DINH HUÒNG NGÒN N G C V À N H O À HOC TRONG GIÀNG DAY NGOAI NG0 GIAI DOAN HIEN DAI

TSKHLéDùcThu Khoa N &VH Nga - DHNN - DHQGHN

1. NhiJng l u à n d i é m c h u n g

Trèn thém thièn nién ky thù ha b Nga cùng nhu nhiéu nUóc khàc trén thè'giói eó su quan tàm ngày eàng già tàng dò'i vói vàn hoà va dò'i thoai vàn hoà giùa càc dàn toc khàc nhau, diéu này dà dàn tói viec ra ddi mot chuyèn ngành mói, eó tinh dòc làp, - dò là ngành ngòn ngù vàn hoà hpc, xuà't hién tai diém giao nhau cùa ngòn ngù va vàn hoà. Thuàt ngù này chi mói xuà't hién d Nga vào nàm 1994. trong càc còng trình cùa trUdng phài thành ngù do giào sU B.H.Te/iHJi lành dao va còng trinh cùa B.B.BopoòbCB "Bang hinh thài vàn boa cùa tié'ng Nga" (1994)(1, 7-8).

Nhùng thành tUu hién dai cùa ngòn ngù chùe nàng, ngòn ngù tàm ly hpc, phUdng phàp phàn tich theo giai doan phàt trién cùa nhàn ehùng hpc ve cà tinh ngòn ngù v.v.. dà cho phép nói dé'n phUdng phàp mói ve nguyèn tàc trong giàng day tièng Nga vói tu càch vùa là tié'ng me de vùa là mot ngoai ngù eho ngUdi nuòe ngoài. Ciò day, viec giàng day va hpc tap ngoai ngù. nghién cùu ket cà'u cùa nò dién ra trong qui dao nghién cùu con ngUdi vói tu càch là ngUÒi dai dien tié'ng, nhàn thùc con ngUdi là cà tinh ngòn ngù mang trong mình nhùng dac diém cùa lò'i tu duy dàn toc, tao nèn càch thùc lò'i song dàn toc. PhUdng phàp này som dUde xàc dinh là ngòn ngù vàn hoà hpc (.HMHrBOKyjibTypoJiorHfl) (2, 51), hay là vàn hoà hpc (KyjibTypojioPHsi) (3, 489).

Hién trang ciìa càc ngành khoa hpc xà hòi trong giai doan hién nay va nhùng diéu kien khàch quan cùa thè' giói dà thay dói, dòi hòi cap bàch càn eó lò'i tu duy mói bang loat vàn de dà tùng biét dén va giài quyèt tu làu cùng nhu nhùng vàn de cà'p bàch dò'i vói thdi dai mói. Cho nèn viéc bùng nò mói quan tàm dòi vói nhùng chuyèn ngành khoa hpc mói me va non tré nhU ngòn ngù tàm ly dàn toc hpc va ngòn ngù vàn hoà hpc là mot nhu càu cà'p bàch khàch quan.

Nhu ta dà biét, viec nghién cùu vàn hoà trong giói han cùa càc ngành khoa hpc xà bòi dà eó truyén thòng tu làu. Con sò'djnh nghìa khài niem "vàn hoà" theo thóng ké khièm tò'n nhà't cùng dà trèn hai tram nàm mUdi (4a, 23; 4b, 13), hay dà "vudt qua con sò'bò'n tram" (5a, 15). H.C. FypeBMH con dUa ra y kién eho ràng sò'lUdng dinh nghla ve vàn hoà dà là "bang bò'n con sé" (6, 32). "Vào thdi diém hién nay càc nhà bàc hpc dà tinh dUdc trén 500 dinh nghìa ve vàn hoà" (7, 271). Diéu này cho thà'y viec di tìm kiém mot dinh nghìa thòng nhà't va bao quàt ve vàn hoà trong thdi diém

251

này là còng viéc kbòng the va kbòng càn thié't. NgUdi ta dà dua ra n h ù n g quan

diém hét sue khàc n h a u va màu t h u à n vói nhau ve bàn cha t cùa vàn hoà cùng nhu

vièn cànb phà t t r ién cùa nò. Khi nói ve dinh nghìa khài quà t khà i niém "vàn boa".

ngUÒi ta bay nhà'n manh r àng day là "mùc dò Ijch su nhà't d inh cùa sU phà t t r ién xà

bòi, cùa sue sàng tao va kbà nàng cùa con ngUdi. dude biéu hién t rong n h ù n g thè

loai va hinh thài tó chùc cupe song va boat dóng cùa con ngUÒi, t rong càc mói quan

he qua lai giùa hp, cùng nhU t rong càc già tri vat chà't va t inh t h à n ma hp dà sàng

tao nèn" (7; 270-271).

Nhu vày là. quan niém ve "vàn hoà" dUdc huóng tói viéc bao quà t t rong mot

thuà t ngù thòng nhà't nhùng qui dinh chung, nhùng càch nhìn n h à n cupe song va

càc biéu hién dac thù cùa nén vàn minh cho phép mói mot dàn toc cu thè xàc dinh

vi t r i eùa mình trong thè giói"(8, 469). Vàn hoà dàn toc - dò là mot bò n h ù n g yèu tò

vàn minh eùa dàn toc dò.

Tu "vàn hoà" xuà't phà t tu t iéng La t inh "cultus" eó n h ù n g nghìa: "gieo tróng.

giào due, dào tao, phà t tr ién. tòn thò", va trong t iéng Anh, t iéng P h à p nò là

"culture", tié'ng Due là "Kultur". NgUdi Trung Hoa chuyèn sang t iéng cùa hp thành

"vàn", va ngUÒi Viét dich sang tiéng me de thành "vàn hoà", y nghìa kbdi thuy cùa

tu "vàn" là ve dep tu màu sàc, tu dò "vàn" eó nghìa là "hinh thùc dep", xuà't hién

trUóe bct t rong sU nhà nhàn lieh làm, trong nbac, t rong càch thùc diéu hành . diéu

kbièn, dàc biét là trong ngòn ngù va Idi nói, t rong nghi thùc Idi nói. NbU vày là

"vàn" dà trd t hành yèu tò quan trong trong chinh tri va co ed sd ly luàn dò lòi cuòn

càc dàn toc khàc hoc theo va chiù ànb bUdng cùa vàn hoà dàn toc Hàn (9. 7).

Ve sau khài niém "vàn hoà" trd t hành gàn lién vói càc ly tUdng nhàn dao cùa

tùng dàn toc, gàn lién vói sU phàt trién cùa nén vàn minh, sU phà t tr ién ed thè, dao

due. thàm my va tinh thàn cùa con ngUdi (homo cultus). Con d Nga, theo ^ kién cùa

B.B.BopoóbcB tbì " t rong ra t nhiéu càc tài liéu triét hpc va vàn hpc dUde còng bò' tu

cuòi t h è ky XVlll dén giùa t h è ky XIX bau nhu kbòng gap khài niém "vàn hoà"; nò

dUdc thay the d thdi dò khi là tu "nhàn dao". khi ibi tu "hpc và'n", "giào due", "eó

giào due", "eó tri tue". Trong cuòn "Tu dién tiéng nUdc ngoài bò tùi" (1846) cùa

H.KnpMJiJioB tu "vàn hoà" gap làn dàu tién va dUde giài ma nhU là mot boat dóng eó

muc dich nhàm thùc t inh nhùng lUc con tiém tàng t rong dò'i tUdng va nhu cà'p dò

dUdc biét ve sU phàt t r ién cùa boat dóng dò. Trong ngành vàn hoà hpc hién dai gàn

vói khài niém "vàn hoà" ve nghìa là càc t huà t ngù "thuóc ve vàn hoà" («Ky/ibiypiiaji»)

hay là "he thòng vàn hoà xà bòi hpc" («couMOKy/ibTypua» CHCTewa»), "vàn hoà thè'giói"

(«MMpoBafl Ky.nbT>'pa») (10).

Trong còng t r ình "Ngòn ngù va vàn boa" hai tàc già E.M. BepciuarMH vp B.F.

KocroMapoB dà diin ra ha tièu chi cho vàn hoà: 1) vàn hoà dUdc biéu nhU là san

pbàm xà bòi (cbù kbòng phài sinh vàt hpc) eùa tinh tich cUc cùa con ngUÒi: 2) tà't cà

càc nhà nghién cùu thùa nhàn nguón gòc lieh su eùa nò, dóng thdi nhàn manh là

mói mot the IH» dcm vào sU dóng góp eùa mình, eho nén vàn hoà tich lùy. tfch ly

2 5 2

nhùng già tri; 3) vàn hoà rà't quan trpng trong viéc hinh thành cà tinh con ngUdi (4; 24).

• Trong tu dién giài thich tièng Nga hién dai tu "vàn hoà" theo y kièn cùa K).B. Po>K;iecTBeHCKHH thì "eó hai xu hUóng. Xu huóng thù nhà't eó the dxicic gpi là "tu dién". Trong mò'i tUdng ùng vói càc tu dién Nga cùng nhu nUóc ngoài tu "vàn hoà" dUdc gpi là "toàn bò càc thành tUu cùa loài ngUdi". Mói mot thành tUu tao thành mot sU kién cùa vàn hoà, chùa dUng qui tàc hay là khuón màu cho càc trUÒng hdp tUdng tu cùa boat dòng. Xu hUóng thù hai thè hién ò eho de co thè gpi là "vàn hoà" thì càn chinh qua trình sàng tao, trUóc hé't là trong lình vUe my hpc va giài tri. ndi thè hién cà nhàn sàng tao cùa ngUÒi nghe sì. Vói y nghìa à'y thì tu "vàn hoà" trùng vói tu nghìa tu "phong càch" - hinh thùc cùa hành vi" (11, 6).

Dàc tinh dàn toc cùa vàn hoà giò'ng nhU "dac tinh chung nhà't cùa vàn hoà" hoàn toàn kbòng phù dinh ma trai lai, de xuà't sU tàc dóng tUdng ho eùa ngòn ngù va vàn hoà giùa càc dàn toc, sU làm phong phù làn nhau dàn dén viéc tao ra ed sd nén tàng thò'ng nhà't cùa nén vàn hoà thè giói, nhùng thành tUu cùa cà loài ngUÒi.

Vàn hoà nhU màt tUdng quan cùa ngòn ngù va cà tinh dàn toc càn dUdc biéu trong già tri lieh su, trong càc truyén thò'ng cùa nò, trong tinh càch tàn va cài mói la. Viéc tinh toàn tói mpi màt va viéc gin giù trong vàn hoà nhùng già tri quan trpng nhà't cùng vói sU phàt trién trong dò nhùng già tri mói tao ra sU dàm bào cho viéc biéu biét tUdng ùng ddi song dàn toc cùng nhU nhùng gì nò dUde phàn ànb trong ngòn ngù. Su phàt trién ràm ró cupe song xà hòi dàn tói viec thay dói "bang tham bièn già tri" nhiéu làn. Qua trình này khòng bao gid eó the kèt thùc. Va diéu này khòng thè khòng phàn ànb vào viéc su dung càc phUdng tién tiéng - tu va Idi nói mang y nghìa xà hòi sàu sàc.

Nhu ta dà biét, ngòn ngù lUu giù nhùng già tri cùa vàn hoà, dóng thdi là san pbàm cùa vàn hoà va là bò phàn quan trpng eùa nò, là diéu kién tòn tai eùa vàn hoà. Hdn thè nùa, ngòn ngù - dò là phUdng thùc dàc thù cho sU tón tai cùa vàn hoà, là nhàn tò'hình thành nén càc ma vàn hoà ma ehùng ta se bàn tièp sau day.

2. Nghién cùu vàn hoà thòng qua ngòn ngiJ

Y tuóng nghién cùu vàn hoà thòng qua ngòn ngù mói này nd trong càc nhà nghién cùu vào mà'y thap nién gàn day. ThUe chà't cùa y tUdng này thè hién d ehò, ngUdi ta eho ràng vat liéu tiéng là thòng tin ve thè' giói nàng ky, thUdng eó tinh àp dào, ràng ngòn ngù là phUdng tién truyén tài vàn hoà. "Chùc nàng quan trpng nhà't cùa vàn hoà là tra thành phUdng tién chuyèn giao phi di truyén nhùng khà nàng (pham chat) ciia con ngUÒi tu ngUÒi này sang ngUdi khàc.Trong trUdng hdp này, tié'ng nói tu nhièn vói tu càch là vàt thè vàn hoà, nghìa là là mot phàn eùa vàn hoà. dóng vai trò vai trò quyét dinh ma giàng giài dUdc thì càn phài hiéu vi tri cùa ngòn ngù trong bàn thàn vàn hoà. Càch nhàn thùc nhU vày dén lUdt mình dòi hòi phài co càch hiéii rach ròi ve vi tri vàn hoà trong ddi song cùa xà hòi loài ngUÒi là bòi vi khi

253

t ra Idi càu hòi ve vi t r i va vai trò cùa vàn hoà t rong ddi song cùa xà bòi loài ngUdi

nghìa là dòng thòi ehùng ta tò chùc, cho dù chi mói là h inh thùc chung nhà't. quan

niém ve vi tri va vai trò eùa ngòn ngù vói tu càch là phUdng t ién t ruyén tài vàn

hoà" (12, 34).

Ngòn ngù dUde xem xét hdp quy luà t là mot he thò'ng ma thòng qua ké't cà'u

eùa nò nhùng hién tUdng chinh yéu nhà't cùa càc già tri vàn hoà da dUdc giài thich

mot càch khàch quan.

B.L.Uorf trong còng t r ình "Mò'i quan he càc hinh thà i h à n h vi va tu duy dò'i vói

ngòn ngù" (1960) cùa mình dà co gang t ra lòi n h ù n g càu bòi làm sao dan quyén

dUde giùa ngòn ngù - vàn hoà - ngòn ngù va à n b hudng nào là dàu t ién. N h ù n g càu

t ra Idi eùa óng nhU sau: ve ed bàn ehùng phà t t r ién cùng nhau . co à n h hUdng tu tu

lén nhau . NbUng t rong mò'i lién minh này thi chinh bàn chà't cùa ngòn ngù là nhàn

to' kim bàm sU phàt tr ién cùa nò. "Diéu này dà dién ra là bòi vi ngòn ngù là mot he

thòng, cbù khòng ddn thuàn là mot bò càc qui tàc. Két cà'u cùa mot he thòng lón

chiù sU thay dói ed bàn là r a t cbàm, trong khi dò ò nhiéu lình vUe khàc eùa vàn hoà

thi nhùng thay dói lai dién ra khà nbanh . NhU vày. ngòn ngù phàn à n h tu duy

thóng thUdng: nò phàn ùng lai tà't cà mpi bièn dòi va cài mói dUa vào, nhUng phàn

ùng yèu dt va cham chap. t rong khi dò tbì trong y thùc n h ù n g bièn dòi này dién ra

ngay làp tue" (K^ 64).

Càn phài nhàn manh y nghìa quan trpng ve phUdng phàp luàn: ngòn ngù vói

tu c;icb là mot he thò'ng ben vùng bà'p thu va tich tu n h ù n g bièn dòi t iéu ehi eùa

vàn hoà khòng phài ngay làp tue, ma "sàng Ipe" ky ludng n h ù n g cài mói n h à p vào,

thù thàcb dò "ben vùng" cùa ehùng trUóe khi xép ehùng vào kho tàng già tri cùa

mình. Trong vàn de này kbòng thè kbòng thà'y day là mot t rong n h ù n g tiéu chuàn

khàch quan ve tinh ben vùng cùng co'cho sU kién. hay bièn tUdng này bay np vói tU

càch là nhàn tò chinh yèu cùa vàn hoà.

Nhà nghién cùu Nga B.A.3BerHHueB nhàn xét ràng. giùa n h ù n g ftién tUdng vàn

hoà va càc sU kién kèt cà'u cùa ngòn ngù khòng eó sU le thuóc nguyèn nhàn trUe

tiép (thi du: khòng bièm trUÒng bpp eó nhiéu dàn toc thay dói t ièng nói nbung vàn

giù dupe d mùc dò cao nhùng thièt che vàn hoà nguyèn ven eùa mình) . dóng thòi

òng cùng nhà'n m a n h ràng. "khòng nghi ngò gì giùa ehùng tón tai mot sU le thuòe

chung. nhò eó nò ma nhùng bièn dòi t rong vàn hoà mói tìm dUde sU phàn à n h giàn

tiép trong ngòn ngù. Viéc xuà't hién nhùng sU kién cu the eùa vàn hoà ngòn ngù,

suy cho cùng co thè trd t hành dòng lue eho sU phàt tr ién vàn hoà xà bòi. Trong

trUdng bpp nhU vày, hinh thài biéu thi ngòn ngù eùa n h ù n g cài mói ma eó eòi

nguón trong càc sU kién vàn hoà dUde xàc dinh bang n h ù n g dàc diém ve kèt cà'u cùa

thu tièng cu thè dò. Chi eó nhu vày mói cho phép nói tói khà nàng n h ù n g ành

hUdng giàn tièp cùa vàn hoà lén ngòn ngù" (13, 133).

Con theo qunn diém cùa B B. Bopoóbee thi "phudng phàp miéu tà nhùng dòng

vàn hoà"gàp nhau". t rén ed sd ngang bang, thòng qua n h ù n g sU kién phàn à n h cùa 254

nò trong ngòn ngù dàn toc va viéc giàng giài chinh càc sU kién ngòn ngù thóng qua

"yèu tò'vàn hoà chiéu sàu phi ngòn ngù" (ma it làu nay ngUdi ta gpi là "ngù cành cu

thè true dùng") là eó ed sd khàch quan va tinh xày dUng hdn cà trUóe và'n de quan

he giùa ngòn ngù va vàn hoà dang de cap ò trén. Nhùng nghién cùu tàch bach càc

bình dién này (hay là mot trong nhùng bình dién à'y. theo tàc già là khòng mang lai

biéu qua lón. Càch tièp càn tóng bò này là nàm trong qui dao làm "phình" dò'i tUdng

cùa ngành khoa hpc ve ngòn ngù hién nay va sU tóng hdp càc phUdng phàp ngòn

ngù riéng biét vói càc phUdng phàp eùa càc khoa hpc lion ngành khàc. Càc qui tàc

su dung tiéng nhu vó'n eó tò ra khòng con day dù d nhùng trUdng hdp khi ehùng can

co nhùng bó sung mang tinh vàn hoà. Nhùng trUÒng hdp nhU vày càn eó dinh

huóng nhàn thùc, biéu bièt phi ngòn ngù (nghìa là vUdt ra khòi danh giói eùa chinh

ngòn ngù dò)" (10; 27).

Viéc V.Humboldt dUa vào tàp quàn khoa hoc nhùng khài niém "bình thài nói

tai" va "bue tranh thè'giói" (ve sau dupc L.Vaisgeber gpi là "thè giói trung gian") tà't

yèu dà dàn dé'n phUdng phàp phàn tinh ngòn ngù va vàn hoà nhà't dinh. dua trén

khài niém "tinh tUdng dò'i ngòn ngù". Nhùng sU kién vàn hoà chè't cùng, nhiéu khi

hi "hoà dà" trong ngòn ngù lai cuòn chat vào mình cài dàn toc dàc thù, tiéu biéu,

dàng già va nhiéu khi trd thành dò'i tUdng phàn tich dàc bièt nhU ngòn ngù va vàn

hoà cùa dàn toc Uopi trong còng trình cùa B.L.Uorf" (13; 135-182). Cià thuyèt Sapir

- Uorf, màc dù dà hi phé phàn. nhUng vàn thù vi ngay d càch dat và'n de ve mò'i

quan bè va tàc dòng làn nhau cùa ngòn ngù. tu duy va vàn hoà. Nói theo Idi cùa

M.Blek trong bài bào "Tinh tUdng dò'i ngòn ngù" (13: 200) thì y nghìa cùa già thuyèt

này thè bièn d ehò: càc thù tièng thè hién "tóng nhùng mò hinh Idi nói", hay là "ed

set càc he thò'ng ngòn ngù", bình thành tu nhùng thù phàp dà dUpc thiè't làp de dién

dat y nghi va kinh nghiém; ngUdi nói tié'ng me de nàm dUdc "he thò'ng càc khài

niém" de "tó chùc kinh nghiém" va eó thè giói quan nhà't dinh: he thò'ng ngòn ngù ó

ehùng mUe nhà't dinh quyét dinh tói he thò'ng khài niém lién quan tói nò; ed sd cùa

he thò'ng ngòn ngù tién quyè't phàn lón tói thè' giói quan lién quan tói nò. tói tri giàc

"sU kién" va "bàn chà't vù tru", hoàn toàn tuy tién dò'i vói thù tièng ma trong dò

ehùng dUdc thòng bào va nói dé'n ve ehùng: ngù phàp va logie khòng phàn ành thuc

tién, nhUng lai bièn dói tu tièng này sang tièng khàc.

Ngòn ngù là khàu trung gian giùa con ngUdi va thièn nhièn. Chi" co kèt qua cùa

boat dòng thòng minh co y thùc thì càc "dàu hièu" cùa thièn nhièn mói trd thành

nhùng "yèu tò '̂ vàn hoà - artefakti/ (apme(/)aKmbi). Su phàt trién cùa vàn hoà là

khòng co giói han, cùng giò'ng nhU kinh nghiém cùa loài ngUdi là vó cùng tàn. Bàn

thàn ngòn ngù cùng phàt trién tUdng tu, cùng nbu tu duy xà hòi. "Khi thùa nhàn tu

duy co tinh dàn toc va phu tbuòc vào tié'ng, tièp theo sau V.Humboldt, ehùng tói

cho ràng nhùng dac diém dàn toc cùa tu duy dan quyén màt thièt vói nhùng dac

dicm toàn nhàn loai. khòng phu tbuòc vào tièng cu the" (10; 30).

255

3 . V à n d e v à n h o à v a n g ò n ngùf t r o n g g i à n g d a y t i é n g N g a nhi^ m o t n g o a i ngiJT

Tu làu. viéc day va hpc ngoai ngù nói chung va tié'ng Nga nói riéng dà dUpe kèt

hdp vói viéc giói thiéu vàn hoà bàn ngù. Tuy nhièn. mùc dò va qui càch giói thiéu

khòng phài bao gid cùng xuà't phàt tu quan niém giào hpc phàp thò'ng nhà't va dóng bp.

3.1. Ngòn ngù da t nUàc hpc (.iHHrBocxpaiioBe.ieHHe)

Xu huóng dUdc ghi nhàn va dành già cao trong giói nghién cùu va giàng day tièng Nga cho ngUdi nUóc ngoài d Lién Xò trUóc kia va Nga hién nay là bó mòn Ngòn ngù dà't nUóc hpc (.iHHrBocrpaHOBeaeHMe) dUde hai nhà bàc hoc E.M.BepemarHH va B.r. KocTOMapoB de xuà't trong còng trình vièt chung cùa hai òng "Ngòn ngù va vàn hoà" (1973. tài bàn làn 3: 1990). Càc tàc già vièt: "Nhùng ngUdi hpc ngoai ngù thUdng co gang trUóc hét là nam vùng thém mot thù phàp tham già vào giao tièp. The nbung. khi nàm dUdc mot thù tiéng là dóng thòi con ngUdi thàm nhàp vào mot nén vàn hoà dàn toc mói. nhàn dUde mot nguón tinh thàn phong phù lón lao dUde lUu giù trong tiéng hp hpc [...). Va chinh nhùng dai biéu eùa thù tiéng dò nàm dUdc nén vàn boa dàn toc cùa mình cùng thòng qua tiéng me de cbù khòng thè làm càch nào khàc dupc" (-1: 4).

Càc tàc già nhìn nhàn bàn chat cùa mòn Ngòn ngù dàt nUóc hpc nhU sau: "Thuàt ngù này dUde hiéu nhU là tó chùc viéc hpc tiéng Nga qua dò hpc sinh, sinh vièn. thUc laj> sinh. nghién cùu sinh nUóc ngoài cùng nhu càc loai bình hpc tàp nghién cùu tiéng Nga khàc làm quen vói hién tai va qua khù cùa nhàn dàn Nga, vói nén vàn boa dàn toc cùa ho thòng qua tiéng va trong qua trình nàm vùng tiéng dò. Co bai nhóm vàn de lón tao nèn de tài cùa ngòn ngù dàt nUde hpc: nhòm và'n de ngù vàn (phàn lón là ngòn ngù) va nhóm ngòn ngù giào due hpc (pbudng phàp). Thù nlìài. dói lUdng cùa ngòn ngù dàt nUóe hpc là phàn tich tiéng (trong trUdng hdp này là tiéng Nga) vói muc dich nàm vùng ngù nghìa vàn hoà dàn toc trong dò. Thù hai. viéc tìm kiém nhùng thù thuàt giào hpc phàp nhàm giói thiéu, cùng eò'va tich cUc hoà ckc ddn vi ngòn ngù dàn toc dàc thù va sU dpc mang tinh vàn hoà hpc càc vàn bàn trong ckc gid day thUc hành tiéng cùng nàm trong dòi tUdng bó mòn" (4; 7).

"Trong nhùng nguyèn tàc phUdng phàp ed bàn tao nén ed sd cùa ngòn ngù dàt

nude hpc theo ehùng tói tbì nguyèn tàc thù bai hién nhièn là chinh, nò lién quan

chat che vói nguyèn tàc khàc: viec hiéu qua trình day va hpc tié'ng Nga nhu là tich

luy cùa ngUdi hpc. viéc nàm vùng nhùng sU kién eot yèu, càc qui tàc va già tri cùa

nén vàn hoà cùa dàn toc khàc dUdc thù tièng nUóe ngoài dò mò ra" (4: 10). Va "Day

thuc chà'i là muc dich cuòi cùng va nhiém vu ed bàn cùa ngòn ngù dat nUòc hpc"

(10:30).

Nhùng c{J !>ò phUdng phàp luàn cùa ngòn ngù dà't nUóc hpc dUdc hai tàc già KM McpcmaiMM va B.i . KocioMapoB nbin nhàn trong nàm nguyèn ly càu thành sau:

256

1) Nguyèn ly dàu tién bao góm viéc thùa nhàn su kién raà theo dò bàn chà't xà bòi eùa ngòn ngù là khà nàng khàch quan cùa ngUÒi nUóc ngoài tié'p xùe vói hién thUe mói me dò'i vói anh ta [...] Bàn chà't xà bòi cùa ngòn ngù dUdc the hién trong bang loat chùc nàng, trong so' dò eó ba chùe nàng là quan trpng hdn cà dèi vói ngòn ngù dà't nUÓc hpc:

Chùe nàng dàu tién ta gpi là chì2c nàng giao tiep - làm còng cu truyén tài thòng tin tu ngUÒi thù nhà't tham già vào hành vi giao tièp sang ngUòi thù hai.

Chùc nàng thù hai cùng khòng kém phàn quan trpng dUde gpi duói cài tén mang tài vàn hoà (KyjibrypoHOCHaji), cùng con gpi là tich tu (KyMMyjuiTMBHaji) hay là tich luy (HaKonHTejibHaji). Chùc nàng này the hién d eho là tié'ng nói khòng chi giàn ddn truyén tài thòng tin nào dò, ma con eó khà nàng phàn ành, ghi nhàn va gin giù thóng tin ve hién thUe ma con ngUÒi dà dat dUdc. Bà't ky xà bòi nào cùng là san pham cùa sU phàt trién lieh su va là màt xich ké't nò'i giùa càc thè he, "kèt noi thdi gian", chinh ngòn ngù dUde di san lai là kho tàng luu giù kinh nghiém tàp thè.

Cuòi cùng, bàn chà't xà bòi cùa ngòn ngù cùng dUdc the hién trong chùc nàng dinh huóng (;inpeKTHBHafl) ~ hUóng tói, tàc dòng lén, hinh thành cà tinh.

2) Nguyèn ly thù hai thè hién trong nhàn thùc ve qua trình day va hpc tièng Nga (cùng nhu càc ngoai ngù khàc, - bó sung cùa ehùng tói - L.D.T.) nbu mot qua trình tich luy cùa ngUÒi nUóc ngoài [...] Nò hinh thành tu ba bình dién lình bòi vàn boa mói. Thù nhà't, càc thòng tin va quan niém dà tùng eó trUóc dò d ngUÒi ngoai quò'c ve thUc tién cùa ehùng ta khi eó diéu kién tUdng ùng vói ehùng va dUde thUc ehùng thì ehùng sé cùng co' va tich cUc hoà. Thù hai, càn thié't phài tàng cUdng dàng ké vó'n hiéu biét cùa ngUÒi hpc, bòi vi thòng thuòng thì trình dò tai xuà't phàt diém cùa hp thuòng thiéu hut khòng dù. Cuòi cùng là bình dién thù ba, dò là sU càn thièt phài loai bò co tinh he thò'ng nhùng hiéu bièt mang tinh thành kièn, hi bop mèo, khòng tUdng xùng ve nUóc Nga (ta thuòng gpi là nhùng khuón màu tri giàc).

3) Nguyèn ly thù ba lién quan chat che vói nguyèn ly thù hai. Mot trong nhùng nhiém vu ed bàn cùa giàng day mòn ngòn ngù dà't nUóc hpc là hinh thành d ngUdi hpc phUdng cbàm tich cUc dò'i vói dàn toc bàn ngù,

4) Nguyèn ly thù tu the hién d sU dòi hòi tinh trpn ven va dóng nhà't trong qua trình hpc tàp: thòng tin dà't nUÓc hpc càn dUdc rùt ra tùng nhùng hinh thài tu nhièn cùa tièng va tu càc vàn bàn sU pham va khòng dUdc mang tu ben ngoài vào, bang con dUdng ngoai le hu cà'u dò'i vói tièng.

5) Cuòi cùng, nguyèn ly thù nàm cùng lién quan tói viéc xàc dinh rò dàc thù

cùa ngòn ngù dà't nUóc hpc: bình dién giàng day ngòn ngù dà't nUóc hpc dUdc thUe

hién trong qua trình day va hpc bang phUdng phàp ngù vàn va coi nhàn thùc thUc

tién là co sau" (4; 9-12).

Trong nhùng thap nién cuoi cùng cùa thè ky XX bình dién ngòn ngù dà't nUóe

hpc cùa và'n de "ngòn ngù va vàn hoà" dà eó dUdc sU nghién cùu toàn dién trong

bang loat nhùng còng trình nghién cùu cà ve phUdng dién ly thuyèt cùng nhU thuc

257

tien cùa càc nhà nghién cùu Nga. Diéu này cho phép khàng dinh nhiJng thành còng Idn

trong giàng day tiéng Nga va Hrih bòi vàn boa Nga (TowaxHH 1984: MainaHOBCKHM 1985:

Ky.nH6HHa 1987 va nhùng ngUdi khàc). Chàng han bang loat vàn de ve ngòn ngù dà't nUóc

hoc d dang tóng quàt dà dUdc phàn ành trong còng trình cùa B. Mo.maHOBCKHH ^'Nghién

cìhi ly luàn va the hién thi/c hành bình dién ngòn ngù dat nitdc hoc trong giàng day tié'ng

Nga nhu mot ngoai ngìf trong dò tàc già làm ró nhùng xu hUóng ed bàn cùa bó mòn

ngòn ngù dà't nUóc hpc trong trUdng phài khoa hpc cùa Nga. Dò là: 1) nghién cùu

ngù nghia vàn hoà dàn toc cùa tu tiéng Nga: 2) phàn tich ngù nghìa vàn hoà dàn

toc trong thành ngù va cbàm ngòn cùa Nga; 3) nghién cùu càc và'n de tu vUng cùa

ngòn ngù dà't nUóc hpc sU pham: 4) thành làp bình dién ngòn ngù dà't nUóc hpc cùa

càc sàch giào khoa tièng Nga; 5) nhìn nhàn vàn bàn tu gòc dò ngòn ngù dà't nUóc

hoc: 6) phàn tich vai trò cùa ngòn ngù dà't nUóc hpc càc ngòn ngù phi Idi nói: 7)

nghién cùu trUc quan ngòn ngù dà't nUóc hpc nghe nhìn; 8) nghién cùu vàn hpc va

càc loai bình nghé thuàt khàc trén bình dién ngòn ngù dà't nUdc hpc: 9) tinh toàn

tiéng me de va vàn hoà dàn toc cùa ngUÒi hoc; 10) tinh toàn mòì quan he giùa ngòn

ngù dà't nude hpc vói nghé tUdng lai cùa ngUÒi hpc va càc và'n de khàc mang tinh

thuc tién viéc hién thUc hoà mòn ngòn ngù dàt nUóc hpc vói tu càch là chuyèn

ngành mói" (14, 8-39).

Càn cu vào nhùng còng trình nghién cùu dUdc còng bò'giai doan sau dò cùa càc nhà Nga ngù hpc tbì thay rò xu buóng cbù dao trong ngòn ngù dà't nUdc hpc là bình dién pbUdng phàp sU pham. diéu dò hoàn toàn phù hdp vói dinh nghia ma ehùng tói dà trich dàn cùa nhùng nhà sàng làp trUdng phài này d trén.

3.2. Ngòn ngù vàn hoà hpc (;iHiirBOK-y;ibiypo.ioiHH)

Trong nhùng thàp nién gàn day sU cbù y lai thièn sang mot bình dién mói. eó nhiéu diém giò'ng vói ngòn ngù dà't nUde hpc cùng nhu nhiéu chuj^n ngành xà bòi hpc khàc, - dò là ngón ngìt vàn hoà hoc (-iMHrBOKV-ibrxpo.iorMJi). "Nhùng nàm vùa qua ngòn ngù dà't nUóc hpc vói tu càch là dóng dò'i tUdng cùa phUdng phàp giàng day ngoai ngù dà trd thành nói dung chinh yéu va thành phàn kèt cà'u cùa qua trình day nàm vùng tièng nUóc ngoài (trong dò co tièng Nga), trò thành thù phàp hién thuc hoà nàm vùng trong viéc day ngù y tUdng ve doi thoqi vàn hoà (AMa;ior Ky.nbTyp). (ThUc ra. IO. \L. llpoxopoB bay gid thich nói hdn dé'n binh dién vàn hoà hoc (Ky.ibrypoBciHecKMH acncKT) cùa qua trình day tièng Nga nhU mot ngoai ngù). Viéc thay dói dinh hUdng này mot phàn là do tinh hinh vào cuoi thè ky XX dà nói lén luàn diém ve dò'i thoai vàn hoà nhu muc dich va phudng tién de dat tói su biéu bièt làn nhau va viéc nghién cùu tièng dà làm tàng thém càc bình dién mói cho nghién cùu khoa hpc ve vàn boa va và'n de cà tinh (dàn toc va ngòn ngù) trong vàn boa." (15:347).

Càn phài phàn bièt d day vàn hod hoc (Kv.ibrypo.iorMfl) vói pht/rfng phàp vàn hoà

(Ky.iMypoBcacHHc). Vàn h(xi hpc dxióc bièu nbu là "khoa hpc ve nhiéu nén vàn hoà, ve

258

tinh dpc nhà't vó nhi, khòng giò'ng nhau cùa ehùng'' (6, 5), con phitóng phàp vàn hoà dUde già thich nhu là phUdng phàp luàn. PhUdng phàp luàn vàn hoà cùng giò'ng nhu càc giai doan phàt trién trUóc dò cùa nò xuà't phàt tu bàn chat tu nhièn cùa tièng, tu chùc nàng giao tié'p xà bòi hoà cùa cà tinh ngòn ngù, bàt nguón mot càch logie tu quan niém ve cà tinh cùa chinh con ngUdi. Nhu vày, phUdng phàp vàn hoà khàc vói vàn hoà hpc eùa mình khòng ehi nhàm vào viéc miéu tà lai tà't cà kinh nghiém nhàn thùc cùa dàn toc àxi6c ghi nhàn trong tié'ng nói; ma hdn nùa, nhàm tao ra eho ngUdi hpc khà nàng càm nhàn diéu dò, day cho càch nhìn thà'y sU phàn ành tinh càch nhàn dàn, nhùng quan niém, long yéu ghét cùa hp trong tié'ng nói; tao ra nhùng nàng lUc su dung mot càch sàng tao tà't cà thòng tin da dang dò vào giao tié'p vàn hoà va tàc dóng làn nhau.

Tuy nhién, cùng phài nhàn ra ràng, phUdng phàp vàn hoà cùng nhU vàn hoà hpc vói bàn chà't nhàn dao dUde nhàn manh cùa mình dat con ngUÒi vói tu càch là dai dién cho ngón ngù va vàn hoà, nhùng tri thùc nén va ehuan mUc dao due cùa con ngUÒi vào trung tàm sU chù y cùa mình. Chinh nhàn to'.con ngUÒi dà quyét dinh dé'n viéc nghién cùu di san vàn hoà thòng qua he thò'ng ngù nghla vàn hoà dàn toc cùa càc ddn vi tié'ng. De giài quyét và'n de này càn eó ed sd nhàn thùc dUdc xem xét nbu là mot hinh thùc nhà't dinh cùa tòng nhùng hiéu bièt va quan niém dà dUdc kèt càu va dUdc mpi thành vién cùa thù tièng dò lình bòi. Tinh chung nhà't eùa nhàn thùc này cùng càn dUdc hinh thành ò ngUdi nUóe ngoài hpc tié'ng, bòi vi dò là nén tàng giao tièp Idi nói cùa mpi ngUdi tham già. "Day cùng nhu còng viéc vói càc nhùng ddn vi ngù nghìa ma eó thè md ra nén vàn hoà chung cùa dàn toc vói nhùng truyén thò'ng vàn hoà làu ddi, nhùng già tri thàm my va dao due, càm nhàn thè giói cùa dàn toc, nhùng lién tuòng mang tinh lieh su vàn hoà va v.v.. nghìa là nhùng gì ma càc nhà nghién cùu gpi là ed sd nhàn thùc" (15; 350).

Suy cho cùng d day nói dé'n "con ngUdi vàn hoà" trong giao tié'p nhiéu màt da phUdng da huóng cùa nò vói càc thành vièn khàc cùa dàn toc. Cd sd con ngUÒi nhU là sinh vàt vàn hoà dUde thue hién là nhò eó khà nàng eùa xà hòi cu thè vói nhùng già tri va noi dung lieh su vàn hoà cùa mình dà tao ra cho cà nhàn nhùng dinh huóng chinh tri-xà hòi, tinh thàn, dao due, thàm my, v.v.. de thè hién nò.

"O day quan sàt thày rò sU tUdng dòng giùa thành phàn tu vUng cua tiéng vói vó'n tu vUng eùa cà nhàn riéng biét: né'u trèn thUc tè' khòng hiéu bièt tói 50% vó'n tu eó trong tié'ng nói cùng khòng ành hUdng dé'n viec thùa nhàn cà nhàn dò là dai biéu cùa thù tié'ng dò. Hién nhièn ràng, vó'n vàn hoà va sU phàn ành nò trong cà tinh ngòn ngù tUdng ùng vói nhau va d day eó thè dUa ra sU tUdng ùng vói nhùng tUdng quan giùa trUdng lién tUdng quàn ehùng va cà nhàn nhU là trich doan eùa mang luói lién tUdng Idi nói" (16a, 15: 16b, 351-352).

Trong so' rat nhiéu càc dinh nghla khàc nhau ve vàn hoà ehùng tòi dac biét nhà'n manh càch hiéu va dinh nghìa ve vàn hoà cùa nhà nghién cùu Phan Ngpc khi òng nói ràng "Vàn hoà - dò là mot loai quan he. Vàn hoà là quan he giùa thè giói tbue va thè'giói biéu tUdng. Mò'i quan he này the hién trong kicu lUa ehpn cà nhàn

259

cùa dàn toc, cùa tùng cà nhàn riéng le trong quan he vói càc nhàn khàc, vói dàn toc khàc. Su khàc biét trong lua ehpn là tao nén nhùng khàc biét giùa càc cà nhàn, giùa càc dàn toc va tao nén càc nén vàn hoà khàc nhau d\Xóc biéu hién trong khùc xa"(9. 105).

Theo Idi chinh tàc già dinh nghìa nhu vày mang tinh vàn dòng. nghla là khàc vói nhùng dinh nghìa khàc chi mang tinh nhàn thùc va day chinh là diéu khòng bao gid dupc thùa nhàn chung.

Theo quan diém cùa ehùng tòi thì dinh nghìa cùa B.T. KocxoMapoB va lO.E. npoxopoB là gàn va sàt hdn cà trèn phUdng dién phUdng phàp luàn ma óng Phan Ngpc hay nhàc tói vói cum tu "thao tàc luàn": **Vàn hoà nhU mot còng nghé nhà't dinh cùa boat dóng con ngUÒi sd hùu nhùng khà nàng dkc thù dUde hiéu nhU là "ngón ngù vàn hoà". Trong giói han cùa mot nén vàn hoà cu thè nò (nghìa là ngòn ngù vàn hoà dò - L.D.T.) dUde xem xét nhu là "he thòng càc ky hiéu va càc quan he eùa ehùng ma thòng qua ehùng xàc dinh d\l^c thòng so' bình thài y nghìa già tri va cùng thòng qua dò tó chùc lai nhùng quan niém, hinh ành, khài niém va càc cà'u trùc ngù nghìa khàc mói này sinh bay dà tón tai"[napaxoHCKMH, 1989. 15]. Cùng vói viéc tinh dén sU hién hùu cùa vàn hoà càc dàn toc khàc ngòn ngù vàn boa dUpc biéu nhu là "tóng tàt cà càc thu phàp ki hiéu cùa giao tiép Idi nói hay phi Idi nói dà khàch thè hoà vàn hoà dàn toc. vaeh ra tinh dàc thù dàn toc va phàn ành mói tàc dóng tUdng bó eùa nò vói càc nén vàn boa cùa càc dàn toc khàc" (16a. 11; 16b. 349).

Càc tàc già cùa bài bào trén dà phàn tàch nhùng chùe nàng cùa vàn boa eó lién quan trUc tièp tói cà tinh, diéu cho phép xàc djnb nhùng yèu to' eùa cà tinh dàc trUng eho "con ngUdi vàn hoà" (homo humanitatis) va tUdng tu nhU vày, phàn tàch nhùng tham so tièp theo trong dò co thè xuà't hién sU khàc biét cùa con ngUdi tbuòc nén vàn boa này khàc con ngUÒi tbuòc nén vàn boa khàc. Nhùng chùc nàng dò cùa vàn hoà bao góm: a) hominizasia (nhàn càch hoà) - phàt trién càc khà nàng cùa con ngUdi; b) xosializasia (xà bòi boa) - nàm vùng tòi thiéu bàt bupe eya vàn boa xà bòi còng dóng; e) inkulturasia (da vàn hoà bòa) - tié'p xùe vói di san vàn hoà va linh bòi nhùng yéu to cùa càc nén vàn hoà khàc; d) individuahzasia (cà tinh hoà) - su hién hùu trong vàn hoà càc diéu kién cho lUa chon va thè hién tùng cà nhàn riéng biét" (16b. 350).

Khi giao luu VÓI càc dai bièu cùa nhùng nén vàn hoà khàc thì nhàn càch hoà co

thè xem xét nhU mot qua trình ed sd. là nén tàng nhUng khòng quyèt dinh tói nói

dung giao luu vàn hoà quò'c tè. Con xà bòi hoà là chùc nàng eùa vàn hoà xàc dinh

tói tinh dàc thù cùa giao luu vàn hoà quò'c tè, bòi vi viéc lình bòi tò'i thiéu bàt bupe

vàn boa là mot dang "co vàn hoà" (ÓKy-ibiypHafl rpaMOTHocTbà) eùa eà nhàn nhU mot

chi so nói lèn sU le tbuòc vào nén vàn hoà nhà't dinh va phàn biét trUóc hét anh ta

VÓI dai dién cùa "vàn boa" khàc. "Hat nhàn vàn hoà này xàc dinh tói ed cà'u va chà't

iUdng cùa viéc md ròng vàn hoà ma trong diéu kièn dò'i thoai vàn boa mang tinh

toàn càu bi^n nay ve nguyèn tàc nhiéu khi là cùng mot thè loai dó'i vói càc nuóc va

260

dUdng nhién dò'i vói càc nén vàn hoà cùng cà'p dò phàt trién kinh tè-xà bòi giò'ng nhau" (16b, 350).

4 Con và'n de lUa ehpn nhùng yèu tò' này hay khàc cùa khu vUe ngoai vi thì viéc tu duy va lình hòi ehùng dUa trén tinh dac thù hiéu bié't vàn hoà ed so, eùa xà bòi hoà cà tinh. Chùc nàng vàn hoà cà the hoà cùng co y nghìa khòng kém phàn quan trpng, bòi vi trong vàn hoà hién dién càc diéu kién va khà nàng de cho cà nhàn cu thè lình bòi nò.

Trong càch nhìn nhàn nhu vày, ehùng tòi hoàn toàn dóng y vói quan diém cùa E.MapKapjiH va KD. Hpoxopoe khi coi vàn hoà va "thù phàp boat dòng dàc thù biéu trUng cho con ngUdi va là ké't qua khàch quan trong càc san pham khàc nhau eùa boat dòng dò", nghia là dUa lén hàng dàu vàn de nói dung va nguyèn ly tó chùc cùa boat dóng dò, là ed càu boat dóng trong khuón khó cùa mot nén vàn hoà, va tUdng tu nhu vày là ed càu boat dòng trong qua trình tàc dòng tUdng ho giùa càc nén vàn hoà. "Trong trUdng hdp này boat dòng co the dUde xem xét nhu tinh tich cUc cùa chù thè xà bòi co nhàn thùc va dòng ed, nghìa là nò dUdc diéu chinh ve tàm ly vàt the va dUdc che dinh bang dinh hUóng xà bòi, thòng qua càc quan he vói thièn nhièn, khoa hpc ky thuàt va vàn boa xà bòi. Con giao tié'p Idi nói - dò là phUdng thùc tòi quan trpng de thuc hién càc mói quan he va lién kèt xà hòi, cùng giòng nhU phUdng thùc thUc hién boat dòng thòng qua càc dang quan he xà bòi khàc nhau eùa conngUdi"(16a, 10-11).

Mot huóng khàc trong viéc xem xét va nghién cùu ngón ngù vàn hoà hpc - dò là càch tié'p càn va ly giài cùa B.B.BopoGbes trong càc còng trình cùa òng nhU: "Bang bình thài ngòn ngù vàn hoà cùa cà tinh" ("JlHHrBOKy;ibTypo;iorHHecKaji napa;xHrMa .nMHHocTH", 1996) va "Ngòn ngù vàn hoà hpc. Ly thuyèt va phUdng phàp" ("JlHHFBOKyjibjypojiorHfl. TeopHJi H MCTO/ibi", 1997).

Theo quan diém cùa B.B.BopoòbCB thì "ngòn ngù hpc vàn hoà vói tu càch là chuyèn ngành khoa hpc trong càc nguyèn ly cùa minh da co sU nhà't tri ed bàn trong viec nghién cùu dò'i tUdng vói chuyèn ngành ngòn ngù dà't nUóc hpc, nhUng dóng thòi cùng dUdc xàc dinh bòi hàng loat nhùng dàc diém riéng biét ma quan trpng hdn cà bao góm:

1) Ngòn ngù vàn hoà hpc - dò là nàc thang qui luàt trong lình vUc càc khoa hpc ngù vàn va nhàn vàn khàc, dò là chuyèn ngành khoa hpc mang tinh tòng hdp, dxióc gioì han giùa càc khoa hpc nghién cùu vàn hoà va ngù vàn (ngón ngù), chù khòng phài bình dién day tié'ng nhU là ngòn ngù dàt nUóc hpc. Nhùng và'n de ve day tièng d day tò ra là vò doan, khòng co ed sd.

2) Dò'i tUdng ed bàn cùa ngòn ngù vàn hoà hpc là mò'i quan he gàn bó, tàc dòng tUdng ho giùa vàn hoà va ngòn ngù trong qua trình chùc nàng hoà ngòn ngù va viéc nghién cùu mói tàc dòng tUdng ho à'y nhU mot he thóng nhà't quàn duy nhà't. Nhùng và'n de ed bàn d day dò là pbUdng phàp (trièt hpc) va ngù vàn (ngòn ngù va nhùng vàn de khàc). Nói dung eùa ngòn ngù vàn hoà khàng dinh viéc tàch bach thành trUdng phài dpc làp cùa tri thùc càn phài co dòi tUdng cùa mình là càc bình

261

thài dàn toc cùa sU tòn tai xà bòi. dude chuyèn hoà trong he thóng giao tiép ngòn ngù, dUa trén ed sd nhùng già tri vàn hoà cùa xà bòi lieh su cu thè.

3) Dò'i tUdng nghién cùu cùa ngòn ngù vàn hoà hoc là vàn hoà vàt chat va tinh thàn do loài ngUÒi sàng tao ra ("tu còng cu lao dòng dé'n dò vat thòng dung già dinh, tu nhùng thòi quen, phong tue. bàn thàn càch song cùa con ngUÒi dén khoa hpc va nghé thuàt. tòn giào va vò thàn, dao due va trièt hpc" (Bromlei. 1984, 5|. nghìa là (càc he thóng artefactum Itiéng Latinh: artefactum (arte ~ nhàn tao; factus - dupc làm ra). dUpe con ngUÒi làm ra; trong thuàt ngù này bao góm nhùng nói dung sau: khàch thè vàt chat cùa vàn hoà, san pbàm san xuà't. lao dóng sàng tao. tàc pbàm vàn hoà (càc vàt eùa "thièn nhién thù hai" va nhùng ly tUdng). dupc biéu thi trong tiéng nói. Ngàn gpn, - dò là tà't cà nhùng gì tao ra "bue tranh ngòn ngù thè giói".

4) Ngón ngù vàn hoà hpc vói tu càch là ngUdi ké thùa dpc dào ngòn ngù dà't nuóc hpc. dinh bUdng tói he thòng mói cùa nhùng già tri vàn hoà dupc lòi tu duy mói. cupe song xà bòi hién dai de xuà't bang càch ly giài day dù, khàch quan càc sU kién va hién tupng va thóng tin ve nhùng lình vue khàc nhau cùa ddi song vàn hoà cùa dà't nUóc. Nhùng thay dói dién ra trong cupe song eùa càc dàn toc. dinh hUóng tói nhùng già tri thUdng thang (Italia: priorato) dòi hòi thòng tin thUc thu day dù va trung thUc. Càn eó nhùng hinh thùc mói giói thiéu cho ngUÒi nUdc ngoài ve hién thUc cùa ehùng ta, bình ành va phong càch song eùa nhàn dàn Nga, vói nén vàn hoà bòi vi nhùng hinh thùc tuyén truyén mang tinh "àp dàt" dà tùng mang lai Idi bàt càp bai. Diéu này dòi hòi kbòng phài pbudng phàp "tuyén ehpn", "bóc tàch" nhùng sU kién riéng le (cho dù ehùng co ve nhU ich Idi di chàng nùa) ma trèn tbUe té pbà vd bè thòng vàn hoà, phà vó tinh bao quàt chung. trpn veri càc hién tupng va sU kién [...]

5) Viéc ly giài khàch quan, day dù va trpn ven vàn hoà dàn toc dói bòi phài eó càch tiép càn he thóng tUdng ùng trong viéc miéu tà nò. Chinh vi vày nhiém vu cUc ky quan trpng cùa ngòn ngù vàn hoà hpc va dàc diém dàc trUng khàc biét eùa nò chinh là viéc giói thiéu mang tinh he thò'ng vàn hoà dàn toc trong tièng nói dàn toc dò trong sU tàc dóng tUdng bó va phàt trién bién ehùng cùa ehùng, cùng nhU trong viéc nghién cùu hàng loat càc khài niém tàc dóng thùc day su bình thành lò'i tu vàn hoà hién dai" (9, 32-34).

Cùng nhu nhiéu tàc già Nga khàc. B.B.BopoobCB nhìn thà'y mò'i quan he màt thièt giùa chuyèn ngành khoa hpc mói này vói càc ngành khoa hpc khàc nhU ngòn ngù dàn toc hpc, ngòn ngù xà bòi hpc. trièt hpc vàn hoà va eoi nò là mot trong nhùng ngành co bàn cùa vàn hoà hpc. Óng dà dUa ra dinh nghìa ngòn ngù vàn boa hpc nhu sau: " Ngòn ngù vàn boa hpc - dò là chuyèn ngành khoa hoc tóng hdp nghién cùu ve mòi quan bé va tàc dóng lUdng bó giùa vàn boa va ngòn ngù chùc nàng va phàn ành qua trình này nhu mot ed cà'u trpn ven càc ddn vi trong sU thòng nbàt nói ngòn ngù va phi ngòn ngù (vàn hoà) eùa ehùng duói sU trd giùp eùa nhùng phudng phàp he thò'ng va co dinh huóng tói nhùng già tri thupng tbàng va nhùng che dinh vàn hoà (bè thòng ckv hinh ibài va già tri toàn xà bòi loài ngUdi" (9. 36 37).

262

Con B.B. KpacHbix lai xem xét ngón ngù vàn hoà hpc (NNVHH) trong mò'i lién ké't màt thié't vói ngòn ngù tàm ly dàn toc hpc (NNTLDTH), cho ràng "ehùng khòng rthùng gàn bó vói nhau, bó sung va làm giàu làn nhau. Va né'u nhu ngón ngù vàn hoà hpc nghién cùu sU tièp nhàn vàn hoà trong ngòn ngù va sU xuà't hièn cùa nò trong Idi nói, thì ngòn ngù tàm ly dàn toc hpc thì lai tàp trung sU chù y chinh vào viéc xàc dinh ngòn ngù tàm ly dàn toc trong boat dóng Idi nói, nhàn thùc ngón ngù va giao tié'p.

Mac dù cà hai chuyèn ngành con mài me, nhUng diéu này khòng eó nghìa là khóng co ké't qua gì trong càc lình vUe dò. Thù nhà't, ò càc trUÒng phài này eó nhùng ngành di trUóc rà't nghiém tue va cà NNVHH va NNTLDTH tié'p nhàn nhùng thành tUu cùa nhiéu ngành khoa hpc nhU: tàm ly (tàm ly chung va cà tàm ly vàn hoà), ngòn ngù tàm ly hpc, ngòn ngù hpc, ngòn ngù nhàn thùc. ngòn ngù dàn toc hpc, ngòn ngù nhàn ehùng hpc, v.v.. Thù hai, rà't nhiéu càc nhà nghién cùu dà va dang làm viéc trong gianh giói dia hat ngành mình va NNVHH va NNTLDTH. Va cuòi cùng hién nay dà xuà't hién nhùng còng trình nghién cùu thuàn tuy mang tinh chat NNVHH va NNTLDTH" (17, 13-15).

NNTLDTH là mot chuyèn ngành, mot huóng nghién cùu boat dòng Idi nói "trong sU khùc xa dac thù vàn hoà dàn toc, co tinh dé'n sU cà'u thành discur vàn hoà-dàn toc.

Con NNVHH là chuyèn ngành nghién cùu sU xuàt hién, phàn ành va ghi nhàn vàn hoà trong tié'ng nói.

Cà NNTLDTH va NNVHH mang tinh chat giài thich dàc biét, va ngày nay khó

co thè nói dén sU hinh thành trpn ven eùa ehùng nhU là càc chuyèn ngành khoa hpc

mang tinh dpc làp. Tuy vày, chinh NNTLDTH va NNVHH co the giài quyè't d\i6c

hàng loat và'n de cà'p bàch hòm nay ma trong giói han càc chuyèn ngành khàc

khòng làm dUdc" (17, 26).

Mot huóng nùa trong ngành ngón ngù vàn hoà hpc cùa Nga là "trUdng phài thành ngù" do B.H. Te.iHJi khdi xUóng va lành dao. "Viec nghién cùu thành phàn thành ngù cùa tié'ng nói trong ngù cành eùa vàn hoà là mành dà't màu md de làm sàng tò va miéu tà nhùng phUdng tién va phUdng phàp ngòn ngù dà thè hién trong càc ky hiéu thành ngù nhùng y nghìa mang già tri vàn hoà, dóng thdi tàng thém cho ehùng chùc nàng ky hiéu eùa "tié'ng nói" vàn hoà. Tham già vào vai trò này thành ngù khòng chi thè hién va truyén tu thè' he này sang the khàc ma con hinh thành trong cupe dò'i thoai khòng ngùng giùa hai he thóng ky hiéu khàc nhau này tinh tu nhàn thùc vàn hoà (Ky.nbTypHoe caMocoiHaHHe) eùa nhàn dàn - dai biéu tièng nói. Thè nhUng khòng eó sU ngang bang trUe tièp giùa hai lình vUc vàt thè tié'ng nói va vàn hoà. Chinh vi vày de co thè miéu tà day dù y nghìa vàn hoà cùa thành ngù thì càn phài làm rò nhùng y nghìa vàn hoà tiém àn trong nghìa cùa thành ngù: nhùng y nghìa này ch inhlà màt xich làm trung gian giùa tièng va vàn hoà, diéu dà dUdc ehùng tò bang màu sàc thành ngù dUdc thành ngù dUa vào lòi nói discur d càc the khàc nhau" (18, 9).

263

"Dò'i tupng cùa ngòn ngù vàn hoà hpc là nghién cùu va miéu tà càc pht/ctng tién

va thù phàp hién hCtu dóng dai cùa mói tàc dóng tUOng ho giiJta tiéng va vàn hoà:

mòi tàc dòng này càn dUpe thuc hién t rén ed sd nghién cùu càc phUdng phàp thich

hdp vói càc ed cà'u ngòn ngù vàn hoà dò. Nhàm giài quyét n h ù n g và'n de này trUóc

hét phài giài quyét càc nhiém vu sau: 1) làm rò tà't cà càc thù phàp xuàt hién ky

hiéu vàn hoà tiém àn t rong t h à n h phàn càc ky hiéu cùa t h à n h ngù va xàc dinh mói

ti/Ong quan cùa ehùng vài ma vàn hoà này hay khàc va ngón ngù cùa ma dò; 2)

trén Cd sd dò làm rò khài niém y nghla vàn hoà ho sung (KyjibrvpHa» KOHMorauH»). ma

nói dung sé là kèt qua sU giài thich sao eho phù hdp vói sit hiè'u biét ngón ngù vàn

hoà cùa càc dai biéu ngón ngù trong nhùng t h à n h phàn ky hiéu ngón ngù cà'u

thành d dang này hay dang khàc vói càc ky hiéu cùa "ngón ngùt" vàn hoà; 3) nghién

cùu the loai y nghla vàn hoà bó sung ehi it theo ba nén t àng sau: a/ theo càc phUdng

phàp tu vung-cù phàp biéu thi nò trong nghìa ky biéu; b/ theo càc dù kién nói dung

khài niém ky hiéu ngù - càc bình dién" (18, 14).

3 . NhOfng ké ' t l u a n bifófc d à u

Ngành svi i)h;im ngoai ngù co thè nói dà trai qua 3 giai doan phà t t r ién:

CIMI doan phutfiig phàp ly thuyèt dUa trèn quan diém cho ràng, con ngUdi ehi

co thè \\i thiy ban^ tièng me de. vi vày chi eó thè day dich tu t iéng nUóe ngoài sang

tièng me de va ngUdc lai. Tu dò ngUdi ta dành già cao vai trò cà t inh ngòn ngù va

dinh huóng tói ky nàng vièt là cbù yéu. Còng thùc cùa phUdng phàp này là day

tiéng niróc ngoài.

Ciiai doan i)hUdng phàp thUc hành bàn nàng cho ràng, khòng eó sU khàc biét ve

nguyèn tàc giùa sU lình bòi tu nhién ngòn ngù vói viéc giàng day t iéng nUóc ngoài.

Tu dò de ra ehièn lupe lình bòi t iéng me de va ngoai ngù tUdng t u . n b u nhau, dàc

biét de cao ky nàng nói. Còng thùc cùa phUdng phàp này là: day t ièng nUÓc ngoài

nhu là jìhUdng tién giao tièp.

Giai doan phUdng phàp boat dóng giao tié'p t àp t r u n g tòi da dé'n càc mò'i quan

tàm va nhu càu bình t h à n h càc ky nàng va thói quen nhà't d inh cho ngUdi hpc, dinh

huóng lình bòi kièn thùc giao tièp theo mot hay nhiéu loai b ình boat dòng Idi nói.

Còng thùc cùa phU(Jng phàp này là day giao tièp bang tié'ng nUóc ngoài.

Trong giai doan bièn nay dang dién ra phUdng phàp thù tu dà dupc t r inh bay d

trèn: dò là phUdng phàp vàn hoà ngón ngù vàn hoà hpc. Vice nghién cùu tié'ng me

de cùng nhu tièng nUóc ngoài nàm trong qui dao nghién cùu con ngUdi vói tu càch

là dai ihèn cho liéng dàn toc nhà't dinh. mang t rong mình càc dac diém eùa ló'i tU

iluy ilàn toc (mcntal i lc t ) . tao nén lò'i song dàn toc. Theo sU dành già cùa ehùng tói,

tlinb huóng này bua ben nhiéu trién vpng cho ngành sU pham ngoai ngù.

264

TÀI LIÈU THAM KHÀO

1. MacnoGo B.A. BeezieHHe e JiMHPBOKyjibTypojiorMK): yneÒRoe noco6ne. - M.: Hacne/iHe,

• 1997.-207 e.

2. JleoumbCG A.A. Kyjibxypa, noBe;ieHHe H M03r MejiOBCKa // BO. 1968. - J ^ 7.

3. 0paHife6r. Ky/ibiypa: OH.noco(f)CKasi 3HUHKJioneAHJi. - M. 1965. -489 e.

4a. BepeuiQPUH E.h4., KocmoMapoe B.F. Sì-ihXK H Kyjibrypa. JlHHrBo-cxpaHOBeiieHHe B

npenoiiaBaHMH pyccKoro Ji3biKa KBK MHocTpaHHoro. MeroiiHMecKoe pyKOBo;acTBO. M3;i. 4-

e, nepepaóoTBHHoe H 4ono.nHeHHoe. - M.: PyccKHiì aibiK. 1990. - 247 e.

4b. Tran Ngpc Thém. Co so vàn hoà Vièt Nam. H, 1998.

5a. Tran Qudc Vur/ng. Co sa vàn hoà Viét Nam. H. 1997;

5b. KocmoMapoG B.F. >l3biKOBOM BKyc 3noxH. H3 Ha6.nK)AeHHH Ha^ peneBOH npaKTHKOH wacc

- MC/iHa. M3A3-e, Hcnp. M JXOU. - M.: 3.naToycT, 1999. -318 e.

6. FypeeuH U.C. KyjibxypojiorHH. - M., 1999. - 288 e.

7. KpaeneuKoA.H. Ky.nbTypojiorHfl /cnoBapb/. M.: AKa/ieMMHecKHH FlpoeKT, 2001. - 6 7 2 e.

8. Cenup 3. M36paHHbie rpy/ibi no ji3brK03HaHHio H Ky.nbTypoiiorHn. - M., 1993.

9. Phan Ngpc. Vàn hoà Vièt Nam va càch tièp càn mói. - H.; Nxb VHTV, 1994. - 205 tr.

10. Bopoóbea B.B. JlHHrBOKyjibxypojiorHSi (reopHfl H MCToabi). - M.. M3;I-BO

Foey/iapeTBeHHbm yHHBepCMTeTzipy>ic6bi Hapo;ioB, 1997. - 331 e. C.14.

11. PoDicòecmeeucKuù JOB. BBe/ieuMc B KyjibxypoBe/ieHMe. - M.: /loòpocBCx, 1999. - 288 e.

12. Tapacoe E.0. >l3biK H Kyjibxypa: Mexo/iHHecKHe npo6.neMbi // >l3brK - Kyjibxypa - 3THOC.

- M . : HayKa, 1994.

13. 3(icruui(Cfi B.A. TeopcxHKo-jiMHrBHciMMecKMe iipeAnocbuiKM rnnoxc3bi Cennpa - yop4)a

// HoBoe B ;iHHrBMCTHKC. - M., 1960. - Bbin. 1. C I 6 4 .

14. Mo.iuoHoecKuù B.B. TeopexHHecKaji pa3pa6oxKa M npaKXHMecKaji pea;iH3auHfl

jiHHrBocxpaHOBC/iHecKoro acncKxa npeno^aBanHA pyccKoro M3biKa KBK MHOCxpaHHoro.

M., 1985.90C. C. 8-39.

15. Mumpo(/)auoea O.ff. JlHHPBOZiH/iaKXHMecKHe ypoKH H nporH03bi KOHua XX BCKa //

MaxepHBJibi IX Konrpecca MAnP^ lJ l . J\ovj\?ijxh\ n cooòmeHMJi poco. yneHbix.

BpaxHcnaBa. - M., 1999. - C. 345-363.

16a. Flpoxopoa ICE. HauHOHajibUbie couHOKyjibxypHbie cxepeoTHnbi pencBoro oòmeHMH M HX

pojib B oóyHCHHM pyccKOMy ji3biKy HHOCXpaHuee. - M . . 1997. -228c.;

16b. Kocmo.uapoG B.F.. Flpoxopoe IO.E. .^3biK v\ «a3biK Kyjibxypbi» B MOKKyiibxypHOM

oóiucMHM. - M . 1998. C. 351-352.

17. Kpacuhix B.B. iTHoncHXOJiHHPBMcxHKa H jiMHFBOKyjibTypojiorHsi. - M.: rH03nc. 2002. -

280 e.

18. Te.iUH B.lì riepBoo'iepciHbie 3a;iaMn H MexciMMecKiie npoò.icMbi ucc.iciOBaHMJi

(|)pa3Co;ioi MHCCKoro cocxaBa H3biKa B KOMTCKCXC Ky.ibx>pbi // tT)pc3co,noi HH B KonTCKcrc

Ky;ib7ypbi. - M.: >l3biKM pyccKon Kyjibxypbi. 1999. - C. 9-25.

265