discover the wonders above - bbcdownloads.bbc.co.uk/tv/stargazinglive/sgl_calendar2014welsh.pdf ·...
TRANSCRIPT
DISCOVERTHEWONDERSABOVESTARGAZING LIVECALENDAR 2014
WELSH LANGUAGE VERSION
bbc.co.uk/stargazing
Gobeithio y byddwch yn mwynhau calendar Stargazing trwy gydol y flwyddyn. Bob mis mae awgrymiadau beth i edrych amdano yn awyr y nos yn ogystal â ffeithiau a lluniau gwych i’ch ysbrydoli i ddarganfod mwy.
Gallwch weld nifer o’r nodweddion rydyn ni’n son amdanyn nhw yn y calendar trwy edrych ar awyr y nos ond byddai defnyddio sbieinddrych neu delsgop yn rhoi golygfa well i chi ac rydyn ni wedi nodi pryd mae eu hangen.
Ewch i bbc.co.uk/stargazing i ddod o hyd i fwy o wybodaeth a chanllawiau i’ch helpu i roi cychwyn arni. Rydyn ni hefyd wedi cynnwys dolenni i ffynonellau pellach o wybodaeth yn y calendr. (Nodwch nad yw’r BBC yn gyfrifol am gynnwys safleoedd allanol).
Pob hwyl ar y Sylwi ar y Sêr yn 2014!
DISCOVERTHEWONDERSABOVE
STARGAZING LIVECALENDAR 2014
YOUR STARGAZINGLIVE TEAM
Professor Brian Cox
Dara O Briain
Liz Bonnin
Mark Thompson
Hi, H
ello
: Ben
Can
ales,
Roya
l Obs
erva
tory
Gre
enwi
ch’s
Astro
nom
y Pho
togr
aphe
r of th
e Yea
r.
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
1 2 3 4 5
Mae’r blaned Iau ar hyn o byd gyferbyn â’r haul, felly mae’n ymddangos y fwy ei faint ac yn fwy llachar nag arfer.
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16
Astronomy Photographer of the Year Competition. yn agor. Gweler Space Photography Guide Mark Thompson.
17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28
Mae’r Lleuad a’r blaned Gwener yn ymddangos yn agos at ei gilydd yn union cyn codiad haul.
29 30 31 1 2
IONAWR
Stargazing Live BBC Two 8pm
bbc.co.uk/stargazing
Ewch i bbc.co.uk/stargazing i ddod o hyd i ddigwyddiadau’n agos i chi.
yw’r blaned boethaf yng Nghysawd ein Haul, gyda thymheredd cyfartalog o 462°C. Mae’r pwysedd ar arwyneb Gwener yn gyfartal â’r hyn y byddech yn ei brofi 1km dan y môr.
GWENER
DYMA’R MIS GORAU i arsylwi ar y blaned Iau eleni
Y DDAEARYn gynnar ym Mis Ionawr, bydd y Ddaear bron 5 miliwn o gilometrau’n agosach ar yr Haul nag y bydd yn gynnar ym Mis Gorffennaf
TAITH GAIA I’R GOFODBydd hon yn helpu i brofi damcaniaethau am ein galaeth ni, Y Llwybr Llaethog, trwy fesur tua biliwn o’i sêr. Mae hyn yn dal i fod yn llai na 1% o’r holl sêr yn y Llwybr Llaethog.
HAEARNMae’r haearn yn eich gwaed yn dod o’r sêr. Mae haearn (ac elfennau trymion eraill) yn cael eu creu a’u gwasgaru trwy’r gofod pan fo seren yn marw mewn ffrwydrad uwchnofa.
SECTOR GOFOD Y DUMae’n cyfrannu £9.1 bilwn y flwyddyn i’r economi ac yn cyflogi bon i 29,000 o bobl yn uniongyrchol.*
The
Milk
y W
ay o
ver P
aran
al: G
. Hüd
epoh
l (ata
cam
apho
to.co
m)/E
SO.
bbc.co.uk/stargazing
ATE
BB
ydd
y dd
wy
alae
th d
roel
log
yn y
diw
edd
yn u
no’n
un
alae
th e
liptig
ol a
nfer
th (g
aiff
ei g
alw
’n M
ilkdr
omed
a). M
ae
gwrth
draw
iada
u rh
wng
sêr
uni
gol y
n an
nheb
ygol
ohe
rwyd
d y
pellt
eroe
dd a
nfer
th s
ydd
rhyn
gddy
n nh
w.
1 SAD 2 SUL 3 LLUN
4 MAW 5 MER 6 IAU
7 GWE 8 SAD 9 SUN
10 LLUN 11 MAW 12 MER
13 IAU 14 GWE 15 SAD
16 SUL 17 LLUN 18 MAW
19 MER
Bydd y Lleuad, y blaned Mawrth a’r seren Spica yn ffurfio triongl wrth iddyn nhw godi heno.
20 IAU 21 GWE
22 SAD 23 SUL 24 LLUN
25 MAW 26 MER 27 IAU
28 GWE 1 Sad 2 SUL
Er gwaethaf ei atmosffer tenau, mae gan Mawrth gythreuliaid llwch a all fod hn 20km o uchder gan gylchdroi tywod ar gyflymder o fwy na 100km yr awr. Edrychwch ar y ffilm Stargazing Live Short Guide to Mars.
GALAETH Y LLWYBR LLAETHOGMae canolbwynt llachar Galaeth y Llwybr Llaethog 27,000 o flynyddoedd golau i ffwrdd. Mae’r golygfedd gorau ohono i’w gweld yn Hemisffêr y De. Yn y DU, mae’r Llwybr Llaethog i’w weld orau yn ystod y gaeaf a’r haf. Pan mae’n pasio’n uchel ar draws yr awyr. Dewch o hyd i’r lle gorau i syllu ar y ser yn agos atoch chi trwy ddefnyddio’r ‘ Dark Sky Discovery.
MAE UN FLWYDDYN GOLAUyn mesur ychydig o dan 10 miliwn miliwn o gilometrau. Dewch o hyd i fwy o bellteroedd seryddol anhygoel gyda BBC Science
AMODAU DIBWYSAU Mae’r rhain yn digwydd ar fwrdd yr Orsaf Ofod Ryngwladol gan fod yr orsaf a’r gofodwyr i gyd yn syrthio tua’r Ddaear ar yr un raddfa. Dyw’r Orsaf ei hun ddim yn bwrw’r ddaear oherwydd wrth iddi deithio ymlaen mae arwyneb y Ddaear yn crymu oddi wrthi oddi tani.
Lleuad Gilgant
CHWEFRORChwiliwch am y Lleuad gilgant denau yn isel yn y de-orllewin tua
18:00 GMT
ac edrychwch a allwch chi weld y blaned Mecher gwibiog oddi tani.
CWESTIWNRhagwelir, ymhen 4 biliwn o flynyddoedd, y bydd Galaeth ein Llwybr Llaethog yn gwrthdaro â’r Galaeth Andromeda fwy. Beth ydych chi’n feddwl fydd yn digwydd?
The
Sun
bbc.co.uk/stargazing
YNNIMae’n newid cyfeiriad ar hap am ran gyntaf ei siwrnai ar ôl gadael craidd yr Haul. Amcangyfrifir ei bod yn cymryd unrhyw beth rhwng degau a channoedd o filoedd o flynyddoedd iddo i gael ei ryddhau o arwynebedd yr haul.
LLONG OFOD ORIONHon fydd y gyntaf ers Apollo 17 ym 1972 gyda’r gallu i gario gofodwyr y tu hwnt i gylchdro isel y Ddaear. Mae hediad prawf heb griw wedi ei chynllunio ar gyfer eleni.
SÊR Efallai bod rhai sêr rydyn ni’n gallu eu gweld nawr eisoes wedi ffrwydro ac wedi cael eu dinistrio ond maen nhw mor bell i ffwrdd fel nad yw golau’r ffrwydrad wedi’n cyrraedd ni. Gwyliwch ein ffilm ‘Short Guide to the Stars’.
MAWRTH
SAD SUL LLUN MAW MER IAU GWE
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11Mae’r blaned Iau ar ei fan uchaf yn awyr y nos ers nifer o flynyddoedd. Mae’n cymryd 11.86 blwyddyn i gylchdroi’r Haul a bydd yn 2025 cyn iddi gyrraedd y pwynt yma eto.
12 13 14Wythnos Genedlaethol Gwyddoniaeth a Pheirianneg: 14 - 23 March.
15 16 17 18 19 20
Cyhydnos y Gwanwyn 16:57 GMT
21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31 1 2 3 4
Wythnos Seryddiaeth Genedlaethol
Mae’r Haul yn symud o hanner ddeheuol yr awyr i’r hanner ogleddol. Mae’r dydd a’r nos yr un hyd sawl diwrnod cyn hyn ar adeg y golau cyfartal.
CYHYDNOS
ATE
B C
redi
r bod
Ser
en M
ethu
sale
h (H
D 1
4028
3) y
n 14
.5 b
iliwn
o fly
nydd
oedd
oed
, bro
n 3
gwai
th o
ed
yr H
aul.
Mae
’r se
ren
yn rh
an o
gyt
ser y
Fan
tol a
gal
lwch
ei w
eld
â sb
eind
dryc
h.
CWESTIWN
Credir bod yr Haul yn 4.5 biliwn o flynyddoedd oed. Pa mor hen ydych chi’n meddwl yw’r seren hynaf y gwyddon ni amdani?
Hebe
s Ch
asm
a (M
ars)
: ESA
/DLR
/FU
Berli
n (G
. Neu
kum
)
bbc.co.uk/stargazing
-248˚C Mae ‘r tymheredd isaf a gofnodwyd yng Nghysawd yr Haul (-248°C) yn yr ardaloedd sydd bob amser yn gysgodol o Hermite, ceudwll ar y Lleuad.
LLOERENNAU Mae awyr y nos yn cael ei chroesi’n barhaus â lloerennau artiffisial. Fel arfer maen nhw’n ymddangos fel dotiau o olau sengl sy’n symud heb gynffon. Yr Orsaf Ofod Ryngwladol (ISS) yw un o’r mwyaf llachar. Dewch o hyd I leoliad yr ISS trwy ddefnyddio Spot the Station NASA.
SAGITTARIUS A*Credir bod twll du, a elwir yn Sagittarius A*, yn gorwedd yng nghanol ein galaeth. Credir ei fod tua 44 miliwn km ar draws, gyda màs 4 miliwn gwaith yn fwy na’r Haul.
ATE
B Fe
l arfe
r mae
’n fa
int g
rony
n o
dyw
od. B
ydda
i pel
en d
ân y
n no
dwed
diad
ol
yn c
ael e
i chr
eu g
an g
raig
o fa
int g
raw
nwin
neu
bêl
gol
f.
1 MAW 2 MER 3 IAU
4 GWE 5 SAD 6 SUL
Mae’r Lleuad gilgant yn gorwedd o dan y blaned llachar Iau heno. Gellir gweld pedair lleuad fwyaf Iau trwy delesgôp bychan neu gyda sbeinddrych, os oes ganddoch chi law gadarn.
7 LLUN 8 MAW
Mae’r blaned Mawrth gyferbyn â’r haul felly gallwch ei gweld drwy’r nos ac ar ei uchaf, tua’r de, tua 01:00 Amser Haf Prydain (BST)
9 MER
10 IAU 11 GWE 12 SAD
13 SUL 14 LLUN 15 MAW
16 MER 17 IAU 18 GWE
19 SAD 20 SUL 21 LLUN
22 MAW 23 MER 24 IAU
Astronomy Photographer of the Year Competition yn cau.
25 GWE 26 SAD 27 SUL
28 LLUN 29 MAW 30 MER
MAWRTHMae’n bosibl gweld brig pegwn gogleddol rhewllyd y blaned Mawrth, ei anialwch llachar a’i nodweddion tywyll sydd wedi eu hachosi gan greigiau agored.
Gallwch weld pedair lleuad fwyaf Iau trwy delesgôp bychan neu gyda sbeinddrych, os oes ganddoch chi law gadarn.
EBRILL
CWESTIWN
Beth yw maint cyfartalog craig sy’n cynhyrchu cynffon o feteorau?
DYMA’R MIS GORAUi weld y blaned Mawrth
The
cres
cent
Moo
n an
d ea
rthsh
ine
over
ESO
’s Pa
rana
l Obs
erva
tory
: ESO
/B. T
afres
hi (t
wani
ght.o
rg)
bbc.co.uk/stargazing
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
28 29 30 1 2 3 4
5 6 7 8 9 10
Dyma’r adeg gorau i weld y blaned gylchog Sadwrn eleni. Mae’n gorwedd i’r de am 01:00 BST, yn isel yng nghytser Y Fantol.
11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24
Rhagwelir Cawod o Feteorau
25
26 27 28 29 30 31 1
Lleuad Gilgant Min Nos
Edrychwch yn fanwl ar y cilgant ac fe welwch chi amlinell o ddisg llawn y Lleuad wedi ei oleuo’n ysgafn. Mae’r effaith yma, sydd â’r enw llwyrch daear, yn cael ei achosi gan olau’r haul yn cael ei adlewyrchu oddi ar y ddaear ac yn ôl i’r Lleuad.
Eleni bydd cawod newydd, ac efallai un rymus, o feteorau yn weladwy, yn dod i’w anterth tua’r wawr. Bydd y meteorau’n ymddangos fel petaen nhw’n dod o’r cytser Camelopardalis, y jiràff.
ATE
BM
ae’r
blan
ed N
eifio
n tu
a 30
o U
neda
u S
eryd
dol o
’r H
aul
MAISTORMYDD MELLTMae’r rhai ar y planedau Iau a Sadwrn yn creu huddygl (carbon). Wrth i hwn syrthio drwy atmosffêr y planedau caiff ei gywasgu’n genllysg o ddiemwnt.
VOYAGER 1Mae’r chwiliedydd planedol, Voyager 1, a lansiwyd ym 1977, bellach y tu hwnt i Gysawd yr Haul ac mae mewn gofod rhyngserol. Dyma’r gwrthrych o wneuthuriad dyn sydd bellaf oddi wrth y Ddaear.
GALAETHAU Gall golau o alaeth bell gael ei blygu gan ddisgyrchiant oddi wrth wrthrych y tu blaen iddo, tebyg i alaeth arall heu glwstwr o alaethau. Caiff ei alw’n lensio disgyrchol, a gall helpu i wella mesuriadau galaethau pellach. Dewch o hyd i sut y gallwch wella’n gwybodaeth o’r Bydysawd trwy gymryd rhan mewn prosiectau gwyddonol dinasyddion. Darganfyddwch sut y gallwch wella’n dealltwriaeth o’r bydysawd trey gymryd rhan mewn prosiectau gwyddoniaeth dinasyddion.
Y DDAEAR A’R LLEUAD Mae’r Ddaear a’r Lleuad yn cylchdroi eu canol disgyrchiant cyffredin (neu baryganol) sydd yn 1,707km dan wyneb y Ddaear.
CWESTIWNMae pellter cyfartalog y Ddaear-Haul yn cael ei alw’n Uned Seryddol. Pa mor bell ydych chi’n meddwl mae planed fwyaf allanol Cysawd yr Haul mewn Unedau Seryddol?
Jupi
ter
bbc.co.uk/stargazing
1 SUL
2 LLUN 3 MAW
Croesiad Tri Chysgod Iau
4 MER 5 IAU 6 GWE
7 SAD 8 SUL 9 LLUN
10 MAW 11 MER 12 IAU
13 GWE 14 SAD 15 SUL
16 LLUN 17 MAW 18 MER
19 IAU 20 GWE 21 SAD
22 SUL 23 LLUN 24 MAW
25 MER 26 IAU 27 GWE
28 SAD 29 SUL 30 LLUN
SMOTYN MAWR COCH Y BLANED IAUMae hwn yn storm anferth hirgrwn sydd sawl gwaith yn fwy na’r Ddaear. Mae’n lleihau mewn lled, ond nid mewn uchder ac erbyn 2040 efallai y bydd yn grwn.
SUNJAMMERMae gwyddonwyr yn datblygu llong ofod newydd o’r enw Sunjammer. Mae ganddi hwyl solar 38x38m sy’n defnyddio pwysedd golau haul i symud drwy’r gofod.
GALAETH BELL Credir mae Z8-GND-5296 yw’r alaeth bellaf a ddarganfuwyd erioed. Mae mor bell i ffwrdd nes bod y golau rydyn ni’n ei dderbyn oddi wrthi wedi gadael yr alaeth dim ond 700 miliwn o flynyddoedd ar ôl y ‘Big Bang’. Mae’n creu sêr newydd tua 100 gwaith yn gynt na’r Llwybr Llaethog. Darllenwch ganllaw’r BBC’s The Universe through time.
Lleuad Amgrwm
Heuldro Mehefin 11:51 BST
ATE
B Tu
a sa
ith m
is a
han
ner.
‘Lleuad Amgrwm’ yw’r enw a roddir i’r gwedd o’r lleuad sydd rhwng hanner wedi ei oleuo a llawn. Min nos heno efallai y gallwch weld Mawrth uwchben y Lleuad yn y de-orllewin wrth i’r awyr ddechrau tywyllu. Darllennwch y Canllaw I’r Lleuad gan Stargazing Live Guide to the Moon.
Mae tri o leuadau’r blaned Iau yn taflu cysgod ar ddisg y blaned yr un pryd. 20:00 BST
Y BLANED IAU
20.00 BST
MEHEFINCWESTIWNOs yw awyren jet yn cymryd 48 awr i fynd oddi amgylch y Ddaear, pa mor hir fyddai’n ei gymryd i fynd oddi amgylch yr Haul?
HEULDROAr hyn o bryd mae symudiad ymddangosiadol yr Haul yn erbyn cefndir o sêr yn newid cyfeiriad o’r gogledd i’r de.
Gala
xy N
GC 4
449.
NAS
A , E
SA, A
. Alo
isi (S
TScl/
ESA)
, and
The
Hub
ble H
erita
ge (S
TScl/
AURA
)-ESA
/Hub
ble C
ollab
orati
on
bbc.co.uk/stargazing
CWESTIWNMae’r Sidydd yn golygu ‘cylch o anifeiliaid’ ac mae’n cynnwys y prif gytserau mae’r Haul i’w weld yn pasio drwyddyn nhw yn ystod y flwyddyn. Pa gytser yn y Sidydd yw’r eithriad?
SUPERNOVAEMae’r Supernovae a chreiddiau galaethau pell yn allyru ymbelydredd cosmig. Er mai bach iawn yw’r datguddiad i’r ymbelydredd niweidiol hwnmae gofodwyr sy’n cylchdroi’r Ddaear isel yn ei wynebu, mae’n broblem gwirioneddol ar deithiau tymor hir, tebyg i deithiau i Mawrth.
SÊR Y seren fwyaf llachar sy’n hysbys ar hyn o bryd yw R136a1. Amcangyfrifir ei bod 8,700,000 gwaith yn fwy disglair na’r Haul ac mae 165,000 o flynyddoedd golau i ffwrdd o’r Ddaear.
GORFFENNAF
Y mis hwn gall cymylau noctilucent gael eu gweld ychydig oriau ar ôl machlud haul yn isel y gogledd-orllewin neu ychydig oriau cyn codiad haul yn isel yn y gogledd-ddwyrain.
Mae’r cymylau hyn o grisialau rhew yn cael eu ffurfio yn oerfel eithafol y mesosffer 76-85 km uwchben wyneb y Ddaear. Yn uwch na chymylau arferol gall y rhain ymddangos yn las trydanol gyda chrychiau.
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
30 1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12
Bydd y Lleuad llawn isel yn ymddangos yn anferth pan yn agos i’r gorwel.
13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31 1 2 3
ATE
BY
Daf
ol –
nid
yw
’n a
nifa
il.
Mewn gwirionedd nid yw’n fwy na phan fo’n uchel yn yr awyr. Yn cael ei adnabod fel twyll y Lleuad, mae’r effaith yma wedi drysu meddylwyr mawr ers canrifoedd.
CYMYLAU NOCTILUCENT
Pers
eid
Met
eor:
Alan
Toug
h, B
BC S
ky at
Nig
ht an
d St
arga
zing
Live
Flic
kr g
roup
Mae
mwy
o lu
niau
i’w g
weld
yn y
grwp
Flic
kr S
ky at
Nig
ht a
Star
gazin
g Li
ve y
BBC
bbc.co.uk/stargazing
CWESTIWNPa wrthrychau seryddol all daflu cysgodion amlwg ar y Ddaear?
ATE
B Y
r Hau
l, y
Lleu
ad a
Gw
ener
. Mew
n m
anna
u gy
dag
awyr
dyw
yll i
awn
fel a
nial
wch
neu
ar g
opa
myn
yddo
edd,
gal
l Gw
ener
a c
hrai
dd y
Llw
ybr L
laet
hog
hefy
d da
flu c
ysgo
dion
.
CAOWDYDD O FETEORAUMae’r rhain yn digwydd pan fo’r Ddaear yn pasio trwy ffrydiau o lwch sydd wedi ei wasgaru o gwmpas cylchdro comed. Mae tua 15,000 tunnell fetrig o lwch y gofod yn dod i mewn i atmosffer y Ddaear bob blwyddyn.
SÊRY seren bellaf sy’n weladwy gan y llygad noeth yw V762 Cassiopeiae sydd 16,308 o flynyddoedd golau i ffwrdd. Edrychwch ar gallaw’r BBC ‘how telescopes work’ i weld sut mae sbienddrychau’n gweithio
SIWT OFODMae siwt ofod yn gosod pwysedd cyson ar gorff gofodwr. Hebddi, byddai gwactod y gofod yn achosi i’w gwaed ferwi.
1 GWE
2 SAD 3 SUL 4 LLUN
5 MAW 6 MER 7 IAU 8 GWE
9 SAD 10 SUL 11 LLUN 12 MAW
Anterth Cawod Meteorau y Perseid
13 MER 14 IAU 15 GWE 16 SAD
Mae Iau a Gwener yn ymddangos fel petaen nhw’n creu rhes o flaen Clwstwr y Preseb yn y Cranc.
17 SUL 18 LLUN 19 MAW 20 MER
21 IAU 22 GWE 23 SAD 24 SUL
25 LLUN 26 MAW 27 MER 28 IAU
29 GWE 30 SAD 31 SUL 1 LLUN
AWST
Mae’r sêr yng Nghlwstwr y Preseb tua 6 miliwn gwaith ymhellach o’r Ddaear nag yw Iau.
Gall hyn gynhyrchu mwy na 80 o feteorau yr awr. Bydd Lleuad llachar yn amharu ar yr arddangosfa eleni. Darllennwch fwy am asteroidau, meteorau a meteorynnau gyda BBC Science.
Moo
n Si
lhou
ette
s: M
ark G
ee, R
oyal
Obse
rvato
ry G
reen
wich
’s As
trono
my P
hoto
grap
her o
f the Y
ear
bbc.co.uk/stargazing
TAITH MAVEN Mae hon yn amcanu i ddarganfod pam fod Mawrth wedi colli’r rhan fwyaf o’i atmosffer i’r gofod. Mae disgwyl iddi fynd i mewn i gylchdro Mawrth y mis hwn.
CASSINI Cynhyrchodd llong ofod Cassini luniau hynod o fanwl o jetlif chweochrog gyson ger Pegwn Gogleddol Sadwrn. Gall cyflymder y gwynt ar y blaned nwy anferth hon gyrraedd 1,800km yr awr.
BILIYNAU O SÊRAr gyfartaledd, mae pob galaeth y gellir ei gweld yn y Bydysawd yn cynnwys canoeddd o biliynau o sêr. Petai pob galaeth yn ronyn o halen, byddai yna bron iawn ddigon o ronynod i lenwi pwll nofio Olympaidd.
MEDICWESTIWNPa arwynebedd ar y Ddaear sydd ag adlewyrchedd tebyg i’r Lleuad?
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
1 2 3 4 5 6 7
8 9
Lleuad Fedi
10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23
Cyhydnos yr Hydref 03:29 BST
24 25 26 27 28
29 30 1 2 3 4 5
ATE
BM
ae a
dlew
yrch
edd
cyfa
rtalo
g y
Lleu
ad y
n 12
%,
tua’
r un
peth
â ff
ordd
dar
mac
wed
i gw
isgo
.
Mae’r Lleuad llawn yr adeg hon o’r flwyddyn yn codi ar adeg tebyg ar nifer o nosweithiau, gan roi mwy o olau ar adeg traddodiadol y cynhaeaf.
Mae’r dydd a’r nos o’r un hyd ar adeg golau cyfartal yr hydref sy’n digwydd ychydig ddyddiau ar ôl y cyhydnos.
Gree
n En
ergy
: Fre
drik
Brom
s, Ro
yal O
bser
vato
ry G
reen
wich
’s As
trono
my P
hoto
grap
her o
f the Y
ear.
bbc.co.uk/stargazing
ATE
BM
ae a
rdda
ngos
iada
u’n
digw
ydd
ar Ia
u, S
adw
rn, W
ranw
s a
Nei
fion.
M
ae a
wro
ra g
wan
hef
yd w
edi c
ael e
u ca
nfod
ar M
awrth
a G
wen
er.
Darn bach o Gomed Halley yw meteor Orionaidd, sy’n anweddu yn atmosffer y Ddaear.
Mae Comed 2013 A1 Siding Spring yn dod yn agos iawn i Mawrth, o bosibl yn pasio lai na 38,000km uwchben ei arwynebedd. Efallai y gallwch weld hon yn isel iawn yn yr awyr yn y de-orllewin tua 1.5 awr ar ôl machlud haul.
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
29 30 1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21
Anterth y Gawod Feteor Orionaidd
22 23 24 25 26
27 28 29 30 31 1 2
HYDREF
Wythnos Gofod y Byd
Comed ger Mawrth
GOLEUNI’R GOGLEDDMae’r Haul yn rhyddhau ffrydiau o ronynnau ynni uchel gaiff eu galw’n wynt heulol. Dan amgylchiadau cywir gall y gwynt heulol greu arddangosfa awrora ysblennydd pan fo’n rhyngweithio gyda maes magnetig y Ddaear.
MAES MAGNETIGBydd y ‘Magnetospheric Multiscale Mission’ sydd i gael ei lansio’r mis hwn yn defnyddio pedair llong ofod sy’n union yr un fath i astudio ffiseg maes magnetig y ddaear yn y gofod.
SEREN NIWTRONMae seren niwtron yn cael ei ffurfio pan fo seren anferth yn chwalu. Byddai llond llwy de o sylwedd hynod ddwys seren niwtron yn pwyso tua deg gwaith yn fwy na’r holl bobl ar y Ddaear.
CWESTIWN
Pa blanedau eraill sydd ag awrora?
Radi
o Ga
laxy
Cen
taur
us A
: ES
O.
bbc.co.uk/stargazing
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
27 28 29 30 31 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14
Mae’r chwarter Lleuad olaf yn agos i lau. Gallwch weld y ddau’n codi yn y dwyrain toc wedi hanner nos ar y 13eg
15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
Anterth y Gawod Feteor Leonaidd
Gall tymheredd yr aer o flaen grononyn meteor godi i dros
4,000˚C
ATE
BA
chos
bod
pet
h o’
r gol
au s
y’n
dod
oddi
wrth
yn n
hw y
n ca
el e
i afl
onyd
du w
rth id
do b
asio
trw
y at
mos
ffer a
flony
dd y
Dda
ear.
TACHWEDD
TWLL DU Mae hwn yn wrthrych mor anferth fel na all hyd yn oed golau osgoi ei ddisgyrchiant. Byddai gan dwll du 10 gwaith mor fawr â’n Haul ni radiws o ddim ond 30km.
TAITH OFOD ROSETTA Y mis hwn bydd Taith Ofod Rosetta yn ceisio gosod glaniwr ar wyneb comed (67/P Churyumov-Gerasimenko). Yn gynharach eleni cafodd y llong ofod ei deffro o segurdod 957 diwrnod yn y gofod dwfn mewn paratoad ar gyfer yr ymgais.
YR ALAETH FWYAF Yr alaeth elipsoidaidd IC 1101 yw’r mwyaf sy’n hysbys ar hyn o bryd, amcangyfrifir ei bod 6 miliwn o flynyddoedd golau ar draws a’i bod yn cynnwys 100 triliwn o sêr. Mae’n gorwedd yng nghytser y Wyryf.
CWESTIWNPam fo sêr yn pefrio?
North
Afri
ca a
nd E
urop
e fro
m S
uom
i NPP
: Nor
man
Kur
ing,
NAS
A GS
FC, u
sing
data
from
the V
IIRS
instr
umen
t abo
ard
Suom
i NPP
.
bbc.co.uk/stargazing
CWESTIWNGallwch ddefnyddio Seren y Gogledd, Polaris, i benderfynu i ba gyfeiriad mae’r gogledd. Beth arall all hi ddweud wrthoch chi am eich lleoliad?
ATE
BM
ae u
chde
r Pol
aris
uw
chbe
n ei
ch g
orw
el m
ewn
grad
dau
yn h
afal
â’c
h lle
dred
ar y
Dda
ear.
Peta
ech
chi a
r beg
wn
y go
gled
d, b
ydda
i Pol
aris
uw
chbe
n (u
chde
r = 9
0°, l
ledr
ed =
90°
) ac
ar y
cy
hyde
dd b
ydda
i ar y
gor
wel
(uch
der =
0°,
lled
red
= 0°
).
Y BLANED OERAFYn -224°C Wranws yw’r blaned oeraf yng Nghysawd ein Haul. Er bod Neifion yn bellach i ffwrdd oddi wrth yr Haul mae’n cynhyyrchu 2.61 mwy o ynni nag y mae’n ei dderbyn, gan ei gadw ychydig yn gynhesach.
DAWNLansiwyd llong ofod NASA, Dawn yn 2007, ac mae disgwyl iddi gyrraedd y blaned gorachaidd, Ceres, yn 2015. Mae Ceres yn y casgliad o asteroidau rhwng Mawrth a Iau.
Y DDAEARMae’r raddfa mae’r Ddaear yn troi yn arafu o ychydig bob blwyddyn, Tua 900 miliwn o flynyddoedd yn ôl roedd diwrnod y Ddaear yn 18 awr o hŷd ac roedd yna 486 ohonyn nhw mewn blwyddyn.
RHAGFYR
LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL
1 2
Tybed a allwch chi weld y blaned Wranws yn union gerr gwaelod chwith disg y lleuad am 00.40 GMT.
3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
Heuldro Rhagfyr 23:03 GMT
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31 1 2 3 4
Mae’r Geminidau’n dod o asteroid o’r enw 3200 Phaethon. Mae’r rhan fwyaf o gawodydd meteor yn dod yn wreiddiol o gomedau.
Yr adeg yma mae symudiad ymddangosiadol yr Haul i’r de yn erbyn y sêr yn y cefndir yn dod i stop ac mae’n dechrau symud i’r gogledd eto. Yn Awstralia, mae’r Haul yn cyrraedd ei fan uchaf yn yr awyr ar heuldro Rhagfyr.
Anterth y Gawod Feteor Geminaidd
© BBC Produced by BBC Learning, Bridge House, MediaCity UK, Salford M50 2BH Writer: Pete Lawrence Design: Origin Creative
STARGAZING LIVECALENDAR 2014