2008 kÜresel fİnans krİzİnİn gelİŞmİŞ ve gelİŞmekte olan Ülkeler Üzerİndekİ...

20.04.2016 kapak1.jpg (3697×2551)

file:///C:/Users/pc/Desktop/kapak1.jpg 1/1

FIRSAT VE TEHDİTLERİYLE

KÜRESELLEŞME OLGUSU

EDİTÖRLER:

Mustafa TALAS - S. Salih BİLDİRİCİ

© Bu kitabın her türlü yayın hakkı Edge Akademi Yayıncılık Ltd. Şti.’ye

aittir, tüm hakları saklıdır. Kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı

yasanın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan firmanın ve yazarlarının

önceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir

kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.

ISBN: 978-605-5152-29-1

1. Baskı: Nisan2016

Dizgi-Grafik-Tasarım: Selman Ali Metin

Baskı: Tarcan Matbaası / Ankara

Yayıncı Sertifika No:26069

Matbaa Sertifika No:13987

İletişim: Edge & Elhan Kitap Yayın Dağıtım

Zübeyde Hanım Mah.1.Cad. Elif Sk.

Sütçü Kemal İş Mrk. 7/157-158 İskitler-ANKARA

Tel: 0312 434 34 12 - 230 60 46 Belgegeçer (Faks) : 0312 434 34 12

Online Satış: www.edgeakademi.com

YAZARLAR

MUSTAFA TALAS

SEFA SALİH BİLDİRİCİ

BARIŞ AYTEKİN

OSMAN ULUYOL

ÜNAL ŞENTÜRK

MUSTAFA ŞİT

ERKAN PERKTAŞ

BEKİR KOCADAŞ

MUSTAFA METE

HAKKI ŞİMŞEK

BURAK TELLİ

DİL EDİTÖRÜ

BURAK TELLİ

ÖNSÖZ

Küreselleşme, günümüz dünyasının baş döndürücü değişimle-

rinin sonucu olarak ortaya çıkmış olan bir olgudur.

Toplumsal hayatta ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal so-

nuçlara sahip olan bu olgu, toplumsal yapılarda ve kültürel do-

kularda çok derin etkiler bırakan birtakım devrimsel değişme-

lerde ifadesini bulan çok yönlü bir gerçekliktir.

Bahsedilen bu özelliklerinden dolayı çok fazla araştırılmış ve

araştırılması devam edecek olan bu mesele, tarafımızdan

farklı boyutlarıyla bir defa daha ele alınmaya çalışılmıştır.

Küreselleşme olgusunun ne anlam ifade ettiği bir giriş bölümü

tarzında tarafımdan ele alınmıştır. İkinci olarak küreselleşme-

den en çok etkilenen boyutlardan biri olarak yerel işgücü pi-

yasasının küreselleşmeden nasıl etkilendiği, en tipik küresel-

leşme göstergesi olarak finansal küreselleşme üçüncü bölüm

olarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Dördüncü bölümde

küreselleşmenin çok etkilediği ulus devletler analiz edilmişken

beşinci bölümde ise azgelişmiş bölge piyasası olarak Türkiye

incelenmiştir. Küreselleşmiş topluma bilgi toplumu da dendiği

için bilgi yönetimi bu dönemde çok önemlidir. Bundan dolayı

altıncı bölümde de bilgi yönetimi ve küreselleşme ilişkisi de-

ğerlendirilmiştir. İletişim devriminin sonucu olan küreselleşme

6

olgusunun medya üzerindeki etkisi de yedinci bölümde ele

alınmıştır. Sekizinci bölümde de küresel finans krizi, 2008

Dünya Finans Krizi örneğiyle analize tabi tutulmuştur. Kitabı-

mızın dokuzuncu bölümünde küreselleşme kavramının dil üze-

rine etkisi değerlendirilmiştir. Küreselleşen dünyanın dili İngi-

lizcenin Türkçeyi ne yönde etkilediği ve ayrıca toplumların kül-

türlerine olan etkisi tartışılmıştır.

Komisyonumuz tarafından bilim camiasına faydalı olacağı

düşünülen bu çalışmayı daha önceki eserlerden ayıran en

önemli vasfı eserin çok boyutlu örnek olaylı bir yaklaşım tar-

zıyla hazırlanmış olmasıdır.

Prof. Dr. Mustafa TALAS

Niğde, Nisan 2016

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................................... 5

BİRİNCİ BÖLÜM ........................................................................................ 9

KÜRESELLEŞME OLGUSU ................................................................... 9

Mustafa TALAS .................................................................................... 9

İKİNCİ BÖLÜM........................................................................................ 19

KÜRESELLEŞMENİN YEREL İŞGÜCÜ PİYASALARINA

ETKİLERİ ................................................................................................... 19

Sefa Salih BİLDİRİCİ ....................................................................... 19

Barış AYTEKİN ................................................................................... 19

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................. 43

FİNANSAL KÜRESELLEŞME ............................................................. 43

Osman ULUYOL................................................................................ 43

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................... 93

KÜRESELLEŞME VE ULUS DEVLETİN VALSİ ............................ 93

Ünal ŞENTÜRK .................................................................................. 93

BEŞİNCİ BÖLÜM ................................................................................. 129

KÜRESELLEŞME-AZGELİŞMİŞ BÖLGE İLİŞKİSİ SORUNUNA

TÜRKİYE İÇİN BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ: GİRİŞİMCİLİK

EKOSİSTEMİNİ DOĞRU KULLANMAK ........................................ 129

Mustafa ŞİT ...................................................................................... 129

Barış AYTEKİN ................................................................................. 129

8

ALTINCI BÖLÜM ..................................................................................159

KÜRESELLEŞME VE BİLGİ YÖNETİMİ ........................................159

Erkan PERKTAŞ ...............................................................................159

YEDİNCİ BÖLÜM .................................................................................191

MEDYA-KÜLTÜR İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR

DEĞERLENDİRME ...............................................................................191

Bekir KOCADAŞ ...............................................................................191

SEKİZİNCİ BÖLÜM ..............................................................................219

2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN GELİŞMİŞ VE

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ .......................................................................219

Mustafa METE ................................................................................219

DOKUZUNCU BÖLÜM .......................................................................249

KÜRESELLEŞEN DİL ..........................................................................249

Hakkı ŞİMŞEK ..................................................................................249

Burak TELLİ ......................................................................................249

SEKİZİNCİ BÖLÜM 2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Mustafa METE20

Giriş

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başlayıp 1990 sonrasında

ivme kazanan ulusal ve uluslararası finansal piyasaların en-

tegrasyonu süreci finansal kriz olgusunu da beraberinde ge-

tirdi. Gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkenin finansal sis-

temlerini liberalize edip sermaye hesabını dışa açık hale ge-

tirdiği bu dönemde, bir taraftan sermayenin uluslararası ha-

reketinde olağanüstü artışlar gerçekleşirken diğer taraftan

şiddeti ve etki alanı hızla genişleyen uzun süreli finansal kriz-

ler ortaya çıktı. Bu çerçevede yakın zamanlarda, özellikle ge-

lişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkan bu krizlerin

20 Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi İİBF Uluslararası İktisat ve Lojistik Bölümü

Mustafa METE

220

nedenleri ve çözüm önerilerine vurgu yapan yeni ve geniş bir

literatür oluşmaya başlamıştır. (Delice, 2003, s. 1)

2008 yılında küresel ölçekte oluşan krizde dünya ekonomisi

çok büyük bir bunalımla karşı karşıya kalmıştır. Bu krizin or-

taya çıkış sebebi Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) son yıl-

larda kolay kredi döneminin başlayarak faizlerin düşmesine ve

konut kredilerinin aşırı derecede genişleme göstermesine

bağlanmaktadır. Bu dönemde, düşük faizlere güvenen düşük

gelir grupları da konut kredilerini tercih etmiştir. Ancak ardın-

dan ABD Merkez Bankası’nın faizleri yükseltmesi ve bir süre-

dir artış gösteren ev fiyatlarının düşüşe geçmesi kişilerin al-

dıkları kredileri geri ödeyememesine ve beklentilerinin ger-

çekleşmemesine neden olmuştur (Güzel, 2009).

Kriz, tıpkı 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nda olduğu gibi ser-

best piyasa olgusu ile ilgili tüm düşünceleri derinden sarsmış

ve regülasyon taleplerini artırarak maliye politikalarının daha

etkin bir şekilde devreye girmesini sağlamıştır. ABD’den sonra

ilk olarak Avrupa’da kendini gösteren finansal kriz bazı geliş-

mekte olan ülkeleride derinden etkilerken, özellikle Çin ve Hin-

distan gibi büyüme oranı yüksek olan ülkelerde ise etkisi kısa

sürmüştür.

Dünya ekonomisinin yönlendirilmesinde önemli bir yere sahip

olan Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) yaşanılan krizlere uy-

guladığı politikalarla etkisi ve önlemlerinin başarısı uzun sü-

redir tartışmalara konu olmakla birlikte, bu konu 2008 küresel

krizinin oluşmasıyla etkinliği tekrar gündeme gelmiş ve tar-

tışma konusu olmuştur.

2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

221

Bu çalışmanın amacı; 2008 finansal krizinin gelişmekte olan

ve yükselen ekonomiler üzerindeki etkisini çeşitli ekonomik

büyüklüklerle hazırlanmış grafik ve tablolar yardımıyla analiz

ederek IMF’nin 2008 krizi öncesi ve sonrası uygulamış olduğu

politikaların gelişmekte olan ülkeler üzerinde etkisini incele-

mektir. Çalışmanın birinci bölümünde 2008 finansal krizinin

genel çerçevesi, ikinci bölümünde 2008 finansal krizinin ge-

lişmekte olan ülkeler üzerindeki etkisi, üçüncü bölümünde

2008 krizinde IMF’nin politika önerileri, dördüncü bölümünde

IMF politika önerilerinin gelişmekte olan ülkelerin krizle mü-

cadelesi üzerindeki etkilerine dair literatür incelemeleri yer al-

mıştır.

1. 2008 Finansal Krizi

Klasik finansal kriz açıklaması yüzyıllar öncesine dayanmak-

tadır. Bu açıklamaya göre, finansal krizin nedeni, özellikle pa-

rasal fazlalıkların yol açtığı bir patlama ve kaçınılmaz bir çö-

küştür. 2008 finansal krizi ise konut kredilerindeki ödemenin

bankalara tekrar dönmemesinden kaynaklı ABD ve diğer ülke-

lerde meydana gelen finansal çöküş şeklinde gerçekleşmiştir

(Taylor, 2009, s. 1).

Bu krizin temelleri ise 2000 yılı sonundan itibaren gelişmiş

ülke merkez bankaları ekonomilerindeki yavaşlama belirtile-

rine yönelik olarak gevşek para politikası uygulamaya başla-

mışlardır. ABD’de düşük faiz ortamı, finansal kuruluşların bu

faiz oranlarından borçlanarak ipotekli konut kredisi plasman-

larını artırmalarına neden olmuştur. Genişleyen konut kredi

Mustafa METE

222

hacmi ise konut fiyatlarında artışlara yol açmıştır. Başta ABD

olmak üzere gelişmiş ülkelerde tercih edilen gevşek para po-

litikası stratejilerinin doğal bir sonucu olan küresel likidite ar-

tışı, gerek gelişmiş ülkelerde gerekse de yükselen piyasa eko-

nomilerindeki kredi hacimlerinde muazzam artışlar yaşanma-

sına yol açmıştır(Dağgeçen, 2012, s. 15).

Grafik 3: ABD, Net Finansal Akımlar, GSYIH %'si (Kaynak: World Development Indicators (WDI))

2008 krizinde, ABD ekonomisinde GSYH’nın yaklaşık %5’i ka-

dar finansal ani duruş gerçekleşmiştir. Bu durum çok rahat bir

şekilde ABD’nin o süreçte artık güvenli liman olmaması ile

açıklanabilir. Oysaki geçmiş krizlerde, gelişmekte olan çevre

ülkeler krizdeyken güvenli liman olan ABD ekonomisine ser-

maye girişlerinde artış gerçekleşmiştir. Örneğin 1982’den iti-

baren yaklaşık 6-7 sene Latin Amerika ülkeleri negatif finans


223

hesabıyla boğuşurken, bu süreçte ABD ekonomisinin net fi-

nansal hesabı sürekli bir artış içerisindedir. 1998-2000 yılları

arasında ise, Asya ülkelerinden net finansal çıkışlar olmuştur

ve aynı yılları kapsayan dönemde ise ABD ekonomisine yöne-

len net finansal akımlar da artış eğilimindedir. Bu krizlerde

gözlenen bu durumlar ABD ekonomisinin o süreçte güvenli li-

man olması ile açıklanabilir. Güvenli Liman Faktörü, geliş-

mekte olan ülkelerin 2007-2008 yıllarındaki finansal şokunun

nedeni de merkez ülkelerin güvenli liman olma özelliğini kay-

betmeleridir.

Küresel finansal krizi hazırlayan ekonomik görünüm küresel

likidite bolluğu, düşük faiz oranları ve yüksek risk grubunda

bulunan ipoteğe dayalı menkul kıymetlere olan talepteki artış

olarak özetlenebilecektir (Wim, 2009). Bununla birlikte bu

menkul kıymetlerin türev ürünlerinin giderek daha yoğun bir

şekilde ihraç edilmesi de finansal piyasalarda risklerin birik-

mesine neden olmuştur (Dağgeçen, 2012, s. 15).

Şokların ülkeler arasında yayılması konusunda literatürde öne

çıkan mekanizmaların başında ülkeler arasındaki ticaret iliş-

kileri (EichengreenI, 1996) ile finansal ilişkiler gelmektedir. Bu

iki kanaldan hangisinin krizlerin yayılmasında daha etkili ol-

duğu konusu ise literatürde çok tartışılan konulardan biri ol-

muştur. Bu konuyu araştıran Van Rijckeghem ve Weder (2001)

Meksika, Asya ve Rusya krizleri için ülkeler arasındaki finansal

ilişkilerin -banka kredileri- krizin yayılmasında önemli rol oy-

nadığına dair sonuç bulmuşlardır. Benzer şekilde Kaminsky ve

Mustafa METE

224

diğerleri (2003), yapılan çalışmaların çoğunda finansal bağ-

lantıların yayılmayı daha iyi açıkladığı ifade etmişlerdir.

Ülkeler arasındaki finansal bağlantılar geliştikçe şokların ül-

keler arasındaki yayılma hızı ve şiddetinin arttığı iddia edil-

mektedir. Haile ve Pozo (2007) 1990’lı yılar öncesindeki kriz-

lerin yayılma hızı ve etkileme gücü bakımından son yıllarda

yaşanan krizlerle karşılaştığında daha ılımlı olduğunu ifade

etmişlerdir (Dağgeçen, 2012, s. 6).

2008 krizinden bazı gelişmekte olan ekonomiler ciddi manada

sarsılsalar bile genel itibarıyla gelişmekte olan ülkeler krizi

gelişmiş ülkelerden daha az zararla atlatmışlardır. Gelişmekte

olan ülkelerin hemen hemen hiç birisi finansal bir çöküş yaşa-

mamıştır. Ayrıca orta ve alt gelir grubundaki ülkeler ortalama

olarak bir küçülme yaşamamış ve büyüme performansları

grafik 1’e bakıldığında dünya ortalamasının ve üst gelir sevi-

yesindeki ülkelerin çok üzerinde seyretmiştir. Gelişmekte olan

ülkelerin krizden çıkışları daha hızlı gerçekleşmiştir. Bunlara

ek olarak gelişmekte olan ülkeler 1980 ve 1990’lardaki kendi

geçmiş krizleriyle kıyaslandığında deneyimlerin bu son krizde

oldukça iyi bir performans sergilemelerine katkısı olduğu gö-

rülmüştür (Cömert, 2013, s. 2-3).


225

Grafik 4: Ülke Gruplarının reel GSYH büyüme oranları (Kaynak: World Development Indicators (WDI))

2. 2008 Küresel Finans Krizinin Gelişmiş ve

Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerindeki Etkisi

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke kavramlarını tanımlamak ve

belirli sınırlara sokmak oldukça güçtür. Gelişmekte olan ülke-

lerin çok geniş bir alana yayılmış olması ve kendi aralarında

da türdeş olmamaları, bu ülkelerden bazıları küçümsenmeye-

cek bir kalkınma hamlesi içinde iken bazılarının yeterli bir kal-

kınma hızına ulaşamamaları, kavramın bir durumu değil süreci

ifade ettiğini göstermektedir. Gelişmekte olan ülke tanımla-

ması ise genellikle gelişmiş ülke kavramı ile karşılaştırılarak

yapılmaktadır. Bu sayede ülkeler arasında gelişmiş ve geliş-

mekte olan ülke diye sınıflandırma yapılabilmektedir

(Boyacıoğlu, 2007, s. 128).

Mustafa METE

226

Gelişmiş ülkeler; ellerindeki muazzam bilimsel ve teknik kay-

nakların beslediği yeni ve daha ileri teknolojilerle sürekli iler-

leme ve ekonomik büyüme sağlayan ve bu seviyeyi sürekli ko-

rumayı başaran ülkelerdir (TMMOB, 1993, s. 332).

Gelişmekte olan ülkeler ise; ekonomik büyüklükleri ve sistem

içinde aldıkları rol itibariyle, global sistem üzerine olumlu ya

da olumsuz herhangi bir etkisi olmayan ülkelerdir. Bu bağ-

lamda gelişmekte olan ülkeler sistemin göz ardı edilebilir par-

çalarını oluşturmaktadır (Özen, 2004, s. 201). Gelişmekte olan

ve gelişmiş ülkeler bu şekilde tanımlanmaktadır.

Win Neude, (2009) çalışmalarında krizin gelişmekte olan ül-

kelere etkisini üç kanaldan ele almıştır. Bunlar; bankacılık sek-

töründeki başarısızlık ve yurtiçi kredilerde azalma, ihracat ge-

lirlerinde azalma ve gelişmekte olan ülkelerde finansal akış-

larda azalmadır. Bu çalışmada ayrıca yükselen Pazar ülkeleri-

nin büyük boylularının (Çin, Hindistan gibi) diğer ülkelere na-

zaran kısa zamanda krizlerle başa çıkmalarını çeşitli sebep-

lere bağlamıştır;

Bu sebeplerin başında krizin merkez üssünün ge-

lişmiş ülkeler olması gelmektedir. Kriz önceki kriz-

lerden farklı olarak yurtiçi politikalardan değil dış

şoklardan kaynaklanmıştır.

İkinci sebep, gelişmekte olan ülkelerin bankaları

direkt olarak krizden etkilenmemiş Amerika’daki

riskli krize çok az maruz kalmışlardır.


227

Üçüncü sebep, son yıllardaki gelişmişlik düzeyle-

rindeki farklardır. Son zamanlarda AB ve Ame-

rika’nın Asya ülkeleri ile olan ticareti artış göste-

rirken, Afrika ve Latin Amerika’nın ihracat oranları

düşmüştür.

Dördüncü sebep, birçok gelişmekte olan ülke eko-

nomileri 1998 Asya krizi boyunca edindikleri tec-

rübeler sayesinde uyguladıkları daha iyi politikalar

ve böylece sağladıkları iyi büyüme oranları nede-

niyle diğer ülkelere göre çok daha esnektirler.

Beşinci ve son sebep ise G7 ülkelerindeki yavaşla-

maya rağmen Çin ve Hindistan gibi büyük geliş-

mekte olan ekonomilerin büyümesini devam etti-

receği beklentisidir (Wim, 2009, s. 1-2).

Tablo 6: ABD Ticaret Departmanı’nın sıralamasına göre 10 büyük ve önemli yükselen ekonominin (2006 – 2014) verileri

(Kaynak: www.worldbank.com)

YILL

AR

ÜLKE

LER

Arja

ntin

Brez

ilya

Çin

Hind

istan

Endo

nezy

a

Güne

y Ko

re

Mek

sika

Polo

nya

Güne

y Af

-rik

a

Türk

iye

2006

İŞSİZLİK 10,10 8,40 4,00 4,30 10,30 3,40 3,20 13,80 22,60 10,20

ENFLASYON 10,90 4,18 1,46 6,15 13,10 2,24 3,63 1,11 4,64 9,60

BÜYÜME 8,36 3,96 12,68 9,26 5,50 5,18 5,00 6,19 5,59 6,89

2007

İŞSİZLİK 8,50 8,10 3,80 3,70 9,10 3,20 3,40 9,60 22,30 10,30

ENFLASYON 8,80 3,64 4,75 6,37 6,41 2,53 3,97 2,39 7,10 8,76

BÜYÜME 8,00 6,10 14,16 9,80 6,35 5,46 3,15 7,20 5,36 4,67

Mustafa METE

228

2008

İŞSİZLİK 7,80 7,10 4,40 4,10 8,40 3,20 3,50 7,10 22,70 11,00

ENFLASYON 8,60 5,66 5,86 8,35 9,78 4,67 5,12 4,35 11,54 10,44

BÜYÜME 3,10 5,17 9,63 3,89 6,01 2,83 1,40 3,92 3,19 0,66

2009

İŞSİZLİK 8,60 8,30 4,40 3,90 7,90 3,60 5,20 8,20 23,70 14,00

ENFLASYON 6,30 4,89 -0,70 10,88 4,81 2,76 5,30 3,83 7,13 6,25

BÜYÜME 0,05 -0,33 9,21 8,48 4,63 0,71 -4,70 2,63 -1,54 -4,83

2010

İŞSİZLİK 7,70 7,90 4,20 3,50 7,10 3,70 5,20 9,60 24,70 11,90

ENFLASYON 10,80 5,04 3,31 11,99 5,13 2,96 4,16 2,71 4,26 8,57

BÜYÜME 9,14 7,53 10,45 10,26 6,22 6,50 5,11 3,70 3,04 9,16

2011

İŞSİZLİK 7,20 6,70 4,30 6,60 3,50 3,40 5,30 9,60 9,80 24,70

ENFLASYON 7,50 6,64 5,41 5,36 8,86 4,00 3,41 4,26 6,47 10,93

BÜYÜME 8,39 3,92 9,48 6,64 6,17 3,68 4,04 4,77 3,21 8,77

2012

İŞSİZLİK 7,20 6,10 4,50 6,10 3,60 3,20 4,90 10,10 9,20 25,00

ENFLASYON 7,20 5,40 2,65 4,28 9,31 2,19 4,11 3,56 8,89 2,21

BÜYÜME 0,80 1,76 7,75 5,08 6,03 2,29 4,01 1,82 2,22 2,13

2013

İŞSİZLİK 7,50 5,90 4,60 6,30 3,60 3,10 4,90 10,40 10,00 24,90

ENFLASYON 7,10 6,20 2,63 6,41 10,91 1,31 3,81 1,03 7,49 3,31

BÜYÜME 2,89 2,74 7,68 6,90 5,58 2,90 1,39 1,71 2,21 4,19

2014

İŞSİZLİK

ENFLASYON 6,33 1,99 6,39 6,35 1,27 4,02 0,11 8,85 5,56

BÜYÜME 0,47 0,14 7,35 7,42 5,02 3,31 2,12 3,37 1,52 2,87

ABD Ticaret Departmanı’nın sıralamasına göre on büyük ve

önemli yükselen ekonominin 2006 – 2014 yıllarındaki işsizlik,

enflasyon ve büyüme oranlarına bakıldığında tüm ülkelerde

krizin etkisi özellikle büyüme oranlarındaki düşüşle kendini


229

göstermiştir ancak bu etki gelişmiş ülkelerinkine nazaran ge-

lişmekte olan ülkeler üzerindeki etkisi kısa sürmüş, daha çok

gelişmiş ülkelerin etkilendiği görülmektedir. Son yıllarda bu

tür ülkelerin sosyo-ekonomik yapılarında sürekli ve hızlı deği-

şim ve iyileşme gerçekleştirmeleri bu ülkelerin dünya pazarına

uyum sağlayabilmelerini, hatta gelişmiş ekonomiler karşı-

sında güç kazanmalarına ve kısa zamanda diğer rakiplerine

göre üstünlük sağlamalarına neden olmuştur (Çivi, 2001).

2008 küresel finans krizi tam da gelişmekte olan ekonomile-

rin büyüme açısından olumlu seyirde oldukları ve bununla be-

raber birçok ülkenin önceki finansal krizlerden çıkardıkları

derslerden dolayı makroekonomik yönetimlerini geliştirdiği ve

bunun sonucu olarak da daha güçlü bir ekonomiye sahip ol-

dukları dönemde ortaya çıkmıştır. Kriz ülkeleri çeşitli kanallar-

dan ve farklı şekillerde etkilemiştir. Daha küçük ve Amerikan

ekonomisine fazlasıyla borçlu olan ülkeler ciddi şekilde etkile-

nirken Brezilya, Çin, Hindistan ve Afrika’dan birçok gelişmekte

olan ülkeler gibi büyük bir gelişen Pazarı olan ülkeler diğer ül-

kelere oranla güçlü büyüme oranları devam etmiştir (Wim,

2009). Şekil 3’te de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerin 2009 yı-

lında büyüme oranları gelişmekte olan ülkelerinkine göre daha

sert ve ani düşüşler yaşamıştır.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler GSYİH yıllık büyüme oran-

larına bakıldığında 2008 küresel finans krizi her iki ülke grubu

içinde yavaşlamaya ve gerilemeye neden olmuştur. Gelişmiş

Mustafa METE

230

ekonomilerdeki gerileme ve potansiyelin oldukça altında ger-

çekleşen büyüme beklentileri etkileyerek küresel piyasalar-

daki faaliyetlerde yavaşlamaya yol açmıştır.

Bu yavaşlamanın asıl sebebi Amerika’daki konut ve kredi pi-

yasasında meydana gelen durgunluktur. Büyümedeki yavaş-

lama Avrupa ve Japonya’ya yayılmıştır, zayıf iş birlikleri ve tü-

ketici duyarlılığı ticari kayıplara yol açmıştır, döviz kurların-

daki ani oynaklıklar da ticareti olumsuz yönde etkilemiştir. Ge-

lişmekte olan ülkelerin büyüme oranları gelişmiş ülkelere

oranla daha yüksek ve ortalamaya yakın seyretse de bu ülke-

lerin iç talebi oldukça etkilenmiş ve bu etki ani bir düşüş ile

kendini göstermiştir.

Grafik 5: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin GSYİH Yıllık

Büyüme Oranları (%) (Kaynak: www.imf.org)

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

G.Ü. 2.74 3.08 2.75 0 -3.4 3.07 1.69 1.22 1.36 1.80 2.36

G.O.Ü. 7.24 8.16 8.66 5.82 3.08 7.38 6.24 5.16 4.99 4.59 4.26

-2.000

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

GSY

İH Y

ıllık

Bü

yüm

e O

ran

ları


231

Grafik 6: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Yıllık

Enflasyon Oranları (%) Kaynak: www.ımf.org

Büyüme oranlarındaki gerilemenin aksine 2008 finansal krizi

enflasyon oranlarında ani bir yükselmeye neden olmuştur. Bu

patlama her iki ülke grubunda aynı oranda meydana gelmiştir;

ancak sonraki yıllarda gelişmiş ülkelerdeki enflasyon oranında

meydana gelen oynaklıklar gelişmekte olan ülkelere oranla

daha çok inişli çıkışlı bir trende sahiptir.

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

G.Ü. 2.33 2.36 2.19 3.43 0 1.54 2.71 1.99 1.37 1.36 0

G.O.Ü. 6.20 6.10 6.63 9.39 5.26 5.89 7.32 6.08 5.94 5.09 5.40

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000En

flas

yon

Mustafa METE

232

Grafik 7: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Yıllık Mal İt-halat Oranları (%’lik Değişim) Kaynak: www.ımf.org

Grafik 5’teki grafik incelendiğinde gelişmiş ülkelerin ithalat

değerleri daha sert düşerken gelişmekte olan ülkelerin ithalatı

daha yumuşak bir şekilde düşmüştür. Bu durum krizin gelişmiş

ülkeleri gelişmekte olan ülkelere göre daha çok etkilediğini

göstermektedir.

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

G.Ü. 6.4 7.9 5.0 0 -13 13. 5.4 0 1.7 2.5 3.0

G.O.Ü. 11. 11. 15. 8.9 -9. 14. 10. 5.9 4.9 3.5 3.6

-30.000

-20.000

-10.000

0

10.000

20.000

30.000

40.000İt

hal

at


233

Grafik 8: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Yıllık Mal İh-racat Oranları (%’lik Değişim) (Kaynak: www.ımf.org. )

Grafik 6’daki grafik incelendiğinde küresel krizin 2009 yılında

gelişmiş ülkelerin ihracat değerinin gelişmekte olan ülkelerin

ihracat değerine göre daha çok düşüş gösterdiği görülmekte-

dir. Yine 2009 sonrasında gelişmiş ülkeler gelişmekte olan ül-

kelere göre de ihracat değerlerinin daha çabuk toparlandığı

da şekil üzerinde görülmektedir.

3. 2008 Küresel Ekonomik Krizi’nde IMF’nin

Politika Önerileri

İkinci Dünya Savaşı’ndan 1970’lere kadar uygulanan Bretton

Woods Sistemi’nin bir kuruluşudur. Breton Woods sistemi, sa-

bit döviz kurlarına ve resmi sermaye akımlarına dayanıyordu.

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

G.Ü. 5.8 8.7 6.5 1.4 -13 14. 6.1 1.4 2.5 2.8 3.0

G.O.Ü. 11. 9.9 9.1 3.9 -8. 14. 7.5 4.8 4.4 3.5 4.9

-30.000

-20.000

-10.000

0

10.000

20.000

30.000

40.000İh

raca

t

Mustafa METE

234

Bu sistemde de bugün olduğu gibi geçici dış ödeme açıklarını

kapamak için IMF’nin üye ülkelere kısa vadeli krediler sağla-

ması öngörülüyordu. Ancak ne var ki bugünkü uluslararası pa-

rasal ve mali koşullar, IMF’nin kurulduğu yıllardaki koşullardan

çok farklıdır. Küreselleşme serbest rekabeti arttırmakla bir-

likte ülkelerin birbirleri ile olan ticaretini de arttırmış ve ko-

laylaştırmıştır. Ancak bu kolaylıkların yanı sıra bir ülkedeki

ekonomik gelişmelerin sonuçlarının diğerlerine kolayca bula-

şabilmesi de mümkün olmaktadır. Dolayısıyla küreselleşme ile

birlikte krizlerin yayılması da kolaylaşmaktadır.

Özellikle 1980’li yıllardan itibaren yaşanmaya başlayan küre-

selleşme süreci ile birlikte IMF, liberalizasyon politikalarının

ülkelerde uygulanmasında etkili olmuştur. Yaşanılan bu kriz-

ler, uygulanan iktisat politikalarıyla kriz teorilerinin etkinliği-

nin sorgulanmasını gerektirmiştir (Turgut, 2006, s. 5)

1997 yılında mali bir kriz olarak nitelendirilen Asya krizi ya-

şanmıştır. Bu krizin nedenleri; 1990’larda IMF’in desteklediği

finansal sektör liberalizasyonunun, Güneydoğu Asya ülkele-

rini, aşırı küresel sermaye birikimiyle karşı karşıya bırakması

ve buna bağlı olarak yaşanan gelişmeler şeklinde açıklanabi-

lir. Bu dönemde yatırımcıların yeterli bilgiye sahip olmamaları

sonucu aldıkları yanlış yatırım kararları, ülkelerin, sermaye ka-

çışları, para devalüasyonları ve borçlanma oranında artışlarla

yüzleşmesine yol açmıştır (Beeson, 2008, s. 399). IMF’nin bu

krizde eleştirildiği en önemli nokta; daha önce serbest piyasa

ekonomik sistemine ilişkin tecrübesi olmayan ülkelere, ekono-


235

mik büyümeyi sağlamak adına ani bir şekilde neoliberal poli-

tikalar uygulamalarını önermiş olmasıdır. Ayrıca politikalar

uygulamaya konulduktan sonra da ülkelerin ekonomik perfor-

manslarının gayet iyi olduğunu deklare etmesi ve hemen ar-

kasından ülkelerin yüzleştiği kriz dikkat çekmiştir. Bu durum

da IMF’nin krizi önceden tahmin edemediğinin ve ülkeleri yan-

lış yönlendirdiğinin düşünülmesine yol açmıştır (Beeson,

2008, s. 398).

Yine IMF’nin bu krizde eleştirildiği diğer bir nokta da ülkelere,

ülkelerin ekonomik ve sosyal durumlarını göz önünde bulun-

durmadan tek tip politika önermesidir (Chwieroth, 2008, s.

13). Ancak IMF kendisine yöneltilen bu eleştirilere rağmen kriz

sürecinde aktif bir şekilde rol almıştır (Turgut, 2006, s. 6). Ya-

şanan son kriz de yine uluslararası kuruluşların küresel ekono-

miyi iyi bir şekilde yönetip yönetmediği ile ilgili bazı soruların

akla gelmesine neden olmuştur. 10 yıl öncesine kadar piyasa

liberalizasyonuna yönelik politikalar ön plandayken, günü-

müzde serbest piyasalar çökmüş durumdadır.

Finansal krizlerin temelinde başıboş piyasaların yattığı düşün-

cesi yaygındır (Chorev, 2009, s. 459). 2008 krizinin de kapita-

lizmin finansallaşma sürecinin doğrudan bir ürünü olduğu dü-

şünülmektedir. IMF’nin de doğrudan olmasa bile dolaylı yol-

lardan 2008 krizini tetiklediği düşünülmektedir(Mete ve vd,

2014;76).

Mustafa METE

236

4. IMF Politika Önerilerinin Gelişmiş ve

Gelişmekte Olan Ülkelerin Krizle Mücadelesi

Üzerindeki Etkileri

IMF, küresel ekonomiyi yönlendiren bir kuruluştur. Neolibera-

lizm eski popülaritesini yitirmiş olsa bile liberal politikaları be-

nimsemiş olan IMF önemini yitirmemiştir (Chorev, 2009, s.

460). Ancak IMF’nin dünyada yaşanan küreselleşme süreciyle

birlikte geçirdiği evrim istenilen düzeyde gerçekleşmemiştir.

Son yıllarda da bazı kesimler tarafından IMF’nin küresel eko-

nomide ve finansal sistemde ülkelere yardımcı olma konusun-

daki rolünün azaltılması gerektiği savunulmuştur. 2005 yı-

lında IMF’nin verdiği toplam kredi tutarı 100 milyar dolarken

2008 yılında bu tutar 10 milyar dolara düşmüştür (Truman,

2009, s. 3).

Son bir yıla kadar IMF’nin finansal piyasalardaki rolünün azal-

tılması konusu tartışılırken yaşanılan kriz sonucu ülkeler yine

ilk olarak IMF’nin yardımına başvurmuşlardır. Krizi en az za-

rarla atlatabilmede alınacak isabetli kararların önemi büyük-

tür. Bu kriz sürecinde alınacak isabetli kararlar gelecek krizleri

önleyememekle birlikte, yaşanılan krizin olumsuz etkilerini en

aza indirerek finansal piyasalarda istikrarı sağlayabilir

(Truman, 2009, s. 3-4). İstikrarın sağlanması biraz da; IMF

içerisinde gerçekleşmesi istenen reformlara bağlıdır. Çünkü

bu süreçte IMF’nin, para sisteminde koordinasyonu sağlayan

tek kuruluş olduğu bir kez daha netleşmiştir (Businessday,

2009, s. 1).


237

2008 krizi kuruluşun çalışmalarında da derin etkiler yaratmış-

tır. Kriz sürecinde IMF, üye ülkelere destek olma sorumlulu-

ğunu almıştır. Daha önce geçiş ekonomileri tecrübesine daya-

narak ürettiği politika çözümlerini gelişmiş ve gelişmekte olan

ile krizin merkezinde olan ülkelere önermiş, kredi mekanizma-

larını modernize ederek ve üye ülkelerin ihtiyaçlarını göz

önüne alarak daha fazla sorumluluk alma ihtiyacı hissetmiştir

(Kato, 2009, s. 2). Finansal krizin etkilerinin ortadan kalkması

için, yeni bir küresel finans sisteminin oluşturulmasına ya da

yeni uluslararası kuruluşların kurulmasına ihtiyaç yoktur. Var

olan kurumsal çerçevenin bazı kurallarla yeniden düzenlen-

mesi ve dünyada piyasa ekonomisinin etkin bir şekilde işle-

mesi gerekmektedir (Haq, 2009, s. 163).

Krize karşı uygulanacak reformlar, ekonomik istikrarın sağ-

lanması, yenilikçiliğin geliştirilmesi gibi amaçlarla bağlantılı

olmalıdır. Küresel ölçekte krizle ilgili çözüm yolları değerlen-

dirildiğinde; kısa vadeli önlemler ancak mevcut durumu iyileş-

tirir. Ancak uzun vadeli önlemler yeni bir krizin oluşmasını en-

gellemeye yönelik olacaktır. Bu yapılmadığı sürece küresel

ekonomik istikrar, büyüme ve yoksulluğun azaltılması gibi ko-

nular olumsuz bir şekilde etkilenecektir (Stiglitz, 2009, s. 282).

IMF’nin ise “Stiglitz”e benzer şekilde kriz sonrası kendi içeri-

sinde aldığı birtakım değişim kararları vardır. Bunlar (Kato,

2009, s. 2): (1) Küresel finansal güvenlik ağının genişletilmesi,

(2) IMF kredilerinde esnekliğin arttırılması, (3) Gözetimin güç-

lendirilmesi, (4) Daha yararlanılabilir bir kuruluş haline gel-

mesi olarak sayılabilir.

Mustafa METE

238

IMF’nin modernize edilmesiyle ilgili çalışmalar 2008 yılında

yeniden yapılandırmayla hızlandırılarak 2009 yılında da de-

vam etmiştir. Kuruluş kriz ile birlikte hem ulusal hem de ulus-

lararası düzeyde acil politika önlemlerinin alınmasına karar

vermiştir (IMF, 2009, s. 2). Kuruluş bankaların yeniden serma-

yelendirilmesine, bilançoların temizlenmesine ve para politi-

kası desteğinin öneminin kavranmasına yönelik çalışmalar

yapmıştır. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ve yeterli

mali gücü olan ülkeleri bu güçlerini, talebi arttırmak için kul-

lanmaları yönünde teşvik etmiştir (IMF, 2009, s. 3-4).

IMF’in yönetim direktörü Dominique Strauss-Kahn, IMF’in

2008 yılının ilk çeyreğinde, üye altı ülkeye uyum programları

için 45 milyar dolar tutarında kredi desteğinde bulunduğunu

açıklamıştır. Ekim 2008’de de IMF İcra Kurulu yeni bir Kısa

Vadeli Kredi Kolaylığının oluşturulmasına karar vermiştir

(Truman, 2009, s. 4).

2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan kriz, dışa

fazlasıyla bağımlı gelişmekte olan ülkeleri daha çok etkilemiş-

tir. Dünya ticaret hacminde yaşanan küçülme ve mal fiyatla-

rındaki düşüş krizin reel sektörü de etkisi altına almasına ne-

den olmuştur (Mete ve Diğ., 2014:76).

Doğrudan yabancı yatırımlar 2007 yılında en yüksek seviye-

sine ulaşmışken 2008 kriziyle birlikte düşüşe geçmiştir. Bu ya-

tırımların düşmesi de, özellikle petrol ve maden ihracatçısı

olup gelişmekte olan ülkelerin krizden olumsuz bir şekilde et-

kilenmesine neden olmuştur. Ayrıca gelişmiş ülkelerde başla-


239

yan işsizlik sorunu, bu ülkelere çalışmak için giden işçilerin iş-

siz kalmasına neden olarak gelişmekte olan ülkelerde zaten

yapısal bir sorun olarak süregelen bu konuyu daha da derin-

leştirmiştir (Karshenas, 2009, s. 1-2).

Ayrıca krizin etkisiyle artış gösteren gıda ve yakıt fiyatları

özellikle düşük gelirli ülkeleri olumsuz bir şekilde etkilemiştir.

Bu sebeple IMF Yoksulluğun Azaltılması ve Büyüme programı

adı altında bu ülkelere destek olmak için finansman desteğini

arttırmıştır. Krizin tüm dünyayı etkisi altına alması sonucu acil

finansman mekanizmasıyla hızlandırılmış destek sunmaya

başlamıştır. Nisan 2009’da da krizin gelişmekte olan ve düşük

gelirli ülkeler üzerindeki baskılarını hafifletmek adına G-20 li-

derleri bir araya gelerek IMF’nin normal kapasitesini genişle-

terek 750 milyar dolara yani üç misline çıkarmıştır. Buna bağlı

olarak IMF’nin düşük gelirli ülkelere verdiği imtiyazlı kredilere

ilişkin kaynakları iki katına ulaşırken Genel Özel Çekme Hak-

ları da 250 milyar Dolar tutarında artış göstermiştir (IMF,

2009, s. 4).

Kuruluş, krizin sebeplerini, kapsamını ve sonuçlarını anlamak

için finansal kurumlarla işbirliği sağlanması yönünde çaba

sarf etmiştir ve özellikle Finansal İstikrar Kurulu ile görüşme-

ler yaparak gelecekteki krizlerin önlemesine yardımcı olacak

dört alan belirlemiştir. Daha iyi düzenleme, daha iyi gözetim,

daha iyi finansman düzenlemeleri ve daha iyi uluslararası iş-

birliği ile krizlerin önlenebileceği düşünülmektedir (IMF, 2009,

s. 6).

Mustafa METE

240

2008 yılı başında başlayan ve 2009 yılında devam eden yeni-

den yapılandırmaya ilişkin reformlar IMF’yi daha iyi odaklan-

mış bir kurum haline getirmeye yöneliktir. IMF’nin gelir kay-

nakları çeşitlendirilerek kuruluşun yatırım yetkisi arttırılmaya

çalışılmıştır. 2009 yılındaki faaliyetler daha önceki yıllarda

başlamış olan saydamlık, hesap verebilirlik ve açıklık yönün-

deki çabalar doğrultusunda gerçekleştirilmiştir (IMF, 2009, s.

8)

Dünya Bankası ve IMF yine 2009 yılı içerisinde İstanbul’da her

yıl gerçekleştirilen toplantıyı düzenleyerek bazı kararlar aldık-

larını bildirmişlerdir. Alınan kararlar “İstanbul Kararları” adı al-

tında düzenlenmiştir. Bu kararlarda IMF ve Dünya Bankası’nın

çalışma biçimlerinin ve yaklaşımlarının değişmekte olduğu

vurgulanmıştır (Sak, 2009, s. 2).

IMF gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkenin genel makro-

ekonomik değişkenleri (GSYİH, enflasyon oranları gibi) konu-

sunda tahminlerde bulunmaktadır. Bu, IMF’nin çok taraflı gö-

zetim aktivitesi olarak adlandırılmaktadır. Yatırımcılar yatı-

rımlarını gerçekleştirirken ülke değerlendirmelerini IMF’in bu

aktivitesi sonucu oluşturduğu verilere dayanarak yaparlar. Bu

sebeple de IMF tahminlerinin tarafsız ve etkin olması gerekir.

Ancak IMF üzerinde politik etkiler mevcuttur (Dreher, 2008, s.

146). IMF’in finansal kaynaklarını, üye ülkeler tarafından ko-

yulan kotalar oluşturmaktadır. Bu kotalar, ülkelerin alınacak

olan kararlarda oy gücünü ve aynı zamanda dünya ekonomi-

sindeki yerlerini de belirlediğinden önemli bir yere sahiptir.


241

IMF’nin bu anlamda en güçlü beş üyesi; ABD, Japonya, Al-

manya, Fransa ve İngiltere’dir. Örneğin ABD tek başına tüm

oyların %17’sine sahiptir. Bu ülkenin IMF’nin önemli kararla-

rını veto etme hakkı vardır. İşte IMF tahminleri üzerindeki et-

kiler bu noktada ortaya çıkmaktadır. Kuruluş güçlü ülkelerin

lehine olacak şeklide iyimser ya da kötümser tahminlerde bu-

lunabilmektedir. Makroekonomik göstergelerle ilgili yanlış bir

tahmin krizi hızlandırmaktadır. Dikkat çeken diğer bir nokta

da ekonomik istikrar risk altında iken kuruluşun tahminlerinin

çok daha iyimser olmasıdır (Dreher, 2008, s. 146-152).

2008 krizinden önce küreselleşme süreciyle beraber ekono-

mide istikrarın sağlanması, özelleştirmelerin yapılması, ser-

bestleşme gibi kurallar çerçevesinde uygulanan politikalar

merkezden çevreye tek yönlü olarak iletildiği için demokratik

olmama yönünden eleştirilmiştir. Bu sistemde daha çok İkinci

Dünya Savaşı’nda galip gelen gelişmiş ülkelerin çıkarları doğ-

rultusunda hareket edilmiştir. Kuruluşun finansman biçimi ve

bunu yansıtan oy hakları, gelişmiş ülkelerdeki ekonomik den-

gesizlikler karşısında etkisiz kalmasına yol açmıştır. G-7 ülke-

lerinin 1980 yılında dünya üretiminden aldığı payın %76 dü-

zeyinde gerçekleşip 2008 yılında %68’e inmiş olması, dünya

ekonomisinde G-20 ülkelerinin önemini arttırmıştır. Bu doğ-

rultuda IMF için oy dağılımı gelişmekte olan ülkeler lehine de-

ğişmektedir. Kurumların karar alma süreçleri tam anlamıyla

demokratikleşmedikçe ve gelişmiş ülkelerden bağımsızlaşma-

dıkça kriz konusunda kökten çözümlerin üretilmesi mümkün

olmayacaktır (Sak, 2009, s. 2)

Mustafa METE

242

Son otuz yıldır IMF’nin ekonomik bunalımlar karşısında kıs-

men başarılı olduğu düşünülmekle beraber, üç önemli proble-

min varlığından söz edilebilir. Birincisi, IMF’nin finansal des-

teği doğrultusunda ülkeler tarafından uygulanan ekonomik

uyum programları politik açıdan tartışmalıdır. İkincisi IMF’nin

küresel gözetim ve denetim sistemi yetersiz kalmaktadır. Ve

üçüncüsü, IMF özellikle ABD ve Avrupa Ülkeleri gibi endüstri-

leşmiş ülkeler tarafından yönlendirilmektedir. Bu da değişen

dünyada kuruluşun gücünü azaltmaktadır (Truman, 2009, s.

3).

Sonuç olarak şunlar ifade edilebilir: 2008 küresel ekonomik

krizi tüm dünyayı etkisi altına alarak tıpkı bir kartopu şeklinde

bütün ülkeleri az veya çok etkilemiştir. 2008 Küresel Ekono-

mik Krizi, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımından sonra yaşanan

en büyük kriz olarak nitelendirilmektedir. ABD’deki mortgage

kredilerinin aşırı genişlemesi sonucu ortaya çıkan kriz, geliş-

miş ülkelerin finansal piyasalarında başlamış olup kısa sürede

özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler olmak üzere

tüm dünyayı etkisi altına almıştır. Kriz başladığında finansal

piyasalarla sınırlı kalacağı tahmin edilirken daha sonra reel

sektöre de sıçramıştır. Kriz sonrası önlemlerin yetersiz kal-

ması dünya ekonomisinde derin etkiler oluşmasına yol açmış-

tır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri ise daha çok etkisi

altına aldığı gözlenmektedir. Bu kriz gelişmiş ülkeleri geliş-

mekte olan ülkelere göre büyüme açısından daha çok etkilen-

diği büyüme verilerinden anlaşılmaktadır. 2008 küresel eko-

nomik krizi verilerden elde edilen sonuca göre enflasyon gös-

tergeleri açısından da gelişmiş ülkeler grafik 4’te görüldüğü


243

gibi bu krizden daha çok etkilenmiştir. Gelişmiş ve gelişmekte

olan ülkeler ithalat değerleri açısından ele aldığında yine ge-

lişmiş ülkeler gelişmekte olan ülkelere göre daha sert düşüşler

meydana gelmiştir. İhracat değerleri yönüyle de 2008 küresel

ekonomik kriz gelişmiş ülkeleri gelişmekte olan ülkelerle kı-

yaslandığında gelişmiş ülkelerin ihracat değerleri grafik 6 in-

celendiğinde gelişmekte olan ülkelere göre kriz yılarında daha

sert düşmüştür.

Krizin etkisinin bu denli yoğun hissedildiği bu küresel ekono-

mik ortamda IMF de krize dair birtakım politik önermelerde

bulunmuştur. Bazı kesimler tarafından IMF politikalarının krizi

tetiklediği savunulmuş ve IMF’nin etkinliğinin azaltılması ge-

rektiği söylemişlerdir. 2005 yılında IMF’nin kredi hacmi 100

milyar dolardan 2008 yılında bu rakam 10 milyar dolara geri-

lemiştir. Fakat krizle birlikte tekrar IMF’nin politik etkinliği

tekrar tartışma konusu olmuş ve IMF’den tekrar krizin çözü-

müne dair çare üretmesi istenmiştir. Bu kriz ortamında IMF’ye

Piyasada istikrarın sağlanması konusunda ciddi görevler yük-

lenmiştir. Krizle birlikte IMF’nin parasal sistemi kurtarmada

tek kuruluş olduğu tekrar vurgulanmıştır.

Krizin başlamasıyla birlikte gelişmiş ülkeler krizi daha yoğun

bir şekilde hissetmişler gelişmekte olan ülkeler ise krizden ge-

lişmiş ülkelere göre nispeten daha az etkilenmiştir. Ayrıca

gıda ve enerjide dışa bağımlılığı olan Düşük gelirli ülkelerde

2008 küresel finans krizinden ciddi bir şekilde etkilenmiştir.

IMF de krizle mücadele kapsamında bu ülkelere yönelik des-

teğini arttırmış ve düşük gelirli ülkelere kullandırdığı imtiyazlı

Mustafa METE

244

kredileri iki katına çıkarmıştır. IMF krizin sebep ve sonuçlarını

analiz ederek finansal kurumlarla işbirliği içerisine girmiş ve

gelecekte olabilecek krizleri engellemeye yönelik olarak dört

başlıkta önlemini almıştır. Daha iyi bir politik düzenleme, daha

iyi bir piyasa gözetimi ve denetimi, daha güçlü finans düzen-

lemesi, daha etkin bir uluslararası işbirliğinin krizleri engel-

leye bileceğini belirtmiştir.

Kaynakça

Beeson, M.,. (2008). Watching From The Sidelines? The Decline Of

The IMF’s Crisis Management Role. Contemporary Political,

393-409.

Boyacıoğlu, E. Z. (2007). Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Kal-

kınma Kriterleri Açısından Karşılaştırılması ve Türkiye İçin

Öneriler. Doktora Tezi. TEKİRDAĞ: Trakya Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü.

Businessday. (2009). Global Economic Meltdown and IMF Reforms.

2010 tarihinde www.businessdayonline.com:

“http://www.businessdayonline.com/index. php?op-

tion=com_content&view=article&id=5937:global-economic-

meltdown-and-imfreforms&catid=98:editorial&Itemid=351

adresinden alındı

Chorev, N. S. (2009). The crisis of neoliberalism and the future of

international institutions: A comparison of the IMF and the

WTO. Springer Science, 459-484.

Chwieroth, J. M. (2008). Normative Change from Within: The Inter-

national Monetary Fund’s Approach toCapital Account Libe-

ralization. International Studies Quarterly, 129-158.


245

Cömert, H. Ç. (2013). Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Kriz Sırası ve Son-

rasındaki Trendleri Açıklamakta “Güvenli Liman Faktörü” ve

Finansal Şokların Boyutunun Önemi: Türkiye Örneği. ERC

Working Papers in Economics, 1-32.

Çivi, Ç. Ç. (2001). Yeni Dünya Düzeninde Güç Kazanan Ülkeler: Yük-

selen Ekonomiler. Celal Bayar Üniversitesi İ. İ. B. F. Yönetim

ve Ekonomi, 81-92.

Dağgeçen, A. C. (2012). Küresel Finansal Kriz Öncesi ve Sonrasında

Gelişmekte Olan Ülke Döviz Kurları Arasındaki İlişki. Uzmanlık

Yeterlilik Tezi. ANKARA: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Piyasalar Genel Müdürlüğü.

Delice, G. (2003). Finansal Krizler: Teorik ve Traihsel Bir Prespektif.

Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Der-

gisi, 57-81.

Dreher, A. S. (2008). The Political Economy of IMF Forecasts. Public

Choice, 145-171.

EichengreenI, B. R. (1996). Contagious Currency Crises: First Tests,

in Financial Liberalization and Macroeconomic Stability.

OXFORD: Torben M. Andersen and Karl O. Moene, Blackwell

Publishers.

Güzel, S. (2009). 2008 Küresel Ekonomik Krizi ve IMF'nin Önerdiği

Ekonomi Politikalarının Krizle Mücadeledeki Rolü. Uludağ

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 55-69.

Haq, U. Z. (2009). Financial Crisis and Its Remedies. African Journal

of Marketing Management, 161-164.

IMF. (2009). IMF Yıllık Raporu. 2009 tarihinde www.imf.org:

http://www.imf.org/external/lang/tur-

kish/pubs/ft/ar/2009/pdf/ar09_tur. pdf. adresinden alındı

Mustafa METE

246

Karshenas, M. (2009). The Impact of the Global Financial and Eco-

nomic Crisis on LDC Economies. www.unohrlls.org:

http://www.unohrlls.org/UserFi-

les/File/Elle%20Wang%20Uploads/UNLDC2. pdf, adresin-

den alınmıştır

Kato, T. (2009). The IMF’s Response To The Global Crisis. 2009 ta-

rihinde www.imf.org: http://www.imf.org/external/np/speec-

hes/2009/062509.htm adresinden alındı

Mete, M., Eren, M., & Çevik, F. S. (2014). Reasons of 2008 Global

Economic Crisis, Measures Taken and Recommendations for

Turkey. İnternatıonal Journal Of Economics, 1(3), 71-79.

Özen, Ç. (2004). Dünya Düzeni ve Gelişmekte Olan Ülkeler. Ekono-

mik Yaklaşım Dergisi, 185-205.

Sak, G. Ç. (2009). Washington Mutabakatından İstanbul Karar-

ları’na: Nereye Doğru Gidiyoruz? Türkiye Ekonomi Politikaları

Araştırma Vakfı, 1-6.

Stiglitz, J. E. (2009). The Current Economic Crisis and Lessons For

Economic Theory. Eastern Economic Journal, 281-296.

Taylor, J. (2009, January). The Financial Crisis And The Policy Res-

ponses: An Empirical Analysis Of What Went Wrong. NBER

Working Paper No. 14631.

TMMOB. (1993). Gelişmekte Olan Ülkelerin Tanımı, 1993 Sanayi

Kongresi Bildiriler Kitabı. Ankara.

Truman, E. M. (2009, January 22-23). The IMF And The Global Crisis:

Role and Reform. Peterson Institute for International Econo-

mics .


247

Turgut, A. (2006). Finansal Krizlerde IMF’nin Rolü Ve Önemi:1997

Asya Ve 2000- 2001 Türkiye Krizleri. Selçuk Üniversitesi Ka-

raman İ. İ. B. F. Dergisi, 1-14.

Wim, N. (2009). The financial crisis of 2008 and the developing co-

untries. United Nations University (UNU), World Institute for

Development Economics Research (WIDER), 1-20.

2008 kÜresel fİnans krİzİnİn gelİŞmİŞ ve gelİŞmekte olan Ülkeler Üzerİndekİ...

Documents