CONTENT OF THE TRAINING

PAGKUHA SA VITAL SIGNS:

Kini ang tawag sa pagkuha sa Temperature, Pulso, Pagginhawa ug Blood Pressure aron mahibal-an kung adunay mga problema o balati-an na nasinati sa pasyente.

1. Pagkuha sa Temperatura I-plastar ang pasyente sa komportable nga posisyon (pwede ra mu-higda o

maglingkod). Sa di pa ibutang ang thermometer, siguraduhon nga natrapuhan na ang ilok ug uga

nga tualya ug nalimpyuhan na ang thermometer gamit ang gapas nga naay alcohol. I-on ang thermometer ug ibutang sa ilok. Hulatan nga mutingog ang thermometer ayha kuhaon. Basahon ang resulta ug isulat. Trapuhan utro ang thermometer ayha iuli sa sakto nga butanganan.

[Normal nga temperatura: 36°C – 37.5°C]

Kung taas sa normal ang temperatura (hyperthermia o hilanat):

1) Gamit ang tubig-gripo, bas-on ang tualya ug pahiran ang tibuok lawas labi na sa mga singit nga parte sa lawas sama sa ilok.

2) Ipa-inom ang pasyente ug 8-10 ka baso nga tubig sa isa ka adlaw.3) Magtumar ug tambal para sa hilanat sama sa Paracetamol kada 4 ka oras.4) Kung maabtan ug 3-4 ka adlaw ang hilanat, ipa-konsulta na sa doktor.

Kung ubos sa normal ang temperatura (hypothermia):1) Habulan ang pasyente o ipasuot ug jacket para dili tugnawon.2) Ipa-inom ug init nga mga ilimnon sama sa gatas o sabaw.3) Gamit ang dili kaayo init nga tubig, bas-on ang tualya ug ibutang sa li-og ug sa

dughan.

2) Pagkuha sa Pulso (sa isa ka minuto)PAMAAGI RASYONALE

Sa dili pa mu-ihap sa pulso, siguraduha nga naka-pahulay na ang pasyente.

Kay kung naay gibuhat ang pasyente sama sa pagpanglimpyo, pagdagan o uban pang trabaho, makataas kini ug pulso.

Ikulob ang usa ka kamot. Para dili ma-apektuhan ang daloy sa dugo.

Ibutang imong ikaduha ug ikatulo nga tudlo sa pulso sa pikas kamot sa

Para mabati-an nimo ang pulso.

pasyente.Hikapon kung asa adunay kusog na pitik sa pulso.

Para insakto ang pag-ihap sa pulso.

Kung naa nay pitik, ihapa ang pitik sa isa minuto.

Normal na PulsoBag-ong anak - 130 (80-180)1 ka tuig - 120 (80-140)5-8 ka tuig - 100 (75-120)10 ka tuig - 70 (50-90)Teen - 75 (50-90)Adult - 80 (60-100)Older Adult - 70 (60-100)

Para mahibal-an kung normal raba iyang pulso.

Kung ubos o taas sa normal ang pulso sa isa ka minuto, pagpa-check-up sa doktor.

Ubos sa normal (Bradycardia) Taas sa normal (Tachycardia)

Kung taas ang Pulso kaysa normal (tachycardia):1) Ipa-deep breathing or ipaginhawa ug lalum ang pasyente aron ma-relax ug dili

makulbaan. Kung relax ang pasyente, makatabang kini si pangpamubo sa pulso. 2) Ipahigda ang pasyente o ibutang sa komportable na posisyon.

Kung mubo ang Pulso (bradycardia):

1) Ipalakaw-lakaw o ipa-ehersisyo ang pasyente sa iyang makaya. Ang pag-ehersisyo kay makatabang sa pag-circulate sa dugo.

2) Kung magpadayon ug mubo ang pulso bisan naa o wala siya’y gibati nga laing simtomas, ipa-konsulta diretso sa doktor.

3. Pagkuha sa rate sa pag-ginhawa (respirations) sa isa ka minutoPAMAAGI RASYONALE

Paghuman nimo ug ihap sa pulso, ipabilin usa ang imong kamot sa niining posisyon.

Para dili mabantayan sa pasyente nga ga-ihap ka sa iyang pag-ginhawa.

Tan-awa ang dughan ug ihapa kung kapila siya muginhawa sa isa ka minuto.

Para sa bata, guniti iyang tiyan ug ihapa ang pagtaas ug ubos sa iyang tiyan sulod sa isa ka minuto.

Normal na Rate sa Pag-ginhawaBag-ong anak - 35 (30-80)

Para mahibal-an kung normal raba iyang pag-ginhawa.

Ubos sa normal ang ginhawa (Bradypnea)

Taas sa normal ang ginhawa (Tachypnea)

1 ka tuig - 30 (20-40)5-8 ka tuig - 20 (15-25)10 ka tuig - 19 (15-25)Teen - 18 (15-20)Adult - 16 (12-20)Older Adult - 16 (15-20)

Kung taas ang rate sa pag-ginhawa (respiratory rate) kaysa normal (tachypnea):

1) Ipa-lingkod ang pasyente sa komportable na posisyon ug ipapahulay.2) Ipa-deep breathing o ipaginhawa ug lalum. Kini magtabang sa pagpa-relax sa

pasyente aron dili siya maglisod pagginahawa.3) Kung mag-hyperventilate o mag-ginhawa ug paspas nga lawon, ipalingkod ang

pasyente ug ipalayo sa mga huot nga palibot. 4) Magkuha ug paper bag o bulseta ug didto ipaginhawa hantod na maayo ang pamati.

Kung ubos ang rate sa pagginhawa (respiratory rate) kaysa normal (bradypnea):

1) Ipa-lingkod o isaka ang ulohan dapit sa katre.2) Tangtangon ang mga nagahuot nga sinina para dili makadungag ug kalisod sa iyang

pagginhawa.3) Kung adunay tangke sa oxygen ug face mask, gamiton ug i-set sa 4-6 liters per

minute para kini maka-tabang sa iyang paglisod sa pag-ginhawa.4) Kung dili matabang ang pasyente, kuyugan ug ipa-adto sa pinaka-duol nga ospital.

4. Pagkuha sa Blood Pressure

Tumong

Para makuha ang baseline nga sukod sa BP o makumpara ang BP gikad sauna ug karon

Para mahibaw-an ang hemodynamic nga estado sa pasyente Para mailhan ug ma-monitor ang kabag-ohan sa BP nga resulta sa sakit o medical

therapy

Mga gamit nga kinahanglanon:

Stethoscope Blood pressure cuff Sphygmomanometer

Unsa ang himuon:1) Siguraduha na ang mga gamit kay gagana ug insakto.

2) Siguraduha nga ang kliyente dili gikan nanigarilyo, nag-inom ug kape, nagbaklay o nagdagan 30 minutos sa dili pa kuhaan ug BP. Ang pagpanigarilyo kay makapakipot sa mga ugat. Ang kape, pagbaklay ug pagdagan makapasaka sa pulso. Kani usab nga mga butanga makapasaka sa BP sa mubo nga panahon.

3) Maghugas sa kamot sa dili pa magsugod.4) Hatagan nato ug privacy ang pasyente.5) I-plastar ang pasyente ug tarung:

Ipalingkod ang pasyente kung mahimo. Siguraduha nga ang duha ka tiil flat sa salog ug wala nagnilambid. Ang pagnilambid magresulta sa pagsaka sa BP.

Ang siko medyo i-piko, ang palad sa kamot nag-atubang sa taas ug ang bukton lebel sa atong kasing-kasing. Ang BP taas kung ang bukton ubos sa kasing-kasing ug ubos pud ang BP kung ang bukton taas sa lebel sa kasing-kasing.

6) Isaka ang bukton sa sanina. 7) Iputos ang hiyos nga cuff sa bukton. Pangita-a ang brachial nga ugat. Ibutang ang

tunga sa cuff linya sa brachial nga ugat para insakto ang reading.8) Plastar sa stethoscope:

Siguraduha nga ang stethoscope wala naka-patong sa mga butang. Kung ang stethoscope naka-kiskis sa usa ka butang, ang kiskis nga saba makasampong sa tingug sa dugo sa sulod sa ugat.

Iplastar ang diaphragm sa stethoscope taas sa brachial nga ugat. Iplastar ang diaphragm sa panit ug dili sa panapton sa sanina o sa taas sa BP

cuff. Hawiri ang diaphragm gamit ang kumagko (thumb) ug anlababaw (index).

9) Ipaburot ang cuff hangtod nga ang reading 200 mmHg o labaw pa ilabina kung mas taas pa sa 200 mmHg ang BP. Siguraduha nga naka-lock ang valve arun dili muhungaw ang hangin.

10)Ipahiyos ang cuff hinay-hinay pinaagi sa pagtuyok sa valve counterclockwise o pawala.

11)Sa pagnaog sa pressure ang una nga pitik nga atong madunggan mao ang systolic nga reading ug ang pinakaulahi nga pitik nga madunggan sa stethoscope mao ang diastolic nga reading.

12)Ipahiyos ang cuff sa hingpit.13)Maghulat ug 1-2 ka minutos bago magkuha utro sa BP.14)Tangtanga ang cuff sa bukton ug ipaubos ang sleeves o bukton sa sanina.15)Maghugas sa kamot.

Mga dapat pagahimuon kung:

Kung taas ang Blood Pressure (≥130/90)

Ipasabot ang pasyente unsa ka importante ang pag-ehersisyo ug 15-30 ka minutos kada adlaw.

Pagkaon ug kalan-on puno sa nutrisyon ug vitamins sama sa prutas ug mga utan. Pagtumar sa tambal nga pang-altapresyon mahitungod sa gipayo sa doktor. Paglikay sa mga makatambok ug parat na mga pagkaon. Paglimita sa pag-inom sa mga alak ug pagpanigarilyo kay kini makataas sa BP Adbaysan ang pasyente na regular ang iyang pagpakuha sa Blood Pressure, kung

mahimo kada-adlaw o kada-simana sa kina-duolang health center o ospital.

Kung mubo ang Blood Pressure (≤90/60)

Ipahigda ang pasyente sa higdaanan o flat nga surface ug i-elevate o ipataas ang tiilan. Kini ginahimo para mas dali mubalik ang dugo paingon sa kasing-kasing para makatabang pataas sa Blood Pressure.

WOUND DRESSING

Kini ang paglimpyo ug tarong sa samad para malikayan ang impeksyon mahitungod sa hinlo na pamaagi:

Mga gamit nga kinahanglanon:

Cotton Gauze Plaster

Betadine Water and soap Forceps

Unsa ang dapat himuon:

1) Hugasan una ang kamot para makasigurado nga walay kagaw na mutaput sa samad para makalikay sa impeksyon.

2) Obserbahan ang samad, ang kalalum ug kadako. Aduna ba kini nana o wala? Kung adunay nana, nagpasabot nga kini naa nay impeksyon.

3) Tangtangon ang mga bendahe o tambon sa samad sama sa bandaid, gapas o gauze.

4) Kung pwede, hugasan una ang samad gamit ang ga-agas nga tubig ug anti-bacterial nga sabon.

5) Ipa-uga gamit ang limpyo nga panapton.

6) I-andam ang mga gamit para panghinlo sa samad sama sa cotton o gauze ug betadine.

7) Gamit ang forceps, kuha-a ang cotton nga nabutangan na ug betadine. Ipahid kini sa samad, palingin gikan sa tunga sa samad pagawas.

8) Ikatulo limpyuhi ang samad sa ingun anhi nga pama-agi.9) Inig human, gamit ang limpyo nga gauze tabuni ang samad. Pero, dili tanan kilid sa

gauze ang pikitan ug plaster para makahungaw ang samad ug dili magbasa na maoy hinungdan sa pagdaghan sa kagaw. Ilabay tanan ginamitan nga cotton ug gauze sa basurahan.

Mga dapat pagahimuon para sa mga gadugo nga samad:

1) Kung ga-dugoay ang samad, tambunan ug iduot gamit ang hinlo ug uga na panapton.

2) Kung grabe ang pagdugo sa samad, ipahigda ug isaka ang tiil para patas-on ang BP. Kini mahitabo kung ang pasyente hypotensive o mubo na ang Blood Pressure.

3) Kung na tugsukan, ayaw kuha-a ang butang na nakatusok, kung pwede dili tandugon para dili makasamot sa pag-dugo.

4) Dili bas-on ang dressing (gauze) tungod kay ang basa nga dressing maoy hinungdan na makasamot sa impeksyon.

5) Kung dili muhunong ang pagdugo sa samad, dal-on dayon sa pinakaduol nga ospital.

Mga pangunang tabang o First Aid

Pagsuka

Kini delikado labi na sa mga tigulang ug mga bata Kasagaraan hinungdan sa pagsuka kay ang pagka-hilo o sensitibo sa bag-ong

natilawan nga pagkaon. Pangunang tabang:

o Pangutan-a kung unsa ang hinungdan sa pagsuka.

o Iplastar ang pasyente sa komportable nga posisyon. Kung kamulo ug suka,

ginarekomendar ang paglingkod. Alalayi ang pasyente sa banyo kung kinahanglan.

o Hatagi ug mainom ang pasyente sama sa tubig, tam-is nga fruit juice, humok

nga popsicle, ug uban pa. pero ayaw tagai ug gatas ang pasyente kay musamot ang sakit sa tiyan. Kinahanglan ipainom ug tubig o oresol para malikayan ang dehydration.

o Konsulta ug doktor kung dili gyud muundang ug suka ug kung grabe na ang

kondisyon.

Strains/Sprains

Kasagarang maapektuhan na parte sa lawas kay ang tiil Kasagaran hinungdan mao ang pag-aswat ug bug-at nga butang o aksidente

kamulo ug dula sama sa basketbol Pangunang tabang:

o Ipagpahuway ang apektadong parte.

o Paggamit ug cold compress o ice sa apektadong parte sa lawas sulod sa 20

ka minutos, 4-5 ka beses sa isa ka-adlaw.o Gamiti ug bandage sa pag-compress aron maminusan ang paghubag.

o Ipataas ang apektadong parte gamit ang unlan.

Diarrhea o Pagkalibanga

Ipa-inom ug oresol o gatorade o energy drink para ma-hydrate Ipapahulay ang pasyente Ipainum ug tubig taman sa makaya (2-4 L kada adlaw) Ayaw paimna ang pasyente ug kape, softdrinks, init o bugnaw nga ilimnon kay

kini makasamot sa kalibanga. Ayaw paimna ug gatas, ug ayaw ipakaon ug prutas o utan sa pipila ka adlaw

tungod kay ang mga prutas ug utan naay fiber nga makatabang pakalibang. Ipakonsulta sa doktor arun mahatagan ug saktong tambal sa kalibanga

Paak sa insekto

Tangtanga ang stinger gamit ang isa ka kagis. Hugasi ang pinaakan gamit ang sabon ug tubig Ayaw ipakatol ang pinaakan Ayaw pislita ang pinaakan Butangi ug ice ang pinaakan Ipakonsulta sa doktor arun mahatagan ug saktong tambal para sa pinaakan

Paak sa iro

Hugasi ang samad sa gadagan nga tubig

Obserbahi ang iro nga nakapaak kung nagluya, galaway-laway ug mamatay sa sulod sa 10 ka adlaw.

Ipakonsulta dayon sa pinakaduol nga ospital para mahatagan ug anti-rabies nga injeksyon.

February 08, 2013

Rafaela HallasgoBADECO ManagerBaluarte Development CooperativeLumbia, Cagayan de Oro City

Ma’am Rafaela:

Pax Christi!

We, the fourth year nursing students of Xavier University-Ateneo de Cagayan will be having a project in Sitio Baluarte entitled, “Sa Atsara, Kita Makakwarta” and “Tukog Sa Lubi, Pwede Nga Panginabuhi”. We would like to ask for your partnership in the production and distribution of goods produced by the community. Ten percent (10%) of the profits gained will go to BADECO, another ten percent (10%) for the maintenance of this project, and another ten percent (10%) on the medical-emergency services and seventy percent (70%) for the workers.

We are hoping for your favourable response on this pressing matter.

Respectfully yours,

Aireen Mae S. OngEconomic Sector Group Leader

Noted by:

Ms. Marizza Ivy M. Generalao, RN, MN

Clinical Instructor

February 07, 2013

Lealyn A. RamosRegional Executive DirectorDepartment of AgricultureRegional Office 10Cagayan de Oro City

Dear Ma’am,

Greetings!

We, the fourth year nursing students of Xavier University-Ateneo de Cagayan will be conducting a project at Sitio Baluarte, Lumbia Cagayan de Oro City entitled “Herbal, Solusyon sa Mahal na Tambal”. It will be held on February 12, 2013, Tuesday between 9:00-11:00 am at Sitio Baluarte waiting shed. The trainings will include the planting of fast growing herbal seeds of any kind and a brief discussion of its benefits.

In line with this, we would like to request assistance from your office with regards to providing the needed materials. If permitted, we will need 120 seeds consisting of Lagundi, Acapulco, Garlic and Sambong.

We are hoping for your kind consideration regarding this matter.

Respectfully yours,

Melody Kaye A. MonsantoEnvironmental Sector Group Leader

Noted by:

Ms. Marizza Ivy M. Generalao, RN, MNClinical Instructor