comparative input analysis of greenhouse vegetables

No: 74, 2010122

Sait ENGÝNDENÝZ1, Ýbrahim YILMAZ2, Enver DURMUÞOÐLU3,Bülent YAÐMUR4, Raþit Zeki ELTEZ5, Bekir DEMÝRTAÞ6, Dilek ENGÝNDENÝZ7,Ali Hikmet TATARHAN8

1 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarým Ekonomisi Bölümü, 35100 Bornova,Ýzmir-TÜRKÝYE2 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarým Ekonomisi Bölümü, 07070 Antalya-TÜRKÝYE3 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, 35100 Bornova, Ýzmir-TÜRKÝYE4 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü, 35100 Bornova, Ýzmir-TÜRKÝYE5 Ege Üniversitesi Bergama Meslek Yüksek Okulu Seracýlýk Programý, 35700 Bergama,Ýzmir-TÜRKÝYE6 Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarým Ekonomisi Bölümü, 31040 Hatay-TÜRKÝYE7 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarým Ekonomisi Bölümü, 35100 Bornova,Ýzmir-TÜRKÝYE

8 Toros Tarým, Sanayi ve Ticaret A.Þ. Ege Bölge Müdürlüðü, 35110 Bornova, Ýzmir-TÜRKÝYE*Corresponding author: [email protected]

Sera Sebzelerinin Karþýlaþtýrmalý Girdi Analizi

ÖzetSon yýllarda tüketicilerin güvenilir gýda tüketme talebi, gýda üretiminde insan saðlýðýna ve çevreye zararvermeyen girdilerin ve üretim tekniklerinin kullanýlmasýný zorunlu hale getirmiþtir. Günümüzdeseralardaki üretim, ekolojik koþullara baðlý olarak gerçekleþtirilmektedir ve bu baðýmlýlýk nedeniyleüretimde verim ve kalite kayýplarý meydana gelmektedir. Seralar, entansif tarým alanlarý olduðu içinüründeki bu kayýplarý azaltabilmek amacýyla yoðun olarak sentetik kimyasal maddeler kullanýlmaktadýr.Çevre kirliliði yaratan, doðal dengeyi bozan ve insan saðlýðý açýsýndan tehditler oluþturan bu maddeler bitkigeliþme düzenleyicileri (hormon), ticari (kimyasal) gübreler ve ilaçlardýr. Bu araþtýrmanýn amacý, Antalya,Mersin, Muðla ve Ýzmir illerinde sera sebzeciliði yapan üreticilerin girdi (gübre, ilaç, hormon, iþgücü,tohum-fide vb.) kullanýmlarýný analiz etmektir. Bu amaçla, araþtýrma kapsamýna tesadüfi örnekleme ilealýnan 204 üreticinin mevcut girdi kullaným düzeyleri incelenmiþtir.Anahtar kelimeler: Seracýlýk, sebze üretimi, girdi kullanýmý, sürdürülebilir tarým.

Comparative Input Analysis of Greenhouse VegetablesAbstractIn recent years, consumers' reliable food consuming demand makes the use of non-hazardous inputs andproduction technologies for human health and the environment unavoidable. Nowadays, the productionin greenhouses is being as dependent upon ecological conditions and some efficiency and quality losses inproduction are occurring because of the dependency. Because greenhouses are intensive agricultural lands,synthetic chemicals are used intensively to reduce the losses in product. These substances, which makeenvironmental pollution, harm natural balance and threaten human health, are plant growth regulators(hormones), commercial (chemical) fertilizers, and pesticides. The objective of this research was to analyzethe producers', who produce greenhouse vegetables in Antalya, Mersin, Muðla, and Ýzmir, use of input(fertilizer, pesticide, hormone, labor, seed-seedling etc). For this purpose, the current input usage levels of204 growers, who have been included in the extent of the research by random sampling, was examined. Keywords: Greenhouse growing, vegetable production, input usage, sustainable agriculture.

Engindeniz S, Yýlmaz Ý, Durmuþoðlu E, Yaðmur B, Ertez RZ, Demirtaþ B, Engindeniz D, Tatarhan AH(2010) Sera Sebzelerinin Karþýlaþtýrmalý Girdi Analizi. Ekoloji 19, 74, 122-130.

Ekoloji 19, 74, 122-130 (2010)

GÝRÝÞTürkiye'de son dönemlerde kamuoyunda sera-

larda hormon ve aþýrý pestisit kullanýldýðý konusunda

tartýþmalar baþlatýlmýþ ve farklý görüþler ortayaatýlmýþtýr. Hormonlu ve pestisit kalýntýlý sera ürün-lerinin insan saðlýðýný etkilediði ileri sürülmektedir.

Geliþ: 27.03.2009 / Kabul: 31.05.2009

Bu nedenle de tüketiciler sera ürünlerini satýn almave tüketme konusunda tereddüt eder hale gelmiþtir.Dolayýsýyla sera ürünlerinin iç piyasada pazarlan-masý olumsuz þekilde etkilenmiþtir. Ayrýca sondönemde sera sebzelerinin dýþsatýmýnda da sorun-larla karþýlaþýlmýþtýr. Almanya'ya biber, Rusya'ya dadomates dýþsatýmýnda girdi kalýntýlarý nedeniyledarboðazlar yaþanmýþtýr. Ancak sera sebzeciliðindegirdi kullaným düzeyini, girdilerin çevreye ve insansaðlýðýna etkilerini tartýþabilmek için bu alandayapýlacak araþtýrmalarla elde edilecek bilimsel vetarýmsal verilere gereksinim vardýr.

TUÝK'in 2007 yýlý verilerine göre Türkiye'detoplam 49311 hektar alanda örtüaltý tarýmý yapýl-maktadýr. Örtüaltý tarýmý yapýlan toplam alanýn%40'ý plastik seralardan, %32'si alçak plastiktünellerden, %15'i cam seralardan, %13'ü ise yüksekplastik tünellerden oluþmaktadýr. Türkiye'de 27084hektar olan toplam sera alanlarýnýn (cam ve plastik)yaklaþýk %57'si Antalya'da, %27'si Mersin'de, %9'uMuðla'da, %3'ü Ýzmir'de, geriye kalan %4'ü ise diðerillerde yer almaktadýr. Türkiye genelindeki toplamsera alaný içerisinde plastik seralar %72, cam seralarise %28 oranýnda bir pay almaktadýr (Anonymous2007).

Türkiye'de sera sebzeciliðinde girdi kullanýmýbugüne kadar birçok araþtýrmada analiz edilmiþtir(Aytaç 1990, Özkan ve ark. 2002, Yýlmaz ve ark.2002, Demirtaþ ve Yýlmaz 2003, Yücel 2004, Özkanve ark. 2004, Bayraktar 2005, Cemek ve ark. 2006,Atýlgan ve ark. 2007). Ancak farklý yöreleri, farklýsera ürünlerini ve farklý üretim tekniklerini kapsamaalan araþtýrmalara da ihtiyaç duyulmaktadýr. Buçerçevede yapýlacak araþtýrmalar seracýlýkta yörelereve ürünlere göre en uygun üretim tekniðinin, enuygun girdi kullaným düzeylerinin ve üreticiler içinekonomik ve kârlý üretim modellerinin saptana-bilmesi açýsýndan önemli katkýlar saðlayacaktýr.

Bu araþtýrmanýn amacý, Antalya, Mersin, Muðlave Ýzmir illerinde sera sebzeciliði yapan üreticileringirdi (gübre, ilaç, hormon, iþgücü, tohum-fide vb.)kullaným düzeylerini ortaya koyarak kamuoyunu buyönde bilgilendirmek ve sebze türleri, sera örtümateryalleri ve yetiþtirme dönemleri itibariyle girdikullaným düzeylerini karþýlaþtýrmaktýr.

MATERYAL VE METOTAraþtýrmanýn verileri anket formlarý kullanýlarak

serada sebze üretimi yapan üreticilerden eldeedilmiþtir. Bunlarýn dýþýnda konuyla ilgili olarak

Türkiye'de ve diðer ülkelerde yapýlan araþtýrmalar-dan da yararlanýlmýþtýr.

Araþtýrma kapsamýna Mersin ve Muðla ve Ýzmirillerinde sera alaný miktarý ve sera sebzeciliðiaçýsýndan önemli olan ikiþer ilçe ve her ilçeden üçerköyün, Antalya ilinden ise dört ilçe ve 10 köyünalýnmasý planlanmýþtýr. Bu daðýlýmda Türkiye'deseracýlýk yapýlan toplam alanýn (plastik ve cam seraalaný) (27084 ha) yaklaþýk %57'sinin Antalya'daolmasý etkili olmuþtur. Ancak yapýlan önçalýþmalardan sonra seracýlýðýn köyler dýþýnda bazýbelde ve mahallelerde de yoðunlaþtýðý ve bu gibiyerleþim birimlerinin de araþtýrma kapsamýnaalýnmasýnda yarar olacaðý görülmüþtür. Bu nedenlearaþtýrmada köy yerine yerleþim birimi kavramýkullanýlmýþtýr. Bu yaklaþýmla araþtýrma kapsamýna 10ilçe ve 28 yerleþim birimi alýnmýþtýr.

Ýl ve Ýlçe Tarým Müdürlükleri ile yapýlangörüþmeler sonucunda ve sera varlýðý, üretim desenivb. özellikleri dikkate alýnarak Antalya'dan Merkez,Demre, Kumluca ve Serik, Muðla'dan Ortaca veFethiye, Mersin'den Merkez ve Erdemli, Ýzmir'denise Menderes ve Torbalý ilçeleri araþtýrma kapsamýnaalýnmýþtýr. Antalya'dan yedi köy, iki mahalle ve birbelde, Mersinden dört belde ve iki mahalle,Muðla'dan beþ köy ve bir mahalle, Ýzmir'den de dörtköy ve iki belde araþtýrmaya dahil edilmiþtir. Yapýlanön çalýþmalarla yerleþim birimlerindeki toplamüretici sayýsý (anakitle) 7527 olarak saptanmýþtýr.Üreticilerin sahip olduklarý sera alanlarý 0.2-34 de-kar arasýnda deðiþmektedir. Üreticilerin %43,96'sýnýAntalya, %26,03'ünü Mersin, %22,68'ini Muðla ve%7,33'ünü de Ýzmir oluþturmaktadýr. Araþtýrmakapsamýna tüm üreticilerin alýnmasý yerine, üretici-lerin sera alaný büyüklüklerine göre gruplandýrýlarakoransal örnekleme yöntemiyle bir kýsmýnýnalýnmasýnýn uygun olacaðýna karar verilmiþtir.

Örneklemede üreticiler sera alaný büyüklük-lerine göre üç gruba ayrýlmýþtýr. Birinci grubu 3dekardan daha az sera alanýna sahip üreticiler (2922üretici), ikinci grubu 3-6 dekar arasýnda sera alanýnasahip üreticiler (3018 üretici), üçüncü grubu ise 6dekardan büyük sera alanýna sahip üreticiler (1587üretici) oluþturmuþtur. Gruplar belirlendiktensonra, her gruptan araþtýrma kapsamýna alýnacakÜretici sayýsýnýn saptanmasýnda aþaðýdaki oransalörnekleme formülü kullanýlmýþ ve %99 olasýlýk ile%5 hata payý esas alýnmýþtýr (Çiçek ve Erkan 1996,Esin ve ark. 2001).

No: 74, 2010 123

Sera Sebzelerinin Karþýlaþtýrmalý Girdi Analizi Ekoloji

Engindeniz ve ark.Ekoloji

Formülde;n : Örnek hacmiN : Toplam üretici sayýsý Nh : Gruptaki üretici sayýsýD = d/z olup, d: Öngörülen sapma miktarý,z: Standart normal daðýlým deðeri (2.575)Sh

2 : Grup varyansýdýr.Yapýlan hesaplamalar sonucunda birinci gruptan

84 üretici, ikinci gruptan 52 üretici, üçüncü gruptanise 68 üretici olmak üzere, toplam 204 üreticiaraþtýrma kapsamýna alýnmýþtýr. Her yerleþimbiriminin payý esas alýnarak Antalya'dan 90,Mersin'den 54, Muðla'dan 46 ve Ýzmir'den de 14üretici araþtýrma kapsamýna alýnmýþtýr. Her yerleþimbiriminde anket yapýlacak üreticiler ise tesadüfisayýlar cetvelinden yararlanýlarak saptanmýþtýr.

Araþtýrma kapsamýna alýnan sera sebzeleriningirdi kullanýmlarýyla ilgili analizde üretim dalýanalizi esas alýnmýþtýr. Bu amaçla araþtýrma kapsa-mýndaki iþletmelerde üretilen domates, hýyar, biberve patlýcan ayrý bir üretim dalý olarak incelenmiþtir.Her bir dalda üretim yapan iþletmeler ve buiþletmelerdeki sera sayýlarý dikkate alýnarak ortala-malar hesaplanmýþtýr. Ayrýca sonuçlar yetiþtirmedönemleri ve sera örtü materyaline göre karþýlaþtýr-malý olarak ortaya konulmuþtur.

Sera sebzeciliðine iliþkin sonuçlarýn karþýlaþtýrýl-masýnda genellikle 1000 m2 birimi esas alýnmaktadýr.Bu araþtýrmada da sera sebzeciliði özelinde eldeedilen sonuçlar dekar (1000 m2) baþýna ortalamadeðerler olarak ifade edilmiþtir.

Sera sebzeciliðinde üreticilerin kullandýklarýgübrelerin içerikleri dikkate alýnarak azot (N), fosfor(P2O5) ve potasyum (K2O) karþýlýklarý hesaplanmýþve sonuçlar dekar bazýnda karþýlaþtýrmalý olarakortaya konulmuþtur.

Tarýmsal üretimde kullanýlan ilaçlar ve miktarlarýgenellikle etkili madde olarak ifade edilmektedir.Araþtýrmada, üreticilerin kullandýklarý ilaçlar vemiktarlarý, ilaçlarýn etkili madde oranlarý dikkatealýnarak, ilaç gruplarý itibariyle ve toplam olarakortaya konulmuþtur. Araþtýrmada üreticilerin ilaçkullanýmlarýný deðerlendirebilmek ve aþýrý kullanýmolup olmadýðýný ortaya koymak için, üreticilerinkullandýklarý ilaç miktarlarý çeþitli kaynaklardan(Anonymous 2002a, Anonymous 2002b) saptanankullanýlmasý gereken ilaç miktarlarýna oranlanmýþ ve

bu yolla ilaç kullaným indeksi (pesticide treatmentindex) hesaplanmýþtýr. Ýlaç kullaným indeksi 1 olarakhesaplandýðýnda üreticiler gerektiði kadar ilaçkullanmakta, 1'den küçük olarak hesaplandýðýndagerekenden az ilaç kullanýlmakta, 1'den büyükolarak hesaplandýðýnda ise gerekenden fazla (ya daaþýrý) ilaç kullanýlmaktadýr (Engindeniz ve Engin-deniz 2006, Sonderskov ve ark. 2006, Sattler ve ark.2007).

Seralarda üreticiler özellikle domates, biber vepatlýcanda meyve tutumunu saðlamak için bitkigeliþme düzenleyicileri (BGD) kullanmaktadýrlar.Bazý üreticiler ise Bombus arýsý kullanmakta ya davibrasyon iþlemi yapmaktadýr. Bu araþtýrmada üre-ticilerin kullandýklarý BGD miktarlarý etkili maddeolarak ortaya konulmuþtur.

BULGULARÜreticilerin Yaþý, Eðitimi ve Sera Sebze-

ciliði DeneyimiSera iþletmelerinde üreticilerin yaþý arasýnda,

eðitimleri yýl arasýnda, sera sebzeciliði deneyimleriise arasýnda deðiþmektedir. Üreticilerin ortalamayaþý 40.45, ortalama eðitim süresi 6.09 yýl, ortalamasera sebzeciliði deneyimi ise 14.79 yýl olaraksaptanmýþtýr.

Seralarda Dönemler Ýtibariyle YetiþtirilenSebze Türleri

Araþtýrma kapsamýndaki üreticiler 2005-2006döneminde seralarda sebze olarak domates, hýyar,sivri biber ve patlýcan üretimi gerçekleþtirmiþlerdir.Antalya, Mersin ve Muðla'daki üreticiler domatesüretimini güz dönemi (Eylül-Ocak aylarý arasýnda)ve bahar dönemi (Þubat-Haziran aylarý arasýnda)olmak üzere yýlda iki kez yaptýklarý gibi, tek ürünyetiþtiriciliði (Ekim-Temmuz aylarý arasýnda) olarakda yapmýþlardýr. Ýzmir'de ise domates üretimi sadecegüz döneminde (Eylül-Þubat aylarý arasýnda)yapýlmýþtýr.

Tüm illerde üreticiler hýyar üretimini bahar(Þubat-Temmuz) ve güz (Ekim-Mart) olmak üzereyýlda iki kez ya da tek ürün yetiþtiriciliði olarakgerçekleþtirmiþlerdir. Diðer taraftan, biber üretiminiAntalya ve Mersin'deki üreticiler yapmýþlardýr. Biberüretimi tek ürün yetiþtiriciliði olarak (Ekim-Haziranaylarý arasýnda) yapýldýðý gibi, bahar (Ocak-Haziran)ve güz (Aðustos-Ocak) üretimi olarak yýlda iki kezde yapýlmýþtýr. Patlýcan üretimi ise sadeceAntalya'daki üreticiler tarafýndan tek ürün yetiþtiri-ciliði (Ekim-Haziran) olarak gerçekleþtirilmiþtir.

2005-2006 döneminde araþtýrma kapsamýndaki

No: 74, 2010124

üreticilerin %42,65'i tek ürün, %41,18'i güz dönemi,%33,33'ü ise bahar dönemi domates yetiþtiriciliðiyapmýþtýr (Tablo 1).

Sera Sebzelerinin Üretiminde KullanýlanGirdiler ve Kullaným Düzeyleri

Araþtýrma kapsamýndaki üreticilerin dönemleritibariyle cam ve plastik seralarda domates ve hýyarüretiminde kullandýklarý girdiler ve dekara ortalamakullaným miktarlarý Tablo 2'de verilmiþtir. tablodengörüldüðü gibi üreticilerin kullandýklarý fide, gübre,ilaç, BGD, iþgücü ve çekigücü miktarlarý dönemleregöre ve sera örtü materyaline göre deðiþmektedir.

Üreticilerin dönemler itibariyle cam ve plastikseralarda biber ve patlýcan üretiminde kullandýklarýgirdiler ve ortalama kullaným miktarlarý ise Tablo3'de verilmiþtir. tabloden görüldüðü gibi biberyetiþtiriciliðinde de üreticilerin kullandýklarý fide,gübre, ilaç, BGD, iþgücü ve çekigücü miktarlarýdönemlere göre ve sera örtü materyaline göredeðiþmektedir. Patlýcan yetiþtiriciliðinde ise camseralarda ortalama fide, azotlu gübre, BGD veiþgücü kullanýmýnýn daha fazla olduðu görülmek-tedir.

Bugüne kadar seralarda sebze yetiþtiriciliðiüzerine yapýlan araþtýrmalarda, girdi kullanýmdüzeyinin belirlenmesinde üretici özelliklerinin,sebze türlerinin, fide çeþitlerinin, sera toprak veçevre özelliklerinin, yöre ve iklim özelliklerinin,seralarýn teknik ve yapýsal özelliklerinin, sera örtümateryalinin, yetiþtirme dönemlerinin ve üretimteknikleri ile kültürel ve bakým iþlemlerinin etkiliolduðu saptanmýþtýr (Aytaç 1990, Yýlmaz 1996,Yýlmaz 1997, Saraçoðlu 1997, Özkan ve ark. 2002,Yücel 2004, Orman ve Kaplan 2004, Mansuroðlu veark. 2005).

Tablo 4'de üreticilerin sebze türleri, yetiþtirmedönemleri ve örtü materyallerine göre hesaplananortalama ilaç kullaným indeksleri (pesticidetreatment index) verilmiþtir. tabloden görüldüðügibi tüm ilaç kullaným indeksleri birden büyüktür.Dolayýsýyla üreticilerin sera sebzeciliðindegereðinden fazla ilaç kullandýklarýný söylemekmümkündür. Cam seralarda gereðinden fazla (aþýrý)kullanýmýn en yoðun olduðu sebze domatestir.Üreticiler cam seralarda güz döneminde ürettikleridomatesler için gereðinden %36 oranýnda daha fazlailaç kullanmaktadýrlar. Plastik seralarda isegereðinden fazla kullanýmýn en yoðun olduðu sebzehýyardýr. Üreticiler plastik seralarda güz dönemindeürettikleri hýyarlar için gereðinden %37 oranýnda,

* Toplam üretici sayýsý (204) dikkate alýnarak hesaplanmýþtýr.

Tablo 1. Ýncelenen iþletmelerde sebze üretimi yapýlan sera sayýlarý

(*) Etkili madde miktarýdýr.

Tablo 2. Ýncelenen iþletmelerde domates ve hýyar yetiþtiriciliðinde girdi kullanýmý.


No: 74, 2010 125

bahar döneminde ürettikleri hýyarlar için isegereðinden %36 oranýnda daha fazla ilaç kullanmak-tadýrlar.

Sera sebzeciliðinde üreticilerin gereðinden fazlailaç kullandýklarý daha önce yapýlan bazý araþtýrma-larda da ortaya konulmuþtur (Yücel 2004, Engin-deniz ve Engindeniz 2006). Ayrýca, sera sebzelerindeilaç kalýntýlarýnýn bulunduðunu saptayan araþtýr-malar da yapýlmýþtýr (Durmuþoðlu 2002, Durmuþ-oðlu 2003). Ancak, son yýllarda seralarda kimyasalilaç kullanýlmadan ve organik yöntemlerle sebzeüretimi yapýlabileceðini ortaya koyan araþtýrmalar dayapýlmýþtýr (Engindeniz ve Tüzel 2002, Tüzel veark. 2005a, Engindeniz ve Tüzel 2006).

Sera Sebzeciliði Girdilerinin TüketiciSaðlýðý ve Çevreye Etkileri Üzerine ÜreticiGörüþleri

Araþtýrmada üreticilere sera sebzeciliðinde ilaçlýmücadelenin çevre kirliliðine neden olup olmaya-caðý sorulmuþtur. Üreticilerin %30,9'u ilaçlý müca-delenin çevre kirliliðine hiç yol açmayacaðýnýbelirtirken, %28,4'ü çok az, %18,6'sý orta seviyede,%14,7'si biraz ve %7,4'ü de çok kirlenmeye nedenolacaðýný ifade etmiþtir. Üreticilere ilaçlý mücade-lenin ürünler üzerinde kalýntý býrakýp býrakmayacaðýsorulduðunda ise; %50,50'si ilaçlý mücadeleninürünler üzerinde hiç kalýntý býrakmadýðýný, %27,90'ýaz býraktýðýný, %11,80'ini býraktýðýný, %8,30'u ortadüzeyde býraktýðýný, %1,50'si ise çok býraktýðýnýbelirtmiþtir. Üreticilere ilaçlý mücadelenin insansaðlýðýna zararlý olup olmayacaðý sorulduðunda ise;%43,60'ý ilaçlý mücadelenin hiç zararý olmadýðýný,%31,40'ý az zararlý, %9,80'i orta düzeyde zararlý,%8,00'i zararlý, %4,4'ü ise çok zararlý olduðunubelirtmiþtir.

Üreticilere ilaçlamanýn çevre ve insan saðlýðýnazararlý olmasýnda etkili faktörler sorulduðunda;%47,90'ý ilaçlarýn bilinçsiz kullanýlmasýný, %38,60'ýise ilaçlamanýn yanlýþ yapýlmasýný göstermiþtir.Üreticilere göre ilaçlamada en çok yapýlan yanlýþlarise; %28,20 ile ucuz ilaçlarý tercih etmek, %23,00ilaçlama öncesinde ve sonrasýnda önlem almamak ve%22,40 ile ilaçlamayý zamanýnda yapmamaktýr.

Üreticilere aþýrý gübre kullanýmýnýn çevrekonusunda yaratabileceði olumsuzluklar soruldu-ðunda; %28,60'ý toprakta tuzluluk ve çoraklaþmayaneden olur, %27,40'ý ürünün kalitesinde düþmeolur, %12,90'ý üretim azalýr, %11,70'i su kaynaklarýve çevreyi kirletir, %11,30'u hiçbir zararý olmaz,%5,60'ý da daha fazla masrafa neden olur yanýtýný

(*) Etkili madde miktarýdýr.

Tablo 3. Ýncelenen iþletmelerde biber ve patlýcan yetiþtiriciliðinde girdi kullanýmý.

Tablo 4. Ýncelenen iþletmelerde sera sebzeciliðinde ilaç kullaným indeksi.


No: 74, 2010126

vermiþtir.Üreticilere sera sebzeciliðinde türlere göre BGD

kullanýlmasýnýn gerekip gerekmediði sorulduðunda%54,40'ý gerektiðini, %45,6'sý ise gerekmediðinibelirtmiþtir. Araþtýrma kapsamýna alýnan üreticilerin%62,25'i BGD yerine Bombus arýsý kullandýklarýnýbelirtmiþlerdir.

Sera Sebzelerinden Elde Edilen VerimDüzeyi

Sera sebze yetiþtiriciliðinde kullanýlan girdiler vedüzeyleri verim üzerinde de etkili olmaktadýr. Bunedenle üreticilerin elde ettikleri verim düzeylerininde incelenmesinde yarar vardýr. Dönemler itibariyledomates, hýyar, biber ve patlýcandan elde edilenortalama verimler tablo 5'de verilmiþtir. tablodengörüldüðü gibi domateste tek ürün yetiþtiriciliðindegüz ve bahar dönemine göre daha fazla ortalamaverim elde edilmektedir. Hýyar ve biberde ise enfazla ortalama verim düzeyine bahar dönemindeulaþýlmaktadýr. Tüm ürünlerde cam serada eldeedilen ortalama verim, plastik seralardaki ortalamaverimden yüksektir.

Sera sebzeciliðinde verim düzeyini inceleyenbirçok araþtýrmada cam seralarda, plastik seralaragöre, bahar dönemi ve tek ürün yetiþtiriciliðinde isegüz dönemi yetiþtiriciliðine göre daha yüksek verimelde edilebildiði saptanmýþtýr (Aytaç 1990, Yýlmaz1996, Yýlmaz 1997, Altýntaþ 1998, Oðuz ve Arýsoy2002, Yücel 2004). Bununla birlikte, seralardaorganik sebze üretiminde verimin düþebildiði(Engindeniz ve Tüzel 2002, Tüzel ve ark. 2005a,Tüzel ve ark. 2007), topraksýz üretimde ise topraklýüretime yakýn, hatta bazý koþullarda daha yüksekverim elde edilebildiði ortaya konulmuþtur(Engindeniz 2004, Gül ve ark. 2007a, Gül ve ark.2007b).

TARTIÞMABugüne kadar seralarda girdi kullanýmýyla ilgili

birçok araþtýrma yapýlmýþtýr. Bu araþtýrmalarýnbazýlarýnda üretimde kullanýlan birçok girdikapsama alýnýrken (Aytaç 1990, Yýlmaz 1996, Yýlmaz1997, Oðuz ve Arýsoy 2002, Adýgüzel 2005, Tüzel veark. 2005b), bazýlarýnda ilaç kullanýmý (Özkan veark. 2002, Yücel 2004, Bayraktar 2005), bazýlarýndagübre kullanýmý (Saraçoðlu 1997, Demirtaþ veYýlmaz 2003, Orman ve Kaplan 2004), bazýlarýndaenerji kullanýmý (Özkan ve ark. 2004, Cemek ve ark.2006, Hatýrlý ve ark. 2006), bazýlarýnda ise Bombusarýsý kullanýmý (Yýlmaz ve ark. 2002, Karaman veYýlmaz 2006) analiz edilmiþtir. Bu araþtýrmalardan

elde edilen en önemli ortak sonuç serasebzeciliðinde üreticilerin girdi kullaným düzeyinibelirlerken ek ve yol gösterici bilgilere ihtiyaçduyduðudur.

Bu araþtýrmanýn sonuçlarýna göre üreticiler sebzetürüne, sera yapýsýna ve yetiþtirme dönemine görebazý girdileri kullanmak zorundadýr. Bazý girdiler iseverim artýrmak, kaliteli ürün elde etmek ve çeþitlifaktörlere (hastalýk ve zararlý, soðuk, don vb.) karþýönlem almak amacýyla kullanýlmaktadýr. Ancaküreticiler özellikle mücadele ilacýný gereðinden fazlakullanmaktadýr. Neden olarak ise; önerilen dozunyeterince etkili olmamasýný (%43,30) ve hastalýk vezararlýlarýn baðýþýklýk kazanmasýný (%36,70)göstermiþlerdir. Diðer taraftan, araþtýrma kapsamýnaalýnan üreticilerin %50'si toprak tahlili yaptýrma-maktadýr. Üreticilere kullanacaklarý gübre çeþidininasýl belirledikleri sorulduðunda ise; %40,80'i bayiönerisine göre, %31,20'si ise kendi bilgi vedeneyimlerine göre belirlediðini ifade etmiþtir.

Üreticiler gerek seralarýnda yapacaklarý iyileþtir-melerle, gerekse girdi kullanýmý konusundaalacaklarý destek bilgilerle girdi kullanýmýný enuygun düzeye getirebileceklerdir. Bu yönde Ýl veÝlçe Tarým Müdürlükleri kontrol ve bilgilendirmedüzeyinde bazý çalýþmalar yapmaktadýr. Bunundýþýnda, son yýllarda birçok üreticinin özel danýþ-manlýk hizmetinden ücretli olarak yararlandýklarý dagörülmektedir. Nitekim Tarým ve KöyiþleriBakanlýðý tarafýndan hazýrlanan "Tarýmsal Yayým veDanýþmanlýk Hizmetlerine Destekleme ÖdemesiYapýlmasýna Dair Teblið (No:2009/45)" 21 Mayýs2009 tarih ve 27234 sayýlý resmi gazetede yayýnlan-mýþtýr. Teblið uyarýnca 3 dekar veya daha fazla alandaörtüaltý tarýmý yapan ve danýþmanlýk hizmeti alanüreticilere destekleme ödemesi yapýlacaktýr.Bununla birlikte, son yýllarda bazý üreticilerkimyasal girdi kullanýmýný azaltýcý yeni üretimtekniklerini de (organik ve iyi tarým uygulamalarý)kullanmaya baþlamýþlardýr.

Tablo 5. Ýncelenen iþletmelerde sera sebzelerinden elde edilen verim (kg/da).


No: 74, 2010 127

Aþaðýda sera sebzeciliðinde çevreye ve insansaðlýðýna zarar vermeyen girdi kullanýmýnýn saðlan-masý ve üretim maliyetinin azaltýlmasý yönünde bazýöneriler getirilmiþtir;

-Tohum kullanýmýnda genetik materyal veyüksek çimlenme oraný, fide seçiminde ise perfor-mans düzeyi ve hastalýk ve zararlýlara karþý dayanýk-lýlýk dikkate alýnmalýdýr.

-Üreticiler sebze türlerine göre yapýlacak kül-türel iþlemler ve uygulanabilecek teknikler konu-sunda bilinçlendirilmelidir.

-Türkiye'de bölgeler düzeyinde verimli çalýþabi-lecek ve kaliteli üretim yapabilecek modern veekonomik sera tipleri ile optimum sera büyük-lükleri belirlenmeli, yeni kurulacak seralarýn bunagöre tesis edilmesi ve mevcut seralarýn moderni-zasyonu saðlanmalýdýr.

-Sera sebzeciliðinde gübreleme için öncelikletoprak ve bitki analizleri yapýlmalýdýr. Bu amaçlabitki ve toprak analizleri yapan özel ve kamukuruluþlarýnýn sayýsýnýn arttýrýlmasý ve kýrsal alanayakýn bölgelerde hizmet vermesi saðlanmalýdýr.

-Üreticilerin ilaç kullanýmý ve diðer mücadeleyöntemleri konusunda bilgilendirilmeleri ve özel-likle entegre mücadele yöntemlerini uygulaya-bilmeleri saðlanmalýdýr.

-Anti-fog (damlama yapmayan) katkýlý polietilenörtü kullanýmý konusunda üreticiler bilgilendiril-melidir.

-Seralarda solarizasyon uygulamasýnýn yaygýn-laþtýrýlmasý amacýyla üreticiler bilinçlendirilmelidir.

-Mevcut seralar kýþ aylarýnda ýsýtýlabilir halegetirilmeli, ayrýca sera sýcaklýðýný korumak için ýsýperdeleri ve su þiltelerinden de yararlanýlmalýdýr.

-Domates, patlýcan ve biber üretiminde Bombus

arýlarýnýn yararlarý konusunda üreticiler bilgilendi-rilmelidir.

-Seralarda domates, biber ve patlýcanda meyvetutumunun saðlanmasý için kimyasal maddelerinkullanýmý yerine vibrasyon uygulamasý da yaygýnlaþ-týrýlmalýdýr.

-Seralarda da organik ve iyi tarým uygulamalýsebze üretimi yaygýnlaþtýrýlmalý ve bu yönde üretimyapan üreticiler desteklenmelidir.

-Jeotermal kaynaklarýn bulunduðu yerlerdeseralar kurularak ucuz enerji kaynaklarýndan yarar-lanýlmasýna önem verilmelidir.

-Girdi kullanýmý ve yeni üretim tekniklerininadaptasyonu açýsýndan tüm bölgelerde tarýmsaldanýþmanlýk sistemi geliþtirilmelidir.

-Sera sebzeciliðine yönelik bilimsel araþtýrmalararttýrýlmalý ve araþtýrmalarla elde edilen sonuçlaruygulamaya aktarýlmalýdýr.

Sonuç olarak; Türkiye'de sera sebzeciliði gerekülke içindeki kaynaklarýn etkin kullanýmý, toplumungýda ihtiyacýnýn karþýlanmasý ve istihdam yaratýlmasý,gerekse sebze dýþsatýmý ile ülkeye gelir saðlanmasýyönünden önemli bir tarýmsal faaliyet alanýdýr.Yukarýda sayýlan hususlar yerine getirildiðindeçevreye ve saðlýða zarar vermeyen ürünlerin tüketi-cilere sunulmasý saðlanabileceði gibi, bu üretimdalýnýn etkinliði ve katkýlarý da arttýrýlabilecektir.

TEÞEKKÜRBu çalýþmanýn hazýrlanmasýna olanak saðlayan

106-O-064 No'lu ve "Seralarda Güvenli SebzeÜretiminin Geliþtirilmesi Açýsýndan Girdi Kullaný-mýnýn Analizi" adlý projeye finansal destek saðlayanTÜBÝTAK Tarým, Orman ve Veterinerlik AraþtýrmaGrubu'na ve anket sorularýna sabýrla yanýt verenyöre üreticilerine teþekkür ederiz.

KAYNAKLARAdýgüzel E (2005) Mersin Ýli Erdemli Ýlçesinde Bazý Sera Ürünlerinde Üretim Maliyeti ve Pazarlama

Yapýsý. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.Altýntaþ YN (1998) Tokat Ýlinde Örtü Altýnda ve Açýk Koþullarda Domates ve Hýyar Yetiþtiriciliðinin

Ekonomik Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaþa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tokat.Anonymous (2002a) Bitki Koruma El Kitabý. T.C. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, Ýzmir Ýl Müdürlüðü

Yayýnlarý No:352, Ýzmir. Anonymous (2002b) Örtüaltý Sebze Yetiþtiriciliðinde Entegre Mücadele Teknik Talimatý. T.C. Tarým

ve Köyiþleri Bakanlýðý, Tarýmsal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü, Bitki Saðlýðý Araþtýrma Daire Baþkanlýðý,Ankara.

Anonymous (2007) Tarýmsal Üretim Ýstatistikleri. Türkiye Ýstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr(Eriþim: 15 Mart 2009).

Atýlgan A, Coþkun A, Saltuk B, Erkan M (2007) Antalya yöresindeki seralarda kimyasal ve organikgübre kullaným düzeyleri ve olasý çevre etkileri. Ekoloji 16, 62, 37-47.


No: 74, 2010128

Aytaç ÞA (1990) Antalya Ýli Merkez Ýlçesinde Cam Seralarda Baþlýca Sebze Üretim FaaliyetlerindeFiziki Üretim Girdilerinin Tespiti ve Üretimin Fonksiyonel Analizi. Yüksek Lisans Tezi, AnkaraÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Bayraktar VÖ (2005) Entegre Mücadele Programý Uygulanan Örtüaltý Domates YetiþtiriciliðindeÜretim ve Pazarlama Yapýsýnýn Ýncelenmesi Üzerine Bir Araþtýrma: Muðla Ýli Örnek Olayý. Yüksek LisansTezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýzmir.

Cemek B., Demir Y, Uzun S, Ceyhan V (2006) The Effects of Different Greenhouse CoveringMaterials on Energy Requirement, Growth, and Yield of Aubergine. Energy 31, 1444-1452.

Çiçek A, Erkan O (1996) Tarým Ekonomisinde Araþtýrma ve Örnekleme Yöntemleri. GaziosmanpaþaÜniversitesi Ziraat Fakültesi Yayýnlarý No: 12, Tokat.

Demirtaþ B, Yýlmaz Ý (2003) Sera Domates Yetiþtiriciliðinde Farklý Gübre Dozlarýnýn FonksiyonelAnalizi. Alatarým Dergisi 2, 45-52.

Durmuþoðlu E (2002) Ýzmir'de Pazara Sunulan Domates ve Hýyarlarda Bazý Organik FosforluÝnsektisit Kalýntýlarýnýn Saptanmasý Üzerinde Araþtýrmalar. Türk.iye Entomoloji Dergisi 26, 93-104.

Durmuþoðlu E (2003) Market Basket Monitoring of Some Organophoshorus Pesticides on Apple andStrawberry in Izmir Province-Turkey. Archiv für Lebensmittelhygiene 54, 16-19.

Engindeniz S (2004) The Economic Analysis of Growing Greenhouse Cucumber with SoillessCulture System: The Case of Turkey. Journal of Sustainable Agriculture 23, 5-19.

Engindeniz S, Tüzel Y (2002) The Economic Analysis of Organic Greenhouse Tomato Production: ACase Study for Turkey. Agro Food Industry Hi-Tech 13, 26-30.

Engindeniz S, Tüzel Y (2006) Economic Analysis of Organic Greenhouse Lettuce Production inTurkey. Scientia Agricola 63, 285-290.

Engindeniz S, Engindeniz D (2006) Economic Analysis of Pesticide Use on Greenhouse CucumberGrowing: A Case Study for Turkey. Journal of Plant Diseases and Protection 113,193-198.

Esin A, Bakýr MA, Aydýn C, Gürbüzsel E (2001) Temel Örnekleme Yöntemleri (Taro Yamane'denÇeviri), Literatür Yayýnlarý No: 53, Literatür Yayýncýlýk, Ýstanbul.

Gül A, Engindeniz S, Eltez RZ, Aykut N, Gülçin H (2007a) Adaptation of Closed Substrate CultureBy Small-Scale Farmers. Acta Horticulturae 729, 261-266.

Gül A, Engindeniz S, Aykut N (2007b) Can Closed Substrate Culture Be An Alternative for Small-Scale Farmers? Acta Horticulturae 747, 83-89.

Hatýrlý SA, Ozkan B, Fert C (2006) Energy Inputs and Crop Yield Relationship in GreenhouseTomato Production. Renewable Energy 31, 427-438.

Karaman S, Yýlmaz Ý (2006) Cam Serada Domates Yetiþtiriciliðinde Bombus Arýsý KullanýmýnýnÜretim Girdileri ve Kârlýlýk Üzerine Etkisi. Anadolu 16, 90-109.

Mansuroðlu GS, Sermenli T, Kara M (2005) Hatay Ýli Sera Sebze Yetiþtiriciliðinde Hormon KullanýmDurumu. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10, 15-30.

Oðuz C, Arýsoy H (2002) Konya Ýlinde Örtüaltýnda Yetiþtiricilik Yapan Ýþletmelerde DomatesÜretiminin Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Tespiti. Selçuk Üniversitesi Ziraat FakültesiDergisi 16, 43-48.

Orman Þ, Kaplan M (2004) Kumluca ve Finike Yörelerinde Serada Yetiþtirilen Domates BitkisininBeslenme Durumunun Belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 17, 19-29.

Özkan B, Akçaöz HV, Karaman S, Taþcýoðlu Y (2002) Antalya Ýlinde Serada Sebze Üretiminde PestisitKullanýmýnýn Ekonomik Açýdan Deðerlendirilmesi. Bahçe Dergisi 31, 9-16.

Özkan B, Kurklu A, Akçaöz H (2004) An Input-Output Energy Analysis in Greenhouse VegetableProduction: A Case Study For Antalya Region of Turkey. Biomass and Bioenergy 26, 189-195.

Saraçoðlu A (1997) Topraksýz Kültür Ýle Yapýlan Sera Hýyar Yetiþtiriciliðinde Farklý Dozlarda Azot vePotasyum Ýle Beslemenin Bitki Geliþimi, Verim ve Kaliteye Etkileri Üzerinde Araþtýrmalar. Yüksek LisansTezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýzmir.

Sattler C, Kachele H, Verch G (2007) Assessing the Intensity of Pesticide use in Agriculture.Agriculture, Ecosystem and Environment 119, 299-304.


No: 74, 2010 129

Sonderskov M, Axelsen JA, Petersen MB, Tybirk K (2006) Assesment of the Effects of ReducedHerbicide Applications on Selected Arable Weeds by a Simulation Model. Agriculture, Ecosystem AndEnvironment 116, 216-224.

Tüzel Y, Gül A, Tuncay Ö, Anaç D, Madanlar N, Yoldaþ Z, Gümüþ M, Tüzel ÝH, Engindeniz S(2005a) Organic Cucumber Production in the Greenhouse: A Case Study from Turkey. RenewableAgriculture and Food Systems 20, 206-213.

Tüzel Y, Gül A, Eltez RZ (2005b) Seracýlýkta Çevre Dostu Üretim Teknikleri. In: Gül A (eds), BahçeBitkileri Tarýmýnda Çevre Dostu Üretim Teknikleri, Meta Basým, Bornova-Ýzmir, 111-140.

Tüzel Y, Gül A, Karaçancý A, Anaç D, Okur B, Ongun AR, Yoldaþ Z, Madanlar N, Gümüþ M, TüzelÝH, Engindeniz S (2007) Organic Cucumber Growing in the Greenhouse. Acta Horticulturae 729, 277-280.

Yýlmaz Ý (1996) Antalya Ýlinde Cam ve Plastik Seralarda Domates, Biber ve Patlýcan YetiþtiriciliðindeGirdi Kullanýmý ve Üretim Maliyetleri. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 11, 155-164.

Yýlmaz Ý (1997) Antalya Ýlinde Cam ve Plastik Seralarda Hýyar, Fasulye ve Kabak YetiþtiriciliðindeGirdi Kullanýmý ve Üretim Maliyetleri. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 12, 19-26.

Yýlmaz Ý, Özkan B, Güler F, Karaman S (2002) The Use of Bumble Bee in Greenhouse VegetableProduction and Bumble Bee Marketing in Turkey. Journal of Agricultural Research, Tanta University,Special Issue 28, 524-534.

Yücel Engindeniz D (2004) Ýzmir Ýli Menderes Ýlçesinde Serada Hýyar Yetiþtiriciliðinde GirdiKullanýmýnýn Ekonomik ve Çevresel Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Ýzmir.


No: 74, 2010130

comparative input analysis of greenhouse vegetables

Documents