1

T.C.

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

1877’DEN GÜNÜMÜZÜ TBMM OLUŞUMLARI, SİYASİ VE İDARİ

YAPILARI VE GÖREVLERİ

HAZIRLAYAN

ŞÜKRÜ ULUDAĞ

(20145218015)

DANIŞMAN

Prof. Dr. Ali ÖZTEKİN

Antalya, 2015

2

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………… 2

RESİM ve ŞEKİL LİSTESİ……………………………………………………… 3

GİRİŞ........................................................................................................................ 4

ÖZET………………………………………………………………………………. 5

1. MECLİS-İ UMUMİ……………………………………………………………. 6

1.1 Heyeti-i Ayan…………………………………………………………… 7

1.2 Heyet-i Mebusan………………………………………………………... 9

2. TBMM (1920-1927)……………………………………………………………... 11

3. TBMM (1927-1960)……………………………………………………………... 12

4. 1960 DARBE DÖNEMİ………………………………………………………… 13

5. TBMM (1961-1980)……………………………………………………………… 14

5.1 Cumhuriyet Senatosu…………………………………………………….. 14

5.2 Millet Meclisi…………………………………………………………….. 15

6. 1980 DARBE DÖNEMİ…………………………………………………………. 16

7. TBMM (1982-Günümüz)………………………………………………………… 17

7.1 Meclis Başkanı, Başkanlık Divanı ve Görevleri………………………….. 18

7.2 Komisyonlar ve Siyasi Parti Grupları…………………………………….. 20

7.3 İdari Teşkilat ve Görevleri………………………………………………... 20

SONUÇ……………………………………………………………………………… 23

KAYNAKÇA……………………………………………………………………...... 24

3

RESİM ve ŞEKİL LİSTESİ

Resim – 1…………………………………………………………………………….. 6

Resim – 2…………………………………………………………………………….. 7

Resim – 3…………………………………………………………………………….. 9

Resim – 4…………………………………………………………………………….. 12

Resim – 5…………………………………………………………………………….. 14

Resim – 6…………………………………………………………………………….. 16

Resim – 7…………………………………………………………………………….. 17

Şekil – 1……………………………………………………………………………… 20

4

GİRİŞ

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Osmanlı Devleti’nin ve başkent İstanbul’un

İtilaf Devletleri’nce işgali sırasında, buna direnen Türk Milleti’nin oluşturduğu irade ile 23

Nisan 1920 tarihinde kurulan ve yine bu iradenin sahibi olan Türk Milleti’nin anayasa ile

verdiği yetki ile yasama görevini yapan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yasama organıdır.

“Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ilkesi TBMM’nin yasal dayanağını oluşturmaktadır.

Her ne kadar “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ilkesi TBMM’nin yasal

dayanağını oluştursa da şimdiye değin meclis iki askeri darbe ve muhtelif muhtıralarla

karşılaşmıştır. Demokratik siyasal hayat zaman zaman sekteye uğramıştır. Ama bütün bu

geçmişine rağmen halen demokrasimizin, demokratik siyasal hayatın ve Türk Milleti’nin

birinci derecede güvencesi TBMM’dir.

Yasama, yürütme ve yargı erkleri arasından yasama erkini bünyesinde toplamış ve icra

etmekte olan TBMM’nin geçmişi, yakın tarihimize ayna tutmaktadır. Günümüz manasında

meclisin ilk örneği, 1876 Kanun-i Esasi sonrası oluşturulan Meclis-i Umumi’dir. Meclis-i

Umumi ve bunun bir kanadı olan Heyet-i Mebusan, daha sonra yerini TBMM’ne bırakmış; o

da Kurtuluş Savaşı’nı yönetmiş, saltanatı kaldırmış, cumhuriyeti ilan etmiş, halifeliği lağv

etmiş, inkılâpları gerçekleştirmiş, çok partili döneme geçmiş ve bugünlere kadar gelmiştir.

TBMM’ni anlamak ve kavramak için; onu, yukarıda belirtildiği gibi Meclis-i Umumi

ve nihayet onun seçilmiş kanadını oluşturan Heyet-i Mebusan’dan bu yana, tüm dönemleri ile

incelemek gerekir. Bu anlayış ve kavrama; meclisin ne şekilde oluştuğu ile başlamakta,

meclis içindeki siyasi ve idari organların tanınması ve bunların görevlerinin anlaşılması ile

devam etmektedir. Bunların tarihsel bir perspektiften açıklanması daha da yararlı olacaktır.

Bu tarihsel perspektifte başucu kaynağımız 1876,1921, 1924,1961 ve 1982 Anayasaları ve

ondan ötesi ve özeli Heyet-i Mebusan ve Heyet-i Ayan İçtüzükleri ile 1927,1957 ve 1973

İçtüzükleri olacaktır.

5

ÖZET

1876 Kanun-i Esasi Meşruti monarşiyi, o da Meclis-i Umumi’yi ortaya çıkarmıştır.

Meclis-i Umumi’nin seçilmiş kanadı Heyet-i Mebusan, seçilmemiş yani atanmış kanadı ise

Heyet-i Ayan’dır. Bu iki meclisin de günümüz meclisinden farklı bir takım seçim esasları

vardır ve bu esasların yine günümüz şartlarında demokratik oldukları söylenemez. Yine de

seçimle işbaşına gelen mebusların olması, günümüz manasında ilk meclis örneğini teşkil

etmesi açısından yeterlidir.

Osmanlı ve başkent İstanbul’un işgali sonrası Anadolu’ya geçen Meclis-i Mebusan

üyeleri ve Anadolu-Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, 23 Nisan 1920’de kurulan

TBMM’nin ilk çekirdeğini, özünü oluşturmuştur. Cumhuriyet sonrası döneme, komisyonlar

ve siyasi parti grupları açısından bakıldığında, komisyonların olduğu; ancak birden fazla değil

sadece bir siyasi parti grubunun (CHP) olduğu görülmektedir. Bu tek partili dönem 1946

seçimlerine kadar devam etmiş, 1950 seçimlerinde de iktidar değişmiştir. Demokrat Parti

(DP), Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) iktidarı devralmıştır. Bu zamana kadar Meclis-i

Mebusan içtüzüğü değiştirilerek kullanılmış, 1927’de de tamamen yeni bir içtüzük

oluşturularak 1957’ye kadar uygulanmıştır. 1957’de 1927 içtüzüğünde bazı değişiklikler

yapılmış, ancak bu değişiklikler kısa bir süre uygulanabilmiş, 1960 darbesi olmuş ve meclis

faaliyetleri askıya alınmıştır.

1960 darbesi sonrası oluşturulan 1961 anayasasına göre çift meclisli bir yapı

oluşturulmuştur. Daha sonraki dönemde meclisler kendi içtüzüklerini oluşturmuşlardır.

Günümüz meclis içtüzüğünün temelini oluşturan 1973 içtüzüğü bu dönemde yapılmıştır. Bu

yapı 1980’e kadar sürmüş ve 1980 darbesi ile yine meclis faaliyetleri askıya alınmıştır. 1981

anayasası ile, çift meclisli yapı yerini tekrar tek meclisli yapıya bırakmış, ancak meclis işleyişi

1973 içtüzüğüne göre yürütülmeye devam edilmiştir. Günümüze kadar bir takım değişiklikler

yapılmış, en büyük değişiklik 1996’da olmuş, adeta içtüzük yeniden yazılmıştır.

Komisyonların, siyasi parti gruplarının ve idari organların işleyişi halen günümüz içtüzüğüne

göre icra edilmektedir.

6

1. MECLİS-İ UMUMİ

Osmanlı–Türk Anayasalarının ilki olan 1876 Anayasası (Kanun-i Esasi) 23 Aralık

1876’da bir Hatt-ı Hümayun ile ilan edilmiştir. “1293 Kanun-i Esasisi” adıyla da anılan ilk

anayasa, “Cemiyet-i Mahsusa” adı verilen özel bir komisyonca hazırlanıp Meclis-i Vükela’da

(Bakanlar Kurulu) incelendikten sonra Padişah tarafından kabul ve ilan edilmiştir. Bu anayasa

ile kurulan ve Meclis-i Umumi adını taşıyan parlamento iki kanatlıdır: Heyet-i Ayan ve

Heyet-i Mebusan (İba, 2001, 8).

119 Maddeden ve 12 bölümden oluşan 1876 Kanun-i Esasi’nin “Meclis-i Umumi”,

“Heyeti-i Ayan” ve “Heyet-i Mebusan” başlıklı üç bölümü, 42. Maddeden 80. Maddeye kadar

meclise ayrılmıştır. Genel olarak bakıldığında, meclis ile ilgili düzenlemeler içeren maddeler

tüm anayasanın neredeyse yarısını (%47.5) oluşturmaktadır. Ayrıntılı düzenlemenin

temelinde, yeni oluşturulan bu kuruma karşı duyulan kaygılı yaklaşım yer almaktadır.

Bununla birlikte, parlamenter sistemden söz etmek olanaklı değildir, cılız bir kurum niteliği

sergilemektedir (İba, 2001, 8). Meclis-i Umumi’ye yasama işlevi açısından bakıldığında, bu

işlevin padişahın vesayeti altında ifa edilmekte olduğu görülür (Tanör, 2015, 139). Buradan

anlaşılan o dur ki; Meclis-i Umumi, genel olarak ve tek başına yasama erki ve organı değildir,

ama yasama işlevine katılma hakkına sahiptir (İba, 2001, 8).

Resim-1 Meclis-i Umumi

7

1.1 Heyet-i Ayan

Heyet-i Ayan Osmanlı parlamentosunun seçilmemiş kanadını oluşturur. Heyeti-i Ayan

içtüzüğünün yapılışına ilişkin bilgiler de yeterli düzeyde değildir. Heyeti Ayan içtüzüğü

padişahın buyruğu (irade-i seniyye) ile kesinleştirilip yürürlüğe sokulmuştur. Bu içtüzüğün

oluşturulması esnasında, çağdaşı olan kimi Avrupa ülkelerinin ikinci meclis (senato)

içtüzükleri değerlendirilmiştir. Padişahın etkisi de fazlasıyla hissedilmiştir. 20 Eylül 1877

tarihinde kabul edilen içtüzük, 11 bölüm ve 74 maddeden oluşmuştur. Ayrıca bir özel maddesi

(madde-i mahsusa) vardır. Bu içtüzük Heyet-i Mebusan içtüzüğüne göre nicelik yönünden

daha kısa bir metindir (İba, 2009, 633).

Kanun-i Esasi’nin 60,61 ve 62. Maddelerine göre Heyet-i Ayan üyeleri Heyet-i

Mebusan üye sayısının üçte birini aşmamak kaydı ile, 40 yaşını geçmiş ve seçkin hizmetleri

ile tanınmış kişilerin arasından yine padişah tarafından seçilir ve atanırlar. Bu üyeler ömür

boyu görevde kalırlar (Tanör, 2015, 136).

Heyet-i Ayan’ın bir meclis başkanı, bir meclis başkan vekili ve iki katibi vardır.

Meclis başkanı ile başkan vekili Heyet-i Ayan üyeleri arasından doğrudan doğruya padişah

tarafından seçilir. Görev süreleri bir yıldır. Katip üyeler ise Heyet-i Ayan üyelerinin kendi

içerisinden gizli oyla bir sene için seçilirler (İba, 2009, 635).

İçtüzükte Heyeti-i Ayan komisyonlarının isimleri sayılmamıştır. Gerektiğinde

oluşturulacak bu komisyonların üye sayıları beştir. Ancak konunun önemine göre yedi ya da

Resim-2 Heyet-i Ayan

8

dokuz üyeden de oluşabilir (İba, 2009, 635). Kanımca, gerektiğinde oluşturulacak

komisyonlar, özel görev alanı (adalet, içişleri, dışişleri vb.) olan komisyonlardır. Ancak

baştan peşinen kurulmuş olan komisyonlar değildir. Heyetin, önüne gelecek konuya göre

komisyonların oluşturulacağını değerlendirmekteyim. Bu komisyonlar dışında; biri Heyet-i

Ayan üyelerinin verecekleri tasarıları, diğeri de Heyet-i Ayan’a verilecek dilekçeleri

inceleyecek olan ve her biri beş üyeden müteşekkil iki ayrı komisyon da oluşturulacaktır.

Üyeleri iki ayda bir defa değişecektir (İba, 2009, 635).

Heyet-i Ayan içtüzüğünde 28 Şubat 1908 tarihinden itibaren parça parça değişiklikler

yapılmaya başlanmıştır. 1909 tarihli Kanun-i Esasi değişikliklerine uyum sağlaması

maksadıyla, 1911 yılında değişiklikler tamamlanarak bölüm sayısı 11’den 13’e; madde sayısı

ise 74’den 132’ye çıkarılmıştır (İba, 2009, 591).

Değişiklik sonrası içtüzüğe göre; Heyet-i Ayan’ın bir meclis başkanı, iki meclis

başkan vekili, üç katibi ve üç idare memuru vardır. Yine; meclis başkanı ile başkan vekili

Heyet-i Ayan üyeleri arasından doğrudan doğruya padişah tarafından seçilir (İba, 2009, 591).

Katip üyeler ve idare memurları ise Heyet-i Ayan üyelerinin kendi içerisinden gizli oyla

seçilirler. Hepsinin görev süreleri bir sonraki yılın ilk meclis oturumuna kadardır (İba, 2009,

592). Yani değişiklik öncesine göre katip sayısı bir artmış, ayrıca üç idare memuru

görevlendirilmiştir.

Komisyonların isimleri değişiklik sonrası tek tek sayılmıştır. Heyet-i Ayan

komisyonları üç çeşittir: 1. Geçici Komisyonlar, 2. Daimi Komisyonlar, 3. Özel Komisyonlar.

Geçici Komisyonlar: Cevabi Yazı Komisyonu, Hesapların Tetkiki Komisyonu, Dilekçe

Komisyonu ve Tasarı Komisyonudur. Daimi Komisyonlar: Bilim ve Adli Komisyon, Mülki

Komisyon, Askeri Komisyon, Mali Komisyon ve Bayındırlık Komisyonudur. Özel

Komisyonlar için ayrı adlar telaffuz edilmese de; bunlar, daha önce sayılan komisyonların

görev alanına girmeyen ve ayrı bir komisyonca incelenmesi gereken konularda oluşturulacak

komisyonlardır (İba, 2009, 598). Komisyonların üye sayısı konunun önemine göre altı ile on

arasında değişmektedir. Üye sayısının tayini Meclis-i Umumi’ye aittir (İba, 2009, 599).

Değişiklik öncesi ve sonrası, Heyet-i Ayan üyelerinin tamamı padişah tarafından

atanmış kimseler olduğu için burada siyasi parti gruplarından bahsetmek olanaksızdır.

9

1.2 Heyet-i Mebusan

Heyet-i Mebusan Osmanlı parlamentosunun seçilmiş kanadını oluşturur. Heyet-i

Mebusan içtüzüğü Osmanlı dönemindeki ilk içtüzük niteliğini taşımaktadır. Mutlak

monarşiden meşruti monarşiye geçişi sağlayan 23 Aralık 1876 tarihli Kanun-i Esasi’nin

yürürlüğe girmesinden sonra yapılmıştır (İba, 2009, 655).

Heyet-i Mebusan İçtüzüğünün yapılışına dair bilgi ve belgeler yeterli düzeyde değildir.

Ancak bu içtüzüğün “Meclis- Mahsus (Özel Meclis)” adı verilen ve bu amaçla oluşturulan bir

heyet tarafından yapıldıktan sonra padişahın onayıyla yürürlüğe sokulduğu bilinmektedir.

Meclis-i Mahsus tarafından da, Avrupa ülkelerinin özellikle de Belçika ve İtalya’nın anayasa

ve içtüzükleri incelenerek 16 bölüm ve 105 maddeden oluşan içtüzük taslağını hazırlamak

üzere içtüzük komisyonu oluşturulmuştur. Meclis-i Mahsus, söz konusu komisyonun

hazırladığı metin üzerinde kimi değişiklikler yaptıktan sonra 19 Şubat 1877 tarihinde oybirliği

ile kabul etmiştir. 13 Mayıs 1877 tarihinde de padişah tarafından onaylanmıştır (İba, 2009,

655).

Yapılacak seçimler Kanun-i Esasi’de çok ayrıntılı olarak düzenlenmemiştir. Kanun-i

Esasi’nin 65., 66., 69. ve 71. Maddelerine göre; her elli bin erkek nüfusa bir temsilci olacak

şekilde, dört yıl için, gizli oyla seçimler yapılacaktır (Tanör, 2015, s.137;152). Ancak Kanun-i

Esasi’nin ilanından önce ve ilk seçimler için geçerli olmak üzere, 28 Ekim 1876 tarihinde

Meclis-i Vükela’da 7 maddelik bir “Talimat-ı Muvakkate” çıkarılmıştı. Taşradaki seçimler

Resim-3 Heyet-i Mebusan

10

buna göre yapılacaktı. İstanbul ve çevresi için ise “Beyanname” adını taşıyan bir hükümet

bildirisi uygulanacaktı (Tanör, 2015, 152). Ancak Talimat-ı Muvakkate ile Beyanname yer

yer Kanun-i Esasi’ye ters düşen hükümler içermekteydi (Tanör, 2015, 153). Talimat-ı

Muvakkate’nin Kanun-i Esasi’den bazı farklı hükümler vardı. Bunlar:

Kanun-i Esasi her elli bin erkek nüfusa bir mebus seçmeyi öngörürken,

Talimat-ı Muvakkate 130 mebus seçilmesini öngörüyordu.

Kanun-i Esasi’de seçimlerin bir veya iki dereceli olmasıyla ilgili bir hüküm

bulunmazken, Talimat-ı Muvakkate iki dereceli seçimi benimsemiştir.

Kanun-i Esasi’de seçilme yaşı 30 iken, Talimat-ı Muvakkate’de 25 yaş olarak

belirlenmiştir.

Kanun-i Esasi’de seçilebilmek için emlak sahibi olma şartı aranmazken,

Talimat-ı Muvakkate’de ise böyle bir şart vardır (Armağan, 1978, s.155-156).

Heyet-i Mebusan’ın bir meclis başkanı, iki başkan vekili ile, en az ikisi dönüşümlü

olmak üzere dört katibi ve meclisin korunmasına ve iç muhasebe işlerine bakmak üzere üç

idare memuru vardır. İçtüzüğün 9. Maddesine göre başkanlık ile başkanvekilliği görevleri için

üçer aday seçilir. Bu seçim üç görevin her biri için ayrı ayrı olmak üzere, yani üyelerden her

biri düzenleyeceği oy pusulasında uygun gördüğü üç kişinin ismini belirlemek üzere, gizli oy

usulüne başvurularak yapılır. Bu seçimlerin her birinde, birinci defa salt çoğunluk sağlanamaz

ise, tekrar gizli oya başvurulur. Yine salt çoğunluk sağlanamazsa, ikinci defada fazla oy olan

altı kişi için son defa gizli oya başvurulur. Üçüncü defada salt veya en fazla oy kazanan üç

kişi kimler ise, adaylığa seçilmiş sayılır. Katiplerin seçiminde de aynı esaslar uygulanır.

Başkan, başkanvekilleri ve katip üyelerin görev süreleri ertesi senenin yüksek toplantısının

başına kadardır (İba, 2009, s.665-667).

Komisyon olarak iki komisyonun isimleri ayrı ayrı sayılmıştır : Dilekçe ve tasarı

komisyonu ile bütçe komisyonu (İba, 2009, 670). Bunlar dışında ise içtüzüğün 16. Maddesine

göre Heyet-i Mebusan’a havale edilen tasarı ve evrakın incelenmesi için birer komisyon

kurulur. Komisyonlar en az beşer üyeden oluşup, işin önem derecesine göre Meclis-i

Umumi’nin kararı ile on veya on beş üyeden bile oluşturulabilir. Komisyon üyelerinin

seçiminde yine içtüzüğün 9. Maddesini esas almışlardır (İba, 2009, 669).

11

1908 İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte yeniden açılan meclislerin içtüzüklerinin

ihtiyaçları karşılayamadığı tartışmaları gündeme oturmuştur. Düşünce planındaki bu

görüşmeler aslında ilk önce Heyet-i Ayan içtüzüğüne yansımıştır. Ancak Heyet-i Mebusan’da

içtüzük değişiklikleri konusunda çalışma yapmak üzere 1910 yılında özel bir komisyon

kurulmuştur. Bu komisyonun hazırladığı içtüzük taslağı ise 1911 yılında mecliste

görüşülmeye başlanmıştır. Uzun süren taslak çalışmaları neticesinde 1914 yılında

görüşmelere başlanan içtüzük yine aynı yıl içerisinde kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.

Bölüm sayısı 16’dan 20’ye, madde sayısı 105’den 182’ye çıkmıştır (İba, 2009, s.521-522).

Değişiklik sonrası içtüzüğe göre; Heyet-i Mebusan’ın bir meclis başkanı, iki meclis

başkanvekili, dönüşümlü olacak şekilde dört veya altı katibi ve üç idare memuru vardır. Gizli

oyla ve mutlak çoğunlukla seçilir (İba, 2009, 532). Yani değişiklik öncesi “dört” olarak

belirtilen katip sayısı “dört veya altı” olarak belirlenmiştir.

Komisyonların isimleri değişiklik sonrası tek tek sayılmıştır. Bunlar; Cevabi Yazı

Komisyonu, Dilekçe Komisyonu; Orman, Maden ve Ziraat Komisyonu, Tapu ve

Gayrimenkuller Komisyonu; Posta, Telgraf, Telefon, Ticaret, Sanayi ve Gümrük Komisyonu,

Dışişleri Komisyonu, İçişleri Komisyonu, Sağlık Komisyonu, Adalet Komisyonu, Askeri

Komisyon, Bilim ve Vakıflar Komisyonu, Mali Kanunlar Komisyonu, Tasarı Komisyonu, Milli

Eğitim Komisyonu, Mali Denge Komisyonu, Bayındırlık Komisyonu’dur. Üye sayıları 15’tir

(İba, 2009, 533).

Burada önemle belirtilmesi gereken konu şudur ki, gerek Heyet-i Ayan gerek Heyet-i

Mebusan içtüzük değişikliklerinden önce komisyonların isimlerinin tek tek sayılmaması;

komisyonların olmadığı manasına gelmemektedir. Tek fark; değişiklikler sonrası tek tek

sayılma gereği duyulmamasıdır. Değişiklik öncesi komisyonlar yokken; değişiklik sonrası

baştan, yeniden komisyonların kurulması söz konusu değildir.

Siyasi parti grupları açısından Heyet-i Mebusan’a bakıldığında, 1. Meşrutiyet

döneminde ( 1. ve 2. Heyet-i Mebusan) herhangi bir siyasi parti grubu yoktur. Ancak 3.

Heyet-i Mebusan’dan itibaren meclis sahnesine Ahrar Fırkası ve İttihat ve Terakki Cemiyeti

çıkmıştır. 3. Heyet-i Mebusan’daki İttihat ve Terakki ağırlığı yerini 4. Heyet-i Mebusan’da

bağımsızlara bıraksa da 5. Heyet-i Mebusan’da İttihat ve Terakki neredeyse tüm meclisi ele

geçirmiştir.

12

2. TBMM (1920-1927)

Esasen bakıldığında bu dönemde kullanılan Meclis İçtüzüğü, Heyet-i Mebusan

İçtüzüğüdür. Meclis işleyişi açısından büyük bir fark yoktur. Ancak 23 Nisan 1920 tarihi

Türkiye Cumhuriyeti Tarihinin en önemli dönüm noktalarından biridir; Türkiye Büyük Millet

Meclisi kurulmuş ve hâkimiyetin kayıtsız şartsız millete ait olduğu kabul edilmiştir. Bu

olağanüstülük sebebiyle ayrı bir başlık altında incelenme gereği duyulmuştur.

23 Nisan 1920 tarihinde açılan TBMM’nin 7 numaralı kararı, “İçtüzüğün değiştirilerek

uygulanması” adını taşımaktadır. Bu karar uyarınca, Osmanlı Heyet-i Mebusan İçtüzüğü

aynen ya da değiştirilerek uygulanmaya devam edilmiştir (İba, 2009, 441).

06.06.1920’de and içmeye ilişkin madde değiştirilmiş, 08.07.1920’de komisyonların

içtüzüğe göre oluşturulması benimsenmiş ve 12.02.1921 tarihinde de yasama yılının

başlangıcının mart ayı kabul edilmiştir (İba, 2009, 441).

3. TBMM (1927-1960)

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte içtüzük çalışmalarına hız verilmiştir.

Bu amaçla, 19.11.1924 tarihinde ihtiyaçlara cevap verecek bir içtüzük hazırlanması karara

bağlanmıştır. İçtüzük komisyonunca hazırlanan taslak, 02.05.1927 tarihinde kabul edilerek

yürürlüğe girmiştir. 1927 içtüzüğü, 25 bölüm ve 236 maddeden oluşmaktadır. Hem tek partili

hem de çok partili dönemde uzun süre yürürlükte kalan bu içtüzük çeşitli tarihlerde değişiklik

görmüştür (İba, 2009, 441).

Resim-4 TBMM 1. Dönem Milletvekilleri

13

1927 içtüzüğüne göre meclisin bir meclis başkanı, üç meclis başkanvekili, en az ikisi

dönüşümlü olacak şekilde altı katip ve üç idare amiri vardır. Bütün bu üyeler meclis başkanlık

divanını oluşturmaktadır. Hepsi gizli oyla ve mutlak çoğunlukla seçilirler. Bir ve ikinci

oylamada mutlak çoğunluk ile seçim yapılamazsa, üçüncüsünde salt çoğunluk yeter şarttır.

Her biri için ayrı ayrı oylama yapılır. Oy kağıtlarına meclis başkanı için bir, başkan vekilleri

için üç, katipler için altı ve idare amirleri için ise üç isim yazılır (İba, 2009, 452).

Siyasi parti gruplarının üyelerinden oluşan 20 komisyon mevcuttur. Bu komisyonlar

kendi aralarında üç ana başlık altında incelenmiştir: 1. Meclis Vazifeleri ile İlgili

Komisyonlar, 2. Hükümet Hizmetleri ile İlgili Komisyonlar 3. Bakanlıklar ile İlgili

Komisyonlar. 1.Meclis Vazifeleri ile İlgili Komisyonlar: Dilekçe Komisyonu, Hesap İşleri

Komisyonu, Meclis Hesaplarının Tetkiki Komisyonu, Meclis Kütüphanesi Komisyonu,

Anayasa Komisyonu’dur. 2. Hükümet Hizmetleri ile İlgili Komisyonlar : Bütçe

Komisyonu’dur. 3. Bakanlıklar ile İlgili Komisyonlar: Adalet Komisyonu, Çalışma

Komisyonu, İçişleri Komisyonu, Gümrük ve Tekel Komisyonu, Dışişleri Komisyonu,

Ekonomi Komisyonu, Milli Eğitim Komisyonu, Maliye Komisyonu, Milli Savunma

Komisyonu, Ulaştırma Komisyonu, Bayındırlık Komisyonu, Sağlık ve Toplumsal Yardım

Komisyonu, Ticaret Komisyonu ve Ziraat Komisyonu’dur. Bu komisyonların üye sayıları beş

üye (Meclis Kütüphanesi Komisyonu) ile 35 üye (Bütçe Komisyonu) arasında değişmektedir.

Üye sayılarını Meclis belirlemektedir. Görev süreleri bir yasama yılıdır. Komisyonlara üye

seçiminde siyasi parti gruplarına verilen herhangi bir oran yoktur (İba, 2009, s.453-454).

Siyasi parti grupları açısından bu döneme bakıldığında, 1946’ya kadar sadece tek

siyasi parti grubu olduğunu görüyoruz. O da sadece Cumhuriyet Halk Fırkası’dır. 1946’dan

itibaren siyaset sahnesine Demokrat Parti çıkmaktadır. 1927 içtüzüğünde, ne kadar

milletvekilinin bir siyasi parti grubu oluşturacağına dair herhangi bir ifade yoktur.

28 Aralık 1957 tarihinde, 1927 içtüzüğünün toplam 27 maddesi değiştirilmiştir.

Konumuz kapsamına giren en büyük değişiklik 22. Maddede olmuştur. Bu maddeye göre

siyasi parti grubu oluşturacak üye sayısı meclis üye tamsayısının yüzde biri (%1) kadardır

(İba, 2009, 510). Ancak bu içtüzük çok kısa bir süre uygulanabilmiş, 1960 darbesi ile

uygulama sona ermiştir.

4. 1960 DARBE DÖNEMİ

1960 darbe döneminde meclis faaliyetleri askıya alınarak iki meclisli bir yapı

oluşturulmuştur. Milli Birlik Komitesi ve Temsilciler Meclisi’nden oluşan bu yapıya Kurucu

14

Meclis denmiştir. Bu oluşumların her biri için bir içtüzük oluşturulmuş, ancak resmi gazetede

yayınlanmamıştır (İba, 2009, s. 387;405).

5. TBMM (1961-1980)

1961 Anayasası ile TBMM iki meclisli bir yapıya kavuşmuştur. Bunlardan biri millet

meclisi, diğeri cumhuriyet senatosudur. Bu iki yapının tümüne Türkiye Büyük Millet Meclisi

denmiştir.

Anayasanın 85. Maddesi gereğince Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’ndan

oluşan TBMM’nin çalışma düzeninin, TBMM ve her iki meclisin kendi yapacakları ayrı

içtüzüklerle düzenlenmesi gerekiyordu. Meclislerin kendi içtüzüklerini yapacakları süreye

kadar ise 1927 içtüzüğünün 1957 öncesi halinin uygulanmasına devam edilmiştir (İba, 2009,

179).

Her ne kadar anayasanın geçici 7. Maddesi uyarınca, geçici 3. Maddede belirtilen

içtüzüklerin en geç 2 yıl içerisinde çıkarılması öngörülmüşse de, hepsi gecikmeli olarak

yapılabilmiş, bu anayasal zorunluluğa uyulmamıştır (İba, 2009, 179).

Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğü 27.12.1963 tarihinde, TBMM Birleşik Toplantı

İçtüzüğü 17.02.1965’te ve nihayet Millet Meclisi İçtüzüğü ise 05.03.1973 tarihinde kabul

edilmiştir (İba, 2009, s.179;289;307).

5.1 Cumhuriyet Senatosu

1963 Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğüne göre; Cumhuriyet Senatosunun bir başkanı, üç

başkanvekili, en az ikisi dönüşümlü olarak mecliste bulunacak şekilde altı divan katibi ve üç

idare amiri vardır. Cumhuriyet senatosunun başkanlık divanı 1961 Anayasasının 84.

Maddesine göre kurulur (İba, 2009, 316). Bu maddeye göre meclislerin başkanlık divanları, o

Resim-5 Milli Birlik Komitesi

15

meclisteki siyasi parti gruplarının kuvvetleri ölçüsünde divana katılmalarını sağlayacak

şekilde kurulur. Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu başkanları, kendi meclislerince üye

tamsayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla, ikişer yıl için seçilirler; ilk iki oylamada bu

çoğunluk sağlanamazsa salt çoğunluk ile yetinilir. Meclis Başkanlıkları için meclisteki siyasi

parti grupları aday gösteremezler. Başkanlar ve başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi

partilerin ve siyasi parti gruplarının TBMM içindeki ve dışındaki faaliyetlerine ve

görevlerinin yerine getirilmesi gereken haller dışında meclis tartışmalarına katılamazlar,

başkan oy kullanamaz (http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm).

Komisyonlar incelendiğinde ise; Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğü Madde 17’ye göre

komisyonlar üç ana başlık altında ifade edilmiştir. 1. Görevleri bütün kamu faaliyetleriyle

ilgili komisyonlar, 2. Cumhuriyet Senatosu faaliyetleri ile ilgili komisyonlar, 3. Belli kamu

faaliyetleri ile ilgili komisyonlar. Bu başlıklar altında kurulmuş olan komisyonlar ise: 1.

Görevleri bütün kamu faaliyetleriyle ilgili komisyonlar : Anayasa ve adalet komisyonu, Bütçe

ve plan komisyonu’dur. 2. Cumhuriyet Senatosu faaliyetleri ile ilgili komisyonlar:

Cumhuriyet Senatosu hesaplarını inceleme komisyonu’dur. 3. Belli kamu faaliyetleri ile ilgili

komisyonlar: Bayırdırlık, ulaştırma ve imar-iskan komisyonu; Dışişleri,turizm ve tanıtma

komisyonu, İçişleri komisyonu, Mali ve iktisadi işler komisyonu, Milli eğitim komisyonu,

Milli savunma komisyonu, Tarım (Orman) komisyonu, Sosyal işler komisyonu ve Gençlik ve

spor komisyonu’dur. Komisyon üyelerinin görev süreleri iki yıldır ve gizli oyla seçilirler (İba,

2009, s.321-322).

Siyasi parti grubu kavramı açısından bakıldığında ise; grup kurabilmek için “üye sayısı

ondan az olmamalı” kuralı benimsenmiştir (İba, 2009, 320).

5.2 Millet Meclisi

1973 Millet Meclisi İçtüzüğüne göre; Millet Meclisinin bir başkanı, dört başkan vekili,

üç idareci üyesi ve yedi divan üyesi vardır. Gerektiğinde genel kurul, danışma kurulunun

teklifi üzerine idareci üyelerin ve divan üyelerinin sayılarını arttırabilir (İba, 2009, 189).

Millet Meclisinin Başkanlık Divanı da tıpkı Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanı gibi,

1961 Anayasasının 84. Maddesine göre kurulur.

Komisyonlar incelendiğinde şu komisyonların kurulmuş olduğunu görüyoruz: 1.

Anayasa komisyonu, 2. Adalet komisyonu, 3. Milli savunma komisyonu, 4. İçişleri komisyonu,

5. Dışişleri komisyonu, 6. Milli eğitim komisyonu, 7. Sanayi, teknoloji, ve ticaret komisyonu,

8. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu, 9. Tarım,orman ve köyişleri

16

komisyonu, 10. Sağlık ve sosyal işler komisyonu, 11. Millet Meclisi hesaplarını inceleme

komisyonu. Komisyonların her birinin üye sayısı danışma kurulunun teklifi üzerine genel

kurulca işaret oyu ile belirlenir. Komisyonlar her yasama dönemi başında iki yıl için seçilirler

ve görev süreleri yenileri seçilinceye kadar devam eder (İba, 2009, s.193-194).

Siyasi parti grupları incelendiğinde ise; mecliste en az on milletvekiline sahip siyasi

partilerin grup kurabileceği kurala bağlanmıştır (İba, 2009, 193). Meclis üye tamsayısı 450

olarak belirlenmiştir.

1973 içtüzüğü ile meclisin siyasi yapısına “Danışma Kurulu” eklenmiştir. Danışma

Kurulu, Millet Meclisi başkanının başkanlığında siyasi parti grup başkanları ya da

vekillerinden biri veya onları yazılı olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur. Bu

kurul, içtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve başkanın istemi üzerine danışma

niteliğinde görüş bildirir. Gerektiğinde bir hükümet temsilcisi veya meclis başkanvekilleri de

danışma kuruluna çağrılabilir. Danışma kurulu, başkanın gerekli görmesi veya bir siyasi parti

grubu başkanlığının istemi üzerine en geç 24 saat içerisinde başkan tarafından toplantıya

çağrılır (İba, 2009, 193).

1973 içtüzüğü 1980 darbe dönemine kadar farklı zamanlarda dört defa küçük değişiklik

geçirmiştir. Ancak bu değişiklikler meclis işleyişini ve siyasi yapısını etkileyen değişiklikler

değildir.

6. 1980 DARBE DÖNEMİ

1980 darbe döneminde meclis faaliyetleri askıya alınarak iki meclisli bir yapı

oluşturulmuştur. Millet Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisinden oluşan yapıya Kurucu

Meclis denmiştir. Ancak 1960 döneminden farklı olarak; bu iki yapı fiilen beraber toplanarak

Kurucu Meclisi oluşturamamışlardır. Yine 1960 döneminden farklı olarak Kurucu Meclis

işleyişi için bir içtüzük yapılmamıştır (İba, 2009, 159).

Resim-6 Milli Güvenlik Konseyi

17

7. TBMM (1982-Günümüz)

1980 darbesi sonrası 1973 içtüzüğü uygulanmaya devam edilmiştir. 1980 darbesine

kadar dört defa değişiklik geçiren içtüzük, günümüze kadar sekiz defa daha değişikliğe

uğramıştır. En büyük değişiklik; aynı zamanda 1980 darbesi sonrası yapılan ilk değişiklik

olan 16.05.1996 tarihinde yapılan değişikliktir. Bu değişiklik sonrası hemen hemen günümüz

içtüzüğü oluşmuştur.

Bu değişiklikle meclis başkanlık divanı üyelerinin sayıları açısından bir değişiklik

olmamış ancak 1960 darbesi sonrası oluşturulmuş olan Cumhuriyet Senatosu ve bununla

alakalı olan ibarelerin hepsi içtüzükten çıkarılmış; “Millet Meclisi” ibareleri “Türkiye Büyük

Millet Meclisi”, “Divan üyesi” ibareleri “Katip üye”, “İdareci üye” ibareleri “İdare amiri”

olarak değiştirilmiştir. Yasama dönemi dört yıldan beş yıla çıkarılmıştır. Meclis üye tamsayısı

450’den 550’ye çıkarılmıştır. Siyasi parti grubu oluşturmak için gerekli milletvekili sayısı

ondan yirmiye çıkarılmıştır. Komisyonlar açısından bakıldığında; “Milli Eğitim Komisyonu”

“Milli Eğitim,Kültür,Gençlik ve Spor Komisyonu”na, “Sanayi, Teknoloji, ve Ticaret

Komisyonu” “Sanayi,Ticaret,Enerji,Tabi Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu”na,

“Sağlık ve Sosyal İşler Komisyonu” ise “Sağlık,Aile,Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu”na

dönüştürülmüş; ayrıca “Çevre Komisyonu, Dilekçe Komisyonu, Plan ve Bütçe Komisyonu,

Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu ve İnsan Hakları Komisyonu” kurulmuştur (İba, 2009,

s.245-249).

Resim-7 TBMM (Günümüz)

18

7.1 Meclis Başkanı, Başkanlık Divanı ve Görevleri

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bir başkanı, dört başkan vekili, üç idare amiri ve

yedi katip üyesi vardır. Gerektiğinde, genel kurul, danışma kurulunun teklifi üzerine katip

üyelerin ve idare amirlerinin sayısını arttırabilir (İba, 2009, 37).

Başkanlık için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenin görev süresi iki,

ikinci devre için görev süresi üç yıldır. Siyasi parti grupları başkanlık için aday gösteremezler.

Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü

oylamada da üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk

sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday arasında dördüncü oylama yapılır.

Dördüncü oylamada en fazla oyu olan başkan seçilmiş olur (İba, 2009, 37).

Türkiye Millet Meclisi Başkanı, siyasi parti gruplarının parti grupları toplam sayısı

içerisindeki yüzde oranlarını ve bu oranlara göre her siyasi parti grubuna düşen başkanlık

divanındaki görev yeri sayısını tespit eder ve danışma kuruluna bildirir. Başkanlık

divanındaki görev yerleri, başkanvekillikleri için, iki adedi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye

tamsayısının salt çoğunluğuna sahip siyasi parti grubuna ait olmak üzere, oranı en yüksek

olandan itibaren dağıtılmaya başlanır. Katip üyelikler ile idare amirlikleri için görev yerleri

dağıtımı, danışma kurulunun görüşü alındıktan sonra genel kurulca kararlaştırılır. Siyasi parti

grupları kendilerine düşen yerler için adaylarını gösterir. Adayları gösteren listenin genel

kurulca işaret oyu ile oylanması suretiyle başkanlık divanı seçimi tamamlanmış olur. Türkiye

Millet Meclisi Başkanvekillikleri, idare amirlikleri ve katip üyelikleri için bir yasama

döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenin görev süresi iki, ikinci seçilenin ise üç yıldır (İba,

2009, 38).

2007 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile 1982 Anayasasının 77. Maddesi

değiştirilmiş ve genel seçimlerin dört yılda bir defa yapılacağı hükme bağlanmıştır. Ancak bu

değişiklikler içtüzüğe daha yansımış değildir. Yani hala meclis başkanı ve başkanlık divanı

üyelerinin görev süreleri “2+3 yıl” olarak gözükmektedir.

Meclis Başkanı ve Başkanlık Divanı üyelerinin görevleri şunlardır:

Meclis Başkanının Görevleri:

TBMM’yi meclis dışında temsil etmek.

Genel kurul görüşmelerini yönetmek.

19

Başkanlık Divanına başkanlık etmek.

Danışma Kuruluna başkanlık etmek.

TBMM komisyonlarını denetlemek.

Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak.

TBMM idari ve mali işleri ile kolluk işlerini yürütmek-denetlemek.

Tutanak dergisi ve tutanak özetinin düzenlenmesini sağlamak.

Kendisine anayasa,kanunlar ve içtüzük gereğince verilen görevleri yerine

getirmek (İba, 2009, 40).

Meclis Başkanvekillerinin Görevleri:

Başkanın yerine genel kurul görüşmelerini yönetmek ve yönettiği oturumlarla

alakalı tutanak dergisinin ve tutanak özetinin düzenlenmesini gözetmektir (İba, 2009, 40).

İdare Amirlerinin Görevleri:

TBMM’nin idari ve mali işleri ile kolluk işlerini TBMM Başkanı’nın

talimatına uygun olarak yürütmekte başkana yardımcı olmak.

Özel törenleri idare etmek.

TBMM bütçesine ilişkin teklifleri sunmak.

Genel ve özel giriş kartlarını dağıtmak (İba, 2009, 41).

Katip Üyelerin Görevleri

Tutanakların tutulmasını denetlemek.

Tutanak özetlerini yazmak.

Genel kurulda evrak okumak.

Yoklama yapmak.

Oyları saymak.

Seçimlerin düzen ve dürüstlük içinde geçmesini sağlamak.

Söz sırası kaydetmek (İba, 2009, 41).

20

7.2 Komisyonlar ve Siyasi Parti Grupları

Günümüz TBMM Komisyonları şunlardır: 1. Adalet Komisyonu, 2. Anayasa

Komisyonu, 3. Avrupa Birliği Uyum Komisyonu, 4. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm

Komisyonu, 5. Çevre Komisyonu, 6. Dışişleri Komisyonu, 7. Dilekçe Komisyonu, 8. Güvenlik

ve İstihbarat Komisyonu, 9. İçişleri Komisyonu, 10. İnsan Hakları İnceleme Komisyonu, 11.

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, 12. Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu, 13. Milli

Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu, 14. Milli Savunma Komisyonu, 15. Plan ve Bütçe

Komisyonu, 16. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu, 17.

Sanayi,Ticaret,Enerji,Tabi Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu, 18. Tarım, Orman ve

Köyişleri Komisyonu. (http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyonlar_sd.liste) Bu

komisyonlardan 3. , 8. , 10. ve 11. Maddelerde belirtilen komisyonlar içtüzükte

geçmemektedir. Komisyonlar için siyasi parti gruplarına düşen üye sayısı başkan tarafından,

oranlara göre tespit edilir. Siyasi parti grupları, adaylarını belli edilecek bir süre içerisinde

başkanlığa bildirirler. Bütün komisyonlar için, siyasi parti gruplarınca bildirilen adayların

isimlerini gösterir listenin genel kurulca, işaret oyu ile onaylanması suretiyle seçim

tamamlanmış olur (İba, 2009, 43).

Siyasi parti grubu oluşturmak için en az yirmi milletvekili gerekmektedir (İba, 2009,

41).

7.3 İdari Teşkilat ve Görevleri

Günümüz TBMM idari yapısı aşağıdaki şekilde sunulmuştur:

Şekil-1 TBMM İdari Yapısı

21

Türkiye Büyük Millet Meclisi İdari Teşkilatı, Anayasa ile Türkiye Büyük Millet Meclisine

verilmiş bulunan yasama yetkisinin yerine getirilmesinde Başkanlık Divanına, komisyonlara

ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine her türlü idari ve teknik bilgi ve belge desteğinin

sağlanması amacıyla kurulmuştur.

Türkiye Büyük Millet Meclisi İdari Teşkilatı, doğrudan TBMM Başkanına ve Genel

Sekretere bağlı birimler ile Yasama ve Denetim Hizmetlerinden Sorumlu Genel Sekreter

Yardımcısına; İdari, Mali ve Teknik Hizmetlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısına;

Bilgi ve Bilişim Hizmetlerinden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısına ve Milli Saraylardan

Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısına bağlı birimlerden meydana gelir.

Özel Kalem Müdürlüğü, TBMM Başkan başmüşavirleri, TBMM Başkan müşavirleri

ve Hukuk Hizmetleri Başkanlığı görev yönünden TBMM Başkanına, idari yönden ise Genel

Sekretere bağlıdır. Dış İlişkiler ve Protokol Başkanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı,

müşavirler ve iç denetçiler ise doğrudan Genel Sekretere bağlı olarak çalışmaktadır

(http://www.tbmm.gov.tr/genser/tarihce.htm).

İdari Teşkilatın bu çerçevede yerine getirmekte olduğu başlıca görevler şunlardır:

Genel Kurula, Başkanlık Divanına, komisyonlara, siyasi parti gruplarına ve

milletvekillerine her türlü bilgi desteği ile idari ve teknik destek sağlamak.

Yasama uzmanları marifetiyle kanun tasarı ve teklifleri ile diğer yasama ve

denetim belgelerini inceleyerek komisyonlara bilgi vermek, komisyon raporlarının

hazırlanmasına yardımcı olmak ve komisyonların görev alanına giren konularla ilgili

araştırma ve incelemeler yapmak.

Milletvekilleri için talepleri doğrultusunda kanun teklifi taslağı hazırlamak.

Tutanak, çözümleme ve basım hizmetlerini yürütmek.

Komisyonların ve milletvekillerinin her türlü yayın, belge ve bilgi ihtiyacını

karşılamak.

Cumhurbaşkanının Anayasada belirtilen yasama ile ilgili görevlerinin yerine

getirilmesinde ve yetkilerinin kullanılmasında Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile eş

güdümü sağlamak.

TBMM’nin çalışmaları ile ilgili olarak Başbakanlık ve diğer kamu kurum ve

22

kuruluşlarıyla eş güdümü sağlamak.

TBMM’nin ve İdari Teşkilatın uluslararası kuruluşlarla ilişkilerini ve

uluslararası etkinliklerle ilgili iş ve işlemlerini yürütmek.

TBMM’nin basın ve halkla ilişkiler hizmetlerini yerine getirmek ve TBMM

faaliyetlerini çeşitli vasıtalarla kamuoyuna duyurmak.

TBMM yönetiminde bulunan saray, köşk ve kasırlar ile bunlara bağlı taşınır ve

taşınmaz kültür varlıklarının tespitini, tasnifini, periyodik bakımını, muhafazasını,

restorasyonunu ve tanıtımını yapmak.

Evrak ve arşiv hizmetlerini yerine getirmek.

TBMM Başkanlığınca ve mevzuatla İdari Teşkilata verilen diğer görevleri

yerine getirmek.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, İdari Teşkilatın üst yöneticisi olup

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına karşı sorumludur. Genel Sekreter, İdari Teşkilatın

görevlerini mevzuata, İdari Teşkilatın amaç ve politikaları ile stratejik planına uygun olarak

düzenler, yürütür ve hizmet birimleri arasında eş güdümü sağlar

(http://www.tbmm.gov.tr/genser/tarihce.htm).

23

SONUÇ

Araştırma raporu boyunca; ilk Osmanlı Parlamentosu’ndan günümüze kadar millet

meclislerinin oluşumunun hangi esaslarla olduğu incelenmiş; bu kapsamda seçim esaslarına

da kısaca değinilmiştir. Bu konudan hareketle meclislerdeki siyasi yapı, yani meclis başkanlık

divanı, komisyonlar ve siyasi parti gruplarının oluşumu anlatılmıştır. İdari yapı konusu

günümüz TBMM üzerinden ifade edilmiştir.

1960 ve 1980 Darbe Dönemleri olağanüstü dönemlerdir ve bilinmektedir ki bu

dönemlerde de Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisi gibi yapılar oluşturulmuştur. Ancak

bu meclisleri, milletin seçimi neticesinde oluşmuş yapılar olmadığı, yani milletin seçiminin

meclisteki tezahürü olmadığı için, olağan dönem meclisleri ile bir tutmak yanlış olacaktır. Bu

sebeple diğer bölümlere nazaran daha kısa ifade edilmiştir.

Görülmektedir ki; TBMM, ülke yönetiminde, Kanun-i Esasi’den bu yana, dönemler

arası bir takım farklılıklar olsa da, her zaman çok önemli bir yer kaplamış ve bundan sonra da

kaplamaya devam edecektir. Çevre kuşak ülkelerine bakıldığında, vatandaşlarının büyük bir

kısmı İslam dinini benimsemiş, ancak buna rağmen laik ve demokratik bir hukuk devleti olma

niteliğini sürdüren tek devlet Türkiye Cumhuriyeti Devleti’dir. İşte bu yegane özelliğinin

temelinde de; “hakimiyetin kayıtsız şartsız millete ait olması” temel kuralını benimsemesi ve

bu kuraldan hareketle TBMM’nin vücut bulması yatmaktadır. Bu sebeple TBMM’nin

geçmişinin araştırılması, ülkemizin gelişiminin anlaşılmasına da ışık tutacaktır.

24

KAYNAKÇA

İBA, Şeref (2001), Türkiye’de Meclis Başkanlığı ve Başkanlık Divanı, Nobel Yayın

Dağıtım, Ankara.

TANÖR, Bülent (2015), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları,

İstanbul.

İBA, Şeref (2009), Parlamento İçtüzük Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları,

İstanbul.

ARMAĞAN, Servet (1978), Memleketimizde İlk Parlamento Seçimleri, Ankara

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara.

http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm (Erişim Tarihi: 15.03.2015).

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyonlar_sd.liste (Erişim Tarihi:

15.03.2015).

http://www.tbmm.gov.tr/genser/tarihce.htm (Erişim Tarihi: 15.03.2015).