Grzegorz SzpilaKrak w

Angielsko_polskie słowniki frazeologiczneprzełomu wiek w

W niniejsą1m artykule pragnę się zając problemami angielsko-polskiej frazeografii (czylisłownikarstwa frazeologicznego) rępręzentowanej przez słowniki wydane w Polscepod koniec XX i na początku obecnego wieku. Moim celem nadrzędqłn nie jestszczeg łowe recenzowarrie poszczeg Ęch słownik w, alę om wienie ujawniającychsię w nich problem w frazeograficznych. opr cz opisu stanu frazeografii angielsko-polskiej, szkicowego z ocąlwisqlch powod w, artykuł majeszcze inny cel: pragnę wzrłiązku zzasygna|izowanymi kwestiami pokusić się o sugestie pewnych rozwiązarifrazeograftcznych. Zaznaczam jednak, ze moje propozycje będą ograniczoneopisywarryn materiałem, aczkolwięk liczbaporuszonychkwestii nie jestmała. Pragnęr wnięż podkreślić, iż poszczegolne uchybienia stanowiące podstawę moich ocenkrytycznych i uwag natury og lnej nie charakteryzująkażdej z omawianychprzezemniepozycji.

Koniec ubiegłego i początek obecnego więku obfitowab w r żnego typuopracowania zasobu frazeologicnego obuję4rk w, totęż z łatwościąudało mi się dlapobzeb tej charakterystyki zebrac dziewięć zbior w idiom w i to zalędwie z ostatnichpięciulat(1997-2001). Wniniejszej analiziepomijam zkolei słowniki, wkt rychobokfrazeologizrrr w angielskiclr i polskich wysĘująr wnież frazeologizny innychjęzyk w.

Kolejnoś język w w przydawce określającej frazeografię w tytule artykufunie jest przypadkowa. W większości słownik w to frazęologia angielska stanowiprzedmiot opisu, a w dw ch jest nim frazeologia polska. Nie będzie dziwic nas tęnwyb r' jeśli weźmiemy pod uwagę rueczywistego odbiorcę frazeoleksykon w, cą'lirodzimego uąltkownika polszczynty, posfugującego się językiem angielskim jakoobcym. Z drugiej strony, pozycje polsko-angielskie są dlatego ważne, iż podkreślająobustronnę i r wnorzędne relacje między językami oraz, z praktyczrrego punktuwidzerua, gdyżułatrviają arrglojęą'cmym, choc nie tylko, obcokaj owcom przyswajaniepolskich frazeologizrn w.

Prezentując angielsko-polskie słowniki frazeologicnrc nalen1 odnieść siępr4.najrnniej do trzęch następujących kwestii:

. klasyfikacjijednosteksłownikowych,o ilościmateriafujęzykowego,. sposobujegoprezentacji.

Ję:vk trzeciego tysiąclecia II, tom 2'. Polszcz1lzna o jęz1lki obce: przeklad i dydaktvka, red. Wady-slaw Chlopicki, seria Język a komunikacja 4' Krak w, Wydawnictlvo Tertium, 2002

Crrzegorz Szplla, An gi e l sko-pol.ski e słow ni ki...

lakie kryteria opisu słownik w wypływają z podstaw teorętycznych kazeologii.Zewzględu na wagę strony prakb'czrrej wykładu, postaram się teorię ogranicąyc do rnini-mun

Nie spos b ,7iezaaząc od przedstawienia oczekiwan, z jakimi czytelnik sięgapo słownik idiom w. oczękiwania rodzą się już dosłownie na pierwszy rzut oka, tzn.przy zetknięciu się z okładką leksykonu. osiem słowrrik w w swoin ĘĄule zawieratermin,,idiom'' (dwa zawieraj ąjeszczebard ej og lne terminy ,,zwrot'', ,,wyrazenie'').Jakkolwiek tennin ten ma chyba najdhrzszątradycję w nomenklattrrze frazeologicmej,uzywany jest-nalezałoby stwierdzić - bardzo nieprecyzy1nie'W najnows4.'rn ujęciupolskiej kazeoloEiprzyjmujesię, zgrubszarzeczujmując,podziałsernantyca7yna:

o idiomy, czyli semantycmie nieregularne zrviąki frazeologiczre;c frazemY' czryli sernantycznie przejrryste połączenia wyrazowę (Lewicki,

Pajdzi ską200t).

Zar wno idiomy, jak i frazemy sąpołączeniami co najmniej dw ch w1raz w. Wymznieodrl"jęlone zostaĘ więc swobodne, choc ręgulame połączenia wyrazowe (zr,vane czasemz angielska,,kolokacjami'' _ ,'co1locations'') od połączeir Semantycmie nieregularnych.Zbi rjednych i drugich to związki l}azeologicme języka. W anglosaskiej frazeologii(Moon, 1998) często występują obok siebie tenniny ,,idiom'' (,,idiom'') i ,,kaza"(,'phrase''), oba rozumiane jako idiomaryczne polączenie wyraz w o holistycznymalaczenit1 reprezentowane przez kolokacje' ,,cąlste'' idiomy, por wnania idiomatyczne,pr4'słowia, formuĘ ię. Dodatkowo w anglosaskiej tradycji do frazeologianow zaIjczasię tzw. czasowniki frazowę (,,phrasal verbs''), nie występujące oczywiście wp olszczy źnie, j ak też złożenta czy ob c e zapozyczeni a (Mo on, l 99 8 ).

Jeśli przyjrniemy, że słowniki idiom w zawierająjedynie stałe idiornatycznepołączeniawyrazowe o clraraktęrzę kazy'zwrotuczy wyrażenia (Lewicki, Pajdzrriska'200I),zdziwiąnas bardzo następtrjące przykłady tzw. idiom w; crowd, regal, rehash,sissylcissy,(PSIA9II,Ż7I,67l3I1),chicken,doctor(IAS24,33),dig(IAWPZ60),folks(NAPSIZ 54), calli pojedyncze leksemy. omawianę słowniki zawierają dużą liczbęczasownik w frazowych o maczeniu nieregularnym, np. cook up (IAS 25), muck inwith (SIA 302), oruz czasownik w zprzyimkami (ang. ,,prepositional verbs"),np. askJbacoverfor,objectto,partwith(IAWPZ13,54,166,177),kt rychznaczeniejestjaknajbardziej przejrryste Semantycznię. Wśr d omawianych słownik w w szęrokimtraktowaniu pojęcia ',idiom'' przoduje słownik ldiom1, angielskie w praktycznycl'lzastosowaniacł, w kt rym gros jednostek to czasowniki frazowe i przyimkowe, np.care abotlt,carły on,freak out, hand in, knock clff, la1l off pull up (40' 8l' 99,I37,141,l90). Słowniki nie stronią tez od prąvsł w, np. Prevention is better than ct're, Man

l Ronviązanie skr t w znajduje się rv bibliografii obokdo stron rv cytowanych slorvnikach.

pelnych nazrv slownik r.v. Liczby odnoszą się

Ięzyk a komunikacja 4

proposes, God disposes, Practice makes perfect, You can't mąke a silk purse out oJ'a

sowś ear(PSIA94,I49,238,316); pojawiająsię oner wnieżw TemaĘcznym słou'niku

idiomcjv,, :v,rot w iwyrażeil,obok aforyznow, sentencji. Wprawdzie w tym wypadku

sankcjonuje ich obecność podĘtuł słownika (,,Z dodatkiem przysł w i sentencji''), ale

dlaczego nie aforyzrn w, jeśli takowę tam się znalazĘ? Szeroko pojęta łączliwośćwyrźVowa pozwa]a autorom zawfzęcw ich słownikach takie wyraze a, jaknp. As I see

it, I słrould say (TSIZW 310, 31I), may I help you?, no wa.v!, what for?, what y'?

(NA P S IZ sO, l 14' 1 1 5), kt re w pewnych ujęciach frazeologii naąrwa się frazeologiznarnikomunikacyjn1łni (Burger, 1998: 3 ). Duzą grupę opisywanych jednostek tworząkolokacje, np. drippingwet (NAPSIZ 115), hold a meeting, put on weight (L WPZ 41,

1 1 6, 19 1 ), a bounced check (IAS 24). Włączenie ich do zbioru idiom w prowadzi do

sytuacji' w kt rych idiom opisywanyjest wyłącziie jako regularne połączenie wylraz w.

Tak się Stało w przypadku &azy czasownikowej have a close shave' kt ra została

oddanajako'dokładnie się golić' (TSIZW39),naczeniemnesztąbardzorzadko obęcnię

przezntąrealizowaĄ/m. A przecież to połączenie wyrtvowę lna znaczęnie idiomarycme'byc o włos od śmierci, uniknąć niebezpieczenstwa'.

W związku z Ętn zamieszanięm w doborzę jednostek opisywanyclr wleksykonach idiom w należałoby posfulować albo zawężenie matenafu jedynie do

idiom w właściwych, albo tez uŻywanie w odniesieniu do podobnych publikacjiokręślenia słowniki frazęologiczre (ak w prą'padku SFPA), w kt rych zrrajdowaĘby

się obok idiom w takżę szęroko rozumianę połączenia w}.razowe r żnego typu, zwykluczeniem naturalnie lęksęm w' kt re nie mogą być klasyfikowane jako frazeo-

logizrrry z uwagi na nadrzędne kryterium doboru' czyli połączenie co najmnięj dw chwyraz w. Słowniki powinny mie na celu r wnież ksztahowanie u uzytkownik wwłaściwego pojęcia, crym jęst, a cz}'łn nie jest idiorn, sentencja, prąysłowię, cry zwyL<la

kolokacja _ a więc pośrednie rozwijanie świadomości językowej rodzirnych uzyt-

kownikow' jak i uczących się jęą'ka obcego.Nie mniej istobrąkwestiąw doborze jednostek jest ich liczba. Problem liczby

jednostek dobieranych w procesie kornpilacji słownik w wiąze się z jednej Strony zkwestiątypologicmą o czambyła jużmowa wczęśniej, z drugiej strony z określeniem,

kt re idiomy są reprezęntatywnę dla danego sęryka.Ustalęnie liczĘ jednostek wdan1łn słowniku nie jestrzecząłatwą mozrrapr bowa zamieści wszystkie jednostkijęzrykowe w danej kategorii, albo tez na r zre sposoby przeprowadzic selekcję materiału'

Pierwszy spos b jest możliwy Ęzlko teoretycznie' tm. zavłsze pojawi się py'tarrie o

granicę między jednostkami, kt re powinny znaleźć się w słowniku, a tymi' kt rychbyc tam niepowinno - chociażby pytarrie podyktowaneprzezkryterium odmianjęzryka

angielskiego, fonn archaiczrrych, lęksem w wychodzącychzuĘcia, czy samą objętość

leksykonu itd. W prakryce więc tw rcy słownik w zawszę stoją przed problemem

doboru liczbowegojednostek. Napewno waznymkryteriurnjestprzęznaczęnię słownika,

351

Grzegorz Szpila, Angie lsko-polskie slow ni ki. -

., więc w pierwszym rzędzie odbiorca i jego oczekiwania. Wspołczesny ulytkownikleksykon w z pewnościąchciałby zapomac się z warstwą fiazeologii aktywnie uą4wanejna co dzieri. Chodzi tu o minirnum frazeologicme danego języka. Tęn zbi r jednostekpowinienwpierwsąrmrzędziebyc opisywarry przez słowniki zar wno jednojęryczne,jak i dwu- czy wielojęzyczre. osiągnięciu tego celu rnogą przysłuĘć się słownikimonolingwalno obecnę na rynku,np. Collins Cobuild Dictionary oJ'Idioms (1995) czySIov,nikfrązeologiczny wsp łc:esnej polszcxyzny (200l)' kt re są skornpilowanewedług kryterium frekwencyjności i jakości' złożonę z por wnywalnej liczbynajpopulamiejszych frazeologizn w.

Dwa słowrriki niewątpliwie przodują w liczbie zamieszczanych jednostek:

Podręc:ny slov,nik ictiom v, ang,iel.skich oraz Tematyc:łty slownik idiomrjv,, :v,rot v,

i uyra:en. R wnocześnie oba nakhrjąmateriał dośc nięfrasobliwie, Ąestrując zar wnopojedyncze słowa, jak i przysłowia i sentencje. objętość tych dw ch pozycji w dużejmlerze zawężajednak liczbę potencjalnych uzytkownik w do garstki specjalist w zewzględu na:

o po pierwsze, olbrzymią liczbę opisyrvanych haseł;. po drugie, ich rożnorodność (prawie jak w słownikach og lnych);. po trzęcie, zr żticowaną częstotliwośc ich uą'cia (od bardzo rzadkich do

bardzo populamych, np. LentenJŻlce 'markotna t:warz' , TSIWZ7I; ąlive ąndkic kin g' pełen energii', TSIWZ 3 I).

Zunieszczanie w słownikrr idiom w prawie wszystkiego, co w jakiejś lnierze jestniekonwencjonalne, niestandardowę (PSII)-od slangu do cytat w zKeatsa- sprawia,iż staje się on swoistym miszmaszęm leksykograficznym, z kt rego korąlstac możejedynie wytrawny specjalista, umiejący dobrzę odr zniać wartość stylistycznąpojedynczych leksem w, kolokacji, czasownik w frazowych, idiornow, zwrot wprzysłowiowych' przysł w, sentencji, skrzydlaryclr sł w iĘ. Cą4n więc słownik idiom wr zri się od słownika tradycyjnego, w kt rym tez łatwo zrtalęźć słownictwo slangowe,tabu, wyrażenia idiomatycme? I czymr żnią się w takim wypadku słowniki idiorn wod tzw. słownik w wulgaryzn w, slangu ię.? W jaki spos b rnożna odr mić angielsko-polskie słowniki frazeologiczne od angielskich cry polskich monolingwalnyclrsłownik w idiorn w cą1 frazeologicntych? W tym kontekście omawiane przeze mniesłowniki wydają się niekornpaĘbilne z idiomatycmymi słownikami jednojęzyczryni.Czy zatemm wimy fu o dw ch systemach, r żryclr w swej naturze lub zdefiniowanychprzez zastosowanię odmięnnyclr aparat w pojęciowych, czy teżnamy do czynienia zjednym systemem, ale z roźmymi typami słownik w, tworzonymi w zależności odzapatrywari autor w na strukturę tęgo Systęmu? JęśIi słownik ma by zwykŁymmatęriałęm ęncyklopedycmym, to postulowałĘmwłączenie wsąystkiego do og lnychsłownik w dwrr- lub wielojęzycmych; jeśli mająby słownikami specjalistycmymi, to,

Język a komunikacja 4 353

na co wskazuje iclr nazwą powinny one zawięrać słownictrvo wyselekcjonowane według

wyraźlie Spręcyzowanęgo kluczatypologicznego i,cozatymidzie, terminologia7rlęgo

oiaz słownictwo odpowiadające rzeczywistości leksykalnej, tu frazeologicznej, co nie

jest przecież niemozliwe, clrociź nie pozbawionę tnrdności.

Przechodząc do zagadnierl sposobu prezentacji matęriafu najpierw odniosę

się do kwestii układu hasęł w słowniku. W wybranych słownikach, opr czsłownika

tematycznego, dominują dwa alfabetyczne systęmy prezentacji haseł:

. wedfug wybranych sł w-elemęnt w omawianych jędnostęk, kt re stanowią

gniazda leksyka|ne(IAS, SlA, PSIA, SFPA'NSIAP, NPASIĄ,. według samychjednostek(IPA, IAWPĄ,

a tylko jeden stosuje oba systemy (NSIAP).Jeśli chodzi o pierwszy spos b, jednostki

wewnątrz gniazdułożonę sąalbo alfabetycmie (NAPSIZ,NSIAP,slA),albo jakkolwiek

(PSIA, SFAP), albo też gniazdo zawieraĘlko jednąjednostkę(IAS,IPA'IAWPĄ.Nie

wchodząc w szczeg Ę wyższości jednego Systemu nad drugim' stwierdzić moana,żę

każdy spos b okże się w praktyce właściwy, o ile zasady prezentacji sąwyczerpująco

wyjaśnione we wstępie. Nalezry w tym miejscu podkreślic wagę indeks w jednostek,

ktore ułatwiająkorzystanie zę słownik w. Takimi indeksarni dysponują zaledwie trąlsłowniki (I Pi, N A P SIZ'1I,S;, j ederr posiada indeks leksem w (1Pl ; lekserny wyłącmie

angielskie), a dwa pozostałe alfabetycmy wykaz wsąystkich idiorn w (NAPSIZ:tylko

hasła polskie,1lS; tylko hasła angielskie)'odmienny systęm stosuje natural nie Tbmatyczny slownik. Aby zaprezentować

Panstwu problemy leksykograficzne tej publikacji (rezygnując ze wspomnianej

wcześniej zasady unikania indywidualnych recenzji z uwagi na szczeg lny charakter

tej pozrycji)' posfużę się jedynie wybranymi przykładami.

. Po pierw sze, d|aczegojednąz podgrup nadrzędnej kategorii,,Człowiek i jego

ciało''' jest pijarstwo, śmiech' pł acź'| Czy pljailstwo należy bardziej do kategorii

,,Człowiek-ciało'' czy innej nazwanej,'Człowiek-umysł''?;Po drugie, mieszane uczucia wzbudza zasada formułowarria hasęł nadrzę-

dnyclr' np. ,,Zmęczettie,odpoczynek, dech, oddech'' lub ,'Ernocje rozmaite isilnę''? Nazwy podgrup nosząr wnież zrarniona daleko poswriętej redrrn-

dancji, np. ,,odzież,stroj, ubieranie się, części garderoby'';

Po trzecie, podgrupy w słowniku ułożone sąnielogicmie: najpierw umieranie,

apotem stan krytycmy. Najpierw grupa,,Szczupła, chudy, zrzucenie wagi'',

potern ,,Wygląd og lny''. Czy hasło ,,Człowiek-ciało'' kojarzry się nam w

pi erw szej kol ej n o ś ci z ciaĄą a p otelr. z &|ł ar zą? Poza tym, czy us4i należą do

twarzy?',

Grzegorz Szp|la, Angie lsko-pols ki e słoyv lti k i..

Po czwartc, cz1 wzg rka Wenery poszttkiwać będziemy w słownikrr pod lrasłęrn

,,Cl,Ęa,ron d"2;

I wreszcie' azy polrawka::ająca powinna się ntalęźc obok chlotlni i tacy wpolu konceptrralnym,,Człowiek _ ciało''?;Czy właściwę Semantycznie jest urnieszczanię obok siebie wyraze heav.v-h a n d ed (' niezgrabny' ) or az l eJł - h a n d ed (' leworęczny' )?

Takie pr4ykłady można mnoĘc. olbrzymia liczbajednostek r żnego typu,ułożonych w duzej mierze w spos b przypadkowy, śmieszny, nielogiczrry tworrypozycję-łamigł wkę' bo kto będzie szukał rylca (engraving needle) w lraśle,,Malarstwo'', asłowaod,szclurzyc(clearofrals)akuratpodhasłem,,Więś,rolnictwo''?Słownik tego typu powinien cechować się logicmąklasyfikacjądomenkonceptualnych,przejrzystą strukturą nazw grup i podgrup, i koniecznie indęksern wszystkiclropisywanych haseł, bez kt rych uą1tkownik gubi się w labiryncie idiosynkratycmychskojarzeri autora słownika, co wystawia na pr bę ogniowąprzydatrrość takiej pozycjijako słownika tematycmego i slownika idiornow.

Powracając do og lnego temafu, stwierdzam, że najwilniejsząwszak kwestiąjest, w rnoim przekonaniu, dobranię dla haseł wyjściowych odpowiędnik w w drugimję"ykll. Idealnym rozwięaniem w przrypadkrr słownik w frazeologicznych byłobydopasowanie do stnrktur wyjściowych frazeolog1cznych odpowiednikow wjęąykudocelowym. Częściowa nieprzystawalność frazeologicanego systemu języka arrgiel-skiego do polskiego sprawia, ze dobieranie polskich lub angielskich odpowiednik wnie jest sprawąłat'wą i w wielu pr4lpadkach należałoby m wic o skali frazęologicznejekwiwalencji. Stoję na stanowisku, iz tłum alzenię frazeologizn w powinno za wszęlkacenąutrzymac przrynajmniej jednąz cech frazeologiznu. Jeśli brak jest ekwiwalent wfrazeologicznych, posłuzyć się można precyzyjnym opisem znaczenia. W pr4'padkuomarvianych słownik wnapoĘkarny naniefrazeologiczrre tfumaczeniaidiom w, kt remają frazeologiczre odpowiedniki. Na przykład, carry coals to Newcąstle (w PSIA'robić coś niepotrzebnego'' 71) to po prostu wo:ić dr:ewo do la^stt;' A stitch in timesaves nine(w PS1l 'niewielkapracawykonananaĘlclmiastrnoże oszczędzic sporychwysiłk w p źniej', 340) to polskie Zas:yj cl:illrkę p ki mała, a tie the knot (w IAS'pobra się', 78) to:więac sięv,ę:lem malzeilskim.

o ile w powyzszych pr4lkładaclr brak polskirn odpowiednikom jedynienaturalnej cechy idiomatyczności lub cechy kolokacji prry zachowanitt znaczen, to owiele bardziej niewłaściwejest podawanie błędnych ekwiwalent w. Na przrykład' llethedusttonie'zwalićsięnaziemię(IAWPZ27),1ecz'kopnąćwkalendarz, crywolfto'podnosic fałszywy alann', a nie 'wywoł}rvac wilkaz lasu' (IAWPZ 55). Niekt re błędymogą być wynikiem zjawiska fałszywychprzy jaci ł wę frazeologii, jak rna to miej sce wprzypadkuwyrazeniastew in one'.s juice, czyli 'poczuć konsekwencje swojego działania

Język a komunikacja 4 355

na własnej sk rzę, dostac za swoje' a nie 'smaąrc się we własnym Sosie', jak podaje

PSrA(119).Niekt re objaśnienia maczeri mogą okazać się niepełne, jak np. w przypadku

wyrtżenia on the rocks,ktoręw NAPSIZ (96) tŁumaczone jest jako 'z lodem'. Wamąinformacją dla ułtkownika, rwłaszcza tego niedoświadczonego, jest to, żę zwrotutego uzywa się tylko w odniesieniu do napoj w alkoholowych' Czasami wyrużeniafrazeologicane mogąmiec więl'ęzrlaczeni słowniki powinny tę polisemię rejestrowao, a

tak nie jest w przypadku właśnie idiomu on the rocl<s omawianego w NAPSIZ,kt ryznaczy r wnież 'w kryq'cznej sytuacji, w rozpadzie' . Zwrot get under oneb skin 1estr wnież polisemiczny' pozaznaczęnięmtożsamym z polskim 'za\eźćlzajśćkomuś za

sk rę', znacą, jeszszety|e co 'przem wic do kogoś' wywrzec wrżenię, zainteręsowac'

oraz'zroanmiec dogłębnie ,poznac' ,czego nie odnotowująIl PWZ(89) oruzNAPSIZ( 10 l), rejestrujące ten angielski idiom. Innym przykładem niepehrego opisujest hasło

be on one'łł last legsw NAPSIZ(74).Idiorn tenrnożebyćużry$ zarownow odniesieniudoludzi,jakiprzedmiot wmartwych(np.masą6).Zasugerowarrywsłownikupolskiodpowiednik 'nię czuc n g, leciec/padać znog' używany jest jedynie w odniesieniudo człowieka. Uzupełnienie opisu zlaczenia ('ktoś/coś ledwo/ledwie zipie') i prrykład

Szęrszego zastosowania zapobiegĘby wystąpieniu tej nieścisłości.W słownikach nie powinno się zapominac o thtmaczeniu z uwzględnienięm

właściwej struktury idiornu wyjściowego. Błędna struktura thrmaczenia doprowadzićmozę do niepoprawnego uzycia idiomu w strukturze jęryka docelowego, co wkonsekwencji wywoła może nieporozumienia na poziomie semantycznym. Ilustracjątego błędujestidiomge/s ''s goat-idiomrnonotranzytywny, kt ry maczy'zirytowaćkogoś' doprowadzic kogoś do szału, gra komuś na nerwach'. W lls (54) pojawia się

tłumaczenię w postaci 'dostawać Szafu', co może sugerować możliwośc tworzenia np.

konstrŃcji *I got mv|goal, kt ra jest niepoprawna w jęą'ku arrgielskim. Problem

właściwej strrrktury kano iczrrej może pojawić się juz w prezentacji oryginalnego idiomuangielskiego, np. idiomr take umbrage cytowany jest niepoprawnie jako *take an

umhragew TSIZW(69).Rzeczą nić rnniej wazną w oddawaniu nlaczen jedrlostek frazeologicznych

jestpoprawnośc ekwiwalęnt w, jak i przykład w ichzastosowaniawjęzyku docelowym.Polszczyna Idiom w angielskich w praktycznych zastosowaniach jestniechlubnym

przykładem tego, jak nieporadny język tłumaczen wpływa na rozumienie idiom wangielskich. Czy zdaria ,'Ten ogromny i kosŻowny dom jest kamieniem mĘ skim najego szyi'' (l60) nie nalezałoby poprawić? Cry zdanla,,Myślę, że lepiej p jdę do domu

i naprawię swoje układy'' (l59) oraz,,Samoch dwpadłwpoślizgnalodzieiwywinąłorla'' (240)sąpr4'kładamipoprawnej polszcryza'ty? Wyr znione wzdaniachwyra:żeniasą tfumaczeniami angielskich idiom w, odpowiednio'. a millstone ąbout oneś neck'być komuś kamienięm u szyi', mend oneś fences 'polrepszy stosunki', turn turtle

r

ll

I

Csrzegorz Szptla, Angi e ls ko-po lski e s loyv ni k i...

-;roziołkowac, dachowac'. o ile polski czytelnik może ocenić wady tyclr i podobnychthlmacze , o tyle dla rodzimych uĘtkownik w języka angielskiego, w przypadkutłumaczen na język polski' subtelności frazeologicznę mogą nie być oczywiste, apokracmość tych konstrukcji mogą oni unac zaidiomatycmą cechę polszcą'zny.

Bardzo poźrytęcznym ęlęm ntem słownik w jest ilustracja omawianychjednostek pr4rkładami, kt re nie tylko prezentująmaczenia w kontekście, ale r wnieżukazują cechy syntaktyczn e i łączliwo śc leksykalną omawianyclr wyrazeri. Większo śomawiarrych słownikow cąyni ukłon w stronę czytelnika' starając się ilustrowaćznaczeniajednostek w większym kontekście.Trzy słowniki (IPA,IAWPZ,II.9) podajązdanta w języku angielskim orazichtfumaczenia na język polski. Słou,nik icliom wałlgielskicllzawieratylkozdaniawjęą'kuangielskim, aSlou,nikfrązeologic:ł'typolsko-angielski zawiera proste ftazy i zdaniawraz z ich tłumaczeniami. Wszystkie słowniki,wyjąwszy jeden(IAłVPĄ, zawierająodpowiedniki słownikowe jednostek w drugirnję"yk,'. Najlepsąlm rozwiązaniem możę okazac się podawanie odpowiednik wsłownikowych wraz z ilustracjąmaczenw formie przykład w z tłumaczęniunilub bęznich. IAWPZ podaje tłumaczenie idiom w jedynie w kontekś cie zdania,co ograniczaspos b tfumaczenia jednostek. Prąykłady tłumaczenia idiom w w zdaniach powinnysfuzryć jedynie kontekstual izacji znaczeni stanowic uzupełnienie listy sugerowanychodpowiednik w słownikowych.

Wątpliwości bttdzą natomiast dosłownę tłurnaczenia podawane dla hasęł,konsekwentnie w słowniku ldiomy angielskie oraz sporadycznie w Słowniku idiom v,angiel'skich. Bo c4tż konieczne jest tŁlinaczenie wyrazenia a bad egg jako ,,zepsutej aj ko''' a whit e e l ephant jako,,biały słon' (IA S 40' 4 l )? Tłumaczenia w .Il,S są raczejkomiczle i niewiele objaśniają np. ,'mieć wędrujące oko'' (llave a roving e1se,41),,'beztrzepnięciapowiek{' (without batting an eyelid,4l), ,,bliskie golenie'' (a close shave,l24), ,,zrobić zabijanie" (make a killing,78). Tłrunaczenie dosłowne jest zbędne, coidiommaczy dosłownie, kazdy moze się przekonać, arralizując samodzielnie naczęniaposzczeg lnych ęlemęnt w, rwłaszczażę słowniki idiom w prze malzonę są z reguĘdla os b, kt rę słownictwo języka obcęgo opanowały na poziomie zaawansowanym.Tłumaczęnia dosłowne mająsęns w ptzypadku objaśniania etyrnologii wyrazeri idioma_

Ęcanych. Znaczenie dosłowne spełnia wtedy frrnlcję wyjaśniającąntaczsnia idiom wo zatartej motywacji. Bmdzo dobryn tego pr4'kladern jest S1l, podający w wielu wypad-kach historię danego wyrażenia, co cąlni tę pozycję rnerytorycznie bardziej wyczer-pującą i ciekawszą dla czytelnika.

W obliczu poruszonych przeze mnie kwestii, pytanie postawione w przed-mowie do jednego ze słownik w (NAPSIĄ o to, czy potrzebny nam jest kolejnyfrazeoleksykon angielsko-polski staje się pytanięm ważkim. Potrzebne jest opracowarriean gielsko-polskiej fi'azeolo gii,

Język a komunikacja 4 357

o ktorernu prąlświecac będzie konkretny cel,o kt re będzie skierowanę do koŃretnego odbiorcy,o o jasnych Ęteriach klasyfikacji jednostek,. o ich właściwym doborze,. oprzęjrzystym sposobieichprezentacji,. z poprawnym tłumaczeniem jednostek jęąlka wyjściowego,. zttwzględnieniempolisemii,. zuwzględnieniem zjawiska fałszywej ekwiwalencji frazeologicmej,. zulwzg|ędnieniemr anic w rejestrze,. znwzględnieniem częstotliwości uzycia darrej jednostki.

Koniecane jest byc może r wnież zrriwelowarrie r żricy ilościowej między słownikarniangielsko-polskimi a polsko-angielskimi, aczkolwiek nie o liczbę słownik q a o ichjakość chodzi.

Bibliografia

Burger, H., 1'998, Phraseologie, Eine EinJiihnłtg am Beispiel des Deutschen'Berlin.Lewicki, A. M., Pajdzinska' A.,2001, ,,Frazeologia''' [w:] Wspołc:esny język polski,rcd' J.

Bartmi ski, Lublin, s. 3 15-333.Moon, R., 1998, ,,Frequencies and forms of phrasal lexemes in English", fw] Phraseology.

Theory, Analysis, andApplications,red. A. P Cowie, Oxford, s.79-100.

Wykazsłownikriw

Bąba, St.' Liberek, J.' 2001, Slownikfi'a:eologic:nywsp łc:esnej polszc:yzłly, Warszawa'Domanski, P, 1999, Nowy slotunik idiomow angielsko-polskl, Warszawa. (NSIAP)Dzieduszycka, M., di Meo, A., 2001, Idiomy angielshe' Sklwłtik, Warszawa. (/l.9)Jaworska, T, 1999, Słov,nikfrązeologic:ry,polsko-angielski, Warszawa. (SIPI)Kałuża' J. J., 200l, Idiomy angielskie v praktyc:nych zastosołvaniąch, Chicago, Warszawa.

(IAWPĄRadziejewski' D .,1991, TemaĘczłtv slołvłlik idiontay, nvrololv i tvy'a:ełi. z dodatkien przyslav

i se nt e n cj i,W łocławek' QSIZ\Simbierowicz, L ',2000, Nowy ałtgielsko-polski slołunik idiont ,lp'i lvroto'ły,Warszawa. (NAPSIĄSinclair, J., 1995' Collins Cobuild Dictiołtary of ldions,Londyn.Slov,nik icliotn w angielskich ... od Acid test do Zero hour ...,1999, Warszawa. (S1l)Wolfram-Romanowska, D., Kaszubski, P., Parkeą M., 1999,Idiomypolsko-angielskie. Polish-

E n g l i's Il I d i om s' W arszavł a. Q PA)Wyzyfrski' T., 2000' Podręczny sło'łynik idiontoyv angiel'skich. The Compact Dictiołnry oJ

Idi omati c Ettg I i sh, W arszavł a. (P SI A)

rda Naukowa:' hab. folanta Antas'hab. Antoni Dębski'of. dr hab. Elżbieta Tabakowsl<a' hab. Halina Waszkielewicz

:cenzenci:' hab. lolanta Antas' Teresa Bałuk_Ulewiczowa' Zofia Berdychowska'hab. Antoni Dębski' Maria |odłowiecof. dr hab. fadwiga Kowalikowa' hab. Anna Lubeckaof. dr hab. Elżbieta Maliczak-Wohlfeld' Małgorzata Stypi skahab. Marceta świątkowska

of. dr hab. Elżbieta Tabakowska' hab. Halina Waszkielewicz

Ęchczas ukazały się::yk a komunikacia l: |ęzyk trzeciego tysiąclecialyk a komunikacia 2: Andrew Gillies, Tłumaczenie ustne. Poradnik dIa student wlyk a komunikacia 3: |ean-Franęois Rozan, Notatki w tłumaczeniu konsekutywnym

przygotowaniu::yk a komunikacia 5: Tłumaczenie pisemne

J ęą/k trzer:iego qrc'ąrlecia l I

Krak w, 28 lutego - 2 marca Ż0o2

Tom 2: PolszczYznaa ięzyki obce:pruekład idydaktyka

lęzyka komunikacia 4

Zbior referat wz konferencii

Redaktor tomuWładysław Chłopicki

kakowskie Towarzystwo

Popularynwania Vliedzy o lbnunikarji Językowej

*'ł,ffi-F'rtig&W&Knk w 2402