devrimci kültür ve ahlak - abdullah Öcalan

8/9/2019 Devrimci Kltr Ve Ahlak - Abdullah calan

1/136


2/136


3/136

Eitim Dizisi I

DEVRMC KLTR ve AHLAK

Bilim Ve Aydnlanma Yaynlar


4/136

Basm Yeri : Ronahi MatbaasBasm Tarihi : Ocak 2009


5/136

N D E K L E R

Devrimci Kltr Ve Ahlak

GR....................................................................................................1-Kltrnsann Kendisinden Doaya Katt Hereydir...........................3-Krtler Kltrlemeyi Yaratan lk Halktr.................................................9-nsann Kendi Emei ve Eliyle Yaratt Bir Kltr Dnyas Vardr.......13-nsann htiyalarn Giderme abas Kltrel Deiimin Temelidir......17-Yalan Kltr Etrafnda Dnen Herey Devlet Kltrdr....................20-Gzel Olan Sanatsaldr.............................................................................22-Siyaset Toplumsal Yaam Ynetme Grevini Yerine Getirir..................24

Dil ve Dnce Alaninde Kltrel ZenginliinEn Rahat Bulunabilecei Alandr........................................27-Kltr Toplumun Kimliidir....................................................................29-Kltrel Farkllklarnsann Doayla Kurduuliki Biiminden Doar............................................................................33-Toplumsal Kltrlerin Zenginlii Doann ZenginliininBir Sonucudur............................................................................................38-Komnal Toplum Kltrnn Sistem KazanmasBir Kadn Duruudur.................................................................................41


6/136

Kapitalist Sistem En Kltrsz Sistemdir.........................47-Kapitalizmde Kltr Yaratmak Deil Yaratlanlar

zerinde Popler Olmak Esastr...............................................................51-Kltre Yaklam Kltrel Bir Varlk Olan nsana Yaklamdr.............53-Krt Kltrn Poplerletirme Kltrel Soykrm Amaldr..............56-Bireycilik Kltrszlktr.......................................................................59

Toplumsal Yaam in Her eyden nce Ahlak Gerekir..61-Ahlakin ncelikle nan Gerekir........................................................62-Ahlakn lk Biimi Toplumu na Etme Ahlakdr..................................65-Ahlak Bildiini Yapmak, Yaptna nanmaktr......................................69-nsanlamak zgrln Kendisidir.......................................................74-Devrimci Kltr ve Ahlak Kapitalizmi Amakla Ykmldr..............78

-Popler Kltr Halk

n Kltrel Deerlerini Pazarda Satmakt

r.............82

Krt lk'lerin Sahibidir........................................................85-Krt Kltrnn Saf Deerleri Krsal Alanda Yaanr............................89-ktidar Kltr Hayvanlatrma Kltrdr............................................93-Bizim lmz Komnal Durutur.........................................................96-ktidar Gdlere Hitap Eden Bir Kltrdr...........................................100-Krt Kapitalizm Karsnda PKKle Direnie Geti............................104-Bizim Davamz Demokratik ve zgr Birlik Davasdr.......................107-PKK Yeni Bir Toplum Modelidir...........................................................109-Kltrel Yozlama imizde Yaayamaz................................................112

EK: Toplum, Ahlak Ve Sanat.............................................118


7/136

Eitim Dizisi I



8/136


GR

Konu balklar ve genel tanmlamalar biiminde kltr ve ahlak tanmla-mak, ne olup olmadklarn tartmak, gnmz toplumsal sorunlarnn anlal-mas ve zmleri iin nemlidir. Konuyu daha fazla gncel sorunlar bazndadeerlendirmek iin iki balk altnda ele almak yararl olabilir. Tartldndada grlecei gibi, gnmz asndan kltr devrimciletirmenin dnda,yine ahlakl olmann da devrimci olmaktan baka aresinin olmad grlecek-tir. Bunun iin gnmz kltr ve ahlakna devrimcilii dayatmak gerekir.Aslnda gnmz realitesi iinde kltr ve ahlak olgularn tartp durumlarnzmlemekten ziyade, bu iki olgunun daha ok varlar m yoklar m tartmasbiiminde ele alnmalarnn daha yararl olabileceini belirtmek yerinde olur.Gncel planda yaanan sorunlarla balantl olarak, 'devrimci kltr ve ahlak' boyutunun temel llerinin neler olabileceini ve pratiklemeleri iin kar

zorluklarnn nasl almas gerektiini ortaya koymak insanlk iin en kutsal i-lerden saylmaldr.

Bizim iddiamz, toplumsalln kutsal yaama kavumas asndan, n-derlik gereinde somutlaan yeni yaam yaratan zgrlk mcadelemizin buinsanlk deerlerinin gnmzdeki temsili olduudur. Bunun iin de tm eksik-liklerine ve yetmezliklerine ramen, devrimci kltr ve ahlak olgular ereve-sinde PKK'deki kltr, ahlak ve bunlarn kadro gerekliinde gereklemedzeyini ortaya koymak, bu blm ierisinde deerlendirmek konunun somut-luk kazanmas iin anlaml olacaktr.

1


9/136

Bu iki kavram hakknda okey dile getirilebilir. Zaten konu kltr olun-ca, insan dili dnd mddete konuabilir. Kltr konusunda imdiye kadaryazlan tm kitaplar kltr renmek iin okunabilir. Ama tartmalarilerledike, kltr konusunda asl meselenin insanln ok zengin bir kltresahip olup olmad noktasnda yatt anlalacaktr. Yani bizim iin sorun ne-yin kltr tarif ettiinden ok, bu zenginliin neden sorun tekil ettiidir.Bunca maddi ve manevi kazanma, zenginlie ve tecrbeye ramen, kim "kl-trszl" insanlara neden dayatyor? Bizce kltrleme asndan bu daha

anlaml bir kltrel yaratmdr.Ahlak olgusu iin de durum kltr kavramndan daha karmaktr. Ahlakneredeyse unutulan bir deer durumundadr. Manevi bir olgu olarak ahlaksahipsiz braklmtr demek abart saylmaz. En fazla yalnz braklan deerahlaktr. En az dile gelen kelime de yine ahlaktr. Ahlak insan maneviyatnn enbyk g-lendirici enerjisi iken, gnmz iin en zayf ve zayflatan bir duru-ma drlmtr. Sanki gnmz insannn bnyesi ahlak kaldramazm gibibir durum vardr. Bunun iin ahlak toplumsal yaamdan kovulmutur. Ahlaklolmak mevcut gncellik iin "ahmaklk, kerizlik" gibi sfatlarla edeer hale ge-tirilmitir. zellikle ahlak konusunda belirtilecek ilkey, bu olgunun tekrardaninsan yaamna zgrlk ve adaleti hkim klmas ve paylam getirmesi iin

devrimcilik istediidir. Ahlakl

olmak isteyen insan birokeyi gze almak, mad-di yaamn etrefilli yapsna kanmamak, nefsine kar mcadele etmek, ksacaderviler gibi bir yaam esas almak durumundadr. nk gnmzde ortayakan ve kkleri be bin yl ncesine uzanan ahlakszln hkim olmas iin ah-laka giden tm yollar maynlanm, tuzaklarla doldurulmutur.

2


10/136

-Kltr nsann Kendisinden Doaya Katt Her eydir

Kukusuz konu 'kltr ve ahlak' olunca bunu bir iki gn ierisinde tart-

mak, tartmalar bir iki gnlk derse sdrmak mmkn deildir. Hem kltr,hem de nder APO'nun toplumun vicdan olarak tanmlad ahlak, bizzat top-lumun ve insann geliimiyle balantl kavramlar olduklar iin, bu konuda in-sana ait ne varsa bu balklar altnda tartlabilir. Bunun iin tartma konular-mzn kapsam olduka genitir. Konunun tmn tartmaya ne gcmz yeter,ne de bunun iin planladmz zamanmz yeterlidir. Ama tartmalarmzn so-nunda bir ereve ortaya karacamza inanyoruz. Arkadalar da deerlen-dirmeleriyle buna katk sunacaklardr. Biz yle hereyi tartmaktan ziyade, anabalklar biiminde genel bir erevede dar, ama somut konular zerinde tart -may uygun buluyoruz.

Bu adan nce bir kltr ve ahlak tanmlamas yaparak, bunlarn toplum-

sal yaam ierisindeki yerini ve insanla ilikilerini, kltr ve ahlak denilirkenifade edilmek istenen eyin ne olduunu tartmaya aarak sade bir girile ba-layabiliriz.

Kltr ve kltr rnlerinin toplumsal yaam ierisinde kendisini en rafine biimde davurduklar alanlar vardr. Bunlara deinmek gerekir. nsanntoplumsal deiim ve dnm srelerinde kltr rnlerini, ahlaki yapnnyaad deiim srelerini anlatmaya ve tartmaya alacaz. Bunun iindile getirilebilecek insan yaratm her ey bu dersin konusudur dedik.Dolaysyla imdiye kadar yaplan ve bundan sonra da yaplacak ders tart-malarnda dile gelen herey z itibariyle bu dersin konusudur. nk kltrdenilirken, insann hereyi bunun ierisine girer. Btn olgularn tanmlamalarkltr kapsamna girer. Bu zelliinden tr, eitimimizin kendisi de aynzamanda kltr eitimi olmu oluyor, ahlak yaratma eitimi oluyor. Bu dersasndan bir de byle bir rahatlk ve genilik sz konusudur. Bunun iinarkadalarn dier ders tartmalarnn konular kapsamnda dile gelen hususlarda kltr ve ahlak asndan ele almalarn ya da en azndan bu erevenin olu-turulmas iin aba harcamalar gerektiini belirtmek istiyoruz. Byle yakla-mak yanl deildir. Dersi tartmamzn ana erevesi biraz byle olacaktr.

Konumuzun tartmasna bir soruyla balayalm. Kltr nedir, nasl tanm-lanabilir? Bu soruya ilikin deiik gibi grnen, ama z ifade eden birkagr dile getirilebilir. Kltr denildiinde sadece 'kltrcler' olarak

3


11/136

adlandrdmz insanlarn yaptklar m anlalmaldr? Yoksa bu kltr bakabirey midir? Nedir bu kltr dediimiz ey?

Kltr iin genel anlamda, "doaya ramen" insann yaratt hereydirdenilebilir. Kltr yaam tarzdr, kltr kimliktir; kltr bir halkn ya da birulusun tarihten bu yana kendini var etme tarzdr, onun dilidir, ilikileri veyaam tarzdr. Her halkn ve ulusun tarihten bu yana yaratt deerler ve birde bu deerlerle kendisini ifade etmesidir.

Bu konuya kafa yoranlarn her adan "Tamam, kltr tanm ite budur"

dedikleri bir tanm yoktur. Aratrmaclar kltre ynelik 164 tane tanm tespitetmilerdir. Bu, elbette kltrn tanmlanamayacak bir ey olduu anlamnagelmez. Kltrn tanmlamas yaplrken, btn tanmlamalar ierisindedeimeyen bir unsur vardr. Nedir bu? Burada drt ayr tanmlama gibi duranvurgularla kltr izah edilemeye alld. Her drt ifadelendirme de insanlailikili bireyleri anlatmaya alyor. 'Doaya ramen' insann yaratmndan,insann yaam tarzndan, insann kimliinden, bir de insann bir halk olarak ta-rihte yaratteyler biiminde birer kavramlatrma yaplmaya alld.

nder APO son Savunmasnda kltr tanmlad. Kltrel bir bak asy-la tarihi ve toplumu deerlendirdi. Kltrn toplumsal yaam iindeki var-lnn ne olduunu izah etti. Bu tanmlamalardan konumuzu daha iyi anlam-

land

racak olan

n

k

saca hat

rlatal

m. "Dar anlamda kltr bir toplumun zih-niyetini, dnme kalplarn, dilini ifadelendirirken, geni anlamda buna maddibirikimlerinin de (ihtiyalar gideren tm ara gereler, besin retme, saklama,dntrme biimleri, ulam, savunma, tapnma, gzellik aralarnn toplam)eklenmesini ifade eder."

Kltr direkt insanla ilikili bireydir. rnein bir ta, insana ramen ta-nmlanabilir. Toprak insana ramen tanmlanabilir. Suyu ve aalar byle ta-nmlamak mmkndr. Nihayetinde yeryzndeki varlklardr bunlar. Hay-vanlar da byle tanmlayabiliriz. Ama kltr denildiinde, insanla tanmlamazorunluluu ortaya kyor. nsan olgusuyla ilikilendirilemeyen herhangi birtanmlama kltr doru tanmlayamaz. Bu kadar ta-nmlamann gelitiriliyorolmas da, kltr denilen eyin ok kapsaml bir gereklik olmasndan kayna-n almaktadr. Burada da dile getirilmeye alld; kltr insann yaratt hereydir. nsanlama olgusunun ele alnd srele balayan, bunun iinde devameden, insanln yaratt maddi ve manevi herey kltr denilen olguyu ifadeeder. Zaten nderlikten yaptmz alnt irdelendiinde, kltrden kast edilenininsann tm tarihi boyunca yaratt deerleri olduu iyi anlalr.

nsanlk milyonlarca yllk bir oluum srecine dayanr. nsan on binlerceyldr toplumsal bir varlk biiminde bilinli birekilde yaamaktadr. nsan okadar muazzam eyler yaratmtr ki, onlar getirip bir tanmlama ierisine hap-setmek mmkn deildir. Ama dediimiz gibi, genel tanmlamalar ierisinde en

4


12/136

ok kabul gren tanmlamalar da vardr. Kltr insanlar yapar, ierisinde insa-nn emei vardr. nsann deiim ve dnm srelerinde yaratt rnlerlebunlarn zaman ve mekn iinde farkllam biimlerinin hepsi kltr iindeyer alr. O yzden biz kltr derken, nderliin tanmlamas yannda, dile getir-meye altmz drt ayr ifade iinden birini de esas alabiliriz. 'Doaya ra-men' demekten ok, doa iinde veya zerinde insann yaratt herey kltrkapsamna girer diyebiliriz.

imdi burada birey daha ortaya kyor: Biz 'doaya ramen' veya 'doa

iinde' dedik. Bu sz ne demektir? Bu, doann insanlar karsnda bir duru, in-sanlarn yaratmlar karsnda bir engel ya da zorlayc unsur olduu anlamnam geliyor? Buradan hareketle insan yle bir yorumda da bulunabilir: Demekki, kltrel yaratm denilirken, bunun ilk aamas, insann canl bir varlk olarakyeryznde yaam mcadelesinde ihtiya duyduu bir takm rnleri salaypkendi varln gvenceye almasdr. Kltr yaratmann birinci aamasnyaamn srdrlmesine vesile oluturan bu rnleri salama iinin gerektirdiiaraylar ve bu araylar iinde ortaya kan sonularn neden olduu maddi vemanevi kazanmlarla balatmak mmkndr.

Bir varlk olarak insann yeryznde yaamas iin karlamas gereken te-mel ihtiyalar nelerdir? nsann temel gdleri olarak alk, korunma ve cinsel-

lik gdleri vard

r. Bu gdlere cevap verilmesi ura

s

en basit yaam davra-ndr. Gdlere dayal yaam en basit yaamdr. rnein hayvanlar byle ya-ar. Ama insan byle olamaz. Byle olmad iin de kltr yaratmas lazmdr.zellikle alk ve korunma gds ki, bunlar insann en zayf tarafn da ifadeeder, bunlarn neden olduu biyolojik ihtiyalar giderilmeden insan yaayamaz.nsann kltr yaratan bir varlk olmasnn temelinde bu gdlere cevap vermeuras vardr. Bir anlamda bu, kltrleme iinin start oluyor. Biyolojik ola-rak insan tespit edilebildii kadaryla dnya corafyas zerinde yaayan en za-yf ve en gsz varlktr. Bu zayfln giderilmesi gerekir ki insan denilen var-lk yaayabilsin. nsan gdlerinin gc de bu zayfln giderilmesinde devre-ye girmitir. Gdler retmitir, yol gstermitir. Bunun iin gdlerin gc-n kmsemeyelim. nsan gdlerinin havanlarnkinden fark vardr. Bu farkanlalmad zaman ne olur? Kapitalizmin yaratt "maymunlama" gereiortaya kar. Bir anlamda gdlerinin zellikleriyle kazanan insan kaybedebilirde. Bu anlamda insann bu gdlerinin kendi biyolojisinde yaratt ihtiyac gi-derebilmesi iin verecei mcadele insanlama mcadelesi oluyor ve bir varlkolarak ancak bu pratikle dnebiliyor. nsann bu mcadelesi ve bu mcade-leyle yarattklar ilk kltrleme olgusudur.

Bu zellikler kltrel bir varlk olmamz iin kendi bana yetmez. Bun-larn kltr yaratmas iin ok nemli baka bireye daha ihtiya vardr: Top-lumsallama. Toplumsallama olmadan kltr olmaz. lerde bu geree daha

5


13/136

kapsaml deinmeye alacaz. Kltrlemeye neden olan tm dier zellik-lerimizin toplumsallmzdan kaynaklandn belirtmeye alacaz. Fakattoplumsallmzn da zayflklarn bir sonucu olduunu belirtmek mmkndr.Yani insan kendini var etmeye yeltenince, dier canllardan deiik bir ortam veilikiye muhta olduunu da sanrm ilk defa gdleriyle hissediyor. Toplumsal-lanca da, bu zayf yanlarnn giderilmesi abasndan edindii eyler kendisiniacayip bir mecraya srklyor. Gerekten de insanlk hikyesi doada en ilgin,ilgin olduu kadar anlalmaya muhta bir hikyedir. Bu hikyeyi kltr ve ah-

lak olgularnn anlam ve geliim sreleriyle anlatmak en dorusudur.Tabii insan toplumsal bir varlktr. Toplumsal varlk olmak, herhangi birhayvan srs gibi olmak deildir. Deiim ve dnm yaayan insan, yer-yzndeki herhangi bir varlk ve herhangi bir canl gibi deildir. Bu farkllktantr insanlarn yarattklareylere kltr denilir. Kltr insann kendisindendoaya katt hereydir. Kltr dediimiz yaratm ya da deiim ve dnm,yeryznde olmayan, ama insanlar tarafndan yeryzne mal edilen eylerdir.Tabii insan bunlar yle yoktan var etmiyor. Doa zerindeki dier canllardanyararlanarak ve mevcut dier maddelerden deitirip dntrdklerinin katk-syla kltr yapyor.

nsann toplumsallama pratiinde yaanan derinleme ilerledike, kendi

akl

n

n ve zihniyetinin gcyle yeryznde baka benzeri olmayan, adeta s

f

r-dan yaratm diyebileceimiz kadar kkl ve gzel rnler de yapar. Bunun ne-deni, varlk olarak insann kendi toplumsal yapsnn ortaya kard ihtiyalar-dr. Toplumsallk bilinli bir insan eylemi olduu iin, insann toplumsallatkayaptklar toplumsal yapnn ihtiyalarna gre olur. Demek ki toplumsallmzgszlmz giderirken, dier yandan bizlere yeni grev ve sorumluluklarda yklyor. Toplumsallk hem ihtiyalar gideriyor, hem de yeni ihtiyalar ya-ratyor. Belki yle demek lazm: Toplumsallk yenilmeyecek yeillikler ve ken-disinden kaan hayvanlarla dolu kocaman bir ovadr. Yenilecek bitkilerin to-humlaryla doludur. nsana "Al bunlar yetitir ve yaa" demektedir. Bu i iingerekli bilinlenme olanaklarn da sunarak. Toplumsall bu olanaklarn kul-lanlma tarzna insann kendisinin karar vermesini gerektiren bir olanak olarakda formle etmek mmkndr. Toplumsallkla edilen bilinlilik, insann doa-da kendi kurallarnn ok nemli bir ksmn kendisinin yapmasna yol ayor.

Bu, doada olmayan ya da doal olarak bulunmayan bir durumdur. Top-lumsallk gelitike, ortaya kan ihtiyalarn giderilmesi ve sorunlarn zminsan yaratclnn gelimesine etkide bulunuyor. Bu durum insanln ilgineyler yapmasna yol amtr. Bu anlamda kltrleme ile insan, doa ze-rindeki tm varlklar ta, topra, havay, yeralt ve yerst kaynaklarn ken-di szgecinden geirerek, ihtiyalarna cevap verebilir bir mecrada ileyerekyeniden biimlendirir. rnein tatan ev yapar, aatan gemi yapar, madenleri

6


14/136

ileyerek bir sr yeni ey ortaya karr. Bu yaratmlar karsnda adeta insannakl durur. nsan corafyay deitirir, bahe eker, aa diker, tarla eker, hay-vanlar alp evcilletirir. Hayvanlar evcilletirerek rnleriyle yaamn idameettirir. Btn bunlar kltrlemenin ifadesidir. Yani o hayat ovasn kendisineait bir yaam cennetine dntrr.

nsann yeryz zerinde yarattklar doal olmayan eyler olduu iin, in-sann kendi aklnca tanmlanmas ve anlamlandrlmasn gerektiriyor. Bu an-lamlandrmada emek sreci ve karlanan ihtiya nemli rol oynar. Aa d-

mzda bir varlk olarak vardr. Ama yeryznde aatan gemi yoktur. Yeryzn-de ta vardr, ama tatan ev yoktur; koyun vardr, ama yourt yoktur; yn vardr,ama elbise yoktur; ses vardr, ama mzik yoktur; gzellik vardr, ama heykelyoktur, resim yoktur. te btn bunlar insan yapar. Kltr bu yaratm srele-rinin tmndeki sonulardr, bu sonulara yol aan insann eylemleridir. rne-in insandan baka hibir varlk aalar deiik aamalardan geirdikten sonrakeresteden ev yapmaz. Hibir canl insanlar gibi gemi yapmaz. Byle bir eydoada olumamtr. Bunun iin insann yaptna kltr diyoruz. Bir tanmla-mada belirttii gibi, kltr bu anlamda insann kimlii oluyor. Kimlik de budurzaten. Yani insan nedir diye sorulursa, insan btn bunlar yaratandr demekmmkndr. Yoksa insan sadece biyolojik bir olgu olarak tanmlayamayz.

nk biyolojik yap

m

z hayvanlardan ok farkl

deildir. nsan da hcre, doku,organ, sistem denilen karmak maddeler organizasyonundan oluur. Bu biyolo-jik yaplar, dizilileri farkl olsa da, tm canl varlklarn ortak zelliidir.

Genel biyolojik tanmlama itibariyle yaklaldnda, insan teki canllar-dan yle ok farkl bir varlk deildir. nsann fark ite bu rnleri yaptndaortaya kyor. Zaten insan nedir sorusu sorulduu zaman, insan kendisini bir debir kltrel varlk biiminde tanmlar. Yani insan kendisini yaptklar temelindetanmlamaktadr. O zaman biz kltr derken insandan bahsediyoruz ya da in-sandan bahsederken de aslnda insann emeiyle yarattklarndan bahsediyoruz.Bu noktadan hareketle, bu nasl bir insandr, bu nasl bir grup veya bir toplum-dur, bu nasl bir halktr denildiinde, yle ok soyut tanmlamalar gelitirmekyanl olur. Kltr ifade ederken, yaam tarz dedik; dier bir tanmlamada datarih boyunca yarattmz eylerden bahsettik. O zaman bir insan, bir grubu,bir toplumu ya da bir halk ele alrken, bunlar kimdir sorusuna cevap, yarattk-larna baklarak verilmek durumundadr. nsanlar iin yarattklar, emekleri vepratii dnda yaplan tanmlamalar niyetsel tanmlamalardr. Tanmlama l-mz yaam tarzna baklarak yaplmaldr. Yaam tarz derken de basit, dar birereveden bahsetmiyoruz. Bu ok kkl bir tanmlama gerektiriyor. Bu tanm-lama tarihe uzanmaldr. Kendimizi u anki durumumuzla tanmlayamayz.

Eer herhangi bir toplumu ya da insan gnceldeki durumuyla tanmlama-ya kalkrsak ne olur? Basit bir dille, bu ar bir bencilik olur, benmerkezcilik

7


15/136

olur. Zaten byle olsayd, her birimiz hereyi sfrdan balatmak zorunda kala-caktk. Hi grmediimiz, bilmediimizi sandmz birokeyi yayor olma-mzdan da anlald gibi, bireyi ve toplumu tarihsel olarak yaananlardan ko-puk tanmlamak mmkn deildir. O zaman kltrel tanmlama da en basittenen karmana kadar her dnce kalbnn, sz ve davrann uzun bir ge-miinin olduunu bilerek yaplan tanmlamadr. Baz davranlarmzn, hattaszlerimizin en az on be bin ylk gemilerinin olduunu bilmek durumunda-yz. nsan ksa bir sreyi de kapsasa, aslnda arlkta gemiini yayor.

Biz yaratmdan bahsettik, insan yaratmaktan sz ettik. O zaman insan a-sndan bir tanmlama yaplrken, btn insani yaratmlar, insann yaad de-iim ve dnmleri gz nnde bulundurarak bir tanmlama yapmamz ge-rekecektir. Yine insan tanmlanmasnn btnlkl olmas iin de tm zellik-lerinin deerlendirilerek bir tanmlanmann yaplmas gerekir. Nasl ki insantarihinden kopuk ele almak bencilce bir yaklam olursa, btnlkl ele alma-mak da sbjektif ve duygusal tanmlaya yol aar. Bu, kltrel bir tanmlama ol-maz. Kltrleerek kendini yaratan insann baz yanlar iyi, baz yanlar ktolabilir. O zaman bu nasl bir insandr? Bir insan yalan sylemiyor, ama konu-masn da bilmiyor, yleyse iyi bir insan deildir, eksik bir insandr; iyi konua-biliyor, ama pratii yoktur, yleyse eksik bir insandr; yapyor, ama yaratc de-

ildir, yleyse iyi deildir. Yani insan a

s

ndan byle bir tan

mlama olmaz. tefizii var, ama estetii yoktur; yleyse eksik bir insandr. nsandr, ama dav-ranlar gzel ve ekici deildir, iticidir; eksik bir insandr. nk ne dedik? n-san kendini yaratr, bu biimde kendi kimliini var eder. Kimlik derken btnbu eylerden bahsediyorsak, o zaman bizim kendimizi, kendi toplumumuzu,topluluumuzu, kltrel kimliimizi var eden tm deerlerimiz temelinde ta-nmlamak gibi bir zorunluluumuz ortaya kar.

Eer baz yanlar iyi, bazlarnda kt olarak belirteceimiz eksiklikler var-sa, o zaman neden insanda byle bir durum ortaya kt sorusu akla gelir. Acabaneden insan kendisini var eden tm insani yanlarn bir denge iinde tutmuyor,gelitirmiyor? Bu kader olabilir mi? Ya da hangi insan zaaf var ve hangi zayf-l halen giderilmemi ki, bu durumlar ortaya kyor? Bu sorularn cevabnksa bir iki cmlede vermek mmkn deildir. Ancak eksikliklerine ramen in-san yaatan toplumsall ise ve bu toplumsall iinde kendisini var eden kl-tr yaratma biimiyse, bu durumda bu her iki olgunun sorgulanmas gerekir.nk mevcut durum, yani insann hem iyi hem kt hallerinin yan yana ol-mas, hele hele aralarnda derin uurumlarn bulunmas toplumsalla uymaz.Toplumsallk eksikliimizi ortadan kaldrmak iin bulduumuz aredir. O za-man bu sorunlarn nedeni, toplumsallmzn veya iinde yetitirildiimiz kl-trlememizin biimiyle ilgilidir. Bu sorulara imdilik bu kadar cevap yeter.Yani bu ikilemin kader olmadn bilmek gerekir.

8


16/136

-Krtler Kltrlemeyi Yaratan lk Halktr

Krtleri tanmlyoruz. imdi neredeyse herkesin kendine gre bir Krt ta-nmlamas vardr. Trk egemenine sorarsanz, Krt iin "Dal Trk'tr, kuyruk-ludur, hibireyi yoktur" diyecektir. Fars'a sorarsanz, kendisinin kk kardeiolduunu syleyecektir. Arap'a sorarsanz "Krt Daldr, Arap'n Mslman kar-deidir" cevabn alrsnz. Bu tanmlamalar nedir? Bu tanmlamalardan unuanlyoruz: Demek ki, Trk egemenlik sistemine gre Krt denilirken, dada kal-m, ilkel, hibir yaratm olmayan, kendisinden bir para olan bir halk sz ko-nusu edilmektedir. O Krt' 'kendisinden bir para' olarak grse de, Krt ok ge-ridir. Kald ki, zaten 'kuyruklu Krt' diyorlar, yani Krtler hakkndaki tanmla-

malar budur. Dilleri ksmen deimi olsa da, Trk egemenlerinin kafasndakiKrt budur. Fars egemenine gre Krt, yarattklar fazla olmayan, hereyininkendilerince yaratld, kendi kltrleriyle besledii bir topluluktur. EgemenArap zihniyetinde, Krt Mslmanlatka insan olabilen bir toplumdur; onundnda insan olmayan, yaama hakk olmayan bir topluluk tanmlamas hkimyaklam durumundadr. Egemen sistem asndan, zaten Krtler diye bir eyyoktur. nk resmiyetlerinde Krt yoktur. O zaman bu tanmlamalara baklr-sa, biz kltrsz ve kimliksiziz; o zaman biz yaratmsz, deiip dnmeyen bir topluluuz. Dnya egemen siyasal sistemi asndan da genel hatlaryladurum budur.

Yine Krtler ierisinde ibirliki dediimiz insanlarn bir Krt tanmlamas

sz konusudur. Bunlara gre de Krtler her zaman ok iyi kendilerini g yapa-bilen bir kltrel yaratmn srekli kesintisiz reticileridir ve ok mcadeleci-dir, ama ite dmanlar kendilerine her zaman engel olmulardr. Bu kesimlerinKrt tanmlamalarnn bir yan ok abartl, bir yan da ok zavall oluyor. Yanibu tanmlamalar sbjektiftir, siyaset kltr asndan da milliyetidirler. Bun-lar Krtler iinde egemen snflar olduuna inananlardr.Bunarn Krt kltrneyaklamlar, Krtlerin mevcut durumlarn kendi siyasi, ekonomik ve diploma-tik karlar iin kullanmaktan ibarettir. Krtlerdeki yalan kltrnn sahibi-dirler.

9


17/136

Ama bir de PKK'nin Krt tanmlamas vardr. Bizim Krt tanmlamamz,nderliin son Savunmalar'ndan sonra tabii ki biraz daha deimi, farklla-mtr; Krtleri zellikle kltrel tarihi anlamnda tanmlamalarmz nderliinyeni yaklamyla daha kkl deerlere dayandrlarak yaplmaktadr. Bu ko-nuyu sonraki blmlerde tartacaz.

Buradan u sonuca ulayoruz: Bugn bizim Krt sorununu kimlik ve kl-tr sorunu olarak dile getirmemizin, bir halk olarak yaama iddiasnda bulun-mamzn, kendimize bir yaam alan yaratmak istememizin, en azndan dier

halklarla iradeli, zgr ve kardee yaayabilecek bir dzeyi, bir ortam yaka-layabilmemizin amac, aslnda kendi yarattklarmz herkese kabul ettirmek is-tememizdir. Yani bir halk olarak biz de iyiyiz, biz de yaratm sahibiyiz, biz dedeer yaratabiliyoruz demeye getiriyoruz. Bizim de bir zgrlk ve kardelikiddiamz, tarihten gelen ve gnlk yaammzda var olan kkl kltrel deer-lerimiz vardr demek istiyoruz. Bazlar "Hayr, sizin hibireyiniz yok" diyor-lar. Ancak soruna kltr penceresinden baknca, bu inkrclarn ne kadar yalan-c olduklar daha iyi anlalr. Bizim byk hakllmz da buradan ileri geli-yor. Kltrel tanmlama, bir toplumu en objektif tanmlama biimidir.

Aslnda biz btn bunlar kantlamaya alyoruz. Biz buyuz, bir dilimizvardr, bu dil kkl bir dildir, binlerce yldr konuuluyor, hatta tarmn ilk di-

lidir diyoruz. Kald

ki, baz

kltr arat

rmac

lar

kltr tar

m devrimiyle ba-latrlar. Bu tanmlama genelde byk oranda kabul ediliyor. O zaman Krtler kl-trleme anlamnda ilk yaratc halktr, yani kltrlemeyi yaratan ilk halktr.nk arkeolojinin tespit ettiine gre, ilk tarmsal faaliyet, ilk yerleik yaamMezopotamya'da, bugn Krt denilen toplumun analar ve atalar tarafndan ge-litirilmitir. Bu tanmlama gereince kltrleme demek, Krt analar ve atala-rnca balatlan toplumsal sre demektir. Demek ki, o zaman kltrel olarak in-krclarn bize dayattklar "Siz yoksunuz" yalannn tam tersi bir durum ortayakyor. Biz halk olarak varz. Kltrmzn de insanlk ailesi iinde ilk ortayakan kltr olmas gerei vardr. Krt kltr iin bu ok byk bir zgnlkve ayrcalktr. G kaynamz bu gerei bilince karmamzdan geer.

Hem Krt kltr iin, hem de genel kltrel srelerin daha iyi anlalma-s iin deerlendirmemizi toplumsal yaama bal olarak ilerletmek gerekir.Kltr iin kabaca da olsa bir tanmlama ortaya kt. Ancak kltr kavramnndaha iyi anlalmas iin zelliklerini deiik alardan da ele almak gerekir. Bukonumuzun daha iyi anlalmasn salar.

Kltr insanlarla birlikte srekli deien bir olgudur. Fakat kltrde hereyher zaman deimez. Kltrel deiim noktas, zerinde en ok tartma yaplankonudur. Ne, nerede, nasl deimi, hatta deimesi gerekiyor muydu gibisin-den birok soru sorulur ve cevaplar aranr. Bu konuda nemli olan deiiminsebeplerini anlamaya almaktr. Kltr insann yaptklarysa, bu yaplanlar

10


18/136

neden bir daha deimemek zere yapmyoruz acaba? Kltrel deiim yapmak bir zorunluluktur. nk kltrletirdiimiz yaratmlarmzn hammaddelerisrekli bir deiim iindedirler. Kendilerinden faydalandmz rnlerin bizeramen bir deiim yasas vardr. nsan yaamn zorlayan koullar deiiyor.Gece ve gndzn, mevsimlerin bir deiim dngs vardr. klim koular de-imektedir. Tm bunlar kendisine gre karlanmas gereken ihtiyalar ortayakarr. Doa srekli deiim halindedir ve buna cevap olmak gerekiyor. Heryerde ayn koullar bulunmaz. Bu koullara yant vermek gerekiyor. Bu tabii

koullar insan ihtiyalar gibi doadan al p kullandmz maddelerin de birzellii olarak karmza kyor ve bunlara are bulmak gerekiyor. rneinkullandmz aalarn beli bir mr vardr. Evcilletirdiimiz hayvanlarnmrleri snrldr. Kltrletirdiimiz rnlerin de belli bir dayanma sresi var-dr. te tm bu toplumsallmz dnda ve bize ramen olan deiim diyalek-tii, kltrel deiimin yaplmasn zorunlu hale getiriyor. Ancak deiimin na-slna, bunun hangi koullarda olmas gerektiine ve hangi temel maddeyi kul-lanacana insan karar veriyor. Bu da kltrel deiimin hzn ve biimini be-lirliyor. Bu noktadan sonrada kltrel deiim olgusuna toplumsal yap ve top-lumsal yapnn kurallar karar vermeye balyor. Kltrel deiimde asl karma-a da bu noktada devreye giriyor.

Kltrel deiimin yaanmas

nda dier nemli ey, tm kltr deerlerinininsan olgusunda yol at maddi ve manevi boyuttur. ki temel kltr vardr:Bir maddi kltr, yani retim ve retim aralar; bir de manevi kltr, yani zih-niyet kalplar, dnce ve ahlak gibi unsurlar. nder APO bu konuyu son Sa-vunmalarnda ok arpc bir biimde deerlendirmitir. Kltrn maddi ve ma-nevi eleri arasnda yaanan dengesizlik de kltrel deiimin bir nedenidir.Bu toplumsal bir yasadr. Toplumsalln nicel ve nitel deiimi maddi ve ma-nevi kltr arasnda bir dengesizlie yol atnda, insanlk bunu birekilde gi-dermek ister. Bu istem kltrel deiime neden olur. rnein, nder APO, k-leci toplumdan feodal devleti topluma evirilmenin nedenini, kleciliin maddiolarak bymesine ramen maneviyatnn bozulup yozlamasna cevap arayolarak deerlendirdi. Yani kleciliin bir devlet biimi olarak yz binleri reti-me ve savaa koturduunu, her tarafn klelemi insanlarla dolu olduunu,ama zihinsel olarak rme iinde bulunduunu belirtti. Din bu manevi r-mle are bulmak iin devreye giriyor. Aslnda ahlak dayatyor. "mana ge-lin" diyor. Bunun iin dinlerde iman ve itikat sahibi olmak ok nemlidir. Din-lerde temel kltrel deerleridir bunlar ve insanlk iin biraz daha nefes almaimkn yaratyorlar. Bu yenilenme zihinsel planda, yani zihniyet ve dncedeyenilik getirdiinden, yeni bir kltrekilleniyor. Kltr deiimi yaanyor.

Bugn de benzer bir durum vardr. Maddi olarak birok olanak ve zengin-lik mevcuttur. Ama manevi kltrn zayfl, bu zenginlie ramen insanla

11


19/136

yaam dar ediyor. Kaos var diyoruz. nderlik paradigmasndan anladmzkadaryla, kaos manevi olarak yaanyor. Yani maddi yaam denilen retim sa-has ve aralarnda, bunlarn insanlar tarafndan kullanlmasnda ciddi bir sorunyoktur. Bu maddi gelimilikle insanlktaki dnce ve duygu arasnda yaananelikiler toplumsal kaosa neden olmutur. Kapitalizm blmnde de dile geti-rilebilir, ama ilk elden bunlarn belirtilmesi gerekir. Daha somut olarak, rneinretim ok fazladr, ama alk vardr. Her gn ka ocuun, bilmem ka insannalktan veya yeterli ve dengeli beslenememe nedeniyle ldnden bahsedili-

yor. Barnma ihtiyacn karlayacak teknik imknlar ok gelimitir. Ama bar-naksz milyonlarca insan vardr. Demokrasi herkesin aznda inedii sakzdr.Ortadou'da Krdistan'a bakn: nkrclk vardr. te kaos budur. nderAPO'nun ikibinli yllarn banda "Herkese zihniyet ve vicdan devrimi lazm-dr" demesinin anlam kaynan bundan alyor. Sonrasnda da bu devrimlerinnasl ve hangi temelde olmas gerektiini gstermek iin yeni paradigmasn ge-litirdi. nderliin tm savunmalar bunun iin yazld. Bunun iin nderlikSavunmalar nderliin kendisini deil, insanl, Krtleri ve bizi savunmakta-dr. Kime kar? Kapitalizme kar, onun ahsnda bebin ylk egemenliki sis-teme kar. Bu noktalar deiik vesilelerle deerlendireceiz. nk kltreldeiimde anlalmasnda yarar olan bir durumdur bu.

12


20/136

nsann Kendi Emei ve Eliyle Yaratt Bir Kltr Dnyas Vardr

Kltr olgusu deerlendirildiinde nemli olan noktalardan biri de kltrdeerlerinin ilkleri konusudur. rnein ky kimin kltrdr denildiinde, ne-rede ky varsa, ky onlarn kltrdr denilemez. Tarm kimin kltrdr denil-diinde, nerede tarm yaplyorsa, tarm onlarn kltrdr denilemez. Tarm ilknerede kmsa onlarn kltrdr. Ancak temel insani yaratmlarki, bunlarvarlk gerekemizdir, toplumsallmzn zne ekil veren yaratmlardr. Buyaratmlar evrenselleirler. Evrenselleirken de gittikleri her yerde oradan mut-lak suretle bireyler de bnyelerine katlr. Bnyeye katlan deerlerden tr

de, bir yarat

m gittii yerde zn korumak kayd

yla kendisine yeni biimlerverilebilir. Bylece de gittii her yerde ait olduu insanlarn kltrel deeri olupkar. Kltrel deiim olgusunda "ilkler" olmann zelliini unutmadan, bu de-iimin toplumsal tarih iinde nasl gelitiini anlamak da nemlidir. Toplumsaldeiim bir anlamda kltrel deiimdir. Bunun tersi de dorudur.

Kltr insan rn bireydir, yani insani bir yaratmdr. Biz insann ihtiya-larndan bahsettik. nsann toplumsal yaratmlar evrenselleebilir de, byle birkarakterleri vardr. nsann toplumsal merkezli temel ihtiyalar her yerde bir-birine ok benzer. Dolaysyla bu temel ihtiyalar gideren yaratmlar neyse ev-renselleebilir. Onlarn kimlii yoktur, kimlii insandr. Bir deeri bir halk, bircorafya yaratabilir, ona kimlik kazandrabilir, bu deer ona mal edilebilir; an-cak nihayetinde ortaya kartlan yaratmlarn hepsi insani eylerdir, yani insanyaratmlardr. Byle bir deerlendirme temelinde kltr denilen olguyu deer-lendirirsek ki, kltre insann yaratt herey dedik, byle bir tanmlamay ka-bul ediyorsak, o zaman ok somut olarak insann tarihsel sre ierisinde yaa-d gelimeyi ele alarak deerlendirmek demek, bir anlamda kltr deiimi yada kltrel geliim deerlendirmesi yapmak demektir. nsan nasl yaam vehangi tarihsel srelerden gemise, kltrel deerler de o tarihsel sreler ie-risinde yeni ihtiyalar temelinde ortaya kmlar; o ihtiyalar nasl gideril-mise, onlar izleyerek bir deiim ve dnm yaamlardr. nsann kltreldeiimini bu biimde izlemek anlaml ve doru olandr.

13


21/136

Kltrel yaratmlar dnyas insann doa iinde yaratt ikinci bir doaolarak kabul edilir. Kltr iin byle bir tanmlama da kabul edilmektedir. n-k biz unu iyi biliyoruz: nsann yeryznde yaratteyler, yeryznde bire-bir olmayan eylerdir. Her ne kadar hammaddesi doada varsa da, bunlarn birksm da ok ilgin deiim srelerinden geerek biim alyor ve maddi bir ol-guya dnyor. Dolaysyla bu yaratm tarz kendisiyle birlikte zellikle gn-mzde yakalad seviyeyle doaya ikinci bir doa eklemitir. Bu anlamda in-san kltrel yaratmlar sayesinde kendi varln doada ikinci bir doa haline

getirmitir. Kurduyla, kuuyla, aacyla, havasyla, karyla, frtnasyla bir do-ann kendisi vardr; bir de insann kendi emei ve eliyle yaratt bir kltrdnyas vardr.

rnein bu okulun ierisine bakalm: Burada bir sr ey gryoruz. Buokulun kendisi doaya eklenmi bireydir. Eklendii iin de, buna ikinci doa-nn rn denir. nk bu temeldeki yaratmlar o kadar oalmtr ki hattaegemen sistemler bunu ok abartl tarzda yapyorlar, bu insan yaratm olgularneredeyse ana doay yutacak dzeye gelmitir. Bizim kltr dnyas derkenbahsettiimiz ikinci doada bylesi bir durum da sz konusudur. Dolaysylakltr, doa zerindeki ikinci doa, ama insan eliyle yaratlm ikinci doa ola-rak kabul edilir. Kltr asndan bu da bir tanmlamadr, deerlendirmedir.

Kltr denilirken, bizim uygun grebileceimiz tan

mlamalar bunlard

r. im-dilik kltrn de retken bir gereklikten kaynaklandn, tpk doa ana gibirnler verdiini belirtmekle yetineceiz.

Kltr olgusunda sz konusu insan olduu iin, konuyu daha somut ele al-mamz salayacak temel baz noktalara deinmemiz daha doru olur. Kltrnsrekli deitiini ve bu deiimin ok tartldn yukarda belirttik. nsanlailikili olduu iin, kltrn srekli deimesi gerekiyor dedik. nk insan s-rekli deiiyor. Kltrde srekli bir deiim yaannca, bu deiimin toplumzerindeki etkilerini, toplumla olan ilikilerini nasl ele almamz gerekir gibi birsoruyla karlarz. Toplum kendisini deitirince, bunu nasl kendi kimliiyleifade edebilir sorusu ortaya kar. Ya da burada kimlik nasl bir deiim ve d-nme uruyor sorusu ortaya km olur. Bir kere insann deiebilmesi iin,toplumsal yapda uygun koullarn vcut bulmas gerekir. Yani insan durup du-rurken belli bir deiimi yaamaz. Toplumsal diyalektik var. nsan yapar bunu.nderliin Bir Halk Savunmak kitabnda ilk cmle "Toplumsal gerekliktenkamak zannedildiinden daha zordur" biiminde formle edilmitir. G-nmzde kabul edilen temel tanmlama, insann toplumsal bir varlk olduudur.

Kimi aratrmaclar toplumu insann bir kltr olarak tanmlyorlar. Kimi-leri de kltr toplumsallamann bir rn olarak ele alyorlar. Ama biz top-lumsallama olmadan insann kltrleemeyeceini biliyoruz. nk insanlar-da deiimi yaratacak, rn ortaya kartacak, doaya ramen var oluu sala-

14


22/136

yacakey, insann toplumsal bir varlk olarak kendisini var edebilmesidir. Do-laysyla kltrleme asndan ilkart insann toplumsallamasdr. nk top-lumsallama salanmadan insanlamann salanamayacan nder APO oknet birekilde ortaya koyuyor. Fakat toplumsallamann kendisi de bizzat insanyaratm olduu iin, ona da bir insan kltr denilebilir. Ancak kltr derkenkastedilen bundan deiik birey olduu iin, bu tanm ok kaba ve genel kal-yor. Konumuzu tam olarak izah etmeye yetmiyor.

Dolaysyla biz, "Kltr ve kimlik rnlerinin hepsi toplumsal gereklik

ierisinde yaratlr" ilkesini benimsiyoruz. Kimlik kazanma, yaam yaratma,deiip dnme ve doa karsnda kendini var etmenin ilk koulu toplumsalolmay baarmaktr. Bu, kltrlemeye balama asndan ilk admdr. nsantoplumsuz, toplum insansz olmaz. Bu realite ile toplumsal deiim ve kltreldeiimi yan yana izlemek gerekecektir.

Toplumsalln, analitik akl dediimiz ve iinde insann zihnini ve duygu-larn kullanarak, ynlendirerek, ama belirleyerek, plan ve proje izerek, tasa-rmda bulunarak kendisini gelitiremedii bir sreci vardr. Bu dnemdetoplumsal yaamn birok ilk'i yaratlyor. Bilindii gibi, insanln her aama-snda ilkler ok nemlidir. Bu ilklerin karakterinde en arpc yan, olmas ge-rekenlerin olmasdr. Bir anlamda insanln balang srelerinde, ilkler olma-

s

gerekenler olduu iin ortaya

k

yorlar. Yani geliigzel, birilerinin can

s

-klm da yapm deiller veya bugn olduu gibi kapitalist irketlerin daha okpara kazanmak iin kafa patlatarak zoraki yarattklarna hi benzemiyorlar. Ka-rakterleri kesinlikle byle deildir. Bu anlamda ilk kltrel yaratmlar toplum-sal varln yaam iin, onun zne uygun olarak ortaya kyorlar. Bunun iinhem ilk insan yaratmlar, hem de bunlar etrafnda bunlarla birlikte oluan top-lumsal biim herhangi bir toplum biimi deildir. Yani kesinlikle geliigzelgereklememitir. Bir tetiklemeden, ilk emirden bahsedilecekse, bu da kesin-likle doa yasalarna uyumdur, toplumsal zn devreye girmi olmasdr. Top-lumdoa, toplum-birey ilikisinin doruya yakn kurulmu olmasdr.

Bu dnemde insann doa ve kltr deerleri ile arasnda mthi bir uyumsz konusudur. Kltr tanmlamas yaparken, 'doaya ramen' biiminde birifade kullanmtk. Bu anlamda insanlarn kendi yaratmlarn gelitirmesi a-sndan yapmalar gereken ilkey, 'doaya ramen'i amalardr. nsann doannfiziki koullar olan souunu, karn, kn ve saldrgan hayvanlarn atlatmas,kendini korumas, doa rn olan besinleri bulup tanmas, bu noktada ortayakacak sorunlar amas gerekir. Bunun iin ilk toplumsallama, ilk yaam tarzve bu tarz ierisinde insanlarn kendi yaamlarn idame ettirmek iin ortaya -karttklar rnler ok nemli olur. Onlar insanlarn ilkleridir. Bu noktada n-der APO da "lkler ok arpcdr" diye vurgu yapyor. Bir de o dnemde, ilklerolmas gerekenlerdir, dedik. Belki felsefe ve gnmz bilimsellii asndan bu

15


23/136

ok fazla kabul grmez; ama dnemin ilkleri, bir bakma olmas gerekenler,adeta birer zorunluluk gibidir. Baka bir yol zerinden de gelime olabilir, yara-tmlar geliebilirdi. O zaman da biz bugn byle bir insandan bahsedemezdik.O zaman farkl bir insanlk ortaya km olacakt. O zaman gelimeler deiikbir rotada geliirdi. Bu durumda farkl bir duruun seyrini izlememiz gereke-cekti. Ama zerinde yaadmz bir gerek vardr. Bunu inkr edecek deiliz.Bize den, bu kantlanm olan anlamaktr, deerini bilmektir; bugn de buyaamn mirasna dayanarak birok noktada kendimizi savunduumuzu bil-

mektir.nsan balangta ok zayf bir varlk olduu halde yaayabilmi ve bugnekadar gelebilmise, demek ki kurduu ilk sistem insanlar var etmeye en msaitsistem olmutur. lk insanlarn var oluu deerlendirilirken, belki de gelinen d-zeyin gelimiliinin insanda yaratt gvenden de olacak, onlar "basit, ilkel,hatta geri" gibi nitelendirmek adetten saylr. Varsayalm ki bu nitelendirmelerdorudur. Maddi olanaklar itibariyle de, zihinsel olarak da bugnle kyas-landnda tabii ki bir basitlik vardr. O zaman gnmz insanlar olaraku so-ruyu kendimize sorup yantlamalyz: Gnmz olanaklarna ramen hayattakalmak bu kadar zorsa, ilk insanlk o basitliine ve bir o kadar da d koullarnzorluklarna ramen, yaam hangi temelde baard? Bu baarnn srr nedir

acaba? Hangi kltr veya toplumsal biim tm bu zay

fl

klar

giderdi ki, kesin-tisiz bir insanlk yaam var olmay baard?nder APO bunu komnal toplum olarak tanmlad. Bu yaam kendi ieri-

sinde paylamcdr, zgrlk-dr. Bu yaam kendi ierisinde doayla uyumiinde ve doann dier canllaryla uyumlu gelien bir ya-amdr. nsanlar uzunbir sre gebe halinde yayorlar. Bu yaamda ihtiyalar en doal haliyle kar-lanyor, gideriliyor. lk kltrleme insanlar asndan byle geliiyor. nsanl-n kltr deerleri, aratrmalarn ortaya karttna gre, bu kk zerindeolumaya balar. Kltrleme ya da insann kendini var etme gerekliinden bahsederken, herhangi bir kltrleme ve toplumsallamadan bahsetmiyoruz.nsanlar var etmeye sevk eden ve bir anlamda olmas gereken komnal toplum-dan, onun komnal kltrnden ve kimliinden bahsetmi oluyoruz. Kltrelvar olu ve yaam tarznn doann zorluklarna ramen ilk dnemlerdeki ger-eklemesi tm kltrel tarihimizin temelini demitir. Temel orada atlyor,ondan sonrasnda da toplumsallk bildiimiz tarihsel sreler ierisinde deiimve dnm yaayarak gnmze kadar geliyor. te tm zorluklara ramen in-sanlamann baarsndaki sr bu yaam kltrnde gizlidir. Bize insanlamabunsuz mmkn olmazd gibi geliyor. Zaten bu kantlanm bir durumdur. Buie niyetlerimizi kartrarak, keke gerekleen biimiyle deil de bilmem naslolsayd diyecek olanamz ve lksmz olamaz. Toplumsal tarih ve kltr bu-na izin vermiyor.

16


24/136

Bunlar neden bu biimde vurguladk? nk kltrdeki deiim diyalek-tii toplumsal deiimin paralelinde oluyor. Neden bu byledir? nk kltrderken insann kendi yaratmlarndan bahsediyoruz. Kltr rnlerinin de-imesi, insan deiiminin somutluk kazanmasdr. nsann kendi yaratmlar dainsann kendi ihtiyalarna verdii cevaplar temelinde geliiyor. nsanlar durupdururken yaratmazlar veya toplum keyfi yle istedii iin yaratmaz. Doadabyle birey olmad gibi, toplumsal gereklik ierisinde de yoktur. htiya-larn dayatcl olmazsa hibirey yaratamazsnz. Yaratsanz bile kimseye ka-

bul ettiremezsiniz, toplumsallaamazsnz. Toplumsallamadka da elbette kl-trel bir varla dnmez, alcs kmaz, kabulleneni olmaz.Kltr ayn zamanda kalcl da ifade eder. Baz kltrel deerler bir s-

re iin gerekli olan rnler olduklarndan geicidirler. Bazlar sadece dar birgrup iindir, dar bir toplumsal rgtllk iindir. Ama asl kltr gerei der-ken, kalc ve karakterinde toplumsal yan gl olgulardan bahsediyoruz. Yanidoa ile insan ilikisinde insana yaama olana salayan ve toplumun kendiierisindeki zorluklarna ramen insan toplumunun bir yesi yapan deerlerbtnnden bahsediyoruz.

nsann htiyalarn Giderme abas Kltrel Deiimin Temelidir

Kltr rnlerini insanla balantl olarak iki ana balk biiminde ele alabiliriz. Kltrel deiim ierisinde arlkta kalc olan deerler vardr. Baztoplumsal yaratmlar da dnemsel ihtiyalar karlamak iin ortaya km-lardr dedik. Yaratlmasna sebep olan ihtiyalar giderildikten sonra da ortadankalkm ya da biim deitirmi kltr rnleri sz konusudur. Kalc olanlartoplumsal gerekliin zyle ok sk balant iinde olmay ifade ederler. Bun-lar toplumu var eden, onu bir arada tutan ve devamlln salayan eylerdir.Baka bir deyile kalc olgulardr. rnein paylam, toplu yaama alanlar ola-rak kyler ve kasabalar, konuma yani dil, dnce vb. olgular kalceylerdir,insanla birlikte vardrlar. Bir de toplumun temel zellii olan srekli deiim vednme paralel olarak deien eyler vardr. Bir yerleim biimi olarak kyve ehir belki deimez, bir arada yaam olgusu deimez; ama ky byypklebilir, evlerin mimarisi deiebilir, evleri yaparken insanlarn kullandmalzemeler deiebilir. Bu deiim kendisiyle farkl bir biim yaratabilir. Budeiim o yapy dayankl ya da zayf klabilir. Bunlar da kltrel yaratmlardr.Kltrel deiim iinde ele alnabilirler.

Bu olgular da insanlar etkiler. rnein bir yerde tatan ev yaparsanz, bueylem kendisiyle birlikte farkl bir yaam alan, retim alan ve farkl ilikilergelitirir. Aatan ev yaparsanz, bu ok farkleyler gerektirebilir. Aatan ev

17


25/136

yapmak iin testere nemli bir aratr. Tatan ev yaparken de balyoz nem kaza-nr. O zaman aatan ev yaparken, testere yapm bir kltr olarak ortaya kar.Tatan ev yaptnzda da balyoz yapma kltr geliir. Btn bunlar zincirlemebirekilde insanlarn duygularn, dncelerini, emeklerini, emek srelerinive toplumun kendi ierisindeki ilikilerinin hepsini etkiliyor. rnein ormannhi olmad bir yerde testere pek bilinmez. O zaman bu ara kimsenin iine ya-ramaz. Tan olmad bir yerde de belki balyoz bilinmez. Bu aralarn ortayakmas iin yaamda kendilerine ihtiya duyulmas gerekir. Burada u ortaya

kyor, bunlar Marksist teoride ok zmlenmitir: htiyalar kltrel rn-lerin ortaya kmas iin belirleyici olmaktadr. Engels'in deyiiyle, ihtiya ke-fin anasdr.

Corafyaya, ihtiyalara, toplumsal deiim ve dnme gre bir de byledeien kltrel rnler ve yaratmlar vardr. Deienler ierisinde bir ksmyok olabiliyor, yani ortadan kalkabiliyor. Bu deerler ierisinde srekli bir de-iimi yaayanlar olabiliyor. rnein retim aralar srekli deien kltr de-erlerimizdir. Kltr iinde retim tarz ve aralar srekli deien yaratmlar-dr. Toplayclk ve avclkla ilk retim iine balayan insanln, gnmzdefabrikalarda ne tr rnler ortaya kardn biliyoruz. nsanlk tarmda eliyletoprak kazmaya balamken, bugn traktrlerle artk byk tarlalar tarma

aabiliyor. Bu anlamda kendi ierisinde srekli bir deiimi yaayabiliyor.Kltr rnlerinde deiim iin toplumsal ihtiyalarn dayatc olmas veinsanlarn bunun farkna varmas gerekiyor. Bu deiimin nasl tanmlanacave hangi tarzda deerlendirilecei sorunlaryla karlam oluyoruz. Bu, kl-trn ideolojik alanyla ilgili bir durumdur. htiya olarak ortaya kan durumtoplumun herhangi bir tabakas ve snf iin neyi ifade eder sorunu, her dnem-de en ciddi kltrel olgu olur. Bu deiim nasl tanmlanacaktr? Bu deiim na-sl ve nereden ele alnacaktr? Burada kltrn nasl deiecei olgusu n planakar. Toplumsal yaam ve ilikilerde deiimin kendisi doal bir sretir. Busrekli oluyor, ama bunun kltrlemesi konusu ve nasl deitirilecei ok -nemlidir.

Kltr olgusunda deiim ilkesinden bahsettik. nsann ihtiyalar te-melinde doan boluklar, gereksinimleri gidermesi abas kltrel deiimintemelini oluturur. Ama bunlar nasl deitirecei konusunda yine insann ya-ratt kltr rnleri, kimliini ifade eden maddi ve manevi deerler nemli o-randa belirleyici rol oynar. Yani kltrel deiim ihtiyacn da yine kltrel ya-ratmlarn karakteri tayin eder.

imdiye kadar insanlk temelde iki deerler sistemi yaratmtr. Bunlardan birincisi, insanlamay var eden, insann bir varlk olarak dnyamz zerindeyaamasn salayan komnal deerler sistemidir, baka bir deyile komnalkltr deerleridir. Biz bu sistemi ve deerler dnyasn gnmzde komnal

18


26/136

demokratik duru olarak tanmlyoruz. Dier bir yaratm biimi ise, devleti veiktidarc egemenlikli toplum dediimiz ekillenitir. Dolaysyla bu iki biimveya sistem, yaratlan kltr rnlerinde ve deerlerinde karakterleriyle kendi-lerini ifadeye kavutururlar.yle bir gereklik vardr:ster komnal toplum d-neminde, ister devleti toplum dneminde yaratlm olsunlar, btn deiim vednmler nihayetinde insanlarn ihtiyalar iindir. Bu anlamda zellikle in-sanlarn somutlatrd kltr rnleri toplumsal bir ihtiyacn sonulardr.Ama toplumsal sistem ierisinde bunlarn nasl tanmland, ne biimde deer-

lendirmeye tabi tutulduklar, insanlarn hizmetine ne biimde koturulduklaren nemli hususlar olmaktadr. nk bu ilke toplumsal tarz dediimiz gerek-lii ortaya karr.

Devleti toplum kltryle komnal toplum kltr arasnda farkllklarvardr. in znde her ikisi birbirine kkten karttr. Burada yle bir gerek-lik ortaya kar: Biz kltr derken, ok genel olarak iki kltrden bahsediyoruz.Bir insann gnmzde komnal demokratik duruuna yol aan deerler siste-mi, bir de toplumun devleti ekilde saptrlmasndan sonra biraz da zorla yarat-t eyler olarak deerlendirebiliriz. Bu, tpk doada her eyin dalite bii-minde var olmas gibidir. Byle bir tanmlama yapmak, en genel anlamda klt-r sadeletirme olarak belirtilebilir. Dolaysyla kltrel yaratm dnyasn bir

ynyle bu biimde somutlat

rmaya al

abiliriz.Toplumsal yaammz devam ettirirken, ok zengin pratikler ve retimlergerekletiririz. Ancak bu pratik ve retim zenginliinin insanla iliki biimi veinsan pratii sonucunda ortaya kan kltr rnleriyle insan arasnda kurulanmekanizma kendi iinde temelde iki karakterde iler. Bu da iki kltrn varl-n ifade eder. Kltr temelde komnal demokratik toplum kltr ve devlet-i toplum kltr tarznda ayrtrrken, aslnda bahsedilen, maddi ve manevikltrn insanla arasnda kurulan iliki biimidir. Her kltr deeri toplumsalyaama destek versin diye yaplr. Kimsenin mal olmaz. Toplumsal bir organi-zasyon vardr; bu organizasyonun ilemesi iin gerekli olan deerlere maddi vemanevi kltr deerleri ihtiya duyulur. Ancak bu ihtiyac karlayan deerler-le insan arasnda kurulan ba kltrn karakterini belirler. rnein saban veyatraktr tarm iin icat edilmi kltrel aralardr. Toplumun alk sorununun gi-derilmesine katk yaparlar. Buraya kadar sorun yoktur. Ama bu aralarn neredenasl kullanldklar sorusunun cevab, bu kullanmann komnal kltr myoksa devleti kltr m ifade ettiini ortaya karr. Bir neolitik kynde sa-ban tarlada kullanlyorsa, kullanma biimine ve onu kullanan insanlarla bu sa-ban ilikisine bakarak, ortaya kan rn tm kyn ise, saban komnal demok-ratik kltr temelinde kullanlyor deriz. Tersine aann tarlasn veya kapitalistbirinin iftliini sryorsa, o zaman bu ara devleti ve egemenliki kltr iinkullanlyor deriz.

19


27/136

Yalan Kltr Etrafnda Dnen Her ey Devlet Kltrdr

Burada u nemli gerek ortaya kyor: Bir ara veya herhangi bir deer

iin bu devletilerin ya da komnlerindir denilemez. Nasl kullanyorsak o -nemlidir. Hepimizin bildii gibi, saban komnal toplumun hkim olduu dne-min aracdr. Ama bu ara daha sonra kle ve feodal efendilerin tarlasn srd.Kapitalist iftlikleri srd. Bu, toplumsal ilikilerde ne demektir? zel mlki-yet demektir. Demek ki kltr deerlerinin kendisi deil, kullanlma biimi oknemlidir. O zaman unu da sylemek gerekir: Nasl ki neolitiin saban zelmlkiyetle efendilerin oluyorsa, efendilerin elindeki zel mlkiyet kltr dedeiebilir. nk kltr rnleri yapldnda, onlarn yapsna zel mlkiyetas yaplmyor. Tm rnlerin bnyesinde toplumsal yaama cevap olma to-humu vardr. ledike rn veriyor, insan hayatn yaanr klyor. Buna ra-men kltrn neden zel mlkiyet ad altnda bnyesi deitiriliyor denilecek-tir. Bunun cevab, "byk toplum yalan"dr. Egemenler byk yalanlarla bunuyapyorlar.

"Byk toplum yalan", bildiimiz kadaryla bir nder APO tarafndan ya-plm bir kavramlatrmadr. Komnal demokratik kltrn ve yaamn sapt-rlp egemenlik altna alnmasnn yol ve yntemleri iin kullanlmtr. Bu ya-lanlarla kltr olmayan, ama kltrm gibi birtakm etkili eyler yaratm-lardr. yle ki, bu yaratmlarn hepsi gereksiz ve toplumsal yaamn bnyesinibozan fazlalklardr, insanlk kltr deildir. Devleti toplumun toplumu tke-tirken kar koyular ortaya kmasn diye ve ktnda da etkisizletirilmeleriiin yaratlmtr. Bu ok nemli bir konudur. nsan yaamndaki yalanlarmitolojik, dini, felsefi ve bilimsel olanlar karrsak, geride komnal toplum-salln kendisi kalr. Yalan kltr nasl iliyor? Bunun iin gnmz rnek-

lendirmek gerekir. nk "yalann gzeli" gnmzde syleniyor, yaanyor.Sistem ok biimsel ve makyajl olduu ve imaja nem verdii iin, yalanlarda makyajldr, boyaldr.

unu demek istiyoruz: Teknoloji ve bir retim yeri olarak yarat lanlar birsnfn, bu arada kapitalistlerin olamaz. Zaten insan kltr rnlerini bandaegemenler yaratmak iin yapsayd ya da bu egemenlik oluumu kltrel deii-min karakterinde olsa ve deiimin doal bir sonucu eklinde ortaya ksayd,bu gelime ilk toplumsal dnemde de olurdu. Ama binlerce yl yaanm kom-nal toplum gerein hi de byle olmadn gsteriyor. Her gelime tm insan-

20


28/136

lna aittir. Yalanlar ite bu temel ilkeyi bozmak iin devreye giriyor. "Bilim veteknoloji kapitalistlerindir, onlar yapmtr" demek yalan kltrdr. nsanlarbuna inandrmak iin yaplanlar yalan kltrdr. retilen bu yalanlarn top-luma ulatrlmas iin gelitirilmi yol ve yntemlerin iinde yalanlar vardr.Daha somut olarak belirtirsek, meru savunma dnda gelitirilen iddet, baskve devlet adndaki kurumlarn ilevsellik tarz, iktidar, ar tketim, bencil duy-gu ve dnceler, kadnn karlatrlmas, tm toplumun karlatrlmas vb.eyler "byk toplum yalan" ile yaratlm insanlk d kltrdr. Bu kltr ge-

reksizdir, fazlalktr. Bu yalan kltr etrafnda dnen herey devlet kltrdr.Bu arkn dnmesinde kar olanlar da devletilerdir. Bu bak asyla kltreldeerlerin maddi ve manevi olanlarna bakldnda, iki ayr kltr dnyasnnolduu grlecektir. inde bulunduumuz srete en byk kltr, bu iki ayrkltr dnyasn birbirinden ayr grecek bir dnce kltrne kavumaktr.

Kltr ayrtrmasna ve sadeletirmesine bir de yaam var eden pratikalanlarn zgnlnde gidebiliriz. Bu alanlara ksaca bakalm. Kltr ok ge-ni bir alan olduu iin, her deiim kltrn bir boyutunu temsil eder. rneinkltr yaratma asndan ekonomi kendi bana bir alandr. Bu alan daha ok in-sanlarn beslenme ve retim gerekliiyle ilikili bir durumdur. nsanlarn eko-nomik faaliyette bulunurken, bu alan zglnde giderdii ihtiyalar ve bu ihti-

yalar

gidermesi iin yaratt

aralar bu alan

n kltrn ifade ederler. En ge-ni ve nemli sahalardan biri budur. En hzl deiime urayan da bu sahadr.retim aralarnn toplumsal yaamda oynadklar rol ok zmlenmitir. n-san zihniyetinin birebir yansyarak pratikletii bir alandr. Toplumsal biim da-ha ok ekonomik kltrn biimiyle ekilleniyor denebilir.

rnein devleti toplum en fazla ekonomik alan ele geirip, bu sahada or-taya kan rnler zerinde egemenliini kurarak toplumu denetimine almayaalr. nk ekonomik alan kltrlemesi, toplumsallamann ve dolaysylakltrlemenin temelini deyen beslenme ihtiyacn karlar. Toplumsal temelolmas da bundan dolaydr. rnein dier tm kltrel yaratm sahalar kendi-ni bu alanda kantlayarak ne kadar iyi olduklarn ispatlamaya alrlar. Eko-nomik kltrn bymesi, toplumsal yaamn nemli oranda rahat yaanmas-na yol aar. Sistemlerin toplumu yrt tarz ve kltrel karakterine gre, busahann kullanlmas kltrel deiimde her zaman nemli bir gereke olmu-tur. Marksist teori ve mcadele biimi buna rnektir. Kapitalizmin bu kltrtoplumsal deiime kar ne lde engel haline getirdii ve biyo-iktidar d-zeyinde kulland iyi bilinmektedir. Son yllarda Krt halkna kar arkasnaABD'y alm Fettullahlarca yrtlen mikro ve makro krediler, kmr vemakarna datm buna rnek olarak verilebilir. Ksacas kltr deitirmek is-teyenler de, deimesini istemeyenler de bu nemli kltr yaratma sahasna vebunun olanaklarna ynelmilerdir.

21


29/136

Gzel Olan Sanatsaldr

Yine sanat, kltr rnlerinin kendisini en rafine haliyle davurduu biralan olmas itibariyle biraz daha farkl deerlendirilebilir. Sanatla insan kendiduygu ve dncelerini biimlendirir. Bilindii gibi kltrn komnal deerifade edebilmesi iin toplumsal yaamn zgr ve eitliki karakterini esas ala-rak yaplan her deeri doru, yararlve gzel olmas temel kstastr. Tm bu zel-likler insan yaratmlarnn iinde yan yana olur. Btnlkl tarzda kltrel rn-lerin deerliliini ortaya karr. Buna bilimsellik, etik ve estetik deerlerin bir

deeri ifadeye kavuturmas

diyoruz. En fazla kltr olmay

baarm

rnlerbu temel zellii en gl barndranlardr. Tabii doru, yararl ve gzel kav-ramlar daha ok felsefi konulardr. Burada neye ve kime gre sorusu nem kaza-nyor. Hangi lleri esas alarak bir deere doru, yararl ve gzel diyoruz? Yu-karda da belirttik: Toplumsalln komnal zn esas alarak bunu yapyoruz.Bu dnsel yaklamdan hareketle, toplumu bitiren ve insan ldren aralardndaki hemen hemen tm aralarn yaplmas gayesi dorudur. Bunlaryaamn gelimesine ve kolaylatrlmasna vesile olduklar iin yararldrlar.

Bir deer eer bu iki ilkeyi bozucu rol oynamyorsa, yararll kul-lanldka artyorsa gzeldir. Gzel olan sanatsaldr. Bilindii gibi sanat veyasanatsallk sadece mzik, resim tiyatro gibi retim alanlar geerli deildir. Butemeldeki sanata en rafine sanatsallk diyebiliriz. Sanatsallk insanln zndevardr. nk her insann en gzeli bulma, ortaya karma ve yaama istei veamac vardr. Bunun iin her insann eyleminde bir sanatsal yan bulunmaktadr.Kltr deerlerinde sanatsalln ya da felsefede dile getirildii gibi estetik ya-nn zgnl, bunu ifade eden yaratmnn bir benzerinin olmamasdr. Yanisanatsallk tmyle insana zg bir zelliktir. Kltr deerlerini doadaki diertm deiimlerden ayran en temel zellik sanatsallk dediimiz yandr.

nsan yaamak iin doada birok eylemde bulunur. Kendine ait bir hareketve deiim ekli vardr. Ancak bu insan uralarnn hemen hepsinde doadanve dier canllardan bir etkilenme ve uyarlama da vardr. rnein beslenme bir

22


30/136

canllk kanunudur. Hayvanlar da beslenir. Savunma yine byledir. Barnma yi-ne bir doa olay gibi her canlnn bir faaliyettir. Kukusuz insan bunlar yapar-ken ok deiik sreler pratikler rnler temelinde bunu yapyor. Ama sanat-sallk dediimiz olay, bir doa kanunu gibi her canlnn faaliyeti deildir. rne-in sesin beste olmas, renklerin bir tabloda resim halini almas, kimi davranve mimiklerin tiyatro olmas vb. kendiliinden olmayan, insanlarca yaplan bireylemdir. Bunun iin sanatsal bir dil vardr. Zaten ilk insanlar kendi farklarnifade ederlerken, bugn sanat dediimiz davurumlar kullanmlar, dans et-

miler, ilgin seslerle sevinlerini dile getirmilerdir. Sanat konuma dilindennce insanlar arasnda anlama kltr olarak kullanlmtr denilebilir. Sanatlainsan bir yaamn sevinlerini, hznlerini, aclarn dile getirir. Sanat duygu vednceleri hem biimlendirir, hem de insann yaadklarn da yansttr.

Sanatn bir zellii de yaama dair olan hereyi kendi konusu olarak gr-mesi ve deerlendirmesidir. Bunun iin birok yerde kltr ile sanat neredeyseayn anlama gelecek biimde kullanlr. Sanata nem vermek, gzellie nemvermektir, insana nem vermektir. nsan en gzeline layktr. Bizde de kltr vesanat yan yana kullanlr. Bu, sanata yklediimiz anlamla ilikilidir. Kltr de-erlerinin kimliklemesinde bu anlamda sanata ok rol dyor. nsann ken-dinden doaya kattklarnn, insani olanlarn hepsinde sanatsallk vardr. Kimin,

hangi toplumun doaya ne katt

n

renmek iin de sanat gereklidir. rneinbirokey asimile edilip tannmayacak kadar bakalarna mal edilebilir. Bu sa-dece sanat deerlerinde mmkn deildir ya da olduka zordur.

Sanat konusunu ele alrken belirtilmesi gereken birey de, yukardaki ta-nmlamaya uymayan, ama sanat gibi duran rnlerdir. Bunun nedeni yine ko-mnal toplum ve devleti toplum kltrleri arasndaki z farkdr. Devleti top-lum da kendi farkn en fazla sanat rnleriyle ortaya koymaya alr. Onlar dadevleti var eden hangi yaratmlarsa, onlar sanatsallk olarak insanla sunarlar.Belki farkl bir tartma konusudur, ama devletin kendini hkim klmaya a-lt kleci dnemde bu ii sanatla egemen kldn sylemek abart saylmaz.rnein mitolojideki edebi dil, zigguratlarn mimarisi, heykel olarak putlar bu-na rnek verilebilir. Bu gler kendi zulm ve ikencelerini de sanatsallkla in-sanlara gzel diye sunmulardr. Tpk bugn bireyci tiplerin sanatn vazgeil-mez karakterleri olarak topluma idol diye sunulmasnda grld gibi.

Sanat rnlerinde kullanlan duygu, dnce, dil, ekiller, nesneler ve renk-ler gibi sanat rnn ortaya kmas iin gerekli aralar da kltrel olarak top-lumlarn kimlikleriyle iliki iindedirler. Her corafyann ve toplumun sanatsal-ln en uyumlu veren aralar vardr. rnein mzikte seslerle enstrmanlararasndaki uyum geliigzel olmaz. Mey ve ney Bat seslerine, ritimlerine fazlauymaz. Saksafon da Doulularn sesleriyle ritmik yapsna fazla uyumlu ol-muyor. Yani her kltrn kendi sanat biimi ve rnleri vardr.

23


31/136

Siyaset Toplumsal Yaam Ynetme Grevini Yerine Getirir

Siyaset dediimiz kltrel alan insanlarn kendi toplumsal sistemleri iindekarlatklar sorunlar giderme, retim alanlar ve toplumsal tabakalar arasn-da koordine mekanizmasn oluturma, buna yntem gelitirme alan olarak de-erlendirilebilir. Siyasi kltr anlalmaya en muhta alan olmaktadr. Tm kl-tr alanlarn hep birlikte insanln motoru olarak ele alrsak, siyaset bu moto-run ofrdr. Siyaset alanna kltrel yaratmlar dnyasnn ofrl benzet-mesini yaparken, bunu ok fazla kiiselletirdiimiz, ok fazla iradeletirdi-imiz, dier alanlarn inisiyatiflerini siyasete yklediimiz anlam kmasn. Bubenzetmeyi rolnn daha iyi anlalmas iin yaptk. Siyaset toplumsal yaam

rgtler, biimlendirir, i blmlerini dzenler. Yani kltrmzden daha iyifaydalanmak iin yaptmz i oluyor. Toplumsal yaam ynetme grevini ye-rine getirir. Bir hizmet alandr. Siyaset, insann toplumsal yaam iinde kl-trel rnlerini yaratrken, bu yaratm srecinin planl, amal ve hedefli ol-masnn yannda, ksa, orta ve uzun vadede en az emekle en ok rn, en azrnle en mutlu yaam, emek sresi ve zorluklarna gre toplumsal paylam veadaleti salama faaliyeti olarak deerlendirilebilir.

Siyasi kltrn toplumsal yaamda grevlerini yerine getirerek katksnngerekletirilmesi konusunda insanlarda bir duyarszlk vardr. Aslnda her in-san siyasi bir kltre sahiptir. Plan, ama ve hedeflerden bahsettik. Her insandabunlar mevcuttur. Siyaset alannda konuulacak o kadar okey var ki, tart-mamz buna bomadan ksa baz hususlar dile getirerek yetinelim.

Birincisi, siyaset kltrlerin birbirinden en net olarak ayrt alandr. Birinsann toplumsal iblmlerine, kltrel rnlerin paylam ve kullanlmas-na yaklam, onun dnya grn hemen ele verir. Komnal olup olmadnet olarak ortaya kar.

kincisi, devleti toplumun en fazla hkim olduu toplumsal alan siyaset-tir. Devlet iktidarlarndan ok ekmi toplumsal kesimlerin hafzalarnda, siya-set eittir iktidar veya devlet gibi bir yanlsama vardr. Toplum yeterince bilin-cinde olmasa da, devlet ve iktidar ad altnda yalan sylendiini hissediyor. Biryere kadar bunun farkndadr. Siyaseti de bu yalan mekanizmasyla tand iin

24


32/136

kendi ii olarak grmyor. Bu da toplumsal kesimlerin siyasete uzak kalmalar-na yol ayor. Aslnda tand devlet ve iktidar siyasetidir. Komnal demokra-tik toplumun da bir siyaseti vardr. rnein PKK siyaseti byledir. PKK zgr-lk, demokrasi ve adalet iin siyaset yapyor. Bu erdemlere inanan insanlar biraraya getiriyor. Onlarn dili ve yrei olmaya alyor. Siyasette yaplmas ge-reken ilkey, siyaseti iktidar glerinin elinden almak, en azndan alternatif si-yaseti gelitirmek olmaldr. Bu anlamda toplumun en fazla da siyasilemesineihtiya vardr. Siyasetsizlik veya siyasetten uzak durmak demek, "imdi beye-

fendiler ve hanmefendiler de var; ben u kadar altm, unu yarattm. Bunune yapalm, nereye brakalm" deyip emeini egemenlere teslim etmek demek-tir.

ncs, siyasetin emein korunup gelitirmemesi ve topluma yaydrl-masyla direkt bir ilikisi vardr. Bunlar belirtirken, iimizde baz arkadalarn"Yneticilik benim karakterim deil, ben ynetim olmak istemiyorum" demele-ri aklma geldi. Bu arkadalarn tutumlarnn bizi sadece hareket olarak deil,bir halk olarak da nereye gtrdklerine bakalm.

Drdncs, bu konuda komnal demokratik siyasetin, toplumsal siyasetinmerkezi koordinasyonu grev ve sorumluluunun yerine getirilmesi gibi birzelliinin var olduunun bilinmesidir. Yani tm toplumun ortak eilimlerinin

szcs olarak, uzlaan veya uzlamaz elikilerin koordine edilerek, toplum-sal yaamn dengede yrmesini salama grevinin olduunu bilmektir.Siyaset kltr iinde komnler, meclisler, partiler, dernekler, sendikalar

gibi kurumlar, rgtleme alanlar vardr. Din nemli bir siyasi alandr. Siyasialmalarda kullanlan birok deyim ve kavramn din kkenli olduu biliniyor.Siyasetin alma yntemi esasta dinlerin alma tarzndan kmtr. Dini kii-liklerin ve partilerin etkili olmasnn bir nedeni de bu alma biimlerine hkimolmalardr.

25


33/136

26


34/136

Dil ve Dnce Alaninde Kltrel Zenginliin En RahatBulunabilecei Alandr

Yine kltrn kendisini iinde en geni biimde ifade edebildii dil ve d-nce ayr bir alandr. Bir insann dncesinde ve dilinde yaamn dier alan-larna ait kltrel deerler bulunabilir. Bunun iin kltr ele al p deerlen-dirmeye tabi tuttuumuzda, insanlarn btn kltrel zenginliini ierisinde enrahat bulabileceimiz alan dnce ve dil alandr diyebiliriz.

nsan btn yaratmlarn dnerek yapyor, yapt btn rnler dn-

cesinde bir yans

maya kavuuyor. Belki bir topluluk veya herhangi bir grup ken-di zihniyetinde tm yaratmlar tanmlamaya kavuturmuyor olabilir; ama ogrup ya da o topluluk, dilinde ve dncesinde kendi tarihsel gemiinde yarat-t btn rnlerin izlerini tar. Tmn olmasa da, bunlarn ok nemli birksmn dilinde ve dncesinde izleyebiliriz. Dolaysyla bir toplumun kltrelrnlerini ele alacak olursak, onun dnce daarcn ve dilini zmlemeyetabi tutarken, bu toplumun hangi tarihsel srelerden getiini, neler yarattnve nasl bir deiim yaadn ok rahatlkla izleyebiliriz. Bu anlamda da kl-trel rnleri yaratm ve deiim asndan anlalr klmak ve sadelik iindedar da olsa deerlendirmek, daha ok bu iki alan zerinden mmkndr. Kltrtanmlamas yapmak ve konumuzu anlalr klmak iin dile getirebileceimiznemli bir nokta da bu oluyor.

Kltr-dnce, kltr-dil ilikisi toplumlarn kimliklerinin farkllklarasndan da nemlidir. Her halkn ismi ile dilinin ayn olmas da bundan kay-naklanyor. Lisan insan ilikisinin nemini vurguluyor. Krteye dmanlkbundan dolaydr. Trkiye Devleti neden Q, W, X harflerine dmandr diye himerak ediliyor mu? Sanrm dillerde kimi sesler ve bu sesleri simgeleyen harf-ler sadece bir halka ait oluyor. Bunu hibir yerde okumadm, ama bana mantk-l geldii iin paylamak istiyorum. Ne kadar bilimsel ve tarihsel olur, bilmiyo-rum. Krte dilinde de bu harf tam Krt sesleridir. Dikkat edilirse, bir kiiasimile olmu olsa bile, Trke konuup K ve V harflerini kullandnda, Krt-

27


35/136

edeki Q, W ve X seslerini karr. Eer Krtler bu sesi unuturlarsa veya grt-lak yaplar bunlar karacak zelliini kaybederse, Krte o zaman tmyleortadan kalkar. Sanrm devlet bunun iin Krteye, ama zellikle bu sesedmandr.

Kltr asndan dier nemli bir nokta da, ska vurguladmz gibi, kl-trel rn ve toplum ilikisidir. Bireylerin kltr olmaz. Birey kendi banakltr yaratamaz. nk insan toplumsal bir varlktr. Birey toplum iinde e-killenir. Toplum kolektivizmi, ortakl ifade eder. Bir insann toplum ierisinde

birey ifade edebilmesi iin, nce o topluma katlmas gerekir. Bir insann top-luma katlmas demek, o toplumdan etkilenmesi demektir. Yani dier insanlar-dan etkilenmesi demektir, dier insanlardan g almas demektir, kendi gcndier insanlarla paylamas demektir. Kltr olgusunu ele alrken, toplumsalgereklik asndan bir de byle deerlendirme yapmak mmkndr. Dolay-syla bir toplumun kltrnn btn zenginliklerini bir insann yaamnda ya dazihniyet kalplar ierisinde deerlendirmek zor bir mesele oluyor. rneinKrtlerin kltrel gemilerini, tarihsel srelerinin tmn salt bir insann du-ruundan yola karak tanmlayamayz, zmleyemeyiz. Bir insann duruu birnoktaya kadar o toplumun yaad kltrel dzeyi ve gemiini ele verebilir. Otoplumun yaad nemli sreleri o insann duruunda, konumasnda, zihni-

yetinde, retim biiminde deerlendirebiliriz. Ama bu ok dar bir zmlemeolur.Krt bireyleri olarak iinde yaadmz sre toplumumuzun iinden ge-

tii sreten kopuk deildir. Ancak bundan ne kadar etkilendiimiz ve buna nekadar katldmz, bireyler olarak yaam kltrmz belirler. nk ren-mek yaadmz srete oluur. Toplumsal yaam retir. Tarihin tm toplum-da mevcuttur. Birey bunun ne kadarn renebilir? Buras biraz eliiktir tabii.Her insan kendi bana birey yaamaz. Toplum birey yaar, insan bunun ie-risinde etkilenir, onun bir yansmas olarak bireyin duruunda davurur. Onuniin de kltr tanmlamas toplumsal gereklik temelinde yaplr ve kltr top-lumsal etkinliin sonucunda oluur, birey bunun iinde ekillenir denilir. Artkbirey kendi yeteneine gre bu srece katlr, bu srete olumlu ya da olumsuzbirekilde rol oynar. Kltr asndan nemli bir nokta da ite budur.

Kltr asndan dier nemli birey toplumsal yaamn insanln bellei,hafzas olmas durumudur. Toplum sadece insanlarn bir araya gelmesi deil-dir. Toplum ayn zamanda insan yaratmlarnn iinde kalclat bir yaamalandr. Bu, insan asndan bellek oluturmadr. Yani gemi yaratmlarn haf-zaya dnmesi de toplumsal yapnn bir sonucudur. Dolaysyla tarihsel biraamay deerlendirdiimizde, bu gereklikten tr bugn yaadmzn saltbugnle ilikili birey olmadn bilmemiz gerekir. Bunun iin de bulunduu-muz anda yaadklarmzn nemli bir ksm gemite yaanan birikimlerin ya

28


36/136

dorudan ya da dolayl sonulardr; bu birikimlerin deiim ve dnme u-ram biimleridir. Zaten bugn deitirdiimiz, deitirmek istediimiz eyler,bizim gemi tecrbelerden edindiklerimizin kazandrdklar ile oluyor. Bug-nn maddi ve manevi kltr de bunda oluarak geliiyor. Bu adan da kltrkonusunda en somut, en belirleyici ve etkileyici olan yaanm olanlardr. Yanikltr asndan gemi nemlidir. nk gelecek henz yaanm, olumu de-ildir. Gelecek henz kendisini ortaya koymu deildir. Gelecek henz kendisi-ni yaratm, somutlatrm deildir. Bu anlamda da hem kimlik itibariyle, hem

rnler bakmndan, hem de dnce ve dil asndan kltrde belirleyici olangemitir, gemiin etkileridir diyoruz.

Kltr Toplumun Kimliidir

Gnmzde de eer bir deiiklik gerekiyorsa, bir deiim ihtiyac farkediliyorsa, burada en nemli husus insann gemiine nasl baktdr. Bu hu-susta insann kltrel gemiini nasl ele ald ok nemlidir. nk mutlak,

s

f

rdan veya durup dururken bir yarat

m mmkn deildir. htiya dediimizeyler bile gemiin eliki ve atmalarnn gnceldeki yansmasdr. Bu a-dan kltrel kimlik deiiminde en etkileyici, en belirleyici olan ey gemi,gelenek, tecrbe ve birikim dediimiz olgulardr. Bu olgular insan yaamndabelirleyici rol oynuyor. Bu gereklik insanda kendi gemiini inkr m ediyor,yoksa tmyle kabul m ediyor, kendi gemiine bilimsel bir yaklam sergile-yerek olumsuzluklar amak istiyor mu, istemiyor mu realitesini ortaya karr.Bir insan tutucu mu yoksa gelimeye ak m, yeni yaratacaeyler ait olduutoplumun karakterine ve zne uygun mu, yoksa deil mi? Tm bu sorunlarnyukarda belirttiimiz gereklikle dorudan ba vardr. Bu kltrel deiim veyeniden yaratm asndan son derece nemlidir.

Bu konuda bilimsel olmayan gemie inkrclk biimindeki yaklamlararamen, gemi gnmzde kendini dayatyor, yaatyor. Kimi dnemlerde top-lumsal deiim ve dnm kendisini ok acil, iddetli birekilde dayatt hal-de, yeni ihtiyalarn glkle karlanmasnn ve yeni rnlerle buna hzla ce-vap oluturamamann nedeni, gemi kltrn direni gstermesidir. Dolay-syla en iyi ve doru biimde yeni ihtiyalar karlama temelinde gelecei kur-mak, deiim ve dnm yaratmak, kendi gemiini doru bir sorgulamaya ta-bi tutmak temelinde geliir. Eer bu olmaz ve inkr edilirse, yaratlacakeylerok fazla kkl olmazlar, fazla kalc olamazlar, sorunlar zemezler. Bu konu-da ok tutucu bir yaklam gelitirilirse ihtiyalar karlanmaz. rnein gn-

29


37/136

mz Ortadou toplumsal gerekliine baktmzda, toplumsal deiimin ken-disini ok iddetli bir ekilde dayattn grrz. Ama Ortadou toplumlarkendi gemilerini doru bir tahlile tabi tutmadklarndan ya da kendi gemikltrlerini sadece slamiyet ile snrlandrdklarndan ve bu noktada ok tutu-cu olduklarndan, bu iddetli deiim istemine ramen, deiim olduka zorgerekleiyor.

Avrupa toplumlarnda da deiime gemii inkr temelinde yaklaldiin srekli bir deiim yaanm, ama bu deiim toplumu ok monotonlatr-

m, ok kkszletirmi, ruhsuz bir topluluk hale getirmitir. Yani kltrel re-timler yapar ya da kltrel deerleri yaratrken insana doru yaklalmas, sa-lam bir toplumsal yaam iin kanlmaz olmaktadr. Bu anlamda bir toplumkendi gemiini nasl ele alyor, nasl deerlendiriyor ve onun eitimini naslveriyorsa, bu durum hem bugn hem de gelecekte yarataca kltrel rnlerive kltrel kimliini de direkt etkiliyor. Bu anlamda kltrel deiim asndandeiimin okunmas, deiimin yorumlanmas, deiimin sorgulanmas, gide-rek deiimin yaratlmas ok nemli bir kltrel yaratm olarak ortaya kmak-tadr. Bu da elbette kendi bana bir kltrdr. nsanlarn kendi gemilerini eleal tarzlarnn kendisi de onlarn kltrn ifade ediyor.

Bu noktalarda da daha ok etkileyici olan ey zihniyet yaps oluyor. nsan-

lar nas

l dnyorlar, mant

klar

nas

l al

yor, sorgulama biimleri nas

ld

r,kabul ve ret lleri nelerdir, bireyi niye kabul ediyorlar, niye reddediyorlarbiiminde tanmlayabileceimiz dn yntemi, yani insanlarn zihniyet d-zeyleri, kendi kltr rnleri ve kltrel deiimleri zerinde etkide bulunuyor.Kltrel yeniden yaratm asndan belirtebileceimiz nemli bir husus da bu-dur. Dikkat edilirse, btn bunlar insann toplumsal gereklik ierisinde yaad- zellikleridir. Bu zellikler birekilde kiilikte somutluk kazanyor, yani ki-ide kendisini davuruyor. Bylelikle insann kimlii haline gelmi oluyor.Olumlu ya da olumsuz, insanlar bunlar birekilde yaam pratiklerinde somut-latryorlar. Onun zerinden kendilerini tanmlyorlar.

nsanlarn kendi emekleriyle ortaya kardklar temelinde tanmlama yap-malarn salayan en nemli kltrel deer manevi kltr ve giderek maddi birolguya dnecek olan ideolojidir. Bu aslnda eylemleri adlandrma, l koy-ma ve insann kendisiyle rn arasnda ba kurma iidir. nk dnceninfelsefi ve ideolojik boyut kazanmas insanlarda programn ve tasarnn gelime-sine yol ayor. Bu dzeyde dnce kabiliyeti kazanmak ngry de berabe-rinde getiriyor. Bu aamadan sonra artk insanlar ok vasat, duraan ya da okyava, salt duyumsadklar ve grdkleri ihtiyalarna cevap verme temelindegelimiyorlar. Dncenin sistem kazanmasyla toplumsal ihtiyalar kendisiniiddetli birekilde hissettirmeden bile, insanlar olas ya da olabilecek ihtiyala-rn tanmlyor ve bunlara cevap vermek iin ura iine giriyorlar.

30


38/136

Toplumsal deiimde bu aama, insann akl yapsndaki deiim ve dn-mn kklemesiyle geliiyor. Toplumsal yaam organize etmede ideoloji buevrede devreye girer. Bu daha ok toplumsal gereklik asndan devleti toplu-ma tekabl eden bir sretir. Daha dorusu, akln yaad gelimenin toplumudaha gelikin bir zgrlk sistemine gtrebilecei, bunun imknlarn yakala-d bir aamada akl devletletiriliyor.

Burada da kltr iin ikinci bir olgu devreye giriyor. Kltr yaratmada ilkaama, doann zorluklarna ramen yaama abas ve yaama isteminin pratik

sonularnn ortaya kardklaryd. Kltr yaratmada ikinci bir aama da bilinlitoplumsallk gelitikten sonra, toplumsal ilikilerin kendisiyle birlikte insandncesinde, yaam tarznda ve ilikilerinde yaratt yeni ihtiyalara verilencevaplarn yol at gelimedir. nsan toplumsallap toplumsal ilikiler ierisi-ne girdikten sonra, toplumsal yapnn zelliklerinden kaynaklanan ihtiyalarlakarlar. Toplumsal yaam devam ettirmek ve elikilerini zmek, bu aa-mayla birlikte doaya cevap vermek kadar gerekli hale gelmi oluyor. nktoplum insann aynen doa gibi iinde ve zerinde kendini yaatt alandr. n-sann doa karsndaki duruu zellikle tarihin ilk srelerinde daha ok hay-vanidir. Beslenme ve korunma, arlkta hayvanlar taklit etme biiminde gide-rilmitir denilebilir veya hayvanla insan arasnda belirgin bir farkllk henz

olumu deildir.Kukusuz bu sreteki duruun iinde de insana has eyler vardr. Hayvan-larda olmayan insan toplumuna has zellikler olumutur. Ancak bu pek arpcve belirgin deildir. Fakat insanlar "Biz toplum biiminde yaamaya mecburuz"duygusunu fark ettiklerinde ve bunda yol aldklarnda, insan bir varlk halinegeliyor ve gerek kltr dediimiz olgu da bylece ortaya kyor. te tam ola-rak kltr derken, toplumsal bir varlk olarak insann doa zerinde yarattmaddi ve manevi hereydir ilkesi bylece ortaya kyor. Zaten kalclaan de-erler de bu biimde ortaya kyor. nk kalclamak iin toplumsalla ihti-ya vardr. Neden? nk toplum bellek yaratarak kalclamay salyor. Top-lumsallkla kltrel deerler insanlarn duygu ve dncelerine nakoluyor. Bu-na maddi deerlerin maneviyata, manevi deerlerin de maddi birer olguya d-nmesi de diyebiliriz. Yani dnce-pratik-dnce diyalektii toplumsallklabirlikte yaamdaki yerini salam kuruyor.

Toplumun kalclamay ve devamll salamas insanl yaratmasndanileri geliyor. rnein u an bir topluluuz, Krt topluluuyuz. Bizim Krt top-lumu ierisinde aldmz zihniyet, Krtlerin binlerce yldr yaadklar zih-niyetin bir devamdr. Onun iin on binlerce yl nce yaanm olan eyler birekilde bizim bir arada olmamzdan kaynakl olarak bizde de yaanyor. Top-lumsal kalclama kendisini bu biimde devam ettiriyor. Yani insan bir toplumierisinde douyor, o toplum ierisinde bilin kazanyor, o toplum ierisinde

31


39/136

tecrbe ediniyor. O toplumun yaam tarzna gre bir kimlik kazanyor. Byle-likle gemi ve gelecek arasnda bir kpr kurarak bir devamllk salyor. Butemelde kltrle kimlik kazanma ya da kltrn bir yaam tarzna dnmeside gereklemi oluyor.

Toplumsal bir varlk olarak insann hayat iindeki ilikilerinde yaad e-likilerini gidermesi ve bir insan olarak kendisini bir topluluk ierisinde ifadeetmesi iin gerekli her yntem de kltrlemede nemlidir. Burada da farkl birdurum ortaya kyor. nsann yaamnda gdlere cevap vermesinin hayvansal

tarzda olduu bir dnem vardr. Bu srecin de insanlamann devam iin nem-li etkileri olmutur. Ama birebir insan yaratm olarak kltr, toplumsallama-nn kklemesiyle birlikte devam eden srecin sonucu olarak ortaya kyor. Buanlamda da biz kltr toplumun da yansmas ya da kimlii olarak ifade edi-yoruz; toplumsallamayla birlikte insanln yaratteyler olarak ele alyoruz.Byle bir tanmlama daha ok kltr ifade ediyor. Bu son vurgular nderliktanmlamalarnn bizde yaratt younlamalara daha yakn durduu iin, kl-tr tanmlarken daha fazla bizim kendi tanmmzdr diyebiliriz.

Toplumsallama gerekletikten sonra, toplumsal yaamn kalcl iindekltr rnlerini, kimliini ve yaratmlarn zaten ok rahatlkla ele alabili-yoruz. nsanlar hangi srete neyi yaratmlar, nasl yaratmlar, dnceleri

neymi? Hangi dili kullanm

lar, hangi sanat

gelitirmiler, nerede gelitirmi-ler? Hangi srete hangi tarz retim ve dnce, hangi yaam biimi daha okn plandaym? Bunlar zaten genel hatlaryla bilinen eylerdir ve dier dersle-rin de konusudur. Genel olarak biz toplumu komnal demokratik toplum vedevleti toplum olarak bir ayrtrmaya tabi tutuyoruz. Devleti toplumu dakendi ierisinde kleci dnem, feodal dnem, kapitalist dnem biiminde birayrmaya tabi tutuyoruz. Bunlar hakknda da yine zmlemeler yaplmtr.nder APO, demokratik, ekolojik ve cinsiyet zgrlk toplum paradigmasile bunlar daha net birekilde ifadeye kavuturmutur. Bunlar bilinen eylerdir.Bizim burada kltr asndan belirteceimiz ey, kltrn insanla olan direktilikisinden tr, kltrn kimlikle ilikisi, kltrn toplumsal varlkla ilikisi,toplumsal varla dnm insan rnlerinin toplumsal sistemler deiince bu-na bal yaadklar konusudur.

nsann komnal toplum dneminde bireyler yaratmas, komnal demok-ratik yaamn devam iin bireyler yaratmas demektir. Devleti toplum dne-minde de bireyler yaratlyorsa, bu yaratmlarn nemli bir ksm bu yaamndevam ettirilmesine dnk bir yaratm ifade eder. nk her kltrel deer ya-ratld dnemin ruhunu kendi iinde tar. Bir rnn ruhu, yani ilevselliideiik olsa da, kullanm biimi iinde bulunduu dnemin karakterinden uzakolamaz. Yani her rn belli bir ama iin iletilir.

32


40/136

Kltr iin belirtebileceimiz nemli bir husus da, insann doayla olan ili-kisinde, kendisiyle doa arasna ara koymasdr. nsan biyolojik yaps ve fizi-ki gc itibariyle direkt doayla kar karya geldiinde ciddi zaaflar yaayanbir durutadr. nsan bu zaaflarn ara yaratarak amtr. Dolaysyla insann b-tn yaratmlar ayn zamanda insann kendisiyle doa arasna koyduu aralar-dan olumutur dersek yanlm olmayz. Btn insan retimleri ya da rnleriayn zamanda insann kendisiyle doa arasna koyduu aralardan faydalanarakgelitirdikleridir de. Hangi rn ve yaratm ele alrsak alalm, her rn veya ya-

ratm insan asndan mutlaka bir ara da gerektiriyor. rnein dnce bu an-lamda insann doay okumasn salayan bir aratr; dil insanlarn kendi arala-rndaki ilikilerini gelitirebilmesi iin bavurduu bir aratr. Yine insan, okteknik bir retim olarak tanmlayabileceimiz ekonomik faaliyeti iin bir srara gelitirmitir. Kendisini korumak iin gelitirdii ve desteine bavurduubir yn ara vardr. Barnak anlamnda insann kendisini yaatabilmek iin ge-litirdii korunak biimleri vardr. Bu anlamda kltr rnleri ierisinde insan-larn gelitirdii, deitirip dntrd aralarn da nemli bir yeri sz konu-sudur. Kltr rnleri ierisinde en ok deiim ve dnme uratlan, insan-larn ihtiyalarn gidermek iin gelitirdii bu aralardr. zellikle teknik ara-lar dediimiz aralarda srekli bir deiim ve dnm yaanmaktadr.

Her arac

n deiim ve dnm insanda yeni bir dnce ve pratie yolayor. Bu da kendisiyle yeni bir tanmlamay getiriyor. Her tanmlama kendi-siyle birlikte yeni bir anlama gcn yaratyor. Her anlam gc de kendisiylebirlikte hem toplumsal yaam ierisinde, hem de yaratt rnlerde yeniliklerinortaya kmasna neden oluyor.

Kltrel Farkllklar nsann Doayla Kurduuliki Biiminden Doar

Ana balklar biiminde kltr derken neyi kastetmeye altmz, kltr-den neyin anlalmas gerektii konusunda dile getirebileceimiz noktalar bun-lardr. Somut olarak kltrlemede bu noktalar ok nemlidir. imdi bunlar ge-nel tanmlamalarmz oluyor. Btn toplumlar iin herkesin birekilde yapteylerdir bunlar. Bu ok genel bir erevedir, fakat biz biraz daha zgnleminoktalara eilelim. Bunu yapmamz iin kltrel farkllklardan bahsetmemizgerekiyor.

nsanlar biyolojik olarak birbirine benzerler. Yani insanlar arasnda herhan-gi bir fark yoktur. Temel gdlerin karlanmas noktasnda btn insanlarn

33


41/136

bavurduu yntemler aa be yukar birbirine benzerken, farkllklar g-rlmeyecek kadar azdr. Btn insanlar dnr ve konuurlar. Btn insanlaryaamlarn birekilde idame ettirmek iin toplumsallamlar ve bu biimdekendilerini var etmilerdir. Fakat bu benzerlie ramen, biz gnmzden hare-ketle yaam iinde bir sr farklln gereklemi olduunu biliyoruz. rne-in bir sr dnce sistemi, dil, kltr ve kimlik vardr. Bir i ok eitli biim-lerde ve tarzda yaplyor. Bunlar nasl geliiyor? Genel bir insanlktan bahsedi-yorsak, insanlar arasnda da bu kadar kkl bir benzerlikten bahsediyorsak, bu

farkllk ya da deiiklik nasl ortaya kyor? Bu, kltr asndan zgn birdurumdur. Kltrel farklln neden kaynaklandn da anlamak gerekir. n-sanlar neden kltrel bir farkllk yaratma gerei duymulardr? Madem hepi-miz dnyoruz, dnce de akln bir rndr diyoruz, her insann duygu vednceleri var diyoruz. O zaman neden tm insanlar birbirine benzer dn-myorlar? Btn insanlar asndan sylyoruz: Neden tek bir dnce yok, ne-den tek bir biimde ky kurma yok, neden tek bir biimde ziraat yapma yoktur?Neden btn insanlar ayn dilde konumuyorlar, yani neden bu kadar farkllkolumak zorunda kalmtr? Bu biraz zgn bir konudur.

Bilindii gibi, burada yle bir durum sz konusudur: Bir kltr nerede,hangi koullarda, hangi temeller zerinde ekillenmise, onun zerinden bir ge-

liimi yaar. Burada bizim dikkat ekeceimiz ya da gz nnde bulundurma-mz gereken nokta, insann corafyayla olan ilikisidir. nsan elde ettii rnle-rin tmn doadan deviriyor. O zaman insanlarn zerinde yaadklar co-rafya parasnda kendileriyle doa arasnda kurduklar ilikiler ok nemli olu-yor. Corafyann insana sunduu imknlar ve o corafyann biimi, ok somutbirekilde dnce ve dil zerinde etkide bulunuyor. Bu da insanlarn farklla-masnda kkl bir rol oynuyor. Bunu biraz daha somutlatrrsak, Krdistan'-daki ky yaam, evlerin biimi ve ev saysnn okluu veya azl, kydeki ta-rm biimi, rn zenginlii, rnlerin ortaya karlmas iin bavurulan yn-temler ve bu yntemlerin pratiklemesi iin Krt kynn ilk srelerden berikulland aralar Hindistan'daki ky kltrnden ya da Nil vadisindeki bir k-ynkinden farkldr. nk kltr konusunda doayla iliki ve eliki dedik, in-sanlarn ihtiyalarndan bahsettik. htiyalarn giderilmesi iin, nce doann in-sana sunduklar var, insann bunlar tanmas gerekir. Ya da ihtiyalarn doa-nn zelliklerine dayanarak giderilmesi gerekir. Doada bir canl olarak lme-den yaamak isteyecekse, bunun iin insann doann dayatt zorluklara arebulmas ilk admdr dedik.

Corafi farkllk, her alanda iklimsel koullara bal olan insanlara imknsunuyor ya da zorluk kartyor. rnein Hindistan'da bir kyn amurdan ya-plmas fazla mantkl olmaz. Yani Hindistan'da ev yaplrken, ky ina edilir-ken amurdan kerpile yaplmaz. nk Hindistan'n iklimi tropikal bir iklim-

34


42/136

dir ve srekli yamurlu bir hava vardr. O zaman bu yamur karsnda kendi-sini korumaya alacaksa, bir insann nce yamurdan etkilenmeyecek bir maddebulmas gerekir. Mezopotamya corafyas scak, ayn zamanda souk bir co-rafyadr. O zaman buradaki insanlarn kendilerini soua ve scaa kar koru-yabilecei bir rn, doada bu rnn yaplmasna imkn sunan maddeyi tan-malar gerekecektir. Her iki insan da ayn ihtiyaca cevap veriyor. Ama doanndayatt sorun farkldr: Bir yerde yamur, bir yerde de scak ve souk vardr.Onun iin Mezopotamya'da insanlarn bulduu yntem amurdan ev yapmak

olmutur. Bunun iin kerpi icat edilmitir. Hindistan'dakiler de kamtan veyapraktan ev yapmlardr. Hindistan'n corafi koullarnda yerleik yaamngelimesi iin insanlarn kesinlikle aalardan, yapraklardan ve kamlardan evyapmalar gerekecektir. nk amurdan barnak yamura dayanmaz.

Bu, doa ile insan arasnda kurulmu harika bir iliki biimidir. lk insan-lk dnemlerini dndmzde, bunun basit bir yaratm olmadn anlarz.Bugn nanoteknoloji dedikleri ey gnmz insan iin neyse, doann dilindenanlayarak yaamay baarmak da aslnda ayneydir; hatta toplumsal yaamnilk dnemleri asndan ikincisi bundan daha byk bir yaratmdr. Nanotekno-lojiyi st ste birikmi tecrbelere dayanarak yapyorlar. O dnemlerde yaplanherey ilktir. Bunun iin insann toplumsal karakteri ve dncenin geliim

seyri dnldnde, Mezopotamya topraklar

nda yap

lm

kerpiten bir ku-lbe bugnn gkdelenlerinden kltrel olarak daha anlamldr, daha deerlidir.

Kltrel farkllklarn olumas, insann doayla kurduu iliki biimindendoar. Yani farkl toplumlar, bu toplumlarn farkl kltrel deerlere sahip ol-mas birilerinin can istedii iin deil, doa ana emrettii iin yle olumutur.te tam da bu noktada egemenlerin toplumsal farkllklara yaklamlarn, bufarkllklar ele al biimlerini hatrlayalm. rnein dinler "Tanr byle istedi"diyorlar, kapitalistler "Ulusu ve ulus deerlerini biz gelitirdik" diyorlar. Ne ka-dar byk bir yalan, deil mi? Biraz nce verdiimiz rneimizi biraz daha irde-leyelim. amurdan ev yapmak iin bir sr aama gerekiyor. Aatan, yaprak-tan ya da kamtan ev yapabilmek iin de farkl bir sre ve aamalar gereki-yor. amurdan kerpi, kerpiten ev yapmanz iin farkl aralara ihtiyacnzvardr. Kamtan, yapraktan, aatan ev yapmanz iin farkl aralara ihtiyac-nz vardr.

Bu basit bir rnek gibi gelebilir, ama bunu yaamn her alanna yayalm. Busadece barnak asndan dile getirdiimiz basit bir rneklendirmedir. nsanlarnbunlar yaparken, kendi aralarnda kurduklar ilikileri, bu emek srecinde ge-reksinim duyduklar aralar yaparken bavuraca farkl yntemler gibi. Btnbunlar kkletike, insan dncesinin diyalektiine bal ok deiik anlamlarortaya km oluyor. Pratik insanlar dndrr. Dnce pratie neden olur.

35


43/136

Bir de byle zincirleme bir diyalektik vardr. nsann geliimi asndan bir kerebu diyalektik ilemeye baladktan sonra bunun n alnamaz. Bu derinletikecorafyayla olan iliki, kkl balanma, corafyayla insan arasndaki bu diya-lektik birliktelik her corafyann kendi koullar iinde farkl bir kltrel yap-lanmann ortaya kmasna neden olur. Duyguda bunun yansmas yurtsever-liktir. Yurtseverlik, toplumlarn yaadklar topraklarda doann kendilerinesunduklar imknlara minnet borlardr ve olduka insani olan bir kltrdr.

Mezopotamya ve Hindistan corafyalar karlatrmas temelinde verdi-

imiz rnekle devam edelim. Hindistan iin testere ya da benzer kesici bir aletok nemli bir aratr. Krtler ya da Mezopotamy

devrimci kültür ve ahlak - abdullah Öcalan

Documents