Y. Alyaz / Eitim Fakltesi Dergisi XIX (1), 2006, 23-44

23

Dilbilim Dersinin erik, Ama ve Kazanmlarna

Ynelik renci Tutumlar

Yunus Alyaz

Uluda niversitesi Eitim Fakltesi alyaz@uludag.edu.tr

zet. Bu almada dilbilim dersinin Alman Dili Eitimi Anabilim Dal rencilerinin geliimlerine katks ele alnmaktadr. rencilerin dilbilimin ieriini nasl algladklar/rendikleri ve renilenlerin kalc olup olmad, ieriin ve uygulamalarn dersin ama ve hedefleriyle ne denli rtt ortaya konmaya allacaktr. Bu amala ncelikle dilbilim dersinin ierii, ama ve hedefleri, uygulamalar ve rencilerin geliimine yapaca olas katklar belirlenmitir ve daha sonra 3. ve 4. snftan rencilerle 19 sorudan oluan bir anket yaplmtr. Anket sonular dilbilim dersinin ieriinin renciler tarafndan renilmesindeki zorluklar, dersin rencilerin bireysel, dilsel ve mesleki gelimelerine katks renci perspektifinden ortaya koymaktadr.

Anahtar Kelimeler: Dilbilim, Linguistik, Dilbilimin renciye Katks, Dilbilimin Amalar, renci Grleri.

Zusammenfassung. In dieser Arbeit werden die Beitrge des Linguistikunterrichts zur Weiterentwicklung der Studierenden an der Abteilung fr Deutschlehrerausbildung behandelt. Wie die Studierenden die Inhalte wahrnehmen/lernen, ob sie das Gelernte behalten und inwieweit die behandelten Inhalte und die Unterrichtsaktivitten mit den Zielen der

Eitim Fakltesi Dergisi

http://kutuphane. uludag. edu. tr/Univder/uufader. htm

Y. Alyaz / Eitim Fakltesi Dergisi XIX (1), 2006, 23-44

24

Sprachwissenschaft bereinstimmen, werden hier dargestellt. Zu diesem Zweck werden zunchst die Inhalte, die Ziele, die Unterrichtsdurchfhrungen und die (eventuellen) Kontributionen festgelegt und dann eine Umfrage unter den Studierenden der 3. und 4. Studiengnge durchgefhrt. Die Ergebnisse der Umfrage zeigen die Schwierigkeiten beim Lernen von Inhalten, die Beitrge des Faches zur individuellen, sprachlichen und beruflichen Entfaltung aus der Perspektive der Studierenden.

Schlsselwrter: Sprachwissenschaft, Linguistik, Beitrge der Sprachwissenschaft, Ziele der Sprachwissenschaft, Meinungen der Studierenden.

I. Giri

Dilbilim bal altnda yer alan dersler, eitim fakltelerinin yabanc dil retmeni yetitiren blmlerinde ve fen-edebiyat fakltelerinin dil ve edebiyat blmlerinde nemli bir yer tutan temel unsurlarndandr. Almanca retmenlii blmlerinin mfredat, rencilerin lisans eitimi sresinde temel dilsel beceriler, Alman Edebiyat, Alman Dilbilimi ve dil retim yntemleri bilgileriyle donatlmasn ngrr. Zamanla deien mfre-datlarda derslerin saat ve/veya kredi arlklar deise de bu drt temel unsur deimemektedir. Dilbilim, retmenlik kltrnn nemli bir paras olmasnn yan sra, rencilerin bireysel, sosyal ve kltrel geliimlerine katkda bulunan nemli bir alandr.

Bu almada Uluda niversitesi Eitim Fakltesi Alman Dili Eitimi Anabilim Dalnda uygulanmakta olan dilbilim dersinin renci kazanmlar ele alnmaktadr. rencilerin dilbilimin ieriini nasl algladk-lar/rendikleri ve renilenlerin ne denli kalc olduu, ieriin ve uygula-malarn dersin ama ve hedefleriyle ne denli rtt gibi konular ortaya konmaya allacaktr. Bu amala ncelikle dilbilim dersinin ierii, ama ve hedefleri, uygulamalar ve rencilerin geliimine yapaca (olas) katklar ele alnmtr. Dilbilim dersinin rencide oluturulmasn ngrd kazanmlar belirlenmi ve bu kazanmlar lmeye ynelik bir anket hazrlanarak 3. ve 4. snftan 3 gurup rencinin yantlamas salanmtr. Ankette yer alan sorular sadece Dilbilime Giri I ve II derslerine yneliktir. Dil edinimi gibi dilbilim dersiyle dorudan balantl dier dersler bu anket kapsamna dahil edilmemitir. Anket be ana blmden olumaktadr: Birinci blmde rencilerin derse devam durumu ve ders dnda dilbilime ayrdklar alma sresine ynelik 2 soru yneltilmitir. kinci blmde

Y. Alyaz / Eitim Fakltesi Dergisi XIX (1), 2006, 23-44

25

rencinin dilbilimin ieriini anlayp anlamadklarna ve nedenlerine ynelik 7 soru yer almaktadr. nc blmde dilbilimin amacn, dil ile bilim ve yaam, dilbilim ile dil retimi ve yaznbilim gibi dier alanlarla ilikisini anlayp anlamadn lmeye ynelik 5 soru yneltilmitir. Drdnc blm rencinin kendi bak asndan derste ne tr kazanmlar edindiine ilikin 4 soru ve beinci blm ise rencilerin neri ve grlerini iermektedir. 2003-04 dnemi 3. ve 4. snf ile 2004-05 dnemi 3. snftan dilbilime giri I ve II derslerini alm toplam 92 renciye yneltilen 19 sorudan oluan anketten elde edilen sonular burada saysal ve frekans (%) olarak ifade edilmitir.

II. Dilbilim dersinin ierii

Eitim Fakltelerinin Yabanc Diller Eitimi Blmlerinde ve doal olarak Alman Dili Eitimi Anabilim Dalnda okuyan retmen adaylar 4. ve 5. smestrlerde haftalk 3er saat olmak zere toplam 84 saat (28 Hafta X 3 Saat) kuramsal dilbilim (Dilbilime Giri I ve II) dersi grmektedirler. Dilbilime Giri dersinin ierii YK tarafndan nerilen Almanca retmenlii Lisans Programnda u ekilde belirlenmitir:

Dilbilime Giri I: Dinamik bir sistem olarak dil konusunda bilinlendirme; dilin bileenlerini anlama; dilbilimsel zmlemede temel kavramlar; dilbilim ile dil retimi ve edebiyat almalar arasndaki ilikiyi anlama. Dilbilime Giri II: Dil edinimi ilemlerini anlama; dil edinimi kuramlar ile dil retimi yntemleri arasndaki ilikiyi ve dilin toplumsal ilevini anlama. (YK)

Bu her iki tanmda da grld gibi YK bu dersler iin ayrntl bir ierik tanmlamamakta, sadece ana hatlar belirlemektedir. Belirlenen bu global emaya uygun ieriklerin ve etkinliklerin gelitirilmesi ve uygulanmas blmlere/retim yelerine braklmtr. Dilbilim st bal altnda, bak asna gre, genel-betimsel dilbilim, kuramsal-uygulamal dilbilim vb. farkl gruplandrmalar yapmak ve buna gre eitli konseptler / ierikler oluturmak mmkndr. Dilbilimin kapsam bak asndan bamsz olarak u ekilde oluturulabilir:

Y. Alyaz / Eitim Fakltesi Dergisi XIX (1), 2006, 23-44

26

ekil 1. Dilbilimin erii ve Kapsam

blmden oluan ekil 1in birinci ksmnda 6 dilbilimsel alt alan ve bunlarn alt alanlar gsterilmektedir. Edimbilim dndaki 5 alt alan literatrde sistemlinguistik olarak da adlandrlmaktadr (Linke, Nussbaumer ve Portmann:40; Universitt Bonn). emann olabildiince basit olmas iin alt alanlarn kesime alanlar (rn. Morfo-Fonoloji, Morfo-Sentaks v. b.) emada ayrca gsterilmemitir. nterdisipliner alanlar bal altnda ise gncel dilbilim literatrnden derlenen 29 alan listelenmitir. nc ksmda ise Dier bal altnda, dilbilim dersi kapsamna giren ve alt veya yan alan olarak nitelendirilemeyen konular listelenmitir. Bilindii gibi, interdisipliner alanlar birden fazla bilim alannn ortak almasn ifade etmektedir. Sosyo-, psiko- etnodilbilim gibi alanlarda bu interdisiplinerite ok belirgin bir ekilde grlrken, dier baz alanlar iin ayn belirginlik sz konusu deildir. Bu da eitli kaynaklarda interdisipliner alanlarn listelenmesinde farkllklara neden olabilmektedir. rnein kimi kaynaklarda didaktik, klinik, bilgisayardilbilim veya kriminoloji dilbilimi gibi alanlar interdisipliner alanlar olarak anlrken, kimi kaynaklarda bunlar uygulamal dilbilime dahil edilmektedir (bkz. Crystal, 1995:412 ; Schneider, 2003). Bu gibi yaklamlardan dolay, interdisipliner alanlarn, dilbilimsel alt alanlarda olduu gibi, herkese tartlmakszn kabul edilebilecek bir listesini

Dilbilim

1) Alt alanlar 2) Interdisipliner Alanlar

3) Dier

Uygulamal Dilbilim Bilisel Dilbilim Klinik Dilbilim Tarihsel Dilbilim Bilgisayardilbilim Etimoloji Hukukdilbilim Karlatrmal Dilbilim Sosyodilbilim Feministik Dilbilim Areallinguistik Pelsefi Dilbilim / Dil Felsefesi Nrolinguistik Antropoloji Dilbilimi. Didaktik Dilbilim Kontaktlinguistik Leksikoloji & Leksikografi Matematikdilbilim Kriminoloji Dilbilimi (Forensische Linguistik) statistiki / Nicel Dilbilim

Psikolinguistik Teolinguistik Davrandilbilimi Metindilbilim Etnolinguistik Stilistik Biolinguistik Gstergebilim

Genel/Betimsel Dilbilim Kuramsal Dilbilim Dilbilim Kuramlar (Yapsalclktan MPa kadar) Dilbilimsel Yntemler Dilbilim Tarihi letiim Teorileri ve letiim Modelleri

Fonetik Grafemik Fonoloji Morfoloji Dizimbilim Anlambilim - Semasiyoloji - Onomasiyoloji / Onomastik - Fraziyoloji Edimbilim

Y. Alyaz / Eitim Fakltesi Dergisi XIX (1), 2006, 23-44

27

oluturmak mmkn deildir. Aslnda alt alanlar da henz son ekli ya da snrlar net olarak belirlenmi bir liste oluturmamaktadr. rnein akustik veya retimsel fonetik bal altnda ele alnabilecek Tonoloji ve Prosodoloji gibi alanlar, eitli kaynaklarda fonetikten bamsz bir sesdilbilim alan olarak ele alnmaktadr (bkz. Weidert 1981; Bickel ve Cysouw; Universitt Zrich). Bu tr belirsizliklere daha birok baka rnek verilebilir. Bu nedenle ekil 1deki liste tam, nihai bir liste deildir, ancak renciye dilbilimin kapsam hakknda genel bir fikir vermesi asndan ilevseldir.

Burada belirtilen ierik bir ok Alman/Avusturya niversitesindeki Germanistik blmlerinin dilbilim mfredatyla (rn. Mainz, Bremen, Freiburg, Heidelberg, Stuttgart ve Klagenfurt niversiteleri) ve YKn belirledii global amalarla uyumludur.

III. Dilbilim Dersinin Ama ve Hedefleri

YKn yukarda anlan dilbilim konseptinde de grld gibi, dilbilim dersinin temel hedefleri rencinin dil, bilim, toplum, dilbilim, dil edinimi, yazn ve yaznbilim gibi konularda bilgilendirilmesi/bilinlendirilmesi olarak tanmlanabilir. Volmert (1997) ve Geier (1998) dilbilimin amalarn pratik, kltrel ve sosyo-politik olmak zere 3 balk altnda ele almaktadrlar (ekil 2).

ekil 2. Dilbilimin Ama ve hedefleri

Dilbilimin Ama ve Hedefleri

Pratik Sosyo-Politik Kltrel

- letiimin gelitirilmesi - Dilsel engellerin iyiletirilmesi - 2. veya 3. dil ediniminin didaktik temellerinin oluturulmas - Otomatik dil ilemenin salanmas

- Dil ve iletiim engellerinin almas - Dilsel Manipulasyonun engellenmesi - Ynetim ve hukuk dilinin iyiletir