitesi Mersin

ERKMAN-AKERSON Fatma (2000) Turk~e Omeklerle Dile Genel Bir Bakzsect Multilingual Yaymlan istanbul

EYUBOGLU i Zeki (2000) Dilin Kapzsz Pencere Yaymlan istanbul

HAGEGE Claude (1986) Structures des Langues PUF Paris

KIRAN Zeynel (1986) Dilbilim Akzmlarz Yabancl Diller Kitap ve Yaym Merkezl Ankara

Dil Olgusuna Genel Bir BakIgt 199

KRISTEVA Julia (1981) Le Langage eet Inconnu (Une Initiation a la Linguistique) Editions du Seuil Paris

MOUNIN Georges (1987) La Linguistique Editions Seghers Paris

OZDEM R HulUsi (1944) Dil Tiireyi~i Teorilerine Toplu Bir Bakl~ TUrk Dil Kurumu Yaymlan Ankara

PORZIG Walter (1995) Dil Denen Mucize (ltev Prof Dr Vural ULKU) TUrk Dil Kurumu Yaymlan 617 Ankara

SESLi HUseyin (1968) Muhteva Baklmmdan Dil ve Geryek Atatlirk Universitesi Yaymlan No57 Erzurum

UNAL Pakize (2000) Reklam Metinlerinin YabancI Dil Ogretiminde KullaOlml I Frankofoni KuruItaYI Bildirileri Mersin Universitesi Mersin

VARDAR Berke (1998) Dilbilimin Temel Kavram ve ilkeleri Multilingual istanbul

Kapak

Untitled

Yuzuncu YII Universitesi ilahiyat Fakultesi ISBN Zeve Kampusu 65080 Van-Turkiye 875middot931 _5middot 0-4

- -- ~

E-mail ilahiyatyyuedutrampvanjiahiyathotmailcom

OUZENLEME KURULU

ONURSAL BA~KAN

Prof Dr Yucel A~KIN

009 Dr Necati KARA (Ba~kan)

Prof Dr Zuhre ~ENTORK (Rektar Yardlmclsl)

Yrd 009 Dr Abdurrahrnan HA~KALI

Yrd 009 Dr Yakup CiVELEK

Yrd 009 Dr ~akir Gozutok

Yrd 009 Dr Bilal KEMiKLi

Dr Orner KARA

Dr Ahmet OGKE

Dr Erdal BAYKAN

Ar Gar H Yusuf ACUNER

Ar Gar Rarnazan ALTINAY

aiLiM KURULU

Prof Dr Sadlk KILI~ Prof Dr Dogan OZLEM

Prof Dr Ay~e KIRAN Prof Dr Zeynel KIRAN

Prof Dr Zafer ONLER Prof Dr Erdirn OZTOKAT

009 Dr Necati KARA 009 Dr Hasan BOYNLLKARA

009 Dr Mehrnet BA~TORK Yrd 009 Dr Yakup CiVELEK

Yrd 009 Dr Bilal KEMiKLi Yrd 009 Dr Mustafa Sanca

Yrd 009 Dr ~akir GOZOTOK Dr Erdal BAYKAN

Dr Mehmet CiCEK

Mehmet
Highlight



iltiNDEKiLER



Iyindekiler I-V





I OTURUM (1000 -1150)


Dil So AnlamSozciik








II OTURUl1 (13 15 - 14 45)






Mehmet
Highlight

- --

11 I i~indekiler











18 MAVIS CUMA













Mehmet
Highlight

iyindekiler III

V OTURUM 0020-11-50)






















IV fcindekiler











OTEKi TEBLiGLER






(1700-1800)





icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled



iltiNDEKiLER



Iyindekiler I-V





I OTURUM (1000 -1150)


Dil So AnlamSozciik








II OTURUl1 (13 15 - 14 45)






Mehmet
Highlight

- --

11 I i~indekiler











18 MAVIS CUMA













Mehmet
Highlight

iyindekiler III

V OTURUM 0020-11-50)






















IV fcindekiler











OTEKi TEBLiGLER






(1700-1800)





icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

- --

11 I i~indekiler











18 MAVIS CUMA













Mehmet
Highlight

iyindekiler III

V OTURUM 0020-11-50)






















IV fcindekiler











OTEKi TEBLiGLER






(1700-1800)





icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

iyindekiler III

V OTURUM 0020-11-50)






















IV fcindekiler











OTEKi TEBLiGLER






(1700-1800)





icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

IV fcindekiler











OTEKi TEBLiGLER






(1700-1800)





icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

icindekiler V









TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled





TEBLiGLER

Dr Mehmet ltiltEK










Mehmet
Highlight
Mehmet
Highlight




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled




Dr Mehmet ltiltEK

O Giri~




























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled























Ii flr11 h1 Q1e


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled


ogren iyoruz









I






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled






J






194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

194 Dr Mehmet CiCEK






































1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled

























1 +-----








bull





SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled


SONUlt




KAYNAKltA




















Kapak

Untitled









Kapak

Untitled

dil olgusuna genel bir bakış

Documents