تاریخچه و معماری کلیسای مریم مقدس تهران history and architecture of...

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

7

تاريخچه و معمارى كليساى مريم مقدس تهرانشاهــن هوسپيــان

پس از پايان جنگ جهانى اول و به دليل شرايط جديد اقتصادى و اجتماعى حاكم بر ايران، در سال هاى 1300ـ 1310ش (دهه هاى 20 و 30 قرن بيستم ميالدى)، مهاجرت روستاييان به شهرها، به خصوص تهران، افزايش يافت. ارمنيان ايران نيز از اين امر مستثنا نبودند و طى اين دو دهه با مهاجرت به تهران محله هاى جديد ارمنى نشين، همچون

محلة حسن آباد، را در اين شهر ايجاد كردند.از آنجايى كه در اين محله كليسايى وجود نداشت ارمنيان اين محله مجبور بودند براى انجام فرايض مذهبى به كليساى گئورگ مقدس در بازارچة قوام الدوله، واقع در

ميدان وحدت اسالمى كنونى، مراجعه كنند.ارمنيان اين محله با اجازة خليفه گرى اصفهان، كه در آن دوره مسئوليت امور مذهبى و احوال شخصيه ارمنيان تهران را به عهده داشت، در سالن مدرسة هايكازيان، واقع در خيابان ميرزا كوچك خان امروزى، اقدام به برپايى كليسايى موقت كردند اما با افزايش جمعيت اين محله، به علت جا به جايى ارمنيان ساكن مناطق دروازه قزوين و شاه عبدالعظيم به محلة حسن آباد، نياز به تأسيس يك كليسا در اين محله احساس مى شد. از سوى ديگر، به علت افزايش جمعيت ارمنيان تهران، خليفه گرى اصفهان نيز ديگر قادر به رسيدگى به امور ارمنيان تهران نبود و نياز به تأسيس خليفه گرى اى براى ارمنيان تهران احساس مى شد. بنابراين، تصميم گرفته شد كه كليسايى جامع در محلة حسن آباد بنا شود كه نه تنها جواب گوى نياز اهالى باشد بلكه خليفه گرى ارمنيان تهران نيز، كه قصد تأسيس آن

را داشتند، در آن مستقر شود.11. براى اطالعات بيشتر ر.ك: شاهن هوسپيان، «نگاهى مختصر به تاريخ كليساهاى ارمنيان در ايران»، پيمان، ش 27 (بهار 1383): 52

ـ 69.

پيمان | شمارة 66تاريخچه و معمارى ...

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

8

در جلسه اى كه با حضور معماران ارمنى در 28 فروردين1316ش( 17 آوريل 1937م) براى طراحى كليسا برگزار شد از آقاى نيكالى الئورى1 درخواست شد تا طرح كليسايى بزرگ را تهيه كند.2 شمارى از خّيران ارمنى تهران هزينة ساخت آن را تقبل كردند اما پس از چندى به جز يك نفر مابقى آنان انصراف دادند. از نيكالى الئورى خواسته شد تا بار ديگر،

با در نظر گرفتن بودجة جديد، طرح كليسايى با ابعادى كوچك تر تهيه كند.

مقايسة پالن كليساى مريم مقدس با پالن كليساهاى منطقة تايكاز راست به چپ كليساى خاخو، قرن دهم ميالدى؛ كليساى ايشخان، قرن هفتم ميالدى؛ كليساى مريم مقدس تهران؛ كليساى

اوشك، قرن هفتم ميالدى

پالن كليسا با ابعاد كوچك تر، با گنجايش 1,200 نفر، متأثر از معمارى كليساهاى سده هاى هفتم تا دهم ميالدى منطقة تايك3 ارمنستان، طراحى شد. از طرح كليساى

اوليه اطالعات مكتوبى در دست نيست.در روز يكشنبه، 21 فروردين 1317ش(17 آوريل 1938م) با حضور جمع بزرگى از ارمنيان تهران، دو نمايندة ارمنيان در مجلس شوراى ملى، روحانيان كليساهاى تهران، اعضاى انجمن كليساهاى تهران و بسيارى ديگر، پس از برگزارى مراسم دعا و نيايش، كلنگ آغاز به ساخت كليسا به دست كشيش هوانس هاجيان و رومان عيسى يان، فرد

خّيرى كه هزينة ساخت كليسا را تقبل كرده بود، بر زمين زده شد.41. طبق اطالعات شفاهى نيكالى الئورى از ارمنيان قرا باغ بود كه پس از اشغال منطقه به دست ارتش سرخ شوروى در اواخر 1920م

به همراه خانواده اش به ايران مهاجرت كرد. 2. آليك (29 ژوئيه 1945).

3. Taykاز استان هاى شمال غربى ارمنستان كه امروزه با نام اوزون دره در استان ارزروم تركيه قرار دارد.

4. آليك (12 آوريل 1938).


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

9

در مرحلة دوم، مى بايست طى مراسمى لوح هايى در پى هاى كليسا قرار داده مى شد. براساس سنت هزار سالة كليساسازى در بين ارمنيان پيش از شروع بناى كليسا مى بايست شانزده عدد لوح با نام قديسان به دست همين تعداد از افراد معتقد حمل و در مكان هاى تعيين شده در پى هاى كليسا قرار داده شود اما تعداد درخواست كنندگان براى قرار دادن لوح ها بيش از اين تعداد بود و از آنجايى كه براى روحانيان امكان انتخاب شانزده نفر از بين آنان، كه همگى افرادى با اعتقاد بودند، بسيار دشوار بود، بنابراين، تصميم گرفته شد به تعداد كلية مراجعه كنندگان، كه 31 نفر بودند، لوح تهيه و طبق سنت كليساى ارمنى شانزده عدد از آنها در مكان هاى خاص خود و مابقى در پى هاى سردر غربى و بازوهاى

شمالى و جنوبى كليسا قرار داده شود.آبــان 1 در مراســم ايــن 1317ش(23 اكتبر 1938م) با حضور خليفه گرى نمايندة تهران، ارمنيان اصفهان، روحانيان كليساهاى تهران، 31 و تهران ارمنيان از بسيارى ساقدوش، كه هر كدام يكى از لوح ها را در دست داشتند، برگزار شد. پس وسيلة به مذهبى مراسم انجام از اعظم اسقف تانگيان، مليك نِرِسس خليفه گرى ارمنيان آذربايجان، لوح ها را در محل هاى از پيش تعيين شده قرار دادند. اولين لوح به دست رومان محراب ساخت محل در عيسى يان كليسا قرار داده و بدين ترتيب، بناى

كليسا به طور رسمى آغاز شد.1

1. آليك (25 اكتبر 1938).

مراسم روز 23 اكتبر 1938م


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

10

لوح هايى كه در پى هاى كليسا قرار داده شدند سنگ هاى خوش تراشى بودند كه در آنها نوشته اى به زبان ارمنى بر روى كاغذى ضخيم در داخل شيشه اى جاسازى شده.

خالصة متن اين نوشته چنين است: كليساهاى شوراى تصميم «طبق آفريكيان واهان آقاى از تهران ارمنيان خواسته شد تا متن لوح ها را تهيه كند، كه به امضاى اسقف اعظم، نِرِسس مليك تانگيان؛ مسئوالن و عيسى يان؛ رومان كليسا، خّير جامعة ارمنيان تهران رسيده است. در تهران و برتوليما تادئوس نام هاى به كليسا دو در ارمنيان كه دارند وجود مقدس گيورگ اطراف اين دو مى زيستند اما در حال حاضر به نياز و كرده اند مكان نقل شهر مركز به سال سى حدود دارند. جديدى كليساى بود نفر تهران 1,800 ارمنيان شمار پيش هزار به 25 آنان تعداد حاضر، حال در اما نفر رسيده كه اين دو كليسا براى اين تعداد كفايت نمى كند و نياز به بناى كليساى جديد كليساى بناى بررسى 1936م، در است. آوريل 1937م، در 17 و شد آغاز جديدى جلسه اى با حضور معماران ارمنى تشكيل و

از نيكالى الئورى خواسته شد تا براساس بودجة شصت هزار تومان طرح كليسا را ارائه كند. در اين بين، آقاى رومان عيسى يان هزينة بناى كليسا را تقبل كرد و از نيكالى مارُكف

خواسته شد تا براساس بودجة يك صد هزار تومان كليسا را بنا كند».1به علت نبود مستندات كافى و وجود اطالعات شفاهى متناقض و روشن نبودن نقش نيكالى الئورى و نيكالى مارُكف در طراحى كليساى فعلى، در متن لوح ها، امكان تعيين اينكه طراح كليسا كدام يك از اين دو بوده اندوجود ندارد. با تمامى تالشى كه براى 1. متن كامل اين نوشته در كتابى با نام به مناسبت پنجامين سال تأسيس كليساى مريم مقدس تهران (تهران: فارابى، اكتبر 1995) و

روزنامة آليك به تاريخ 29 ژوئيه 1945 آمده است.

مزار نيكالى الئور در قبرستان دوالب (عكس از واهه آوانسيان)


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

11

يافتن واقعيات صورت گرفته اطالعات قابل استنادى به دست نيامده است. بنابراين، با در نظر گرفتن متن لوح ها، اطالعات شفاهى، بررسى پالن كليسا، حجارى هاى ديوارهاى خارجى ـ كه در ادامه به آن خواهيم پرداخت ـ و تكرار پالن كليساى مريم مقدس براى ساخت كليساى ارتودوكس روسى در 1944م1 نگارنده بر اين باور است كه طراحى بنا به دست نيكالى الئورى صورت گرفته اما به داليل نامعلومى ساخت آن به نيكالى مارُكف واگذار شده است. وانگهى، با توجه به اينكه نيكالى الئورى در 1939م درگذشته و ديگر نمى توانسته نقشى در ساخت كليسا داشته باشد به طور قطع بناى كليسا به دست نيكالى ماركف صورت گرفته است. او معمارى روسى با اصليت گرجى بود كه تحصيالت خود را در دانشگاه هاى تفليس و سن پترزبورگ گذرانده و در سال هاى جنگ جهانى اول، به ايران مهاجرت كرده بود2 . مهندس مسئول ساخت كليسا نيز مهندس وازگن نيكوغوسيان بود

كه با مارُكف همكارى مى كرد.3

1. اين كليسا، كه در خيابان مفتح باالتر از تقاطع خيابان طالقانى قرار دارد، به دست نيكالى مارُكف بنا شده و داراى پالنى كامًال شبيه به پالن كليساى مريم مقدس است و فقط از نظر تزيينات خارجى و شكل ناقوس خانه و گنبد با كليساى مريم مقدس تفاوت دارد. شباهت موجود اين سئوال را در ذهن ايجاد مى كند كه اگر ماركف طراح كليساى مريم مقدس بوده، به چه علت با وجود داشتن تحصيالت از دانشگاه هاى روسيه براى ساخت كليساى ارتدوكس روسى پالن كليساى مريم مقدس را، كه داراى سبك معمارى ارمنى است، عيناً كپى كرده است و براى ساخت كليساى روسى از معمارى خود آنها، كه كامًال با معمارى ارمنى متفاوت است، پيروى نكرده و طرح جديدى ارائه

نداده است. 2. ويكتور دانيل، بيژن شافعى و سهراب سروشيانى، معمارى نيكالى مارُكف (تهران: ديد، 1382).

3. هويك ميناسيان، «تاريخ كليساى مريم مقدس تهران»، آليك (17 اوت 2013).

نيكالى مارُكـف پالن كليســـا


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

12

كليساى مريم مقدس بر روى صفه اى1 با ابعاد 19/8 × 32/45 متر و در مساحتى بالغ بر 550 متر مربع با سنگ بازالت خاكسترى رنگ ساخته شده است. براى ورود به داخل كليسا پلكان هايى در غرب صفه و دو بازوى شمالى و جنوبى صفه، در مقابل سه ورودى كليسا، قرار دارد. پالن كليسا، هم از خارج و هم از داخل، به شكل صليب است و

طبق سنت كليساهاى ارمنيان محراب آن در سمت شرق قرار دارد.

گنبدهــاى كليسا

كليسا داراى يك گنبد اصلى دوازده ضلعى با دوازده نورگير در باالى نمازخانه و يك گنبد ناقوس خانه با شش ستون در سمت غربى است. گنبد اصلى كليسا، كه به هيچ وجه از معمارى ارمنى پيروى نمى كند، متأثر از معمارى بيزانسى ساخته شده كه در گرجستان و روسيه متداول بوده است. به نظر نگارنده علت اين امر عدم آشنايى كافى مارُكف با سبك معمارى ارمنى بوده كه سبب شده تا وى سقف نمازخانه را نه براساس

اصول معمارى ارمنى بلكه متأثر از گنبدى با سبك معمارى روسى بنا كند.1. Platform


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

13

ورودى اصلى، كه در سمت غرب بنا قرار دارد، داراى سردرى به سبك معمارى كليساهاى سده هاى چهارم و پنجم ميالدى در ارمنستان است كه با كاستن ضخامت دو

ديوار دو طرف سردر و قرار دادن دو ستون زيبايى خاصى به اين قسمت بخشيده است.پس از ورودى غربى و در دو طرف آن، دو اتاقك قرار گرفته و اين قسمت از بنا را به شكل راهرويى درآورده كه به بازوى غربى كليساـ كه به نمازخانه راه داردـ وصل مى شود. در اتاقك شمالى راه پله اى براى رسيدن به ايوان و در زير اتاقك جنوبى دخمه اى قرار دارد.ايوان، كه محل استقرار گروه كر است، با دو ستون و سه سقف ضربى شكل برروى آن با محيط داخل نمازخانه مرتبط و از سمت غربى داراى دو نورگير باريك است. در

باالى ايوان، گنبد ناقوس خانه و ناقوس هاى كليسا قرار دارد.در سمت غربى بازوهاى شمالى و جنوبى كليسا و در باالى پلكان هاى واقع در اين قسمت صفه، دو ورودى قرار دارد كه فاقد سردر و تزيينات است و كار تخلية كليسا را

پس از پايان مراسم سرعت مى بخشد.پس از عبور از دو ورودى شمالى و جنوبى وارد فضايى بسته مى شويم كه با دو

ورودى با سقف هاى ضربى مرتفع به نمازخانه راه دارد.به غير از نورگيرهاى گنبد، بنا در كلية جهت ها داراى نورگيرهايى است. در اضالع شرقى، شمالى و جنوبى، سه نورگير بزرگ در كنار هم قرار دارد كه در قسمت خارجى، داراى تزييناتى به صورت نماى ستون، سرستون و قوس باالى ستون متأثر از تزيينات

ديوارهاى خارجى كليساهاى سده هاى نهم تا سيزدهم ميالدى در ارمنستان است.از همين نوع نورگير در دو طرف بازوى غربى كليسا نيز استفاده شده است اما به

صورت يك جفت در هر طرف.در دو ضلع ديوارهاى خارجى ميراث خانه ها، واقع در دو طرف محراب، نورگيرهايى قرار دارند كه از سمت خارج بنا در داخل فرورفتگى هايى با پالن ذوزنقه اى باز مى شوند. استفاده از اين نوع فرورفتگى در ديوارهاى خارجى كليساهاى ارمنستان از قرن ششم

ميالدى متداول شد و خاستگاه آن منطقة سيونيك1 ارمنستان است.

1. Syunikدر جنوب ارمنستان امروزى.


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

14

ورودى غربى

محوطة داخلى كليسا از بالكن (عكس از واهه آوانسيان)

ستون ها و قوس نماهاى نورگيرها


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

15 قسمت شمالى كليسا و ورودى آن

قسمت شمالى كليسا و نورگيرهاى آن

فرورفتگى ذوزنقه اى شكل ميراث خانة جنوبى محراب (عكس از ساموئل كاراپتيان)


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

16

اين فرورفتگى ها، كه از باالى ديوار شروع مى شود و تا سطح صفه ادامه مى يابد، در قسمت باال داراى حجارى هايى است برگرفته از همين نوع حجارى در كليساى مريم

مقدس شهر آنى1 و كلية حجارى هاى باالى فرورفتگى ها يك شكل هستند.

از همين نوع نورگيرها (نورگيرهايى با فرورفتگى در ديوارهاى خارجى) در منتها اليه غربى بازوهاى شمالى و جنوبى نيز استفاده شده است كه به داخل فضاى بسته اى باز مى شوند كه به نمازخانه راه دارد. استفاده از نورگيرهاى متفاوت در ديوارهاى شمالى و

جنوبى سبب تنوع و زيبايى ديوارهاى خارجى اين قسمت از بنا شده است.اما براى اتاقك هاى منتها اليه بازوى غربى، واقع در دو طرف ورودى اصلى، نورگيرهايى كامًال متفاوت به كار گرفته شده و در ديوارهاى شمالى و جنوبى اتاقك ها از پنجره هاى

كوچكى با حجارى گياهى در باالى آن استفاده كرده اند.در سمت غربى بنا و در باالى سردر كليسا، از يك جفت نورگير، شبيه به نورگيرهاى كليساهاى سده هاى سوم و چهارم ميالدى در ارمنستان، بهره گرفته شده. در باالى اين نورگيرها، از تزييناتى با طرح گياهى، شبيه نورگيرهاى كوچك اتاقك هاى غربى، استفاده شده است.

موضوعات با بزرگى تابلوهاى با و است حجارى هرگونه فاقد داخلى ديوارهاى مذهبى تزيين شده اما همان گونه كه گفتيم ديوارهاى خارجى داراى حجارى است و به غير از مواردى كه ذكر شد در كلية گوشه هاى ديوارها، كه داراى زاوية نود درجه به سمت خارج است، از همان طرح ستون نماها و سرستون، كه در اطراف نورگيرهاى سه گانه

حجارى شده اند، استفاده شده است.1. كليساى مريم مقدس آنى در 1001م در شهرى به همين نام، كه پايتخت ارمنستان در قرون وسطا بود، بنا شد. امروزه، ويرانه هاى اين

كليسا در خاك تركيه و برروى خط مرزى اين كشور با ارمنستان قرار دارد.

حجارى هاى باالى فرورفتگى ها


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

17

نورگيرهاى باالى سردر غربى حجارى صليب بر روى ديوارهاى خارجى

حجارى باالى نورگير جنوبى


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

18

در چهار طرف بنا و باالى ديوارها، حجارى زيبايى از صليب همراه با طرحى از خوشة انگور قرار دارد. در بين مسيحيان منطقه و حتى در سطح جهان، ارمنيان تنها ملتى هستند كه از ابتداى قرن چهارم ميالدى تا كنون از نقش صليب به فراوانى بر روى مريم كليساى شايد نتوان كه به گونه اى كرده اند استفاده كليساها خارجى ديوارهاى

مقدس را بدون وجود نقش صليب برروى ديوارهاى خارجى آن تصور كرد.

ديوارهاى باالى حاشيه هاى كلية در خارجى از دو رديف حجارى استفاده شده: يك گياهى طرح و باال در هندسى طرح شكل در پايين اما در حاشيه هاى ديوارهايى شامل دارند، قرار بنا سقف از پايين تر كه چهار اتاقك هاى و سردر ديوارهاى باالى طرف كليسا، تنها از يك رديف طرح هندسى يك شكل استفاده شده است. اين حاشيه ها

زيبايى خاصى به بنا مى دهد.

ماكت كليسا

نقوش حاشيه هاى باالى ديوارها


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

19

در باالى سردر، ماكت كليسايى قرار دارد كه به هيچ وجه شباهتى به كليساى مريم مقدس ندارد. هرچند اين ماكت و صليب روى آن به زيبايى سردر مى افزايد اما علت قرار دادن آن، با شكلى كامًال متفاوت از كليسا، برروى سردر مشخص نيست. با بررسى معمارى كليساهايى با پالن ماكت، كه از خارج چهارگوش و از داخل صليبى شكل است، مشخص مى شود كه اين نوع از بناها گنجايش بيشترى نسبت به كليساهايى مانند كليساى مريم مقدس دارند. بنابراين، با در نظر گرفتن محوطه اى كه در آغاز براى ساخت كليسا به مساحت 1,890 متر مربع در نظر گرفته شده بود و بررسى ماكت كليسا چنين به نظر مى رسدكه اين

ماكت بيانگر طرح اولية كليساست كه اجرا نشد.

سنگ نوشتة روى سردر

بر پيشانى سردر سنگ نوشته اى قرار دارد مشتمل بر ذكر سال هايى كه طى آن بناى كليسا ساخته شده (1938 ـ 1945م) و نام فرد خّيرى كه به يادبود مادرش اين كليسا را

بنا كرده.الزم به ذكر است كه مارُكف در ساخت بنا به غير از مورد گنبد، كه توضيح آن داده شد، در مورد ديگرى نيز از اصول معمارى ارمنى تخطى كرده است و آن تكرار حجارى هاى مشابه در يك بناست. در هيچ يك از كليساهاى ارمنستان نمى توان دو حجارى مشابه را بر روى ديوارها مشاهده كرد درحالى كه اين اصل در حجارى هاى گياهى باالى نورگيرها


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

20

و حاشيه هاى باالى ديوارها، نقش صليب ها و حجارى هاى باالى فرورفتگى هاى كليساى مريم مقدس رعايت نشده است. نگارنده عدم رعايت اين اصل معمارى ارمنى را نيز، با در نظر گرفتن اينكه هيچ دليلى براى توضيح اين موضوع به دست نيامده، ناشى از بى اطالعى

ماركف و يا پيروى از اصول معمارى غير ارمنى مى داند.با تمامى مشكالتى كه به دليل جنگ جهانى دوم و اشغال ايران به دست نيروهاى متفقين بر كشور حاكم بود كار ساخت كليسا خاتمه يافت و در 17 مرداد 1324ش (29

ژوئية 1945م)، كليسا كار خود را آغاز كرد.

از راست به چپ واهان گوستانديان، اسقف ارمنيان تهران؛ ِگئورك ايسرائليان، اسقف اعظم ارمنيان اورشليم؛ گارگين اول هوسپيان، جاثليق حوزة كيليكيه و نِرِسس مليك تانگيان، اسقف اعظم ارمنيان آذربايجان در مراسم افتتاح كليسا

در مراسم مذهبى افتتاح كليسا، گارگين اول هوسپيان، جاثليق حوزة كيليكيه؛ نرسس مليك تانگيان، اسقف اعظم ارمنيان آذربايجان؛ گئورك ايسرائليان، اسقف اعظم ارمنيان بيت المقدس (اورشليم)؛ واهان گوستانديان، اولين اسقف خليفه گرى ارمنيان تهران؛ مقامات دولتى؛ اسقف هاى ارمنيان مصر و سوريه؛ روحانيان كليساهاى تهران؛ خّير بانى كليسا؛ و

شمار بسيارى از ارمنيان تهران حضور داشتند.


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

21

در 1323ش (1944م) و پيش از خاتمة كار ساختمان كليسا، رهبرى كل كليساى ارمنى با درخواست ارمنيان تهران براى تأسيس خليفه گرى ارمنيان تهران موافقت كرد و اولين اسقف، به نام واهان گوستانديان، براى انجام وظيفه از شهر اجميادزين ارمنستان به تهران اعزام و در ساختمان خليفه گرى هم جوار كليسا مستقر شد. در 1349ش (1970م)، در دورة خليفه گرى اسقف اعظم آرداك مانوكيان، خليفه گرى ارمنيان تهران از اين مكان

به ساختمان هم جوار كليساى سركيس مقدس انتقال يافت.

نيم تنة دكتر هاراطون داويديان (محوطة كليساى مريم مقدس)

مزار يپرم خان (محوطة كليساى مريم مقدس)

مزار هوهانس ماسحيان (محوطة كليساى مريم مقدس)


ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

ه هاقالم

22

كليساى مريم مقدس، كه قدمت آن به هفتاد سال مى رسد، يادآور خاطرات بسيارى براى ارمنيان تهران، به خصوص، ارمنيان ساكن محالت اطراف آن است. قرار داشتن مزار افراد سرشناس ارمنى همچون يپرم داويد داويديان (1868ـ1912م)، معروف به يپرم خان، سردار مشروطيت1 و هوهانس خان ماسحيان (1864ـ1931م)2 در محوطة كليسا به اهميت اين مكان مى افزايد. پس از انتقال خليفه گرى از ساختمان كنارى كليساى مريم مقدس به محوطة كليساى سركيس مقدس، انجمن هاى خيريه، آموزشى و تحقيقاتى در ساختمان هاى اطراف كليسا مستقر شدند و با نصب نيم تنة دكتر هاراطون داويديان3 در محوطة كليسا كليساى شد. تبديل تهران ارمنيان براى فرهنگى و مذهبى مركز يك به مكان اين

مريم مقدس در 1381ش با شمارة 7237، به منزلة اثرى ملى، به ثبت رسيده است. آليك، 12 آوريل 1938؛ 5 اكتبر 1938؛ 29 ژوئية 1945؛ 17 اوت 2013.

به مناسبت پنجاهمين سال تأسيس كليساى مريم مقدس تهران. تهران: فارابى، 1995.ديد، تهـران: ماركف. نيكالى معمارى سهراب، سروشيانى، و بيژن شافعى، ويكتــور؛ دانيل،

.1382 مقاالت پيمان، ش 34 (زمستان 1384).

داوديان، وارطان. «يپرم خان ارمنى مبارزى در راه استقــرار مشروطيت ايران». پيمان. ش 36 . تابستان 1385: 110 ـ 119.

ميناسيان، هويك. «تاريخ كليساى مريم مقدس تهران». آليك . 17 اوت 2013. هاروتونيان، ادوارد. «دكتر هاراطون داويديان، پدر روان شناسى نوين ايران». پيمان. ش 53. پاييز

1389: 5 ـ 23.هوسپيان، شاهن. «نگاهى مختصر به تاريخ كليساهاى ارمنيان در ايران». پيمان. ش 27 . بهار

1383: 52 ـ 69.

به مناسبت پنجاهمين سال تأسيس كليساى مريم مقدس تهران. تهران: فارابى، 1995.آليك، 12 آوريل1938؛ 5 اكتبر 1938؛ 29 ژوئية 1945؛ 17 اوت 2013.

بايگانى شخصى نگارنده.

1. براى اطالعات بيشتر ر.ك: وارطان داوديان، «يپرم خان ارمنى مبارزى در راه استقرار مشروطيت ايران»، پيمان، ش 36 (تابستان 1385): 110 ـ 119.

2. براى اطالعات بيشتر ر.ك: مقاالت پيمان، ش 34 (زمستان 1384). 3. براى اطالعات بيشتر ر.ك: ادوارد هاروتونيان، «دكتر هاراطون داويديان، پدر روان شناسى نوين ايران»، پيمان، ش 53 (پاييز 1389):

5 ـ 23.

تاریخچه و معماری کلیسای مریم مقدس تهران history and architecture of...

Documents