„diagnoza stanu zastanego”, 2011

Strona 1 z 73

Projekt 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji jest wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

DIAGNOZA STANU ZASTANEGO

Obserwatorium Integracji Spoecznej Wojewdztwa lskiego

przy Regionalnym Orodku Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego

ul. Modelarska 10, 40-142 Katowice, tel. 32 730 68 82/85

Katowice, kwiecie 2011

Strona 2 z 73


SPIS TRECI

Wstp ......................................................................................................................................................................4

1. Podstawowe dane statystyczne dla wojewdztwa lskiego za lata 2000-2009................................................5

1.1. Charakterystyka oglna wojewdztwa ........................................................................................................5

1.2. Struktura demograficzna ..............................................................................................................................9

1.3. Wybrane czynniki ekonomiczne .................................................................................................................17

1.3.1. Ludno aktywna i bierna zawodowo..................................................................................................17

1.3.2. Pracujcy..............................................................................................................................................17

1.3.3. Bezrobotni ...........................................................................................................................................18

2. Pomoc spoeczna ...............................................................................................................................................20

2.1. Zasig pomocy spoecznej ..........................................................................................................................20

2.2. Instytucje pomocy spoecznej ....................................................................................................................22

2.2.1. Jednostki specjalistyczne .....................................................................................................................23

2.2.2. Rodziny zastpcze................................................................................................................................29

2.3. Kadry pomocy spoecznej ...........................................................................................................................32

2.3.1. Liczebno i struktura ..........................................................................................................................32

2.3.2. Pracownicy OPS i PCPR........................................................................................................................35

2.3.3. Pracownicy socjalni OPS ......................................................................................................................38

3. Wojewdzka Strategia Polityki Spoecznej........................................................................................................40

4. Programy wojewdzkie .....................................................................................................................................42

5. Projekt systemowy Ksztacenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego

...............................................................................................................................................................................43

5.1. Szkolenia.....................................................................................................................................................44

5.2. Specjalistyczne doradztwo .........................................................................................................................46

5.3. Badania i analizy .........................................................................................................................................48

5.4. Promocja projektu......................................................................................................................................48

5.5. Monitoring i ewaluacja...............................................................................................................................50

6. Bazy danych i informatory.................................................................................................................................51

6.1. Bank Danych o Wolnych Miejscach w Caodobowych Placwkach Opiekuczo-Wychowawczych w

Wojewdztwie lskim ELPIS ............................................................................................................................51

Strona 3 z 73


6.2. Internetowa Baza Informacyjna Sub Spoecznych (IBISS)........................................................................52

7. Bilans potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim .........................................................53

8. Badania zrealizowane w Regionalnym Orodku Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego.........................61

9. Ekspertyzy i opracowania ..................................................................................................................................65

10. Publikacje wydane w Regionalnym Orodku Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego............................66

Podsumowanie ......................................................................................................................................................71

Strona 4 z 73


Wstp

Niniejsza diagnoza stanu zastanego w wojewdztwie lskim przedstawia wybrane zadania

zrealizowane w obszarze polityki spoecznej przez Regionalny Orodek Polityki Spoecznej

Wojewdztwa lskiego w latach 2000-2010 ze szczeglnym uwzgldnieniem prac analityczno-

badawczych.

Diagnoza stanu zastanego jest pierwszym dokumentem stworzonym przez dziaajce od

1 lutego 2011 roku Obserwatorium Integracji Spoecznej funkcjonujce w strukturach Regionalnego

Orodka Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego. Niniejszy dokument powsta na przeomie

marca i kwietnia 2011 roku w oparciu o dokumenty Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej, dane

pochodzce z Urzdu Statystycznego w Katowicach, Gwnego Urzdu Statystycznego,

Wojewdzkiego Urzdu Pracy w Katowicach, Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej itp. Tam,

gdzie byo to moliwe zaprezentowano dane za lata 2000-2010.

Diagnoza stanu zastanego skada si z 10 rozdziaw. W pierwszym rozdziale zawarto

podstawowe dane statystyczne odnoszce si do wojewdztwa lskiego. Kolejny rozdzia zawiera

informacje na temat systemu pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim. Nastpnie przedstawiono

waniejsze regionalne dokumenty strategiczne opracowane w Orodku, takie jak Strategia Polityki

Spoecznej Wojewdztwa lskiego na lata 2006-2020, programy wojewdzkie czy projekt

systemowy Ksztacenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego.

W dokumencie odniesiono si take do bada Bilans potrzeb w pomocy spoecznej oraz do

istniejcych baz danych i informatorw. Ostatnia cz dokumentu to przegld zrealizowanych

w Regionalnym Orodku Polityki Spoecznej bada, ekspertyz, opracowa oraz wydanych publikacji.

Strona 5 z 73


1. Podstawowe dane statystyczne dla wojewdztwa lskiego za lata 2000-2009

1.1. Charakterystyka oglna wojewdztwa

Wojewdztwo lskie zostao utworzone 1 stycznia 1999 roku na mocy ustawy z dnia 24 lipca

1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa. lskie

powstao z poczenia nastpujcych wojewdztw poprzedniego podziau administracyjnego:

katowickiego (oprcz gmin powiatw olkuskiego1 i chrzanowskiego oraz gminy Brzeszcze z powiatu

owicimskiego);

bielskiego (oprcz gmin powiatw suskiego, wadowickiego i owicimskiego);

czstochowskiego (oprcz gmin znajdujcych si obecnie w powiatach oleskim - 6 gmin,

pajczaskim - 3 gminy, radomszczaskim - 2 gminy i woszczowskim - 3 gminy).

Wojewdztwo lskie pooone w poudniowej czci Polski zajmuje powierzchni 12 333

km, co stanowi 3,9% powierzchni kraju. Pod wzgldem terytorialnym wojewdztwo klasyfikuje si

na 14 miejscu spord wszystkich wojewdztw w Polsce. Poudniow granic wojewdztwa stanowi

granica pastwa ze Sowacj (o dugoci 87 km) i Republik Czesk (150 km). Od zachodu lskie

graniczy z wojewdztwem opolskim (240 km), od pnocy z dzkim (144 km), a od wschodu

z maopolskim (291 km) i witokrzyskim (117 km). czna dugo granic wojewdztwa wynosi

1 029 km.2

1 Ludno. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (stan w dniu 30 VI 2010 r.). Informacje i opracowania statystyczne, 2010. Radosaw Stpie Dyrektor Departamentu Bada Demograficznych. Warszawa: Gwny Urzd Statystyczny. 2 Dane Centralnego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Gwnego Urzdu Geodezji i Kartografii w Warszawie.

Strona 6 z 73


Mapa 1. Mapa administracyjna wojewdztwa lskiego z podziaem na powiaty.

Regionalny Orodek Polityki SpoecznejWojewdztwa lskiego, Katowice 2002

ywiecki

kobucki

czstochowski

gliwicki

lubliniecki

cieszyski

zawierciaski

bielski

raciborski

tarnogrski

pszczyski

myszkowski

bdziski

2

1

rybnicki

wodzisawski

3

mikoowski

RYBNIK

ORY

GLIWICE

KATOWICE

4

JAWORZNO

TYCHY

BYTOM DBROWA GRN.

ZABRZE

CZSTOCHOWA

RUDA L.

BIELSKO-BIAA

bierusko-ldziski

SOSNOWIEC

MYSOWICE

JASTRZBIE-ZDRJ

1-CHORZW

2-PIEKARY LSKIE

3-SIEMIANOWICE LSKIE

4-WITOCHOWICE

RYBNIK - powiaty grodzkie

rybnicki - powiaty ziemskie

ywiecki

kobucki

czstochowski

gliwicki

lubliniecki

cieszyski

zawierciaski

bielski

raciborski

tarnogrski

pszczyski

myszkowski

bdziski

2

1

rybnicki

wodzisawski

3

mikoowski

RYBNIK

ORY

GLIWICE

KATOWICE

4

JAWORZNO

TYCHY

BYTOM DBROWA GRN.

ZABRZE

CZSTOCHOWA

RUDA L.

BIELSKO-BIAA

bierusko-ldziski

SOSNOWIEC

MYSOWICE

JASTRZBIE-ZDRJ

rdo: Opracowanie wasne Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego.

Strona 7 z 73


Z dniem 1 stycznia 2008 roku, zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 14 listopada

2007 roku w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych

(NTS), w wojewdztwie lskim wydzielono 8 podregionw: bielski, bytomski, czstochowski,

gliwicki, katowicki, rybnicki, sosnowiecki, tyski.

Najwikszym pod wzgldem powierzchni podregionem jest podregion czstochowski

(3 049 km2), natomiast najmniejszym podregion katowicki (380 km2). Najbardziej zaludnionym

podregionem jest podregion katowicki, ktry jest zamieszkiwany przez blisko 765 tys. osb.

Najmniejsza liczba ludnoci zamieszkuje podregion tyski (385 tys. mieszkacw). Informacje na temat

pozostaych podregionw zamieszczono w tabeli 1.

Tabela 1. Powierzchnia i stan ludnoci wojewdztwa lskiego wedug podregionw - stan na 31.12. 2009 roku.

Podregion Wyszczeglnienie

bielski bytomski czstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski

Powierzchnia (w km2 ) 2 354 1 575 3 049 878 380 1 353 1 800 944

Ludno 654 632 455 382 529 940 497 934 764 645 637 321 715 600 385 271

Ludno na 1 km2 278 289 174 567 2 012 471 398 408

rda: 1) Rocznik statystyczny wojewdztwa lskiego 2010, Urzd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2010; 2) Gwny Urzd Statystyczny - www.stat.gov.pl

lskie skada si ze 167 gmin, w tym 49 miejskich, 22 miejsko-wiejskich oraz 96 wiejskich.

Gminy te tworz 36 powiatw, w tym 19 grodzkich (miasta na prawach powiatu) oraz 17 ziemskich.

Wojewdztwo lskie jest jedynym wojewdztwem w Polsce, w ktrym jest wicej powiatw

grodzkich ni powiatw ziemskich.

Najwikszymi pod wzgldem powierzchni powiatami grodzkimi s: Dbrowa Grnicza

(189 km2), Katowice (165 km2) oraz Czstochowa (160 km2). Spord powiatw ziemskich

najwiksz powierzchni zajmuj: czstochowski (1 521 km2), ywiecki (1 040 km2) oraz

zawierciaski (1 003 km2). Szczegowe dane na temat powiatw wojewdztwa lskiego przedstawia

tabela 2.

Strona 8 z 73


Tabela 2. Podzia podregionw wojewdztwa lskiego na powiaty stan na 31.12.2009 roku.

Podregion Powiat Powierzchnia (w km kw.) Ludno

bielski 459 155 571

cieszyski 730 172 809

ywiecki 1 040 150 850 bielski

m. Bielsko-Biaa 125 175 402

lubliniecki 822 76 618

tarnogrski 644 137 496

m. Bytom 69 182 749 bytomski

m. Piekary lskie 40 58 519

czstochowski 1 521 134 103

kobucki 889 85 001

myszkowski 479 71 517 czstochowski

m. Czstochowa 160 239 319

gliwicki 664 114 093

m. Gliwice 134 196 167 gliwicki

m. Zabrze 80 187 674

m. Chorzw 33 113 007

m. Katowice 165 308 548

m. Mysowice 66 74 893

m. Ruda lska 78 143 394

m. Siemianowice lskie 25 70 712

katowicki

m. witochowice 13 54 091

raciborski 544 110 448

rybnicki 224 74 509

wodzisawski 287 155 982

m. Jastrzbie-Zdrj 85 92 988

m. Rybnik 148 141 372

rybnicki

m. ory 65 62 022

bdziski 364 150 950

zawierciaski 1 003 122 628

m. Dbrowa Grnicza 189 127 686

m. Jaworzno 153 95 036

sosnowiecki

m. Sosnowiec 91 219 300

bierusko-ldziski 158 56 806

mikoowski 233 92 655

pszczyski 471 106 361 tyski

m. Tychy 82 129 449


W obrbie wojewdztwa lskiego 71 miejscowoci posiada prawa miejskie. Najwikszym

miastem naszego wojewdztwa jest jego stolica - Katowice (blisko 309 tys. mieszkacw). Do grona

miast o liczbie ludnoci przekraczajcej 100 tys. nale take: Czstochowa (239 tys. mieszkacw),

Sosnowiec (219 tys. mieszkacw), Gliwice (196), Zabrze (188), Bytom (183), Bielsko-Biaa (175),

Ruda lska (143), Rybnik (141), Tychy (129), Dbrowa Grnicza (128) i Chorzw (113).

Strona 9 z 73


Tabela 3. Ludno w gwnych centrach miejskich wojewdztwa lskiego w latach 2000-2009 (stan na koniec roku).

Liczba ludnoci w latach Gwne centra miejskie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Katowice 330 625 328 103 325 045 322 285 319 904 317 220 314 500 312 201 309 621 308 548

Czstochowa 253 133 251 932 250 862 249 453 248 032 246 890 245 030 242 300 240 612 239 319

Sosnowiec 234 486 233 200 231 541 229 989 228 192 226 034 224 244 222 586 221 259 219 300

Gliwice 205 092 204 175 202 604 201 586 200 361 199 451 198 499 197 393 196 669 196 167

Zabrze 197 111 195 666 194 638 193 665 192 546 191 247 190 110 189 062 188 401 187 674

Bytom 195 807 194 109 192 597 191 060 189 535 187 943 186 540 184 765 183 829 182 749

Bielsko-Biaa 178 611 178 313 177 835 177 390 176 987 176 864 176 453 175 690 175 677 175 402

Ruda lska 152 280 151 039 149 659 148 361 147 403 146 582 145 471 144 584 143 930 143 394

Rybnik 143 218 142 816 142 742 142 272 141 755 141 580 141 388 141 080 141 177 141 372

Tychy 133 463 133 047 132 550 132 151 131 547 131 153 130 492 129 776 129 475 129 449


1.2. Struktura demograficzna

Wedug danych Urzdu Statystycznego w Katowicach na koniec 2009 roku wojewdztwo

lskie zamieszkiwao 4 640 725 osb, co stanowi 12,16% ludnoci kraju. Sklasyfikowane jest tym

samym na drugim miejscu w Polsce (zaraz po wojewdztwie mazowieckim) pod wzgldem liczby

osb zamieszkaych na jego terytorium. Na koniec 2009 roku tereny miejskie zamieszkiwao

3 624 410 osb (78,1% ludnoci wojewdztwa), natomiast 1 016 315 osb tereny wiejskie

(21,9% mieszkacw wojewdztwa). Wysoki udzia ludnoci zamieszkujcej miasta, ktry jest

najwyszy w kraju (dla porwnania rednia dla Polski wynosi 61%) jest charakterystyczn cech

wojewdztwa lskiego wyranie odrniajcym go od pozostaych wojewdztw.

Liczba ludnoci wojewdztwa lskiego systematycznie maleje. W porwnaniu

z rokiem 2008 liczba ta zmniejszya si o blisko 5 tys. osb (spadek o 0,1%). Systematycznie

zmniejsza si liczba ludnoci w miastach (w porwnaniu z 2008 rokiem spadek o 0,1 pkt procentowy),

natomiast odmienny proces obserwuje si na obszarach wiejskich w stosunku do roku 2008

populacja wzrosa o 0,1 pkt procentowy.

Strona 10 z 73


Tabela 4. Struktura ludnoci wojewdztwa lskiego wedug miejsca zamieszkania w latach 2000-2009 (stan na koniec roku).

Ludno

w tym:

ludno miejska ludno wiejska Lata ogem

liczba wskanik

urbanizacji (w%)

liczba wskanik

urbanizacji (w%)

2000 4 765 657 3 776 228 79,2 989 429 20,8

2001 4 748 467 3 757 871 79,1 990 596 20,9

2002 4 731 533 3 738 829 79 992 704 21

2003 4 714 982 3 720 183 78,9 994 799 21,1

2004 4 700 771 3 702 639 78,8 998 132 21,2

2005 4 685 775 3 685 324 78,6 1 000 451 21,4

2006 4 669 137 3 666 080 78,5 1 003 057 21,5

2007 4 654 115 3 647 193 78,4 1 006 922 21,6

2008 4 645 665 3 635 059 78,2 1 010 606 21,8

2009 4 640 725 3 624 410 78,1 1 016 315 21,9


W 2009 roku gsto zaludnienia w wojewdztwie lskim wynosia 376 osb/km2

i bya najwysza spord wszystkich wojewdztw w Polsce. Na terenie wojewdztwa ley najgciej

zaludnione miasto, a zarazem powiat w Polsce witochowice (4 064 osoby/km2). Drugim pod

wzgldem gstoci zaludnienia miastem jest Chorzw (3 400 osb/km2). Wrd miast na prawach

powiatu wysok gsto zaludnienia zanotowano rwnie w Siemianowicach lskich

(2 773 osoby/km2). Natomiast najnisza gsto zaludnienia wystpuje w powiatach: czstochowskim

(88 osb/km2), lublinieckim (93 osoby/km2) i kobuckim (96 osb/km2).

Struktura ludnoci wojewdztwa lskiego wedug pci jest zbliona do tej, jak obserwujemy

w skali caego kraju i od kilku lat nie ulega wikszym zmianom. W oglnej liczbie ludnoci

wojewdztwa lskiego przewaaj kobiety - stanowi 51,8% mieszkacw. Na 100 mczyzn

przypada ich 107. Mczyni stanowi 48,2% mieszkacw wojewdztwa. Na 100 kobiet przypada

ich 93.

Relacja obydwu pci i nadwyki jednej nad drug zmienia swoje wartoci w zalenoci od grup

wieku: w modszych grupach wiekowych wystpowaa przewaga mczyzn, natomiast w starszych

Strona 11 z 73


przewaga kobiet. Wrd osb w wieku 0-39 lat odnotowano liczebn przewag mczyzn

(na 100 mczyzn przypadao 97 kobiet). Wrd ludnoci w wieku 40 lat i wicej wspczynnik

ksztatowa si na poziomie 119,7, natomiast w przypadku najstarszych rocznikw (65 lat i wicej) na

100 mczyzn przypadao a 157 kobiet.

Wykres 1. Ludno wedug pci i wieku w 2009 roku w wojewdztwie lskim stan na koniec roku.

rdo: 1) Gwny Urzd Statystyczny - www.stat.gov.pl

Strona 12 z 73


W wojewdztwie lskim systematycznie notuje si ujemne wskaniki przyrostu naturalnego.

Jednak od 2003 roku na terenie regionu utrzymuje si tendencja rosnca. W roku 2009 wskanik

przyrostu naturalnego (w przeliczeniu na 1000 ludnoci) ksztatowa si na poziomie -0,2 i by

wyszy o 1,2 pkt w stosunku do wspczynnika odnotowanego w 2003 roku, kiedy to osign

najnisz warto (-1,4). Najniszy przyrost naturalny zanotowano w powiatach ziemskich:

bdziskim (-3,6), zawierciaskim (-3,4) oraz w miastach na prawach powiatu: Sosnowcu

(-2,8) i Siemianowicach lskich (-2,5). Najwyszy przyrost naturalny wystpi natomiast

w orach (5,8), powiecie pszczyskim (5,5) i powiecie bierusko-ldziskim (4).

Wspczynnik przyrostu naturalnego jest zdecydowanie wyszy na obszarach wiejskich (0,6) ni

miejskich (-0,4).

Wykres 2. Przyrost naturalny w wojewdztwie lskim w latach 2000-2009 na 1000 ludnoci (w ).

-0,8

-1,1

-1,1

-1,4

-1,2

-1,2

-0,8

-0,8

-0,2

-0,2

-1,6

-1,4

-1,2

-1

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Wsk

an

ik p

rzyr

ost

u n

atu

raln

ego

Lata

rdo: Opracowano na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych Gwnego Urzdu Statystycznego, www.stat.gov.pl

Strona 13 z 73


Rok 2009 by kolejnym, w ktrym odnotowano wzrost przecitnej dugoci trwania ycia.

Wedug danych GUS dla kobiet wynosia ona 79,1 lat, natomiast dla mczyzn 71,0 lat. Zarwno

w miastach jak i na wsi kobiety yy o ok. 8 lat duej od mczyzn. W stosunku do roku 2000,

przecitne dalsze trwanie ycia kobiet wyduyo si o 1,9 roku, natomiast mczyzn o 1,4 roku.

Przecitne trwanie ycia zarwno mczyzn, jak i kobiet zamieszkujcych obszary wiejskie

byo dusze ni mieszkacw miast. Wedug danych z 2009 roku przecitne trwanie ycia mczyzn

zamieszkaych na obszarach wiejskich wynioso 71,9, tj. o 1,1 roku wicej ni mczyzn w miastach.

Mieszkanki wsi yy przecitnie o rok duej od mieszkanek miast, doywajc wieku 79,9 lat.

W 2009 roku mediana wieku mieszkaca wojewdztwa wynosia przecitnie 39,3 lata

(co oznacza, e poowa ludnoci wojewdztwa wiek ten ju przekroczya, a druga poowa jeszcze go

nie osigna). Dla mczyzn parametr ten wynosi 37,4 lata. Kobiety rednio byy starsze (w wyniku

duszego trwania ycia) i miay 41,4 lata. Statystyczni mieszkacy wsi byli modsi - ich redni wiek

wynosi 37,7 lat (dla porwnania dla mieszkacw miast wynosi 39,8 lat).

Dane statystyczne ukazuj zmiany w strukturze wieku ludnoci. Wynika to gwnie

z zaawansowania procesu starzenia si spoeczestwa wojewdztwa lskiego, czyli wzrostu liczby

i odsetka osb starszych. O ile w 2000 roku 14,2% populacji wojewdztwa stanowiy osoby w wieku

poprodukcyjnym (kobiety - 60 lat i wicej, mczyni - 65 lat i wicej), to w 2009 roku ich udzia

wzrs ju do poziomu 17,2%. W liczbach bezwzgldnych od 2000 do 2009 roku przyrost ludnoci

w wieku poprodukcyjnym przekroczy 100 tys. osb. Warto zwrci uwag na fakt, i populacja osb

starszych nie jest jednorodna. Przede wszystkim jest ona silnie zdominowana przez kobiety, ktre

wedug danych stanowiy 67,7% ogu populacji osb starszych w wojewdztwie lskim.

Pod koniec 2009 roku udzia ludnoci w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) ksztatowa si

na poziomie 17,4%, natomiast 65,4% populacji wojewdztwa stanowiy osoby w wieku produkcyjnym

(kobiety - 18-59 lat, mczyni - 18-64 lata).

Strona 14 z 73


Wykres 3. Odsetek ludnoci wedug ekonomicznych grup wieku w wojewdztwie lskim w latach 2000-2009.

22,7

21,8

21

20,2

19,5

18,9

18,4

18

17,6

17,4

63,1

63,6

64,2

64,7

65,1

65,4

65,5

65,6

65,5

65,4

14,2

14,5

14,8

15,1

15,5

15,7

16,1

16,5

16,9

17,2

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Odsetek ludnoci

Lat

aludno w wieku przedprodukcyjnym

ludno w wieku produkcyjnym

ludno w wieku poprodukcyjnym

rdo: Opracowano na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych Gwnego Urzdu Statystycznego, www.stat.gov.pl

Wewntrz wojewdztwa zaznaczay si due dysproporcje w strukturze ludnoci

w podziale na ekonomiczne grupy wiekowe. Niekorzystna sytuacja demograficzna - znaczna przewaga

ludnoci w wieku poprodukcyjnym nad przedprodukcyjnym - miaa miejsce w wikszoci

podregionw wojewdztwa. Odsetek osb starszych dla podregionw, w ktrych wystpia powysza

sytuacja wynis odpowiednio: w sosnowieckim (17,9%), katowickim (18,6%), gliwickim (17,5%),

czstochowskim (18,1%) i bytomskim (17,9%). Najwicej ludnoci w wieku emerytalnym

zamieszkiwao Katowice (20,3%), Chorzw (19,8%) i Czstochow (18,8%) oraz powiaty:

zawierciaski (18,9%), bdziski (18,9%), myszkowski (17,9%) i tarnogrski (17,8%).

W najkorzystniejszej sytuacji pod wzgldem demograficznym przewaga ludnoci

w wieku przedprodukcyjnym nad poprodukcyjnym s podregiony: bielski, tyski i rybnicki. Odsetek

osb do 17 roku ycia wynosi tu odpowiednio: 19,2%, 18,8% oraz 18,6%. Najmodsze demograficznie

Strona 15 z 73


miasta to Jastrzbie Zdrj (19,3% ludnoci w wieku przedprodukcyjnym), ory (18,9%), Rybnik

(18,3%) oraz powiaty: pszczyski (21,1%), ywiecki (20,6%) oraz bielski (19,9%).

Z analizy struktury pci mieszkacw wojewdztwa lskiego z podziaem na ekonomiczne

grupy wiekowe wynika, e wrd mczyzn najwikszy odsetek stanowi osoby w wieku

produkcyjnym (70,1%), natomiast najmniejszy - w wieku poprodukcyjnym 11,5%. Wrd kobiet,

najwikszy odsetek jest w wieku produkcyjnym (61%), najmniejszy natomiast w wieku

przedprodukcyjnym (16,4%).

Wykres 4. Struktura pci wedug ekonomicznych grup wieku w wojewdztwie lskim stan na 31.12.2009 roku.

18,5%

70,1%

11,5%

Mczyni

do 17 lat

18-59 lat (wiek zdolnoci do pracy)

60 lat i wicej (wiek emerytalny)

16,4%

61,0%

22,6%

Kobiety


Wartoci wspczynnikw obcienia ludnoci w wieku produkcyjnym ludnoci

w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w ostatnich latach wskazuj na coraz mniej korzystne

relacje midzy poszczeglnymi grupami wieku. Biorc pod uwag przekrj terytorialny wedug

powiatw, najwysz liczb ludnoci w wieku nieprodukcyjnym przypadajc na 100 osb w wieku

produkcyjnym w 2009 roku odnotowano w Chorzowie (59,1), a najnisz w orach (42,4). Dla

porwnania wskanik ten na szczeblu wojewdzkim ksztatuje si na poziomie 52,9. Okrelajc

warto wspczynnika obcienia demograficznego ze wzgldu na pe wynika, i na 100 mczyzn

w wieku produkcyjnym przypadao 43 mczyzn w wieku nieprodukcyjnym, natomiast na 100 kobiet

w wieku produkcyjnym przypaday 64 kobiety w wieku nieprodukcyjnym.

Na stan i zmian liczby ludnoci, oprcz ruchu naturalnego, znaczcy wpyw ma rwnie ruch

wdrwkowy ludnoci. W 2009 roku, podobnie jak rok wczeniej, wymeldowania z pobytu staego

Strona 16 z 73


(tzw. odpyw ludnoci) przewyszay zameldowania na pobyt stay (tzw. napyw ludnoci).

W przeliczeniu na 1000 ludnoci wspczynnik salda migracji na pobyt stay w wojewdztwie lskim

uksztatowa si na poziomie -1,0, przy czym ujemne saldo migracji staej odnotowano rwnie

w miastach (-2,6), natomiast dodatnie na obszarach wiejskich (4,6). Najnisze, ujemne saldo migracji

maj Jastrzbie-Zdrj (-7,7), ory (-6,9), Bytom (-5), Sosnowiec (-4,8), Ruda lska (-4). Najwysze,

dodatnie saldo maj powiaty: bielski (6,9), mikoowski (4,8), czstochowski (3,8), bdziski i rybnicki

(3,1).

Saldo migracji wewntrznych (w liczbach bezwzgldnych) wynioso -3,2 tys. Migracje

wewntrzwojewdzkie stanowiy zdecydowan wikszo migracji wewntrznych (34,5 tys. osb).

Napyw ludnoci z innych wojewdztw wynis 7,9 tys. osb i by niszy w porwnaniu z 2008

rokiem (8,1 tys.), natomiast odpyw ludnoci do innych wojewdztw wynis 11,1 tys. osb

(w 2008 roku 11,0 tys. osb). Najwicej ludnoci przybyo do lskiego z wojewdztwa

maopolskiego, opolskiego i dzkiego. Spord opuszczajcych na stae wojewdztwo lskie

zdecydowana wikszo za cel swojego pobytu wybieraa wojewdztwa: maopolskie, mazowieckie

oraz dolnolskie. W ruchu migracyjnym midzywojewdzkim ujemne saldo migracji odnotowano

zarwno w miastach, jak i na wsi.

W 2009 roku saldo migracji zagranicznych na pobyt stay zostao uksztatowane gwnie przez

liczb emigrantw. W omawianym okresie z wojewdztwa lskiego wyemigrowao na stae 4,3 tys.

osb (w 2008 roku 6,6 tys.). Liczba imigrantw, (zarwno cudzoziemcw, jak i Polakw),

przybywajcych do wojewdztwa w 2009 roku wyniosa 2,7 tys. osb (w 2008 roku 2,4 tys. osb).

Saldo migracji zagranicznych wynioso -1,6 tys. osb (w 2008 roku -4,2 tys.), z czego w miastach -1,3

tys. osb oraz -0,3 tys. osb na obszarach wiejskich.

W 2009 roku, podobnie jak w 2008 roku, gwnym kierunkiem emigracji mieszkacw

wojewdztwa lskiego na stae byy kraje europejskie (94,7%). Najwicej mieszkacw

wojewdztwa, ktrzy opucili kraj osiedlio si w Niemczech (2,7 tys. osb). Wrd osb

wyjedajcych na pobyt stay przewaay osoby w wieku 25-29 lat i 30-34 lata (cznie 1,2 tys. osb).

W grupach tych liczniej emigroway kobiety. Spord imigrantw, ktrzy osiedlili si

w wojewdztwie lskim najwicej pochodzio z Wielkiej Brytanii (0,9 tys.) oraz z Niemiec (0,7 tys.).

Strona 17 z 73


1.3. Wybrane czynniki ekonomiczne

1.3.1. Ludno aktywna i bierna zawodowo

Z wynikw Badania Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci (BAEL) w IV kwartale 2010 roku

wynika, e liczba ludnoci w wieku 15 lat i wicej wyniosa 3 595 tys. osb i w stosunku do IV

kwartau 2008 r. obniya si o 3,0%. Byo to wynikiem spadku liczby biernych zawodowo o blisko

4% oraz liczby aktywnych zawodowo o ponad 2%. Wrd aktywnych zawodowo pracujcy stanowili

92,8%, a bezrobotni 7,2%. W skali roku liczba bezrobotnych wzrosa o 3,1%, natomiast liczba

pracujcych obniya si o 2,7%.

W IV kwartale 2009 r. wspczynnik aktywnoci zawodowej wynis 52,5%. By wyszy dla

mczyzn ni dla kobiet (59,8% wobec 46,0%) oraz wyszy dla mieszkacw miast ni wsi (53,6%

wobec 48,1%).

Biorc pod uwag grupy wieku ludnoci w IV kwartale 2009 r. najwyszym wspczynnikiem

aktywnoci zawodowej charakteryzoway si osoby w wieku 35-44 lata (88,1%) oraz w wieku 25-34

lata (86,4%).

Najwyszy poziom aktywnoci zawodowej odnotowano wrd osb z wyksztaceniem

wyszym (78,7%), policealnym i rednim zawodowym (63,6%), natomiast najniszy

z wyksztaceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepenym podstawowym (11,7%).

1.3.2. Pracujcy

W IV kwartale 2009 r. zbiorowo pracujcych liczya 1 752 tys., tj. o 2,7% mniej ni przed

rokiem. Wzrosa liczba pracujcych w miastach, a obniya si na wsi (odpowiednio

o: 0,1% i 13,2%). W okresie tym obniya si populacja pracujcych kobiet (o 1,2%)

i mczyzn (o 4,0%).

W IV kwartale 2009 r. pracujcy stanowili 48,7% ogu ludnoci w wieku 15 lat

i wicej. Ich udzia zwikszy si w porwnaniu z IV kwartaem 2008 r. (o 0,1 pkt proc.), ale pozosta

na niezmienionym poziomie w relacji do III kwartau 2009 r. Wyszy wskanik zatrudnienia

zanotowano dla mczyzn ni dla kobiet (55,6% wobec 42,6%) oraz wyszy dla mieszkacw miast

ni wsi (49,5% wobec 45,6%).

Strona 18 z 73


Wrd pracujcych najwiksz grup tworzyy osoby w wieku 25-34 lat (28,5%), ktrych

liczba obniya si stosunku do IV kwartau 2008 r. (o 0,4%). Osoby w wieku 35-44 lat stanowiy

26,7% ogu pracujcych. Najmniej liczn grup tworzyy osoby w wieku 15-24 lat (7,6%), a ich

liczba obniya si w porwnaniu z danymi sprzed roku (o 5,0%).

W IV kwartale 2009 r. w wojewdztwie lskim najwicej osb pracowao w sektorze

usugowym (ponad 59% ogu), w tym w szczeglnoci w sekcjach: handel; naprawa pojazdw

samochodowych (303 tys.), edukacja (143 tys.), opieka zdrowotna i pomoc spoeczna (117 tys.).

Znaczny udzia pracujcych odnotowano w sektorze przemysowym (ponad 30%), w tym zwaszcza

w: przetwrstwie przemysowym (21,1%), budownictwie (7,8%), grnictwie i wydobywaniu (6,6%).

Najmniej pracowao w sektorze rolniczym (2,1% ogu).

1.3.3. Bezrobotni

Wedug danych redniorocznych GUS wojewdztwo lskie w 2009 roku charakteryzowao si

jedn z niszych w kraju stp bezrobocia rejestrowanego (po wojewdztwach mazowieckim

i wielkopolskim), ktra wyniosa 9,4%. W porwnaniu z rokiem 2008 stopa bezrobocia spada o 0,5%.

Najwysza stop bezrobocia zanotowano w podregionie sosnowieckim 13,4 % i bytomskim 13,2%,

najnisz za w podregionie tyskim 5,4% i katowickim 6,3%.

Wykres 5. Stopa bezrobocia rejestrowanego w wojewdztwie lskim w latach 2000-2009 (dane rednioroczne).

12,9

16,617,4 17,4

16,9

15,5

12,7

9,2

6,9

9,4

6

8

10

12

14

16

18

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Sto

pa

bez

rob

oci

a (w

%)

Lata


Strona 19 z 73


Zbiorowo bezrobotnych w IV kwartale 2009 r. liczya 135 tys. osb. W porwnaniu

z analogicznym okresem 2008 r. nastpi wzrost oglnej liczby pozostajcych bez pracy (o 3,1%),

natomiast spadek w stosunku do III kwartau 2009 r. (o 5,6%).

Stopa bezrobocia, mierzona udziaem bezrobotnych w oglnej liczbie aktywnych zawodowo,

wyniosa 7,2%. Bya ona wysza dla populacji kobiet (7,3%) ni mczyzn (7,0%) i wysza dla

mieszkacw miast (7,6%) ni wsi (5,2%).

W IV kwartale 2009 r. bezrobocie dotyczyo w najwikszym stopniu ludzi modych. Stopa

bezrobocia dla osb w wieku 15-24 lata wyniosa 18,0% i bya prawie 2,5-krotnie wysza ni dla caej

populacji. Najnisza stopa bezrobocia wystpia wrd osb w wieku 35-44 lata (4,1%). Bezrobociem

najbardziej zagroone byy osoby o niskim poziomie wyksztacenia. Najwysz stop bezrobocia

odnotowano dla grupy osb z wyksztaceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepenym

podstawowym (17,3%). Wrd kobiet o tym poziomie wyksztacenia wyniosa ona 12,5%, a wrd

mczyzn 20,0%. Najnisz stop bezrobocia zanotowano wrd osb legitymujcych si

wyksztaceniem wyszym (4,3%).

Wykres 6. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych, w tym dugotrwale bezrobotnych (pozostajcych bez pracy duej ni 1 rok) w wojewdztwie lskim w latach 2003-2009 (dane rednioroczne).

325 516309 704

281 280

229 819

165 960

122 748

168 425164 337155 137

138 704

111 865

73 463

36 766 33 748

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Lata

Lic

zba

bez

rob

otn

ych

Ogem

Dugotrwale bezrobotni


Strona 20 z 73


2. Pomoc spoeczna

2.1. Zasig pomocy spoecznej

O kondycji danego regionu oraz o problemach spoecznych, z jakimi ma do czynienia wiadczy

w duej mierze liczba i struktura osb w rodzinach korzystajcych z pomocy spoecznej oraz odsetek

ludnoci objtej tego rodzaju wsparciem. W 2010 roku w wojewdztwie lskim liczba osb

w rodzinach objtych pomoc spoeczn wyniosa 337,4 tys. co stanowio 7,3% ogu ludnoci.

W latach 2000-2003 w wojewdztwie lskim zarwno bezwzgldna liczba osb objtych

pomoc, jak rwnie ich udzia w oglnej liczbie mieszkacw regionu systematycznie rosy. Od 2004

roku obserwujemy odwrcenie si trendu w tym zakresie. Naley jednak podkreli, e spadek liczby

osb w rodzinach objtych pomoc spoeczn, jaki zanotowano w latach 2003-2004, w duej mierze

by wynikiem zmian legislacyjnych. Znaczna cz korzystajcych z pomocy spoecznej przesza do

systemu wiadcze rodzinnych lub staa si klientami Zakadu Ubezpiecze Spoecznych (osoby

niepenosprawne pobierajce renty socjalne). Z kolei wyrana tendencja spadkowa jak odnotowano

w latach 2004-2010 jest w duej mierze zwizana z systematycznym zmniejszaniem si poziomu

bezrobocia. Dugotrwae pozostawanie bez pracy jest bowiem gwnym powodem przyznawania

pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim. Pomoc z tego tytuu objtych byo w 2010 roku 164,3

tys. osb. Na dalszych miejscach w tej hierarchii znajdoway si kolejno: ubstwo (145,6 tys.),

bezradno w sprawach opiekuczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego (95,5

tys.), niepenosprawno (82,2 tys.), dugotrwaa lub cika choroba (73,4 tys.) oraz potrzeba ochrony

macierzystwa (47,5 tys.).

Wedug danych zawartych w Sprawozdaniu MPiPS-03 w 2010 r. na wiadczenia pomocy

spoecznej wydatkowano w wojewdztwie lskim cznie kwot 367,4 mln z, w tym 278,8 mln z

(75,9%) w ramach realizacji zada gmin, a 88,6 mln z (24,1%) w ramach realizacji zada powiatw.

Struktura wydatkw gmin przedstawiaa si nastpujco: 274,7 mln z (98,5%) zostao

przeznaczonych na zadania wasne gmin, natomiast pozostaa cz (4,2 mln z) obejmowaa

wiadczenia zlecone gminom. Powiaty, podobnie jak gminy, zdecydowan wikszo rodkw

przeznaczyy na realizacj zada wasnych. Koszty poniesione na realizacj zada z zakresu

administracji rzdowej (pomoc dla cudzoziemcw) wyniosy niecae 0,4 mln z (0,5%).

Strona 21 z 73


Tabela 5. Rodziny objte pomoc spoeczn w wojewdztwie lskim w latach 2000-2010.

Osoby w rodzinach objtych pomoc

Lata Liczba rodzin

liczba % ogu ludnoci

2000 173 696 514 461 10,8 2001 174 991 516 072 10,9 2002 198 626 586 105 12,4 2003 202 548 607 238 12,9 2004 181 766 531 549 11,3 2005 176 254 504 187 10,8 2006 176 758 500 779 10,7 2007 154 228 422 649 9,1 2008 132 736 361 908 7,8 2009 128 661 339 399 7,3 2010 130 828 337 355 7,3

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdania MPiPS-03 (Dzia 5), meldunki za lata 2000-2010.

Wykres 7. Liczba osb w rodzinach objtych pomoc spoeczn w wojewdztwie lskim w latach 2000-2010.

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Lic

zba

os

b w

tys.

Lata

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdania MPiPS-03, meldunki za lata 2000-2010; Gwny Urzd Statystyczny - www.stat.gov.pl.

Strona 22 z 73


Wykres 8. Najczstsze powody przyznawania pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim w 2010 r. (N= 337,4 tys. osb).

6,4

16,7

47,5

73,4

82,2

95,5

145,6

164,3

0 50 100 150 200

Bezdomno

Alkoholizm

Potrzeba ochrony macierzystwa

Dugotrwaa lub cika choroba

Niepenosprawno

Bezradno*

Ubstwo

Bezrobocie

Liczba osb w rodzinachobjtych pomoc (w tys.)

Naj

czs

trze

po

wo

dy

prz

yzn

awan

ia

po

mo

cy s

po

ecz

nej

* w sprawach opiekuczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego

Uwaga. Dana rodzina i jej czonkowie mogli by objci pomoc z powodu wicej ni jednego powodu. rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03, meldunek za okres I-XII 2010.

2.2. Instytucje pomocy spoecznej

Zadania z zakresu pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim realizowane s na wszystkich

poziomach podziau administracyjnego. Najszerszy zasig ma Regionalny Orodek Polityki

Spoecznej Wojewdztwa lskiego bdcy jednostk organizacyjn Urzdu Marszakowskiego oraz

Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego.

Na szczeblach gminy i powiatu funkcjonuje cay wachlarz jednostek wiadczcych szeroki

zakres usug osobom, rodzinom i grupom wymagajcym wsparcia. Do usug tych nale

w szczeglnoci: przyznawanie i wypacanie pomocy finansowej, udzielanie pomocy rzeczowej,

poradnictwo specjalistyczne, praca socjalna, zapewnienie posiku, opieka stacjonarna (caodobowa),

pstacjonarna (dzienna, bd te w postaci zapewnienia noclegu) oraz rodzinna.

Strona 23 z 73


Na koniec 2010 r. w wojewdztwie lskim, na poziomie gminy i powiatu, dziaao ogem 830

jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej (JOPS), w tym 184 podstawowe (GOPS, PCPR,

MOPR) oraz 646 specjalistycznych.3

Spord 184 podstawowych jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej w powiatach

ziemskich dziaao 165, z czego: 148 na poziomie gminy (gminne orodki pomocy spoecznej -

GOPS4) a 17 na poziomie powiatu (powiatowe centra pomocy rodzinie PCPR). W kadym z 19

powiatw grodzkich funkcjonowaa jedna taka instytucja realizujca zarwno zadania GOPS jak

i PCPR (miejski orodek pomocy rodzinie - MOPR5). Liczba i rozmieszczenie jednostek

podstawowych maj charakter stay, dlatego te dalsz cz niniejszego opracowania powicono

jednostkom specjalistycznym.

2.2.1. Jednostki specjalistyczne

Ze wzgldu na rodzaj, form i zakres wiadczonych usug jednostki te mona podzieli umownie

na: rodzinne, pstacjonarne, stacjonarne, mieszkania chronione oraz pozostae. Do tej ostatniej grupy

nale w szczeglnoci: jednostki specjalistycznego poradnictwa, orodki interwencji kryzysowej oraz

orodki adopcyjno-opiekucze.

W skad pierwszej z wymienionych kategorii instytucji wchodz placwki opiekuczo-

wychowawcze rodzinne oraz rodzinne domy pomocy spoecznej. Placwkami pstacjonarnymi s

natomiast: rodowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, noclegownie, placwki

opiekuczo-wychowawcze wsparcia dziennego, orodki opiekucze oraz kluby samopomocy. Do

placwek o charakterze stacjonarnym nale: domy pomocy spoecznej, domy dla matek

z maoletnimi dziemi i kobiet w ciy, placwki opiekuczo-wychowawcze socjalizacyjne,

interwencyjne oraz wielofunkcyjne.

3 Okrelenia jednostki podstawowe oraz jednostki specjalistyczne maj charakter umowny. Ich stosowanie pozwala odrni obie grupy instytucji rnicych si w sposb znaczcy rodzajem i form udzielanej pomocy. 4 Nazwa przyjta w niniejszym opracowaniu dla okrelenia jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej zajmujcych si przyznawaniem pomocy spoecznej w gminach powiatw ziemskich. W rzeczywistoci tego rodzaju instytucje posiadaj rne nazwy, zalene w duej mierze od rodzaju gminy, na terenie ktrej maj swoj siedzib, np. gminny orodek pomocy spoecznej, miejski orodek pomocy spoecznej, miejsko-gminny orodek pomocy spoecznej lub te orodek pomocy spoecznej. 5 Podobnie jak w przypadku gminnych orodkw pomocy spoecznej jest to nazwa umowna, okrelajca jednostki organizacyjne pomocy spoecznej zajmujce si przyznawaniem pomocy spoecznej w miastach na prawach powiatu. Tego rodzaju instytucje stanowi swego rodzaju poczenie gminnego orodka pomocy spoecznej oraz powiatowego centrum pomocy rodzinie. W rzeczywistoci najczciej nazywane s: miejskimi orodkami pomocy spoecznej, orodkami pomocy spoecznej lub wanie miejskimi orodkami pomocy rodzinie.

Strona 24 z 73


Wedug danych pochodzcych ze sprawozdania MPiPS-03 na koniec 2010 r. w wojewdztwie

lskim dziaay nastpujce typy jednostek specjalistycznych:

domy pomocy spoecznej (DPS) 93 jednostki;

rodowiskowe domy samopomocy (DS) 38 jednostek;

dzienne domy pomocy (DDP) 46 jednostek;

noclegownie, schroniska oraz domy dla bezdomnych 41 jednostek;

jadodajnie o zasigu lokalnym 12 jednostek;

kluby samopomocy o zasigu lokalnym 7 jednostek;

inne orodki wsparcia6 - 31 jednostek;

rodzinne domy pomocy spoecznej 1 jednostka;

mieszkania chronione - 135 instytucji, z ktrych 84 byo przeznaczonych dla osb

usamodzielnianych, opuszczajcych niektre typy placwek opiekuczo-wychowawczych,

schroniska, zakady poprawcze i inne, natomiast 26 dla osb z zaburzeniami psychicznymi.

orodki interwencji kryzysowej (OIK) - 17 jednostek, z czego 15 dla ofiar przemocy w rodzinie

a 1 dla ofiar handlu ludmi;

orodki adopcyjno-opiekucze - 10 jednostek;

placwki opiekuczo-wychowawcze wsparcia dziennego 123 jednostki;

placwki opiekuczo-wychowawcze interwencyjne 6 jednostek;

placwki opiekuczo-wychowawcze rodzinne 25 jednostek;

placwki opiekuczo-wychowawcze socjalizacyjne 25 jednostek;

placwki opiekuczo-wychowawcze wielofunkcyjne 21 jednostek;

jednostki specjalistycznego poradnictwa (JSP) - w sumie 12 jednostek, z ktrych 11 miao

charakter jednostek poradnictwa rodzinnego;

kluby integracji spoecznej (KIS) 4 jednostki.

Wedug tego samego sprawozdania na koniec 2010 roku w wojewdztwie lskim nie

funkcjonowa aden dom dla matek z maoletnimi dziemi i kobiet w ciy finansowany ze rodkw

na pomoc spoeczn.

6 Nazwa kategorii przyjta w sprawozdaniach statystycznych MPiPS-03. Dotyczy ona w szczeglnoci: jadodajni, klubw samopomocy

oraz orodkw opiekuczych.

Strona 25 z 73


Wykres 9. Liczba jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej* w wojewdztwie lskim wg stanu na koniec 2010 r. (N=646)

1

4

6

7

10

12

12

17

21

25

25

31

38

41

46

93

123

135

0 20 40 60 80 100 120 140 160

rodzinne domy pomocy spoecznej

kluby integracji spoecznej

placwki opiekuczo-wychowawcze interwencyjne

kluby samopomocy o zasigu lokalnym

orodki adopcyjno-opiekucze

jadodajnie o zasigu lokalnym

jednostki specjalistycznego poradnictwa

orodki interwencji kryzysowej

placwki opiekuczo-wychowawcze wielofunkcyjne

placwki opiekuczo-wychowawcze rodzinne

placwki opiekuczo-wychowawcze socjalizacyjne

inne orodki wsparcia

rodowiskowe domy samopomocy

noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

dzienne domy pomocy

domy pomocy spoecznej

placwki opiekuczo-wychowawcze wsparcia dziennego

mieszkania chronione

Liczba jednostek

Ro

dza

je je

dn

ost

ek

* Z wyczeniem GOPS, PCPR, MOPR. rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2010.

Z usug wiadczonych przez specjalistyczne jednostki organizacyjne pomocy spoecznej

skorzystao w 2010 roku 49 381 osb. Placwki stacjonarne, pstacjonarne, rodzinne7 oraz

mieszkania chronione dysponoway na koniec 2010 roku 24 785 miejscami, z czego na poszczeglne

rodzaje przypadao:

domy pomocy spoecznej 8 254 miejsc;

rodowiskowe domy samopomocy 1 385 miejsc;

dzienne domy pomocy 2 521 miejsc;

noclegownie, schroniska oraz domy dla bezdomnych 1 616 miejsc;

7 Do tych trzech kategorii zaliczono wszystkie specjalistyczne jednostki organizacyjne pomocy spoecznej, z wyjtkiem jednostek

specjalistycznego poradnictwa oraz orodkw adopcyjno-opiekuczych.

Strona 26 z 73


jadodajnie o zasigu lokalnym 1 774 miejsca;

kluby samopomocy o zasigu lokalnym 180 miejsc;

inne orodki wsparcia 915 miejsc;

rodzinne domy pomocy spoecznej 6 miejsc;

mieszkania chronione - 464 miejsca (303 przeznaczonych dla osb usamodzielnianych, natomiast

74 dla osb z zaburzeniami psychicznymi);

orodki interwencji kryzysowej 290 miejsc;

placwki opiekuczo-wychowawcze wsparcia dziennego 4 795 miejsc;

placwki opiekuczo-wychowawcze interwencyjne 107 miejsc;

placwki opiekuczo-wychowawcze rodzinne 212 miejsc;

placwki opiekuczo-wychowawcze socjalizacyjne 1 036 miejsc;

placwki opiekuczo-wychowawcze wielofunkcyjne 1 195 miejsc.

Wykres 10. Struktura miejsc w jednostkach organizacyjnych pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim - stan na koniec 2010 r. (N=24 785)

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2010.

6

107

180

212

290

464

915

1036

1195

1385

1616

1774

2521

4795

8254

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000

rodzinne domy pomocy spoecznej

placwki opiekuczo-wychowawcze interwencyjne

kluby samopomocy o zasigu lokalnym

placwki opiekuczo-wychowawcze rodzinne

orodki interwencji kryzysowej

mieszkania chronione

inne orodki wsparcia

placwki opiekuczo-wychowawcze socjalizacyjne

placwki opiekuczo-wychowawcze wielofunkcyjne

rodowiskowe domy samopomocy

noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

jadodajnie o zasigu lokalnym

dzienne domy pomocy

placwki opiekuczo-wychowawcze wsparcia dziennego

domy pomocy spoecznej

Liczba miejsc

Ro

dza

je p

lac

wek

Strona 27 z 73


2.2.1.1. Jednostki specjalistyczne wedug zasigu dziaania

Spord oglnej liczby 646 specjalistycznych jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej

zasig lokalny, czyli nieprzekraczajcy obszaru jednej gminy, miao 407, natomiast zasigiem

ponadlokalnym charakteryzowao si 239 jednostek.

Zasig lokalny miay wszystkie dzienne domy pomocy (46 jednostek), noclegownie

(41 jednostek), jadodajnie (12 jednostek), kluby samopomocy (7 jednostek), kluby integracji

spoecznej (4 jednostki) oraz jedyny w wojewdztwie rodzinny dom pomocy. Duy odsetek JOPS

wiadczcych swoje usugi mieszkacom jednej gminy wystpowa w przypadku innych orodkw

wsparcia (93,5%), jednostek specjalistycznego poradnictwa (75,0%) oraz placwek opiekuczo-

wychowawczych wsparcia dziennego (84,6%). Ponadprzecitnym udziaem jednostek o zasigu

lokalnym charakteryzoway si rwnie mieszkania chronione (83,7%) oraz rodowiskowe domy

samopomocy (65,8%).

Zasig ponadlokalny miay wszystkie placwki opiekuczo-wychowawcze interwencyjne,

rodzinne, socjalizacyjne, wielofunkcyjne oraz orodki adopcyjno-opiekucze. Wysoki udzia jednostek

o zasigu ponadlokalnym, wynoszcy 91,4%, wystpowa w przypadku domw pomocy spoecznej.

W latach 2001-2010 zanotowano zwikszenie si udziau instytucji o zasigu lokalnym. Na

koniec 2001 roku wynosi on 48,6%, natomiast dziewi lat pniej 63,0%.

Wykres 11. Specjalistyczne jednostki organizacyjne pomocy spoecznej - struktura wg zasigu dziaania - wojewdztwo lskie, stan na 31.12.2010 r. (N=646)

lokalny63,0%

ponadlokalny37,0%


Strona 28 z 73


2.2.1.2. Jednostki specjalistyczne wedug rodzaju podmiotu prowadzcego

Organy administracji samorzdowej mog zleca realizacj zada z zakresu pomocy spoecznej,

w tym take prowadzenie placwek wsparcia, organizacjom pozarzdowym prowadzcym dziaalno

w zakresie pomocy spoecznej, osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym dziaajcym na

podstawie przepisw o stosunku pastwa do Kocioa katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej,

stosunku pastwa do innych kociow i zwizkw wyznaniowych oraz o gwarancji wolnoci

sumienia i wyznania, jeeli ich cele statutowe obejmuj prowadzenie dziaalnoci w zakresie pomocy

spoecznej. W takich przypadkach organy administracji samorzdowej udzielaj dotacji na

finansowanie lub dofinansowanie realizacji zleconego zadania.

Na koniec 2010 r. w wojewdztwie lskim 210 specjalistycznych JOPS byo prowadzonych

przez podmiot inny ni samorzd gminy czy powiatu. Podmioty niepubliczne prowadziy 64,2%

placwek opiekuczo-wychowawczych wsparcia dziennego, 51,2% noclegowni, schronisk i domw

dla bezdomnych, 50% orodkw adopcyjno-opiekuczych, 41,9% domw pomocy spoecznej oraz

jedyny w wojewdztwie rodzinny dom pomocy spoecznej.

W tym samym czasie podmioty publiczne prowadziy 436 JOPS. Jednostkami prowadzonymi

wycznie przez podmioty publiczne byy jadodajnie o zasigu lokalnym, kluby integracji spoecznej,

jedyny w regionie orodek interwencji kryzysowej przeznaczony dla ofiar handlu ludmi oraz

jednostki specjalistycznego poradnictwa rodzinnego dla rodzin naturalnych, zastpczych

i adopcyjnych. Duy udzia jednostek publicznych zanotowano w przypadku: mieszka chronionych

(91,9%), placwek opiekuczo-wychowawczych interwencyjnych (83,3%), socjalizacyjnych (80,0%)

i wielofunkcyjnych (90,5%), orodkw interwencji kryzysowej (88,2%) a take klubw samopomocy

o zasigu lokalnym (85,7%) i jednostek specjalistycznego poradnictwa (83,3%).

W latach 2001-2010 zwikszy si odsetek jednostek prowadzonych przez podmioty

niepubliczne. O ile w 2001 r. w wojewdztwie lskim takie instytucje stanowiy niespena jedn

czwart ogu specjalistycznych JOPS, to na koniec 2010 r. byo ich 32,5%.

Strona 29 z 73


Wykres 12. Specjalistyczne jednostki organizacyjne pomocy spoecznej - struktura wg podmiotu prowadzcego - wojewdztwo lskie, stan na 31.12.2010 r. (N=646).

publiczny67,5%

niepubliczny32,5%


2.2.2. Rodziny zastpcze

Analizujc sytuacj w obszarze zasobw instytucjonalnych w pomocy spoecznej nie sposb

pomin rodzin zastpczych. W 2010 roku funkcjonowao ich w wojewdztwie lskim 6 369.

W rodzinach tych opiek znalazo cznie 9 410 dzieci. Zgodnie z danymi zawartymi

w sprawozdaniach MPiPS-03 z lat 2001-2010 mielimy do czynienie z sukcesywnym wzrostem liczby

rodzin zastpczych oraz umieszczonych w nich dzieci.

Najwikszy udzia w strukturze rodzin zastpczych miay rodziny zastpcze spokrewnione

z dzieckiem 5 077. W nich te przebywao najwicej dzieci 6 510. Drug pod wzgldem

liczebnoci kategori stanowiy rodziny niespokrewnione, nie majce charakteru rodzin zawodowych

1 135. Liczba dzieci przebywajcych w tego typu rodzinach wynosia 1 858. Najmniejszy udzia

przypad rodzinom zawodowym. W 213 tego typu rodzinach przebywao 1 244 dzieci.

Wrd zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastpczych najwicej, bo 118 byo

rodzin wielodzietnych. Przyjy one ogem 593 dzieci. Drug pod wzgldem wielkoci kategori byy

rodziny o charakterze pogotowia rodzinnego - 81 rodziny wraz z 654 przyjtymi dziemi. Trzecie

miejsce przypado rodzinom specjalistycznym 14 rodzin, ktre przyjy 38 dzieci.

Strona 30 z 73


Analiza dynamiki liczby dzieci przyjmowanych do poszczeglnych typw rodzin zastpczych

wskazuje, e najbardziej dynamicznie rozwijaj si rodziny zawodowe, a wrd nich rodziny

wielodzietne.

Wykres 13. Liczba rodzin zastpczych oraz dzieci w nich umieszczonych w wojewdztwie lskim w latach 2001-2010.

5100 5161 52975532 5823

6099 6199 6309 6347 63696541 6872

71627702

83069021

9450 9322 9341 9410

0100020003000400050006000700080009000

10000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

War

toc

i

Lata

liczba rodzin liczba dzieci

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdania MPiPS-03 za lata 2001-2010.

Strona 31 z 73


Wykres 14. Dzieci przyjte do rodzin zastpczych w wojewdztwie lskim w latach 2004-2010.

5 770

6 024

6 376

6 462

6 630

6 506

6 510

1 475

1 683

1 794

1 793

1 852

1 799

1 858

465

604

852

1 093

1 132

1 138

1 244

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Struktura

Lat

a

rodziny spokrewnione

rodziny niespokrewnione

rodziny zawodowe


Wykres 15. Dzieci przyjte do zawodowych rodzin zastpczych w wojewdztwie lskim w latach 2004-2010.

0

69

151

250

414

546

593

0

4

9

18

20

66

38

465

532

692

862

729

595

654

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Struktura

Lata

rodziny wielodzietne

rodziny specjalistyczne

rodziny o charakterze pogotowia rodzinnego


Strona 32 z 73


2.3. Kadry pomocy spoecznej

2.3.1. Liczebno i struktura

Odpowiednia liczebno oraz waciwa struktura zasobw kadrowych JOPS ma due znaczenie

dla skutecznej realizacji zada wynikajcych z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej

(Dz. U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 j.t. ze zm.). Wedug danych pochodzcych ze Sprawozdania

MPiPS-03, aktualnych na koniec grudnia 2010 roku, w wojewdztwie lskim zadania z zakresu

pomocy spoecznej realizowao 15 586 osb, w tym na szczeblu wojewdzkim 91 osb

(54 w Regionalnym Orodku Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego, 37 w lskim Urzdzie

Wojewdzkim), a na szczeblach gminnym i powiatowym 15 495 osb. Na przestrzeni lat 2000-2010

liczba pracownikw jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej szczebli gminnego i powiatowego

wzrosa o 22,1%. Ten stosunkowo wysoki wzrost wynika z kilku zasadniczych przyczyn.

Pierwsz z nich jest tzw. efekt bazy czyli w tym przypadku niski poziom zasobw kadrowych

na pocztku analizowanego okresu. wiadczy o tym chociaby wskanik liczby mieszkacw

przypadajcych na 1 pracownika socjalnego, ktrego warto, zgodnie z ustawowym zapisem, nie

powinna przekracza 2 000., a w 2000 r. wynosia 2 852.

Drug przyczyn generujc wzrost zatrudnienia w JOPS byo zwikszenie si liczby zada

realizowanych przez jednostki organizacyjne pomocy spoecznej, wynikajce midzy innymi

z uchwalenia ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych, ustawy z dnia

28 listopada 2003 r. o wiadczeniach rodzinnych oraz ustawy z dnia 7 wrzenia 2007 r. o pomocy

osobom uprawnionym do alimentw.

Kolejnym powodem zwikszenia si liczby pracownikw jednostek organizacyjnych pomocy

spoecznej byo przystpienie orodkw pomocy spoecznej oraz powiatowych centrw pomocy

rodzinie do realizacji projektw systemowych finansowanych z Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Strona 33 z 73


Wykres 16. Zatrudnienie w JOPS stopnia gminnego i powiatowego w wojewdztwie lskim w latach 2000-2010 (stan na koniec roku).

12,0

12,5

13,0

13,5

14,0

14,5

15,0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Lic

zba

os

b (

w ty

s.)

Lata


Na koniec 2010 roku najwicej osb zatrudnionych byo w: orodkach pomocy spoecznej8 -

6 076 osb, domach pomocy spoecznej 5 479 osb, placwkach opiekuczo-wychowawczych

2 107 osb oraz w orodkach wsparcia 1 138 osb. Znacznie mniejsz liczb pracownikw

zatrudniay: powiatowe centra pomocy rodzinie 371 osb, orodki interwencji kryzysowej

210 osb, orodki adopcyjno-opiekucze 63 osoby czy te placwki specjalistycznego poradnictwa

35 osb.

Wrd kadry orodkw wsparcia najliczniejsz grup tworzyli pracownicy rodowiskowych

domw samopomocy 466 osb oraz dziennych domw pomocy 319 osb. Znacznie mniejsz

liczebnie kategori, liczc 134 osoby, stanowili pracownicy noclegowni. W pozostaych typach

orodkw wsparcia pracowao ogem 219 osb.

8 Przez orodki pomocy spoecznej rozumie si tutaj instytucje okrelone w treci art. 17, ust 1, pkt 18 ustawy z 12 marca 2004 r. o

pomocy spoecznej (Dz. U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 j.t. ze zm.).

Strona 34 z 73


Wykres 17. Struktura pracownikw JOPS stopnia gminnego i powiatowego wg rodzaju jednostek w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=15 495).

Jednostki podstawowe*

41,6%

Jednostki specjalistyczne

**58,4%

* OPS i PCPR. ** Pozostae JOPS. rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2010.

Wykres 18. Struktura pracownikw JOPS stopnia gminnego i powiatowego wg miejsca pracy w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=15 495).

Kluby integracji spoecznej

0%

Placwki specjalistycznego poradnictwa

0,2%Orodki

adopcyjno-opiekucze

0,4%Orodki

interwencji kryzysowej

1,4%Powiatowe

centra pomocy rodzinie

2,4%

Orodki wsparcia

7,3%

Placwki opiekuczo-

wychowawcze13,6%

Domy pomocy spoecznej

35,4%

Orodki pomocy

spoecznej39,2%


Strona 35 z 73


Wykres 19. Struktura pracownikw orodkw wsparcia wg rodzajw jednostek w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=1 138).

rodowiskowe domy

samopomocy40,9%

dzienne domy pomocy28,0%

noclegownie11,8%

pozostae orodki

wsparcia19,2%


2.3.2. Pracownicy OPS i PCPR

Wan rol w systemie pomocy spoecznej peni powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR)

oraz orodki pomocy spoecznej (OPS). Do nich naley zwykle koordynacja dziaa pozostaych

jednostek dziaajcych na terenie danej gminy czy powiatu. Czsto zdarza si te, e orodek pomocy

spoecznej jest jedyn na terenie gminy instytucj realizujc zadania wynikajce z ustawy o pomocy

spoecznej.

W wojewdztwie lskim pod koniec 2010 r. w OPS i PCPR pracowao ogem 6 447 osb,

ktre stanowiy ponad 41,6% ogu zatrudnionych w JOPS. Z tej liczby zdecydowana wikszo

(94,2%) bya pracownikami orodkw pomocy spoecznej, natomiast w powiatowych centrach

pomocy rodzinie zatrudnionych byo 5,8% ogu pracownikw OPS i PCPR.

Oba typy instytucji zatrudniaj zarwno osoby bezporednio realizujce zadania z zakresu

polityki spoecznej, jak te pracownikw zajmujcych si administracyjn, finansow, prawn

i techniczn obsug realizacji wyej wymienionych zada. Do pierwszej grupy nale

w szczeglnoci:

osoby kierujce jednostkami: dyrektorzy, zastpcy dyrektorw, kierownicy oraz ich zastpcy,

kierownicy dziaw zwizanych z realizacj zada z zakresu polityki spoecznej,

Strona 36 z 73


gwni specjalici,

pracownicy socjalni, w tym: starsi specjalici pracy socjalnej, specjalici pracy socjalnej, starsi

pracownicy socjalni oraz pracownicy socjalni,

konsultanci,

starsi specjalici pracy z rodzin,

specjalici pracy z rodzin,

aspiranci pracy socjalnej,

osoby wykonujce usugi opiekucze, nie majce charakteru specjalistycznego,

osoby wykonujce specjalistyczne usugi opiekucze.

Do pracownikw zajmujcych si obsug realizacji zada z zakresu polityki spoecznej mona

zaliczy koordynatorw do spraw komputeryzacji oraz radcw prawnych. Oprcz tych dwch

stanowisk statystyki zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych pomocy spoecznej uwzgldniaj

jeszcze kategori pozostali pracownicy, w skad ktrej wchodz, m.in. pracownicy dziaw kadr,

ksigowoci itp.

Struktura zatrudnienia wg stanowisk pracy w obu rodzajach instytucji jest bardzo podobna.

Dominuj w nich pozostali pracownicy stanowicy blisko poow ogu zatrudnionych. Drug pod

wzgldem udziau kategori s pracownicy socjalni, przy czym w orodkach pomocy spoecznej

stanowi oni 39,6%, natomiast w powiatowych centrach pomocy rodzinie 34,8% stanu kadrowego.

Udzia pracownikw nalecych do pozostaych kategorii zawodowych wynis w przypadku OPS

12,7%, podczas gdy w PCPR 19,7%.

Strona 37 z 73


Wykres 20. Struktura pracownikw OPS wg stanowisk w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=6 076).

koordynatorzy ds. komput.

0,3%gwni

specjalici0,5%

wyk. spec. us. opiek.0,6%

radcy prawni0,6% aspiranci pracy

socj.0,7%

konsultanci1,3%kadra

kierownicza3,6%

wyk. us. opiek.5,1%

pracownicy socjalni39,6%

pozostali pracownicy

47,8%

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2010. Wykres 21. Struktura pracownikw PCPR wg stanowisk w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=371).

koordynatorzy ds. komput.

0,5%

radcy prawni0,8% specjalici

pracy z rodzin1,1%

aspiranci pracy socj.1,6%

gwni specjalici

2,2%

konsultanci2,2%kadra

kierownicza11,3%

pracownicy socjalni34,8%

pozostali pracownicy

45,6%


Strona 38 z 73


2.3.3. Pracownicy socjalni OPS

Kluczow grup osb zatrudnionych w orodkach pomocy spoecznej stanowi pracownicy

socjalni. Zadania tej grupy zawodowej, ujto w art. 119 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy

spoecznej (Dz. U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 j.t. ze zm.).

Na koniec 2010 r. orodki pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim zatrudniay ogem 2 407

pracownikw socjalnych, z czego w rejonach opiekuczych pracowao 1 415 osb (58,8%). Wrd

ogu przedstawicieli tej kategorii zawodowej dominoway osoby zatrudnione na stanowisku

pracownik socjalny 981 osb. Kolejne miejsca zajmowali kolejno: starsi pracownicy socjalni

786 osb, specjalici pracy socjalnej 485 osb oraz starsi specjalici pracy socjalnej 147 osb.

Ustawa o pomocy spoecznej w treci art. 110 ust. 11 stanowi, e orodek pomocy spoecznej

powinien zatrudnia pracownikw socjalnych proporcjonalnie do liczby ludnoci gminy w stosunku

jeden pracownik socjalny na 2 000 mieszkacw, nie mniej jednak ni trzech pracownikw.

Analizujc poziom wyej wymienionego wskanika w latach 2000-2010 mona stwierdzi, e

w wojewdztwie lskim nastpi duy postp. W caym tym okresie jego warto systematycznie

malaa. O ile w 2000 r. wynosi on 2 852, to na koniec grudnia 2010 roku byo to ju 1 927 osb.

Warto jednak w tym miejscu zaznaczy, i pomimo korzystnej redniej dla wojewdztwa nadal bardzo

wiele orodkw pomocy spoecznej nie spenia ustawowego wymogu. Na koniec 2009 roku byo ich

93 (55,7%).

Strona 39 z 73


Wykres 22. Liczba ludnoci przypadajca na 1 pracownika socjalnego OPS w wojewdztwie lskim w latach 2000-2010.

2 852

2 724

2 6272 519

2 4752 389

2 287

2 175

2 0141 972

1 9271 9002 0002 1002 2002 3002 4002 5002 6002 7002 8002 900

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Lic

zba

lud

n./p

rac.

so

cj. O

PS

Lata

rdo: 1) Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdania MPiPS-03, meldunki za lata 2000-2010; 2) Gwny Urzd Statystyczny, www.stat.gov.pl. Wykres 23. Struktura pracownikw socjalnych orodkw pomocy spoecznej wg stanowisk w wojewdztwie lskim - stan na 31.12.2010 r. (N=2 407).

starsi spec. pracy socj.

6,1%

spec. pracy socj.20,2%

starsi prac. socj.32,8%

prac socj.40,9%

rdo: Wydzia Polityki Spoecznej lskiego Urzdu Wojewdzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2010 r.

Strona 40 z 73


3. Wojewdzka Strategia Polityki Spoecznej

Przesank do opracowania Strategii Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego na lata

2006-2020 stanowi tre artykuu 21 pkt 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej

(Dz.U.09.175.1362 j.t.), ktry okrela, e zadaniem samorzdu wojewdztwa jest: opracowanie,

aktualizowanie i realizacja strategii wojewdzkiej w zakresie polityki spoecznej bdcej integraln

czci strategii rozwoju wojewdztwa, obejmujcej w szczeglnoci programy: przeciwdziaania

wykluczeniu spoecznemu, wyrwnywania szans osb niepenosprawnych, pomocy spoecznej,

profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych, wsppracy z organizacjami pozarzdowymi -

po konsultacji z powiatami.

Obowizujca Strategia Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego na lata 2006-2020

stanowi integraln cz Strategii Rozwoju Wojewdztwa lskiego lskie 2020

i wpisuje si w jej priorytety, cele strategiczne oraz kierunki dziaa.

Prace nad Wojewdzk Strategi Polityki Spoecznej rozpoczto jesieni 2004 r. Po przyjciu

przez Zarzd Wojewdztwa lskiego do realizacji Trybu prac nad Wojewdzk Strategi Polityki

Spoecznej powoano Komitet ds. Wojewdzkiej Strategii Polityki Spoecznej, ktremu przewodniczy

Marszaek Wojewdztwa lskiego. Komitet ds. Wojewdzkiej Strategii Polityki Spoecznej

wyznaczy kierunki prac nad Strategi oraz utworzy sze tematycznych zespow zadaniowych,

pracami ktrych kierowali liderzy. W prace zespow zadaniowych byli zaangaowani przedstawiciele

samorzdu wojewdztwa, wojewdzkiej administracji rzdowej, a take wielu innych instytucji

i organizacji spoecznych.

Pod kierunkiem liderw czonkowie poszczeglnych zespow zadaniowych uczestniczyli

w pracach warsztatowych, ktrych wynikiem byy raporty zawierajce diagnozy oraz rekomendacje

dziaa w obszarach problemowych. W pracach nad Strategi wykorzystano take ekspertyzy

przygotowane przez rodowiska naukowe.

Po przyjciu przez Zarzd Wojewdztwa lskiego projektu Strategii Polityki Spoecznej

Wojewdztwa lskiego na lata 2006-2020 zosta on przekazany powiatom do konsultacji. WSPS

zostaa zaakceptowana przez powiaty, a nastpnie uchwalona przez Sejmik Wojewdztwa lskiego

w dniu 27 kwietnia 2006 roku.

Uchwalony dokument skada si z: obszernej czci diagnostycznej zawierajcej informacje

o sytuacji spoecznej, w tym o problemach spoecznych w wojewdztwie lskim, czci powiconej

funkcjonowaniu systemu pomocy spoecznej, analizy SWOT oraz czci programowej.

Strona 41 z 73


Na podstawie przygotowanej diagnozy za obszary priorytetowe dla polityki spoecznej

w wojewdztwie lskim przyjto:

Wspieranie rodzin w penieniu ich funkcji,

Rozwj ekonomii spoecznej jako instrumentu aktywnej polityki spoecznej,

Wspieranie dziaa na rzecz ochrony dzieci i modziey przed zjawiskami dezorganizacji

spoecznej,

Tworzenie warunkw sprzyjajcych aktywizacji osb niepenosprawnych,

Przeamywanie barier w aktywizacji osb starszych,

Wspieranie dziaa na rzecz integracji systemu pomocy spoecznej,

Rozwj systemu ksztacenia ustawicznego kadr sub pomocy spoecznej,

Bezpieczestwo publiczne.

Do realizacji regionalnej polityki spoecznej, ujtej w ramach obszarw priorytetowych,

wyznaczono cel gwny (misj), cele strategiczne oraz kierunki dziaa. Gwnym celem Strategii

Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego na lata 2006-2020 jest Poprawa warunkw i jakoci

ycia mieszkacw wojewdztwa lskiego. Jej cele strategiczne to:

1. Wzmocnienie polityki prorodzinnej,

2. Wyrwnywanie szans wychowawczych i edukacyjnych dzieci i modziey,

3. Wspieranie osb starszych w penieniu rl spoecznych,

4. Wzmacnianie rwnych szans osb niepenosprawnych,

5. Przeciwdziaanie wykluczeniu spoecznemu,

6. Wzmacnianie bezpieczestwa publicznego.

W opisach celw strategicznych i kierunkw dziaa wskazano sposoby ich realizacji.

Obejmuj one dziaania o charakterze aktywizujcym, profilaktycznym, wzmacniajcym,

wspierajcym, pomocowym, edukacyjnym, przystosowawczym, informacyjnym i promocyjnym.

Przyjto, e Strategia bdzie realizowana w ramach programw operacyjnych,

w ktrych zostan okrelone szczegowe zadania, podmioty odpowiedzialne za ich wykonanie,

beneficjenci oraz sposb finansowania zada.

Strona 42 z 73


4. Programy wojewdzkie

Wojewdzka Strategia Polityki Spoecznej realizowana jest w ramach piciu aktualnie

obowizujcych programw wojewdzkich. S to:

Program Operacyjny na lata 2008-2013 Warunki i jako ycia dzieci i modziey

w wojewdztwie lskim szanse i zagroenia;

Program przeciwdziaania przemocy w rodzinie w wojewdztwie lskim na lata 2009-2013;

Program przeciwdziaania narkomanii w wojewdztwie lskim na lata 2011-2016;

Program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych w wojewdztwie lskim na

lata 2011 2015;

Program Wsppracy Wojewdztwa lskiego z organizacjami pozarzdowymi (uchwalany

corocznie).

Ponadto, zadania wynikajce z Wojewdzkiej Strategii Polityki Spoecznej realizowane

i finansowane s w ramach projektu systemowego Ksztacenie i doradztwo dla kadr pomocy

i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego priorytetu VII, poddziaania 7.1.3. Programu

Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013.

Oprcz wyej wymienionych obowizujcych programw, w Regionalnym Orodku Polityki

Spoecznej powstay nastpujce:

Wojewdzki Program Profilaktyki i Rozwizywania Problemw Alkoholowych na rok 1999;

Wojewdzki Program Profilaktyki i Rozwizywania Problemw Alkoholowych na lata 2000-2005;

Program celowy na rzecz wsparcia osb starszych w rodowisku lokalnym 2004;

Celowy program wsparcia na rzecz osb niepenosprawnych chccych uzyska zatrudnienie

2004;

Wojewdzki program wyrwnywania szans osb niepenosprawnych oraz przeciwdziaania

ich wykluczeniu spoecznemu na lata 2003 2005;

Wojewdzki Program Profilaktyki i Rozwizywania Problemw Alkoholowych na lata

2006-2010;

Wojewdzki Program Przeciwdziaania Narkomanii na lata 2008-2010 (autor: Wydzia

Zdrowia i Polityki Spoecznej Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa lskiego, wsppraca

ROPS przy opracowywaniu).

Strona 43 z 73


5. Projekt systemowy Ksztacenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego

Regionalny Orodek Polityki Spoecznej Wojewdztwa lskiego korzystajc z moliwoci

wspfinansowania zadania wasnego Samorzdu Wojewdztwa lskiego organizowanie ksztacenia

oraz szkolenia zawodowego kadr instytucji pomocy spoecznej, realizuje projekt systemowy

w ramach priorytetu VII, poddziaania 7.1.3. Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013 pn.:

Ksztacenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego. Projekt

realizowany jest w ramach rodkw finansowych pochodzcych z budetu Europejskiego Funduszu

Spoecznego (85%) oraz dotacji celowej budetu pastwa (15%).

Projekt prowadzony jest w trybie cigym od 2007 roku. Jego poszczeglne etapy:

1 grudnia 2007 - 31 maja 2009;

1 czerwca 2009 - 30 wrzenia 2010;

1 padziernika 2010 - 30 wrzenia 2012 (aktualny)

realizowane s na podstawie wnioskw o dofinansowanie, zatwierdzanych przez Instytucj

Poredniczc Wydzia Europejskiego Funduszu Spoecznego Urzdu Marszakowskiego

Wojewdztwa lskiego.

Gwnym celem projektu jest wzrost kompetencji zawodowych wiedzy i umiejtnoci

pracownikw instytucji pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego.

Cel przekada si na dziaania, ktre koncentruj si wok dwch podstawowych zada,

tj. organizowania szkole doskonalcych, specjalistycznych, warsztatw, kursw, seminariw,

konferencji dla instytucji pomocy i integracji spoecznej wojewdztwa lskiego oraz realizowania

specjalistycznego doradztwa dla pracownikw orodkw pomocy spoecznej i powiatowych centrw

pomocy rodzinie w regionie.

Beneficjentami ostatecznymi projektu systemowego s: pracownicy i wolontariusze orodkw

pomocy spoecznej, powiatowych centrw pomocy rodzinie, placwek opiekuczo-wychowawczych,

orodkw interwencji kryzysowej, domw pomocy spoecznej, organizacji pozarzdowych

realizujcych zadania aktywnej polityki spoecznej, samorzdw gminnych i powiatowych oraz grup

interdyscyplinarnych, dziaajcych na rzecz rozwizywania problemw spoecznych. Spord w/w

instytucji na przestrzeni lat 2007-2010 najwicej beneficjentw rekrutowao si z gminnych orodkw

pomocy spoecznej. Kolejne miejsca zajmoway: miejskie orodki pomocy rodzinie, powiatowe centra

pomocy rodzinie, domy pomocy spoecznej, orodki interwencji kryzysowej, placwki opiekuczo-

wychowawcze, organizacje pozarzdowe oraz inne instytucje pomocy i integracji spoecznej.

Strona 44 z 73


Najliczniejsz grup zawodow beneficjentw ostatecznych stanowi pracownicy socjalni,

nastpnie kadra zarzdzajca, w tym koordynatorzy projektw systemowych OPS

i PCPR, pracownicy finansowo-ksigowi, psychologowie, pedagodzy, wychowawcy, terapeuci,

doradcy ds. osb niepenosprawnych, pracownicy administracyjno-biurowi oraz informatycy.

Opracowujc projekt, dokonano analizy potrzeb jego odbiorcw przeprowadzono badania:

Bilans potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie lskim oraz Badanie potrzeb

szkoleniowych i doradczych kadr pomocy i integracji spoecznej PSK.

Uzyskane wyniki wykorzystano do opracowania oferty szkoleniowej, zawierajcej propozycje

szkole ujtych w form dugofalowych cieek rozwojowych, ofert usug doradczych oraz

propozycj szeregu dziaa informacyjno-promocyjnych, takich jak: konferencje, seminaria oraz

wizyty studyjne. W celu zwikszenia wiedzy i umiejtnoci zawodowych, beneficjenci ostateczni

mogli wielokrotnie korzysta ze wszystkich zaproponowanych form wsparcia. Liczba beneficjentw

ostatecznych od pocztku realizacji projektu tj. od 1 grudnia 2007 roku zostaa przedstawiona poniej

(stan na 10.04.2011 r.):

Liczba beneficjentw ostatecznych ogem 4.933

Liczba beneficjentw szkole i pozostaych typw operacji

4.400

Liczba beneficjentw doradztwa 1.555

Uwaga: Liczba beneficjentw to osoby liczone w projekcie tylko raz; uczestnicy wielokrotnie, w zalenoci od iloci i rodzaju wykorzystanego wsparcia. Beneficjenci mogli korzysta zarwno ze wsparcia w postaci szkole, jak i z usug doradczych.

5.1. Szkolenia

Z myl o wsparciu merytorycznym pracownikw instytucji pomocy i integracji spoecznej

wojewdztwa lskiego od pocztku realizacji projektu prowadzone s szkolenia. W zalenoci od

potrzeb i specyfiki pracy poszczeglnych grup beneficjentw ostatecznych, szkolenia realizowane s

w formie warsztatw, treningw oraz wykadw, podczas ktrych wykorzystuje si aktywne metody

nauczania oraz nowoczesne technologie. Szkolenia organizowane s w trybie stacjonarnym

i wyjazdowym.

Wychodzc naprzeciw oczekiwaniom beneficjentw projektu systemowego, ROPS we wasnej

siedzibie zorganizowa orodek szkoleniowy, na ktry skadaj si dwie sale szkoleniowe wraz

z zapleczem. W pomieszczeniach dydaktycznych mona przeszkoli do 40 osb dziennie. Sale

Strona 45 z 73


wyposaone s w stoy, krzesa, tablice magnetyczne oraz flipcharty. Zaplecze skada si z recepcji,

aneksu kuchennego, sali cateringowej i toalet.

W celu zwikszenia dostpnoci do oferowanych form wsparcia oraz podniesienia ich jakoci

w 2009 roku ROPS utworzy 5 punktw szkoleniowo-doradczych z wykorzystaniem infrastruktury

wojewdztwa lskiego w czterech obszarach polityki rozwoju (dawnych podregionach): rodkowym,

pnocnym, poudniowym i zachodnim. W punktach zlokalizowanych w Katowicach, Bielsku-Biaej,

Rybniku, Czstochowie oraz w Myszkowie wykorzystuje si sprzt i wyposaenie zakupione na

potrzeby realizacji projektu, co przyczynia si do poprawy warunkw organizacyjnych i pozwala na

zastosowanie aktywnych metod nauczania.

Na przestrzeni lat 2007-2010 opracowano cznie 66 cieek szkoleniowych, z ktrych kada

skada si z kilku szkole. Szkolenia realizowane w ramach poszczeglnych cieek szkoleniowych

obejmuj m.in. nastpujce obszary merytoryczne:

Stosowanie pracy socjalnej ze szczeglnym uwzgldnieniem aktywnej integracji;

Pomoc osobom w sytuacji kryzysu interwencja kryzysowa;

Praca z dzieckiem i rodzin;

Profilaktyka uzalenie;

Zarzdzanie w jednostkach pomocy i integracji spoecznej;

Informatyzacja jednostek pomocy spoecznej;

Aktualizacja przepisw z zakresu pomocy spoecznej;

Finanse i administracja w pomocy spoecznej;

Realizacja projektw systemowych w jednostkach pomocy spoecznej w ramach Programu

Operacyjnego Kapita Ludzki;

Jzyki obce;

Rozwj osobisty pracownikw pomocy i integracji spoecznej.

Strona 46 z 73


Rezultaty projektu

„diagnoza stanu zastanego”, 2011

Documents