business networks smes in primary and secondary sector - Επιχειρησιακά Δίκτυα...

χειρησιακα Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων στον Πρωτογενή & Δευτερογενή Τμέα

Επιχειρησιακά Δίκτυα Μικρομεσαίων

Επιχειρήσεων στον Πρωτογενή και

Δευτερογενή Τομέα

Αθανάσιος Βασιλόπουλος

Τμήμα: Χρηματοοικονομικής & Λογιστικής

Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Στερεάς Ελλάδας

Πειραιάς 2016

1

Αθανάσιος Βασιλόπουλος - Athanasios Vasilopoulos ©

Περιεχόμενα

Εικόνες ....................................................................................................................................... 1

Πίνακες ...................................................................................................................................... 1

Σύνοψη ...................................................................................................................................... 2

Κεφάλαιο Ι: Εισαγωγή ................................................................................................................ 2

Κεφάλαιο ΙΙ: Τι είναι το Cluster; ................................................................................................. 2

2.1 Τύποι cluster .................................................................................................................... 4

Κεφάλαιο ΙΙΙ: Η ανάγκη δημιουργίας συστήματος δικτύωσης μικρομεσαίων επιχειρήσεων .... 4

Κεφάλαιο IV: Δημιουργία και προώθηση Cluster στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα ..... 6

4.1 Συνθήκες για την δημιουργία ενός Cluster ...................................................................... 6

4.2 Προώθηση συνεργασιών Cluster ..................................................................................... 7

Κεφάλαιο V: Τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά με την εφαρμογή ενός Cluster ......................... 7

Κεφάλαιο VΙ: Η πορεία προς το μέλλον ..................................................................................... 8

Κεφάλαιο VIΙ: Βιβλιογραφία ...................................................................................................... 9

7.1 Διαδικτυακή βιβλιογραφία .............................................................................................. 9

7.2 Έντυπη βιβλιογραφία ....................................................................................................... 9

Εικόνες

Εικόνα 1: Η βασική διαδικασία για την λειτουργία ενός Cluster ............................................... 3

Εικόνα 2: Πως τα Επιχειρησιακά Ακτοπλοϊκά Δίκτυα μπορούν να συνεισφέρουν στην Ελληνική

οικονομία. .................................................................................................................................. 8

Πίνακες

Πίνακας 1: Ευρωπαϊκά δεδομένα εξειδίκευση ανά περιφέρεια………………………5

2


Σύνοψη

Με αυτήν την εργασία έχουμε ως στόχο να αναδείξουμε, μέσα από παραδείγματα πίνακες

και στατιστικά στοιχεία, τις καινοτομικές και πρακτικές λύσεις που προσφέρει η πρακτική

των επιχειρησιακών δικτύων, (Cluster) στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, ως μέθοδο

προώθησης και ανάπτυξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Κεφάλαιο Ι: Εισαγωγή

Με την συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, και σε μια

χώρα όπου παραδοσιακά οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις υπόκεινται τα περισσότερα

προβλήματα, μείζον θέμα αποτελεί το κατά πόσο μπορούν ακόμα οι επιχειρηματίες να

αντέξουν στην μεγάλη ανταγωνιστικότητα και πίεση των αγορών χωρίς να βάλλουν λουκέτο.

Ακόμα το πρόβλημα των χρηματικών διαθέσιμων, η προώθηση και αγορά πρώτον υλών ή

προϊόντων είναι κάτι που κάνει ακόμα περισσότερο δύσκολη την όλη διαδικασία επιβίωσης

των εταιρειών. Φυσικά όμως αυτό μπορεί να αλλάξει αν αξιοποιηθούν και δημιουργηθούν

σωστά συνεργασίες με διάφορα επιχειρησιακά δίκτυα (Cluster).

Κεφάλαιο ΙΙ: Τι είναι το Cluster;

Μιλώντας για τα επιχειρησιακά δίκτυα καλό θα ήταν να ερμηνευτεί ο όρος προτού

συνεχίσουμε. Έτσι λοιπόν, επιχειρησιακό σύμπλεγμα (cluster) ονομάζουμε1 μια ομάδα

εταιρειών και ιδρυμάτων που συστεγάζονται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και

συνδέονται αλληλεξαρτώμενα με την παροχή ομάδων προϊόντων ή/και υπηρεσιών. Λόγω της

εγγύτητάς τους (τόσο από την άποψη της γεωγραφίας όσο και δραστηριοτήτων) τα μέλη των

clusters καθοδηγούνται από διάφορους εξωγενείς παράγοντες σε σχέση με τη θέση τους.

Αυτοί οι εξωγενείς παράγοντες περιλαμβάνουν, για παράδειγμα

Την πρόσβαση σε εξειδικευμένες αγορές εργασίας και προμηθευτών

Τη μεταφορά γνώσεων

Την πίεση για να επιτευχθεί μεγαλύτερη οικονομική απόδοση ώστε να

αντιμετωπιστεί η αύξηση της ανταγωνιστικότητας,

Τη συνεχή μάθηση, χάρη σε μια στενή αλληλεπίδραση μεταξύ των πελατών και των

εξειδικευμένων προμηθευτών.

Κατά συνέπεια, ένα cluster είναι μια γεωγραφική συγκέντρωση των διασυνδεδεμένων επιχειρήσεων, των προμηθευτών και των συναφών οργανισμών σε ένα συγκεκριμένο τομέα.

1 Πηγή: Christian ketels: The Cluster Initiative Greenbook

3


Εικόνα 1: Η βασική διαδικασία για την λειτουργία ενός Cluster2

Για την διαδικασία χρησιμοποιούνται συνεργατικοί σχηματισμοί οι οποίοι χαρακτηρίζονται

από τα εξής τέσσερα σημεία3:

I. Εγγύτητα: οι εταιρείες πρέπει να είναι αρκετά κοντά στο χώρο για να δημιουργηθούν

τυχόν θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις και να κατανέμονται από κοινού οι

πληροφορίες.

II. Διασυνδέσεις: θα πρέπει να μοιράζονται έναν κοινό στόχο (για παράδειγμα, η τελική

ζήτηση της αγοράς) για να είναι σε θέση να επωφεληθούν από την εγγύτητα και την

αλληλεπίδραση.

III. Αλληλεπιδράσεις: η εγγύτητα και η εργασία σε συναφή θέματα δεν είναι αρκετά. Για

να επιτευχθούν θετικές επιδράσεις στο cluster, πρέπει να είναι παρόν κάποιο

επίπεδο δραστικής αλληλεπίδρασης.

IV. Κρίσιμο σύνολο: πρέπει να υπάρχει επαρκής αριθμός συμμετεχόντων για τις

αλληλεπιδράσεις ώστε αυτές να έχουν σημαντική επίδραση στην απόδοση των

εταιρειών.

2 Πηγή: www.novell.com 3 Henriksson, R. G. H. (eds.) Development Blocks and Industrial Transformation.

4


2.1 Τύποι cluster

Εν συνεχεία θα μιλήσουμε για τους τύπους και τις μορφές ενός cluster. Ενδεικτικά μερικοί

από αυτούς είναι4:

1. Το cluster ομαδικών αγορών (group purchasing cluster): Που επιτρέπει στους φορείς σε μια

περιοχή να συνεταιριστούν, εγκαίρως ή περιοδικά, επίσημα ή ανεπίσημα, με ή χωρίς

κάποιον επικεφαλή, προκειμένου να κάνουν οικονομίες κλίμακας: ομαδικές παραγγελίες του

εξοπλισμού, ομαδική αγορά υπηρεσιών, ανταλλαγή εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού.

Αυτός ο τύπος του cluster βασίζεται κυρίως σε οικονομίες κλίμακας, ένα μεγάλο

πλεονέκτημα του μειωμένου κόστους για τα μέλη του cluster.

• Για παράδειγμα: η ομαδική αγορά συστημάτων εξοικονόμησης νερού, η ομαδική

αγορά συμβουλευτικών υπηρεσιών για την πραγματοποίηση περιβαλλοντικών

αναλύσεων.

2. Το cluster προστιθέμενης αξίας (value chain cluster): κατά την οποία μια αλυσίδα

αναδόχου - προμηθευτών - υπεργολάβων, καθοδηγούμενη από επικεφαλή, θα συγκεντρώνει

μαζί όλες τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία. Αυτός ο τύπος του cluster που έχει συσταθεί

από τον ανάδοχο και χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από τα μέλη του cluster ή συν-

χρηματοδοτείται από δημόσιους φορείς.

Για παράδειγμα: η καθοδήγηση ενός ξενοδοχείου και της αλυσίδας, που αποτελείται

από τους προμηθευτές και τους υπεργολάβους

3. Το cluster σήματος (Label cluster): Οι ενδιαφερόμενοι φορείς της ίδιας περιοχής

αποφασίζουν να τεθούν υπό ένα σήμα ή ένα ίδιο πιστοποιητικό. Σύμφωνα με το επιλεγμένο

σήμα, θα προέρχεται από τον ίδιο τομέα δραστηριότητας ή όχι. Βασίζεται στην ανταλλαγή

των βέλτιστων πρακτικών κατά την εφαρμογή του σήματος και στην επικοινωνία μεταξύ των

μελών του cluster.

• Για παράδειγμα: Η συλλογική δράση για το "Ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα για τα

τουριστικά καταλύματα" ή ένα cluster γύρω από τις προστατευόμενες περιοχές της

UNESCO.

4. To «εδαφικό» cluster (“territorial” cluster): Εκτός από την ανταλλαγή ορθών πρακτικών,

εμπλέκει τα ενδιαφερόμενα μέρη στη διαχείριση της περιοχής. Γενικά ξεκίνησε από μια

δημόσια ή παρα-δημόσιο φορέα ο οποίος ηγείται του cluster και ουσιαστικά το

χρηματοδοτεί (απευθείας ή μέσω άλλων χρηματικών πόρων).

• Για παράδειγμα: ο Οργανισμός Διαχείρισης των λιμνών του l'Eau d'Heure εμπλέκει

μερικές από τις τουριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή για την άμβλυνση των

περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων.

Κεφάλαιο ΙΙΙ: Η ανάγκη δημιουργίας συστήματος δικτύωσης μικρομεσαίων επιχειρήσεων

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και ύφεσης, η ανάγκη δημιουργίας

Cluster έγκειται στο γεγονός πως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις προκειμένου να επιβιώσουν

στις αγορές, που έχουν ιδιαίτερο ανταγωνισμό τόσο εγχώρια όσο και εκτός της χώρας,

4 Porter, M. 2000. Locations, Clusters, and Company Strategy.

5


πρέπει είτε να δαπανήσουν αρκετα κεφάλαια είτε πολύτιμο χρόνο. Έτσι η ένταξη σε

επιχειρησιακά δίκτυα είναι πολύτιμη και μάλλον σωτήρια, ιδιαίτερα στη σημερινή περίοδο.

Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα την περίοδο της γενικής αποβιομηχάνισης της χώρας

είναι οι αναγκαστικές επιλογές ως προς τα υλικά των συσκευασιών τα διάφορα αναλώσιμα

κλπ. Πιο συγκεκριμένα, μια μικρή παραγωγική μονάδα που θέλει κάτι περισσότερο από το

συνηθισμένο για να εμφανισθεί με αξιώσεις στο ράφι ενός καταστήματος ή να

χρησιμοποιηθούν τα προϊόντα της σε μια επιχείρηση, θα προσανατολισθεί αναγκαστικά στην

αναζήτηση συνεργάτη στο εξωτερικό και εκεί το μικρό της μέγεθος μετράει σε κόστος. Μικρή

παραγγελία, ακριβή τιμή και άλλα πολλά έξοδα. Αν όμως εφαρμόζαμε το cluster και

λειτουργούσε παράλληλα και ως cluster ομαδικών αγορών (group purchasing cluster) τα

πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Περισσότερες επιλογές λόγω του όγκου των παραγγελιών

και πολύ διαφορετικές τιμές που θα έριχνα το κόστος της προμήθειας για το ταμείο της κάθε

μιας μονάδας. Παρακάτω μπορούμε να δούμε το πίνακα με τους εν δυνάμει κλάδους όπου

θα μπορούσαμε να έχουμε συνεργασίες για Cluster.

Πίνακας 2: Ευρωπαϊκά δεδομένα εξειδίκευση ανά περιφέρεια5

Επίσης συστηματική και με ολοκληρωμένο τρόπο εξασφάλιση της παρουσίας των

επιχειρήσεων και των προϊόντων τους στις μεγάλες διεθνείς κλαδικές και άλλες θεματικές

εκθέσεις – με άλλα λόγια, το κρίσιμο κομμάτι της στρατηγικής ως προβολή και την

προώθηση κάτω από μια στέγη και μέσα από μια ενιαία εικόνα τόπου και περιοχής όπου

βρίσκουν έδαφος συνάντησης η δημιουργική βιομηχανία με τον τουρισμό και τον πολιτισμό.

5 Πηγή: Smart Specialisation in Europe:

6


Εδώ το cluster λειτουργεί και ως μηχανισμός προστιθέμενης αξίας (value chain cluster) αλλά

και ως μηχανισμός για την προβολή μιας ιδιαίτερης ταυτότητας που έρχεται να συνδυάσει ή

και να ενοποιήσει τις καλύτερες πρακτικές σε όλα τα επίπεδα για την παραγωγή και την

προώθηση των προϊόντων.

Το νέο αυτό μοντέλο χρηματοδοτικής στήριξης του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα,

αναμένεται να θεραπεύσει πολλές από τις στρεβλώσεις του παρελθόντος. Πρόκειται για μια

σύμπραξη όλων των κρίκων της παραγωγικής αλυσίδας που θα έχει ευεργετικές συνέπειες

σε όλους, αφού θα συμβάλει και στη μείωση της ψαλίδας των τιμών μεταξύ παραγωγού και

καταναλωτή.

Εκεί λοιπόν συνίσταται και η ανάγκη που προαναφέραμε, για δημιουργία και προώθηση των

επιχειρησιακών δικτύων ώστε να λυθούν τέτοιου είδους προβλήματα καθώς θα επιτευχθεί

μεγαλύτερη ανάπτυξη και θα υπάρξει μεγαλύτερος ανταγωνισμός, πράγμα που σημαίνει πως

θα ωφεληθούν και οι τελικοί καταναλωτές.

Κεφάλαιο IV: Δημιουργία και προώθηση Cluster στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα

Η δημιουργία και η προώθηση ενός επιχειρησιακού δικτύου απαιτεί την ύπαρξη γνώσης σε

αρκετα χαρακτηριστικά για να μπορέσει αρχικά, να γίνει κάτι τέτοιο και ύστερα να υπάρξει

μακροχρόνια συνεργασία. Φυσικά οι συνεργαζόμενες επιχειρήσεις θα έχουν την δυνατότητα

να επιλέξουν ανάμεσα στους διαφορετικούς και ευέλικτους τύπους όπως εκείνοι ειπώθηκαν

παραπάνω. Εν συνέχεια, μπορούμε να δούμε ενδεικτικά πως θα καταστήσουμε δυνατό ένα

τέτοιο εγχείρημα.

4.1 Συνθήκες για την δημιουργία ενός Cluster

Όσον αφορά το πως θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την

δημιουργία ενός δικτύου, θα πρέπει καταρχήν να αναρωτηθούμε εάν μπορούν οι Πολύ

Μικρές Επιχειρήσεις (ΠΜΕ) να συμμετέχουν σε συστάδες και με ποιον τρόπο μπορεί να γίνει

κάτι τέτοιο.

Οι συστάδες είναι ανοιχτές για τους ενδιαφερόμενους -εν δυνάμει «εταίρους». Όσο πιο

πολλοί εταίροι, τόσο καλύτερα. Όμως, μια ΠΜΕ πρέπει να αποκτήσει εξωστρεφή χαρακτήρα,

να είναι έτοιμη να διαθέσει πόρους στην αναζήτηση συνεργασιών, να επενδύσει στη

συμμετοχή της σε δίκτυα, να αποκομίσει εμπειρία και να αποκτήσει γνώση σε επιχειρησιακό

επίπεδο, έτσι ώστε, μέσα από αυτά, να επιδιώξει την ισότιμη συμμετοχή σε επιχειρηματικές

συστάδες με έναν ευρύτερο επιχειρηματικό ορίζοντα.

Ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα από τη συμμετοχή μιας ΠΜΕ σε συστάδες;

Με τις συστάδες εξασφαλίζονται οικονομίες κλίμακος, άμεση και έγκαιρη πληροφόρηση,

καλύτερη πρόσβαση σε πόρους (αγορές κεφαλαίων, ανάπτυξη και μεταφορά γνώσης,

εξειδικευμένο προσωπικό) που συντελούν στη μείωση κόστους παραγωγής, στην

αποτελεσματικότερη λειτουργία (βελτίωση επιπέδου εξυπηρέτησης, αύξηση προστιθέμενης

αξίας προϊόντων/υπηρεσιών κτλ.) και συνεπώς στη βελτίωση της παραγωγικότητας και την

αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που συμμετέχουν. Ετσι η επιχείρηση

αποκτά πρόσβαση σε γνώση και διευρύνει τους ορίζοντες των δραστηριοτήτων της.

7


Τέλος το κάλεσμα για μια δημιουργία μπορεί να γίνει και μέσα από εθνικές ημερίδες και

εκδηλώσεις όπου οι ενδιαφερόμενοι θα μαθαίνουν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με

τα προγράμματα που τρέχουν από σε συνεργασία κράτους και τοπικών οργανώσεων.

4.2 Προώθηση συνεργασιών Cluster

Η προώθηση των επιχειρησιακών δικτύων αποτελεί το άμεσος επόμενο βήμα μετά την

δημιουργία ενός μικρού δικτύου καθώς οι επιχειρήσεις καλούνται να βρουν και άλλους

πιθανούς συνεργάτες για να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα. Ακόμα ένας λόγος είναι να

γνωστοποιηθεί η ύπαρξη και η λειτουργία ενός cluster. Η συγκεκριμένη διαδικασία μπορεί

να γίνει με πολλούς και ποικίλους τρόπους ανάλογα με τις ανάγκες που δημιουργούνται στις

εκάστοτε συνεργασίες.

Αρχικά για να το επιτύχει αυτό μπορεί να κάνει η ίδια η τοπική συμπραξία το κάλεσμα προς

μια συνεργασία ανάλογα με την δραστηριοποίηση της επιχείρησης στην οποία στοχεύει.

Επίσης, μέσο ειδικής διαδικτυακής πλατφόρμας θα μπορούσαν οι επιχειρήσεις να

αναζητήσουν και να βρουν την κατάλληλη επιχείρηση Τέλος, μέσο σεμιναρίων που θα

διοργανώνονται από τους εκάστοτε φορείς που εδρεύουν κοντά στις επιχειρήσεις θα

μπορούσε να δημιουργηθούν τοπικές συνεργασίες.

Κεφάλαιο V: Τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά με την εφαρμογή ενός Cluster

Χάρης τα καινοτομικά χαρακτηριστικά που εμφανίζονται με την εφαρμογή της μεθόδου των

επιχειρησιακών δικτύων (Cluster), παρουσιάζονται νέα ή βελτιωμένα προϊόντα στην αγορά

και εισάγονται νέες και βελτιωμένες υπηρεσίες που μειώνουν παράλληλα το κόστος και

αναβαθμίζουν την ποιότητα. Επιπρόσθετα, υπάρχουν και άλλα σημαντικά στοιχεία που αξίζει

να αναφέρουμε όπως:

Εστίαση σε ισχυρή υφιστάμενη δραστηριότητα, π.χ. εκπαιδευτική, ερευνητική,

τεχνολογική, κλπ., σε γεωγραφική περιοχή µε ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον.

Εξασφάλιση της ευρύτερης δυνατής συµµμετοχής των επιχειρήσεων του ιδιωτικού

τομέα.

Αποκλειστική διαθεσιμότητα χρηματοδότησης του λειτουργικού κόστους του

εγχειρήματος για την υποστήριξη της διοίκησης και οργάνωσης του, ιδιαίτερα στην

αρχική τάση της πρωτοβουλίας.

Ύπαρξη ευρύτερης στρατηγικής για την βελτίωση του επιχειρηματικού εξωτερικού

περιβάλλοντος σε δεδομένη γεωγραφική θέση.

Αποτελεσματική διαχείριση και συντονισμός των αναγκών και των συμφερόντων των

µελών της πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη και την προώθηση της καινοτομίας.

Ύπαρξη συνολικής συμφωνίας, αντίληψης και δέσμευση για τους σκοπούς, τους

στόχους και τις κατευθυντήριες δυνάμεις της πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη και

την παρώθηση της καινοτομίας.

Όσες επιχειρήσεις διαχειρίζονται με επιτυχία την συγκεκριμένη καινοτομική διαδικασία στην

παραγωγή και τον διαμοιρασμό της γνώσης είναι οι πλέον ανταγωνιστικές στον ελλαδικό και

παγκόσμιο στίβο. Κύριος στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι προστιθέμενες αξίες που

προκύπτουν από την εκμετάλλευση της γνώσης και της συνεργασίας.

8


Εικόνα 2: Πως τα Επιχειρησιακά Ακτοπλοϊκά Δίκτυα μπορούν να συνεισφέρουν στην Ελληνική οικονομία.6

Μιλώντας πιο συγκεκριμένα, έχουμε μια μεγάλη παραγωγή προϊόντων στον πρωτογενή και

δευτερογενή τομέα που σε μεγάλο βαθμό είναι εξαγώγιμα. Η ανάγκη για βελτίωση της

προώθησής αλλά και της τυποποίησή των προϊόντων μπορεί να καλυφθεί μέσα από αυτή τη

διαδικασία. Τέλος κλειδί της επιτυχίας των συστάδων είναι η εταιρικότητα, η ανάπτυξη

εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών, η διάχυση πληροφορίας/γνώσης και η εξασφάλιση

χρηματοδοτήσεων. Οι επιτυχημένες επιχειρηματικές συστάδες διευρύνονται συνεχώς και

ενσωματώνουν νέους εταίρους προκειμένου να πέτυχουν μαζί, όλους αυτούς τους στόχους.

Κεφάλαιο VΙ: Η πορεία προς το μέλλον

Εν κατακλείδι, βλέποντας τα αναρίθμητα οφέλη των επιχειρησιακών δικτύων που

δημιουργούνται για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καταλαβαίνουμε πως για να επιτευχθεί

αυτό, χρειάζονται την άμεση και έμπρακτη στήριξη της πολιτείας και του εκάστοτε φορέα,

προκειμένου να μπορέσουν να θέσουν και εκείνες με την σειρά τους έναν σωστό

προγραμματισμό δράσης ώστε να αναπτυχθούν και να γιγαντωθούν. Έτσι η προοπτική

δημιουργίας τέτοιων δικτύων, φέρνει ένα αρκετα ελπιδοφόρο και πρωτοπόρο αέρα στα

αναπτυξιακά και συνεργατικά μέσα. Ελπίδα όλων να καταφέρει η χώρα να δώσει το μήνυμα

ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις μπορούν παρά τις υπάρχουσες δυσκολίες να επιτύχουν

τους δύσκολους στόχους τους και να καταξιωθούν στην εγχώρια και παγκόσμια αγορά.

6 Πηγή: Press Search Interviews

9


Κεφάλαιο VIΙ: Βιβλιογραφία

7.1 Διαδικτυακή βιβλιογραφία

1. http://www.newmoney.gr/kostas-tsaoysis/269549-ti-paei-na-pei-cluster-re-

patrioti

2. http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26516&subid=2&pubid=113800180

3. http://www.move-it.eu/el/what-is-a-cluster

4. http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&id=81092

5. http://www.special-edition.gr/pdf_dioik_enim/pdf_de_38/xatzikian.pdf

6. http://www.stepc.gr/_docs/library_docs/NETWORKS_CLUSTERS_Eommex.

pdf

7.2 Έντυπη βιβλιογραφία

1. Henriksson, R. G. H. (eds.) Development Blocks and Industrial

Transformation.

2. Dahmenian Approach to Economic Development. Almquist and Wiksell,

Stockholm

3. Porter, M. 2000. Locations, Clusters, and Company Strategy.

4. In Clark, G.L, M. P. Feldman & M. S. Gertler (eds) The Oxford Handbook of

Economic Geography. Oxford University Press, Oxford.

5. Henriksson, R. G. H. (eds.) Development Blocks and Industrial

Transformation.

http://www.stepc.gr/_docs/library_docs/NETWORKS_CLUSTERS_Eommex.pdf

http://www.stepc.gr/_docs/library_docs/NETWORKS_CLUSTERS_Eommex.pdf

business networks smes in primary and secondary sector - Επιχειρησιακά Δίκτυα...

Documents