convento domenicano san iacopo in san miniato (prov. pisa), 1330-1509. pagine web giugno 2013

32
Convento domenicano San Iacopo in San Miniato ■ 1330 ss... ‼ ■ Premessa Testimonianze per ordine cronologico Emilio Panella, giugno 2013, e ss ë ■ San Miniato (pr. Pisa) / Miniatensis, sanminiatensis, sanminiatese (aggettivi etnici) / allora in diocesi di Lucca. Sede vescovile dal 1622 (Pieve Santa Maria diventa Duomo), patrono san Genesio. Sottomessa da Firenze 1370. In uso stile cronologico pisano (MORELLI , La nascita p. 61 n. 195) fino al 1370 ca., poi fiorentino (CAPPELLI, Cronologia 15). Prima dell'istituzione d'un proprio convento, l'area geografica di San Miniato era territorio della predicazione del convento di Pisa: «Frater Hermannus de Sancto Miniate. Illud enim municipium fuit de predicationis terminis nostri conventus» (Cronica... Sancte

Upload: independent

Post on 13-Mar-2023

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

ConventodomenicanoSan Iacopo

in SanMiniato

■  1330ss... ‼  ■

  Premessa  Testimonianze per ordine cronologico

Emilio Panella, giugno 2013, e ss  ë

■ San Miniato (pr. Pisa) / Miniatensis, sanminiatensis, sanminiatese (aggettivi etnici) / allora in diocesi di Lucca. Sede vescovile dal 1622 (Pieve Santa Maria diventa Duomo), patrono san Genesio. Sottomessa da Firenze 1370.

In uso stile cronologico pisano (MORELLI, La nascita p.61 n. 195) fino al 1370 ca., poi fiorentino (CAPPELLI, Cronologia 15).

Prima dell'istituzione d'un proprio convento, l'area geografica di San Miniato era territorio della predicazione del convento di Pisa: «Frater Hermannus de Sancto Miniate. Illud enim municipium fuit de predicationis terminis nostri conventus» (Cronica... Sancte

Katerine de Pisis, n° 12; e vedi anche l'index, voce "San Miniato"). Poi: Cr SMN n° 330 (1348), 332 (1348), 668, 722. E.P., Quel che la cronaca.., «Memorie domenicane» 18 (1987) 231-32.

MORELLI, La nascita pp. 29, 57 nn. 130-32 (attenzione, non cita MOPH XX, e non puntualizza lo statuto giuridicodi conventus; per il resto ottimo lavoro per storia di base del convento sanminiatese). Passato poi alla prov. S. Marco, soppresso nel 1978.

■ Archivio storico comunale di San Miniato (ASCSM, Dipl. ...): cart. SAN MINIATO (pergamene richieste e ottenute dal comune di San Miniato, luglio 1998). Minias -atis nei testi notarili, quando non coperto da compendio.

■ Bibliogr. - U. CIARCHI, La chiesa di S. Giacomo de’ domenicani a S. Miniato, «Memorie domenicane» 17 (1900) pp. 594-97; 18 (1901) pp. 743-46; 19 (1902) pp. 408-11 divulgaltivo, nessuna ricerca, 22/11/1996. ZUCCHI, Gli Ospizi 14-21. Indices generales, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 51 (1981) p. 368b. R. STOPANI, Guida ai percorsi della via Francigena in Toscana, Firenze 1995, pp. 82-84. P. MORELLI, La nascita del convento domenicano di S. Jacopo in San Miniato: appunti per un’indagine sulle istituzioni ecclesiastiche di un centro minore della Toscana fra Due e Trecento, AA. VV., SS. Jacopo e Lucia: una chiesa, un convento. Contributi per la storia della presenza dei Domenicani in San Miniato, S. Miniato 1995, pp. 9-63 cart. S. MINIATO. VIERI MAZZONI, San Miniato al Tedesco. Una terra toscana nell'età dei comuni (secoli XIII-XIV), Pacini Editore (Coll. Dentro il Medioevo 29), Pisa 2017, pp. 278. J. CANNON, Religious Poverty, Visual Riches. Art in the Dominican Churches of Central Italy in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, Yale University Press, 2013, p. 442a.

→ https://www.youtube.com/watch?v=Hu77Odl99-s : «Nell' VIII secolo un gruppo di longobardi si stabilì inquesta località e costruì una chiesa dedicata al martireMiniato. Sviluppatasi man mano in borgo popolato, San Miniato (chiamata per molto tempo "al Tedesco" per questa sua origine germanica) ospitò nel tempo vari

Imperatori, da Federico Barbarossa a Enrico IV a Ottone IV fino a Federico II di Svevia che vi fece innalzare laRocca di vedetta per meglio controllare dall'alto i collegamenti fra Pisa e Firenze. Nei secoli successivi San Miniato passò, con varie vicissitudini, dal controllo pisano a quello della repubblica fiorentina per confluire poi nel governo Granducale di Alessandro de' Medici e diventare, con la reggenza della famiglia Grifoni, una delle città più importanti della Toscana medicea...».

Avignone 22 febbraio 1329: licenza papale d'istituire comunità domenicane in San Gimignano, San Miniato e Montepulciano

Avignone 22.II.1329. Dietro petizione del maestro dell’ordine in carica (allora Barnaba da Vercelli), papa Giovanni XXII dà licenza al medesimo maestro di costituire nuove comunità domenicane in San Gimignano, San Miniato e Montepulciano, e provvederle di congruo sostentamento. Motivazione: i frati dei conventi OP in città o ville ribelli alla chiesa romana e fautrici di Ludovico il Bavarocondannato per eresia (Pisa, Lucca, Arezzo, Città di Castello, Viterbo, Todi, Tivoli e Sarzana) sono stati costretti a rifugiarsi presso gli altri conventi; quest’ultimi ora, a motivo delle modiche risorse, non sono più in grado di provvedere al loro sostentamento (Arch. Segreto Vaticano, Fondo Domenicani n 404).

«Iohannes episcopus servorum Dei dilecto filio .  .magistro ordinis fratrum Predicatorum.

Sacer ordo tuus (…). Sane exhibita nobis tua petitiocontinebat quod propter rebellionem quam pisane lucanearetine castellane viterbiensis tudertine tiburtinecivitatum, et ville sarzanensis lunensis diocesis,communia contra romanam ecclesiam assumpserunt acadhesionem quam fecerunt Ludovico de Bavaria heretico et

de heresi condempnato, fratres eiusdem ordinis inpredictis locis soliti immorari ab eisdem locis recederesunt coacti, et ad alia loca eiusdem ordinis ecclesiepredicte devota confugere; quodque fratres predictorumlocorum devotorum, propter paupertatem ipsorum, eosdemfratres confugientes nequeunt sustentare. Quare nobishumiliter supplicasti ut providere tibi et eis super hocde oportuno remedio dignaremur.

Nos itaque tuis in hac parte supplicationibusinclinati, recipiendi loca de novo in de SanctoGeminiano et de Sancto Miniate ac de Montepolicianocastris, vulterane lucane et aretine diocesis, insingulis videlicet eorum si alias a te iusto tituloacquirantur in quibus predictos confugientes, et aliosfratres dicti ordinis quos expedire videris, valeascollocare, dummodo in quolibet eorundem locorumrecipiendorum duodecim fratres inibi commorantes congrueet honeste valeant sustentari ac in eis construendioratoria domos et necessarias officinas; non obstantibusfelicis recordationis Bonifacii pape viij predecessorisnostri <constitutione>, qua inhibetur ne fratres ordinummendicantium in aliqua civitate castro villa vel locoquocunque ad habitandum domos vel loca quecunquerecipere de novo presumant absque apostolice sedislicentia spetiali, faciente plenam et expressam deinhibitione huiusmodi mentionem, et qualibet aliaconstitutione contraria, seu si personis aliquibusecclesiasticis vel secularibus locorum eorundem apredicta sit sede indultum quod nullis religiosismendicantibus liceat loca de novo in eisdem castris etlocis sine eorum consensu recipere, etiam de licentiadicte sedis, nisi in huiusmodi licentia de predictoindulto eiusque tenore de verbo ad verbum fiat mentiospetialis, plenam et liberam tibi concedimus auctoritatepresentium facultatem. Nulli ergo (…).

Datum Avinion(is) viij kalendas martii pontificatusnostri anno tertio decimo [sigillo pendente «Iohannes papaXXII»] (Arch. Segreto Vaticano, Fondo Domenicani n 404).

Cf. E.P., Alla ricerca di Ubaldo da Lucca, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 64 (1994) pp. 45-46.

Firenze e San Miniato aprile-maggio 1329: atti di concessione e recezione della chiesa San Iacopo in San Miniato

Firenze 6.IV.1329 e San Miniato 7.V.1329. Copia autenticata da notai sanminiatesi 8.VIII.1355, ASCSM, Dipl.3544 (8.VIII.1356/5 ind. 8a):

1) Firenze, Santa Maria Novella, a nativitate 6.IV.1329 ind. 12a: «frater Iohannes de Puppio ordinis fratrum Predicatorum priorprovincialis» costituisce «fratrem Iacobum Garfagnini de Pisis priorem conventus pisani(?) et fratrem Bartholomeum de Cinquinis de Pisis, presentes et recipientes, et fratrem Lucam de Sancta Cruce absentemtamquam presentem, fratres dicti ordinis», procuratori e nunzi speciali a ricevere a suo nome e della provincia Romana dell'ordine dei Predicatori la chiesa San Iacopo di San Miniato, con ampia competenza a porre tutti gli atti a ciò connessi. Roga il notaio Iohannes Bernardi de Sarçana lunensis dioc.

2) San Miniato, ab incarnatione 7.V.1330/29 ind. 12a

«secundum cursum et consuetudinem terre Sancti Miniatis»: Lippo di Vatuccio e Piero del fu Meo, parrocchiani della chiesa San Iacopo, ratificano per quanto loro spetta la donazione di San Iacopo con sue immediate pertinenze («tamen aliis dicte ecclesie terrarum possessionum et domorum et fructuum et reddituum alibi consistentibus dumtaxat exceptis») fatta ai frati e all'ordine dei Predicatori da parte del proposto e canonici dei Santi Genesio e Maria.

San Miniato: atto di donazione (12 luglio 1329) da partedei canonici di San Miniato e di conferma (11 aprile 1330) da parte del nuovo vescovo di Lucca

ASCSM, Dipl. 3594/66, contiene d'una stessa mano (del notaio Iohannes Bernardi de Sarçana lunensis dioc.) i documenti seguenti:

a) San Miniato, a nativitate 12.VII.1329 ind. 12a, «Acta sunt hec in castro Sanctiminiatis predicto, in aula maiori canonice plebis <scil. Sanctorum Genesii et Marie de SanctoMiniate>». Messer Ugo, proposto di detta pieve e vicario della diocesi lucchese «a flumine Iusciane citra, sede lucana episcopali pastore vacante ipsaque civitate lucana in rebellione sancte matris ecclesie cum capitulo maioris ecclesie lucane persistente, per rev.ssimum… dnum Iohannem,miseratione divina Sancti Theodori diaconum cardinalem apostolice sedis legatum in Tuscia[1], per ipsius domini lagati speciales litteras… visas et lectas specialiter deputat(us)», con consenso dei canonici della medesima pieve, dona in perpetuo all'ordine dei Predicatori e a fra Luca da Santa Croce OP, procuratore e sindaco di fra Giovanni da Poppi priore provinciale di detto ordine della prov. Romana e a ciò deputato per pubblico strumento del 26.IV.1329 ind. 12a, la chiesa San Iacopo in San Miniato con tutte le sue pertinenze, vacante per la morte di prete Betto già rettore.

b) San Miniato, a nativitate 11.IV.1330 ind. 13a. «Rev.dus in Christo pater et dominus frater Guillelmus[2], Dei gratia lucanus electus confirmatus, existens in pulpitoecclesie plebis Sanctorum Marie et Genesii de Sancto Miniate infra missarum solemnia, presente multitudine populi copiosa, post predicationis sermonem inibi habitum ad populum ipsum, … narravit, dixit et exposuit vulgari sermone»…: approva e conferma precedente donazione. «De quibus omnibus et singulis nos requirimus et rogamus te magistrum Iohannem de Sarçana notarium ut publicum conficias instrumentum. Acta sunt hec in ecclesia prelibataplebis predicte, presentibus religioso viro fratre Gerardo de Garrigia sotio dicti domini episcopi, et magistro Petro Andree ac Bernardo Buxi de Montealbano et Guiduccio Cini deGangalandi testibus ad hec vocatis specialiter et rogatis».Cf. MORELLI, La nascita p. 57 n. 131.

Firenze settembre 1330: a tale data il convento di San Miniato risulta già formalmente costituito

Capitolo provinciale Firenze settembre 1330: prima apparizione del convento San Miniato già formalmente costituito. «Assignamus lectores:... in conventu Sancti Meniatis fratrem Thadeum de Campilia» (MOPH XX, 253/17.22-23). «Assignamus baccellarios:... in conventu Sancti Meniatis fratrem Lambertum Florentinum» (ibid., 254/9-10).

Roma settembre 1332: al provinciale il compito di fissare i confini geografici tra i due conventi di San Miniato e di San Gimignano

Capitolo provinciale Roma settembre 1332 (convocato per la festa di san Michele Arcangelo, 29 settembre: MOPH XX, 268/28-29): al convento San Miniato assegna tre frati chierici e due conversi (MOPH XX, 276/4-5).

Il medesimo capitolo delega al provinciale il compito dideterminare i confini tra i due conventi di San Miniato e San Gimignano: «Terminos predicationis assignandos conventibus Sancti Miniatis et Sancti Geminiani committimuspriori provinciali, prout et quando ei visum fuerit, de concilio discretorum» (ibid., 277/19-21). Nulla nei capitoligenerali degli anni. San Gimignano è convento formale già nel 1330 (ibid., 253/22, 254/10).

Firenze(?) 11 gennaio 1339: decesso di fra Pietro da SanMiniato

 Fra Pietro da San Miniato: nel 1288 assegnato studente di teologia nel convento fiorentino di SMNovella (MOPH XX, 85/10); nel 1293 lettore delle Sentenze nel convento di Siena (ibid., 112/18). Firenze 28.V.1304, «in claustro ecclesie Sancte Marie Novelle», testamento di fra Francescodel fu Orlanduccio d'Altomena; tra i testi anche «fratre Petro de Sancto Miniate» (Arch. di Stato di Firenze, Notar. antecos. 3140 (già B 2126), f. 134r).

Nessuna incoerenza l'omissione del suo nome nella Cronicafratrum del convento fiorentino: ORLANDI, Necr. I, 348 n° 283bis; II, 652b. Tale omissione, anzi, rilascia implicitamente una notizia: fra Pietro da San Miniato, deceduto l'11 gennaio 1338/9, era ormai figlio nativo del convento sanminiatese da quando questo era stato istituito convento, almeno da settembre 1330. Antecedentemente a taledata, la geografia di San Miniato faceva parte della predicatio del conveto pisano, come attesta la Cronica conventus antiqua Sancte Katerine de Pisis, Pisa, Bibl. Cateriniana (Seminario Santa Caterina) 78, ff. 5v-6r: «Frater Hermannusde Sancto Miniate. Illud enim municipium fuit de predicationis terminis nostri conventus, et ideo illi ad nostrum conventum omnes originaliter pertinebant. Hic vir bonitatis magne et sensatus homo et dulcis pater fuit supprior in conventu pisano, ubi cum magna devotione migravit».

L'assegnazione conventuale non equivaleva a filiazione conventuale! = →..\cronica\filiatio1.htm

Avignone 19 aprile 1340: donazioni del cardinale Matteo Orsini da Roma OP

Avignone 19.IV.1340: testamento del cardinale Matteo Orsini da Roma OP († Avignone 18.VIII.1340). Tra i lasciti molte donazioni ai conventi domenicani, tra i quali anche quello di San Miniato. S.L. FORTE, Il card. Matteo Orsini O.P. e il suo testamento, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 37 (1967) pp. 235-236, 238 ultimo §.

Firenze 1342-47 ca.: lascito di 200 fiorini al convento di San Miniato

Lasciti testamentari di fra Giovanni dei Conti da Poli (Roma) OP († Nicosìa 1.VIII.1332), arcivescovo di Nicosìa (isola di Cipro) 1312-1332. Redazione finale del testo è opera di fra Giovanni di Tuccio degl'Infangati, Firenze 1342-47 ca.: «de quibus quingentis florenis, conventus

noster Sancti Miniatis habuit ducentos florenos auri, quod dictus conventus expendit in quibusdam domibus que reddunt annuatim dicto capitulo <provinciali> decem florenos auri» (Arch. del convento Santa Maria Novella di Firenze, I.A.3, f. 11v; cf. E.P., Libri di ricordanze di Santa Maria Novella..., MD 26 (1995) pp. 325-326, 361; ORLANDI, Necr. II, 432, che ripone il tutto sotto la data "1332 circa").

Lucca 8 gennaio 1346: ratifica vescovile della donazionedel convento San Iacopo in San Miniato

ASCSM, Dipl. 3533 (8.I.1346). Lucca 8.I.1346 a nativitate, «in episcopali palatio in aula superiori»: Guglielmo vescovo di Lucca, consensienti i canonici della chiesa cattedrale convocati in capitolo, riconferma la donazione precedentemente fatta in data 11.IV.1330 rimovendo ogni dubbio circa la validità dell'atto (era vescovo eletto non ancora consacrato; era mancato il consenso dei canonici perché il vescovo impedito d'accederealla città ancora ribelle alla sede apostolica); rinnova inoltre fr. Iohanni de Rubeis de Senis priori dicti loci et conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate presenti et recipienti la donazione di San Iacopo in San Miniato «cum omnibus iuribus et pertinentiis suis plene et libere, et in omnibus et per omnia in perpetuum tenendam regendam et gubernandam et ab omni iurisdictione episcopali exemptam». «Acta fuerunt hec Luce in episcopali palatio in aula superiori, presentibus ven. viro domino Andrea de Tuderto decretorum doctore plebano plebis Sanctorum Iohannis de Laviano et Lucie de Monte Castello lucane diocesis, Geraldo Gaffetti de Montealbano plebano plebis Sancti Pauli lucane diocesis et Petro Corssini fabro de Luca…». Roga l'atto il notaio Iohannes Michaelis de Pampilona scriba predicti dni episcopi.

Vedi sotto alla data 8.VIII.1355 copia di 8.I.1346.

San Miniato 31 marzo 1353: testimonianze circa le possessioni del convento e chiesa di San Iacopo

ASCSM, Dipl. 3585 (San Miniato, chiesa San Iacopo, 31.III.1354/3 ind. 6a). Andreas, abbas monasterii Sancte Iocunde[3] in pertinentiis Sancti Miniatis ordinis camaldulensis lucane diocesis, interpella testimoni circa le possessioni di San Iacopo, presente fratre Dominico Cecchi de Sancto Miniate procuratore del convento e chiesa San Iacopo, e ne invia relazione a messerAndrea da Todi, dottore in decreti, cappellano papale e priore di San Paolo all'Orto di Pisa, nunzio e collettore papale, che l'aveva a ciò delegato (19.II.1353). Articoli d'investigazione:

In primis quidem si ecclesia…Item si dicto tempore predicte concessionis...Item si temporibus suprascriptis et per dicta tempora

ecclesia Sancti Iacobi...Item si ratione dictarum possessionum et bonorum...Item si tempore dicte concessionis...Item si postea continue usque ad presens tempus dicta

ecclesia Sanctorum Genesii et Marie...Super quibus omnibus et singulis per me Andream abbatem

prefatum diligenter examinati fuerunt infrascripti testes boni viri, particulariter et distincte fratre Dominico Cecchi... Qui testes iurati et examinati deposuerunt et dixerunt super predictis...

Iacobus Casuccii de Montedonico...Bertellus Averardi de Montedonico...Luncardus Ranalduccii de Sancto Miniate… dixit… quod

ecclesia Sancti Iacobi de For(diport)a/Forisporta[4] sola cum muris et hedifitiis suis, que primo parrocchialis erat,concessa et data fuit… Interrogatus quomodo scit, dixit quia interfuit concessioni… Interrogatus de tempore, dixit quod iam sunt elapsi anni xxiiij et ultra.

Insuper frater Dominicus Cecchi de Sancto Miniate sindicus et procurator… induxit ad probat(ionem) concessionis facte… publicum instrumentum ser Iohannis Bernardi de Sareççana notarii (11.IV.1330)..., item instrumentum ratificationis facte per canonicos et capitulum canonicorum lucane ecclesie (8.I.1346).

■ Nel retro regesto settecentesco, dove «… sentenza a favor nostro» fa pensare che questi diplomi provengono originariamente dall'archivio conventuale di San Iacopo.■ frater Dominicus Cecchi de Sancto Miniate in questo documento del 31.III.1353 è procuratore del convento e chiesa San Iacopo. Un frater Dominicus de Sancto Miniate senza patronimico ricorre negli atti dei capitoli provinciali:nel 1338 assegnato studente di logica a Prato, nel 1339 studente di filosofia a Siena, nel 1340 e 1341 studente di filosofia a San Miniato (MOPH XX, 299/4-5, 310/18-19,323/31, 334/31-32, 373a). La cronologia rende molto probabile che si tratti d'una medesima persona: fra Domenico di Cecco da San Miniato OP.

Firenze 1 giugno 1353: sentenza di esenzione del convento e chiesa San Iacopo da soluzione delle decime papali

ASCSM, Dipl. 3545 (1.VI.1353). Sentenza pronunciata in Firenze, «in domibus novis monasterii Vallisumbrose,... presentibus fratre Bartholomeo ser Iohannis de Florentia bacchalario fratrum Predicatorum de Florentia, Paulo Luce de Prato... », a nativitate 1.VI.1353 ind. 6a, anno 1° di papa Innocenzo VI, da messer Andrea da Todi, dottore in decreti, cappellano papale e priore di San Paolo in Orto diPisa, nunzio e collettore, in risposta alla petizione inoltrata «per religiosum virum fratrem Petrum Ranalducii de Sancto Miniate OP» procuratore del convento e chiesa SanIacopo. Il diploma include o compendia gli atti:

1) Santa Gioconda 2.II.<1353>: fra Piero, a nome del convento domenicano di San Miniato secondo procura del 10.XII.1352 ind. 5a (= stile pisano di San Miniato? =1351?),produce petizione di sgravio delle decime su possessioni difatto tenute e godute dal proposto della pieve Santi Genesio e Maria (data topico-cronica della petizione e procura conventuale è aggiunta dalla medesima mano a fine atto con segno di richiamo, autenticata nella sottoscrizione del notaio Angelus condam Georgii Petri de

Tuderto). Vi si dice tra l'altro che tale chiesa, «que tunc parochialis ecclesia erat, iam sunt anni xxiii vel inde circa, sola cum muris et hedificiis suis auctoritate et gratia apostolica pervenit ad manus ordinis Predicatorum».

2) «Florentie in Abbatiam Maioris» a nativitate 19.II.1353 ind. 6a: messer Andrea da Todi commette a messerAndrea abate del monastero camaldolese Santa Gioconda, e a fra Geremia priore di Santa Caterina in San Miniato OESA [=Ordo Eremitarum Sancti Augustini], il compito d'investigaresulla materia in questione.

3) Relazione d'investigazione dell'abate Andrea per pubblico strumento ab incarnatione 31.III.1354/3 ind. 6a «secundum cursum et consuetudinem notariorum dicte terre Sancti Miniatis» [= stile cronologico pisano], dalla quale risulta che «contenta in petitione prefata veritate plenaria(?) fulciuntur…; quod predicta ecclesia Sancti Iacobi sola cum muris et hedifitiis ad dictos ordinem fratres et conventum transivit».

4) Firenze 1.VI.1353: «demum fratre Gisello de Sancto Miniate, sindico et procuratore dictorum fratrum… Sancti Iacobi, instante», il collettore accoglie il tenore della petizione e pronuncia sentenza d'esenzione dalla soluzione delle decime papali, «Florentie in domibus novis[5] monasterii Vallisumbrose, ipso pro tribunali sedente, presentibus fratre Bartholomeo ser Iohannis de Florentia bacchalario fratrum Predicatorum de Florentia[6], Paulo Lucede Prato, fratre Phylippo Mannis canonico Nicchosie et Galasso Vancepti de Laterino testibus». Cf. MORELLI, La nascita p. 58 n. 149.

■ Capitolo provinciale Roma settembre 1332: «Ad conventum Sancti Miniati ibunt frater...  Guisellus conversus» (MOPH XX, 276/5, 377a). Unico ricorso di talefrate negli atti capitolari.

San Miniato 8 agosto 1355: copie notarili e autenticate di precedenti atti legali

ASCSM, Dipl. 3563/35 (8.VIII.1356/5 ind. 8a). Copia notarile e autenticata 8.VIII.1355 da notai sanminiatesi degli strumenti di donazione (vedi sopra ASCSM, Dipl. 3594/66): 1) 26.IV.1329 ind. 12a; 2) 12(?).VII.1329 ind. 12a; 3) 11.IV.1330 ind. 13a.

ASCSM, Dipl. 3581/53 (8.VIII.1356/5 ind. 8a). Copia notarile e autenticata 8.VIII.1355 da notai sanminiatesi dello strumento Lucca 8.I.1346: v. sopra ASCSM, Dipl. 3533 (8.I.1346).

San Miniato 27 novembre 1356: frati domenicani ed eremitani protestano contro lesione del diritto d'esenzione da visita canonica del vescovo di Lucca e daaltri diritti dei religiosi

ASCSM, Dipl. 3556 (27.XI.1357/6). San Miniato 27.XI.1357/6 ind. 10a «secundum cursum et consuetudinem notariorum terre Sancti Miniatis» (indizione bedana passataa 10a dal 24.IX). frater Dominichus Cecchi de Sancto Miniate ordinis fratrum Predicatorum procuratore del convento e chiesa San Iacopo, e frater Petrus Belloste de Sancto Miniate ordinis fratrum Heremitarum Sancti Augustini procuratore di Santa Caterina in San Miniato e di San Martino in Castiglione prossima a San Miniato, costituitisi alla presenza di Berengario vescono di Lucca protestano contro la lesione del diritto d'esenzione da visitazione canonica e d'altri diritti dei religiosi, appellano al papa Innocenzo, e rilasciano al vescovo l'atto scritto d'appellazione. Di tutto ciò rogano poi il notaio di redigere pubblico strumento. «Acta fueruntpredicta in Sancto Miniate in contrata plebis in domo heredum domini Iohannis domini Bertuldi…, in qua dictus dominus epicopus eiusque vicarius residentiam faciunt et ius reddunt, coram domino Bartholomeo preposito plebis Sanctorum Genesii et Marie de Sancto Miniate… et fratribus Iacobo Cecchini de Florentia, Andrea Cecchi de Sancto Miniate ordinis fratrum Heremitarum, et fratribus Paulo Blasii de Montaninis de Senis et Filippo ser Ugelli de Prato ordinis fratrum Predicatorum et pluribus aliis

testibus». Notaio Niccholaus filius olim ser Cionis de Santo Miniate. Cf. MORELLI, La nascita p. 58 n. 154.

San Miniato 1 e 2 gennaio 1357: atti relativi a precedente lettera (dicembre 1356?) del vescono luccheseche aveva ingiunto di scomunicare il rettore della chiesa di San Iacopo ed interdire la medesima chiesa

ASCSM, Dipl. 3553 (1 e 2.I.1357):a) San Miniato 1.I.1357 ind. 10a (secundum cursum et

consuetudinem terre Sancti Miniatis). «Ad interrogationem fratris Niccholay ser Cionis de Sancto Miniate ordinis fratrum Predicatorum, sindici et procuratoris fratrum capituli loci et conventus ecclesie Sancti Iacobi de SanctoMiniate con(tra)te For(isport)e», due testimoni depongono: «prepositus ipsius ecclesie Sancti Martini pronuntiavit excomunicatum rectorem dicte ecclesie Sancti Iacobi ipsamque ecclesiam pronuntiavit ecclesiastico interdicto fore subpostit(am)» a nome del vescovo lucchese[7].

b) San Miniato 2.I.1357 ind. 10a (secundum cursum et consuetudinem terre Sancti Miniatis). Due testimoni depongono: il 28 dicembre scorso erano presenti nella pievedei Santi Genesio e Maria allorché frater Çenobius de Guaschonibus de Florentia, priore dei frati Predicatori di San Miniato e rettore dalla chiesa medesima, richiese a messer Bartolomeo dei Ciaccioni da San Miniato, proposto di suddetta pieve, copia della supposta lettera del vescono lucchese che ingiungeva a messer Bartolomeo di scomunicare il rettore e interdire la chiesa San Iacopo; messer Bartolomeo rispose d'aver ricevuto «in terra de Monte Topori»[8] proibizione dal vescono di darne copia a chicchessia.

Raccoglie entrambe le deposizioni e ne roga l'atto il notaio Thomasus filius olim ser Cionis de Santo Miniate. Cf. MORELLI,La nascita pp. 58-59 n. 155.

■ Fra Zanobi di Bonaccio dei Guasconi da Firenze, n. 1325, OP 1337 ca., † 15.VIII.1383 (Cr SMN f. 53r, n° 511).

[1] = Giovanni Gaetano degli Orsini, cardinal diacono di San Teodoro 1316-35, legato papale in Tuscia, = 27.VIII.1335.[2] Guglielmo Dulcin da Montauban OP (prov. Tolosa) vescovo di Lucca1330-49. MOPH XXIV, 293b.[3] RD Tuscia II, 257 n° 3856. MORELLI, La nascita pp. 22-23: volgarmante Santa Gonda di Bacoli (Obacula), non più esistente, inlocalità La Catena. FRANCO SACCHETTI novella 140.[4] For(diport)a Forisporta] fora ms; sciolgo sulla scorta di RD Tuscia I, 202 n° 4126; II, 269 n° 4350. MORELLI, La nascita p. 9.[5] Cf. BRUCKER, Firenze 160.[6] = Cr SMN n° 483

[7] Berengario, originario della dioc. Béziers, vesc.  di Lucca 1349-68.[8] = ecclesia Sancti Stephani de Montetopori = Montopoli, nel piviere San Giovanni a Mosciano (Lucca), sul fianco sinistro del Valdarno, poc'oltre San Miniato. RD Tuscia I, 222 n° 4679, 342a.

1370 ss: "San Miniato Fiorentino". Sandro di Vanni dettoil Pescione ruba tovaglia nella chiesa San Iacopo di SanMiniato

San Miniato al Tedesco militarmente sottomessa da Firenze 1370-1373, ridenominata "San Miniato Fiorentino". MORELLI, La nascita pp. 29-32.

Vicariato di San Miniato, 1374-75, caso di Sandro di Vanni detto il Pescione: «dictus Sander, animo et intentione furandi et furtum faciendi, adcessit ad ecclesiam fratrum Sancti Iacobi de Sancto Miniato et abstulit et furatus fuit desuper altari Sancti Antoni dicteecclesie unam tovagliam» (G. PINTO, La Toscana nel tardo Medioevo, Firenze 1982, p. 414). Tutto il testo, pp. 410-419, d’interesse per la geografia politica attorno al fulcro San Miniato; «in civitate, comitatu et disctrictu Florentie, et maxime in dicta provincia Sancti Miniati Florentie et Vallis Arni inferioris» (p. 418). Nel 1375 c’è

un vicario fiorentino e ruota intorno al potere di Firenze:PINTO, La Toscana pp. 125 n. 136, 408, 410-419, in specie pp.418 (5.XII.1375), 496a. GIOVANNI VILLANI ed. II, 878a. Alle bocche della piazza, Diario di anonimo fiorentino (1382-1401), a c. di A. Molho e F. Sznura, Firenze 1986, pp. 89-90, 116 (anni 1390-1391). FRANCO SACCHETTI, Il Trecentonovelle 1392-1400, ed. a c. di E. Faccioli, Torino 1970, novella 113: «In San Miniato al Tedesco, che oggi si chiama fiorentino...».

San Miniato 1379: vertenze circa l'usuraio Bindo di Vanni da San Miniato sepolto nella chiesa San Iacopo

1379, contesto di pratiche usurarie: «Tutto ciò ci interessa perché a causa di un usuraio il convento dei Domenicani fu scomunicato dal vescovo Paolo Gabrielli e la loro chiesa fu interdetta. Era accaduto che tal Bindo di Vanni di S. Miniato, nonostante fosse usuraio manifesto e come tale gravato da censura ecclesiastica, nel 1379 fosse stato seppellito nella chiesa di S. Jacopo, provocando cosìla reazione del Vescovo. Ne nacque una vertenza a cui fu posto fine grazie all'intervento del cardinale Agapito Colonna che riuscì ad accordare le parti su una soluzione di compromesso: il Vescovo annullò la scomunica e l'interdetto, ma i Domenicani si impegnarono a disseppellire il cadavere di Bindo, a restituire i diritti funerari riscossi e a pagare le spese processuali ammontanti a 50 fiorini d'oro; non furono comunque annullate le censure contro gli eredi di Bindo - evidentemente in attesa che restituissero quanto del loro patrimonio era frutto di usura - né quelle contro fra Zenobio, priore del convento e confessore di Bindo. Ci si chiederà il perché di questo rigore nei confronti di quel povero frate, ma le carte vescovili non lasciano trasparireciò che il Vescovo effettivamente sapeva: fra Zenobio non era solo il confessore di Bindo, ma anche suo connivente, come lasciano intendere quei 200 fiorini da lui dati in deposito allo stesso Bindo pochi mesi prima della sua

morte» (MORELLI, La nascita p. 35, e nota 192: ASCSM, Dipl. 22.VII.1379).

■ Fra Zanobi di Bonaccio dei Guasconi da Firenze, n. 1325, OP 1337 ca., † 15.VIII.1383 (Cr SMN f. 53r, n° 511).

San Miniato 1388-1389: fra Tommaso di Bernardo Aiutamicristo da Pisa priore del convento di San Miniato

Regesta magistri generalis OP, 25 settembre 1388: «Item die 25 concessit fratri Thomae Aiutamichristo, priori Sancti Miniatis, quod non possit absolvi ab illo prioratu sine sualicentia speciali» (MOPH XIX, 82 § 223). Il testo suggerisce che l'inizio del priorato di fra Tommaso fosse alquanto anteriore a settembre 1388.

6 febbraio 1389: «Item eadem die concessit priori SanctiMiniatis, videlicet fratri Thomae Aiutamichristo, quod possit se absolvere quandocumque vult, faciens ipsum vicarium quousque prior sit electus et confirmatus, et praesens exstiterit in eodem» (MOPH XIX, 88 § 273).

Cronica conventus antiqua Sancte Katerine de Pisis, Pisa, Biblioteca Cateriniana (Seminario Santa Caterina) 78, f. 37r: notizia biografica di fra Tommaso di Bernardo Aiutamicristo da Pisa († Venezia agosto 1398); menziona il suo priorato nel convento di San Miniato ma senza data cronica.

San Miniato 1394: progettazione d'una cappella nella chiesa San Iacopo

«En 1394 la confrérie de l'Annonciation, de concert avercelle du Corpus Christi, s'apprête à construire une chapelle dans l'église des Précheurs de San Miniato» («Archivum Fratrum Praedicatorum» 22 (1952) p. 74 n. 6).

San Miniato 1411: capitolo provinviale della provinciaRomana celebrato nel convento di San Miniato

1411, capitolo provinciale tenuto in San Miniato: TOGNETTI, Il convento dei SS. Jacopo e Lucia di San Miniato..., pp. 94-95. Integrare di conseguenza e correggere quanto in S. ORLANDI, Note per una serie dei capitoli provinciali della Provincia Romana(1333-1500), «Archivum Fratrum Praedicatorum» 18 (1948) p. 332, alla data "1411" e "1414b".

16 giugno 1451: fra Matteo di Iacopo da Firenze trasfiliato (non semplice "assegnazione") al convento diSan Miniato

Regestum litterarum Guidonis Flamochetti, Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 866, f. 51r (16.VI.1451): «Item die eadem frater Matheus Iacobi de Florentia factus est filius nativus conventus Sancti Miniati».

6 novembre 1452: il maestro generale trasferisce il capitolo provinciale della provincia Romana da San Miniato a Città di Castello

Regestum litterarum Guidonis Flamochetti, Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 866, f. 52v (6.XI.1452): «Item die 6 novembris transtulit capitulum provinciale de conventu Sancti Miniatis et assignavit illud in conventu castellano die 14 iunuarii proxime futuri celebrandum».

1474-1479: sommario delle lettere del maestro generaledell'ordine domenicano fra Leonardo dei Mansueti da Perugia

■ regestum o registrum (sommario) delle lettere dei maestri generali, conservato nella cancelleria ovvero segreteria generale dell'ordine domenicano, mentre la lettera in extenso veniva inviata al destinatario.Regesta litterarum fratris Leonardi de Mansuetis de Perusio (1474-

1480), AGOP [= Arch. Generale dell’Ordine dei Predicatori, Roma: Conv. Santa Sabina] IV.3:

f. 57v (Firenze 22.VIII.1474): «Frater Geminianus Laurentii, biblicus de Florentia, fuit assignatus in lectorem et in predicatorem pro quadragesima proxime futurain conventu sanminiatensi. Ubi supra».

f. 59r (Prato 31.VIII.1474): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate fuit institutus et assignatus in baccalarium pro forma et gradu magisterii pro secundo anno(?) in scola sacri palatii, cum gratiis et libertatibus consuetis. Prati, ultima augusti 1474».

f. 62r (Siena 19.XII.1474): «Frater Çenobius della Casa de Florentia fuit assignatus in conventu Sancti Iacobi in castello Sancti Miniatis, et mandatur sibi quod saltem per totam diem sabbati 24 presentis sit personaliter in dicto conventu. Datum ut supra».

f. 62r (Siena 26.XII.1474): «Fratri Luce Dominici conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate fuit concessa ad usum toto tempore sue vite camera in suo conventu, in dormitorio superiori iuxta murum ecclesie et sub campanili, quam sibi olim prior concessit, et in qua multa exposuit; etpotet eam recipere et possidere sine inferioris molestia. Datum Senis, die 26 decembris».

f. 63v (Perugia 6.I.1475): «Frater Iohannes Augustini deSancto Miniate fuit assignatus ad legendum bibliam ordinariein conventu perusino pro gradu et forma maigsterii. Datum Perusii, vj ianuarii.

f. 63v (Roma 14.I.1475): «Presidenti conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate precipitur quod legat literas has coram fratre Rolando de Ianua et testibus, quibus sibi precipitur sub pena excomunicationis quod infra tres dies recedat a conventu Sancti Miniatis predicto et vadat ad provinciam suam; alias denuntiatur publice excomunicat(us), et post tres dies carceri mancipetur, nec relaxetur sine licentia expressa magistri rev.mi, invocato etiam brachio seculari; et hoc quia alias sibi fuit factum preceptum et non obedivit. Datum Rome, 14 ianuarii».

f. 65v (Roma 14.IV.1475): «Frater Bartholomeus, conversus, de conventu lucano fuit assignatus in conventu

Sancti Miniatis. Sed quia ante mensem augusti ibi recipi nonpotest, ideo potest interim manere in conventu viterbiensi, vel ubi a priore aliquo recipi poterit. Datum Rome, 14 aprilis».

f. 67r (Roma 3.VI.1475): «Fratri Petro, priori conventusSancti Miniatis, committitur quod si sue consientie videtur,tradat fratri Michaeli de Florentia converso scapulare album. Datum Rome, 3 iunii».

f. 125r (Gaeta 9.X.1475): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate, biblicus, habuit licentiam ut accipiat ecclesiam Sancte Reparate in castello Maentie pro hospitio Ordinis, si eorum ad quos spectat assensus advenerit; et quod disponat pro loco et conventu Ordinis si sedis apostolice auctoritas intervenerit; similiter possit capere alia loca, sine inferioris molestia, salvo iure cuiuscumque et servatis canonicis sanctionibus. Datum Caiete, ix octobris».

f. 126v (Anagni 16.XI.1475): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate, baccalarius, fuit missus ad predicandum per provinciam Regni in conventibus et locis ubi ordinaveritfrater Gaspar de Suessa, rev.dus vicarius conventuum reformatorum totius provincie Regni; et fuit sibi datus in socium frater Iohannes Michael de Saviliano. Datum Ananie, xvj novembris 1475».

f. 126v (Roma 20.XI.1475): «Frater Georgius de Ripolis fit vicarius conventus pratensis usque ad electionem et confirmationem prioris futuri; et absolvitur frater IohannesIohannis de Sancto Miniate, qui non debebat confirmari in priorem. Nullus inferior. Datum Rome, xx novembris».

f. 127r (Roma 25.XI.1475): «Frater Nicolaus de Florentia,baccalarius, assignatur in conventu Sancti Miniatis. Datum Rome, xxv novembris».

f. 128v (Roma 30.XII.1475): «Fratri Dominico del Pallante, conventus Campi Regii senensis, precipitur sub pena excomunicationis late sententie quod infra tres dies solvat fratri Bartholomeo de Sancto Miniate duc. unum, si sibi debet, ut asseritur. Datum Rome, xxx decembris».

f. 291v (Perugia 3.IV.1476): «Frater Bartholomeus de Nochis de Luca, alias de Sancto Miniate, fuit electus et confirmatus a rev.mo magistro in priorem conventus Sancti Dominici de Serazana, qui conventus steterat sine priore perquatuor menses. Datum Perusie, die iij aprilis 1476. Cum plenaria potestate».

f. 292r (Siena 28.IV.1476): «Frater Bartholomeus Petri Ghaccii de Sancto Miniate habuit licentiam ut possit ter velquater in ebdomada ire ad officiandum cappellam Sanctorum Martyrum Stephani et Laurentii sita in loco Canneto, iuxta Sanctum Miniatem, de beneplacito prioris Sancti Miniatis, qui rogatur ut eum non impediat; et potest tenere elemosinassibi propter hoc datas. Datum Senis, die 28 aprilis».

f. 293r (Firenze 22.V.1476): «Fratri Petro Francisco de Sancto Miniate commititur quod visitet conventum vulterranumet absolvat - si upus est - priorem et alium instituat, inventaria faciat etc.; et si opus est, invocet brachium seculare. Omnes obediant. Nullus inferior. Datum ut supra».

f. 302v (Ferrara 9.V.1477): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate fuit assignatus in predicatorem future quadragesime in Minerva. Datum ut supra».

f. 303v (Perugia 30.VIII.1477): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate fuit assignatus ad legendum Sententias extraordinarie pro forma et gradu magisterii in conventu perusino, cum gratiis consuetis. Datum Perusii, diexxx augusti».

f. 306r (Perugia 21.V.1478): «Magistro Dominico Bartholomei de Florentia et fratri Petro Francisco, priori conventus Sancti Miniatis, fuit commissa causa inter conventum Sancte Marie Novelle et fratrem Augustinum Thommede Gerardinis de domo conducta; et quicquid illi iudicaverint, firmum maneat. Datum Perusii, xxj maii».

f. 306v (Perugia 22.V.1478): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate, baccalarius, habuit licentiam sumendi insignia magistralia in quacunque universitate. Datum Perusie, 22 maii».

f. 306v (Roma 25.V.1478): «Frater Iohannes de Sancto Miniate fuit assignatus in predicatorem future quadragesimein conventu Sancti Petri Martyris de Neapoli; potest(?) tenere socium cum quo ad invicem confiteri(?), et potest audire confessiones et recipere elemosinas, sine inferioris molestia. xxv maii».

Regesta litterarum fratris Leonardi de Mansuetis de Perusio, AGOP IV.4:

f. 71r (Roma 28.IX.1478): «Fratri Augustino Thomme de Gherardinis de Florentia, conventus Sancte Marie Novelle, confirmatur sententia lata per magistrum Dominicum Bartholomei et fratrem Petrum Franciscum, priorem Sancti Miniatis, commissarios rev.mi magistri super domo in via Doanna(?). Et nullus inferior. Datum Rome, xxviij septembris 1478, indictione xij».

f. 73v (Roma 13.V.1479): «Frater Iohannes Augustini de Sancto Miniate, baccalarius licentiatus, qui a papa Sixto habuit benedictionem quod una cum duobus sociis fratribus, uno clerico alio layco, possit ire in Ierusalem et ad Montem Synai, et portare crucem; habuit etiam ab ??? hanc licentiam, et potest ubique terrarum predicare, celebrare, confessiones audire et recipere elemosinas pro se et sociis, et in via confiteri plenarie ipse et socii, et ipsequinquies in anno plenarie confiteri. Et nullus inferior etc. Datum Rome, 13 maii».

1481-1483: sommario delle lettere del maestro generaledell'ordine domenicano fra Salvo Cassetta da Palermo

Registrum litterarum magistri Salvi Cassetta de Panormo (1481-1483),AGOP IV.6:

f. 61v (Roma 17.VII.1481): «Frater Raynerius de Pisis, conversus, assignatur in conventu Sancti Miniatis al Tedescho. 17 iulii».

f. 63v (Siena 27.IX.1481): «Frater Bartholomeus Petri Gaccii de Sancto Miniate al Thedesco, gubernator hospitii condam ?? Chirico, potest convenire coram quocunque iudice,

et presertim d(omino) Apyscopico Prentino(?) vel eius vicario, quendam fratrem Ieronimum de Pisis propter dampna que intulit in preiudicium dicti hospitii, et ipsum condempnari facere ad restitutionem etc. In contrarium etc.Datum Senis, xxvij septembris 1481».

 f. 64r (Firenze 11.X.1481): «Priori et conventui SanctiMiniatis mandatur sub pena excomunicationis late sententie quatenus infra terminum xv dierum debere consignasse priorivel eius mandatario conventus Sancti D<ominici?> de Fesulisme??te ??? bonorum olim fratris Angeli P?michi, filii nativi dicti conventus; et sub eadem pena mandatur omnibus habentibus de bonis prefati fratris Angeli qualiter(?) debent consignasse infra predictum terminum et prioribus predictis. In contrarium etc. Datum Florentie, die xj mensis octobris 1481».

f. 66v (Firenze 5.XI.1481): «Priori conventus Sancti Miniatis ad Tedescho commictitur ut non det licentiam fratribus eundi ad mo<n>asteria cuiuscunque religionis sinemagistri auctoriate; et mandatur omnibus fratribus sub penagravioris culpe, quam ipso facto contraveniendo incurrant(?), quod nullatenus vadant ad monasteria. Datum Florentie, die v novembris 1481».

f. 78v (Firenze 23.VII.1483): «Notarius Michael de Griffonibus de Sancto Miniate qui supra habuit confirmacionem locacionis cuiusdam oliveti cun terris laboratiis, facte(?) a conventu Sancti Iacodi de Sancto Miniate, positis al Falcino, cum omnibus condicionibus in ea contentis, et etiam confirmacionem cuiusdam vendicionis pecie(?) terre facte a dicto conventu pa?? eius et filiorum?? ?? cum omnibus condicionibus; et nullus inferior potest circa hoc inmutare quamdiu ipse servaverit pacta in ipsis contenta. Datum Florentie, die xxiij iulii 1483».

f. 80r (Firenze 12.VIII.1483): «Fratri Bartholomeo de Lucca precipitur in virtute Spiritus sancti et sancte obedientie ac sub pena excomunicationis late sententie quatenus infra octo dies a notitia presentium debeat restituisse et consignasse priori phesulano, vel Sancti

Miniatis loco eius, sex decem libras quas habuit a quadam sorore tercii habitus, que obligabatur fratri Angelo de Panico in libris 31, omni excusacione postposita. Datum Florentie, die xij augusti 1483».

1487-1496: sommario delle lettere del maestro generaledell'ordine domenicano fra Gioacchino Torriani da Venezia

Registrum litterarum magistri Ioakini Turriani Veneti (1487-1500), AGOP IV.9:

f. 72r (Venezia 10.VI.1487): «Frater Dominicus Ioannis de Florentia assignatur in Sancto Miniate et po<te>st ire adscolas secularium, et in quadragesima ire ad predicandum. Etnullus etc. Venetiis, x iunii 1487».

f. 72r (Venezia 16.VI.1487): «In conventu Sancti Miniatis mandatur presidenti et fratribus sub pena absolutionis et excomunicationis late etc., a qua non possint nisi per magistrum ordinis etc., ne bona sacristie et librarie extra conventum commodent, nisi de consensu maioris partis, et cum pignore equivalente et cautione indemnitatis. Non obstantibus etc. Venetiis, xvj iunii».

f. 73v (Firenze 26.XI.1487): «Fratri Ioanni seniori de Sancto Miniate conceditur camera seu cella in conventu Sancti Miniatis que olim fuit fratris Petri Francisci, cum omnibus suis pertinentiis. Et nullus etc., non obstantibus etc. Ut supra».

f. 74v (Siena 21.XI.1487): «Fratri Laurentio Antonii de Sancto Miniate mandatur sub pena carceris ut infra tres dies recedat a conventu et confinibus Sancti Miniatis. Non obstantibus. Senis, xxi novembris».

f. 76r (Roma 5.III.1488): «Frater Antonius Serazanensis absolvitur ab officio prioratus conventus Sancti Miniatis in nomine .p. [= pape]. In contrarium etc. Rome, 5 martii».

f. 76r (Roma 5.IV.1488): «Frater Antonius Serazanensis instituitur et de novo declaratur, auctoritate Nicholai quinti, prior conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate

etc., et mandatur eidem ut debeat exequi officium etc. Et declaratur qualiter frater Franscischus Ferro Venetus subdole literas istas acceperat a generali per sinistram informationem etc.; et cum deberet illas magistro Gabrieli consignare ut cognosceret veritatem etc., ipse etiam fraterFranscischus spretis modis datis non reddens predictas literas etc., magistro Gabrieli personaliter publice in mensa legit etc., unde non sortite sunt effectum; et mandatur omnibus fratribus ut eidem obediant etc. Rome, 5 aprilis 1488».

f. 79r (Pisa 29.VIII.1488): «Conventui Sancti Miniatis concessum est posse vendere unam possessionem, et alias in livellum locare. Pisis, die 29 augusti».

f. 82r (Siena 29.III.1489): «Frater Bartholomeus Petri de Ghaccis transfertur de conventu Sancti Miniatis ad conventum Camporegii de Senis, cum assensu maioris. Senis, 29 martii».

f. 83v (Foiano della Chiana, pr. Arezzo, 7.IX.1489): «Frater Laurentius de Sancto Miniate potest extra ordinem morari et servire ecclesiis. Eodem die».

f. 83v (Firenze 22.IX.1489): «Frater Petrus Antonius de Sancto Miniate assignatur studens artium in conventu perusino. Eodem die».

f. 84r (Pisa 17.X.1489): «Confirmatur compromissusm factum, cum potestate ipsum prolongandi et in alios compromictendi, in dominum Marcum priorem Sanctę Marię Mag(dalen)e de Castro Franc(isc)o super litigium inter conventum Sancti Miniatis et Franciscum ser Antonii ser Pieri de Rossis. Pisis, 17 octobris».

f. 84r (Lucca 22.X.1489): «Magister Iohannes de Sancto Miniate assignatur in predicatorem pro futura quadragesima in conventu capuano, cum eisdem provisionibus. Luce, 22 octobris».

f. 84v (Firenze 29.X.1489): «Frater Zenobius, conventus florentini, assignatur in conventu Miniatis. Florentie, eodem die».

f. 87r (Perugia 7.VII.1490): «Mandatur priori et patribus conventus Sancti Miniatis, sub pena excomunicationis latę sententię, ne vendere sive alienare presumant bona immobilia conventus sine licentia generalis magistri. Perusii, 7 iulii».

f. 87r (Pisa 16.VII.1490): «Conceditur eisdem [= priori et patribus conventus Sancti Miniatis] licentia ne possint duas petias terrę in collina existentes alienare, et de pretio creditoribus conventus satisfacere. Non ostantibus. Pisis, xvj iulii.

Conceduntur primę duę cellę dormitorii ex parte orientali conventus prefati, de assensu patrum, magistro Iohanni de Sancto Miniate cum potestate eas uniendi et reparandi. Pisis, eodem die».

Registrum litterarum magistri Ioakini Turriani Veneti (1487-1500), AGOP IV.10:

f. 78r (Firenze 23.XI.1490): «Cella magistri Francisci de Florentia, sita in dormitorio superiori prope dormitorium noviciorum Sancte Marie Novelle, si magister Franciscus prefatus ex hac migraverit - ut dicitur -, conceditur magistro Mich<aeli Sancti> Miniatis conventus prefati Sancte Marie Novelle, cum omnibus pertinentiis suis. Die eadem».

■ Cf. CrSMN n° 722 († 7.V.1493): «Frater Michael Miniatis de Sancto Miniate... receptus Florentie ad ordinem fuit».

f. 81r (San Miniato 13.XII.1493): «Datur facultas priorisse monasterii Sancti Nicolai de Prato ut permittat fratrem Petrum Antonium de Sancto Miniate docere sorores monasterii post prandium, usque ad horam vesperorum, in cantu figurato. Die 13 decembris, S. Miniate».

Registrum litterarum magistri Ioakini Turriani Veneti (1487-1500), AGOP IV.11:

f. 70v (Roma 31.X.1496): «Camera condam fratris Luce de Sancto Miniate conceditur, ad instantiam patrum dicti <conventus>, fratri Petro Paulo de Sancto Miniate, quia

studet et fuit nutritus a dicto fratre Luca; cum omni supellectili ad usum camere pertinentem, ex iuribus ac pertinentiis suis. Die ultimo octobris».

San Miniato 1 ottobre e 23 novembre 1501: capitolo conventuale di San Miniato al Tedesco

1.X.1501: capitolo conventuale «in populo et sacrestia et capitulo conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate al Tedesco comitatus Florentiae et in terterio di Foris Portae»; priore «magister Iohannpetrus olim Christofori de Messina partibus Ciciliae», totale 7 frati capitolari. Pongono fine a una vertenza per il possesso del podere del Castelluccio. Il 23.XI.1501 il priore dà in affitto alcuni beni del convento posti «in apendicibus Sancti Miniatis et in loco qui dicitur Drieto al Verone de' frati». A.F. VERDE- E. GIACONI, Epistolario di fra Vincenzo Mainardi da San Gimignano domenicano 1481-1527, «Memorie domenicane» 23 (1992) p. 726.

San Miniato 14 aprile 1504: capitolo conventuale di San Miniato

14.IV.1504: capitolo conventuale «conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniate»; priore «fr. Raffael Iohannis de Iohannis de Florentia», totale 10 frati capitolari. Convenzione col prete «Bernardinus Iacobi Chechi de Bucciano». A.F. VERDE - E. GIACONI, Epistolario..., «Memorie domenicane» 23 (1992) p. 726.

1508-1509: il convento San Miniato aderisce al movimentodei riformati

Regesta magistri generalis OP, Roma 5.XI.1508. «Conventus Sancti Miniatis eximitur a iurisdictione provincialis provinciae Romanae et exemptus declaratur, et submittitur vicario generali conventuum reformatorum congregationis Tusciae pro tempore, et incorporatur illi congregationi ac submissus et incorporatus declaratur; qui vicarius habet

omnem auctoritatem super illum sicut super alios conventus dictae congregationis. Et fratribus de professione domus exsistentibus, sive intus sive extra sint, remanere volentibus, assignatur, praesentibus infra octo dies, absentibus infra duos menses a notitia litterarum, annus experiendi vitam regularem, sed cum dispensatione in observantiis, austeritatibus, secundum quod cum vicario conventum est. Praecipitur autem omnibus fratribus...» (MOPH XVII, 110 n° 65).

Atti della congregazione tosco-romana: «Hoc anno <1508> mense novembri reformatus est per fratres nostros conventusSancti Iacobi in oppido Sancti Miniatis, in quo prior institutus est fr. Cherubinus Primeranus de Florentia». R. CREYTENS, Les actes capitulaires de la congrégation Toscano-romaine O.P. (1496-1530), «Archivum Fratrum Praedicatorum» 40 (1970) p. 157. Fra Cherubino è «prior Sanminiatensis conventus» ancora nell'anno successivo 1509 (ibid., p. 157: MDVIIII).

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia OP, Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 370, f. 25r: «Nunc demum conventus Sancti Iacobi in oppido Miniati, reiectis conventualibus, bono fratrum nostrorum odore fuit exhibitus, anno videlicetdominicę incarnationis MDIXno, mense septembris».

San Miniato 17 settembre 1510: ratifica d'un accordo fatto dal priore fra Tommaso degli Strozzi

«... cum sit quod per ven. virum fratrem Tommasium olim Laurentii de Stroziis, priorem conventus Sancti Iacobi de Sancto Miniato ordinis Predicatorum, fuerit factum compromissum cum Matheo vocato il Turco de Cigulo... cum pacto quod frater Hieronimus Andreae de Cinis procurator etsindicus dicti conventus ratificabit..., propterea hodie...dictus frater Ieronimus Andreae de Cinis... procuratorio nomine... ipsum compromissum... ratificavit». A.F. VERDE - E. GIACONI, Epistolario..., «Memorie domenicane» 23 (1992) p. 727.

Chronica conventus Sancti Marci de Florentia OP, ■ Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 370, f. 173v: «Frater

Thommas Laurentii de Stroçis, obiit Rome in conventu Sancte Marie super Minervam, die 9 mensis decembris, anno Domini 1543».

San Miniato 28 marzo 1515: licenza al priore di procurarsi 100 ducati d'oro per sostenere lavori edilizidel convento e acquistare una casa

Capitolo conventuale, totale 14 frati capitolari. Considerato che il priore fra Giovambattista di Lorenzo Strozzi doveva fare molte spese per lavori edilizi del convento e acquistare una casa, i frati capitolari nominanoil medesimo priore fra Giovambattista procuratore «ad alienandum et alivellandum tot et tanta bona alliveraria etde bonis dicti coventus, ex quibus bonis ipse frater Iohannes Baptistas extrahere posset et valeat ducatos centum auri lar. ad hoc ut possit persolvere expensas praedictas et dictam domum emere etc. Item ad faciendum carta feudi et seu alivelli al sensum sapientis emeritum...». A.F. VERDE - E. GIACONI, Epistolario..., «Memorie domenicane» 23 (1992) p. 727.

1528-1531: estremi dei due priorati fiesolani di fra Tommaso da San Miniato

Fra Tommaso da San Miniato priore del convento fiesolano: a) dal 4 febbraio 1528 al 20 aprile 1529: b) dal7 maggio 1529 a febbraio 1531.

Fiesole, Archivio del convento San Domenico, 1: Cronica conventus Sancti Dominici de Fesulis, f. 51v: «Frater Thommas de Santo Miniate fuit electus in priorem huius conventus sub die 4 februarii 1527, et die predicta a fratre Nicholao Michelozzio, vicario generali nostre Congregationis, benigne confirmatus. Qui postea, cum esset confessor monialium Santi Dominici de Lucha, sumpsit prioratum suum cum omnium fratrum ingenti gaudio die XVI prefati mensis februarii. Permansit autem prior in dicto conventu fere perquindecim menses, quia ob eius infirmitatem absolutus fuit

a diffinitoribus capituli anni 1529, de mense aprelis[sic] dicti anni, sub die XX.

Qui quidem frater Thommas iterum die 7 maii 1529 a dictis fratribus et conventu Sancti Dominici fuit electus in priorem, et sic confirmatus a fratre Zenobio Pierio vicario generali nostrẹ Congregationis, et sic accepit dictum prioratum sub die 8 dicti mensis maii. In quo perdurans usque ad mensem februarii anni MDXXX more florentino, confirmatus fuit prior Sancti Dominici de Perusio et sic absolutus fuit a prioratu huius conventus, et post etiam a prioratu perusino fuit absolutus ob infirmitatem».

Firenze, San Marco aprile 1529, atti della congregazionetosco-romana. Tra gli assolti dall'ufficio priorale «fr. Thomas de S. Miniate a prioratu Fesulano». Inoltre: «Commissum fuit fr. Paulo Guidio [= fr. Paulo Antonii de Guidis de Florentia] ut simul cum priore Sanminiatensi tractet cum civibus et oppidanis de cura populi conventus Sancti Iacobi, et protestetur eisdem ut per viam iuridicam querant quod prefata cura removeatur a conventu vel ecclesia Sancti Iacobi eo modo et via qua id commode fieri potest». R. CREYTENS, Les actes capitulaires de la congrégation Toscano-romaine O.P. (1496-1530), «Archivum Fratrum Praedicatorum» 40 (1970) pp. 193-194.

Cinque-Seicento: Chroniche del convento San Iacopo di SanMiniato

San Miniato, Archivio storico comunale, Cronaca di S. Iacopo, 2 voll. manoscritti. Vol. I: «Chroniche del conv. diS. Iacopo di San Miniato, cavate dalle scritture e libri che si conservano nell’Archivio di detto convento...»: iniziate da Girolamo Rosati da Firenze OP (1592-95), dagli inizi al suo tempo; proseguite da Piero Borghesi da FirenzeOP, dal 1595 al 1672. L. TOGNETTI, Il convento dei SS. Jacopo e Lucia di San Miniato nel racconto del primo libro della Cronaca, AA. VV.,SS. Jacopo e Lucia: una chiesa, un convento. Contributi per la storia della

presenza dei Domenicani in San Miniato, S. Miniato 1995, pp. 73-154.

1707: Memorie dall'Archivio del convento San Iacopo di San Miniato

VL.J. KOUDELKA, Il fondo “Libri” nell’Archivio generale dell’ordine domenicano, «Archivum Fratrum Praedicatorum» 38 (1968) p. 115, Liber C, parte seconda: «Memorie raccolte dall'Archivio del convento di S. Iacopo di S. Miniato al Tedesco dell'Ordine dei Predicatori nell'ano 1707. (P. Serafino M. Loddi)».

Da miei vecchi appunti, quaderno Roma, AGOP: Arch. Generale dell’Ordine dei Predicatori, Roma (Conv. Santa Sabina, P.zza Pietro d’Illiria 1) XIV lib. C, II, pp. 1128 ss. Vi si parla di una Cronaca del convento da cui son tratte le notizie.

San Miniato 1 aprile 1759: testimonianza autografa di fra Alberto Maria Scifoni

«Io infrascritto attesto e fo fede qualmente fr. AntonioDominici eremita vicino a Porta Angelica di Roma, fu da me vestito coll'abito di terziario domenicano il dì 5 di aprile dell'anno 1753, e gli fu imposto nome fr. Vincenzo, occorrendo in tal giorno la festa del nostro san Vincenzo Ferreri, nel nostro vicariato di Monte Mario, presenti i padri di detto vicariato. In fede. In San Iacopo di Samminiato, questo dì, primo aprile 1759. Fr. Alberto MariaScifoni, maestro, propria mano» (Fiesole, Arch. del convento San Domenico, 1: Libro de' novizi e figlioli di San Domenico di Fiesole, p. 227).

■ Catalogus della provincia domenicana di San Marco e Sardegna, Firenze 1978, p. 20: «S. MINIATE, In Ven. Conventu S. Iacobi Maioris Apostoli».

Roma 23.III.1977, decreto del maestro generale OP di soppressione del convento San Miniato, dietro richiesta del provinciale p. Leonardo Magrini e suo consiglio: «Anno vero 1977 Domus suppressa est et Fratres, die 8 Januarii 1978, lacrimante populo, recesserunt a civitate».

Chiesa San Iacopo in San Miniatofinis