Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �

Minn mindu twaqqaf madwar tliet snin ilu, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien

Malti impenja ru˙u li j˙abrek biex isa˙˙a˙ il-kitba tal-Malti u fiha jintla˙qu

l-istandards mixtieqa. G˙en lid-Dipartiment tal-Malti fl-Università biex ji©i

organizzat b’suççess kors g˙all-Qari tal-Provi, li minnu ˙ier©a klassi ©dida ta’ nies

minn kull qasam tal-˙ajja li tkissru fil-kitba Maltija u huma kkwalifikati fiha. Óaseb

ukoll biex jibda jistieden diskussjoni pubblika fuq l-aktar punti li qeg˙din itellfu lil

min jikteb bil-Malti u jfixklu l-iƒvilupp armonjuƒ tieg˙u. Skont il-pjan tal-Kunsill,

dan g˙andu jsir permezz ta’ konsultazzjoni wiesg˙a fuq kull problema, li mbag˙ad

issib il-qofol tag˙ha f’seminars nazzjonali, li minnhom sa issa saru tnejn. Wara dan,

imbag˙ad, tasal il-faƒi tad-deçiƒjoni li tit˙alla f’idejn l-aktar nies ikkwalifikati.

Id-dokument li g˙andek f’idejk huwa l-ewwel frott ta’ dan il-proçess demokratiku

u fih issib id-deçiƒjonijiet uffiçjali dwar il-varjanti fl-ortografija. Il-varjanti

ortografiçi jirriƒultaw kull meta kelma li kul˙add jippronunzjaha l-istess ikollha

aktar minn mod wie˙ed kif tiktibha. Dawn il-verƒjonijiet differenti fil-kitba, li sa

issa kienu kollha b’xi mod aççettabbli, huma ta’ tfixkil mhux ƒg˙ir g˙al min jikteb

˙afna bil-Malti, l-aktar g˙ax il-biçça l-kbira tal-kitba ssir bil-mezzi elettroniçi li

jeƒi©u minna konsistenza iktar rigoruƒa b’risq il-kumdità tar-riçerka. Dan

ix-xog˙ol, fil-fatt, huwa t-twe©iba tal-Kunsill g˙at-talba ta’ bosta tradutturi,

g˙alliema u ©urnalisti li xtaqu soluzzjoni g˙at-tfixkil tal-varjanti ortografiçi.

F’Lulju 2007 l-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti ˙atar kumitat ta’ esperti biex

itemm ix-xog˙ol fuq il-varjanti ortografiçi li kien inbeda bil-konsultazzjoni

wiesg˙a ma’ 35 ru˙ interessati u kompetenti fil-qasam, li bag˙tulna fehmiethom

DEÇIÛJONIJIET �tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

dwar il-Varjanti Ortografiçi

Il-kitba ta’ dan id-dokument qed issir skont id-deçiƒjonijiet im˙abbra fid-dokument innifsu.

Da˙la

Dawn id-deçiƒjonijiet saru

uffiçjali fil-25 ta’ Lulju 2008

bil-pubblikazzjoni tag˙hom

fil-Gazzetta tal-Gvern,

u kul˙add g˙andu jfittex

li jidra l-forom mag˙ƒula

mill-aktar fis. Madankollu,

il-forom li hawnhekk huma

mwarrba jibqg˙u validi

sal-25 ta’ Lulju 2011.

Wara din id-data, jitqiesu

b˙ala tajbin il-forom mag˙ƒula

f’dan id-dokument biss

� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

bil-miktub, u ma’ madwar 120 ru˙ o˙ra li ˙adu sehem fis-seminar pubbliku

Innaqqsu l-Inçertezzi 1 organizzat fl-20 ta’ Jannar 2007. Minn dan is-seminar

kien ˙are© çertu qbil li kemm jista’ jkun il-varjanti ortografiçi g˙andhom

jinqatg˙u. Fix-xog˙ol tieg˙u l-kumitat wiƒen sewwa l-fehmiet kollha li kienu

tressqu, u fl-a˙˙ar g˙adda biex jiddeçiedi.

Wie˙ed irid jiftakar li l-ortografija tal-Malti kif inhija llum, u kif kienet sa minn

twelidha, tirrappreƒenta kompromess bejn prinçipji differenti, li kull wie˙ed

minnhom g˙andu s-siwi u l-piƒ tieg˙u u li ja˙dmu flimkien f’©erarkija stabbilita.

Fuq il-prinçipju fonetiku li qieg˙ed fil-qofol tag˙ha jid˙ol il-prinçipju fonolo©iku,

u mag˙hom imbag˙ad jiƒdiedu prinçipji inqas trasparenti g˙all-kittieb, b˙alma

huma l-prinçipju etimolo©iku u l-morfolo©iku, u o˙rajn iktar komdi,

b˙all-prinçipju viƒiv. Minn dan ˙are© li kelma ©ieli jkollha iktar minn kitba wa˙da,

kull wa˙da minnhom marbuta ma’ prinçipju differenti u g˙alhekk perfettament

aççettabbli.

M’g˙andniex xi ng˙idu, f’©ie˙ l-uniformità u l-˙effa wie˙ed kieku jkun jixtieq

jag˙ƒel prinçipju wie˙ed u jimxi dejjem bih. Imma dan tista’ tg˙id li qatt ma jkun

possibbli. La kien possibbli g˙al min b’g˙aqal kbir fassal l-ortografija tag˙na

fil-bidu u wisq anqas huwa possibbli g˙alina llum, wara ƒidiet li saru lis-sistema

ortografika u wara kwaƒi seklu li matulu ©iet stabbilita tradizzjoni sana ta’

kitba msejsa fuq dan il-kompromess ortografiku, mirfuda mbag˙ad minn bosta

pubblikazzjonijiet. Jekk tipprova ƒƒomm sod ma’ prinçipju wie˙ed u tapplikah

dejjem u kullimkien, dlonk issib li r-riƒultati li jwasslek g˙alihom – g˙alkemm

lo©içi fihom infushom – ikunu jitolbu bidla mill-qieg˙ fil-kitba ta’ kliem li issa ilu

stabbilit, bidla li tista’ tag˙mel iktar ˙sara milli ©id lis-sistema ortografika. Tassew,

l-ispazju ta’ azzjoni li jibqag˙lu l-pjanifikatur kuxjenzjuƒ huwa dejjaq mhux ftit.

Madankollu, l-g˙aqal jitlob minnu li, fil-limiti li semmejna, ifittex dejjem li

s-sistema tibqa’ kemm jista’ jkun lo©ika u fidila g˙an-natura tal-lingwa nfisha.

Li jkun hemm çertu qasma bejn il-lingwa mitkellma u dik miktuba huwa ftit

jew wisq inevitabbli, imma l-esperti fi ˙dan il-kumitat qablu li kemm jista’ jkun

is-sistema miktuba g˙andna nressquha lejn il-lingwa mitkellma: fl-a˙˙ar

mill-a˙˙ar l-ortografija tiddependi mill-g˙arfien li l-kittieb ikollu tal-ilsien.

Dan ifisser li, meta wie˙ed ikun iffaççjat bi problema ortografika, idealment

g˙andu jkun jista’ jsolviha billi jg˙arbel dak li jaf dwar l-ilsien ming˙ajr ma jkun

irid joqg˙od ifittex twe©iba f’xi faƒi lingwistika iƒjed antika u ming˙ajr ma jkun

je˙tie© g˙arfien ta’ xi lsien ie˙or biex ji©©ustifika dak li jiddeçiedi.

Il-kunçett ta’ varjant jimplika li

wie˙ed ikollu iƒjed minn mod

wie˙ed aççettabbli kif jag˙mel

xi ˙a©a, u g˙alhekk xejn mhi

˙a©a façli taqta’ na˙a jew o˙ra,

g˙ax aktarx ikun hemm

©ustifikazzjoni g˙al kull wa˙da

mis-soluzzjonijiet. Fix-xog˙ol

tieg˙u l-kumitat qag˙ad attent

biex japplika g˙add ta’

prinçipji b’mod li l-g˙aƒla

tas-soluzzjoni finali kemm

jista’ jkun ma tkunx arbitrarja

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �

Fis-soluzzjonijiet li wasal g˙alihom, il-kumitat fittex is-sempliçità. Dan il-kriterju

jissarraf l-iƒjed fi prinçipju ta’ ekonomija: jekk grupp partikolari ta’ problemi wie˙ed

jista’ jsolvihom b’regola wa˙da, a˙jar milli juƒa tnejn. Is-sempliçità titlob ukoll li

r-regola wie˙ed japplikaha bil-konsistenza, biex kaƒijiet li jixxiebhu jimxu bl-istess

mod. Biex ma nsemmux l-importanza ta’ dan il-kriterju fil-proçess tat-tag˙lim

liƒ-ƒg˙ar.

Fl-istess ˙in l-esperti fi ˙dan il-kumitat ƒammew quddiem g˙ajnejhom ukoll

it-tradizzjoni g˙oddha çentinarja tas-sistema ortografika preƒenti. Óassew li

fis-soluzzjonijiet li kellhom jaslu g˙alihom kellhom kemm jista’ jkun jirrispettaw

il-konvenzjonijiet li hemm stabbiliti u ma jitbeg˙dux minnhom bla bƒonn.

Dmir il-kumitat kien li jaqta’ biss dwar il-varjanti ortografiçi u g˙alhekk t˙allew

barra minn dan l-eƒerçizzju xi varjanti fonetiçi li fil-fatt huma pronunzji differenti

tal-istess kelma u li jeƒistu t-tnejn, ng˙idu a˙na, partikolari/partikulari. G˙aldaqstant

quddiem l-erba’ varjanti ortografiçi zoptu/soptu, zobtu/sobtu g˙alissa ttie˙det id-

deçiƒjoni li jinqatg˙u l-forom bil-b, imma t˙allew il-varjanti fonetiçi zoptu/soptu.

Fil-futur, il-Kunsill be˙siebu ja˙dem biex jipprova jsolvi wkoll dan it-tip ta’ varjanti

fonetiçi.

Billi kellhom jittie˙du deçiƒjonijiet skont kriterji li setg˙u kienu relevanti

g˙al oqsma o˙ra tas-sistema ortografika, f’xog˙lu l-kumitat kellu jƒomm din

il-konsiderazzjoni quddiem g˙ajnejh u jara wkoll ’il fejn qed jiƒviluppa lsienna

biex b’hekk jilqa’ b’xi mod g˙al tibdil possibbli fil-©ejjieni.

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti approva dawn id-deçiƒjonijiet unanimament

fil-laqg˙at tat-12 u s-16 ta’ Ìunju 2008.

Huwa l-˙sieb tal-Kunsill tal-Malti li, wara li jittie˙du l-aktar deçiƒjonijiet ur©enti,

jibda jirrevedi t-Tag˙rif fuq il-Kitba Maltija bit-tama li ma jdumx ma jag˙ti

lill-pubbliku Malti verƒjoni a©©ornata, çara u komda tar-regoli tal-kitba Maltija

fi ktejjeb ©did.

B’kollox il-kumitat iltaqa’ tletin darba

bejn Lulju 2007 u Ìunju 2008, u kull

laqg˙a kienet tie˙u madwar tliet sig˙at.

Kull membru ˙adem b’mod volontarju u

naturalment dan ix-xog˙ol ƒdiedlu mat-

tag˙bija tieg˙u ta’ kuljum.

Ìieli ©ara li xi membru, il-kumitat

iddelegalu biçça xog˙ol partikolari li,

min˙abba n-natura tag˙ha u l-˙in li

kienet tie˙u, ma setg˙etx issir fi ˙danu.

Ma nistg˙ux hawnhekk ma nsemmux

is-sehem importanti li kellhom ƒew©

persuni li g˙enu mhux ftit biex dan

ix-xog˙ol jitwassal sa tmiemu.

Dawn huma s-Sur Olvin Vella,

Direttur Eƒekuttiv tal-Kunsill tal-Malti,

li, g˙alkemm uffiçjalment ma kienx parti

mill-kumitat, ˙a sehem ewlieni

fid-diskussjonijiet u fuq kollox iffaçilita

xog˙ol il-grupp b’kull mod possibbli;

u s-Sur George Farrugia li b’reqqa

liema b˙alha kien jifli d-deçiƒjonijiet

tal-kumitat u jara l-varjanti kollha li

possibilment jaqg˙u ta˙thom. Il-Kunsill

tal-Malti huwa grat ˙afna lejhom.

Dan il-kumitat kien mag˙mul kif ©ej:

Koordinatur Prof. Albert Borg

Segretarju George Farrugia MA

Membri David Agius Muscat MA

Dr Charles Briffa

Prof. Joseph M. Brincat

Dr Ray Fabri

Prof. Manwel Mifsud

David Muscat BA, PGCE

Konsulenti Carmel Azzopardi MA

Joe Caruana MSc

Mag.phil. Maria Ferstl

� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

�. L-ittri kapitali

�.� L-isem proprju

L-ewwel ittra ta’ isem proprju u ta’ kull kelma li

tag˙mel parti mill-istess isem, minbarra l-artiklu u

l-prepoƒizzjoni, tinkiteb kbira. Jekk il-prepoƒizzjoni

ti©i fil-bidu tal-isem, tinkiteb b’ittra kbira wkoll.

eƒ. Marija Borg, il-Gudja, Malta, Venere,

Triq il-Kbira, Bieb il-Belt, in-nies ta’ Tas-Sliema,

l-A©enzija Appo©©, wasal Óadd il-Palm,

mort Ta’ Pinu u tlabt lill-Madonna ta’ Pinu,

ix-xatt ta’ Ta’ Xbiex, f ’Ta’ Paris, l-Awtorità

tax-Xandir, il-Kamra tal-Avukati, l-Ordni ta’

San Ìwann, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb,

il-Bank Nazzjonali tad-Demm, l-Università

ta’ Malta

2.1.1 L-artiklu tal-bidu fl-isem proprju g˙andu jinkiteb

b’ittra kbira meta jintuƒa wa˙du, ng˙idu a˙na

f’indirizz, f’tabella jew f’mappa.

Deçiƒjonijiet tal-Kunsill tal-Malti

2.1.2 Kull meta nom komuni jintuƒa b’sens ta’ nom

proprju jinkiteb b’ittra kbira.

eƒ. Qieg˙ed fil-˙anut ta’ wara l-knisja. Imma:

Illum il-Knisja qed tiççelebra festa kbira.

Ûort kemm-il pajjiƒ u dort kemm-il belt. Imma:

G˙ada nid˙ol sal-Belt.

Biex titjieb fl-analiƒi je˙tie© tag˙mel ˙afna

kritika prattika. Imma:

Il-Kritika Prattika hija su©©ett interessanti ˙afna.

�.� Id-direzzjonijiet

L-ismijiet tal-irjie˙ u tad-direzzjonijiet jinkitbu

b’ittra kapitali.

eƒ. ri˙ Tramuntana, Grieg il-Lvant,

il-Punent, il-Lvant, in-Nofsinhar, ix-Xlokk

Nota: Niktbu ri˙ fuq, ri˙ isfel

Charles Borg

Il-Ministeru g˙ar-Riƒorsi u l-Affarijiet Rurali

Triq Óal Luqa

Óal Qormi

QRM 9075

Il-kitba ta’ dan id-dokument qed issir skont id-deçiƒjonijiet im˙abbra fid-dokument innifsu.

�. L-aççent

1.1 Fil-Malti jinkiteb biss l-aççent ` meta jaqa’ fuq vokali li tkun f’tarf ta’ kelma b’aktar minn sillaba

wa˙da fi kliem li mhux ta’ nisel Semitiku.

eƒ. karità, kafè, Marì, però, virtù

L-aççent çirkumfless ˆ ma jintuƒax aktar.

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �

�.� Il-pubblikazzjonijiet

Meta nikkwotaw pubblikazzjoni, l-ewwel ittra

tal-isem tinkiteb kbira (anke jekk tkun l-artiklu).

eƒ. Dan ir-reklam kien deher f ’Il-Ìens.

Min hu l-karattru ewlieni f ’A˙na Sinjuri;

f ’Is-Salib tal-Fidda; fi Ódejn in-Nixxieg˙a?

�.� L-ismijiet xjentifiçi

L-ismijiet xjentifiçi tal-ispeçi normalment ikunu

mag˙mulin minn ƒew© kelmiet: il-©enus u l-ispeçi.

Skont l-istandard internazzjonali, barra milli t-tnejn

jinkitbu korsiv (jew b’sing ta˙thom), l-ewwel kelma

(il-©enus) tinkiteb dejjem b’ittra kbira, filwaqt li

t-tieni kelma (l-ispeçi) tinkiteb dejjem b’ittra ƒg˙ira.

eƒ. il-Pistacia lentiscus, it-Tyrannosaurus rex,

il-Monticola solitarius

Nota: Meta l-isem jie˙u l-vokali tal-le˙en fuq

quddiem, jibqa’ jinkiteb b’ittra kbira (sewwasew

b˙al fil-kaƒ tal-ismijiet tal-prodotti [ara Ûieda

mat-Tag˙rif, Ç11ç])

eƒ. l-iSparidae, l-iStegosaurus, l-iStromatopteris

2.4.1 L-ismijiet popolari tal-flora, il-fawna, l-elementi

kimiçi, eçç. jinkitbu b’ittra ƒg˙ira b˙an-nomi

komuni l-o˙ra.

eƒ. il-begonja, l-oleandru, il-pitirross, l-awrat,

l-aluminju, iç-çomb

�.� L-ismijiet tal-postijiet

L-ismijiet tal-postijiet bl-element topografiku

tag˙hom jinkitbu b’ittra kbira.

eƒ. il-Ba˙ar Mediterran, il-Vulkan Etna,

ix-Xmara Nil, il-Muntanja Sinaj, il-Ba˙ar l-A˙mar,

l-Oçean Indjan, il-Wied tal-Isperanza,

il-Blata tal-Ìeneral, il-Gƒejjer ta’ San Pawl,

il-Bajja ta’ San Tumas

2.5.1 L-a©©ettiv li jitnissel mill-isem tal-post jinkiteb

b’ittra kbira.

eƒ. Ir-re©jun Bask mimli si©ar.

Iç-çentru Mosti mimli ˙ajja.

2.5.2 L-isem tan-nies tal-post jinkiteb b’ittra kbira.

eƒ. Mosti, G˙awdxi, Ingliƒa, Ìermaniƒi, Taljan,

Ewropea, Amerikani

2.5.3 L-ismijiet tal-lingwi u tal-familji tal-lingwi u

d-derivattivi nominali tag˙hom jinkitbu b’ittra kbira.

eƒ. il-Malti, l-Ingliƒ, ir-Rumanz, kliem ta’ nisel

Semitiku, Ingliƒata, Arabiƒmu

�.6 G˙aqdiet u movimenti

L-ismijiet tal-movimenti, g˙aqdiet u reli©jonijiet

jinkitbu b’ittra kbira.

eƒ. il-Barokk, ir-Rinaxximent, il-Protestantiƒmu,

l-Iƒlam

2.6.1 L-a©©ettivi li jitnisslu mill-ismijiet tal-movimenti,

tal-g˙aqdiet u tar-reli©jonijiet jinkitbu b’ittra kbira.

eƒ. l-arti Rinaxximentali, pajjiƒ Nisrani,

stil Sikulo-Normann

2.6.2 L-ismijiet tal-membri tal-g˙aqdiet u l-movimenti

(kulturali, reli©juƒi, eçç.) jinkitbu b’ittra kbira.

eƒ. il-Buddisti, id-Dumnikani, il-Fran©iskani

Kapuççini, l-Impressjonisti, il-Kattoliçi,

il-Laburisti, in-Nazzjonalisti, ir-Rinaxximentali,

ir-Romantiçi

�.7 It-titli

Titlu jew isem ta’ kariga li ja˙bat eƒatt qabel l-isem

ta’ persuna jinkiteb b’ittra kbira.

eƒ. Irrid infa˙˙ar lill-Avukat Pawlu Hili tax-xog˙ol

siewi li g˙amel dis-sena.

Nirringrazzjaw lit-Teƒoriera Michelle Borg

tar-rendikont li tat fis-seduta ©enerali.

L-Isqof Mario Grech ˙are© pastorali mal-Arçisqof

Pawlu Cremona.

2.7.1 L-ewwel ittra ta’ titlu mqassar tinkiteb dejjem kbira.

eƒ. ir-Rev. Ìor© Attard, Dr Josette Grima,

Dott. Mario Piscopo, is-Sur Michael Farrugia,

il-Prof. Lina Xuereb, l-Onor. Peter Attard,

l-In©. Justine Zammit

2.7.2 Meta l-isem tal-kariga jintuƒa wa˙du u jirreferi g˙al

individwu partikolari, jinkiteb b’ittra kbira.

eƒ. Ilbiera˙ it-Teƒorier qal li qed ja˙sibha

jirriƒenjax.

L-Arçisqof wasal tard imma xorta wasal qabel

l-Isqof.

6 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

�. It-tag˙qid tal-kliem

B’mod ©enerali, kull kelma tinkiteb mifruda (ara 3.1), iƒda

hemm kaƒijiet fejn g˙al xi ra©uni jew o˙ra l-elementi ta’

fraƒi jinkitbu mag˙qudin (ara 3.2).

�.� Fraƒijiet bl-elementi mifruda

�.�.� Fraƒijiet bi kliem imtenni

Fi fraƒijiet li jikkonsistu mill-istess kelma mtennija,

iƒ-ƒew© kelmiet g˙andhom jinkitbu separati.

eƒ. baxx baxx, biss biss, ftit ftit, fuq fuq, ˙elu ˙elu,

kemm kemm, inkiss inkiss, qajl qajl, xejn xejn

3.1.2 Kliem il-g˙add

Fraƒijiet bi kliem il-g˙add jinkitbu mifrudin.

eƒ. tnejn u g˙oxrin çenteƒmu, disa’ mija u tlieta u

tletin biljett, erba’ mitt persuna, erbat elef student

Nota: Kliem il-g˙add bejn ˙dax u dsatax jibqa’

jinkiteb bis-sing. Bl-istess mod tinkiteb kemm-il.

eƒ. erbatax-il ktieb, dsatax-il karozza,

˙mistax-il ewro, kemm-il kaxxa

�.�.� Fraƒijiet b’nett

Fraƒijiet li t-tieni element lessikali tag˙hom huwa

nett jinkitbu mifrudin.

eƒ. l-isba˙ nett, fuq nett, wara nett, ta˙t nett,

l-ewwel nett, l-a˙˙ar nett, mill-bidu nett,

quddiem nett

�.�.� Fraƒijiet b’la jew a la

Fraƒijiet li jibdew b’la jew a la jinkitbu bil-kliem

mifrud, u tipikament jie˙du t-tifsira “bil-manjiera ta’”,

“skont il-moda ta’”.

eƒ. la ©enba, la Maltija, la mejta, la ˙anƒira,

a la xanxè, a la Taljana

Nota: labranzetta/lambranzetta llum hija kelma

wa˙da u g˙alhekk tinkiteb s˙i˙a.

Nota: B˙ala nom komuni, it-titlu jew isem ta’ kariga

jibqa’ jinkiteb b’ittra ƒg˙ira.

eƒ. Dis-sena la˙aq kanonku ie˙or fil-parroçça

tag˙na.

Kull teƒorier jaf x’ji©ifieri ƒƒomm il-kontijiet

sewwa.

Meta ji©ri hekk, ir-responsabbiltà kollha taqa’ fuq

il-president.

�.8 L-isem tal-muniti

L-isem tal-muniti jinkiteb b’ittra ƒg˙ira.

eƒ. tliet ewro, seba’ çenteƒmi, lira sterlina,

disa’ dollari

�.9 L-ismijiet taƒ-ƒmien

2.9.1 L-ismijiet tax-xhur u tal-jiem tal-©img˙a jinkitbu

b’ittra kbira.

eƒ. Jannar, Ìunju, Diçembru,

il-Óadd, l-Erbg˙a, il-Ìimg˙a, is-Sibt

2.9.2 L-ismijiet tal-ista©uni u tas-sekli jinkitbu b’ittra

ƒg˙ira.

eƒ. ir-rebbieg˙a, il-˙arifa, l-ewwel jum tas-sajf,

fi tmiem ix-xitwa, mis-seklu dsatax sas-seklu

wie˙ed u g˙oxrin

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 7

�.�.� Fraƒijiet b’g˙ala

Fraƒijiet li jibdew bil-prepoƒizzjoni g˙ala jinkitbu

bil-kliem mifrud.

eƒ. g˙ala biebu, g˙ala dejjem, g˙ala g˙ajni,

g˙adda minn g˙ala widnejh

�.� Fraƒijiet bl-elementi mag˙quda

3.2.1 B’mod ©enerali, meta l-elementi ta’ fraƒi jitilfu

t-tifsira individwali tag˙hom u flimkien jakkwistaw

tifsira ©dida, jinkitbu mag˙qudin b˙ala kelma

wa˙da. Dan ma jg˙oddx g˙all-idjomi.

Nota: Fl-Appendiçi A hemm lista ta’ kliem b˙al dan

li jinkiteb mag˙qud.

eƒ. fil-waqt/filwaqt:

Fil-waqt tal-mewt tieg˙u, xtaq jer©a’ jara lil ibnu.

Imma: Filwaqt li ma ntikx tort, lanqas nista’

nag˙tik ra©un.

minn fuq/minfuq:

Malli sema’ li wasalna, niƒel minn fuq biex

jag˙tina mer˙ba. Imma:

Minfuq li ppruvajt ng˙inu, dar kontrija.

il-lejla/illejla:

Din hija l-lejla li ili nistenna g˙omri kollu. Imma:

Illejla inkwetat u m’g˙andix aptit niekol.

�.�.� Il-prefissi

3.2.2.1 Il-prefiss jinkiteb mal-kelma b˙ala ˙a©a wa˙da,

ji©ifieri ming˙ajr l-ebda ƒieda bejniethom (˙lief

fil-kaƒijiet imsemmija fi 3.2.2.2 u 3.2.2.4).

eƒ. awtosu©©estjoni, indipendenti, kofinanzjat,

poliklinika, semifinali, sottokumitat

Nota 1: Dan jg˙odd ukoll meta l-prefiss ikun

jispiçça b’vokali u l-kelma tkun tibda b’vokali wkoll.

eƒ. antieroj, awtoanaliƒi, gastrointestinali,

kontroeƒami, psewdointellettwali,

semiawtomatiku

Nota 2: Meta l-prefiss ikun jispiçça b’vokali u

l-kelma tkun tibda bl-istess vokali, hemm tendenza

li fil-pronunzja wa˙da mill-vokali tinxtorob. F’dawn

il-kaƒi tista’ tinkiteb jew vokali doppja jew singla.

eƒ. antiinflammatorju jew antinflammatorju,

kooperattiva jew koperattiva, koordinatur jew

kordinatur

3.2.2.2 Meta l-prefiss ji©i qabel kelma li tibda b’ittra

kapitali, bejniethom jid˙ol sing.

eƒ. anti-Taljan, pro-Ingliƒ, pan-Afrikan,

inter-Mediterranju

3.2.2.3 Meta quddiem kelma bi prefiss jiƒdied prefiss ie˙or,

dan jinkiteb mag˙qud mag˙hom bl-istess mod.

eƒ. buƒbuƒnannu, arçiimmatur,

postpost-Moderniƒmu

3.2.2.4 Hemm xi elementi jixbhu l-prefissi li joqog˙du

quddiem il-kelma imma bi drawwa ma jing˙aqdux

mag˙ha. Dawn huma: a©ent, assistent, deputat, gran,

kap, viçi u mag˙hom: prim, sekond, terz

(fil-fem. prima, sekonda, terza, jew imqassrin prim’,

sekond’, terz’).

eƒ. assistent kummissarju, deputat kap,

Gran Mastru, Kap Kmandant, prim’awla,

Prim Ministru, sekond ku©in, terza persuna,

terz’ordni, viçi sindku

Nota 1: Kull prefiss li jista’ ji©i quddiem dawn jibqa’

mifrud minnhom.

Nota 2: Xi espressjonijiet b’dawn l-elementi ilhom

stabbiliti miktubin kelma wa˙da u jibqg˙u jinkitbu

hekk.

eƒ. primadonna, grankè, viçirè

8 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

�.�.� Il-prepoƒizzjonijiet ma’, sa, ta’

qabel vokali, g˙ jew h

Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g˙ jew bl-h,

il-prepoƒizzjonijiet ma’, sa, ta’ jistg˙u jinkitbu s˙a˙

jew imqassrin (m’, s’, t’).

eƒ. ta’ April / t’April

ma’ Elena / m’Elena

sa issa / s’issa

sa Ottubru / s’Ottubru

ta’ Ugo / t’Ugo

ma’ g˙eluq is-sena / m’g˙eluq is-sena

ta’ hemmhekk / t’hemmhekk

�.�.� Il-ma tan-negattiv qabel vokali, g˙ jew h

Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g˙ jew bl-h, il-ma

tan-negattiv tista’ tinkiteb s˙i˙a ma jew imqassra m’

(iƒda ara wkoll il-kaƒ tal-pronomi personali fi 3.2.5).

eƒ. ma hemmx / m’hemmx

ma hawnx / m’hawnx

ma g˙andux / m’g˙andux

ma hemiƒx / m’hemiƒx

ma afdax / m’afdax

Nota: Dan ma jg˙oddx g˙all-verbi ta’ nisel barrani li

z-zokk tag˙hom fil-Malti jibda bil-vokali i.

eƒ. ma infurmatx, ma interroganix

�.�.� In-negattiv tal-pronomi personali

Il-pronomi personali mag˙ƒulin g˙andhom ukoll

funzjoni verbali.

eƒ. Óija huwa tabib mag˙ruf.

F’din il-funzjoni jistg˙u jie˙du n-negattiv

b˙all-verbi.

Mag˙hom, il-kelma ma tan-negattiv tista’ tinkiteb

jew s˙i˙a jew imqassra.

Meta tkun imqassra titlef il-vokali a, u:

a. quddiem il-pronomi li jibdew bl-h, tinkiteb

mag˙quda mag˙hom b˙ala kelma wa˙da

(minkejja r-regola 3.2.4):

eƒ. mhux, mhuwiex, mhix, mhijiex, mhumiex

b. quddiem il-pronomi l-o˙rajn kollha tinkiteb m’:

eƒ. m’iniex, m’intix, m’a˙niex, m’intomx

Nota: In-negattiv tal-pronomi personali bil-ma

mqassra jinkiteb hekk:

sing. 1. [jiena] m’jiniex, m’iniex – m’jiena

[jien] m’jienx – m’jien

2. [inti] m’intix – m’inti

[int] m’intx – m’int

3m. [huwa] mhuwiex – mhuwa

[hu] mhux – mhu

3f. [hija] mhijiex – mhija

[hi] mhix – mhi

plur. 1. [a˙na] m’a˙niex – m’a˙na

2. [intom] m’intomx – m’intom

3. [huma] mhumiex – mhuma

eƒ. Dan mhux ir-riƒultat li kont qed nistenna.

Ix-xemx mhux dejjem issa˙˙an.

Il-kwistjoni mhija çara xejn.

M’a˙niex qed naqblu.

Naf li m’intomx daqshekk boloh.

�.�.6 Il-prepoƒizzjonijiet ©o, ma’, sa, ta’ mal-artiklu

Il-prepoƒizzjonijiet ©o, ma’, sa u ta’ jing˙aqdu

dejjem mal-artiklu anke quddiem kliem li jibda

bil-vokali, bil-g˙ u bl-h.

eƒ. tal-Amerikani, mal-erbat irjie˙, sal-Italja,

tal-orsijiet, ©ol-università, sal-g˙alqa, tal-hena

�.�.7 Il-prepoƒizzjoni kontra bil-pronomi mehmuƒin

Meta l-pronomi personali jinhemƒu

mal-prepoƒizzjoni kontra jinkitbu hekk: kontrija,

kontrik, kontrih, kontriha, kontrina, kontrikom,

kontrihom

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 9

Billi l-Malti ˙a mill-morfolo©ija tas-Semitiku u minn dik

tar-Rumanz, xi kliem Malti jinbena bl-g˙erq u xi kliem

biz-zokk.

Fil-kitba tal-g˙erq u f’dik taz-zokk japplikaw regoli differenti.

�.� L-g˙erq

G˙alkemm jistg˙u jinstemg˙u differenti,

©eneralment il-konsonanti ta’ g˙erq il-kelma

jibqg˙u jinkitbu l-istess.* Ji©ifieri jintuƒa g˙erq

wie˙ed li jirrappreƒentahom ilkoll. Hekk, ng˙idu

a˙na, KTB huwa l-g˙erq li jinkiteb fil-kliem kollu

mibni fuqu, imqar jekk f’dan il-kliem il-konsonanti

jistg˙u jibdlu le˙inhom min˙abba l-assimilazzjoni.

G˙alhekk niktbu ktibna (fejn KTB jinstemg˙u

KTB), ktieb, kiteb (fejn KTB jinstemg˙u KTP),

kitbu (fejn KTB jinstemg˙u KDB), jiktbu (fejn KTB

jinstemg˙u GDB). B’hekk tinƒamm l-identità

tal-g˙erq Semitiku.

�. Il-kitba tal-g˙eruq u z-zkuk

�.� Iz-zokk

Meta zokk jidher ta˙t suriet differenti

(eƒ. predik-atur, prietk-a; magn-a, makkin-arju;

popl-u, popol-azzjoni), ma nag˙ƒlux zokk wie˙ed

g˙alihom kollha, imma kull forma tinkiteb skont ma

tissu©©erixxi l-fonetika tag˙ha. G˙alhekk niktbu:

impieg/impjieg u impjegat; kreditur u krettu,

akkrettu; kwadru/inkwatru u inkwadra; elettriku u

elettriçità.

Nota: Xi kitbiet li huma stabbiliti mill-konswetudni

g˙ax la˙qu ndraw minn kul˙add u ma jiksrux

prinçipji fonetiçi jibqg˙u jinkitbu kif kienu s’issa.

eƒ. sindku

* Hemm xi eççezzjonijiet g˙al dan, b˙al meta jkollna g˙erq li fih l-g˙. eƒ. setg˙u / seta’ / stajna.

Silta mill-g˙anja bil-Malti ta’ Pietru Caxaru kif waslet g˙andna fil-kitba ta’ madwar l-1530

�0 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

�.� Kliem bla varjazzjoni sinkronika fl-g˙erq/zokk

F’dan il-kliem, li fih titlissen dejjem l-istess

konsonanti, ing˙aƒlet il-kitba li tikkorrispondi

g˙all-fonetika. Dan sar mhux biss biex i˙affef

il-kitba imma wkoll fid-dawl ta’ deçiƒjonijiet o˙ra li

ttie˙du qabel, fosthom dik li tirrigwarda l-kitba ta’

kliem bil-konsonanti h (ara: A©©ornament

tat-Tag˙rif, It-tieni parti, I, 2). Il-forma li qed tidher

ingassata fil-parentesi kwadri m’g˙andhiex tkompli

tinkiteb.

bies (pl. bisien) [u mhux bieƒ]. Titlissen s f’kull

g˙amla tag˙ha.

du˙ [u mhux dug˙]. Titlissen ˙ f’kull g˙amla

tag˙ha.

dvalja [u mhux tvalja]. Titlissen d f’kull g˙amla

tag˙ha.

dverna [u mhux tverna]. Titlissen d f’kull g˙amla

tag˙ha.

g˙afrit [u mhux g˙afrid]. Titlissen t f’kull g˙amla

tag˙ha.

kaƒbar [u mhux kasbar]. Titlissen ƒ f’kull g˙amla

tag˙ha.

lembuba [u mhux lenbuba]. Titlissen m f’kull

g˙amla tag˙ha.

na˙na˙ [u mhux nag˙nag˙]. Jitlissnu ˙-˙ f’kull

g˙amla tag˙ha.

risq [u mhux riƒq]. Titlissen s f’kull g˙amla tag˙ha.

rkoppa (+ g˙arkopptejh/g˙arkupptejh) [u mhux

rkobba, eçç.]. Titlissen p f’kull g˙amla tag˙ha.

skont [u mhux skond]. Titlissen t f’kull g˙amla

tag˙ha, anke b’vokali warajha. L-ambigwità

ma’ skont “tra˙˙is” hija improbabbli ˙afna

min˙abba l-kuntest.

eƒ. Ji©ifieri, skontok, il-˙ajja kompliet

tog˙la? Skonti, iva.

il-Van©elu skont San Mattew

zoptu/soptu [u mhux zobtu/sobtu]. Titlissen p

f’kull g˙amla tag˙ha.

�. Deçiƒjonijiet dwar kliem ie˙or

�.� Tqarrib lejn ir-realtà fonetika

Fid-deçiƒjoni dwar dan il-kliem ing˙atat prijorità

lill-aktar tlissin komuni fost il-kelliema tal-Malti.

ammen [u mhux amen]

Awwissu [u mhux Awissu]

aƒma, aƒmatiku [u mhux aƒƒma, aƒƒmatiku]

beritta [u mhux berritta]

denn (pl. denji) [u mhux den, dennji]

dettall (pl. dettalji), iddettaljat [u mhux dettal,

dettallji, iddettalljat]

ewwieq [u mhux ewieq]

©iex (+ ©ixt bit-t marbuta) [u mhux ©ix]

g˙ajjat (verb tat-2ni forma) [u mhux g˙ajat]

g˙ajjat (nom verbali) [u mhux g˙ajat]

id. Din il-kelma tinkiteb id- jew jd- skont

il-pronunzja li jkollha fil-kelma partikolari.

eƒ. a˙sel idek, a˙sel idejk, erfa’ idek, erfa’ jdejk,

tini idek, tini jdejk, f ’idek, f ’idejk

imb (fil-fraƒijiet ras imb ras, ri˙ imb ri˙,

wiçç imb wiçç) [u mhux imb’]

indenn (f. indenja, pl. indenji) [u mhux inden]

inizjattiva [u mhux inizzjattiva]

Iƒlam, Iƒlamiku [u mhux Islam, Islamiku]

’k (b˙ala jekk imqassra) [u mhux ’kk]

eƒ. ’k Alla jrid

karozza [u mhux karrozza]

kuritur/kurutur [u mhux kuridur/kurudur]

peprin [u mhux pepprin]

ruxxmata [u mhux ruxmata]

subien [u mhux subjien]. G˙alkemm l-g˙erq

huwa SBJ, f’dik il-poƒizzjoni l-konsonanti j titlef

le˙inha, u fil-kitba ilha titwaqqa’ f’din il-kelma

(kif ©ieli titwaqqa’ fi kliem b˙al ƒieda/ƒjieda,

tieba/tjieba).

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��

�.� Lealtà lejn nisel il-kelma

(fis-sens lessikali u/jew morfolo©iku)

Arabja, arabesk, Arabiƒmu [u mhux G˙arabja,

g˙arabesk, G˙arabiƒmu]. G˙alkemm in-nisel

a˙˙ari tieg˙u huwa G˙arbi, dan iz-zokk re©a’

da˙al fil-Malti mit-Taljan. Mill-g˙erq ori©inali

G˙arbi nibqg˙u niktbu: G˙arab, G˙arbi.

dg˙ufija [u mhux djufija jew dg˙jufija]. L-g˙erq

huwa DG˙F u fil-forma tan-nom ta’ kwalità

jag˙tina dg˙ufija, minkejja li l-g˙ hawn titlissen j.

diq, diqa [u mhux dieq, dieqa]. Ix-xhieda storika

ta’ dil-kelma b’g˙erq DJQ telimina l-possibilità

ta’ vokali a twila jew ie. Fil-kelma djieq, l-ie hija

l-vokali tad-9 forma verbali.

g˙a©la [u mhux g˙a©©la]. L-ebda forma morfolo©ika

ma ti©©ustifika l-forma ingassata.

(bejn) ˙altejn [u mhux ˙alltejn]. G˙alkemm ©ieli

tfissret b˙ala l-Imtenni ta’ ˙alla “mew©a kbira”,

jidher li fil-fatt ©ejja minn ˙ala “sitwazzjoni,

kundizzjoni”, li g˙andha l-istess tifsir fi b˙ala

(< bi + ˙ala).

Magreb [u mhux Mag˙reb]. G˙alkemm ta’ nisel

G˙arbi, dil-kelma da˙let fil-Malti mit-Taljan

u/jew l-Ingliƒ.

nag˙a© [u mhux ng˙a©]. G˙alkemm ng˙a© hija

plural plawsibbli g˙al nag˙©a, il-forma nag˙a©,

stabbilita mill-konswetudni aktar milli mill-

etimolo©ija, ukoll tid˙ol sewwa f’mudell

ta’ plural possibbli (ara: ˙ofra/˙ofor, labra/labar,

fidda/fided).

(f ’) sikktu (f ’sikkti, f ’sikkithom, eçç.) [u mhux

f’siktu]. Jidher li l-kelma hi marbuta mal-g˙erq

SKK u mhux ma’ SKT. Forom b˙al f ’sikkitha,

f ’sikkithom jikkonfermaw din l-etimolo©ija.

xbieha (pl. xbihat) [u mhux xbiha].

xhieda (= “testimonjanza”/“nies li jixhdu”) [u

mhux xiehda]. Filwaqt li l-morfolo©ija tipprovdi

mudell g˙al xhieda “testimonjanza” (qabbel:

indiema, tqala, indafa) kif ukoll g˙al xhieda “nies

li jixhdu” (qabbel: bdiewa, iltiema, qraba), ma

tinsabx forma g˙al xiehda “nies li jixhdu”. Din

hi distinzjoni li n˙olqot fi ƒmien relattivament

reçenti biex tag˙ƒel artifiçjalment tifsira minn

o˙ra permezz tal-kitba, ˙a©a li fil-lingwa mhix

me˙tie©a ladarba l-kuntest jag˙ƒel biƒƒejjed

bejniethom.

�.� Il-Fedeltà lejn mudell ortografiku barrani li ndara

Afrika, Afrikan [u mhux Affrika, Affrikan]

bibliku, biblista [u mhux bibbliku, bibblista] Imma:

Bibbja

�.� Riinterpretazzjoni tal-g˙erq

buƒbieƒ [u mhux busbies]. G˙alkemm l-g˙erq

ori©inali kien bis-s, illum nippronunzjaw biƒ-ƒ

quddiem vokali (buƒbieƒa).

g˙arax/g˙arrax [u mhux g˙arg˙ax]. Verb ta’

derivazzjoni inçerta. F’din is-sitwazzjoni

ntg˙aƒlet l-aktar forma sempliçi li hija wkoll

morfolo©ikament sostenibbli.

heƒƒeƒ [u mhux heƒheƒ]. G˙alkemm xi dizzjunarji

Maltin jag˙tu varjanti kwadrilittera, il-forma

trilittera hija iktar fidila lejn il-fonetika.

�� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

Appendiçi A

afli

Afli wiççek tost wisq, biex qed ter©a’

titlobni dak li ma ˙aqqekx!

akkrettu

L-ewwel elfejn ewro li qalg˙u

po©©ewhom il-bank akkrettu tieg˙ek.

alla˙ares

Imma alla˙ares ma jaslux

il-passaporti... Kif nistg˙u nsiefru

ming˙ajrhom?

apposta (+ t’apposta, tal-apposta,

g˙al t’apposta, g˙al tal-apposta)

Din mhix kumbinazzjoni; din g˙amilhieli apposta biex jinkini.

Xtrajna ƒebg˙a apposta li l-˙aƒiƒ ma jaqbadx mag˙ha.

Waqt il-log˙ba xejjirlu daqqa ta’ sieq t’apposta.

Jissejja˙ delitt doluƒ meta r-reat ikun twettaq g˙al t’apposta u b’malizzja.

Kienet kumbinazzjoni; ma ng˙idx

li kixfuh g˙al tal-apposta.

awlillejl, ewlillejl

Kristu talab awlillejl qabel ma bata.

be˙siebni, be˙siebi, bi˙siebni, bi˙siebi

Jg˙idu x’jg˙idu, bi˙siebi mmur illum

stess.

Fil-btajjel tas-sajf be˙siebhom

jer˙ulha lejn l-Alaska.

b˙alissa

B˙alissa ma nistax niftakar x’jismu

z-ziju tal-mara.

Il-kliem li ©ej g˙andu jinkiteb mag˙qud meta jkollu tifsira wa˙da, kif g˙andu fl-eƒempju.

b˙allikieku, b˙alkieku

B˙allikieku jekk jog˙la ƒ-ƒejt mhux

kul˙add se jlaqqatha!

Oqg˙od attent minnha, g˙ax taf

tiksrek b˙alkieku xejn.

b˙alma

B˙alma lkoll tafu, wasalna biex

intemmu ˙idmitna.

bilfors (+ ta’ bilfors)

Bilfors li ma ftehemniex.

Dan dmirek u trid tag˙mlu ta’ bilfors.

bil©ri (tfisser “dlonk”;

ara wkoll f’Appendiçi B: bil-©iri)

Malli lema˙ni telaqhom u ©ie bil©ri

˙dejja.

bil˙aqq

Bil˙aqq, g˙ax kont sa ninsa, inti taf li

llejla g˙andna laqg˙a, hux?

bilkemm

Bilkemm la˙aq da˙al li ma bediex

jargumenta.

billejl

Óafna mis-serq isir billejl biex id-dalma

tostor kollox.

bilqieg˙da

Mhux rispett li meta jid˙ol is-surmast

fil-kamra tibqa’ bilqieg˙da.

bilwieqfa

Meta jindaqq l-Innu Malti nqumu

bilwieqfa.

binhar

Nippreferi na˙dem billejl milli binhar.

biƒƒejjed

Issa biƒƒejjed g˙ax ˙adtli rasi!

dalg˙odu

Qed nipprova nispiçça xog˙li dalg˙odu,

imma fil-kaƒ inkompli llejla.

dalwaqt (©ieli mqassra: daqt)

Stennieni ftit; dalwaqt/daqt inkun

mieg˙ek.

dakinhar

Mela nsejt x’kont g˙edtlek dakinhar?

daparti

Daparti tieg˙i, qatt ma nqastu f’xejn,

imma ˙addie˙or ma nafx.

daqshekk

(+ g˙al daqshekk, minn daqshekk)

Mhuwiex daqshekk importanti li timla din il-formola.

G˙al daqshekk g˙amilt qorti?

Minn daqshekk, ma nistax ingerger

minnha.

daqskemm

Qed in˙ossni stordut daqskemm

g˙andi ©u˙! Dalwaqt ninstabat mal-art

daqskemm qed in˙ossni g˙ajjien.

daqskieku, daqslikieku

Il-©olf refa’ l-karettun b’id wa˙da,

daqslikieku kien banketta.

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��

daqstant

Ma kienx hemm daqstant nies fit-teatru.

Issa la ˙abrikna daqstant, se naqtg˙u

qalbna fl-a˙˙ar?

daqsxejn (+ g˙al daqsxejn)

Rajt daqsxejn ta’ tifel jibki.

Óbieb, daqsxejn o˙ra u naslu.

Tfixkel fit-tapit u g˙al daqsxejn ma

˙adhiex g˙al wiççu.

dawramejt

Hu u ©ej bil-©irja, ƒelaq, dar dawramejt

u spiçça wiççu ©ol-˙ajt.

daƒgur

Daƒgur li g˙andha l-garanzija dil-magna

tal-˙asil!

filg˙axija, flg˙axija

Filg˙axija taqa’ s-sirda.

Kull flg˙axija ommi t˙obb tmur timxi

mixja minn Selmun sal-Mellie˙a.

filg˙odu

Na˙dem billejl, u filg˙odu nsibha

bi tqila biex inqum mis-sodda.

filwaqt

Toni j˙obb l-isfar, filwaqt li ˙uh i˙obb

l-a˙mar.

©aladarba

Ìaladarba qed to©©ezzjona, ikollna

nwaqqfu l-pro©ett.

©ieli

Tal-gass ©ieli ji©i fid-disg˙a ta’ filg˙odu,

u ©ieli fil-˙dax.

g˙aldaqstant

G˙aldaqstant qed niktbulek biex

nitolbuk appuntament.

g˙alfejn

G˙alfejn qed tkellimni hekk?

g˙alhekk

G˙andi l-karozza bil-˙sara, g˙alhekk

ix-xog˙ol qed immur b’tal-linja.

g˙alissa

G˙alissa ma nistax immur narah.

g˙alkemm

G˙alkemm tilef ˙afna lezzjonijiet,

xorta g˙adda mill-eƒami.

g˙alkollox

Issa qtajt qalbi g˙alkollox.

Beg˙na d-dar tal-Mosta u ©ejna

noqog˙du Wied il-G˙ajn g˙alkollox.

g˙alxejn

Jg˙idu li l-qasba ma ççaqçaqx g˙alxejn.

g˙arukaƒa, g˙arkaƒa

X’g˙arukaƒa! Ara ftit fejn mar jix˙etha

l-borƒa taƒ-ƒibel!

hawnhekk

Ersaq ’l hawn u po©©i hawnhekk.

Hawnhekk iltqajna ma’ g˙aw© ie˙or.

hemmhekk

L-im˙allef widdbu biex ma jersaqx

’l hemmhekk.

infatti

Sewwa qed tg˙id, infatti jien dan

g˙addejt minnu.

in©enerali

Wara ƒmien twil tin˙ema fil-privat,

id-deçiƒjoni t˙abbret lill-pubbliku

in©enerali.

inkonsiderazzjoni

Meta ni©i biex ni©©udika, dawn

il-fatturi serji jkolli no˙odhom

inkonsiderazzjoni.

inkwantu

Inkwantu g˙alina tinkwetax, g˙ax a˙na

nafu nfendu g˙al rasna.

inkwistjoni

Kellna ˙afna kaƒi ta’ korruzzjoni, imma

l-kaƒ inkwistjoni huwa l-ag˙ar wie˙ed

sa issa.

insè

L-ikla insè ma kienet tg˙id xejn, imma

xorta ˙adna pjaçir li ltqajna.

intant

Suppost ©ew jg˙inuna kmieni. Intant,

˙alli nkomplu bix-xog˙ol.

jalla

Nixtiqilkom kull ©id; jalla jkollkom

˙ajja hienja flimkien.

kemxejn

Din kwistjoni kemxejn delikata.

Dan l-artiklu kemxejn itwal minn

tal-biera˙.

kul˙add

Kul˙add i˙obb ftit tal-mistrie˙ wara

©urnata xog˙ol.

kuljum

Imur jara lil ommu kuljum.

Din it-triq ng˙addi minnha kuljum

g˙ax-xog˙ol.

kullimkien

Fittixtu kullimkien, u ma sibtu mkien.

�� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

kulma

Mhux kulma jleqq deheb.

kultant, xi kultant

Jien hawn kuntent, imma kultant ti©ini

x-xewqa tas-safar.

Xi kultant jag˙tini li mmur inkellmu.

ladarba

Ladarba no˙ro© mill-˙abs, se nibdel

˙ajti.

lakemm

Mhux lakemm tg˙idlu li g˙andu ƒball.

lanqas (iƒda: g˙all-anqas, mill-anqas,

tal-anqas)

Jien la rrid din u lanqas l-o˙ra.

Lanqas ˙aqq li tajtni qatg˙a b˙al din.

G˙all-anqas ma kissrulix il-fanali tal-karozza wkoll!

Mindu widdibtu, lili qed ifittixni mill-anqas.

Dan l-eƒerçizzju trid tag˙mlu mill-anqas erba’ jew ˙ames darbiet kuljum.

Tal-anqas ma qabadx mieg˙i l-prinçipal ukoll!

Infaqna ˙afna flus imma tal-anqas ir-riƒultati issa jidhru.

ilbiera˙ (iƒda: b˙all-biera˙, mill-biera˙,

tal-biera˙, eçç.)

Ilbiera˙ ©rat diƒgrazzja li se nibqg˙u

niftakruha.

B˙all-biera˙ ©img˙a g˙amlet dik

il-maltempata kbira.

Dan kif mill-biera˙ sal-lum dawwart

il-˙sieb?

Il-ftehim tal-biera˙ kien pass importanti

lejn il-liberalizzazzjoni tal-midja.

ilbira˙tlula (iƒda: g˙all-bira˙tlula,

mill-bira˙tlula, sal-bira˙tlula, eçç.)

Ilbiera˙ kien il-Óadd u lbira˙tlula s-Sibt.

Mill-bira˙tlula g˙addew jumejn u g˙adek ma qdejtnix.

Sal-bira˙tlula konna rçevejna aktar

minn mitt applikazzjoni.

illa˙wa, xi lla˙wa

Illa˙wa, x’˙uta qbadt!

Xi lla˙wa qed tg˙id illum?

illejla (iƒda: sal-lejla, tal-lejla,

mil-lejla, eçç.)

Illejla niltaqg˙u fit-tmienja ˙dejn

Bieb il-Belt.

illum (iƒda: b˙al-lum, mil-lum, sal-lum,

tal-lum, eçç.)

Illum nag˙laq snini.

Illum ma trid tistag˙©eb b’xejn.

L-ittra bg˙atthielu llum u jirçeviha g˙ada.

Se naqilbu l-folja u mil-lum ’il quddiem m’intix se tara çenteƒmu ie˙or ming˙andi.

Il-pakkett ilu ˙mistax li ntbag˙at imma sal-lum g˙adu ma wasallix.

Iƒ-ƒg˙aƒag˙ tal-lum g˙andhom wisq

iktar xi jtellifhom minn ta’ dari.

lura

Min ©ej ’il quddiem u min sejjer lura.

madanakollu, madankollu

Jg˙idu li j˙obbuh; madankollu, ˙add

ma mar jarah.

madwar

Eƒatt ma nafx, imma ng˙idlek li kien

hemm madwar tletin ru˙ b’kollox.

Mort mixja madwar ir-ra˙al.

ma©enb

Joqg˙od sewwasew ma©enb il-knisja.

man©apassi©©a

Hekk sewwa! Il-mara ta˙dem u int

man©apassi©©a.

matul

Matul il-lejl g˙amlet ˙afna xita.

minbarra

Minbarra l-impjieg, trid tla˙˙aq ukoll

max-xog˙ol tad-dar.

minflok

Minflok ma jg˙inna, dejjem insibuh

itellifna.

minfuq

G˙andu tort, u minfuq irid jie˙u tieg˙u.

ming˙ajr

Ming˙ajr flus ma tag˙mel xejn.

ming˙alija, -k, -h, eçç.

Jien kien ming˙alija li inti kont taf

b’kollox.

ming˙and

Il-bolol jinxtraw ming˙and tal-gazzetti.

Kif kont hemm, xtrajt kollox

ming˙andu.

minnufih

T˙allix ƒmien iktar, itlaq minnufih.

imnalla

Imnalla ©ibtuh intom l-inbid.

nofsillejl “12:00am”

F’nofsillejl fta˙na x-xampanja u xtaqna

s-sena t-tajba lil xulxin.

Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��

nofsinhar “12:00pm”

F’nofsinhar kul˙add jieqaf mix-xog˙ol

g˙all-ikel.

F’nofsinhar bumm konna nduru

madwar il-mejda b’regolarità militari.

Wara nofsinhar id-dell jibda jitwal.

in-nofsieg˙a “12:30 am jew pm”

(imma ara wkoll nofs sieg˙a).

Óar©et mal-˙bieb, u missierha mar

ji©borha fin-nofsieg˙a ta’ filg˙odu.

nofstanhar (pl. nofstanhari/

nofstanharijiet)

Dam nofstanhar jilg˙ab mal-karozza.

Fis-sajf il-˙addiema tal-gvern ja˙dmu

bin-nofstanhari.

pereƒempju

Int, pereƒempju, g˙al xiex ©ejt hawn

dalg˙odu?

perkaƒu

Imma jekk, perkaƒu, ikunu qed

jitkellmu bejniethom, m’g˙andekx

tinda˙al.

pezzakustjoni

Mindu dak il-pezzakustjoni da˙al

ja˙dem mag˙na, spiççaw il-paçi u

l-g˙aqda ta’ bejnietna.

qabelxejn

Qabelxejn, nirringrazzja lil ommi g˙ax

kienet hi li xettlet fija l-im˙abba lejn

l-arti.

radjudramm

Fis-sittinijiet, il-palk sab ƒvog ©did

fir-radjudramm minn fuq ir-Rediffusion.

sadanittant, sadattant

Sadanittant, in-na˙a l-o˙ra tal-Belt

kienet qed isse˙˙ storja tinkiteb.

safrattant

Safrattant dak li ried jag˙mel, xorta

g˙amlu.

sakemm

Be˙siebni ni©i, sakemm ma jinqala’

xejn.

Sakemm wasal sidu, il-qattus la˙aq

g˙amel stra©i fil-kçina.

santafjakka

Jinƒel ikaxkar saqajh mat-triq,

bis-santafjakka.

santapaçenzja

Is-santapaçenzja, kif qridtni!

sewwasew

Il-log˙ob se jibda sewwasew issa.

skansafaçendi

Dak skansafaçendi; torbotx fuqu.

sog˙obbih (jisg˙obbih, eçç.)

Jisg˙obbija li ma nistax ni©i mieg˙ek

illum.

Imxi sewwa ma’ ta’ ta˙tek, biex ma

jisg˙obbikx minn g˙emilek.

Nota: Dawn il-kelmtejn tant

intrabtu flimkien li fin-negattiv,

ng˙idu a˙na, i©ibu ru˙hom b˙ala

verb wie˙ed flimkien (g˙aliex

ng˙idu: ma jisg˙obbikx u mhux

ma jisg˙obx bik).

stabene

Miskin il-fqir g˙ax ibati l-©u˙, min

ikun stabene lanqas jinduna bl-g˙oli

tal-˙ajja.

tabil˙aqq

G˙andu karattru tabil˙aqq skifuƒ.

Tabil˙aqq, g˙andek ra©un.

tabirru˙(u)

G˙addiet minn quddiemi, iƒda g˙amilt

tabirru˙i li ma rajthiex.

tampar

O˙tok u ˙ija tampar xulxin.

Il-mamà tieg˙u tampari.

taparsi

Taparsi mhux qed nisma’ dak li qed

tg˙id fuqi.

tassew

Dun Karm kiteb poeƒiji tassew sbie˙.

teledramm

Tkun xi tkun il-kwalità artistika tieg˙u,

it-teledramm bil-Malti dejjem popolari.

uƒufrutt

Id-dar tal-ulied, imma l-©enituri

g˙andhom l-uƒufrutt tag˙ha.

waranofsinhar “il-medda ta’ ˙in minn

nofsinhar sa qabel filg˙axija”

Il-waranofsinhar it-tajjeb.

G˙addejt il-waranofsinhar kollu naqra

u issa g˙andi mo˙˙i mixrub.

x˙in

X˙in da˙lu, marru jorqdu minnufih.

X˙in tasal, çempel il-qanpiena.

iƒƒejjed

Issa ƒƒejjed! Wissejtek kemm-il darba u

se jkolli nirrappurtak.

�6 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

Appendiçi B

barra minn dan

barra minn hekk

b˙al meta

b˙al xejn

bil-©iri (imma ara wkoll f’Appendiçi A: bil©ri)

bil-kif

dal-˙in

dal-lejl

darba fill

fil-fatt

g˙ad illi, g˙ad li

fl-a˙˙ar (+ sa fl-a˙˙ar)

g˙al biex

g˙al daqshekk ➔ daqshekk

g˙al daqsxejn ➔ daqsxejn

g˙al g˙arrieda

g˙all-a˙˙ar

g˙all-anqas, g˙all-inqas ➔ lanqas

g˙al li

g˙al tal-apposta, g˙al t’apposta ➔ apposta

g˙al xiex

kull darba

kull fejn

kull meta

kull min

kull xejn

liema b˙alu, liema b˙alha, eçç. Nota: Il-kitba liema

qed tie˙u post il-kitba li ma fi fraƒijiet b˙al dehra ta’ ©miel

liema b˙alu.

Il-kliem fl-espressjonijiet li ©ejjin jinkiteb mifrud bi spazju jew b’sing, skont kif jidher hawn ta˙t.

lil hawn

lil hemm

lil hinn

linji gwida

mill-anqas ➔ lanqas

minn bejn

minn daqqiet, minn xi daqqiet

minn daqshekk ➔ daqshekk

minn fejn

minn tag˙na

iƒƒa ˙ajr. Nota: G˙alkemm dawn il-kelmtejn x’aktarx

jing˙adu flimkien f’g˙amla ta’ formula u ©ieli ssibhom

miktuba f’kelma wa˙da, il-verb iƒƒa huwa kkonjugat

regolarment u jista’ jie˙u l-pronom mehmuƒ b˙al verbi

o˙ra (ara: niƒƒi ˙ajr, niƒƒik ˙ajr, jiƒƒu ˙ajr, jiƒƒuna ˙ajr).

nofs sieg˙a “medda ta’ ˙in ta’ 30 minuta” (imma ara wkoll

nofsieg˙a)

sa fejn

sa fl-a˙˙ar ➔ fl-a˙˙ar

sal-a˙˙ar

ta’ bilfors ➔ bilfors

tal-anqas ➔ lanqas

t’apposta, tal-apposta ➔ apposta

wara nofsinhar “wara 12:00pm” ➔ nofsinhar

xi ˙add

xi ˙a©a

xi kultant ➔ kultant

xi mkien

xi minn daqqiet

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

Il-Ministeru tal-EdukazzjoniIl-Furjana

+356 2598 2465kunsilltalmalti@gov.mt

www.kunsilltalmalti.gov.mt

President Prof. Manwel Mifsud

Viçi President Dr Josette Attard

Segretarju George Farrugia

Membri Prof. Albert Borg

Joseph P. Borg

Dr Charles Briffa

Victor Cauchi

Dr Ray Fabri

Prof. Joe Friggieri

Dr Simone Inguanez

Mario Schiavone

Direttur Eƒekuttiv Olvin Vella

© Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti, 2008

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

g˙andu jag˙mel kull a©©ornament li jkun

me˙tie© fl-ortografija tal-ilsien Malti,

u minn ƒmien g˙al ie˙or, skont il-˙tie©a,

jistabbilixxi l-mod kif g˙andu jinkiteb

il-kliem ©did fil-Malti u l-kitba korretta

ta’ kliem u fraƒijiet li jid˙lu fil-Malti

minn ilsna o˙ra.

Att dwar l-Ilsien Malti, Art. 5 (2)