Babanzâde Ahmed Naim (Bağdat 1873 – İstanbul 1934)

Mekteb-i Sultanî’den ve Mülkiye Mektebi’nden (1894) me-

zun oldu. Dönemin teamüllerine uygun olarak dışarıdan

medrese dersleri aldı. Bir süre Hariciye ve Maarif nezaretler-

inde görev yaptı. Mekteb-i Sultanî’de Arapça muallimi olarak

çalıştı. Istılahât-ı İlmiye Encümeni’nde yer alarak felsefe, tabiî

ilimler ve sanat ıstılahlarına Türkçe karşılık bulunmasında et-

kin rol üstlendi. 1910 yılından itibaren dışarıdan hoca olarak

ders verdiği Dârulfünûn’da, 1915’te Ruhiyât ve Ahlâk Kürsüsü

müderrisliğine getirildi ve 1933’te emekliye sevk edilene ka-

dar felsefe, ruhiyât (psikoloji), ahlâk, mantık, mâ ba‘de’t-tabîa

(metafizik) dersleri okuttu. Dârulfünûn’daki felsefe hocalığı

vesilesiyle felsefe alanında çok sayıda telif-tercüme esere imza

attı. Sırât-ı Müstakîm/Sebîlürreşâd kadrosu içinde yer alarak

hadis tercüme ve şerhleri yanında milliyetçilik, kadının ko-

numu ve fıkıh usulüne dair yayımlanan yazılara karşı tenkit-

tartışma metinleri kaleme aldı. TBMM’nin kararı ve Diyanet

İşleri Başkanlığı’nın teklifi üzerine başladığı Tecrîd-i Sarîh

Tercümesi çalışmalarını sürdürürken 13 Ağustos 1934’te Vefa

Karakolu karşısındaki evinde öğle namazını kılarken secdede

vefat etti.

‹slâm Me de ni ye ti Araş t›r ma la r› Di zi si, ‹s lâm me de ni ye ti ni ta ri hî sü rek li li ği

için de bir bü tün ola rak in ce le mek te dir. Kül tür hav za la r› ara s›n da fark gö-

zet me den ‹s lâm ta ri hi nin tüm dö nem le ri ni ku şat ma y› amaç la yan bu di zi,

hem Müs lü man la r›n ken di dün ya la r› n› tar t›şmak için ih das et ti ği prob lem

alan la r› na hem de ‹s lâm me de ni ye ti nin di ğer me de ni yet ler le mu ka ye se si

so nu cun da or ta ya ç› kan so rulara ve bakış açılarına yer ver mek te dir. ‹s lâm

me de ni ye ti ni id rakin anah ta r› olan ‹s lâm ilim le ri ne ait me se le le ri Müs lü-

man la r›n en te lek tü el gün de mi nin esas l› un sur la r› ola rak ye ni den ka zan-

ma y› he def le yen di zi, ay n› za man da mo dern leşme sü re cin de ‹s lâm’a da ir

ge rek Ba t›’da ge rek ‹s lâm dün ya s›n da inşa edi len ta sav vur ve bil gi yi tar t› şan

ça l›ş ma lar dan oluş mak ta d›r.

Edi tör ler: Ey yüp Sa id Ka ya (İstanbul Şehir Üniversitesi)

H› z›r Mu rat Kö se (İstanbul Şehir Üniversitesi)

Alt-dizilerSiyaseti Yeniden Düşünmek

Editör: Özgür Kavak (İstanbul Şehir Üniversitesi)

- Adl’e Boyun Eğmek, Bedreddin İbn Cemâa

- Sûfî Diliyle Siyaset, Necmeddîn-i Dâye, Kâs›m b. Mahmûd Karahisârî

- Siyasî Nasihatnâme, der. ve inceleme Özgür Kavak

- Bilge Yöneticinin Elkitabı -Edebü’l-vezîr-, Ebü’l-Hasan el-Mâverdî

- Saray Adabı, Ebû Osmân el-Câhız

Bilgi ve Toplum

Editör: Halit Özkan (İstanbul Şehir Üniversitesi)

- Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, George Makdisi

- İslam Dünyasında Kitabın Tarihi, Johannes Pedersen

- Hukuk, Toplum ve Kültür: Kuzey Afrika (1300-1500), David S. Powers

- Ortaçağ'da Bilgi ve Sosyal Pratik: Şam (1190-1350), Michael Chamberlain

- Memlüklerin Son Asrında Hadis: Kahire (1392-1517), Halit Özkan

- Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi,

Jonathan P. Berkey

‹slâm Medeniyetinin Teşekkül Dönemi

Editör: Ali Hakan Çavuşoğlu (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi)

Modernleşme Öncesi Tecdid Hareketleri

Editör: Eyyüp Said Kaya (İstanbul Şehir Üniversitesi)

- Batı Gözüyle Tecdid: İslâm Dünyasında Tecdid Hareketleri 1700-1850, ed. Nail Okuyucu

Modernleşme Sürecinde İslâmî İlimler ve İslâm Düşüncesi

Editör: Tuncay Başoğlu (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi)

- Modern İslâm Hukuk Düşüncesi: Reşid Rıza Örneği, Özgür Kavak

- Meşrutiyetten Cumhuriyete, Makaleler, Elmalılı M. Hamdi Yazır

- Felsefe Makaleleri, Babanzâde Ahmed Naim haz. M. Cüneyt Kaya ve Cahid Şenel

- Çağdaş İslami Akımlar, Mehmet Ali Büyükkara

Felsefe Dersleri

BABANZÂDE AHMED NAİM

Hazırlayanlar

Cahid ŞenelM. Cüneyt Kaya

KLASİK 122. Kitap

İSLÂM MEDENİYETİ ARAŞTIRMALARI 16Dizi Editörleri Eyüp Said Kaya-Hızır Murat Köse

Modernleşme Sürecinde İslâmî İlimler ve İslâm Düşüncesi 6 Editör Tuncay Başoğlu

FELSEFE DERSLERİBabanzâde Ahmed Naim

HazırlayanlarCahid ŞenelM. Cüneyt Kaya

© Cahid Şenel, M. Cüneyt Kaya, 2015© Klasik, 2015

Yayına Hazırlayan Semih Atiş

Birinci Basım Ocak 2016

ISBN 978-605-5245-84-9

TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 15813

Tasarım/Kapak Salih PulcuMizanpaj Uygulama Sibel YalçınKapak Uygulama Erol Polat

Baskı/Cilt Elma BasımSertifika No: 12058Halkalı Cad. No: 164 B-4 BlokSefaköy-Küçükçekmece / İstanbulTel: 0212 697 30 30

Vefa Cad. No: 48/3 34134 Fatih İstanbul Tel 0212 520 66 41-42 Faks 0212 520 74 00 www.klasikyayinlari.com klasik@klasikyayinlari.com facebook.com/klasikyayinlari twitter.com/klasikyayinlari

5Önsöz

Ö n s ö z

Ahmed Naim’in felsefe çalışmalarını günümüz okuyucularının ilgi ve istifadesine sunabilmek üzere Felsefe Makaleleri ile çıktığımız yol-culuğa, onun Hikmet / Felsefe Dersleri ile devam ediyoruz. Hikmet / Felsefe Dersleri, 1910 yılından itibaren Dârulfünûn’da ders vermeye başlayan Ahmed Naim’in felsefeye dair ilk çalışmaları olma özelliği-ne sahiptir. Ahmed Naim, Dârulfünûn İlahiyat ve Edebiyat fakülte-lerinde verdiği felsefe dersleri için hazırladığı notlarını 1329/1913-4’te Hikmet Dersleri adıyla, 1330/1914-5 yılında ise yaptığı ciddi miktardaki ilave ve değişiklikle birlikte, bu defa Felsefe Dersleri is-miyle yayınlamıştır. Ahmed Naim’in felsefe çalışmaları, Georges L. Fonsegrive’in (ö. 1917) Eléments de Philosophie adlı eserinden yap-tığı 1331/1915 tarihli Mebâdi-i Felsefeden Birinci Kitap: İlmü’n-Nefs başlıklı tercümesi ile önemli bir merhale kat etmiş ve ardından 1916-17 ve 1924 yıllarında Dârulfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası’nda yayınladığı Paul Janet ve Émile Picard tercümeleri ile Dârulfünûn’da verdiği mantık dersleri için Élie Rabier’den çevirdiği 1919-22 tarihli İlm-i Mantık ders notuyla devam etmiştir.

Elimizdeki nüshaları itibariyle her ikisinin de tamamlanamadan ek-sik kaldığı sonucunu çıkardığımız Hikmet / Felsefe Dersleri bileşke-si, bir tür telif-uyarlama olmasına rağmen, Ahmed Naim’in felsefe tasavvurunu tespit ve onun felsefe kavramlarına dair çalışmalarının seyrini takip açısından dikkate değer bir yerde durmaktadır. Pozitif bilimlerin gittikçe artan gücü karşısında felsefenin hâlâ önemini ko-ruduğunu düşünen Ahmed Naim, felsefenin “ruh” ve “Allah” şeklin-de iki temel konusu olduğunu belirterek Hikmet / Felsefe Dersleri’ni, “marifetullah”a giriş olması açısından “marifetü’n-nefs”e yoğunla-şan bir kitap olarak tasarlamakta ve dönemin “çağdaş” psikoloji me-selelerini, Batılı literatüre yaptığı yoğun atıflarla ayrıntılı bir şekilde okuyucularına aktarmaktadır.

Felsefe Makaleleri’nde olduğu gibi Hikmet / Felsefe Dersleri’nin neşri de ortak bir çalışmanın ürünü olarak hayat buldu. Hikmet / Felsefe Dersleri’nin Latin harflerine aktarılmasındaki yardımlarından dolayı İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk-İslâm Düşünce Tari-hi Anabilim Dalı’ndaki mesai arkadaşlarımız Halit Çelikyön, Cema-lettin Ergün ve Adalet Aslan ile kitabın sonuna eklediğimiz kelime/kavram sözlüğünün hazırlanmasındaki yardımları sebebiyle Fatma

Felsefe Dersleri6

Karaismail’e minnettarız. Her zaman olduğu gibi Hikmet / Felsefe Dersleri’nin neşri konusunda yardımını her daim lütfeden hocamız İsmail Kara’ya, zor ibarelerin çözümü konusundaki yol göstericili-ğinden dolayı Sami Erdem, Ali Utku ve Semih Atiş’e, metinde geçen Fransızca kelime ve ibareleri hassasiyetle kontrol eden Abdurrah-man Nur’a medyûn-ı şükranız.

Gayret bizden, başarı Allah’tandır.

Cahid Şenel – M. Cüneyt Kaya

Üsküdar, Ağustos 2015

7İçindekiler

İÇİNDEKİLER

Önsöz 5

Ahmed Naim’in Felsefe Çalışmalarına Giriş: Felsefeyi Yeniden Konumlandırma Çabası Olarak Hikmet / Felsefe Dersleri M. Cüneyt Kaya 17

***

Felsefe DersleriMedhal

İlm-i Felsefenin (Hikmetin) Mevzûu ve Taksîm-i Mebâhisi 37

Felsefenin âmiyâne mânâsı 37İlm-i felsefe 38İlmin tarifi 38Tasnif-i ulûm 40 Âlem-i mânâ (le monde moral), nev‘-i beşer 43Nefsi nâtıka 45 Mebâdi-i üvel (premiers principes) ve ilel-i üvel (premières causes) 46Felsefenin iki mevzuu: İnsan ile Allah – Felsefeye nazaran bu iki mevzu beynindeki

cihet-i vahdet 48İhtar 49 Felsefenin ikinci bir taksîmi 49Felsefe-i ulûm 53

İlmü’n-Nefs

Mukaddime

Birinci Mebhas İlmü’n-Nefsin Mevzûu 55

İlmü’n-nefsin tarif ve taksîmi 55Hadisât-ı nefsiyenin evsâf-ı mümeyyizesi – İlmü’n-nefs ile ilm-i vezâifü’l-âzânın

(physiologie) farkı 56İlm-i vezâifü’l-âzâ ile ilmü’n-nefs beynindeki en büyük fark 58

Felsefe Dersleri8

İkinci Mebhasİlmü’n-Nefste Tarîk-i Tevassul 61

İlmü’n-nefste istibsâr ve istidlâl 61Tarîk-i enfüsî (méthode subjective) 62Tarîk-i âfâkî (méthode objective) 66İlmü’n-nefste tecrîb (expérimentation) 68Hesabın (calcul) ilmü’n-nefse tatbiki 70Tarîk-i mantıkî (méthode logique) 71

Üçüncü MebhasHadisât-ı Nefsiyenin Tasnifi 73

Hadisât-ı nefsiyeyi tasnife ihtiyaç var mı? 73Hadisât-ı nefsiyenin tasnifi 73Başka sınıf hadisât-ı nefsiye var mıdır? 76Hadisât-ı nefsiyenin envâını tenkîs kâbil mi? 77Kuvâ-yı selâsenin temâyüzü tecribeten de sabit oluyor mu? 79Diğer bazı farklar 80Tasnifin makbuliyetine bir delil daha 82Kuvâ beynindeki cihet-i vahdet 82

Kısm-ı EvvelA‘mâl-i Hissiye

Birinci MebhasHadisât-ı Uzviyeden Hadisât-ı Nefsiyeye İntikal *

Hadisât-ı Fiiliye * Hareket * Garîze 85Hareket ve ihsâs 85Harekât-ı kasriye (mouvements spontanés) 86Harekât-ı mün‘akise 86Hârekât-ı garîziye (mouvement instinctifs) 87Garîze (instinct) 87 Garîzenin tarifi 87 Garîze hangi ilmin mevzuuna dâhil olmalı? 87 Garîze ile ihtiyacın farkı 89 Garîze-i insaniye 89 Garîze-i hayvaniye (instict animal) 90 Garâiz-i hayvaniyenin envâı 91 Garîze-i hayvaniyenin evsâf-ı mümeyyizesi 91 Garîzenin mahiyeti 95 Garîzenin menşei hakkındaki nazariyât 96 1. İhsâs nazariyesi 96

9İçindekiler

2. İtiyad nazariyesi 96 3. Tevârüs nazariyesi 97İtiyad 99

İkinci MebhasHadisât-ı İnfialiye (phénomènes affectifs) * Lezzet ve Elem * Şehevât

(appétits) ve İnfialât (passions) 101

Hiss-i meş‘ûr (sensibilité consciente) ve hiss-i gayr-i meş‘ûr (sensibilité inconsciente) 101Hâsse-i bâtıniye (sens intime) 102İhsâsât 103 İhsâs ile intibaın farkı 103 İhsâsın mânâ-yı ıstılahîsi 104 İhsâsât-ı infialiye (affectives) ve istihdâriye (représentatives) 105 Bu iki nevi ihsâsât beynindeki nisbet-i ma‘kûse – İhsâsâtın derecât-ı

selâsesi 106 Hadisât-ı hissiyenin iki nev‘i 107Lezzet (plaisir) ve elem (douleur) 107 Bunlar tarif edilebilir mi? 107 Lezzetle elemin illetleri 109 Lezzet ile elemin hangisi asıldır? 115 Lezzet ile elemin kanunları 118 Âsâr-ı lezzet ve elemin kanunları 125 Diğer bazı kanunlar 126 Lezzâtın tasnifi ve evsâfı 126 İhsâs ile ihtisâs beynindeki farklar 129Avâtıf (inclinations) veya müyûl (tendances) 130 Avâtıfın tasnifi 132 Hassasiyetin üssü’l-esası mahabbettir 133 Tasnif-i avâtıftaki nikât-ı nazar 135 Avâtıfın birinci haysiyete, yani hayr-i mahbûbun zaman ile nisbetine göre temyîzi 135 Bir mesele 138 İhtisâs kanunları 139 İhtisâsın diğer bazı kanunları 140 Avâtıfın ikinci haysiyete yani müteallaklarının mahiyetine göre

temyîzi 141 Şehevâtın tasnifi 142 Ehvânın tasnifi 144 Teattuf 148 Avâtıfın üçüncü haysiyete yani hayr-ı mahbûbun gaye veya husûl-i

lezzete vesile olduğuna göre temyîzi 152

Felsefe Dersleri10

Avâtıfı âtıfet-i vâhideye ircâ 155İhtirasât (passions) 157 Âtıfet ile ihtirasın farkları 158 İhtirasın illetleri 159 Tasnif-i ihtirasât 161Kuvve-i hissiyenin ehemmiyeti 162

Üçüncü MebhasHadisât-ı İhsâsiye * İhsâsât 165

İhsâsât-ı uzviye (sensations organiques) veyahut dâhiliye (sensations internes) 166İhsâsât-ı hâriciye (sensations externes) 166Âzâ-yı meşâir (havâs) (organes des sens) 166Havâss-ı hams yahut meşâir-i hamse (les cinq sens) 167İhsâsın şurût-ı mekanikiyesi 167 Şâmme ve zâika 168 İhsâs-ı meşmûmâtın şart-ı mekanikîsi 168 İhsâs-ı mezûkâtın şart-ı mekanikîsi 168 İhsâsât-ı şemmiye (sensation de l’odarat) 168 İhsâsât-ı zevkiye (sensation du goût) 170 Sâmia (l’ouïe) – İhsâs-ı mesmûâtın şerâit-i mekanikîsi 170 İhsâsât-ı sem‘iye (sensation de l’ouïe) 171 Bâsıra (la vision) – İhsâs-ı mubsarâtın şart-ı mekanikîsi 172 İhsâsât-ı basariye (sensation de la vue) 172 Ziyâ 172 Şiddet (intensé) 173 Müddet (durée) 173 Elvân 173 Lâmise (le tact) – İhsâs-ı melmûsâtın şart-ı mekanikîsi 174 İhsâsât-ı lemsiye (sensation du tact) 175 Mübâşereten vâki olan ihsâsât-ı istihdâriyeyi tayin ne dereceye kadar

mümkündür? 175 İhsâs-ı hayyiz (sensation d’étendeue) 179 Netice 180 İhsâsât-ı enfüsiye (sensations subjectives) 180 Bizim beş nev‘den fazla ihsâsâtımız var mıdır? 180 İhsâsât-ı hayeviye 181 İhsâsât-ı adaliye 182 İhtisâs-ı cehd (sentiment de l’effort) – Bu ihtisâsâtın tahlili 183 İhsâs-ı muâvika 185 İhsâs-ı hareket 186

11İçindekiler

İhsâsât vâhide ircâ olunabilir mi? 187 1. Ulûm-ı tabiiyeden (sciences physiques) müstenbat edille 189 2. Tahlil-i nefsîden müstenbat edille: Te’lîfât-ı nefsiye –

İki kanun 189 Temsil (analogie) 191 3. Teyid-i müddeâ 192 Hülâsa 193 Son delilin intikâdı 193

Ulûmdan müsteâr edillenin intikâdı 194 Kuvâ-yı hikemiyenin (forces physiques) vâhide ircâı hakkındaki vehim (illusion) 194

Bu keşf-i ilmînin mânâ-yı sahîhi 195 Bu keşiften istihâc olunan neticenin boşluğu 197 Telîf-i kimyevîden (synthése chimique) mütevellid

vehimler 198 Bundan istihrâc olunan netâyicin boşluğu 201 Delâil-i nefsiyeyi intikâd: Şuura göre basit olan hâlâtın

terekkübü davası 201 Mürekkibât ile mürekkebât arasındaki teğâyür-i cinsî

(hétérogénéité) davasının butlânı 203 Hülâsa 204 Nazariyedeki tenâkuz-i zâtî (contradiction intrinsèque) 205 Netice 206İhsâsâtın sürati (vitesse des sensation) 206İhsâsâtın şiddeti (intensité des sensations) 206İhsâsâtın kanunları 207 Birinci kanun 207 Emsile 207 İkinci kanun 207 Üçüncü kanun 208 Dördüncü kanun 208

Dördüncü MebhasHayal ve Hiss-i Müşterek * Tedâî-i Havâtır Kanunu 211

Havâss-i hams-i bâtına 211Hayal (mémoire) ve hiss-i müşterek (imagination) 218Meşâir-i muhtelifeye ait tahayyülât (imagination) 219Tahayyülün (imagination) suver-i (formes) muhtelifesi 223Tedâî-i havâtır (association des idées) 224 Tedâî-i havâtır nedir? 224

Felsefe Dersleri12

Tedâî-i havâtırın illeti 225 Tedâî-i havâtır kanunları 226 İskoçyalıların tedâî-i havâtır nazariyesi 226 Nazariyenin (théorie) intikâdı (critique) 228 Alexander Bain’a göre tedâî bi’t-teşâbüh 230 Hülâsa hiçbir nispet hiçbir mânâca hiçbir tedâîye illet olamaz 232 Acaba bu nispetler mebâdi-i akliye (principes rationnels)

değil midir? 232 Cevap 233 Hülâsa 234Tedâî-i havâtırın doğru nazariyesi 234Bu üç kanun bir kanuna ircâ edilemez mi? 238Tekârün-i sâbık bir itiyad eseri bırakıyor 239İtiyad tedâî-i havâtırın illetidir 240Tedâî-i havâtırın kavânîn-i sâneviyesi (lois secondaires) bu nazariyeyi müeyyiddir 240İtiraz 242Cevap 243İtiyadât-ı nefsiye ve uzviye 243İzah-ı fizyoloji 244Hülâsa 244Telâzüm-i aklî (liaison logique) tedâî-i mekanikîyi müstelzimdir 245 Kuvve-i zihniye tedâînin bahşettiği mevâd üzerine icra-yı amel eder 248Netice 249Tedâî-i havâtır ile a‘mâl-i zihniye 249Tetimme-i mebhas: Tenâzu-i ihsâsât 250

Beşinci MebhasNevm (sommeil) * Rüya (rêve) * Cünûn (folie) * Zihn-i Hayvanât (intel-

ligence des arimaux) 253

Nevm (sommeil) 253 Nevmin tarifi 253 Nevm-i tabiî (sommeil physiologique) 253 Nevm-i nefsî (sommeil psychologique) 254 Bütün vezâif-i nefsiyenin ihtimal-i taattulü (suspension) 254 Bütün vezâif-i nefsiyenin ihtimal-i failiyeti 255 Tenbih 256 Kavânîn-i rüya 257 Fıkdân-ı idrak (absence de perception) 258 Rüyaların tasnifi 259

13İçindekiler

Seyr fi’l-menâmın âdi rüyadan farkı 260 İntibaât-ı mahsûseyi ıstıfâ (sélection des impressions sensibles) 261 Seyr fi’l-menâmın iki nev‘i 261Cünûn (folie) 263 Cünûnun tarifi ve suver-i mütenevviası 263 Cünûn ile rüyanın farkı 264Birsâm (hallucination) 266 Tarifi ve vehimden farkı 266 İhtar 267Zihn-i hayvanî (intelligence animale) 268 Hayvan ile nâim ve mecnûn arasındaki mukayese 268 İki zıt fikir 269 Hayvandaki hayat-ı nefsiyenin delâili 270 Hayvandaki tabiat-ı nefsiyenin (nature psychologique) tayini 272 Netâic-i umumiye 272 A‘mâl-i hissiye 273 Garîze-i hayvaniye nefsîdir 273 Garîze-i fıtrî bir tedâî-i suver-i hayaliyedir (association innée

d’images) 274Fiil-i garîzînin tereccühü (détermination) mutlak (absolue) değildir 274

Garîzenin keyfiyet-i tevezzüu (répartition) 275 Hayvanda a‘mâl-i zihniyede bulunmak kabiliyeti var mıdır? 276 İradesi var mıdır? 277 Hülâsa 277

A‘mâl-i Zihniye (opérations intellectuelles) yahut Kuvâ (facultés)

Temhîd 281

Kısm-ı SânîMüdrike

Birinci MebhasMeşâir ile Müdrike * Tahdîk * Tefekkür * Mukayese 285

Meşâir (sens) ile müdrike (entendement) 285Tedâî-i havâtır ile müdrike 287Zihnin vezâifi (fonctions) 287Zihnin anâsırı (eléments) 290A‘mâl-i hissiye ve zihniye kanunları – İki mebde-i aklî (principes rationnels) 291

Felsefe Dersleri14

Tahdîk (attention) 291Bir itiraz 294 Def‘-i itiraz 294Tahdîkin envâı 295Kavânîn-i tahdîk 297Tahdîkteki kudret (puissance) 297Bazı mesâil (Problèmes) 298İdrak-i niseb (perception des rapports) ve mukayese (comparaison) 299Mesele 299Mukayeseden istinbât olunan mefhumât (notions) 302

İktisâb-ı Marifet (İlim)

1İkinci Mebhas

Şuur (conscience) ve Eniyet (moi) 305

Şuur ve vicdan kelimesi 305Şuurun tarifi 307Şuurun havâssı (propriétés) 308Bir itiraz 309Cevap 3101. Eşya-yı hâriciye hakkında şuurumuz var mı? 3102. Kendi cesedimiz hakkında şuurumuz var mı? 3113. Mutlak hakkında yahut Zât-ı Bârî hakkında şuurumuz var mı? 312Şuurun iki tavrı 313Şuur (conscience) ile adem-i şuurun (inconscience) derecâtı 313Mesele 319Şuurun bahşettiği malumât (données) 320Hadisât-ı bâtıniye tasavvurâtı (notions) 320Şuur-ı faaliyet 320Eniyet tasavvuru (l’idée du moi) 324Şuur-ı muzâaf (double conscience), taayyün-i muzâaf (double personnalité) 325

İktisâb-ı Marifet (İlim)

2Üçüncü Mebhas

İdrak-i Hâriç (Perception extérieure) 329

İhsâs (sensation) ile idrak (perception) 329İdrakteki âfâkiyet (objectivité) 330

15İçindekiler

İhsâs ile idrak ma‘kûsen mütenasip midir? 330Âzâ-yı meşâirin taharrükü (mobilité) 330İdrak nazariyâtı 332İdrakin tahlili (analyse) 334Anâsır-ı idrak 335İdrakât-ı mahsusa (perceptions spéciales) 336Bir mesele 340İdrak-i hayyiz 340Molyneux meselesi 342Cheselden meselesi 343Hâsse-i adaliye 345İdrakin keyfiyet-i husûlü 346İdrakât-ı evveliye (perceptions primitives) ve idrakât-ı meksûbe (perceptions acquises) 348İdrakât-ı basîta (perception simples) ve idrakât-ı mürekkebe (perception complexes) 351Evsâf-ı üvel (qualités premières) ve evsâf-ı sâneviye (qualités secondaires) 351Beden-i hâssımızı idrak 352İhsâsâtın mevzian tahassusu (localisation) 352Ağlât-ı idrak (erreurs) 355İdrak-i hâricin kıymeti 358İdrak ile hezeyan 359

Hıfz-ı Marifet (İlim)

1Dördüncü Mebhas

Hayal ve Hafıza (mémoire) 361

Hayalin tarifi ve hizmeti (ròle) 363

***

Ek 1: Dârulfünûn-ı Osmanî 1329 Senesine Mahsus Birinci Sınıf Felsefe İmtihan Sualleri 367Ek 2: Hikmet Dersleri ve Felsefe Dersleri’nin Mukayeseli İçindekiler Tablosu 371Ek 3 Mebâdi-i Felsefeden Birinci Kitap: İlmü’n-Nefs’in İçindekiler Tablosu 383Ek 4: Hikmet / Felsefe Dersleri’nde Geçen Fransızca Kelimeler/Kavramlar ve Türkçe Karşılıkları 397

Özel Adlar Dizini 433