deĞİŞen tÜrkİye’dekadin · İstatistiklerle kadın eğitimi ... doğu marmara bursa 258 5,1...

Havva Çaha • E. Sare Aydın • Ömer Çaha

Temmuz 2014İstanbul

DEĞİŞEN TÜRKİYE’DE

KADIN

İstanbul1. Baskı Eylül, 2014

ISBN: 978-605-84952-0-3Yayın Sertifika No: 15422

Bu eserin tüm yayın hakları Kadın ve Demokrasi Derneği’ne aittir.

KADEMKaragümrük Mah. Muhtar Muhittin Sok. No: 8 TOKİ Sulukule Evleri, Edirnekapı/Fatih Tel : 0(212) 631 46 49 (pbx)Fax : 0(212) 532 77 64

Teknik Hazırlık: Ali GümüşteraziliBasım Yeri: Piya Matbaa Sanatları San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Davutpaşa Matbaacılar Sit. 101/586 Topkapı, Zeytinburnu-İstanbul (0212) 576 31 88

Değişen Türkiye’de Kadın

3

Yazarlar Hakkında

Doç. Dr. Havva ÇahaOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Matematik Bölümü’nü bitiren Havva Çaha, yüksek lisans ve doktora çalışmalarını iktisat alanında sürdür-müştür. Sosyal politika, enerji politikaları, istihdam politikaları, işgücü piyasaları, engelli sorunları, Türkiye’de kadın ve istihdam, yoksulluk, kadın politikaları gibi alanlarda uzmanlaşmış olan Çaha’nın konuyla ilgili çok sayıda Türkçe ve İngilizce çalışmaları bulunmaktadır. Kadın Örgütleri ve Yerel Demokrasi adlı kitap yazarın Türkçe yayınlanan son çalışmalarından biri.

Yrd. Doç. Dr. E. Sare AydınYeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümün-de doktorasını tamamlayan Sare Aydın, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi olarak akademik hayatına devam etmektedir. Aydın, uzun zaman ulusal ve uluslararası proje-lerde kıdemli program yürütücüsü ve koordinatör olarak çalışmalarda bulunmuştur. Akademik olarak Türkiye-AB ilişkilerine, milliyetçilik ve kimlik politikalarına, son zamanlarda ise, kadın meselesine yoğun-laşmış olan Aydın, halen Kadın ve Demokrasi Derneği başkanlığını yü-rütmekte, kadın konusunda cinsiyet adaleti ve muhafazakârlık üzerine çalışmalarını sürdürmektedir.

Prof. Dr. Ömer ÇahaSiyaset bilimi profesörü olan Ömer Çaha, Yıldız Teknik Üniversitesi Si-yaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Türkiye’nin siyasal yapısı, sivil toplum ve demokrasi, kadın hareketi, seçmen davranışı ve siyasal partiler, klasik ve modern siyaset düşüncesi gibi alanlarda uzmanlaşmış olan Çaha’nın bu konu-larla ilgili otuza yakın kitabı, çok sayıda İngilizce ve Türkçe makalesi yayınlanmıştır. Women and Civil Society in Turkey, Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Türkiye’de Seçmen Davranışı ve Siyasal Partiler, Aşkın Devletten Sivil Topluma, Kadın Örgütleri ve Yerel Demokrasi, Türkiye’de Se-çim Kampanyaları gibi kitaplar yazarın çalışmalarından bazıları.


5

ÖNSÖZ

Sahadan bilgi toplamak, masa başında bilgi üretmekten her zaman daha zordur. Saha çalışmaları, topluma ayna tutucu nitelikte olup, bir-biriyle bağlantılı çok sayıda karmaşık süreçlerden geçen, metodolojik titizlik ve hassasiyet gerektiren çalışmalardır. Toplumsal kanaatleri, beklentileri ve tutumları olduğu gibi yansıtmak için araştırma etiğine, bilimsel yöntemlere ve araştırma tekniklerine gerekli özeni göstermek kaçınılmazdır. Saha araştırmalarının sadece metodolojik titizlik ge-rektirmediğini, aynı zamanda etik ilkelere bağlılığı da gerektirdiğini unutmamak gerekir. Zira sahadan elde edilen bilgilerden hareketle toplumun genelinin eğilimi ve kanaati yansıtılır. Başka bir deyişle, saha toplumun sesi ve aynası olur. Bilimsel etik, bu aynayı olabildiğince ta-rafsız ve nesnel kullanmayı, toplumu olduğu gibi yansıtmayı; aynanın yansıttığı gerçekliği kendi değerlerimize, dünya görüşümüze, amaçla-rımıza göre evirip çevirmemeyi zorunlu kılar.

Bu araştırma, böyle bir titizlik ve etik kaygı içinde yürütülmüş, araş-tırmanın her aşamasında bu ilkeler titiz biçimde gözetlenmiştir. Araş-tırma, konunun uzmanları olan Prof. Dr. Ömer Çaha, Doç. Dr. Havva Çaha ve Yard. Doç. Dr. Sare Aydın’nın nezaretinde, Pollmark Araş-tırma firmasıyla koordineli biçimde yürütülmüştür. Aslıhan Küçüker Yıldız ile Fatma Kılıç Hatipoğlu, Pollmark Araştırma firması adına araştırmanın her safhasında yer aldılar. Araştırma sahasının belirlen-mesi, örneklemin tespiti, anketin hazırlanması, pilot çalışmalarının ger-çekleştirilmesi, anketlerin uygulanması ve nihayetinde verilerin anali-zi bu ekibin koordinasyonu sonucunda gerçekleştirilmiştir. Araştırma deseninin oluşmasında ve araştırma raporunun ortaya çıkmasında, ayrıca Kadın ve Demokrasi Derneği’nin Yönetim Kurulu’nda görevli bazı üyelerimiz de başından sonuna kadar yer aldılar ve katkıda bu-lundular.

Bu araştırma, uzun uğraşların, titiz çalışmaların ve yoğun bir emeğin sonucunda ortaya çıkmıştır. Başta araştırmayı kitaplaştırarak yayım aşamasına getiren Ömer Çaha, Havva Çaha ve Sare Aydın olmak üze-re; araştırmanın saha kısmının gerçekleştirilmesinde rol oynayan Aslı-han Küçüker Yıldız’a ve Fatma Kılıç Hatipoğlu’na, KADEM Yönetim Kurulu Üyelerine ve araştırma sahasında yer alan ilgili şahıslara ayrı ayrı teşekkürü borç bilir; kendilerine şükranlarımızı sunarız.

Bu çalışmanın akademik dünyaya, konuyla ilgili siyasi aktörlere, sivil toplum kuruluşlarına ve araştırmacılara katkı sağlayacağını ümit edi-yoruz.

Kadın ve Demokrasi Derneği


7

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................... 5

İÇİNDEKİLER ............................................................................................... 7

BİRİNCİ BÖLÜM..................................................................................11-20

ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ

İKİNCİ BÖLÜM ....................................................................................21-54KADINLA İLGİLİ İSTATİSTİKSEL VERİLER VE LİTERATÜR ANA-LİZİ

İstatistiklerle Kadın Eğitimi

İstatistiklerle Kadın İstihdamı

İş Yaşamında Ayrımcılık ve Mobbing

İstatistiklerle Kadın ve Siyaset

Aile ve Nüfus Politikaları

Kadına Karşı Aile İçi Şiddet

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................55-80AİLE YAŞAMI VE ANNELİK

Çocuk Sayısı ve Annelik

Çalışan Anneler ve Aile Yaşamı

Akrabalık İlişkisi ve Aile Genişliği

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .......................................................................81-110EVLİLİK VE BOŞANMAYA İLİŞKİN TUTUMLAR

Kadınlarda Evliliğe İlişkin Tutumlar

Flört ve Nikâhsız Birlikteliğe İlişkin Tutumlar

Kadınlarda Boşanmaya İlişkin Tutumlar

8

BEŞİNCİ BÖLÜM .............................................................................111-146ÇALIŞMA YAŞAMI VE EKONOMİK DURUM

Çalışma Durumu ve Sosyal Güvence

Çalışma Yaşamında Eşit Muamele Ve Ayrımcılık

Hanenin Geliri ve Mülkiyet Durumu

ALTINCI BÖLÜM ............................................................................147-184KÜLTÜREL VE DİNSEL ETKİNLİKLERE KATILIM

Eğitim Düzeyi ve Okuma Alışkanlığı

Sanatsal ve Kültürel Faaliyetlere Karşı İlgi

Dinsel Değerler ve Tutumlar

YEDİNCİ BÖLÜM ............................................................................185-210KİŞİSEL BAKIM VE BOŞ ZAMAN ETKİNLİKLERİ

Kişisel Bakıma İlişkin Tutumlar

Düzenli Spor ve Sağlığa İlişkin Tutumlar

Boş Zaman Etkinliği ve Televizyon

SEKİZİNCİ BÖLÜM ........................................................................211-248BİREYSELLİK, KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİ VE ŞİDDET

Bireysellik ve Kişisel Mutluluk

Kadınlarda Aile İlişkileri

Kadın-Erkek Eşitliğiyle İlgili Tutumlar

Kadına Karşı Şiddet

DOKUZUNCU BÖLÜM ..................................................................249-284SİYASAL KATILIMA İLİŞKİN TUTUMLAR

Siyasete Karşı İlgi ve KatılımSiyasal Kararlarda Rol Oynayan Faktörler

Siyasal Kimlik ve Aidiyet

İçindekiler


9

ONUNCU BÖLÜM ...........................................................................285-304KADIN POLİTİKALARINA İLİŞKİN TUTUMLAR

Kadına Yönelik Politikalar

Kadın Haklarıyla İlgili Uygulamalar

SONUÇ ...............................................................................................305-316

KAYNAKÇA ......................................................................................317-328

EK1a: Varyans Analizi (Eğitim Düzeyi Üzerinden)..............329-340

Ek1b: Varyans Analizi (Çalışma Durumu Üzerinden) .................................................................341-352

Ek1c: Varyans Analizi (Gelir Düzeyi Üzerinden) .................353-364

Ek1d: Varyans Analizi (Yaş Üzerinden) .................................365-376

Ek2: Araştırma Anketi ...............................................................377-400


11

BİRİNCİ BÖLÜM

ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ

12

Araştırmanın Kapsamı Ve Yöntemi

Bu araştırmanın konusu, kadınların sosyal, ekonomik ve siyasal alanlardaki profilini ortaya çıkarmak ve söz konusu alanlarda-ki tutum ve davranışlarını tespit etmektir. Kadınların sosyolojik profili ve sosyolojik konulara ilişkin tutumları kapsamında an-nelik ve aile yaşantıları, evlilik ve boşanmaya ilişkin tutumları, kültürel faaliyetleri, dinsel değerleri yaşama düzeyleri, kişisel bakım ve boş zaman etkinlikleri, kadın erkek eşitliğine ilişkin kanaatleri gibi hususlar araştırma konusu edilmiştir. Kadınların ekonomik profili bağlamında çalışıp çalışmadıkları, çalışıyorlar-sa hangi sektörlerde ve konumlarda çalıştıkları, aile gelirleri ve yaşam standartları gibi konular analiz edilmiştir. Yine siyasal profilleri ve siyasal konulara ilişkin tutumları bağlamında ken-dilerini kimlik ve düşünce olarak nerede konumlandırdıkları, siyasetle hangi düzeyde ilgilendikleri, sivil toplum faaliyetlerine katılıp katılmadıkları, kadın politikalarına ilişkin kanaatleri, kı-saca siyasal katılım yönünde sergiledikleri tutum ve davranışları ele alınıp incelenmiştir.

Araştırma, İstatistiksel Bölgeleme Sistemi esas alınarak Türkiye’nin 12 NUTS-1 bölgesinin 26 NUTS-2 alt bölgelerinden 26 ilde toplam 5036 kadın üzerinde gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin 12 istatistiksel bölgesi sırasıyla İstanbul, Akdeniz, Batı Anadolu, Batı Karadeniz, Batı Marmara, Doğu Karadeniz, Doğu Marmara, Ege, Güneydoğu Anadolu, Kuzeydoğu Anadolu, Orta Anadolu ve Orta Doğu Ana-dolu bölgeleridir. Örneklem dağılımı, her bölgenin nüfus büyüklüğü dikkate alınarak tespit edilmiştir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, ör-neklemin yüzde 21’i İstanbul bölgesinden seçilmiştir. Zira nüfusun yüzde yirmisine yakın bir kesimi İstanbul’da bulunmaktadır.1

Araştırma örnekleminin tespitinde nüfusun bölgesel dağılımının yanı sıra; yaş, eğitim düzeyi ve çalışma durumuna ilişkin kotalar da

1 2013 verilerine göre Türkiye nüfusunun yüzde 18.5’i İstanbul’da yaşamaktadır. Bkz. TÜİK, Yıllara Göre İl Nüfusları: 2007-2013, http:// www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim tarihi: 25 Mayıs, 2014).


13

dikkate alınmıştır. Dolayısıyla örneklem tespiti Türkiye’deki ger-çek resme uygun olarak yapılmıştır.2 Bu bağlamda araştırmada yer alan kadınların yaklaşık yüzde 25’i herhangi bir işte çalışırken, yüz-de 75’i ise çalışmamaktadır. Bunların büyük bir kısmı evli olup ev kadını statüsündedirler. Yaş kotası üzerinden değerlendirildiğinde araştırmada yer alan kadınların ağırlıklı olarak 25-44 yaş aralığında yer aldıkları görülmektedir. Eğitim düzeyi bakımından ise ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitime sahip olan kadınlar ağırlıklı olarak araştırmada yer almışlardır.

Araştırma verileri yüz yüze mülakata dayalı kapsamlı bir anket üze-rinden elde edilmiştir.3 Araştırmada uygulanan anket sorularının bü-yük bir kısmı kapalı uçlu sorulardan oluşmuştur. Bazı sorular ise açık uçlu olarak yapılandırılmıştır. Anketlerin yüzde 50’si hanelerde ger-çekleştirilirken, yüzde 25’i işyerlerinde çalışan kadınlara, yüzde 25’i ise sokakta uygulanmıştır. Hanelerde ve işyerlerinde yapılan anket-ler “sistematik rastsal” yöntemle gerçekleştirilirken, sokak anketleri “basit rastsal” yöntemle gerçekleştirilmiştir. Araştırmada kullanılan anketin SPSS ortamında güvenirliği ve geçerliliği test edilmiş olup araştırma, yüzde ±5 yanılma payıyla yüzde 95’lik güven aralığında kabul edilmiştir. Takip eden sayfalarda yer alan analizler bu güven aralığı esas alınarak yapılmıştır.

İlerleyen sayfalarda görüleceği gibi, araştırma dokuz bölümden oluşmaktadır. Takip eden bölümde ana hatlarıyla kadının Türki-ye’deki profili ele alınmıştır. Resmi verilerden ve konuyla ilgili yapılan akademik çalışmalardan hareketle kadınların sosyo-eko-nomik durumunun kapsamlı bir analizi bu bölümde yer almak-tadır. Başta eğitim ve çalışma yaşamı olmak üzere, kadınlarla il-gili çok yönlü istatistiksel analizlere bu bağlamda yer verilmiştir. Yine kadın konusuyla ilgili gerçekleştirilen değişik araştırmalar-

2 2011 itibariyle işgücüne katılan kadınların oranı yüzde 27 düzeyindedir. Bkz. TÜİK, İstatistiklerle Kadın: 2012, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, 2012, S. 71.3 Bkz. Ek2, Araştırma Anketi.

14


dan hareketle kadınların siyasete karşı olan ilgisi, katılım düzeyi, sivil toplum faaliyetleri içindeki yeri, sosyal ve kültürel değerleri kapsamlı biçimde ele alınmıştır. Gerek Türkiye’de, gerekse genel olarak dünyada kadınlarla ilgili görülmekte olan gerçeklerden biri “cam tavan” sendromudur. Cam tavan sendromu, kadınla-rın erkeklerle aynı oranda yükselemediklerini göstermektedir.4 Sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal yaşam alanlarında üst dü-zeylere doğru gidildikçe kadınların yönetim kademelerinde yer alma oranı erkeklere göre düşmektedir. Kuşkusuz buna yol açan çok boyutlu sosyolojik, kültürel ve hatta psikolojik nedenler bu-lunmaktadır. Çalışmanın takip eden bölümünde bunlara ilişkin yapılmış araştırmalara ve istatistiklere dikkat çekilecektir.

Araştırmanın üçüncü bölümünde kadınların aile yaşamı ve an-nelikle ilgili hususlar ele alınmaktadır. Kadınların sahip olduğu çocuk sayısı, çocukların bakımı, çalışan annelerin karşılaştıkları sorunlar, ailenin toplam geliri, mülkiyet durumu, aile bireyleri-nin sayısı bu bölümde ayrıntılı olarak analiz edilmektedir. İlgili bölümde görüleceği gibi, araştırmada yer alan kadınların yüzde 93’nün bir veya daha fazla sayıda çocuğu bulunmaktadır. Araş-tırmada yer alan kadınların ortalama çocuk sayısı 2.6 tanedir. Araştırmaya katılan kadınların genel olarak 2 ila 3 çocuk annesi olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmaya katılan kadınlardan dört tanesinin 11 çocuğunun olduğu dikkat çekmektedir. Çocuk sa-yısı, ailede yaşayan bireylerin sayısına da doğru orantılı olarak yansımaktadır. Araştırma bulgularına göre araştırmaya katılan kadınların ailelerinde ortalama 3.9 kişi yaşamaktadır. Bu da ai-lelerin ağırlıklı olarak anne baba ve çocuklardan oluştukları an-lamına geliyor.

4 Cam tavan sendromuyla ilgili bir tartışma için bkz. C. Deemer ve N. Fredericks, Cam Tavan Üstünde Dans, Çev. Sinem Özer, İstanbul: Optimist Yayım Dağıtım, 2003. Ayrıca bkz. George F. Dreher, ‘‘Breaking the Glass Ceiling: The Effects of Sex Ratios and Worklife Programs on Female Leadership at the Top’’, Human Relations,56, 5 (2003), ss. 541-562.


15

Tablo 1: Örneklemin İllere Göre DağılımıBölge İl Sayı Yüzdeİstanbul İstanbul 1061 21,1Akdeniz Adana 264 5,2

Antalya 234 4,6Hatay 142 2,8

Batı Anadolu Ankara 465 9,2Konya 143 2,8

Batı Karadeniz Samsun 160 3,2Zonguldak 100 2,0Kastamonu 33 0,7

Batı Marmara Balıkesir 103 2,0Tekirdağ 83 1,6

Doğu Karadeniz Trabzon 138 2,7Doğu Marmara Bursa 258 5,1

Kocaeli 245 4,9Ege İzmir 363 7,2

Manisa 159 3,2Aydın 140 2,8

Güneydoğu Anadolu Gaziantep 241 4,8Şanlıurfa 141 2,8Mardin 39 0,8

Kuzeydoğu Anadolu Erzurum 82 1,6Ağrı 43 0,9

Orta Anadolu Kayseri 174 3,5Kırıkkale 63 1,3

Ortadoğu Anadolu Malatya 100 2,0Van 62 1,2

Toplam 5.036 100

Beşinci bölümde araştırmada yer alan kadınların çalışma yaşa-mı ve ekonomik durumu incelenmektedir. Kadınların çalışma koşulları, çalıştıkları sektör ve pozisyon, çalıştıkları kurumlarda ayrımcılığa maruz kalıp kalmadıkları, çalışmak isteyip isteme-

16


dikleri, hanelerinin toplam geliri, yaşam standartları, yaşanan konutun mülkiyet durumu gibi konular bu bağlamda ayrıntılı biçimde ele alınıp irdelenmektedir. Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 43’nün geliri 1000 TL’nin altındadır. Bunca dü-şük gelir düzeyine rağmen araştırmaya katılanların önemli bir kısmının ev sahibi (%62) ve araba sahibi (%42) olması dikkate değer bir bulgu olarak tespit edilmiştir. Düşük gelir düzeyine rağmen kadınların büyük bir kısmının kendisini az ya da çok mutlu hissetmesi araştırmanın elde ettiği başka önemli bulgular-dandır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre kadınların bü-yük bir kısmı çalıştıkları kurumlarda ayrımcılığa uğramamakta, aksine erkeklerle eşit muameleye tabi tutulmaktadır.

Altıncı bölümde katılımcıların kültürel ve dinsel tutumları test edilmiştir. Araştırmaya katılan kadınların okuma yazma oranı, sinema ve televizyon izleme eğilimi, tiyatro ve sinemaya gitme tutumu, internet ve gazete takip etme sıklığı, kitap ve dergi oku-ma alışkanlığı, namaz kılma ve oruç tutma eğilimi gibi konular bu bağlamda araştırılmaktadır. Araştırma bulguları, kadınların hem sinema ve tiyatro gibi “modern” değerleri takip ettiklerini, hem de namaz ve oruç gibi dinsel pratikleri yerine getirdiklerini göstermektedir. İlgili bölümlerde detaylı biçimde test edileceği gibi, araştırmaya katılan kadınlar genel olarak seküler-modern değerlerle muhafazakâr-dinsel değerleri bir arada bulundur-maktadırlar. Kadınların bu tutumu dikkate alındığında, Türki-ye’de siyasal düzeyde görülmekte olan sert politik ayrışmaların sosyolojik bir temele dayanmadığı anlaşılır.

Yedinci bölümde araştırmaya katılan kadınların boş zaman et-kinlikleri ve kişisel bakım konusundaki tutumları analiz edil-mektedir. Kadınların spor alışkanlıkları, diş kontrolü konusun-daki hassasiyetleri, cilt ve saç bakımı gibi kendi bakımlarıyla ilgili konuların yanı sıra, boş zamanlarını nasıl değerlendirdik-leri bu bölümde sorgulanmaktadır. Bu bağlamda hangi düzeyde televizyon izledikleri, televizyonlarda genelde hangi programla-rı seyrettikleri, internet kullanım alışkanlıkları gibi hususlar ma-saya yatırılmaktadır. İlerleyen bölümlerde tahlil edileceği gibi,


17

kadınların genel olarak internetten çok televizyon izledikleri an-laşılmaktadır. Televizyonda en fazla ön plana çıkan programlar ise yerli dizi, haber programları ve kadın kuşağıyla ilgili prog-ramlardır. Kadınların, sorun olmadıkça bir diş hekimine gitme-dikleri araştırmanın ortaya çıkardığı bulgulardandır. Araştır-maya katılanların yüzde 72’si bir sorun olduğu zamanlarda diş hekimine gittiklerini belirtmişlerdir.

Tablo 2: Örneklemin Demografik ÖzellikleriSayı Yüzde

Yaş yaş 18-24 1046 20,8

yaş 25-34 1411 28,0

yaş 35-44 1296 25,7

yaş 45-59 1005 20,0

yaş ve üzeri 60 278 5,5

EğitimDüzeyi

Hiç okula gitmedim 918 18,2

İlkokul 1756 34,9

Ortaokul 795 15,8

Lise 988 19,6

Üniversite 528 10,5

Yüksek lisans / Doktora 51 1,0

ÇalışmaDurumu

Çalışan 1286 25,5

Çalışmayan 3750 74,5

Toplam 5036 100

Sekizinci bölümde kadın-erkek ilişkisine ve eşitliğine ilişkin tutumlar ele alınmaktadır. Kadınların tek başlarına yurt içinde veya yurt dışında seyahat edip etmedikleri, kendilerinin ve eş-lerinin aileleriyle hangi düzeyde görüştükleri, kararlarını ken-di başlarına alıp almadıkları, kadınların her konuda erkeklerle

18


eşit olup olmadığına ilişkin tutumları bu bölümde kadınların gözünden incelenmektedir. Katılımcıların aynı zamanda femi-nizm hakkında ne düşündükleri de bu bölümde incelenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre kadınların yüzde 12’si feminizmi gerekli görüp desteklerken, yüzde 10’u da desteklememekle bir-likte feminizmi gerekli görmektedir. Kadın hareketinin son otuz yılda Türkiye’nin gündemine geldiğini düşündüğümüzde, beş kadından birinin feminizmi gerekli görmesinin bu hareket açı-sından önemli bir başarıya işaret ettiğini belirtmek gerekir. Ka-dınların büyük bir kısmı aynı zamanda sığınma evlerini duymuş ve ne işe yaradığını bilmektedir. Araştırma bulguları, kadınların kendi sorunları konusunda dikkate değer bir düzeyde duyarlılık sahibi olduklarını göstermektedir.

Dokuzuncu bölümde kadınların siyasal katılım konusunda ser-giledikleri performans ve bu konudaki tutumları araştırılmak-tadır. Kadınların herhangi bir derneğe veya siyasal partiye üye olup olmadıkları, siyasetle hangi düzeyde ilgilendikleri, imkân-ları olması durumunda siyasete girip girmeyecekleri, mevcut partiler hakkındaki kanaatleri, kendilerine yakın veya uzak his-settikleri partilerin hangileri olduğu hususları bu bölümde ele alınmıştır. Araştırma bulguları kadınların örgütlü faaliyetlerin yanı sıra, siyasal faaliyetlere karşı da mesafeli durduğunu orta-ya koymuştur. Araştırmanın sonucuna bakılırsa herhangi bir si-vil toplum kuruluşuna veya siyasal partiye üye olan kadınların oranı yalnızca yüzde 8 düzeyindedir. Yine araştırma bulgularına göre kadınlar kendilerine her tür imkânın verilmesi halinde bile siyasete girme konusunda isteksiz davranmaktadırlar. Kadınla-rın büyük bir kısmı bu yönde beyanda bulunmuştur. Katılım-cıların siyasete ilişkin tutumları ilgili bölümde ayrıntılı biçimde analiz edilmektedir.

Son olarak katılımcıların Türkiye’de yürütülmekte olan kadın politikalarına ilişkin kanaatleri masaya yatırılmıştır. Bu bağlam-da son zamanlarda tartışma gündemini işgal eden kürtaj, süt bankacılığı, ücretsiz izin, başörtüsü gibi konularda kadınların ne düşündüğü sorgulanmıştır. Yine hükümetin kadınlarla ilgili


19

yürüttüğü politikaların memnuniyet verici olup olmadığı kadın-ların gözünden analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre ka-dın politikalarına ilişkin yürütülen politikalardan memnun olan kadınların oranı, olmayanlardan daha fazladır. Dolayısıyla ka-dınlarla ilgili yürütülen politikalara karşı genel bir memnuniyet havasının kadınlarda hakim olduğu görülmektedir.

Kısaca, ilerleyen sayfalarda kadınların sosyal, kültürel, dinsel, ekonomik ve siyasal alanlarla ilgili tutum ve davranışlarının kapsamlı bir analizi görülecektir. Yapılan analizler frekans da-ğılımının yanı sıra, çapraz ilişkilere ve istatistiksel analizlere de dayanmaktadır. Bu bağlamda her soruyla ilgili bölgesel bazda analizlere ilave olarak eğitim, yaş ve gelir durumuna göre de analizler yapılmaktadır. Yine her konuyla ilgili varyans analizle-ri yapılarak bölge, yaş, eğitim ve gelir düzeyinin kadınların belli konulardaki kanaatleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yaratıp yaratmadığına bakılmıştır.


21

İKİNCİ BÖLÜM

KADIN KONUSUYLA İLGİLİ İSTATİSTİKSEL VERİLER VE LİTERATÜR ANALİZİ

22

Kadın Konusuyla İlgili İstatistiksel Veriler Ve Literatür Analizi

Türkiye’de kadınlar, “ekonomik yaşam alanında ne kadar yer almaktadır”, “siyasette ne kadar aktiftir”, “eğitim alanındaki performansı nedir?” gibi sorulara bu bölümde resmi verilerden hareketle cevap aranmaya çalışılacaktır. Araştırmamızda elde edilen bulguları resmi verilerle karşılaştırmak için kadınla ilgi-li istatistiksel analizler önem kazanmaktadır. Bu bölümde aynı zamanda başta aile içi şiddet olmak üzere, kadın, aile ve nüfus politikalarına ilişkin yapılmış olan değişik çalışmalara ilişkin analizlere de yer verilecektir. Bu analizler kendi araştırmamız-da elde edilen bulgularla karşılaştırmaya imkân verecektir. Bu bölümde sadece Türkiye’deki verilerle yetinilmeyecek, aynı za-manda değişik ülkelerdeki istatistiksel verilere de yer verilecek-tir. Özellikle eğitim, istihdam, siyaset, evlilik, boşanma ve aile içi şiddet gibi konularda değişik ülkelerle ilgili istatistiksel analiz-lerin yanı sıra konuyla ilgili yapılan bir takım çalışmalara da bu bağlamda dikkat çekilecektir.

İstatistiklerle Kadın Eğitimi Kadınların toplumsal hayata katılmalarını etkileyen en önem-li unsur eğitimdir. Cumhuriyetle birlikte kadınların eğitimine önem verilmeye başlanmakla birlikte, eğitime erişim konusunda kadın ve erkek arasındaki farklar 1980’li yıllara kadar bariz bi-çimde devam etmiştir. 1980’li yıllar, Türkiye’de eğitim alanında önemli adımların atılmaya başlandığı yıllardır. Bu adımların so-nucunda kadınların okullaşmasında belirgin gelişme görülmüş-tür. 1980-81 eğitim öğretim yılında, ilkokulda okuyan öğrencile-rin sadece yüzde 39’u kız öğrenci iken, bu oran 2010-2011 eğitim yılında yüzde 49’a yükselmiştir. Aynı eğitim öğretim yılında genel liselerde okuyan kız öğrencilerin oranı da yaklaşık olarak yüzde 49’dur.1 Bu verileri dikkate aldığımızda, ilköğretim ve ilse düzeyindeki öğrencilerin yarısına yakın bir kısmının kız öğren-cilerden oluştuğunu söyleyebiliriz.

1 TÜİK, İstatistik Göstergeler: 1923-2011, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, 2012, ss. 65-69.


23

Zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılması, kız öğrencilerin okula devam etmesini önemli ölçüde arttırmıştır. Bunun başarılmasın-da, izlenen çeşitli kampanyaların yanı sıra, eğitime destek olma-sı amacıyla verilen eğitim yardımlarının da rolü büyüktür. Yok-sul ailelerde çocukların eğitim hayatına devam etmesini teşvik etmek için sağlanan şartlı eğitim desteğinin bu bağlamda özel bir önemi vardır.2 Kadınların okullaşmasında kaydedilen başa-rıya karşın, okuryazarlık sorunu tamamen çözülmüş değildir. Altı yaş üstü olup hala okuma yazma bilmeyen 2 milyon 200 bin kadar kadın bulunmaktadır.3 Genç kızlar arasında da hala okuma yazma bilmeyenlerin bulunduğunu unutmamak gerekir. Bu konudaki sorun özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerin-de yoğunlaşmaktadır. Okuma yazma bilmeyen 15 yaş ve üzeri kadınların dağılımına bakıldığında, Şırnak’ta yüzde 27, Siirt’te yüzde 26, Muş’ta ise yüzde 25 oranında kadının hala okuryazar olmadığı görülür.4 Yine Van’daki 50 yaş üzeri iki kadından biri okuryazar değildir. Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yetişkin kadın okuryazarlığının düşük olmasının en önemli nedeni, bu bölgelerde Türkçe bilmeyen çok sayıda kadının bulunmasıdır.5 Kadın okuryazarlığı ile ilgili politikalar geliştirilirken bu konu-nun dikkate alınması kaçınılmazdır.

Türkiye’de son yıllarda kadın eğitiminin arttırılması yönün-de yoğun bir çaba sarf edilmektedir. Bu çabanın, kadınların il-köğretim düzeyindeki okullaşmasında karşılığını bulduğunu belirtmek gerekir. Ne var ki, ilköğretim düzeyinde gösterilen başarının orta ve yüksekokul düzeyinde elde edilemediği görül-mektedir. Zorunlu eğitime devam eden kız öğrencilerin önemli bir kısmı lise ve üniversite eğimine devam etmemektedir.

2 2003-2012 yılları arasında 1 milyon 890 bin 143 öğrenci şartlı eğitim desteğinden yararlanmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sosyal Yardım İstatistikleri Bülteni, 2013. 3 TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2011, s.19.4 Hülya Demirdirek ve Ülker Şener, 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, Ankara: TEPAV Yayınları, 2014, s. 38.5 A.g.e.

24


Tablo1: 2013 Yılı İtibarıyla Eğitim Düzeyi (6 Yaş ve Üstü)6

Eğitim düzeyi Erkek Kadın ToplamOkuma yazma bilmeyen 1,3 6,4 3,9Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 18,8 22,1 20,4

İlkokul 18,8 24,9 21,8 İlköğretim 21,3 16,6 18,9 Ortaokul veya dengi okul 5,0 3,2 4,1 Lise veya dengi okul 20,3 14,9 17,6 Yüksekokul veya fakülte 10,9 8,6 9,8 Yüksek lisans 0,9 0,6 0,8 Doktora 0,3 0,2 0,2Bilinmeyen 2,5 2,4 2,5Toplam 100 100 100

2013 yılı küresel Cinsiyet Raporu’nda belirtildiği gibi, Türkiye kadınların eğitime katılımı konusunda 135 ülke içinde 104. sı-rada yer almaktadır.7 Türkiye’nin sıralamada bu denli geri ka-lışının en önemli nedeni, okuma yazma bilmeyen kadın sayısı ile lise ve üzeri eğitim kurumlarına katılımın düşüklüğüdür. Kadınların eğitim düzeyinin yükseltilmesi, kadınların işgücüne katılımını doğrudan etkilemektedir. Türkiye’de ilköğretim me-zunu kadınların iş gücüne katılım oranı yüzde 26 iken, üniver-site mezunu kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 69 düze-yindedir.8 Bu nedenle okuma yazma bilmeyen kadınlara yönelik yetişkin kurslarının açılmasının yanı sıra, kız çocuklarının lise ve üniversiteye devamı konusunda da politikaların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.

6 Bkz. TÜİK, Toplumsal Cinsiyet Verileri, 2014. http:// www.tuik.gov.tr/ Pre Tablo.do?alt_id=1068 (Erişim tarihi: 10 Nisan, 2014).7 World Economic Forum, Global Gender Report: 2013, s. 18. İnternet kaynağı için bkz. http:// www.weforum.org/ reports/ global- gender- gap- report-2013 (Erişim tarihi: 25 Nisan 2014)8 TÜİK, İstatistikler ile Kadın: 2013. İnternet kaynağı için bkz. http:/ /www. tuik.gov.tr/ PreHaber Bultenleri.do?id=1605 (Erişim tarihi: 30 Nisan 2014).


25

İstatistiklerle Kadın İstihdamıMakroekonomik göstergelerde önemli bir yer tutan “istihdam”, “işsizlik” ve “işgücüne katılım” gibi kavramlar kullanılırken, bu kavramların nasıl hesaplandığını dikkate almak gerekir. Mevcut ekonomik teoriler, ekonomi ile ilgili çeşitli varsayımlarda bulu-nurken, öncelikle “piyasa” kavramını dikkate almaktadırlar. Pi-yasa kavramı, parasal bir nitelik taşıyan mal ve hizmet üretimine karşılık gelir. Dolayısıyla ekonomiyle ilgili göstergelerin tama-mı, para ile ilgili işlemleri dikkate aldığı için, parasal bir nitelik taşımayan ev içi üretim, piyasa kavramının dışında kalmaktadır. İşlemlerin parasal değerinin dikkate alınması, gerçek hayatta üc-ret ödenmeden gerçekleştirilen bazı işlemlerin mevcut teori ve sistemlerle açıklanmasını engellemektedir. Bu da reel hayatta parasal değeri olan işlerle parasal değeri olmayan işler ayrımını yaratmaktadır.

Ev işleri, çocuk ve yaşlı bakımı gibi birçok üretim aile içinde ücret ödenmeden kadınlar tarafından gerçekleştirilmektedir.9 Mevcut tanımlar dikkate alındığında, ev kadınları, ekonomik değer üretmelerine rağmen, reel ekonomi içinde yer almamak-tadırlar. Bu çelişkili durumu şöyle bir örnekle açıkladığımızda nasıl çarpık bir tabloyla karşılaştığımız daha iyi anlaşılır: Bir ka-dının kendi evinin temizliğini yapması “Gayri Safi Yurtiçi Hası-la” hesaplamasına dâhil edilmez. Oysa aynı kadın başka bir evi ücret karşılığında temizlediğinde onun ürettiği değer bu hesap-lamaya dâhil edilir. Bu çelişkili duruma dikkat çeken feminist ekonomistler, kadınların bu şartlar içinde reel ekonomide varlık göstermelerinin mümkün olmadığını öne sürerek, ekonomide kadınların üretiminin de dikkate alınacağı yeni yaklaşımların benimsenmesini istemektedirler.

Geleneksel toplumlarda, çocuk doğurmak, çocuk ve yaşlı ba-kımıyla ilgilenmek, ev işlerini yapmak kadının doğal görevi

9 Deniz Kandiyoti, “Aile Yapısında Değişme ve Süreklilik”, Türkiye’de Ailenin Değişimi, Der. Deniz Kandiyoti, Ankara: Maya Matbaacılık ve Yayıncılık, 1984, s. 28.

26


olarak kabul edilirken; erkeklerin evin dışında para kazanması beklenmektedir. Kadınların ücret karşılığı evin dışındaki bir işte çalışması sanayi devrimiyle birlikte yaygınlaşmış, bu da doğal olarak geleneksel anlayışın aşınmasına yol açmıştır. Ne var ki, ekonomik kriz dönemlerinde geleneksel anlayış kendisini birçok toplumda yeniden ortaya koyabilmektedir. Mesela 1929 ekono-mi krizi, ücretli bir işte çalışan kadınların büyük bir kısmının eve dönmesine yol açmıştır. Buna, ailenin geçiminden erkeğin so-rumlu olduğu, çalışan kadının aslında erkeğin işini elinden ala-rak onu işsiz bıraktığı anlayışı neden olmuştur. Kriz dönemlerin-de hemen hemen tüm toplumlarda “kadının yerinin evi” olduğu görüşü yükselir. Mesela, Amerika’da 1930’lu yıllarda yapılan bir araştırmaya göre, işverenlerin yüzde 82’si, kadınlara iş verilme-mesi ve çalışan kadınların ücretlerinin düşürülmesi gerektiğine inanmaktaydı.10 Bu yıllarda Amerika’da kadınlar işten çıkarıl-mış, iş başvuruları geri çevrilmiştir. İkinci Dünya Savaşı, sana-yi devriminden sonra, kadınların işgücüne katılımını etkileyen ikinci bir milat olarak kabul edilmektedir. Savaş sırasında işgücü piyasalarına giriş yapan kadınların bir kısmı savaşın bitmesi ile eve geri dönmesine rağmen, önemli bir kısmı emek piyasaların-da kalmaya devam etmiştir.11

1980’lerin başında, Belçika, Yunanistan, İrlanda, İtalya, İspanya gibi ülkelerde kadınların işgücüne katılım oranları yüzde 40’ın altında olmasına rağmen, 2009 yılında yüzde 50’nin üzerine çık-mıştır. Türkiye’de bunun tersi bir tablo görülmüştür. Türkiye’de 1988 yılında kadınların yüzde 34,3 olan işgücüne katılım oranı, 1990 yılında yüzde 34,1’e, 2013 yılında ise yüzde 29,6’ya düşmüş-tür.12 Türkiye’de kadınların işgücüne katılımının düşmesinin en

10 Ruth Milkman, “Women’s Work and Economic Crisis: Some Lessons of the Great Depression”, Review of Radical Political Economics, (1976), s. 28.11 Claudia Coldth, The Role of World War II: In the Rise of Women’s Work, NBER Working Paper Series, Cambridge, (1989), ss. 1-3. İnternet kaynağı için bkz. http/core. kmi.open.ac.uk/ download/.../6744105.pd (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2014).12 OECD, Doing Better for Families: 2011, s. 30. İnternet kaynağı için bkz. http:// www.oecd.org/ social/ soc/ doingbetter forfamilies.htm (Erişim tarihi: 7 Haziran 2014).


27

önemli nedeni, kentleşmeyle birlikte kadınların işgücü piyasala-rından çekilmesidir. Kadınlar, tarım sektöründe üretimden satı-şa kadar hemen her alanda ücretsiz aile işçisi olarak çalışırken, tarım sektöründeki küçülmeye bağlı olarak işgücünün dışında kalmaktadırlar.13 Kadınlar, köyden kente göçün ilk yıllarında iş-gücü piyasalarından çekilmekte, kentte geçirdikleri süre uzadık-ça tekrar iş gücüne girmeye başlamaktadırlar.14 Eğitim düzeyi düşük olan kadınlar, sanayi sektöründe yer bulamadıkları için hizmet sektöründe kayıtsız çalışmak durumunda kalmaktadır-lar.15 Bu durum, kadınların hizmet sektöründe kayıtsız çalışma-larına yol açmaktadır.16 Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ya-pılan hesaplamalara göre, 2002 yılında kayıt dışı çalışan kadın oranı yüzde 52 düzeyindedir. 2005 yılından itibaren kayıt dışı istihdam azalmaya başlamış, 2011 yılında yaklaşık yüzde 42’ye gerilemiştir.17 Buna rağmen kadınların önemli bir kısmının hala kayıt dışı olarak çalıştığını söyleyebiliriz.

Türkiye’de kadınların işgücüne katılımı şartlara bağlı olarak de-ğişmektedir. Kadınlar enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde işgücü piyasalarına girmekte, şartlar iyileştiğinde ise çıkmakta-dırlar. 1980-1988 yılları arasında, kentlerde yaşayan ailelerin cid-di geçim sıkıntısıyla karşılaşması kadınların işgücü piyasalarına girmesine yol açmıştır. Benzer biçimde kadınlar ekonomik kriz

13 Aile işinde ücret ödenmeden çalışan kişiler ücretsiz aile işçisi olarak tanımlanmaktadır. Ücretsiz aile işçisi olarak tanımlanabilmek için kişinin aileye ait ekonomik değeri olan bir işte ücret almaksızın haftada bir saat dahi olsa çalışması gereklidir.14 Oğuz Karadeniz ve Hakan Yılmaz, “Kadının işgücüne Katılımını Etkileyen Faktörler”, İş Dünyasında Kadın, İstanbul: TÜRKONFED Yayını, 2007, s. 42.15 Bu yıllarda sanayi sektöründe istihdam edilen kadınların oranı %12.3’den %10.7’ye düşmüştür. Ayrıntılı bilgi için bkz Mustafa Özer ve Kemal Biçerli, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”, Sosyal Bilimler Dergisi, (2003-2004), s. 64. 16 Yıldız Ecevit, “Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri”, Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadın, Der. Şirin Tekeli, İstanbul: İletişim Yayınları, 1991, s.127.17 SGK, Kayıt Dışı İstihdam Oranları, http:// www.sgk.gov.tr/ wps/ portal/ kayitDisi/ kayitdisi_istihdam/kdisiOranlari (Erşim tarihi: 13 Mayıs 2014).

28


döneminde işe girmekte, krizin ortadan kalkmasıyla birlikte eve geri dönmektedir. Mesela, 2001 yılı ekonomik krizini takip eden 2002 yılında çalışan kadın sayısı 6 milyon 122 bin iken, 2005 yı-lında 5 milyon 700 bine düşmüştür. Kadınların işgücüne katılımı yukarıdaki nedenlerden ötürü azalmakla birlikte son on yılda ücretli çalışan kadın sayısında artış görülmektedir.18 2014-2018 yılları dikkate alınarak oluşturulan Onuncu Kalkınma Planı’nda, istihdam ve çalışma yaşamıyla ilgili hedefler kısmında kadınla-rın işgücüne katılımının 2018 yılında yüzde 34,9’a yükselmesi hedeflenmektedir.19 AB’ye üye 27 ülkede kadınların 2011 yılında işgücündeki oranının yüzde 64,7 olduğu dikkate alındığında be hedefin ne denli düşük olduğu daha iyi anlaşılmış olur.20

Türkiye’de kadınların çalışma kararlarında iki unsur öne çık-maktadır: İşin sigortalı olması ve mesai saatlerinin kısa olması. Ne var ki, sigortalı ve kısa mesai saatleri içinde iş arayan kadın-lar bekledikleri işi bulamamaktadırlar. Bu noktada belirleyici rol oynayan unsur eğitimdir. Eğitim seviyesi düşük olan kadınların ücretleri eğitimli kadınlara göre daha azdır, buna karşın çalış-ma saatleri daha fazladır. Düşük eğitimli kadınlar aynı zamanda yüksek eğitimi olan kadınlara göre daha fazla kayıtsız konumda çalışmaktadırlar.21

Kadınların işgücü piyasalarından çekilmelerine yol açan iki önemli neden çocuk ve evliliktir. Evli ve çocuklu kadının çalı-şabilmesi için alacağı ücretin, çocuk bakımı, kreş ve eve alacağı yardımcı kadının ücretini karşılayacak düzeyde olması gerekir. Aksi takdirde kadın iş hayatına girmeyi tercih etmemektedir. Düşük eğitimli ve vasıfsız kadınlar çalıştıklarında ya asgari üc-ret veya ona yakın bir ücret almak durumunda kalmaktadırlar.

18 TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni: 2013, s. 10. 19 Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı: 2014-2018, 2013, s. 51. 20 http:// ec.europa.eu/ europe 2020/ pdf/themes/ 31_labour_ market _ participation _of_ women.pdf (Erişim tarihi: 10 Mayıs 2014). 21 Ayşe Eyüboğlu, Şamsa Özar ve Hülya Uğur Tanrıöver, Kentlerde Kadınların İş Yaşamına Katılım Sorunlarının Sosyo-Ekonomik Ve Kültürel Boyutları, Ankara: Başbakanlık Kadının Statüsü Ve Sorunları Genel Müdürlüğü Yayınları, 2000, s.107.


29

Bu da doğal olarak kendilerinden boşalan evle ilgili hizmetleri karşımaya yetmemektedir. Türkiye’de kadınların çalışmak iste-memesinin altında yatan önemli nedenlerden birinin bu oldu-ğunu belirtmek gerekir. Bu, sadece Türkiye’de değil, başka ül-kelerde de kadınların karşılaştığı önemli bir sorundur. Yapılan bir araştırmaya göre Amerika’da çocuk bakım hizmetlerinin bedava olması, kadınların işgücüne katılımını yüzde 80 oranın-da arttırmaktadır.22 Hacettepe Nüfusu Etütleri Enstitüsü tara-fından yapılan bir araştırma benzer bir tablonun Türkiye’de de geçerli olabileceğini ortaya koymuştur. Söz konusu araştırmaya göre, çocuğu olmayan kadınların yüzde 30’u çalışırken, bu oran ikiden fazla çocuğu olan kadınlarda yüzde 25’e düşmektedir.23 Türkiye’de genel olarak evlendikten sonra kadınların işten ay-rılmasına ilişkin bir tutum ve beklenti vardır. Bu bazen kadının kendisinden, bazen de eşin isteğinden kaynaklanabilmektedir. Hacettepe Nüfus Etütleri araştırmasına göre eşi ölmüş veya ayrı yaşayan kadınların yüzde 53’ü çalışırken, bu oran evli kadınlar-da yüzde 26’ya düşmektedir. Bu farkın evlilikten kaynaklandığı söylenebilir. Kısaca, çocuk bakımının sorun olmaktan çıkarılma-sı durumunda kadınların iş yaşamında daha fazla yer alacağını bekleyebiliriz.

Türkiye’de kadınların sektörlere göre istihdamına bakıldığında, eğitim, sağlık ve finans sektörlerinin ağırlıklı olduğu görülür. Son otuz yılda Türkiye’de çalışan kadınların giderek bu üç sek-törde yoğunlaştığını söyleyebiliriz. 1980 yılında ilkokul kurum-larında 127 bin 663 erkek öğretmene karşılık 87 bin 796 kadın öğretmen çalışmaktaydı. Oysa 2011 yılında ilköğretimde çalışan kadın öğretmen sayısı 276 bin 998’e yükselirken, erkek öğretmen sayısı 238 bin 854 olmuştur.24 Kadınların sağlık sektöründe de erkeklere göre belirgin bir sayısal üstünlüğü bulunmaktadır. Sağlık sektöründe 261 bin erkek çalışana karşılık 420 bin kadın

22 Peter Cattan, “Child Care Problems: An Obstacle to work”, Monthly Labor Review, (1991), ss. 4-7. 23 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2004, ss. 37-43. 24 TÜİK, İstatistik Göstergeler: 1923-2011, s. 65.

30


bulunmaktadır. Sağlık sektöründe çalışan kadınların büyük bir kısmı, hemşire, hasta bakıcı ve ebelerden oluşmakla birlikte kadın doktor sayısının gelecekte artacağı beklenmektedir. Zira Tıp Fakültelerindeki kız öğrenci oranı her geçen yıl daha fazla artmaktadır.25 Finans sektöründe erkek sayısı daha fazla olma-sına rağmen, kadınların işgal ettiği toplam yekûn dikkat çekici niteliktedir. Bu sektörde çalışan erkek sayısı 131 bin iken, kadın sayısı 116 bin civarındadır.26

Kadınlar, üç sektörde yoğun biçimde yer almalarına rağmen yönetici pozisyonuna gelememektedirler. Kayseri’de yapılan bir araştırmaya göre, 2003-2004 eğitim yılında 656 okulda gö-rev yapan yöneticiler içinde sadece 12 kadın müdür bulunmak-taydı.27 Türkiye’nin en büyük kenti İstanbul’da lise müdürleri arasında yapılan bir başka çalışmaya göre ise, kadın idarecilerin gerek üstleri, gerekse kendilerinden daha alt pozisyonda olan kişiler tarafından kabul edilmelerinde sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir.28 Bu araştırmaya göre, kadın yöneticilere karşı, erkek yöneticilere göre daha olumsuz bir bakış söz konusudur. Bu da kadının yönetici pozisyonuna gelişini engellemektedir.

Türkiye’de kadının işgücüne katılımını teşvik etmeye yönelik çeşitli yasa ve düzenlemeler mevcuttur. Eski Medeni Kanun, ka-dının çalışmasını eşinin iznine bağlamıştı. Kanun’daki bu mad-de 1990 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Yeni Medeni Kanun, kadının eşinden izin alma zorunluluğunu ortadan kaldırarak çalışmasının önünü açmıştır. 2011 yılında ka-dın istihdamını arttırmaya yönelik çıkarılan 6111 Sayılı Kanun

25 ÖSYM, 2010 - 2011 Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri. İnternet kaynağı için bkz. http:// osym.gov.tr/ dosya/ 1-58212/h/ 14 ogretim alan onlisansogrencisay. pdf 7 (Erişim tarihi: 12 Haziran 2014) (Erişim tarihi: 4 Mayıs 2014).26 TÜİK, İstatistikler ile Kadın: 201327 Mustafa Çelikten, “Okul Müdürlüğündeki Kadınlar: Kayseri Örneği” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 2 (2004), ss. 91-118. 28 Evren Ayrancı, “Considering Glass Ceiling in Turkey: Ideas of Executives in Education Sector Regarding Women in the Workplace”, International Journal of Human Resource Studies, (2012), s. 139.


31

kapsamında, 18 yaşından büyük kadın işçi istihdam edilmesi durumunda, işveren payına düşen SGK priminin alınmasından vazgeçilmesi öngörülmüştür.29 Bu durum özellikle ucuz emek kullanan gıda, hazır giyim ve tekstil ürünleri imalatında kadın istihdamının artmasına yol açmıştır. Buna ek olarak eğitim, sağ-lık ve turizm sektörleri başta olmak üzere, hizmet sektöründe de kadın istihdamı artmaya başlamıştır.

Yine 4857 Sayılı İş Kanunu, işe alımda dil, din, ırk, cinsiyet vb. ayrımların yapılamayacağını hükme bağlamıştır. Buna ek olarak, 2004 yılında yayınlanan “Personel Temininde Eşitlik İlkesine Uygun Hareket Edilmesi” konulu genelgede kamuya personel alımında cinsiyet tercihi yapılamayacağı belirtilmektedir. Ayrıca kamu kurumlarında istihdam şartlarını düzenleyen 26136 sayılı Tebliğ ile yasal düzeyde cinsiyet ayrımcılığı engellenmiştir. Ne var ki, bu tür düzenlemelere rağmen pratik hayatta kadınların işe alınma ve yükseltilmelerinde sıkıntılar görülmektedir. Hami-le kadınların işe alınmaması, kadının hamile kaldığı için işten çıkarılması, kadın işçiye daha düşük ücret ödenmesi veya terfi işlemlerinde kadınların tercih edilmemesi gibi sorunlar sık gö-rülen durumlardır. Yasalar ayrımcılık yapılmasını yasaklamakla birlikte, ayrımcılık davalarında çalışanın yanında yer almadığı da bir gerçektir. Ayrımcılık davalarında yaşanan en önemli so-run, olayın ispat edilmesinde yatmaktadır. İş Yasası, ayrımcılığa uğradığını iddia eden işçinin bu durumu ispat etmesini zorunlu kılmaktadır. Oysa işçinin bu konuyu ispat etmesi birçok neden-den dolayı o kadar kolay değildir.30

Türkiye’de toplum, kadınla erkeğe farklı roller yüklemektedir. Erkeği güçlü, bağımsız, yöneten ve idare eden anlayışı üzerin-den tanımlarken; kadını bağımlı ve pasif gibi bir anlayış üzerin-den tanımlar. Bu tarz bir tanımlama doğal olarak kadının top-lumsal, siyasal ve ekonomik alanda varlık göstermesini engeller.

29 “6111 Sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Hakkındaki Kanun”, Resmi Gazete, Sayı 27872, (2011). 30 KEİG, İstihdamda Kadına Yönelik Ayrımcılığın Yasal Boyutu: Atölye Notları, 2012, s. 12

32


Türk toplumunda aileler kız çocuklarını büyüdüklerinde iyi bir eş ve anne olma güdüsü üzerinden yetiştirirler. Bu da çalışma-sına rağmen kadının, ev kadınlığı ve annelik rolünü başat roller olarak içselleştirmesine yol açmaktadır. İş hayatında başarılı ol-masına rağmen, aile yaşamında başarısız görülen kadın tümüyle başarısız olarak kabul edilmektedir. İdeal kadın, toplumumuz-da hem iş hayatını hem de aile hayatını birlikte yürütebilen ka-dındır. Bu da doğal olarak kadınların iş yaşamındaki başarısını kısıtlamaktadır. Kadınların giderek daha az zaman alacak işleri tercih etmesinin, bu kültürel değerle yakından bağlantısının ol-duğunu söyleyebiliriz.

İş Yaşamında Ayrımcılık ve MobbingTürkiye’de son yıllarda iş yaşamında mobbing sık sık gündeme gelen bir sorundur. Mobbing kavramının Türkçede birbiriyle bağlantılı farklı anlamları bulunmaktadır. “İşyerinde psikolojik şiddet”, “işyerinde psikolojik taciz”, ”işyerinde manevi taciz”, “işyerinde duygusal şiddet”, “işyerinde yıldırma” mobbingin Türkçedeki değişik tanımları. Bu tanımlarda görüldüğü gibi, mobbing işyerindeki muameleyi anlatan bir kavramdır. Mob-bingten söz edebilmek için, bunun iş yerinde meydana gelmesi gerekir. Düşey, yatay ve dikey olmak üzere üç çeşit mobbingten söz edilebilir. Düşey mobbing, amirlerin astlarına yönelik tavır ve davranışlarını; yatay mobbing, aynı konuma sahip kişilerin birbirine karşı muamelesini; dikey mobbing ise astların üstlerine karşı gösterdikleri tavır ve davranışları ifade eder. İşyerinde ge-nel olarak düşey ve yatay mobbing görülmektedir.31

Mobbing, dünyanın her yerinde görülen bir sorundur. Avrupa Birliği ülkelerinin büyük bir kısmında, mobbing bir meslek has-talığı olarak kabul edilmekte ve büyük önlemler alınmaktadır. Bir tahmine göre Avrupa Birliği ülkelerinde yaklaşık olarak 12

31 Kadın ve Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyon Raporu, Ankara: Kadın ve Erkek Fırsat Eşitliği Komisyon Yayınları, 2011, ss. 6-14.


33

milyon kişi (çalışanların %9’u) işyerinde mobbinge uğramak-tadır. Yapılan araştırmalara göre kadınlar erkeklere göre daha fazla oranda yatay ve düşey mobbinge uğramaktadırlar. AB ül-kelerinde yapılan çeşitli araştırmalara göre, Danimarka’daki ka-dınların yüzde 91’i, Almanya’daki kadınların yüzde 75’i, Fran-sa’daki kadınların ise yüzde 70’i işyerinde şu ya da bu biçimde mobbinge uğramıştır.32 Türkiye’de, 2008-2009 yılında Mobbing Bilgilendirme Araştırma ve Destek Merkezi Projesi kapsamında ya-pılan 135 başvurunun yüzde 67’si kadınlardan gelmiştir.33 Fran-sa’da yapılan bir çalışmaya göre mobbinge uğrayan kadınların büyük bir kısmı ya yeni işe başlayan kadınlar veya 40 yaşın üze-rinde olan kadınlardır. 40 yaş üzeri kadınların mobbinge uğra-masının en önemli nedeni, bu yaşlarda kariyer basamaklarını tırmanmış olmalarıdır.

Türkiye’de mobbingin önlenmesine yönelik önlemler, 2011 yı-lında yayınlanan bir genelge ile düzenlenmiştir. Ayrıca 2012 yı-lında yeniden düzenlenen 6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nda da, işyerlerinde taciz konusuyla ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. Bu kanunun 417’nci maddesinin birinci fıkrasında şu ifadeler yer alır: “işveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.”34 Burada açıkça görüldüğü gibi, işyerinde psikolojik ve cinsel taci-zi önleme sorumluluğu işverene verilmiştir. Mobbingin, kadın-ların çalışma yaşamından çekilmesine yol açtığını unutmamak gerekir. Türkiye’de kadının çalışma yaşamında fazla yer alma-masının nedenlerinden birini burada aramak gerekir.

32 Elena Ferrari, Raising Awareness on Mobbing: An EU Perspective, Crass, (2004), ss. 4-6. İnternet kaynağı için bkz. ec.europa.eu/.../ mobbing_ eu_ perspective _cras (Erişim tarihi: 9 Haziran 2014).33 Kadın ve Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyon Raporu, s. 17.34 “6098 Nolu Borçlar Kanunu”, Resmi Gazete, Sayı 27836, 4 Şubat 2011.

34


Kadınların işyerinde karşılaştıkları diğer bir sorun da cinsel ta-cizdir. Cinsel taciz, kişinin vücut dokunulmazlığı ihlal edilme-den cinsel yönden rahatsız edilmesini ifade eder.35 Türk Ceza Kanunu, işyerinde işlenen cinsel tacize ağır yaptırımlar öngör-müştür. İlgili yasanın 105. maddesine göre, “cinsel taciz suçu işleyen kişi mağdurun şikâyet etmesi üzerine üç ay ile iki yıl arasında” ceza alabilmektedir. İşyerinde karşılaşılan cinsel taciz durumunda verilen ceza yüzde elli oranında arttırılmaktadır. Bununla birlikte şayet mağdur, yaşadığı cinsel taciz sonucunda işten ayrılmışsa bu durumda verilecek olan ceza bir yıldan az olamaz.36 İş Kanunu’na göre, işçinin işyerinde cinsel tacize uğra-ması durumunda işi feshetme hakkı bulunmaktadır.37 Aynı yasa işverenin, çalışanlarına bu konuda eğitim vermesini ve şikâyet durumunda izlenecek prosedürler hakkında bilgilendirmesini zorunlu kılmıştır.38

Yasalarda cinsel tacizi ve mobbingi önlemeye yönelik hüküm-ler yer almakla birlikte, bunların uygulamada harekete geçiril-mesiyle ilgili mağdurlar aleyhine belirsizlikler bulunmaktadır. Mesela mobbinge uğradığını iddia eden bir işçi adli makamlara başvurduğunda bu durumu ispat etmek zorundadır. İspat ede-bilmek için çoğu zaman başkasının tanıklığına ihtiyaç hisseder. Oysa çalışanlar işlerini kaybetmemek için bu tür durumlarda ta-nıklık etmeye fazla yanaşmazlar. Bazı Avrupa Birliği ülkelerin-de mobbing mağduru olduğunu ifade eden bir işçi, mahkemeye başvurduğunda şikâyet edilen taraf böyle bir davranışta bulun-madığını ispat etmek zorundadır.39 Bu tür yaptırımlar doğal ola-rak işverenlerin mobbing muamelesini daha etkin biçimde ön-lemektedir. Türkiye’de de mobbingin önüne geçmek için buna

35 Gerçek Çakıcı, “Yargıtay Kararlarıyla Cinsel Taciz Suçu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60, 1 (2011), s. 47.36 Nurcan Önder, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü”, ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi, 1, 1 (Temmuz-Ağustos, 2013), ss. 56-57.37 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. Maddesi. 38 Önder, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü”, s. 57.39 Mustafa Ruhan ve Erdem ve Parlak, “Ceza Hukuku Boyutuyla Mobbing” TBB Dergisi, 88 (2010), s. 269.


35

benzer düzenlemeler yapmak gerekir. Aksi takdirde yasalarda cezalar öngörülmüş olsa bile bunun uygulamada pek bir hükmü olmaz.

İstatistiklerle Kadın ve SiyasetTürkiye’de kadınların siyasette yer alma mücadelesi Osmanlı son dönemine kadar geri gider. Birinci Meşrutiyet’in ilan edil-diği 1876 yılından beri medyada sesini duyurmaya başlayan Osmanlı kadını, İkinci Meşrutiyet döneminde çok sayıda yayı-nıyla dikkat çekecek duruma gelmişti. İkinci Meşrutiyet’in ila-nıyla birlikte seçime dayalı bir meclisin ortaya çıkması, kadın-ları mecliste yer almak üzere harekete geçirmişti.1914 yılında kurulan Kadın Hakları Cemiyeti’nin yöneticileri ve üyeleri o tarihten sonra kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi için yoğun bir mücadeleye giriştiler.40 Seçme-seçilme hakkı için mücadele eden kadınlar, Birinci Dünya Savaşı’yla birlikte kendi-lerini vatanın kurtarılması mücadelesi içinde buldular. Dönemin kadın hareketinin öncülüğünü yapan kadınlar, ulusal kurtuluş mücadelesinde ön saflarda yer alarak milli mücadeleye aktif bi-çimde katıldılar. İstiklal savaşının kazanılmasının ardından bu kadınlar yeniden yüzlerini iç siyasete çevirerek kadınları siya-sal hayatta aktif noktaya getirmeye çalıştılar. İlk olarak Haziran 1923’te Cumhuriyet’in ilanından yaklaşık üç ay önce Kadınlar Halk Fırkası adında bir parti kurdular. Hükümet tarafından par-ti kurmalarına izin verilmeyince bu kez Türk Kadınlar Birliği adı altında bir dernek kurarak mücadelelerine bu derneğin çatısı al-tında devam ettiler.

Türk Kadınlar Birliği Genel Başkanı Nezihe Muhittin ve arka-daşları seçme ve seçilme hakkının elde edildiği 1934 yılına kadar gerçekleşen tüm seçim süreçlerinde kadınların da aday olması ve oy kullanması için yoğun bir mücadeleye giriştiler. Önce 1923 seçiminde değişik illerde konferanslar düzenleyerek kadınları bu konuda harekete geçirip hükümete seslerini duyurmaya ça-

40 Bkz. Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları, 1996

36


lıştılar. Ardından 1927 genel seçimlerinde değişik illerdeki eği-timli ve etkin kadınları da harekete geçirerek Ankara hüküme-tini telgraf yağmuruna tuttular. Benzer bir faaliyeti 1931 genel seçimleri sürecinde de sürdürdüler. Ancak bunların hiçbirinde beklediklerini bulamayan kadınlar 1935 genel seçimlerinden bir yıl önceden itibaren yoğun bir çaba içine girdiler. Türk Ocakları Kadın Kollarındaki kadınların da desteğini alan kadınlar Ekim 1930 tarihinde Ankara Kızılay’da toplanarak Ulus’a kadar bir yürüyüş yapmış, Ulus’taki Meclisin bahçesinde oturma eylemi yaparak seslerini Meclis’e duyurmuştur.41 Bu eylemden sonra kadınlara seçme ve seçilme hakkı yönünde bir düzenleme yapıl-mış, kadınlar böylece 1935 yılında gerçekleştirilen genel seçim-lerde hem aday olma şansına kavuşmuş, hem de oy kullanmaya başlamıştır.

1935 yılında gerçekleşen seçimde 18 kadın Meclis’e girmeyi ba-şarmıştır. Bu sayı o zamanki Meclis aritmetiği içinde yüzde 4,5’e tekabül etmekteydi. Ne var ki, kadınlar daha sonraki seçimlerde hem aday olma, hem de oy kullanma hakkına sahip olmalarına rağmen bir daha da bu oranda Meclis’te temsil imkânı bulamadı-lar. Bazı seçimlerde kadınların Meclis’teki oranı yüzde 1’in altına bile düştü. Bu tablo 2007 genel seçimlerine kadar devam etmiş-tir. Kadınlar ilk kez 2007 genel seçimleriyle birlikte yüzde 4,5’lik oranı aşarak yüzde 9,1 oranında Meclis’te temsil edilir hale gel-diler. 2011 yılında gerçekleşen genel seçim sonucunda kadınlar 78 milletvekiliyle Meclis’te temsil edilerek Cumhuriyet dönemi rekorunu kırmış ve yüzde 14,2’lik bir orana kavuşmuştur.

Kadınların Meclisteki oranının bu denli artışında 1980 sonrasın-da gelişen kadın hareketinin ve kadınların siyasete olan ilgisinin etkin olduğunu söyleyebiliriz. Kadınlar Cumhuriyet dönemi bo-yunca uzun bir sessizlikten sonra 1980’lı yılların başından itiba-ren yeniden seslerini duyurmaya başlamış ve çok sayıda renkli eylemle kadınlar lehine çok yönlü mücadeleye girişmiştir. Önce-leri kadına karşı şiddetle mücadele üzerinden kampanyalar yü-

41 Ömer Çaha, Sivil Kadın: Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum, Ankara: Savaş Yayınları, 2010, s. 123.


37

rüten kadın grupları, daha sonra bir takım kurumları meydana getirerek somut projelerle kadınları değişik alanlarda etkin hale getirmeye çalıştılar. 1996 yılında kurulan Kadın Adayları Destek-leme Derneği (KADER), bu yönde yoğun bir mücadele vererek kadınların ilgisini siyasete çekmeye çalışmıştır. Yine 2013 yılında kurulan Kadın ve Demokrasi Derneği (KADEM), kadınların siya-sette aktif ve etkin biçimde yer almak üzere yoğun bir mücadele-ye girişmiş ve kısa bir zamanda adından söz eder hale gelmiştir.

Tablo 2: 1935-2011 Tarihleri Arasında Kadınların Meclisteki Temsil Oranı42

Seçim Yılı Toplam

Milletvekili Kadın

Milletvekili Temsil Oranı (%)1935 399 18 4,51946 465 9 1,91950 487 3 0,61961 450 3 0,71973 450 6 1,31983 399 12 3,01991 450 8 1,82002 550 24 4,42007 549 50 9,12011 550 78 14,1

Kadınlar 1990’lardan itibaren bir takım kurumlarda harekete geçmenin yanında, aynı zamanda siyasal partilerin çatısı altında da yoğun biçimde yer alarak siyasal faaliyetlere destek olmaya çalıştılar. Refah Partisi İstanbul Kadın Kolları bu bağlamda çok önemli bir model oluşturarak yüz binlerce kadının yüzünü siya-sete çevirmeyi başardı. 1995 yılında İstanbul’da 400 bini aşkın kadın partiye üye olmuş ve siyasetin ön cephesinde aktif biçim-de yer almıştır.43 İstanbul Kadın Kolları, kadınları bir yandan si-

42 Bkz. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=42&ust_id=1243 Sibel Eraslan, “Uğultular... Silüetler”, 90’larda Türkiye’de Feminizm, der. Aksu

38


yasal faaliyetler için çalışmaya katarken, bir yandan da onlara belli alanlarda siyasal eğitimler vermiş, ortaklaşa hareket etme yönünde kadınlarda ciddi bir bilinçlenmeye imza atmıştır.44 Ka-dınların siyasete olan katkısının sonucunda Refah Partisi’nin de-vamı niteliğindeki Fazilet Partisi, 1999 genel seçiminde üç kadını aday göstererek Meclise girmelerini sağlamıştır.45 Bu, Milli Gö-rüş geleneği içinde devrim sayılır bir adımdı. Fazilet Partisi’nin kapatılmasıyla birlikte sahneye çıkan Adalet ve Kalkınma Par-tisi (Ak-Parti) daha fazla sayıda kadının siyasette yer almasını sağlamıştır. Ak Parti, 2007 genel seçimlerinde kendi listesinden 31 kadını Meclise sokarak Cumhuriyet tarihinin yüzde 4,5’lik re-korunu tek başına kırmayı başarmıştır. Zira Ak Parti listesinden Meclis’e giren kadınların oranı yüzde 5,6 düzeyinde olmuştur. 2011 genel seçimlerinde Meclis’e giren 78 kadının 45 tanesi yine Ak Parti listesinden Meclise girmeyi başarmıştır. Bu da toplam milletvekili sayısı üzerinden yüzde 8,2 düzeyinde bir orana denk gelmektedir.

Bazı diğer partilerin de kadın konusuna ve onun siyasetteki tem-siline karşı duyarlı davrandığını belirtmek gerekir. Bu konuda en önemli adımı atan partiler Kürt siyasal hareketi içinde geli-şen siyasal partilerdir. Bugün bu hareketi temsil eden Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) kadınlar için yüzde 40 düzeyinde bir kota öngörmüş ve buna partinin her kademesinde sıkı bir şekil-de riayet etmiştir. Kota uygulamasından dolayı kadınların oran-sal olarak hem ulusal mecliste, hem yerel meclislerde, hem de partinin karar mekanizmalarında en fazla temsil edildiği parti BDP’dir. Cumhuriyet Halk Partisi de Temmuz 2012 tarihinde gerçekleştirdiği Olağan Kurultay’da kadınlar için yüzde 30 kota kararı almıştır. Ne var ki, bu karardan sonra gerçekleşen ilk ye-rel seçimlerde bu kararı uygulamayarak kendi kadın tabanında büyük bir hayal kırıklığına yol açmıştır.

Bora ve Asena Güldal, İstanbul: İletişim, 2002, s 260. 44 Yeşim Arat, Political Islam in Turkey and Women’s Organizations, İstanbul: TESEV, 1999, s. 26. 45 Bkz. Merve Kavakçı, Başörtüsüz Demokrasi: Tarih İçinde Tarih, İstanbul: Timaş Yayınları, 2004.


39

Kadınlar, 2014 yılı itibariyle yüzde 14,2 düzeyindeki bir oranla Meclis’te temsil edilmektedirler. Ancak dünyadaki diğer ülke parlamentolarındaki kadın oranlarıyla karşılaştırıldığında bu oranın oldukça düşük kaldığını unutmamak gerekir. Haziran 2014 itibariyle, yüzde 64 düzeyindeki kadın oranıyla Ruanda ka-dınların mecliste en fazla temsil edildiği ülkedir. Ardından yüz-de 50 düzeyindeki kadın oranıyla Küba gelmektedir. 2014 yılı Haziran ayı itibariyle Ruanda ve Küba’dan sonra meclisinde en fazla kadın bulunduran ülkeler İzlanda, Norveç, Ekvator, Arjan-tin, Almanya, Avusturya, Grenada ve Zimbabve’dir.46 Aynı ta-rihlerde Arap ülkelerinin meclislerinde bulunan ortalama kadın oranı yüzde 17,8 düzeyindedir. Cezayir’de kadınların meclisteki oranı yüzde 31,6, Tunus’ta yüzde 28,1, Irak’ta ise yüzde 25,3 dü-zeyindedir.47 Bu verileri dikkate aldığımızda, Türkiye’de kadın-ların meclisteki oranının sadece gelişmiş demokratik ülkelerin değil, aynı zamanda demokrasisi tam olarak oturmamış ülkele-rin bile gerisinde olduğunu görüyoruz.48

Türkiye’de kadınların yerel meclislerde sergilediği performans ulusal meclisin çok daha gerisindedir. Genelde gelişmiş demok-rasilerde kadınlar yerel meclislerde daha fazla oranda yer alırlar. Yerel meclisler siyasetin kadınlar açısından daha kolay yapıldı-ğı yerlerdir. Zira yerel meclislerde siyaset yapan kadınlar, aile düzenlerini bozmadan siyasete devam edebilmektedirler. Bu durum, kadınların geleneksel annelik ve ev kadınlığı rollerinin kamusal alandaki rolleriyle birlikte devam ettiği Türkiye gibi toplumlarda daha fazla geçerlidir. Fakat buna rağmen Türki-ye’de kadınların yerel meclislerdeki temsil oranı sembolik sayılır düzeydedir. Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, 1984 yılından

46 bkz. http://www.ipu.org/wmn-e/classif.htm (Erişim tarihi: 5 Haziran, 2014).47 A.g.y.48 Ayşe Ayata ve Fatma Tütüncü, Türkiye’de kadınların mecliste düşük oranda temsiline rağmen, temsil oranlarının üzerinde etkin rol oynadıklarını tespit etmiştir. Bkz. “Critical Acts Without a Critical Mass: The Substanti ve Representation of Women in the Turkish Parliament”, Parliamentary Affairs, 61, 3 (2008), ss. 461–475.

40


sonra yapılan yerel seçimlerde kadınlar il ve belediye meclisle-rinde oldukça düşük düzeyde temsil şansına sahiptirler. 30 Mart 2014 tarihinde gerçekleşen yerel seçimler de bu tabloda ciddi bir değişikliğe yol açamamıştır. Bu seçimde daha önce yüzde 0.9 düzeyinde olan kadın belediye başkanı oranı biraz daha artarak 3.7’ye çıkmıştır. Ancak bunun da sembolik bir oran olduğunu unutmamak gerekir.

Kadınların gerek ulusal mecliste, gerekse yerel meclislerde bu denli düşük düzeyde temsilinin kuşkusuz çok farklı nedenleri vardır. Parti organlarında ve yönetim kademelerinde erkeklerin karar verici konumda olması bu konuda en başta gelen faktörler-den biridir. Yine erkeklerin siyaset yapma ve siyasi makamları kapma yarışında kadınlara göre daha fazla hevesli olması dikkat çeken nedenlerden bir diğerini oluşturmaktadır. Kadınların si-yasi makamlarda yer alma konusunda fazla istekli olmayışının da bu noktada rol oynadığını belirtmek gerekir. İlerleyen bölüm-lerde görüleceği gibi, araştırmamızın sonucuna göre kadınlar parlamentoda veya yerel meclislerde yer alma konusunda fazla hevesli değildirler.

Tablo 3: Yerel Yönetimlerde Kadın Temsili (Türkiye Geneli %)49

Yıllar Bazında YerelSeçimler

İl GenelMeclisi

BelediyeBaşkanı

BelediyeMeclisi

1984 0,3 0 0,61989 0,7 0,2 0,81994 0,9 0,5 0,91999 1,6 0,5 1,42004 2,3 0,5 1,72009 3,5 0,9 4,5Ortalama 1,6 0,4 1,7

49 Kaynak: Habitat-II Ulusal Rapor ve Eylem Planı, 1996 ve Aysun Sayın, Kota El Kitabı, Ankara: KA-DER, 2007. İnternet kaynağı için bkz. http:// www.adrena.com.tr/ kader/ images/ yayinlar/ Kota_El_Kitabi.pdf, s. 14.


41

Aile ve Nüfus PolitikalarıAile, bir toplumun temelidir. Ailenin zayıflaması, toplumsal sorunların ortaya çıkmasına yol açtığı gibi devletin yükünü de arttırır. Bu nedenle ailenin güçlendirilmesi konusunda bütün devletler bir takım önlemler geliştirmiştir. Türkiye’de de ailenin korunması konusu, Cumhuriyetin kuruluş yıllarından itibaren dikkate alınan bir husus olmuş ve Anayasa’da yer almıştır. Ana-yasa’nın 41. maddesi, “Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır” diyerek burada hem ailenin toplumsal önemine, hem de kadınla erkek arasındaki eşitlik ilkesine vurgu yapmıştır.50 Anayasa, kadınla erkek arasındaki eşitliği sağlama yükümlüğünü devlete bir görev olarak vermiştir. Nitekim Ana-yasanın 10. Maddesi, “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür”, diyerek bu yükümlülüğü ifade etmiştir.51

Türkiye, aile ve kadın konusundaki politikaları ve düzenleme-leri uluslararası normlar ışığında sürdürmektedir. Türkiye, 1979 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Tür-lü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ni (CEDAW) 1985 yılında imzalamış, 1986 tarihinde de yürürlüğe sokmuştur. CEDAW, bu sözleşmeyi imzalayan ülkelerin gerçekleştirdikleri ilerlemeleri her dört yılda bir CEDAW Komitesine rapor etmesini şart koş-maktadır. Türkiye ilk raporunu 1990 yılında sunmuştur. Bu kap-samda 1990 yılında Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (KSGM), ardından da aynı yıl Başbakanlık bünyesinde Aile Araştırma Kurumu kurulmuştur. Bu iki kurumun gösterdiği gibi, Türkiye bir yandan uluslararası sözleşmelerin bir gereği olarak kadını güçlendirecek politikaları harekete geçirirken, bir yandan aileyi korumaya ve güçlendirmeye çalışmaktadır.52

50 Daha önce bu maddede “Aile reisi kocadır” ifadesi bulunmaktaydı.51 2010 yılında bu maddede değişiklik yapılmış ve “bu maksatla alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz” ifadesi konularak kadınlar lehine düzenleme yapılmıştır. 52 Türkiye şu ana kadar 1997, 2005 ve 2012 yılıyla ilgili raporları CEDAW Komitesi’ne sunmuştur.

42


Türkiye, kadınla erkek arasındaki eşitliği sağlamak için Mede-ni Kanunu revize ederek önemli bir adım atmıştır. Eski Medeni Kanunda bulunan ve toplumsal cinsiyet açısından sorunlu olan maddeler, 2002 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Medeni Kanun ile yeniden düzenlenmiştir. Miras yoluyla elde edilen kazanım-lar dışarıda tutulduğunda kadınların herhangi bir yatırım ve ta-sarruf amaçlı gelirleri bulunmamaktadır. Dolayısıyla kadınların mal edinmeleri söz konusu değildir. Kadın, evliliği süresince evin dışında ücretli bir işte çalışsa bile edinilen malların mülki-yeti genel olarak erkeğin üzerindedir. Eski Medeni Kanun, evli-liğin bitirilmesi durumunda malların mülkiyeti konusunda, üze-rinde bulunan ismi dikkate aldığından, kadınlar ortak edinilmiş mallar üzerinde dahi hak iddia edememekteydiler. Bu nedenle Yeni Medeni Kanun’da, “mal rejimi ayrılığı” ilkesinden vazge-çilmiş ve “edinilmiş mallara katılım” prensibi kabul edilmiştir. Böylece boşanma durumunda kadınların mağdur olmaları önle-nerek, evlilik hayatı boyunca kazanılan mallardan eşit pay elde etmeleri mümkün hale getirilmiştir.

Modernleşmeyle birlikte, ailenin yapısında radikal değişiklikler meydana gelmektedir. OECD ülkelerinde evlenme oranları azal-makta, buna karşın boşanma oranları artmaktadır. 1970’li yıllarda her 1000 kişiden 8’i evli iken, bu oran 2009 yılında 5’e düşmüştür. Aynı dönemde boşanma oranları 1000 kişiden 2,4 kişiye yüksel-miştir.53 Bu da demektir ki, evliliklerin yarıya yakını boşanmayla sonuçlanmaktadır. Gelişmiş batılı ülkelerde evliliklerin bir kısmı nikahsız birlikte yaşamaya dönüşmektedir. Özellikle İskandinav ülkelerinde bu tür bir yaşam biçimi giderek yaygınlaşmaktadır.54 Birlikte yaşamada, evliliğin gerektirdiği sorumluluklardan kaç-ma eğilimi görülmektedir. Yine batılı ülkelerde kadınların evli-lik dışı çocuk doğurmasında da ciddi bir artış yaşanmaktadır.

53 Türkiye’de de boşanma oranında hızlı bir artış görülmektedir. 2000 yılında boşanan çift sayısı 35 bin 862 iken, 2011 yılında 120 bin 117 olmuştur. 2000 yılında 0,52 olan kaba boşanma hızı 2011 yılında yaklaşık olarak üç kat aratarak 1,62’ye çıkmıştır.54 Yunanistan, İtalya, Polonya ve Slovakya’da ise birlikte yaşayan çift sayısı oldukça düşüktür. OECD, Doing Better for Families, ss. 23-24.


43

Evlilik dışı dünyaya gelen çocuk sayısı 1980’lerde yüzde 11 ka-dar iken, 2007 yılında yüzde 33’e yükselmiştir. Resmi rakamla-ra göre Amerika’da 1983-1991 yılları arasında kadınların evlilik dışı çocuk sahibi olma oranı yüzde 80’den fazla artmıştır.55 Yine Amerika’da çocukların yüzde 10’nun nikahsız ailelerde, yüzde 15’inin ise tek ebeveynli ailelerde yaşadıkları tespit edilmiştir. Bu tür yaşam biçimleri kadınlarda ve çocuklarda çeşitli sorunla-ra yol açmaktadır. Aile bağlarının zayıflaması, çocuklarla kadın-ların yoksulluk riskini arttırmakta; devletlerin bu konuda sosyal politikalar geliştirmesini zorunlu kılmaktadır.

Türkiye’de son yıllarda boşanma oranları artmasına rağmen, aile hala güçlü bir kurum olarak varlığını sürdürmektedir. Da-yanışma, yardımlaşma, kadının annelik rolüne verilen önem, güçlü ebeveyn-çocuk ilişkisi Türkiye’deki aile yapısının önem-senen değerleri olmaya devam ediyor. Türkiye’de çiftler genel olarak evlilik kurumu altında, nikâhlı birlikteliğe dayalı bir ya-şam sürdürmektedirler. Çiftlerin büyük bir kısmı resmi nikâhın yanı sıra, dini nikâh yaptırmayı da tercih etmektedir. Sadece dini nikâhın tercih edildiği evliliklerin gittikçe azaldığı görül-mektedir. Ayrıca çocuk doğuran kadınların yüzde 95’i evli olup, çiftlerin nikâhsız çocuk doğurmaları, OECD üyesi ülkelere göre neredeyse yok denecek kadar azdır.56 Türk toplumunda evli ka-dınlar çocuk yapma konusunda batılı ülkelere göre oldukça he-veslidirler. Nitekim resmi rakamlara göre 45-49 yaş grubundaki kadınların yüzde 98’i çocuk sahibidir.57

Oysa Avusturya, Finlandiya, Yunanistan ve Almanya’da ya-şayan 25-49 yaş arasındaki kadınların yüzde 40’ı çocuksuzdur. Özellikle eğitim düzeyi yüksek olan kadınlar çocuk yerine kari-yer yapmayı tercih etmektedirler. Şu anda OECD ülkelerindeki

55 Ergün Yıldırım, “Aile ve Evlilik Türleri”, Aile Sosyolojisi, 2. Baskı, Der. Kadir Canatan ve Ergün Yıldırım, İstanbul: Açılım Kitap, 2011, s. 79.56 Hacettepe Nüfus Etütleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ankara: Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayınları, 2003, ss. 9-34.57 A.g.e., s. 67.

44


hanelerin yarısında çocuk bulunmamaktadır.58 Bu ülkelerde 1970 yılında doğurganlık oranı yüzde 2,7 iken bu oran 2009 yılında 1,7’ye düşmüştür. Avrupa’da doğurganlık yaşı da giderek yük-selmektedir. Kadınların ilk çocuğu doğurma yaşı 1970 yılında 24 iken, 2008 yılında 28’e yükselmiştir Almanya, İtalya, İspanya ve İsviçre’de 30’lu yaşlara yükselmiştir. Çocuk sahibi olmanın daha geç yaşlara ertelenmesi, doğal olarak toplam çocuk sayı-sını da etkilemektedir. Bu durum Avrupa’nın yaşlanmasına yol açmaktadır. Bu da sosyal güvenlikten, iş hayatına kadar bir dizi köklü değişikliğin yapılmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Son yıl-larda başta İskandinav ülkeleri olmak üzere, gelişmiş ülkelerde emeklilik yaşının 67’ye yükselmesinin en önemli nedeni budur.

Gerek Avrupa’da, gerekse Türkiye’de evlilik yaşı giderek yük-selmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu araştırmasına göre 2000 yılında 23,2 olan evlenme yaşı, 2011 yılında 24,7’ye yükselmiş-tir.59 Evlilik yaşı yükselmesine rağmen çocuk yaşta evlilikler sorun olmaya devam etmektedir. 2007 yılında yapılan bir araş-tırmaya göre Türkiye genelinde 15-19 yaş arasındaki evlenme oranı yüzde 7,5 idi.60 Takip eden bölümlerde görüleceği gibi, kendi araştırmamıza göre 15 yaşın altında evlilik yapan dikkate değer oranda kadın bulunmaktadır. Çocuk yaşta evlilikler Doğu ve Güneydoğu bölgesinde biraz daha fazla olmakla birlikte, bu sorun Türkiye’nin tüm bölgelerinde görülmektedir. Yeni Me-deni Kanun, çocukların küçük yaşta evlendirilmelerinin önüne geçmek için evlenme yaşını eşitlemiş; kız çocukları için evlenme yaşını ailenin izni olmak şartıyla en az 17, mahkeme kararıyla da en az 16 olarak belirlemiştir.61 Konunun yasalarla düzenlemesi hiç kuşkusuz yeterli değildir. Toplumsal değerlerin ve tutumla-

58 1970 yılında sadece Rusya Federasyonu’nda kadın başına çocuk sayısının 5 olduğu görülmektedir. Çin’de 4,8 olan doğurganlık hızı 1979 yılında önce 2,3’e daha sonra ise 1,8’e düşmüştür. Ayrıntılı bilgi için bkz OECD, Doing Better for Families, s. 20.59 TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2011, s. 32.60 Hacettepe Nüfusu Etütleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, s. 67.61 Eski medeni kanuna göre, ailenin izni alınmak şartıyla erkeğin 17, kadının ise 15 yaşını doldurması şartı aranmaktaydı. Mahkeme kararıyla evlenmede ise erkeğin 15, kadının ise 14 yaşını doldurması zorunluydu.


45

rın kadının lehine değişmesi son derece büyük önem taşır.62 Er-ken yaşta evlendirilen kız çocuklarında psikolojik ve fizyolojik rahatsızlıkların görülme ihtimali yüksektir. Anne yaşının küçük olması ayrıca dünyaya gelen bebeklerin daha çok sağlık sorunla-rıyla karşılaşmalarına yol açmaktadır.

Türkiye’de köyden kente göç, ekonomide tarımın ağırlığının azalması ve eğitim düzeyinin artmasıyla birlikte çocuğa yükle-nen anlamda önemli değişiklikler meydana gelmiştir.63 Kırsalda çocuğa yüklenen “ekonomik değer” anlayışı, kentleşmeyle bir-likte azalmıştır. Çocuğun ekonomik bir değer olmaktan çıkma-sı doğrudan doğruya doğurganlığı ve sahip olunmak istenen çocuk sayısını etkilemiştir. Ayrıca kent yaşamında çocuk yetiş-tirme maliyeti, çocuğun sağladığı faydadan daha fazladır. Yine sosyal güvenlik sistemlerinin gelişmesi, çocuğun bir gelecek umudu olarak algılanması anlayışını kırmaktadır. Tüm bu bile-şenler, çocuğun cinsiyet tercihini de etkilemektedir. 1973 yılın-da dünyanın değişik ülkelerinde gerçekleştirilen Çocuğun Değeri araştırmasına göre, Türkiye’de erkek çocuk tercih eden ailelerin oranı yüzde 84, kız çocuğu tercih eden ailelerin oranı ise yüzde 16 düzeyindeydi. Oysa aynı araştırmanın 2003 yılındaki sonuç-larına göre, şehirli annelerin yüzde 59’u kız çocuk, yüzde 41’i ise erkek çocuk tercih etmektedir.64 Çiğdem Kağıtçıbaşı’na göre, sosyoekonomik durumu iyi olan ailelerde eşlerin cinsiyet rol-leri daha eşitlikçi olmakta ve erkek çocuk tercihi azalmaktadır. Sosyoekonomik durumun gelişmesiyle birlikte çocuğa yüklenen ekonomik değer yerini psikolojik değere bırakmış, bu da kız ço-

62 Hilal Özcebe ve Burcu Küçük Biçer, “Önemli Bir Kız Çocuk ve Kadın Sorunu: Çocuk Evlilikler”, Türk Pediatri Arşivi Dergisi, (2013), s. 91. 63 Nur Vergin, “Toplumsal Değişme ve Türkiye’de Aile”, Aile Yazıları 2: Kültürel Degerler ve Sosyal Degisme, Bilim Serisi 5/2, Der. Beylü Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1990, s. 309.64 Çiğdem Kağıtçıbaşı and Bilge Ataca, “Value of Children and Family Change: A Three-Decade Portrait From Turkey”, Applied Psychology: An International Review,54, 3 (2005), ss. 319-324.

46


cuklarına daha fazla değer verilmesine yol açmıştır.65

Yukarıda ifade edildiği gibi, kentleşme düzeyi ile doğurganlık ve sahip olunmak istenen çocuk sayısı arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. 2008 yılında kentli kadınların doğurganlık oranı ortalama 2 iken kırsalda 2,7 idi. Aynı tarihte kentte yaşayan ka-dınların sahip olmak istediği çocuk sayısı 1,6, kırsalda ise 1,8 idi. Bugün ülkenin Doğu bölgelerinde toplam doğurganlık 3,3 iken, istenen doğurganlık 2; buna karşın Batı bölgelerinde doğurgan-lık oranı 1,7, istenen doğurganlık oranı ise 1,4’tür.66 Bu verilere göre kadınlar hem Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde hem de ülkenin diğer bölgelerinde istedikleri sayıdan daha fazla çocu-ğa sahiptirler. İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi durumunda Türkiye’de doğurganlık hızının 1,6’ya düşeceği tahmin edilmek-tedir.67 Doğurganlığın son yıllardaki trendine baktığımızda bu tahminin gerçekleşeceğini söyleyebiliriz. Zira 2001 yılında top-lam 2,4 olan doğurganlık hızı 2013 yılında 2,07’ye düşmüştür.

Doğurganlık, yukarıda sayılan faktörlerin yanı sıra, ülkenin nü-fus politikalarıyla da bağlantılıdır. Türkiye, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Balkan savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı nedeniyle azalan nüfusu telafi etmek için nüfusun artı-şına yönelik çeşitli tedbirler almıştır. 1926 yılında yürürlüğe gi-ren ceza yasasında ilaç ve alet kullanılarak çocuk düşürülmesi yasaklanmıştır. 1936 yılında yapılan yeni bir düzenlemeyle ço-cuk düşürmeye yönelik cezalar ağırlaştırılmıştır. 1950’li yıllarda nüfus artışının çok fazla olması, istenmeyen gebelikleri sonlan-dırmaya yönelik gerçekleştirilen yasadışı kürtajların çok sayıda kadının ölümüne yol açması nedeniyle belli şartlar altında kür-taja izin verilmiştir.68 Buna rağmen 1960’lı yıllarda toplam do-ğurganlık oranı 6,5 ile Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyesi-

65 Çiğdem Kağıtçıbaşı, İnsan, Aile Ve Kültür, İstanbul: Remzi Kitapevi, 1990, ss. 99-100.66 TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2011, s. 49.67 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2008, s.130.68 A.g.e., s. 9.


47

ne ulaşmıştır.69 Bunun sonucunda 1965 yılında yürürlüğe giren Nüfus Planlaması Hakkında Kanun ile birlikte, Türkiye’de nüfusun artmasına yönelik izlenen politikalardan vazgeçilmiş ve gebeli-ği önleyici alet ile ilaçların ithalatına, dağıtımına ve kullanımına izin verilmiştir. 1980’li yıllara geldiğimizde bu kez nüfus hızının düşürülmesi için devlet bizzat kendisi işin içinde yer alarak do-ğum kontrolü hakkında eğitim ve propaganda çalışmaları yap-maya başlamıştır. 1983’de yayınlanan 2827 sayılı Nüfus Planla-ması Hakkında Kanun ile belli hususlara dikkat edilmek şartıyla isteğe bağlı kürtajın yapılmasına izin verilmiştir. Yasada evli ka-dınların kocasından izin alması zorunlu tutulmuş, gebeliğin ilk on haftası içinde kürtaj serbest bırakılmış ve tıbbi zorunluluk ol-ması durumunda daha ileriki haftalarda da yapılabilmesine izin verilmiştir. Bu yasa sonrasında kadınların devlet hastanelerinde düşük ücretle kürtaj yaptırmaları mümkün olmuştur.

Bu tür politikaların sonucunda Türkiye’de kürtaj yaptıran kadın oranında bir patlama yaşanmıştır. Uluslararası Nüfus Planla-ması Federasyonu’nun 1994 yılında yayınladığı bir rapora göre, Türkiye ile Yunanistan Avrupa’da en fazla kürtajın yapıldığı iki ülkedir. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri’nin 2003 yılında yaptığı Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’na göre, 40-44 yaş ara-sı kadınlarda kürtaj oranı yüzde 29,9 olup diğer yaş gruplarına göre en yüksek düzeydedir. Bunun nedeni, bu yaşlarda doğum yapmanın tehlikeli olmasıdır. Aynı araştırmaya göre kentlerde kürtaj oranı yüzde 7,8 iken kırsal alanlarda bu oran yüzde 10,8’e yükselmektedir. Araştırmaya göre ülkenin batısı ile doğusu ara-sında kürtaj yaptırma oranı bakımından belirgin bir fark vardır. Türkiye’nin batısında kürtaj yaptıran kadınların oranı yüzde 14,1 iken, bu oran doğusunda yüzde 4,6’ya kadar düşmektedir.70 İlerleyen bölümlerde görüleceği gibi kendi araştırmamız kürtaj yaptıran kadınların oranının yüzde 20’ler civarında olduğunu tespit etmiştir.

69 Bkz. Murat Özgür, “Türkiye’de Toplam Doğurganlık Hızının Mekansal Dağılışı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, (2004). 70 Hacettepe Nüfus Etütleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, s. 97.

48


Kürtajın yaygın oluşu nüfus artış hızını doğal olarak etkileyen önemli unsurlardan biridir. Nüfus dengesinin sağlanması için yıllık nüfus artış hızının yüzde 2.1 düzeyinde olması gerekir. Oysa Türkiye’de bu oran yüzde 2.07’ye düşmüş durumdadır. Bu da nüfusun azalan bir trende girdiği anlamına gelmektedir. Son zamanlarda hükümet tarafından başlatılan kürtajla ilgili tartış-maların bununla yakın bağlantısı olduğunu unutmamak gerekir.

Kadına Karşı Aile İçi Şiddet Aile içi şiddet, toplumsal bir sorun olup, kadınlar genelde ken-dilerine en yakın aile bireyleri tarafından şiddete maruz kal-maktadırlar. Son yıllarda hem uluslararası sözleşmelerde hem de ülkeler düzeyinde aile içi şiddetin gündeme geldiği ve önlen-mesine yönelik çeşitli tedbirlerin alındığı bilinmektedir. Aile içi şiddet, 1980’lere kadar Birleşmiş Milletlerin gündemine girmeyi başaramamıştı. Mesela 1979 yılında kabul edilen CEDAW söz-leşmesinde aile içi şiddetle ilgili herhangi bir hüküm bulunama-maktadır. Bu konu ancak 1980 yılında düzenlenen İkinci Dünya Kadın Konferansı’nın sonuç bildirgesinde kendine yer bulmuştur. Kadına yönelik şiddetin önlenmesi konusunda BM tarafından hazırlanan ilk resmi belge, 1993 tarihli kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Bildirge’dir.

Aile içi şiddet, Türkiye’de 1980’li yıllara kadar sesli olarak dile getirilmeyen bir sorundu. Kadın hareketlerinin bu yıllarda or-taya çıkması ve aile içi şiddeti gündeme getirmesinin yanı sıra, uluslararası kuruluşların bu konuya dikkat çekmeleri, resmi ku-rumların kadına yönelik şiddeti dikkate almalarını sağlamıştır. 1980’lerden itibaren namus cinayetleri ve cinsel taciz başta ol-mak üzere, özel hayatla ilgili her tür konu kamuoyunda tartış-maya açılmıştır.71 Bu tür tartışmaların sonucunda aile içi şiddet artık “mahrem” bir konu olmaktan çıkmıştır.72 1980’li yılların

71 Süreyya Tamer Kozaklı ve Alev Özkazanç, “1980’lerde Gündelik Yaşam”, Mürekkep, 8 (1997), s. 42.72 Yıldız Ecevit, “Aile, Kadın ve Devlet İlişkilerinin Değerlendirilmesinde Klasik ve Yeni Yaklaşımlar”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 1 (1993), s. 28.


49

ortalarından itibaren kadın derneklerinin aile içi şiddete yönelik düzenlemiş olduğu gösteriler, konunun aleniyet kazanmasında büyük öneme sahiptir. 1987 yılında binlerce kadının sokağa çı-karak, “Dayağa Karşı Dayanışma Yürüyüşü” adı altında aile içi şiddete dikkat çekmesi ve bunu protesto etmesi bu konuda bir milat oluşturmuştur. Bu eylem, eşi tarafından dövülen bir kadı-nın davasına bakan yargıcın, “kadının sırtından sopayı karnın-dan sıpayı eksik etmeyeceksin” ifadesini kullanmasına tepki ola-rak gelişmişti. Kadın hareketinin gündeminde yer alan en önemli konuların başında kadına karşı aile içi şiddet gelmektedir. Kadın hareketine göre aile içi şiddet, mahrem bir konu olmaktan çıka-rılarak kamusal aleniyet kazanmalı ve bunun üzerinden etkili politikalar geliştirilmelidir.

Türkiye’de aile içi şiddetle yasal düzeyde mücadele konusunda devlet uluslar arası sözleşmeler ışığında hareket etmektedir. Av-rupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından 2011 yılında kabul edilen, “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi”, ka-dınlara yönelik fiziksel, cinsel ve psikolojik şiddeti tanımlamakta ve önlemeye yönelik tedbirler getirmektedir. Bu sözleşme ayrıca kadınların zorla evlendirilmelerini yasaklamaktadır.73 Türkiye, AB’ye uyum süreci kapsamında, Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Yasa’yı 2012 tarihinde yürürlü-ğe sokmuştur.74 Bu yasa, aile içi şiddetin önlenmesine yönelik politikalarda bir dönüm noktası oluşturmuştur. Yasayla birlikte aile içi şiddet mahrem bir konu olmaktan çıkarılmış ve devletin mücadele etmesi gereken bir konu haline gelmiştir. Yasa, mağ-durun şikayet etmesine gerek kalmaksızın, başta sağlık görevli-

73 Kadınların zorla evlendirilmesine ve kız kaçırmanın engellenmesine yönelik yasaların kökeni Osmanlı’ya kadar gitmektedir. Osmanlı’da, kız çocuklarının zorla evlendirilmesine ve kız kaçırmanın engellenmesine yönelik şiddetli cezalar içeren iki yasa 1850 yılında çıkarılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2001.74 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Türkiye Aile Araştırması, Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2011, s. 4.

50


leri olmak üzere, üçüncü şahısların bu durumu ilgili makamlara bildirmesinin yolunu açmıştır. Yasa kapsamında “şiddet uygu-layanın evden uzaklaştırılması” öngörülmüştür. 1980 öncesine göre günümüzde aile içi şiddet daha çok dile getirilmekle bir-likte, olayların tamamının yetkili makamlara bildirilmediğini belirtmekte yarar vardır. Ayrıca yürürlüğe giren yasa ve yönet-menliklerin uygulamada istenen başarıyı sağlamadığını da kay-detmek gerekir.

Aile içi şiddetin, fiziksel, psikolojik ve cinsel olmak üzere üç bo-yutu vardır. Aile içi şiddette genelde fiziksel şiddet akla gelmekle birlikte, küfür, hakaret aşağılama, bağırma, tehdit gibi hususlar da şiddetin içinde yer alır. Ne var ki, bu tür şiddet durumların-da kadın fiziksel olarak zarar görmediği için şiddetin bu boyutu göz ardı edilmektedir. Oysa yarattığı tahribat açısından bu tür şiddetin de en az fiziksel şiddet kadar travmalara yol açtığı bilin-mektedir. Son yıllarda, cinsel ilişkiye zorlanma durumu da bazı ülkelerce aile içi şiddete dahil edilmiştir. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin çoğunda kadının istemediği ilişkiye zorlanması şiddet olarak kabul edilmektedir.

Kadınların şiddete verdikleri tepki, kişiden kişiye ve yaşanı-lan çevreye göre değişiklik göstermektedir. Kadınların büyük bir kısmı dayanılmaz hale gelinceye kadar şiddete tahammül etmekte, ancak şiddetin katlanılamaz noktaya gelmesi duru-munda resmi makamlara başvurmaktadır. Kadınların bir kısmı, yaşadıkları şiddeti en yakın akraba ve arkadaşlarına dahi anlat-mamaktadırlar. Bu da doğal olarak aile içi şiddetin sürekliliğini sağlayan bir şeydir. Aile içinde yaşanan şiddetin paylaşılması durumunda da, aile bireyleri ve çevre kadına sabretmeyi öner-mekte ve belli bir yaştan sonra bunun azalacağı telkininde bu-lunmaktadır.75 Yine de fiziksel şiddet, kadınlar tarafından daha kolay dile getirilmektedir. Oysa cinsel taciz ve cinsel şiddet, pek çok ülkede kadınlar tarafından dile getirilmemektedir.

75 Emine Öztürk, Türkiye’de Aile İçi Şiddet, Kadın Sığınma Evleri ve Din, İstanbul: Birey Yayıncılık: 2010, s.79.


51

Gelişmiş ülkelerde de, aile içi şiddetin önemli bir sorun olduğu, buna karşılık kadınların büyük bir kısmının bunu ilgili makam-lara iletmediği bilinmektedir. Amerika’da 18 yaş altı kadınların sadece 18’de birinin, uğradığı tecavüzü ilgili makamlara ilettiği tespit edilmiştir. Yine fiziksel şiddete uğrayanların ancak üçte biri resmi makamlara şikâyette bulunmaktadır. Amerika’da her yıl yaklaşık olarak 1,3 milyon kadın aile içi fiziksel şiddete ma-ruz kalmaktadır. Aile içi fiziksel şiddete uğrayan kadınların yüz-de 32’si aynı zamanda cinsel şiddete de uğramaktadır. Fiziksel şiddete uğrayan kadınların yüzde 42’si önemli derecede yara-lanmaktadır. 1995 yılında 1252 kadın, eşleri veya birlikte yaşa-dıkları erkekler tarafından öldürülmüştür. Yapılan tahminlere göre Amerika’da her yıl 201 bin 394 kadın birlikte yaşadıkları erkekler veya eşleri tarafından tecavüze uğramaktadır.76

Kadına yönelik şiddet konusunda yapılan araştırmalar, şidde-tin kent yaşamında kırsala göre daha yaygın olduğunu ortaya koymuştur. Kentleşmeyle birlikte sosyal, ekonomik ve kültürel değerler hızlı biçimde değişmektedir. Oysa toplumsal kabuller daha ağır ve daha yavaş değişime uğramaktadır. Cinsiyet rolle-rine ilişkin değerlerin ve tutumların hızlı değişime ayak uydu-ramaması doğal olarak cinsler arasında çatışmaya, bu da kadın-ların aleyhine şiddete yol açmaktadır. Kente göç eden kadınlar, eğitim imkânlarından yararlanarak ve iş hayatına atılarak hızlı değişimin bir parçası haline gelmekte, böylece daha serbest ve bağımsız bir hayat sürdürmek istemektedir. Erkeğin bu değişi-me direnmesi ve kadının geleneksel rolleri sürdürmesini isteme-si eşler arasında ayrılığa yol açmakta; bu da bazı durumlarda şiddetle, bazı durumlarda da boşanmayla sonuçlanmaktadır.77

Morçatı Vakfı, aile içi şiddetle ilgili verileri toplayan önemli bir

76 Department of Health and Human Service, Costs of Intimate Partner Violence Against Women in the United States, Atlanta: Center for Disease Control and Prevention, 2003, ss.13-14. İnternet kaynağı için bkz. www. cdc.gov/ ncipc/.../ipvbook- final-feb18.pd (Erişim tarihi: 21 Mayıs 2014). 77 Dilek Karal ve Elvan Aydemir, Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet, İstanbul: USAK Yayınevi, 2012, s. 8.

52


kurumdur. Bu kuruma başvuran kadınların yüzde 83’ü fiziksel şiddet, yüzde 73’ü ise duygusal şiddet gördüğünü belirtmiştir.78 Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından 2010 yılında yapı-lan Aile İçi Şiddet Araştırması’nda, Türkiye genelinde, yaşamının her hangi bir döneminde eşi veya birlikte olduğu kişi tarafından fiziksel şiddete maruz kaldığını söyleyen kadınların oranı yüz-de 39,3’tür. Son 12 ay içinde fiziksel şiddete uğradığını belirten kadın oranı ise yüzde 9,9’dur. Aynı araştırmaya göre yaşamının herhangi bir döneminde cinsel şiddete maruz kaldığını belir-ten kadınların oranı yüzde 15,3 iken, son 12 ay içinde bu oran yüzde 7’dir.79 Bu araştırma aynı zamanda fiziksel şiddetle cinsel veya psikolojik şiddetin bir arada uygulandığını ortaya koymuş-tur. Gerek Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü’nün araştırması, gerekse konuyla ilgili yapılan başka araştırmalar, kadına karşı şiddetin düşük gelirli ve düşük eğitim düzeyine sahip ailelerde diğerlerine göre daha fazla uygulandığını göstermektedir. İler-leyen bölümlerde görüleceği gibi, bu bulgular kendi araştırma-mızca da doğrulanmıştır.

Kadına karşı fiziksel şiddetin kültürel bir temele dayandığını unutmamak gerekir. Kültürel değerlerden dolayı erkek, kadını dövmeyi kendisi için bir hak olarak görürken, kadın da bunu erkeğin hakkı olarak kabul etmektedir. Hacettepe Nüfus Etüt-leri tarafından yapılan araştırmaya göre, kadınların yüzde 39’u kocanın karısını haklı bir nedenle dövebileceğine inanmakta-dır.80 Katılımcıların yüzde 29’u, kadının kocasına karşılık ver-mesi durumunda, yüzde 27’si parayı lüzumsuz yere harcaması durumunda, yüzde 23’ü de çocukların bakımını ihmal etmesi durumunda kocanın eşini dövebileceğini ve kadının bunu hak ettiğini belirtmiştir.81

78 Öztürk, Türkiye’de Aile İçi Şiddet, s. 98.79 Henrica Jansen, İlknur Yüksel ve Pelin Çağatay, “Kadına Yönelik Şiddetin Yaygınlığı”, Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet, Ankara: Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, 2009, ss. 46-52.80 Hacettepe Nüfus Etütleri, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, s. 41.81 A.g.e.


53

Türkiye’de gerek devlet, gerekse sivil toplum örgütleri kadına karşı şiddete karşı yoğun bir mücadele başlatmış durumdadır. Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında 2012 yılında Şiddeti Önleme ve İzleme Merkezleri kurulmuş olup, Ağustos 2013 itibarıyla 14 ilde açıl-mıştır. Yine Belediye Kanunu’na göre nüfusu 50 binin üzerinde olan belediyeler bünyesinde şiddete maruz kalan kadınlar için bir sığınma evinin açılması öngörülmüştür. 2010 yılı itibarıyla Türkiye’de 16 tane kadın sığınma evi bulunmaktadır. Bunların 11’i Sosyal Hizmetler, 3’ü belediyeler, 2’si ise kaymakamlıklar tarafından işletilmektedir. Bu verilere bakıldığında devletin, ya-sal düzenlemelere rağmen etkin bir kurumsal yapıya henüz ka-vuşamadığını söyleyebiliriz. Zira kadınlar ülkenin her yerinde şiddete maruz kalırken, devletin kadınlara sağladığı imkânlar belli başlı illerle sınırlıdır.

Sivil toplum kuruluşlarının da kendi imkânları nispetinde aile içi şiddetle mücadele ettiğini unutmamak gerekir. Yukarıda ifade edildiği gibi, Türkiye’de kadın hareketi büyük ölçüde şiddet kar-şıtı mücadele üzerinden gelişmiştir. Bu mücadelenin sonucunda doğrudan doğruya şiddetle mücadele etmek üzere oluşturulan kurumlardan biri Mor Çatı Vakfı olmuştur. Mor Çatı, bir yandan şiddete maruz kalan kadınlara psikolojik ve hukuksal destek ve-rirken, bir yandan da kadın sığınma evlerinin açılmasına önayak olarak şiddete maruz kalan kadınları himaye etmeye çalışmak-tadır.82 Bugün başta Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük met-ropoller olmak üzere, birçok ilde kadına karşı şiddetle mücadele etmek üzere sivil toplum örgütleri tarafından geliştirilmiş olan kurumlar söz konusudur. Bu kurumlar bir yandan kadınları şid-detle mücadele konusunda bilinçlendirmeye çalışırken, bir yan-dan da şiddete maruz kalan kadınlara psikolojik, ekonomik ve hukuksal destek vermektedirler. Şiddetle mücadele aynı zaman-da baroların da gündemine girmiş bulunmaktadır. Bugün baş-ta büyük kentler olmak üzere, birçok şehirde baro bünyesinde

82 Demirdirek ve Şener, 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, ss. 10- 30

54


“kadına hukuki destek” adı altında birimler bulunmakta ve bu birimler şiddete maruz kalmış olan kadınlara ücretsiz hukuksal destek vermektedirler.

Şiddet konusu, yukarıda ifade edildiği gibi, hem kamu otoritesi-nin, hem de sivil toplum kuruluşlarının ve medyanın gündemin-de yoğun biçimde yer almasına rağmen, üstesinden gelinmiş bir sorun değildir. Bugün medyada her gün bir kadın cinayetiyle il-gili haber yer almaktadır. Medyaya yansıyan haberlere bakılacak olursa, tüm çabalara rağmen kadına karşı aile içi şiddet artarak devam etmektedir. Bu hususu dikkate aldığımızda, şiddeti bes-leyen çok sayıda psikolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel bile-şenin bulunduğunu söyleyebiliriz. Şiddetle mücadelede başarılı olmak için tüm bu bileşenleri dikkate alan politikaların geliştiril-mesine ihtiyaç vardır.


55

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AİLE YAŞAMI VE ANNELİK

56

Aile Yaşamı ve Annelik

Bu bölümde araştırmaya dahil edilen katılımcılar üzerinden Türkiye’de yaşayan kadınların aile yaşamını inceleyeceğiz. Bö-lümün incelenmesi, ana hatlarıyla üç nokta etrafında sürdürüle-cektir. Öncelikle kadınların çocuk sahibi olup olmadıkları, çocuk sahibi olan kadınların kaç çocuk annesi oldukları, çocuklarının bakım sorununu nasıl çözdükleri, çocuklarını hangi okulla-ra gönderdikleri gibi hususlar bu bağlamda analiz edilecektir. İkinci olarak, ailenin ekonomik durumu ele alınacaktır. Ailenin ortalama ne kadar gelirinin olduğu, çalışan kadınların evlerine herhangi bir yardımcı alıp almadıkları, kadınların şahıslarına ya da ailelerine ait arabalarının bulunup bulunmadığı gibi konular bu çerçevede sorgulanacaktır. Son olarak da, kadınların nasıl bir ailede yaşadıkları, ailenin genişliği, bir arada yaşanan kişi sayı-sı, kadınların hangi düzeyde akrabalarla bir arada bulunduğu gibi konular araştırmaya katılan katılımcıların verdikleri bilgiler üzerinden tahlil edilecektir. Bu konuların her biriyle ilgili genel bulguların yanı sıra; yaş, eğitim, gelir düzeyi ve zaman zaman da bölgesel dağılım dikkate alınarak çapraz tablolar çıkarılarak onlar üzerinden de analizler yapılacaktır. Yine bu değişkenlerin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturup oluşturmadığı, değişkenler arasında anlamlı bir ilişkinin bulunup bulunmadığı gibi sorulara istatistiksel bazı testler üzerinden cevap aranacak-tır.

Çocuk Sayısı ve Annelik“Araştırmaya katılan kadınların kaçının çocuğu var, çocuğu olanların ortalama çocuk sayısı nedir, çalışan kadınlar çocukları-nın bakım sorununu nasıl gideriyor, çocuklarını hangi okullara göndermeyi tercih ediyorlar, eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir durumu çocuk sayısında rol oynayan faktörler midir?” gibi soruların cevaplarını aşağıdaki tablolarda aramaya çalışacağız. İlgili tablolar yukarıdaki sorularla ilgili basit frekans dağılımı-nı göstermektedirler. Farklı değişkenlerin çocuk sayısında veya çocukların okul tercihinde hangi düzeyde rol oynadığı sorusuna cevap vermek için ayrıca istatistiksel testlere başvurmak gereki-


57

yor. Aşağıdaki sayfalarda gerekli yerlerde bir takım istatistiksel testlere başvurmaya çalışılacaktır.

Araştırmaya katılan kadınların yüzde 15’i nişanlı, sözlü veya bekâr; geriye kalanlar ise evli veya dul (boşanmış, eşi ölmüş, ayrı yaşayan vs.) kadınlardan oluşmaktadır. Araştırmada yer alan evli kadın oranının bu kadar yüksek olması, doğal olarak çocuk sahibi olan kadınların ağırlıklı bir oranda araştırmada yer almasına yol açmaktadır. Nitekim ilgili tabloya bakıldığında araştırmada yer alan kadınların ekserisinin (%93) çocuk sahibi olduğu görülmektedir. Yukarıda ifade edildiği gibi, araştırma-da yer alan kadınların yüzde 15’i ya bekâr ya da sözlü/nişanlı durumunda olup henüz evlilik yapmamıştır. Dolayısıyla çocuğu olmayan yüzde 7’lik kadın kitlesinin bu kadınlar arasında yer aldığını tahmin etmek mümkündür.

Tablo 1: Çocuğunuz var mı? Sayı YüzdeEvet, var 3.980 93,3Hayır, yok 285 6,7Toplam 4.265 100

Eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından ana-liz edildiğinde kadınların çocuk sahibi olmasıyla ilgili nasıl bir tablo ortaya çıkmaktadır? Bu soruya ilgili tablo üzerinden cevap aramaya çalıştığımızda, eğitim düzeyinin çocuk sahibi olmada dikkate değer bir rol oynadığı görülür. Zira araştırma bulguları-na göre araştırmada yer alan kadınlar içinden eğitim düzeyi dü-şük olanların, eğitim düzeyi yüksek olanlardan daha fazla oran-da çocuk sahibi olduğu görülmektedir. İkisi arasındaki farkın yüzde 18 düzeyinde olması dikkate değer bir bulgudur. Yapılan istatistiksel analizlere göre eğitim düzeyi ile çocuk sahibi olma arasında istatistiksel olarak güçlü bir ilişki (r=.192) vardır. Eği-tim düzeyi aynı zamanda çocuk sahibi olma bakımından anlamlı bir farklılık yaratmaktadır (P=.000).1 Buradan hareketle, eğitim

1 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).

58


düzeyi yükseldikçe, kadınların çocuk sahibi olma oranında bir düşüşün yaşandığı söylenebilir. Burada elde edilen bulgular Türkiye’deki gerçek durumla örtüşmektedir. Türkiye’de eğitim düzeyi yükseldikçe hem evlilik yaşı, hem de çocuk yapma yaşı ertelenmekte, çocuk sahibi olma konusunda, düşen bir eğilim görülmektedir.2

Benzer bir değerlendirmeyi çalışma durumu bakımından da yap-mak mümkündür. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınlar-la çalışmayan kadınlar arasında çocuk sahibi olmak bakımından yüzde 10 düzeyinde bir farklılık bulunmaktadır. Bu da demektir ki, çalışan kadınlar, çalışmayan kadınlara göre daha az oranda çocuk sahibidirler. Konuyla ilgili yapılan istatistiksel analizlere bakıldığında, kadınların çalışmasıyla çocuk yapma eğilimi ara-sında ters orantılı güçlü bir ilişki (r= -.146) bulunmaktadır. Yine varyans analizine bakıldığında çalışma eğiliminin kadınların ço-cuk sahibi olma eğilimi konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturduğu görülür (P=.000).3 İstatistiksel analizler, çalışma eğiliminin artmasıyla ters orantılı olarak kadınların ço-cuk yapma eğiliminde bir düşüş olduğunu göstermektedir. Kı-saca, çalışan kadınlar, çalışmayan kadınlara göre çocuk yapma konusunda daha isteksiz davranmaktadırlar.

Benzer bir durum eğitim düzeyi için de geçerlidir. Eğitim dü-zeyinin artmasına paralel olarak çocuk yapma eğiliminde bir düşüş görülmektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, düşük eği-timli kadınlarla yüksek eğitimli kadınlar arasında çocuk sahibi olma bakımından yüzde 8 düzeyinde bir farklılık bulunmakta-dır. Yapılan analizlere göre bu da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılıktır (P=.000).4 Bu verilere göre, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça çocuk sahibi olma konusunda bir isteksizlik kendisini ele vermektedir. Kısaca, ilgili tablonun ve istatistiksel analizle-

2 Çiğdem Kağıtçıbaşı and Bilge Ataca, “Value of Children and Family Change: A Three-Decade Portrait From Turkey”, Applied Psychology: An International Review,54, 3 (2005), ss. 317–337.3 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).4 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


59

rin ortaya koyduğu gibi, eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi kadınların çocuk yapma eğiliminde önemli birer faktör olarak belirmektedirler.

Tablo 2: Çocuğunuz var mı?Var Yok Toplam

Eğitim durumu Düşük 96,9 3,1 100Orta 88,9 11,1 100Yüksek 78,9 21,1 100

Çalışma durumu Çalışan 85,5 14,5 100Çalışmayan 94,8 5,2 100

Gelir durumu Düşük 94,5 5,5 100Orta 91,4 8,6 100Yüksek 86,8 13,2 100

Araştırmaya katılan kadınlara kaç çocuklarının oldukları soru-su yöneltilmiş, gelen cevaplar ilgili tabloya sayı ve yüzde olarak yansıtılmıştır. Buna göre kadınların üçte birden fazla bir kesimi iki çocuğa sahiptir. Kadınların yüzde 52’si bir veya iki çocuk an-nesidir. Üçten fazla çocuğu olan kadınların oranı yalnızca yüzde 25 düzeyindedir.

Tablo 3: Kaç Çocuğunuz Var? (Olanlar) Sayı Yüzde1 662 16,62 1.411 35,43 887 22,34 442 11,15 220 5,56 187 4,77+ 172 4,3Toplam 3.980 100

60


Bir ülkede toplam doğurganlık hızının 2.1’in altına düşmesi du-rumunda nüfusun azalan bir eğilim sürecine gireceği bilinmek-tedir. Türkiye’de şu anda toplam doğurganlık hızı 2.07 düze-yindedir.5 Bu da demektir ki, Türkiye nüfusu giderek azalan bir eğilim göstermektedir. Yapılan projeksiyonlara göre önümüzde-ki yirmi otuz yılda nüfusun Türkiye’deki artış hızı düşüş yönün-de bir eğilim gösterecektir.

Gelişmiş ülkelerde çocuk sayısının azalmasında kentleşme, is-tihdam, çalışma şartları, eğitim düzeyi, hanenin geliri, nikahsız birliktelikler gibi çok yönlü faktörler rol oynamaktadır. Bu fak-törlerin bir kısmının Türkiye’de de ailelerin çocuk yapımında et-kili olduğu söylenebilir. Buradaki araştırmada kadınların eğitim düzeyi, çalışma durumu ve hanenin toplam geliri sorgulanmış-tır. Bununla birlikte bölgeler arasında çocuk sayısı bakımından bir farklılığın olup olmadığına da bakılmıştır.

İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyinin artmasına paralel olarak çocuk sayısının artışında bir azalma görülmektedir. Yük-sek eğitimli kadınların yüzde 90’nı bir veya iki çocuğa sahiptir. Buna karşın düşük eğitimi olan kadınlarda ikiden fazla çocuk sahibi olma eğilimi belirgin biçimde göze çarpmaktadır. Araştır-mada yer alan ilkokul ve altında eğitimi olan kadınların yüzde 57’sinin üç veya daha fazla çocuğu bulunmaktadır. Yapılan ista-tistiksel testlere göre eğitim düzeyi ile çocuk sahibi olma eğilimi arasında güçlü bir negatif bağıntı (r= -.476) bulunmaktadır. Yine yapılan varyans analizine göre eğitim düzeyinin çocuk sahibi olma eğiliminde anlamlı bir farklılık meydana getirdiği anlaşıl-mıştır.6

Benzer bir değerlendirme kadınların çalışma durumuyla bağ-lantılı olarak da yapılabilir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlarda bir veya iki çocuğu olanların oranı yüzde yaklaşık 73 düzeyinde iken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 47’ye

5 TÜİK, Doğum İstatistikleri 2013. Bkz. http://www.tuik.gov.tr (Erişim tarihi: 23 Mayıs, 2014). 6 Bkz Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).


61

kadar gerilemektedir. Bu da çalışmayan kadınların daha fazla sayıda çocuk sahibi olduğunu göstermektedir. Varyans analizi, çalışma durumunun kadınların çocuk sahibi olması eğiliminde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa yol açtığını göstermek-tedir (P=.000).7

Tablo 4: Kaç Çocuğunuz Var? (Olanlar) 1 2 3 4 5 6 7+ Toplam EğitimDurumu

Düşük 11,1 31,8 25,2 13,5 6,9 6,0 5,5 100 Orta 35,3 47,1 13,4 3,3 0,9 0,0 0,2 100 Yüksek 39,0 51,4 8,5 0,7 0,0 0,4 0,0 100

Çalışmadurumu

Çalışan 30,4 42,2 18,2 4,9 1,8 2,1 0,4 100Çalışmayan 13,3 33,8 23,3 12,6 6,5 5,4 5,3 100

Bölge İstanbul 20,9 41,2 21,7 8,8 3,6 3,1 0,7 100Batı Marmara 18,2 49,4 18,2 9,1 5,2 0,0 0,0 100Ege 24,8 42,6 22,3 5,2 3,7 1,1 0,2 100Doğu Marmara 18,6 36,4 23,1 14,2 3,9 3,6 0,3 100Batı Anadolu 16,6 38,0 28,5 9,1 5,5 0,8 1,4 100Akdeniz 15,1 30,3 24,0 12,7 5,2 6,8 5,9 100Orta Anadolu 10,4 32,7 34,1 12,8 4,7 3,3 1,9 100Batı Karadeniz 13,3 38,3 22,1 13,8 5,4 5,0 2,1 100Doğu Karadeniz 11,7 43,8 16,4 13,3 9,4 4,7 0,8 100Kuzeydoğu Anadolu 15,3 31,5 17,1 7,2 12,6 7,2 9,0 100Ortadoğu Anadolu 10,8 29,5 17,6 9,7 5,7 9,7 17,0 100Güneydoğu Anadolu 8,2 15,7 16,0 18,1 10,6 13,1 18,3 100

Gelirdurumu

Düşük 15,3 34,8 23,4 13,5 5,4 3,8 3,9 100Orta 21,8 42,9 22,8 7,0 2,7 1,7 1,0 100Yüksek 27,0 45,5 20,9 4,3 2,4 100

Kadınların çocuk sahibi olma eğilimiyle hanenin toplam ge-liri arasında da istatistiksel olarak anlamlı (P=.000)8 negatif bir ilişki söz konusudur (r= -.192). Başka bir deyişle, hanenin gelirinin artışına paralel olarak çocuk sayısı düşmektedir. Bu

7 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).8 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).

62


da, düşük gelirli ailelerin yüksek gelirli ailelere göre daha fazla çocuk sahibi olduğu anlamına geliyor. Bu verileri dikkate ala-rak bir değerlendirme yapacak olursak, Türkiye’de çocuk yapı-mında ekonomik faktörlerin dikkate alınmadığını söyleyebiliriz. Şayet çocuk sahibi olmanın ekonomik imkânlarla ilişkisi söz ko-nusu olmuş olsaydı o zaman yüksek geliri olanların daha faz-la çocuk sahibi olması gerekirdi. Oysa araştırma verileri tersini göstermektedir.

Türkiye’de çocuk sayısı bakımından bölgeler arasında dengesiz bir dağılım olduğuna ilişkin genel bir kanaat bulunmaktadır. Bu kanaate göre nüfus artış oranı, ülkenin Doğu bölgelerinde daha fazla iken, bu oran Batı bölgelerinde daha düşüktür. Araştırma bulguları bu genel kanıyı doğrulamaktadır. İlgili tabloda görül-düğü gibi, Batı Marmara bölgesinde yaşayan kadınların yüzde 68’nin, Ege bölgesinde yaşayan kadınlarınsa yüzde 65’nin bir veya iki çocuğu bulunmaktadır. Buna karşın Malatya ve Van gibi illerin yer aldığı Ortadoğu Anadolu bölgesinde bir veya iki çocuk annesi kadınların oranı yüzde 47, Güneydoğu bölgesinde ise yüzde 32 düzeyindedir. Bölgesel bazda bir analiz yapıldığın-da Balıkesir ve Tekirdağ gibi illerin yer aldığı Batı Marmara böl-gesinde ortalama çocuk sayısı 2.25, Ege’de 2.13 iken; bu ortalama Ortadoğu Anadolu bölgesinde 3.26, Güneydoğu Anadolu böl-gesinde ise 3.99 civarındadır. Kısaca, araştırma bulgularına göre Türkiye’deki nüfus ortalamasının en fazla yoğunlaştığı bölgeler bu iki bölgedir.

Tablo 5: Elinizde olsa kaç çocuğunuzun olmasını istersiniz? Sayı YüzdeHiç 47 0,91 332 6,62 1.870 37,13 1.317 26,24 783 15,55+ 687 13,6Toplam 5.036 100


63

Araştırmada yer alan kadınlara ayrıca, “elinizde olsa kaç çocu-ğunuzun olmasını isterdiniz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve elde edilen bulgular ilgili tabloda yer almıştır. Buna göre kadın-ların yüzde 63’ü bir veya iki çocuk sahibi olmak istediklerini be-lirtmişlerdir. Kadınlar arasında genel eğilimin iki çocuktan yana olduğu dikkat çekmektedir. Zira araştırmaya katılan kadınların çoğu (%37) iki çocuk annesi olmak istediğini belirtmektedir.

Tablo 6: Elinizde olsa kaç çocuğunuz olmasını istersiniz?Hiç 1 2 3 4 5+ Toplam

Eğitimdurumu

Düşük 0,5 5,1 30,0 29,0 18,5 16,8 100 Orta 1,1 9,7 56,6 20,0 7,9 4,7 100 Yüksek 3,3 11,1 51,4 17,7 9,1 7,4 100

Çalışmadurumu

Çalışan 1,2 9,9 48,4 21,1 10,6 8,8 100Çalışmayan 0,9 5,5 33,5 27,8 17,2 15,2 100

Bölge İstanbul 1,4 7,8 41,1 25,5 11,5 12,6 100Batı Marmara 2,6 7,7 51,8 19,0 10,3 8,7 100Ege 0,4 11,8 44,5 26,9 9,4 7,1 100Doğu Marmara 0,3 8,0 40,8 27,6 16,6 6,7 100Batı Anadolu 1,0 4,9 38,0 31,1 13,2 11,8 100Akdeniz 0,3 5,4 33,0 25,2 18,5 17,5 100Orta Anadolu 1,5 6,9 27,6 35,5 17,2 11,3 100Batı Karadeniz 0,8 5,1 39,5 21,3 17,8 15,4 100Doğu Karadeniz 4,2 5,4 42,8 22,9 16,3 8,4 100Kuzeydoğu Anadolu 0,0 5,4 36,9 22,3 17,7 17,7 100Ortadoğu Anadolu 0,9 4,8 26,9 25,6 23,8 18,1 100Güneydoğu Anadolu 0,2 1,3 22,1 26,1 23,2 27,0 100

Gelirdurumu

Düşük 0,9 5,9 33,8 26,2 18,6 9,7 100Orta 0,9 7,8 45,7 26,4 12,0 3,9 100Yüksek 1,6 9,1 46,4 26,3 8,4 3,9 100

Sahip olunmak istenen çocuk sayısı bakımından eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi bir farklılık yaratıyor mu? İlgili tablodaki verilere bakıldığında eğitim düzeyinin artışına paralel

64


olarak kadınlarda sahip olunmak istenen çocuk sayısı düşmek-tedir. Yapılan istatistiksel analizler bu veriyi doğrulamaktadır. Nitekim eğitim düzeyi ile sahip olunmak istenen çocuk sayısı arasında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000)9 negatif yönde güç-lü bir ilişki (r= -.319) bulunmuştur. Benzer bir negatif ilişki de gelir düzeyi bakımından (r= -176) bulunmuştur.10 Bu da, gelirin artmasıyla ters orantılı olarak kadınlarda çocuk sahibi olma iste-ği bakımından bir isteksizlik görüldüğü anlamına gelmektedir. Yine yapılan istatistiksel analizlere göre çalışmayan kadınlar çalışanlara göre daha fazla sayıda çocuk sahibi olmak istemek-tedirler. Sahip olunmak istenen çocuk sayısı bakımından bölge-ler arasındaki farklılıkta mevcut çocuk sayısına benzer bir eği-lim görülmektedir. Genel olarak Batı illerinde yaşayan kadınlar daha az çocuk sahibi olmak isterken, Doğu bölgelerinde yaşayan kadınlar daha fazla sayıda çocuk sahibi olmak istemektedirler.

Sahip olunmak istenen çocuk sayısıyla ilgili genel bir değer-lendirme yapılacak olursa şu tespitte bulunmak yanlış olmaya-caktır: Eğitim düzeyi ve geliri artan kadınlar, çocuk sayısından ziyade çocuğun kalitesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Buna kar-şılık hala tarım toplumu niteliği taşımaya devam eden Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde çocuk ekonomik bir değer ve gelecek güvencesi olarak görülmeye devam etmektedir.11

Araştırmaya katılan aileler genelde çocuklarını hangi okullara göndermeyi tercih etmektedirler? Araştırma bulgularına bakıl-

9 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).10 Bkz Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).11 Değişik ülkelerde yapılan “çocuğun değeri” araştırmasına göre, çocuk sahibi olma isteğinin altında biri psikolojik, biri de ekonomik olmak üzere iki önemli nedenin bulunduğu tespit edilmiştir. Türkiye’de de 1970’lerde yapılan bir araştırmada, çocuğun büyük ölçüde ekonomik nedenlerden dolayı talep edildiği tespit edilmiştir. Bkz. Çiğdem Kağıtçıbaşı, İnsan, Aile, Kültür, Ankara: Remzi Kitapevi, 1973 ss. 95-103. Ne var ki, otuz yıl sonra 2003 yılında tekrarlanan aynı araştırma, ekonomik nedenlerden dolayı çocuk isteğinin keskin biçimde düştüğünü, bunun yerine psikolojik nedenlerden dolayı çocuk isteğinin yükseldiğini tespit etmiştir. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi: Kültürel Psikoloji, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2003, 190.


65

dığında okul çağına gelen aileler çocuklarını genel bir eğilim ola-rak devlet okullarına göndermeyi tercih ediyorlar. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çocuğu özel okula giden katılımcıların oranı yal-nızca yüzde 2 gibi oldukça düşük düzeydedir. Milli Eğitim Ba-kanlığı tarafından verilen bilgilere göre tüm ülkede özel okullar-da okuyan toplam öğrenci oranı yüzde 4 kadardır.12 Bu oran AB ve OECD ülkeleri içindeki en düşük orandır. Zira AB ve OECD ülkelerinde özel okullara giden öğrencilerin toplam öğrenci için-deki oranı yüzde 15 civarındadır.13 Özel okula giden öğrenci bakımından Amerika’nın istisnai bir konumu bulunmaktadır. Devlet okullarının oldukça az geliştiği Amerika’da öğrencilerin yüzde 80’nini aşkın bir kesimi özel okullara devam etmektedir. Kuşkusuz çocuğunu özel okula göndermek belli bir maliyet ve gelir düzeyi gerektiren bir durumdur. Oysa Türkiye’deki gelir dağılımına bakıldığında çocuğunu özel okulda okutabilecek ai-lelerin oranının çok da yüksek olmadığı görülür.

Tablo 7: Çocuğunuz / çocuklarınız nasıl bir okulda okuyor? Sayı YüzdeOkula giden çocuğum yok 1.897 47,7Devlet okulu 2.001 50,3

Özel okul 81 2,0Toplam 3.980 100

Özel okul tercihinde hangi aileler daha fazla ön plana çıkmak-tadır? Bu soruya araştırmaya katılan kadınların eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir durumu üzerinden cevap arayabiliriz. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların eğitim düzeyi arttıkça çocuklarını özel okula gönderme eğilimi de artıyor. İstatistiksel analizlere göre eğitim düzeyi arasındaki farklılık, ailelerin çocuk-larını göndereceği okul türünde istatistiksel olarak anlamlıdır (P=.000).14 Benzer biçimde, çalışma durumu da okul tercihinde

12 http://www. meb.gov.tr/bakan- avcidan- ozel- okullarda- okuyan- ogrencilere- ve-velilerine-mujde/ haber/ 665013 Bkz. A.g.y14 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).

66


pozitif yönde rol oynayan bir faktördür. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınlar çalışmayanlara göre yaklaşık iki kat daha fazla çocuklarını özel okulda okutma eğilimine sahiptirler. Ço-cuklarını özel okula gönderme konusunda en belirgin farkı gelir durumu oluşturmaktadır. Araştırma bulgularına göre yüksek geliri olup çocuğunu özel okula gönderen kadınların oranı, dü-şük gelire sahip olup çocuğunu özel okula gönderenlerden on kat daha fazladır (%10’a karşı %1). Yapılan istatistiksel testlere göre gelir düzeyi ile çocuğunu özel okula gönderme eğilimi ara-sında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000)15 pozitif yönde güçlü bir ilişki (r=.186) bulunmaktadır. Yukarıda ifade edildiği gibi, çocuğunu özel okulda okutmak her şeyden önce belli bir ekono-mik imkân gerektirir. Dolayısıyla yüksek gelir düzeyine sahip olan ailelerin, diğerlerine göre çocuklarını özel okullarda okut-ma eğiliminde olmaları anlaşılabilir bir durumdur.

Tablo 8: Çocuğunuz / çocuklarınız nasıl bir okulda okuyor?

Okula gidençocuk yok

Devletokulu

Özelokul Toplam

Eğitimdurumu

Düşük 42,3 56,4 1,3 100

Orta 57,2 39,6 3,2 100

Yüksek 64,5 30,8 4,7 100

Çalışmadurumu

Çalışan 50,2 46,1 3,7 100

Çalışmayan 46,8 51,7 1,5 100

Gelirdurumu

Düşük 41,8 57,4 0,9 100

Orta 47,5 50,4 2,1 100

Yüksek 53,2 36,6 10,3 100

15 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


67

Çalışan Anneler ve Aile YaşamıÇalışan kadınlar, iş yerinde fırsat eşitliği, psikolojik taciz (mob-bing) ve dışlanma gibi bir takım sorunlarla karşılaştığı gibi, ge-leneksel rollerinin devamı edişinden dolayı aile yaşamı içinde çifte rol gibi bir sorunla da karşı karşıya kalmaktadır. Türk top-lumunda kadınların öncelikli görevinin “ev kadınlığı” ve “anne-lik” olduğuna ilişkin yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Dolayı-sıyla çalışan kadın, evine döndüğünde evde kendisini bekleyen işlerden dolayı çifte bir rol oynamak durumunda kalmaktadır. Türkiye’de gelişen kadın hareketinin öteden beri dile getirdiği taleplerden biri çalışan kadınlar için kreş imkânının sağlanması-dır. Kreş imkânının sağlanmasıyla kadınların çalışma yaşamın-da daha rahat yer alabileceklerini düşünmektedirler.16

Tablo 9: Ülkemizde çalışan annelere sağlanan izin ve koşulları yeterli buluyor musunuz? Sayı YüzdeEvet yeterli 1.267 25,2Evet kısmen yeterli 650 12,9Hayır yeterli değil 2.147 42,6Cevapsız 971 19,3Toplam 5.036 100

Kadınların devam eden çifte rolü yönündeki sorun sadece Tür-kiye’deki kadının yaşadığı bir sorun olmayıp genel olarak başka toplumlarda da yaygın bir sorun olarak var olmaya devam etmek-tedir. İskandinav ülkelerinde yoğun biçimde iş piyasalarında yer almalarına rağmen, kadınların geleneksel rollerinin devam etmek-te olduğuna ilişkin olarak İskandinav ülkelerindeki feministler arasında tartışmalar yapılmaktadır. Mesela H. M. Hernes, bundan dolayı İskandinav kadının, piyasa, devlet ve aile arasında üçlü bir

16 Ömer Çaha, Sivil Kadın: Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum, Ankara: Savaş Yayınları, 2010, s. 108.

68


ezilme süreci yaşadığını ileri sürmektedir.17 Feminist literatürde bu sorundan dolayı kadınlar için pozitif ayrımcılık yönünde ciddi bir talep bulunmaktadır.

Tablo 10: Ülkemizde çalışan annelere sağlanan izin ve koşulları yeterli buluyor musunuz?

YeterliKısmen yeterli

Yeterli değil

Fikri yok Toplam

Eğitim durumu

Düşük 28,1 11,9 35,6 24,3 100Orta 20,5 15,8 54,0 9,7 100Yüksek 15,4 14,0 65,1 5,5 100

Çalışma durumu

Çalışan 19,2 12,6 60,2 8,0 100Çalışmayan 27,2 13,0 36,6 23,2 100

Gelir durumu


Sektör Kamu 13,2 9,3 75,2 2,3 100Özel 19,4 12,9 59,4 8,2 100

Araştırmada, çalışan annelere sağlanan koşulların yanı sıra, ev-lerinde herhangi bir yardımcı bulundurup bulundurmadıkları da sorgulanmıştır. Buna göre çalışan annelere sağlanan imkân-ları yetersiz bulanların oranı (%43), yeterli bulanların oranından (%38) fazla görünmektedir. Araştırmada, somut herhangi bir koşulun sağlanıp sağlanmadığı sorgulanmadığı için koşullarla ilgili genel kanaatlerin tespitiyle yetinilmiştir. Ancak yukarıda belirtildiği gibi, çalışan annelerin en önemli beklentisinin çocuk bakımına ilişkin sağlanacak imkânlar yönünde olduğunu dü-

17 H. M. Hernes, “The Welfare State, Citizenship of Scandinavian Women”, The Political Interests of Gender: Developing Theory and Research With a Feminist Face, edited by K.B. Jones and A.G. Jónasdóttir, London, Newbury Park and New Delhi: Sage Publications, 1988, s. 203. Ayrıca bkz. H. M. Hernes, Welfare State and Women Power, Oslo: Norvegian University Press, 1987.


69

şünmek mümkündür. Özellikle emzirme çağında çocuğu olan anneler için en önemli sorunun çalışma süreciyle birlikte çocu-ğunu emzirme noktasında yoğunlaştığını unutmamak gerekir.

Çalışan annelere sağlanan imkânlar noktasında eğitim durumu, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından kadınlar arasında bir farklılık göze çarpıyor mu? Bu soruya gelen yanıtlar ilgili tabloda yer almaktadır. Buna göre kadınlara sağlanan imkânları yeterli gören düşük eğitimli kadınlarla yüksek eğitimli kadınlar arasında belirgin bir fark olmakla birlikte, bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (P=0.33).18 Bu da demektir ki, eği-tim düzeyi fark etmeksizin, araştırmaya katılan tüm kadınlar, çalışan annelere sağlanan imkânları yetersiz bulmaktadırlar.

Benzer bir tablo çalışan ve çalışmayan kadınlar bakımından da görülmektedir. Çalışan kadınlar çalışmayan kadınlara göre ken-dilerine sağlanan koşulları daha fazla yetersiz görmektedirler. Ancak iki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bir fark değildir (P=0.295).19 Gelir düzeyi bakımından da buna benzer bir resim ortaya çıkıyor. Yüksek gelirli katılımcılar düşük gelirlilere göre kadınlara sağlanan koşullar bakımından daha kötümser bir tutuma sahiptirler. Ancak farklı gelir gruplarına sahip kadınlar arasında çalışan annelere sağlanan izin bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (P=0.167).20 Kısaca, araştırmaya katılan kadınlar arasında, çalışan annelere sağla-nan koşulları yeterli görme bakımından eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmamaktadır. Bu da araştırmaya katılan tüm kadınların, çalışan annelere sağlanan imkânlar bakımından benzer bir tutu-ma sahip olduğu anlamına gelir.

18 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).19 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).20 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).

70


Tablo 11: Sizce nasıl bir düzenleme yapılmalı? Sayı YüzdeHer kuruma kreş - bakım odası 831 29,7Yarım gün çalışma 775 27,7Daha uzun doğum ve süt izni 585 20,9Bakıcı yardımı 218 7,8Daha uzun ücretsiz izin 166 5,9Evden çalışma 154 5,5Diğer 67 2,4Toplam 2.796 100

Yukarıda ifade edildiği gibi, Türkiye’de çalışan annelerin karşı-laştıkları en önemli sorunların başında çocuklarının bakımı so-runu gelmektedir. Nitekim araştırmaya katılan kadınlara, “ça-lışan annelerle ilgili ne tür düzenlemelerin yapılması gerektiği” yönünde yöneltilen soruya gelen cevaplardan, beklentinin en fazla bu yönde olduğu anlaşılıyor. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların yüzde 30’u kadınların çalıştığı her kurumda bir kreş bulunması gerektiğini belirtmektedir. Yine kadınların yüzde 21’i daha uzun doğum ve süt izni talep ederken, yüzde 8’i de bakı-cı desteği talep etmektedir. İlgili tabloya yansıyan diğer veriler de çocuk bakımıyla bağlantılı beklentileri yansıtıyor. Dolayısıyla araştırma bulgularından hareketle, Türkiye’de kadınların çalışan annelerle ilgili en önemli beklentisinin, çocuk bakımını çalışma yaşamıyla birlikte mümkün kılacak düzenlemelerin yapılması yönünde olduğunu söyleyebiliriz.

Tablo 12: Evinizde sürekli ya da dönemsel olarak bir yardımcı bulunduruyor musunuz? Sayı YüzdeEvet, sürekli çalışan bir yardımcım var 85 1,7Evet, zaman zaman yardımcı kullanıyorum 380 7,6Hayır, hiç yardımcı kullanmadım 4.445 88,3Cevapsız 126 2,5Toplam 5.036 100


71

Son zamanlarda çalışan kadınlar, evlerine daimi statüde veya zaman zaman çocuk bakımı, ev temizliği, yemek yapımı gibi konularda yardımcı olmak üzere bir kadın almaktadırlar. Bu durum Ankara ve İstanbul gibi büyük kentlerde giderek yay-gınlaşmaktadır. Ancak ne kadar kadının, evinde yardımcı birini bulundurduğu bilinmemektedir. Başka bir deyişle, daimi veya kısmi zamanlı olarak evlerde çalışan kadın sayısı resmi olarak bilinmemektedir. Araştırmada sorgulanan hususlardan biri bu olmuştur. İlgili tabloda görüldüğü gibi, evine sürekli veya za-man zaman yardımcı birini alan kadın oranı çok fazla olmamak-la birlikte dikkate alınacak düzeydedir. Araştırma bulgularına göre tüm kadınların yüzde yaklaşık 9’u evine herhangi bir yar-dımcı alabilmektedir. Bu da kadınların dikkate değer düzeyde hemcinslerine daimi veya kısmi statüde istihdam imkânı sağla-dığı anlamına gelir.

Tablo 13: Evinizde sürekli ya da dönemsel olarak bir yardımcı bulunduruyor musunuz?

Sürekli Zaman zaman Hiç ToplamEğitim durumu

Düşük 1,2 4,9 93,8 100Orta 1,6 8,0 90,4 100Yüksek 5,2 24,5 70,3 100

Çalışma durumu

Çalışan 3,2 13,0 83,8 100Çalışmayan 1,2 5,9 92,9 100

Gelir durumu


Evinde bir yardımcı bulundurmak her şeyden önce bir im-kân meselesidir. Başka bir deyişiyle, belli bir gelir seviye-sinde olmayı gerektiren bir husustur. Takip eden bölümler-de görüleceği gibi, araştırmaya katılan kadınların büyük bir kısmı düşük gelir düzeyine sahiptir. Yine araştırmada yer

72


alan kadınların yüzde 74’ü herhangi bir işte çalışmayan ka-dınlardır. Evinde yardımcı bulunduran kadınların genel ola-rak yüksek gelirli ve çalışan kadınlar olduğunu dikkat aldı-ğımızda, evine yardımcı alan kadın oranının neden düşük olduğu kendiliğinden anlaşılır. Ancak araştırma bulgularına göre herhangi bir işte çalışmayan bazı kadınlar da (%6 oranın-da) zaman zaman evlerine yardımcı bir kadın almaktadırlar. Evine yardımcı birini almakla, eğitim düzeyi arasındaki ilişki-ye bakıldığında doğrusal bir bağıntının olduğu görülür. Yüksek eğitimli olup evine sürekli olarak yardımcı birini alan kadınların oranı düşük eğitimlilerin yaklaşık beş katı daha fazladır (yüzde 1’e yüzde 5). Benzer biçimde, evine arada bir yardımcı kadın alan yüksek eğitimli kadınların oranı düşük eğitimlilerin beş katıdır (yüzde 5’e yüzde 25). Evinde yardımcı bulundurma konusunda eğitim düzeyi çalışma durumuna göre daha fazla fark yaratmak-tadır. Zira evinde bir yardımcı bulundurma konusunda çalışan kadınlarla çalışmayan kadınlar arasındaki fark üç kattan daha az iken, bu fark eğitim düzeyleri arasında beş katına çıkmaktadır. Bu verilerden hareketle, eğitimli olup çalışmayan kadınların da evlerine daimi veya kısmi zamanlı bir yardımcı aldıkları sonu-cuna varabiliriz.

Tablo 14: Hangi konuda / konularda yardım aldınız? Sayı YüzdeEv temizliği 349 75,1Çocuk bakımı 48 10,4Yemek yapımı 39 8,4Diğer 28 6,1Toplam 465 100

Konuya gelir düzeyi üzerinden bakıldığında bu tezi doğrulayan bir tabloyla karşılaşıyoruz. Zira evinde yardımcı bulundurma konusunda düşük gelirli kadınlarla yüksek gelirli kadınlar ara-sındaki fark yaklaşık yedi katına kadar çıkmaktadır. Demek ki, yüksek geliri olan dikkate değer bir kadın kitlesi, çalışsın veya çalışmasın evinde şu ya da bu biçimde bir yardımcı bulundur-


73

maktadır. Araştırmaya katılan katılımcılar arasında üniversite mezunu olup çalışanların oranı yüzde 55 iken, çalışmayanların oranı ise yüzde 45 düzeyindedir. Yüksek düzeyde bir üniversite-li kadın kitlesinin çalışmadığını düşündüğümüzde bunların bir kısmının evlerinde bir yardımcı bulundurduğu tahmin edilebi-lir.

Akrabalık İlişkisi ve Aile GenişliğiAraştırmada ele alınan konulardan biri de aynı evde kaç kişinin bir arada yaşadığı olmuştur. Toplumumuzda toplumsal değiş-me, köyden kente göç, kadınların ekonomik bağımsızlığı, geç yaş evlilik, akrabalık ilişkilerinin zayıflaması, refah düzeyinin artması ve bireyci davranış kalıplarının yaygınlaşmasına bağlı olarak aile yapısı giderek küçülen bir seyir izlemektedir.21 Sade-ce kent yaşamında değil, artık köy ve kasabalarda da evlenen çiftler, ailelerinden ayrı bir ev kurmakta, böylece çekirdek aile formuna dönüşmektedirler.

İlgili tablolarda görüldüğü gibi, araştırmaya katılanlara aynı evde kaç kişi bir arada yaşadıkları, ardından da kimlerle bir ara-da yaşadıkları yolunda sorular yöneltilmiştir. Gelen cevaplara göre kadınların yüzde yaklaşık 70’i 4 veya daha az sayıda kişi-den oluşan bir ailede yaşamaktadır. Bu da ailelerin büyük çoğun-lukla anne baba ve çocuklardan oluştuğu anlamına gelmektedir. Yapılan istatistiksel hesaplamaya göre araştırmaya katılanların yaşadıkları aile büyüklüğü ortalama 4 kişiden oluşmaktadır (SS=1.657). Bu oran 1970’lerde yüzde 5.5 düzeyindeydi.22 Bu da demektir ki, son otuz kırk yılda aile bireylerinin sayısında dikka-te değer düzeyde bir düşüş söz konusudur. Araştırma bulgula-rına göre 6 veya daha fazla sayıda kişinin bulunduğu aile sayısı yalnızca yüzde 14 düzeyindedir. Bu veriler, ailenin Türkiye’de

21 Bkz. Ergün Yıldırım, “Toplumsal Değişme Sürecinde Aile”, Aile Sosyolojisi, 2. Baskı, Der. Kadir Canatan ve Ergün Yıldırım, İstanbul: Açılım Kitap, 2011, ss. 121-152.22 Serim Timur, Türkiye’de Aile Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1972, ss. 30-31.

74


giderek küçülen bir seyir izlediğini, dolayısıyla çekirdek aileye doğru dönüştüğünü göstermektedir.

Tablo 15: Oturduğunuz evde devamlı olarak kaç kişi yaşıyorsunuz? Sayı Yüzde1 195 3,92 908 18,03 1.102 21,94 1.307 25,95 724 14,46+ 734 14,6Cevapsız 67 1,3Toplam 5.036 100

Eğitim ve gelir düzeyi, çalışma durumu ve bölgesel dağılım aile büyüklüğünde hangi ölçüde belirleyicidir? Bu sorunun cevabı-nı çapraz verilerin yer aldığı ilgili tabloda bulabiliriz. Öncelikle eğitim düzeyine baktığımızda, eğitimle aile büyüklüğü arasında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000)23 negatif bir korelasyonun olduğunu (r= -.168) görüyoruz. Buna göre eğitim düzeyi arttık-ça aile bireylerinin sayısı düşmektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek eğitimli olup beş ve daha fazla kişiden oluşan bir ailede yaşayanların oranı yüzde 12 düzeyinde iken bu oran dü-şük eğitimlilerde yüzde 34’e kadar yükselebilmektedir. Buna göre geniş ailede yaşama oranı üniversite eğitimine sahip olan kadınlarda üçte bir oranında azalmaktadır. Ülkemizde eğitim düzeyinin hızla yükseldiği gerçeğini dikkate aldığımızda önü-müzdeki yıllarda aile büyüklüğünün daha da küçüleceğini tah-min edebiliriz.

Benzer bir tablo çalışma durumunda da göze çarpmaktadır. Ça-lışan kadınla çalışmayan kadının yaşadığı aile bireylerinin sa-



75

yısında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık (P=.000)24 göze çarpmaktadır. Çalışmayan kadınlar, çalışanlara göre daha geniş bir aile ortamında yaşamaktadırlar. Yine gelir durumu itibariyle bir analiz yapıldığında aynı yönde bir eğilimin olduğu görülür. Beş ve altıdan yukarı sayıda kişinin bulunduğu aile oranı düşük gelirlilerde yüzde 37 iken, bu oran yüksek gelirlilerde yüzde 29 olarak görülmektedir. Bu verilerden hareketle, eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyinin ailenin büyüklüğü üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etki oluşturduğu sonucuna vara-biliriz.

Araştırma bulgularına göre, aile genişliğinde en belirgin farklı-lık bölgeler arasında görülmektedir. Araştırma bulgularına göre Orta Anadolu (Kayseri, Kırıkkale), Kuzeydoğu Anadolu (Erzu-rum, Ağrı), Ortadoğu Anadolu (Malatya, Van) ve Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin) bölgelerinin dışındaki tüm bölgelerde ortalama aile büyüklüğü 4 kişinin altında kal-maktadır. Oysa bu dört bölgede aile büyüklüğü dört kişinin üzerindedir. En yüksek oran Güneydoğu Anadolu bölgesinde (%5.15), en düşük oran ise Tekirdağ ve Balıkesir’in yer aldığı Batı Marmara bölgesinde (%3.56) yer almaktadır. İlgili tabloda görül-düğü gibi, beş ve altı kişiden oluşan aile oranı Batı Marmara böl-gesinde yüzde 15 iken, bu oran Güneydoğu Anadolu bölgesinde yüzde 51 düzeyindedir.

Aynı ailede kimler bir arada yaşamaktadır? Bu sorunun cevabı ilgili tabloya yansıyan verilerde gizlidir. Buna göre ailede ge-nelde ebeveyn ve çocuklar yer almaktadır. Bekâr olan kadınlar doğal olarak çoğunlukla anne ve babalarıyla yaşamaktadırlar. Yalnız yaşadığını söyleyenlerin oranı yüzde 4 kadar düşük dü-zeydedir. Evli olan kadınlarsa genel olarak eşleri ve çocuklarıyla birlikte yaşamaktadırlar. Evli kadınlar üzerinde yapılan incele-meye göre evli olup kayınpederi veya kayınvalidesiyle yaşayan kadınların oranı yalnızca yüzde 1.4 düzeyindedir. Yine evli olup annesi veya babasıyla birlikte yaşayan kadınların oranı yüzde 1

24 Bkz Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).

76


kadardır. Evli kadınlar arasında bunların dışında (kardeş, elti, kayınbirader, torun, damat vs.) birlikte yaşayan kadınların oranı toplamda yüzde 1’in altında kalmaktadır. Bu verileri dikkat al-dığımızda, Türkiye’de ailenin giderek anne baba ve çocuklardan oluşan çekirdek yapıya dönüştüğünü ve bunların dışındaki bi-reylerin aynı çatı altında yer almadığını söyleyebiliriz.25

Tablo 16: Oturduğunuz evde devamlı olarak kaç kişi yaşıyorsunuz?

1 2 3 4 5 6+ ToplamEğitim Durumu


Çalışma Durumu



Gelir Durumu


Eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi kadınların akra-ba çevresinden birileriyle yaşaması bakımından bir farklılık ya-ratıyor mu? Bu sorunun cevabını ilgili tabloya yansıyan verilerin

25 Kadir Canatan, “Türk Ailesinin Tarihsel Gelişim”, Aile Sosyolojisi, s. 115.


77

yanı sıra, istatistiksel testlerden anlayabiliriz. İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, akrabalardan herhangi biriyle yaşama bakımından eğitim düzeyi önemli bir fark getirmektedir. Söz gelimi kayın-peder veya kayınvalideyle birlikte yaşama oranı düşük eğitimli kadınlarda yüzde 55 oranında iken, yüksek eğitimli kadınlarda yüzde 10 düzeyindedir. Başka bir deyişle, eğitimi düşük olan ka-dınların kayınpeder veya kayın valideyle yaşama oranı yüksek eğitimlilere göre beş kat daha fazladır. Yapılan varyans analizine göre kadınların eğitim düzeyi bu bağlamda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yaratmaktadır (P=.000).26

Tablo 17: Oturduğunuz evde devamlı olarak yaşayan kişilerin sizinle yakınlık düzeyi nedir? Sayı YüzdeEşim 3.402 67,6Babam 655 13,0Çocuğum 437 8,7Annem 224 4,4Kardeşim 44 0,9Kayınpederim 5 0,1Kayınvalidem 3 0,1Damadım / gelinim 6 0,1Torunum 12 0,2Diğer akrabalarım 15 0,3Evde kalan hizmetçi 3 0,1Akraba değil 19 0,4Yalnız yaşıyorum 176 3,5Cevapsız 35 0,7Toplam 5.036 100

Çalışma durumu da kadınların yakın akrabalarıyla yaşamaları konusunda benzer bir etkiyi ortaya koymaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışmayan kadınlar çalışanlara göre daha fazla

26 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyine Üzerinden).

78


oranda anne, baba, kayınvalide, kayınbaba, damat, gelin veya torunlardan herhangi biriyle birlikte yaşamaktadırlar. Kadınlar arasında kayınvalidesi veya kayınpederiyle birlikte yaşayanla-rın oranı çalışanlarda yüzde 22 düzeyinde iken, çalışmayanlar arasında yüzde 51 oranındadır. Yapılan istatistiksel testler de bu veriyi doğrulamaktadır. Zira varyans analizine göre yakın akra-balardan biriyle bir arada yaşama bakımından çalışma durumu istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=000).27

Tablo 18: Oturduğunuz evde devamlı olarak yaşayan kişilerin sizinle yakınlık düzeyi nedir?

Çoc

uğu

Kar

deşi

Kay

ınpe

der

Kay

ınva

lide

Dam

at/ g

elin

Toru

n

Topl

um

Eğitim Durumu

Düşük 4,1 5,0 3,3 51,2 1,7 18,2 100Orta 4,9 13,0 2,4 34,1 2,4 3,3 100Yüksek 10,0 5,0 5,0 5,0 100

Çalışma Durumu

Çalışan 4,1 21,6 1,4 20,3 6,8 1,4 100Çalışmayan 4,2 4,2 4,2 47,1 13,6 100

Gelir Durumu

Düşük 3,3 7,3 3,3 52,0 0,8 10,6 100Orta 6,0 10,3 2,6 29,9 0,9 12,0 100Yüksek 11,1 11,1 22,2 16,7 100

Gelir düzeyi bakımından eğitim ve çalışma durumuna benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır. Araştırmaya katılan kadınlarda ge-lir düzeyi arttıkça yakın akrabalardan biriyle bir arada yaşama olasılığı azalmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kayınpeder veya kayınvalidesiyle birlikte yaşayan kadınların oranı yüksek

27 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).


79

gelirlilerde yüzde 33, düşük gelirlilerde ise yüzde 55’e kadar çı-kabilmektedir. İstatistiksel analizler, gelir farklılığının yakın ak-rabalarla bir arada yaşama konusunda istatistiksel olara anlamlı bir farklılık oluşturduğunu ortaya koymaktadır (P=.000).28

Kısaca, annelik, çocuk sayısı, çocuğun eğitimi ve akraba ilişkile-ri gibi değişkenler konusunda kadınların eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi belirleyici faktörler olarak ön plana çık-maktadır. Çalışan, yüksek gelir ve eğitim düzeyine sahip olan kadınların daha az sayıda çocuk yaptığı, çocuğuna özel okullar-da eğitim aldırmayı tercih ettiği ve yakın akrabalarıyla aynı evde yaşama konusunda daha az istekli olduğu görülmektedir. Genel olarak dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kadının çalışma, yük-sek gelir, siyasete katılım ve eğitim üzerinden kamusal alana ka-tılımına paralel olarak aile içindeki rollerinde değişimin olduğu, bu değişimin de kendisini en fazla çocuk sahibi olmada ve akra-balık ilişkilerinde ortaya koyduğu bilinmektedir. Türkiye’de ka-dınların giderek yüksek eğitim imkânlarına kavuştuğu, bunun paralelinde de daha yüksek gelir düzeyine ulaşma şansına sahip olduğu bilinmektedir. Bu veriyi esas aldığımızda aileye ilişkin değişim sürecinin önümüzdeki yıllarda daha fazla hızlanacağını bekleyebiliriz.



81

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

EVLİLİK VE BOŞANMAYA İLİŞKİN TUTUMLAR

82

Evlilik ve Boşanmaya İlişkin Tutumlar

Evlilik biçimi modern toplumlarla geleneksel toplumları birbi-rinden ayıran faktörlerden biridir. Modern toplumlarda evli-likler genel olarak çiftler arasında belli bir süre süren karşılıklı ilişkinin sonucunda gelişir. Çiftler birbirleriyle flört ederek, ilişki kurarak birbirlerini tanır ve evliliğe öyle karar verirler. Yine mo-dern toplumlarda evlilik yaşının giderek geciktiği de bilinen bir gerçektir.1 Oysa geleneksel toplumlarda evlilik sürecinde çiftler kadar, hatta bazen çiftlerden daha çok aileler rol oynamaktadır. Toplumumuzda da yaygın olan “görücü usulüyle” evlenme, ge-leneksel toplumlarda yaygın olarak görülen bir evlilik biçimidir. Görücü usulüyle evliliğin dramatik sonuçlarından biri kız ço-cuklarının çocuk sayılır yaşlarda evlendirilmesidir. Son zaman-larda çocuk gelinler sorunu, toplumumuzun önemli bir sosyolo-jik sorunu olarak gündemde bulunmaktadır.2

Batılı toplumlarda nikâhsız birliktelikler de giderek yaygınlaşan bir birliktelik biçimi olmuştur. Bunun temelinde yatan nedenler-den biri nikâhın birçok ülkede kilise tarafından kıyılıyor olma-sıdır. Evlilikte kilisenin rolüne inanmayan kişiler doğal olarak birlikteliklerini kilise nezaretinde resmileştirmekten uzak dur-maktadırlar. Bizim toplumumuzda nikâhın resmi boyutunun yanı sıra, dinsel boyutu da bulunmaktadır. Resmi nikâh, evliliğe resmi boyut kazandırarak eşlerin haklarını kanun teminatı altına almak için kıyılan bir nikâh iken, dini nikâh çiftlerin birlikteliği-ne dinsel ve toplumsal meşruiyet kazandırmak için kıyılır. Türk toplumunda bundan dolayı yaygın olarak çifte nikâh kıyılmak-tadır.3

Toplumların gelişme düzeyine, refah düzeyinin artmasına, ka-dınların ekonomik bağımsızlığını kazanmasına bağlı olarak ev-liliklerin boşanmayla sonuçlanma trendinde artış görülür. Bu-

1 OECD, Doing Better for Families, s. 21. Internet kaynağı için bkz. http:// www.oecd.org/ social/soc/ doingbetterforfamilies.htm (Erişim tarihi: 2 Haziran, 2014). 2 Hilal Özcebe ve Burcu Küçük Biçer, ”Önemli Bir Kız Çocuk ve Kadın Sorunu: Çocuk Evlilikler” Türk Pediatri Araştırmaları. (2013), s. 90.3 TÜİK, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri 2013. Bkz. http://www.tuik.gov.tr/ PreHaber Bultenleri.do?id=16051 (Erişim tarihi: 15 Nisan, 2014).


83

gün Batılı ülkelerdeki evliliklerin önemli bir kısmı boşanmayla sonuçlanıyor. Boşanma düzeyi bazı toplumlarda yüzde ellileri bulan oranlardadır.4 Toplumumuzda da son zamanlarda boşan-ma oranında belirgin biçimde artış görülmektedir. Kadınların giderek ekonomik bağımsızlığını kazanması, bireyci kültür ka-lıplarının yaygınlaşması, kişisel güvenin gelişmesi gibi neden-ler eşlerin birbirine daha fazla tahammül etmesini eskiye oranla azaltmaktadır. İstatistiklere göre Türkiye’de 2013 yılında 600 bin 138 evlilik gerçekleşirken, 125 bin 305 boşanma vakası gerçekleş-miştir.5

Bu bölümde araştırmaya katılan kadınların verdikleri bilgiler-den hareketle Türkiye’de evlilik ve boşanmaya ilişkin tutumları inceleyeceğiz. “Eşler nasıl evleniyor, nikâh kıyma eğilimleri ne-dir, hangi yaşlarda evleniyorlar, evliliklerine kim karar veriyor?” gibi sorulara bu bağlamda cevap arayacağız. Yine Türkiye’deki kadınların evlilik öncesi yapılan flört ilişkisine ve nikâhsız ola-rak aynı evde yaşamaya ilişkin tutumu mercek altına alınacaktır. Bu bölümde ayrıca kadınların boşanmaya ilişkin tutumlarını da masaya yatıracağız. Boşanma durumunda kaldığında bir kadı-nın nasıl davrandığı bu bağlamda araştırmanın temel sorusunu oluşturmaktadır.

Kadınlarda Evliliğe İlişkin TutumlarKadınlarda evliliğe ilişkin tutumlar, Türkiye’de modern değer-lerle geleneksel değerlerin terkibinden oluşmaktadır. Bir yan-dan görücü usulüyle evlilikler hala yaygın olarak görülürken, bir yandan da bireyler kiminle evleneceklerine kendileri karar veriyorlar.6 Kentleşmeye, eğitim düzeyinin artışına, ekonomik bağımsızlığın elde edilişine ve bireysel davranış kalıplarının

4 OECD, Doing Better for Families, s. 23.5 TÜİK, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri 2013. 6 Yapılan değişik araştırmalara göre Türkiye’de evlilikler yerleşim birimi, çalışma koşulları ve sosyal ilişkilere bağlı olarak farklı şekiller. alabilmektedir. Feridun Merter, Köy Ailesinde Meydana Gelen Değişmeler, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1990, s. 41.

84


yaygınlaşmasına bağlı olarak kendi başına evlilik kararı alma sürecinde artış eğilimi görülmektedir.7 Kadınların evliliğe ilişkin tutumları nikâh, evlilik biçimi, evlilik yaşı, evlenme sayısı gibi birkaç soru üzerinden test edilmiştir.

Tablo 1: Medeni durumunuz nedir? Sayı YüzdeEvli 3.656 72,6Dul / Boşanmış 609 12,1Sözlü / Nişanlı 53 1,1Bekâr 718 14,2Toplam 5.036 100

İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmada yer alan kadınların yüzde 73’ü evlidir. Bu veriyi dikkate aldığımızda bu araştırma örnekleminin, kadınlarda evlilikle ilgili tutumları ortaya koyma bakımından ışık tutucu nitelikte olduğu söylenebilir. Araştırma bulgularına göre katılımcıların yüzde 12’si dul veya boşanmış durumdadır. Katılımcılara dul veya boşanmış şıkkı birlikte sunulduğu için bunların içinden ne kadarının boşanmış, ne kadarının dul kadınlardan oluştuğuna ilişkin bir bilgimiz yoktur. Ancak örneklem dağılımının ağırlıklı olarak genç ve orta yaşlardaki katılımcılardan oluştuğunu dikkate aldığımızda bu oranın duldan çok boşanmış kadınlara işaret ettiğini söyleyebiliriz.

Kadınların evliliğinde eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi olumlu ya da olumsuz rol oynuyor mu? Bu sorunun ce-vabını ilgili tabloda görebiliriz. Söz konusu tabloda görüldüğü gibi, evli kadınların oranı belirgin biçimde düşük eğitimli kadın-larda daha fazladır. Evlilik oranı yüksek eğitimli kadınlarda, dü-şük eğitimlilerin yarısı kadardır. Yüksek eğitimli bekâr kadınlar düşük eğitimli bekâr kadınların yaklaşık on beş katı kadar daha

7 TÜİK, Aile Yapısı Araştırması 2006 ve TÜİK Aile Yapısı Araştırması 2013. Bkz. http://www.tuik. gov.tr/ Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ ID=11&KITAP_ID=16 (Erişim tarihi: 3 Haziran 2014).


85

fazla çıkmıştır. Araştırmanın ilginç verilerinden biri, boşanma oranının düşük ve orta eğitimli kadınlarda daha fazla olması-dır.8 Bu oran eğitim düzeyi arttıkça negatif bir seyir izlemekte-dir. Araştırma bulgularına göre evli olmakla eğitim düzeyi ara-sında negatif yönde güçlü bir bağıntı bulunmaktadır. Buna göre kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça evlenme yaşları artmaktadır. Varyans analizine göre, kadınların evliliğinde eğitim düzeyi ara-sındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlıdır (P=.000).9

Tablo 2: Medeni Durumunuz Nedir?

EvliDul/

boşanmışSözlü/nişanlı Bekâr Toplam

Eğitim durumu

Düşük 87,1 10,0 2,9 100Orta 64,2 8,6 2,0 25,3 100Yüksek 40,3 4,5 4,2 51,0 100

Çalışma durumu


Gelir durumu


Araştırma bulgularından anlaşıldığı kadarıyla, çalışma durumu da kadınların evliliği üzerinde olumsuz yönde rol oynuyor. İlgi-li tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre

8 Aile Araştırma Kurumu tarafından boşanan kişiler üzerinde yapılan bir araştırmada benzer sonuca ulaşılmıştır. Bkz. Boşanma Nedenleri Araştırması, Ankara: 2009, s. 28. Benzer bir durum Amerika’da yapılan bir araştırmada da görülmektedir. Bu araştırmaya göre boşanan kadınların büyük bir kısmı lise ve dengi okul mezunudur. Bkz. Bureau Labor Statistics, Marriage and Divorce: Patterns by Gender, Race, and Educational Attainment. Internet kaynağı için bkz. http://www.bls.gov/opub/mlr/ 2013/ article/marriage-and- divorce-patterns-by-gender-race-and- educational-attainment.htm (Erişim tarihi: 5 Haziran, 2014). 9 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).

86


daha az oranda evleniyorlar. İkisinin evlilik oranı arasında yak-laşık yüzde 25 düzeyinde bir fark göze çarpmaktadır. Yine bekâr olan çalışan kadın oranı, çalışmayanlara göre iki kat (yüzde 30’a yüzde 14) daha fazladır. Yapılan istatistiksel analizlere göre ev-lenme bakımından çalışan kadınlarla çalışmayanlar arasında is-tatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (P=.000).10 Boşanma oranının da çalışan kadınlarda çalışmayanlara göre daha fazla olduğunu belirtmek gerekir.

Evlilik konusunda benzer bir etkinin gelir düzeyinden kaynak-landığını belirtmek gerekir. Araştırma bulgularına göre, evlilik oranı düşük gelir seviyesine sahip olan kadınlarda yüksek gelire sahip olanlara göre daha yüksektir. İlgili tabloya yansıyan veri-lere göre yüksek gelire sahip olup bekâr olan kadınların oranı düşük gelire sahip olan kadınların oranından iki kat (yüzde 28’e yüzde 13) daha fazladır. Araştırmanın ilginç bulgularından biri de boşanma oranının düşük gelire sahip kadınlar arasında daha yaygın olmasıdır. Bu da gelir düzeyi düşük ailelerde geçim sı-kıntısı, geçimsizlik, aile içi şiddet vs. gibi sosyolojik sorunlarla bağlantılı olabilir. Zira medyaya yansıyan haberler, geçimsizli-ğin, şiddetin ve kadın cinayetlerinin genel olarak bu tür sorun-larda yoğunlaştığını göstermektedir.

Araştırma konularından biri de nikâhla ilgilidir. Yukarıda ifa-de edildiği gibi, nikâh, modern değerlerle geleneksel değer-ler arasındaki fay hatlarından birini oluşturmaktadır. Seküler dünya görüşü resmi nikâhı gerekli görürken, dinsel dünya gö-rüşü ise kadın erkek beraberliğinin meşruiyetini dini nikâha dayandırmıştır. Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 96 gibi ekseri çoğunluğu hem resmi nikâha, hem de dini nikâha sahiptir. Yalnızca resmi nikâhı olanlarla yalnızca dini nikâhı olanlar oldukça düşük (yüzde 2.4’e yüzde 1.4) düzeydedir. Araştırma bulgularına göre nikâhsız olarak evliliğini sürdüren kadın oranı dikkate alınmayacak kadar düşüktür (yüzde 0.3). Kadınların aynı anda hem resmi nikâha hem de dini nikâha sa-



87

hip oluşu, Türk toplumunun modern değerlerle geleneksel dini değerleri sentezleyen, bu ikisinin terkibinden oluşan bir moder-nleşme anlayışını benimseyen yaklaşımına bağlanabilir. Resmi nikâhın genel olarak, hakların karşılıklı olarak güvence altına alınması için kıyıldığını düşündüğümüzde aslında Türk top-lumunda toplumsal ilişkilerin meşruiyet temelinin dini değer-lere dayanmaya devam ettiğini söyleyebiliriz.11 Zira dini nikâh kıymak bakımından yasal olarak herhangi bir zorlayıcı neden bulunmamaktadır. Buna rağmen kadınların neredeyse tümüne yakın bir kesiminin evliliğini dini nikâha dayandırması, dinin ne denli önemli bir meşruiyet kaynağı olmaya devam ettiğini gös-termektedir.12

Tablo 3: Nikâhınız Var mı? Sayı YüzdeHem resmi hem dini nikâhım var 4.020 95,9Sadece resmi nikâhım var 101 2,4Sadece dini nikâhım var 58 1,4Nikâhım yok 15 0,3Toplam 4.193 100

Nikâh konusunda eğitim, çalışma durumu ve gelir düzeyi an-lamlı bir fark meydana getiriyor mu? İlgili tabloya eğitim üze-rinden bakıldığında sadece resmi nikâhı olan kadınların oranı yüksek eğitimli kadınlarda diğerlerine göre yüksek çıkmaktadır. Araştırma bulgularına göre sadece resmi nikâhı bulunan yük-sek eğitimli kadınların oranı diğerlerinden üç kat daha fazladır. Yine nikâhsız birlikte yaşama oranı da yüksek eğitimli kadınlar-

11 Deniz Kandiyoti, Türkiye’de uluslaşma süreciyle birlikte toplumsal değerler milliyetçilik ideolojisine dayandırılmaya çalışılmasına rağmen din, kadın ve aile konusunda etkin ve yaygın meşruiyet temelini oluşturmaya devam ettiğini belirtmektedir. “Introduction”, Women, Islam and the State, Ed. Deniz Kandiyoti, Hampshire and London: Macmillan, 1991, ss. 7-9.12 Dinin Türk toplumunda etkisiyle ilgili detaylı bir tartışma için bkz. Ömer Çaha, Bitmeyen Beraberlik: Modern Dünyada Din ve Devlet, Ankara: Timaş Yayınları, 2008.

88


da daha fazla ön plana çıkmaktadır. Ancak yapılan varyans ana-lizine göre bu farklılık istatistiksel olarak anlamlılık oluşturacak kadar büyük değildir (P=.027).13

Tablo 4: Nikâhınız Var mı? Hem resmi hem dini

nikâh

Sadece resmi nikâh

Sadece dini

nikâhNikâhım yok(tu) Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu

Düşük 96,7 1,1 1,8 0,4 100Orta 95,9 3,0 0,9 0,3 100Yüksek 91,3 7,5 1,2 100

Benzer bir değerlendirmeyi çalışan ve çalışmayan kadınlar için de yapmak mümkündür. Sadece resmi nikâhı olan kadınların oranı çalışanlarda çalışmayanlara göre daha fazla olmasına rağ-men bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık değil-dir (P=.137).14 Gelir durumuyla ilgili tablo da diğer iki tabloyla benzer çıkmaktadır. Burada diğerlerine benzer biçimde yüksek gelirlilerde sadece resmi nikâha sahip olma eğilimi diğerlerine göre daha fazla görülmekle birlikte bu fazlalık istatistiksel olarak anlam ifade etmemektedir (P=.115).15 Kısaca, nikâh bakımından eğitim ve gelir düzeyi ile çalışma durumunun kadınlarda bir farklılık oluşturmaksızın, tüm kadınların dini nikâhla resmi nikâhı birlikte bulundurma eğiliminde oldukları görülmektedir.

13 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).14 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).15 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


89

Tablo 5: Mevcut evliliğinizden önce başka bir evlilik yapmış mıydınız?

Sayı YüzdeEvet, evlenmiştim 231 5,4Hayır, bu ilk evliliğim 4.035 94,6Toplam 4.265 100

Kadınların halı hazırda kaçıncı evliliklerini sürdürdükleri de araştırmanın konuları arasında yer almıştır. İlgili tabloya yan-sıyan bilgilere göre kadınlar, küçük bir istisnanın dışında genel olarak ilk evliliklerini yaşamaktadırlar. Mevcut evliliğinden önce başka bir evlilik yapan kadınların oranı yüzde 5 kadar düşük düzeydedir. Yukarıda yer alan bilgilere göre, kadınların yüzde 12 kadarı dul veya boşanmış durumdaydı. Bu verileri esas aldığımızda dul veya boşanmış kadınların yarısından azı-nın tekrar evlilik yaptığı sonucuna varabiliriz. Türkiye’de eği-tim düzeyi arttıkça, kadınlarda evlilik süreci de zorlaşmaktadır. Türk toplumunda kadınlar genelde eğitim veya statü bakamın-dan kendinden daha üstün pozisyondaki bir erkekle evlenmeyi tercih etmektedir. Bu da yüksek eğitimli kadınların alternatifinin azalmasına yol açmakta, dolayısıyla evliliğini zorlaştırmaktadır. Boşanma söz konusu olduğunda bu sürecin kadınlar için daha fazla zorluk doğurduğunu tahmin etmek yanlış olmayacaktır.

Kadınların birden fazla evlilik yapmasında eğitimin, çalışma durumunun ve gelirin hangi yönde rol oynadığına ilgili tablo üzerinden bakabiliriz. Kadınların birden fazla evlilik yapması konusunda gerek eğitim düzeyi, gerekse çalışma durumu ve gelir düzeyi herhangi bir farklılık oluşturmamaktadır. Yapılan varyans analizinin sonucu sırasıyla P=.227, P=.035 ve P=.437 şeklindedir.16 Bu verileri esas aldığımızda kadınların ikinci kez evlenmesi konusunda eğitim, çalışma durumu ve gelir düzeyi-nin herhangi bir şey değiştirmediğini söyleyebiliriz. Başka bir deyişle, boşanmış veya eşi ölmüş kadınlar, her eğitim ve gelir düzeyinde benzer bir durumla karşı karşıya kalmaktadırlar.

16 Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Eğitim Durumu, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

90


Tablo 6: Mevcut evliliğinizden önce başka bir evlilik yapmış mıydınız?

Evet Hayır ToplamEğitim durumu Düşük 5,7 94,3 100

Orta 5,0 95,0 100Yüksek 5,8 94,2 100



Mevcut evliliğinden önce başka bir evlilik daha yapmış olan 231 kadın üzerinde yapılan analizlere göre bu durumdaki kadınların yüzde 54’ü önceki evliliğinden sonra tek bir evlilik yapmıştır. Başka bir deyişle, halen ikinci evliliğini sürdürmektedir. Oysa kadınların yüzde 42’si ikinci evliliğini sürdürmektedir. Dikka-te alınacak kadar yüksek olmamakla birlikte bir grup kadın üç veya daha fazla evlilik yapmıştır. Yukarıdaki sayfalarda analiz edildiği gibi, dul veya boşanmış olduğunu söyleyen kadınların toplamdaki sayısı 609 kişi idi. Bu kadınlar içinden 231 kişi, başka bir deyişle, yaklaşık üçte birlik bir kesimi yeni bir evlilik yapmış-tır. Geriye kalanların evlenmeme nedeni kendi tercihleri olduğu gibi, uygun eş bulma zorluğundan da kaynaklanabilir. Zira yu-karıda ifade ettiğimiz gibi, Türk toplumunda, özellikle boşanmış kadınlarda ikinci bir evlilik yapmak erkekler kadar kolay olma-yabilmektedir.

Tablo 7: Başka bir evlilik yaptıysanız kaç evlilik yaptınız? Sayı Yüzde1 125 54,12 98 42,43+ 8 3,5Toplam 231 100


91

Kadınlarda gerçekleşen evlilik sayısı konusunda eğitim düze-yi, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından bir farklılık var mıdır? İlgili tabloya yansıyan verilere göre, yüksek eğitime sa-hip kadınlarla eğitim düzeyi düşük olan kadınların oranı ara-sında bu konuda dikkate değer bir farklılık göze çarpmaktadır. Birinci evliliğinden sonra bir kez evlendiğini belirten kadınlar içinde yüksek eğitimli olanların oranı düşük eğitime sahip olan kadınlardan yaklaşık yüzde 33 kadar daha fazladır. Buna kar-şın iki kez evlendiğini belirten kadınlar içinde düşük eğitime sa-hip olanların oranı yüksek eğitime sahip olanların oranının iki katından daha fazladır. Üçüncü kez evlendiğini belirten yüzde 5 kadar düşük eğitimli kadın söz konusu iken, yüksek eğitimli kadınlar içinden hiç kimse üçüncü kez evlilik yapmamıştır. Ça-lışma durumu ile gelir düzeyi bakımından bu bağlamda kadın-lar arasında herhangi bir farklılık gözükmemektedir (P=.977 ve P=.478).17 Başka bir deyişle, birden fazla evlilik konusunda çalış-ma durumu ile gelir düzeyi kadınlar arasında herhangi bir fark yaratmamaktadır.

Tablo 8: Başka bir evlilik yaptıysanız kaç evlilik yaptınız?

1 kez 2 kez3 kez ve

daha fazla ToplamEğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu

Düşük 55,0 41,0 3,0 100Orta 56,0 43,0 1,0 100Yüksek 66,7 33,3 100

17 Bkz. Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizi: Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

92


Türkiye’de kadınların yaşadığı önemli sorunlardan biri küçük yaşlarda evlendirilme sorunudur.18 Küçük yaşta evliliğin Türk toplumunun kültürel değerleri arasında yer aldığını unutmamak gerekir. Kültürümüzde 14-13 yaşında kız çocuklarının konu edildiği çok sayıda şarkı ve türkünün bulunduğu gerçeğini dikkate aldığımızda bu sorunun tek başına ekonomik nedenlerden kaynaklanmadığı, bunun kültürel bir değer olduğu sonucuna varabiliriz.19 Son zamanlarda çocuk gelin konusu si-vil toplum kuruluşlarının yanı sıra, medyanın ve akademinin gündemine girmiş durumdadır. Çocuk gelin sorunu sinemaya, medyaya ve çok sayıda araştırmaya konu olmaktadır. Hükümet ve sivil toplum kuruluşları nezdinde konuyla ilgili çok boyutlu mücadele verilmektedir.20 Ama bu mücadeleye rağmen bu konu zaman zaman medyada haber konusu olarak yer almaya devam etmektedir.

Tablo 9: İlk evlendiğinizde kaç yaşındaydınız? Sayı Yüzdeyaş ve altı 15 394 9,6yaş 16-18 1.381 33,7yaş 19-21 1.270 31,0yaş 22-25 734 17,9yaş 26-30 242 5,9yaş ve üzeri 31 79 1,9Toplam 4.100 100

18 Bir tartışma için bkz. Elvan Aydemir, “Evlilik mi Evcilik mi? Erken ve Zorla Evlilikler: Türkiye’de Çocuk Gelinler”, İstanbul: USAK, Ekim 2011. Internet kaynağı için bkz. www.usak.org.tr./makale.asp?id-1072 (Erişim tarihi: 13 Haziran, 2014). 19 Mesela bazı şarkı sözleri şöyle: “Henüz girmiş on üç on dört yaşına, edalı işveli köylü güzeli”,“Dedim on beş nedir, dedi yaşımdır”,“Hey on beşli on beşli, sokak yolları taşlı” vs. 20 Uçan Süpürge, bu kapsamda yürütülen projelerle konuyla ilgili çok boyutlu mücadele eden kuruluşlardan biridir.Bkz. http://www. ucansupurge.org/turkce/index2.php?Id=42 (Erişim tarihi: 13 Nisan 2014).


93

Araştırmada ele alınan konulardan biri bu husus olmuştur. Araş-tırmaya katılan kadınlara ilk evliliklerini kaç yaşında yaptıkları yönünde bir soru yöneltilmiştir. Gelen cevaplara bakıldığında ilk evlilikler genel olarak 18 ila 20 yaşlarında yoğunlaşıyor. Araştır-ma bulgularına göre ilk evliliğini 18 yaşından küçük yapanların oranı yüzde 44 kadar yüksek düzeydedir. Kadınların yaklaşık yüzde 10’unun, ilk evliliğini 15 yaşından önce gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Bu durum, küçük yaşta evlenmeye maruz kal-mış kız çocukları için dramatik bir tablo ortaya koymaktadır. Bir kız çocuğunun 15 yaşlarında ortaokul aşamasını daha yeni ta-mamlamış olduğunu ve gelişimine devam ettiğini unutmamak gerekir. O yaşlardaki bir çocuğun doğal olarak eğitimine devam etmesi beklenir. Araştırmada ortaya çıkan verilere bakılırsa dev-letin bu konuda ciddi önlemler alması gerekir.

Çocuk yaşta evliliğin genel olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yoğunlaştığına ilişkin yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Oysa araştırma bulguları bu kanaatin doğru olmadığını göstermektedir. Başka bir deyişle, bu tür evlilikler sadece bu iki bölgede değil, Türkiye’nin başka bölgelerinde de görülmektedir. Zira erken evlilikte rol oynayan önemli nedenlerden biri ailenin ekonomik sorunudur.21 İlgili tabloda görüldüğü gibi, 15 yaşından küçük yaşta evliliğin en fazla yo-ğunlaştığı üç bölge sırasıyla Ortadoğu Anadolu (Malatya, Van), Orta Anadolu (Kayseri, Kırıkkale) ve Kuzeydoğu Anadolu (Er-zurum, Ağrı) bölgeleridir. Güneydoğu Anadolu bölgesi yüzde 13’lük oranla dördüncü sırada gelmektedir. Araştırmaya göre 15 yaşından küçük evliliklerin en az gerçekleştiği üç bölge ise sıra-sıyla şunlardır: Doğu Karadeniz (Trabzon), Batı Marmara (Balı-kesir, Tekirdağ) ve Ege (Aydın, İzmir, Denizli) bölgeleri. Küçük yaşta evlilik bu üç bölgede düşük olmakla birlikte, buralarda da şu ya da bu biçimde görülmektedir. Bu verilerden hareketle so-runun, belli bölgelerde yoğunlaşmakla birlikte, Türkiye’nin ge-nel olarak yaşamakta olduğu bir sorun olduğunu söyleyebiliriz.

21 Diren Çakmak, “Türkiye’de Çocuk Gelinler”, Internet kaynağı için bkz. http://www.umut.org.tr/HukukunGencleri/TamMetinlerSunular/ DirenCakmak.pdf (Erişim tarihi: 1 Haziran 2014).

94


Konuya eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında eğitim düzeyi-nin önemli bir farklılık oluşturduğunu söyleyebiliriz (P=.000).22 Küçük yaşta (15 yaş ve altı) evlilik yapan kadınların genel olarak düşük düzeyde eğitime sahip oldukları görülmektedir. Düşük eğitime sahip olan kadınların yüzde 52’si 18 yaşından önce evlilik yapmasına rağmen bu oran yüksek eğitimli kadınlarda sadece yüzde 5 düzeyindedir. Araştırma bulgularına göre eğitim düzeyi ile evlenme yaşı arasında pozitif yönde güçlü bir ilişki bulunmaktadır (r=.352). Başka bir deyişle, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça, evlilik yaşı da ilerlemektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek düzeyde eğitime sahip olan kadınların yüzde 66’sı 22 ila 30 yaşları arasında evlilik yapmıştır.

Eğitim düzeyine benzer bir tablo çalışma durumuyla gelir düze-yinde de kendini göstermektedir. Araştırmanın bulgularına göre küçük yaşta evlilik yapan çalışmayan kadınların oranı çalışan-lardan iki kat daha fazladır. Çalışmayan kadınların yüzde 47’si 18 yaşından küçük evlilik yaparken bu oran çalışan kadınlarda yüzde 31 kadardır. Yine kadınlarda gelir düzeyi yükseldikçe ev-lenme yaşı da büyümektedir. Düşük gelir grubuna sahip olup erken yaşta evlilik yapan kadınların oranı yüksek gelir grubu-na sahip olanların üç katından daha fazladır. İlgili tabloda göze çarptığı gibi, düşük eğitimli kadınların yüzde 47’si 18 yaşından küçük bir yaşta evlenirken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüzde 21’e kadar gerilemektedir.

Bu verileri dikkate aldığımızda küçük yaşta evliliklerin önü-ne geçmenin en etkili yolunun kadınların eğitiminden geçtiği-ni unutmamak gerekir. Kız çocuğunu küçük yaşta evlendiren ailelere karşı gerçekleştirilecek cezai müeyyideler, çocukların eğitime entegre edilmesi kadar etkileyici olmayacaktır. Yüksek eğitim almak, kadınların daha kabul edilebilir bir yaşta evlilik yapmasını sağladığı gibi, ekonomik bağımsızlıklarını kazanma-larına ve kendilerini değişik yollardan gerçekleştirmelerine de imkân sağlar. Kadının yüksek düzeyde eğitim almasının aynı



95

zamanda topluma da çok yönlü katkı sağladığını unutmamak gerekir.

Tablo 10: İlk evlendiğinizde kaç yaşındaydınız?15 ve altı

16-18

19-21

22-25

26-30

31 ve üzeri Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu



Gelir durumu


Yukarıda ifade edildiği gibi, evlilik biçimi geleneksel toplumla modern toplumda farklı biçimlerde seyretmektedir. Modern top-lumlarda çiftler kendileri evliliklerine karar verirken, geleneksel toplumlarda bu karar çoğunlukla aileler tarafından alınabilmek-tedir. Araştırmada evliliğin nasıl gerçekleştirildiği sorgulandı-ğında Türk toplumunda geleneksel tutumlarla modern tutum-ların bir arada yaşamakta olduğu görülür. Araştırmaya katılan kadınların yarısı görücü usulüyle evlenirken, yaklaşık yüzde 9’u da hem görücü usulü hem de anlaşarak evlenmiştir. Bu verileri

96


dikkate aldığımızda toplumumuzda geleneksel evlenme biçimi olan görücü usulünün hala yaygın olduğunu söyleyebiliriz.23

Tablo 11: Nasıl evlendiniz? Sayı YüzdeAnlaşarak 1.681 40,0Görücü usulüyle 2.137 50,9Hem görücü usulü hem de anlaşarak 380 9,1Toplam 4.199 100

Görücü usulüyle evlilik bakımından bölgeler arasında istatis-tiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (P=.000). Bu şekildeki evlilikler daha çok Güneydoğu Anadolu, Kuzeydo-ğu Anadolu ile Orta Anadolu bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Araştırmaya katılanların verdiği bilgiye göre Güneydoğu bölge-sindeki evliliklerin yüzde 78’i görücü usulüyle gerçekleştirilmiş-tir. Oysa bu oran Doğu Karadeniz bölgesinde yüzde 30’a kadar gerilemektedir. Görücü usulüyle evliliğin en az gerçekleştiği üç bölgede (Doğu Karadeniz, İstanbul ve Batı Marmara) kadınların ortalama üçte birinden fazlası görücü usulüyle evlilik yapmıştır. Bu verilere göre karar merciinin aile olduğu geleneksel evlilik kalıpları, farklı düzeylerde görülmekle birlikte, Türkiye’nin tüm bölgelerinde yaygındır. Bu husus Türkiye’nin toplumsal yapı-sıyla ilgili iki gerçeği göstermektedir: Birincisi, geleneksel değer-lerin yaygın olarak varlığını koruduğunu; ikincisi de, toplumsal yapının, aile merkezli karakterini muhafaza ettiğini.24

Eğitim düzeyi üzerinden bir analiz yapıldığında, eğitimin evlilik biçimiyle ilgili önemli bir farklılık oluşturduğu görülür (P=.000).25 Araştırmaya göre üniversite eğitimine sahip üç kadından ikisi anlaşarak evlilik yapmışken, bu oran ortaokul ve altı düzeyinde

23 TÜİK, Aile Yapısı Araştırması, 2006, s .6. Internet kaynağı için bkz. www. tuik.gov.tr/ IcerikGetir.do? istab_id (Erişim tarihi: 25 Mayıs, 2014). 24 Konuyla ilgili farklı tartışmalar için bkz. Hakkı Dursun Yıldız, Sosyo- Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.25 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).


97

eğimi olan kadınlarda üçte bire kadar gerilemektedir. Üniversite eğitimine sahip kadınlar içinde görücü usulüyle evlilik yapanla-rın oranı yüzde 14 iken, bu oran düşük eğitime sahip kadınlarda yüzde 60’a, başka bir deyişle, beş katına kadar çıkabilmektedir. Bu veriler, eğitim düzeyinin bir yandan geleneksel değerlerin çözülmesinde önemli rol oynadığını, bir yandan da bireyci dav-ranış kalıplarının yaygınlaşmasını sağladığını göstermektedir.

Tablo 12: Nasıl evlendiniz?

AnlaşarakGörücü

usulüyleİkisi

birlikte ToplamEğitim durumu


Çalışma durumu


Bölgeler İstanbul 54,1 35,0 10,9 100Batı Marmara 50,6 39,5 9,9 100Ege 43,3 51,8 4,9 100Doğu Marmara 49,6 40,6 9,8 100Batı Anadolu 36,7 51,9 11,4 100Akdeniz 44,3 50,1 5,6 100Orta Anadolu 24,3 72,9 2,8 100Batı Karadeniz 43,3 47,1 9,6 100Doğu Karadeniz 45,3 30,2 24,5 100Kuzeydoğu Anadolu 19,3 71,9 8,8 100Ortadoğu Anadolu 23,3 61,9 14,9 100Güneydoğu Anadolu 14,1 78,0 7,9 100

Gelir durumu


98


Çalışma durumu da eğitime benzer biçimde kadınların evlilik biçiminde pozitif rol oynamaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlarda, evliliğine kendisinin karar vermesi eğilimi çalışmayanlara göre çok daha yüksektir. İki grup arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).26 Gelir düzeyi de kadınların evliliğine kimin karar vermesinde belirle-yici rol oynamaktadır. Düşük gelire sahip kadınların evliliğinde aile etkin iken, yüksek gelir grubuna sahip olan kadınlar daha çok evliliklerine kendileri karar vermektedirler. İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, görücü usulüyle evlilik bakımından, yüksek gelirli kadınlarla düşük gelirli kadınlar arasındaki fark yaklaşık üç kat kadardır.

Flört ve Nikâhsız Birlikteliğe İlişkin TutumlarFlört konusu bir zamanlar (otuz yıl kadar önce) toplumun gün-demini yoğun biçimde meşgul eden bir konuydu. Muhafazakâr kesimlerin genel olarak tepki gösterdiği flört, zaman zaman medyaya değişik vesilelerle konu edilmekteydi. Özellikle sekü-ler medya, kamusal alanda yükselişe geçen muhafazakâr kesim-leri flört karşıtı olarak takdim etmek suretiyle mahkum etmeye çalışırdı. Söylemediğini ısrarla ifade etmesine rağmen bir baka-nın ağzından “flört fuhuştur” şeklinde manşete taşınan bir haber Türkiye’de yıllarca tartışma konusu olmaya devam etti.27 Flört konusu artık zamanla tartışma konusu edilmekten çıktı. Bu kez üniversiteli gençlerin nikâhsız aynı evde kaldığına ilişkin tartış-malar yapılmaktadır. Bu tartışmayı kamuoyunun gündemine ilk taşıyan Ak Parti hükümeti oldu. Başkan Recep Tayyip Erdo-ğan’ın Kasım 2013 tarihinde gündeme getirmesiyle konu kamu-oyunda tartışılmaya başlanmıştır.

Araştırmada toplumun bu iki hususa karşı tepkisi birkaç soruy-la ölçülmeye çalışılmıştır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, toplum,

26 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).27 Bu haberi yapan gazeteci yıllar sonra bakanın bu ifadeyi kullanmadığını, bu haberi kendisinin uydurduğunu itiraf etti. Hürriyet, 15 Eylül, 2004.


99

evlilik öncesi flört ilişkisine büyük oranda olumlu bakmakta-dır. Konuya olumlu bakanların oranı (%62) olumsuz bakanların oranının (%32) yaklaşık iki katı kadardır. Araştırmaya katılan-lara flört sorusu yöneltilirken bunun ne tür ilişkileri ifade ettiği açıklanmamıştır. Dolayısıyla herkes kendi anlayışındaki ilişkiyi flört olarak düşünerek cevap vermiştir. Toplumda kimi kesimler flörtten, gençlerin tanışmasını, konuşmasını, birlikte gezmesini anlarken; bazı kesimlerin bunun ilerisine giden bir ilişki biçimi-ni anladığını tahmin etmek mümkündür. Flörte karşı olumsuz görülen yüzde 32’lik oranın bu anlayıştan kaynaklandığı söyle-nebilir.

Tablo 13: Gençlerin evlilik öncesi flört etmesini nasıl karşılıyorsunuz? Sayı YüzdeTasvip ediyorum 3.125 62,1Tasvip etmiyorum 1.624 32,2Fikir belirtmeyen 287 5,7Toplam 5.036 100

Flörte ilişkin olumlu yaklaşımın, genel olarak, tüm partilerde farklı olmakla birlikte yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Konuya olumlu bakanların en fazla yoğunlaştığı parti CHP’dir (%85). CHP’yi yüzde 76’lik oranla MHP seçmeni takip etmektedir. Flörtü tasvip etmeyen seçmenin en fazla yoğunlaştığı partinin Ak Parti olduğu görülmektedir. Ancak Ak Parti seçmeninin de yarıdan fazlası (%54) konuyu tasvip ettiğini belirtmiştir. Tasvip etmeyenlerin daha çok Ak Parti’de yoğunlaşması, bu partinin Türkiye’deki iki kişiden birinin desteğini almasından kaynak-lanmaktadır. Bu denli seçmen başka bir partide yoğunlaşmış olsaydı bu kez olumsuz tutuma sahip olan seçmen o partinin ta-banını oluşturmuş olacaktı. Kısaca, bu verilerden hareketle flörte karşı olumlu tutumun Ak Parti seçmeni içinde de yaygın oldu-ğunu söyleyebiliriz.

Eğitim düzeyi, konuyla ilgili önemli bir farklılık getirmektedir

100


(P=.000).28 Yüksek eğitime sahip kadınlar genel olarak flörtü tasvip eden bir tutuma sahiptirler. Düşük düzeyde eğitimi olan kadınlar içinde de flörtü tasvip edenlerin etmeyenlerden fazla olduğunu belirtmek gerekir. İki grup arasındaki fark yüzde 10’nun üzerindedir. İlkokul ve altında eğitimi olan kadınlarla üniversite eğitimi olan kadınlar arasında bir karşılaştırma yapıl-dığında, birinci gruptakiler ikinci gruptakilere göre yaklaşık üç kat daha fazla oranda konuya olumsuz yaklaşmaktadırlar.

Tablo 14: Gençlerin evlilik öncesi flört etmesini nasıl karşılıyorsunuz?

Tasvip ediyorum

Tasvip etmiyorum

Fikir belirtmeyen Toplam

Eğitim durumu


Partiler AK Parti 54,3 40,5 5,2 100CHP 84,7 11,8 3,5 100MHP 76,4 19,3 4,3 100BDP 58,6 32,5 8,9 100Diğer 65,8 28,9 5,3 100Kararsız/Hiçbiri 66,2 28,3 5,5 100

Çalışma durumu


Gelir durumu




101

Çalışma durumuna göre bakıldığında, çalışan kadınların flört ilişkisine karşı çalışmayan kadınlara göre daha fazla toleranslı olduğu görülür. Çalışmayan kadınlar arasında konuya karşı olanların oranı çalışan kadınlar arasında karşı olanların yaklaşık iki katı kadardır. İki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).29 Benzer bir durum gelir duru-munda da göze çarpmaktadır. Yüksek gelire sahip olan kadın-ların flört ilişkisine karşı daha hoşgörülü davrandıkları görül-mektedir. Flört ilişkisini tasvip etmeyenlerin oranı düşük gelirli kadınlarda yüzde 41 iken, yüksek gelirli kadınlarda bu oran yüz-de 16 düzeyindedir. Başka bir deyişle, bu oran çalışanların iki buçuk katından daha fazladır. Konuya ilişkin iki grubun tutu-mu arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).30

Nikâhsız aynı evde birlikte yaşama konusuna geldiğimizde flör-te göre net bir negatif tutumla karşılaşıyoruz. Toplumun ekse-ri çoğunluğu nikâhsız birlikteliğe karşı tepki duymaktadır. Bu hususu olumsuz görenlerin oranı yüzde 85 gibi oldukça yüksek düzeydedir. Olumsuz görenlerin büyük bir kısmı (%71) bunu aynı zamanda toplum ve aile yapısına karşı bir tehdit olarak al-gılarken, yüzde 13’lük bir kesimi olumsuz karşılamakla birlikte bu şekilde yaşayanlara karşı müdahale edilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Başka bir deyişle, daha özgürlükçü bir tutum ser-gilemektedir. Kendisi için uygun bir yaşam biçimi bulmamakla birlikte normal karşılayanların oranını da dikkate aldığımızda katılımcıların dörtte birinin bu konuyu benimsememesine rağmen devlet müdahalesinin dışında tutulması gereken bir yaşam biçimi olarak düşündüğünü söyleyebiliriz. Bu tarz bir yaşam biçimini kendisi için uygun bulan, dolayısıyla bu nedenden dolayı destekleyen yüzde 4’lük bir katılımcı kitlesiyle karşılaşıyoruz.


102


Tablo 15: Aynı evde nikâhsız yaşayan çiftler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Sayı YüzdeOlumsuz karşılıyorum, toplum ve aile yapımız için tehdit olarak görüyorum 3.597 71,4Olumsuz karşılıyorum ancak bu şekilde yaşayanlara müdahale edilmemesi gerektiğini düşünüyorum 661 13,1Normal karşılıyorum ancak bana uygun bir yaşam tarzı değil 554 11,0Normal karşılıyorum, ben de bu şekilde yaşıyorum/bir gün bu şekilde yaşayabilirim 159 3,1Olumlu karşılıyorum, aile kurumunu gereksiz buluyorum 41 0,8Fikir belirtmeyen 24 0,5Toplam 5.036 100

Partiler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulun-makla birlikte, tüm partilerde konuya ilişkin benzer olumsuz bir yaklaşımın hakim olduğu görülmektedir. Konuya olumsuz bakanların oranının en düşük olduğu parti CHP olmakla birlik-te, bu parti seçmeni içinde de konuyu olumsuz görenlerin oranı oldukça yüksektir (%68). Konuya en olumsuz yaklaşan kitle Ak Parti’de, buna karşın normal karşılayan kitle ise en fazla CHP’de yoğunlaşmaktadır. Bu partiye oy vereceğini belirten kadınların dörtte biri bu yaşam tarzını kendisi için uygun bulmamakla bir-likte normal karşılamaktadır. Yine bu yaşam tarzını kendisi için uygun bulan kadınların oranı CHP’de diğer partilere göre daha fazladır. Bu oran, en fazla Mecliste yer alan dört parti (Ak Parti, CHP, MHP, BDP) dışındaki diğer partilere oy veren seçmenler arasında gözükmektedir. Ancak bu seçmen kitlesinde de bu ya-şam biçimini kendisi için uygun bulanların oranının yüzde 11’de kaldığını belirtmek gerekir.


103

Tablo 16: Aynı evde nikâhsız yaşayan çiftler hakkında ne dü-şünüyorsunuz?

Olu

msu

z ka

rşıla

yan

topl

um iç

in te

hdit

olar

ak a

lgıla

yan

Olu

msu

z ka

rşıla

yan

anca

k se

rbes

tlikt

en

yana

ola

n

Nor

mal

kar

şıla

yan

anca

k uy

guns

uz

bula

n

Nor

mal

kar

şıla

yan

Ken

disi

için

uyg

un

bula

n

Olu

mlu

kar

şıla

yan

Aile

kar

şıtı

olan

Topl

am

Eğitim durumu

Düşük 79,2 11,8 7,2 1,5 0,3 100Orta 60,6 16,7 17,6 4,3 0,8 100Yüksek 46,4 15,6 22,9 11,4 3,6 100

Çalışma durumu

Çalışan 57,8 17,0 18,3 5,6 1,3 100Çalışmayan 76,5 11,9 8,6 2,3 0,7 100

Parti AK Parti 79,7 12,8 5,9 1,3 0,3 100CHP 55,2 12,6 23,2 7,0 1,9 100MHP 65,5 15,9 13,6 4,1 0,9 100BDP 71,3 14,6 10,2 3,2 0,6 100Diğer 71,1 7,0 8,8 10,5 2,6 100Kararsız/hiçbiri 68,4 15,0 12,6 3,2 0,8 100

Gelir durumu


Konuya eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakı-mından bakıldığında üç konuda da gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göze çarpmaktadır (P=.000).31 İlgili tabloda görüldüğü gibi, nikâhsız birlikteliği olumsuz karşılayan-ların oranı düşük eğitim düzeyine sahip katılımcılarda yüksek

31 Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

104


eğitime sahip katılımcılara göre oldukça yüksektir. Bu yaşam bi-çimini normal karşılayanların oranı düşük eğitimlilerde yüzde 9 düzeyinde iken, üniversite eğitimine sahip kadınlarda yüzde 34, başka bir deyişle, diğerlerinin dört katına yakın bir oranda-dır. Yine konuyu normal karşılayıp kendisi için uygun bulan ka-dınların oranı üniversite eğitimine sahip kadınlarda diğerlerinin yaklaşık sekiz katı kadar daha fazladır. Dolayısıyla eğitim dü-zeyinin artışına bağlı olarak, nikâhsız birlikte yaşama konusuna karşı tolerans düzeyi de artmaktadır.

Benzer bir tutum çalışanlarla çalışmayanlar açısından da geçer-lidir. Çalışan kadınlar çalışmayanlara göre konuya daha fazla kabullenici tarzda yaklaşmaktadır. Konuyu normal karşılayan-ların oranı çalışan kadınlarda yüzde 24 iken, çalışmayanlarda yüzde 11 kadardır. Bu yaşam biçimini kendisi için uygun bulan-ların oranı çalışanlarda çalışmayanlara göre yaklaşık üç kat daha fazladır. Gelir düzeyi de benzer bir eğilim ortaya çıkarmaktadır. Düşük gelirli kadınların yüzde 89’u konuya olumsuz yaklaşır-ken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüzde 64’e düşmektedir. Yine konuyu normal karşılayanların oranı düşük gelirlilerde yüzde 11 kadar iken, yüksek gelirli kadınlarda bu oran yüzde 33, yani diğerinin tam üç katı kadardır. Bunlar içinden bu yaşam tarzını kendisi için uygun bulan kadınların oranı çalışanlarda ça-lışmayanlara göre beş kat daha fazladır.

Kısaca, bu verileri dikkate aldığımızda eğitim düzeyinin artma-sına, kadınların çalışmasına ve gelir düzeyinin yükselişine bağlı olarak kadınlarda nikâhsız olarak bir erkekle aynı evde yaşama konusunda bir anlayış gelişmektedir. Çalışıp, yüksek eğitim ve gelire sahip olan kadınlar birlikte yaşama konusunda geleneksel değerlere diğer kadınlara göre daha az bağlıdırlar.

Kadınlarda Boşanmaya İlişkin TutumlarTürkiye’de resmi rakamlara göre boşanma oranları giderek artı-


105

yor.32 Kuşkusuz bunun altında yatan çok sayıda sosyolojik faktör vardır. Eğitim düzeyinin artması, kadınların ekonomik özgür-lüğünü kazanması, bireyci davranış kalıplarının yaygınlaşması gibi nedenler, kadınlarda problemli evliliklere tahammül etme ve kahır çekme eğiliminin azalmasına yol açmaktadır. İstatistik-lere bakıldığında boşanma davaları erkekler kadar kadınlar ta-rafından da açılmaktadır.33 Kadınlar “evliliklerini hangi noktaya kadar sürdürme eğilimindedir veya hangi noktada boşanmaya başvurmaktadır?” gibi sorular çalışmada ele alınıp araştırılmış-tır.

Araştırma katılımcılarına yöneltilen “evliliğinizi yürütemeye-ceğinizi düşündüğünüzde ne yaparsınız? şeklindeki soruya, kadınlar büyük ölçüde öncelikle evliliklerini kurtarmaya çalışa-cakları yönünde cevap vermişlerdir. Evliliğini yürütemeyeceği anda boşanacağını belirten kadınların oranı (%7), evliliğini kur-tarma çabasında olanlara göre belirgin biçimde düşüktür. Hiçbir şekilde boşanmayıp evliliğini sürdürmeye çalışacağını belirten-lerin oranı yüzde 39 gibi yüksek orandadır. Araştırmaya katı-lan kadınların yarısından fazlası evliliğini öncelikle kurtarmaya çalışacağını, bunu başaramayacağı taktirde son nokta olarak boşanma yoluna başvuracağını belirtmektedir. Araştırma verile-rini dikkate aldığımızda, evli kadınların genel bir eğilim olarak evliliklerini sürdürme eğiliminde olduklarını, ancak başa çıkıla-mayacak bir sorun durumunda evliliklerini bitirme eğiliminde olabileceklerini söyleyebiliriz.

Evliliğini yürütemeyeceği durumda boşanmaya başvurma ko-nusunda tüm kadınlar aynı eğilimde mi? Eğitim, ekonomik ba-ğımsızlık ve gelir düzeyi bu konuda ne kadar belirleyici? Yapılan istatistiksel analizlere göre hem eğitim düzeyi hem de çalışma

32 Resmi istatistiklere göre 2013 yılında boşanan çiftlerin sayısı bir önceki yıla göre %1,6 artmıştır. Bkz. TÜK, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2013.33 Aile Araştırma Kurumu’nun araştırmasına göre boşanan kadınların yaklaşık yüzde 60’ı boşanma kararını kendileri vermiştir. Aile Araştırma Kurumu, Boşanma Nedenleri Araştırması, s. 95.

106

durumu ve gelir düzeyi kadınlar arasında boşanmaya ilişkin tu-tumlarında anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir.34 İlgili tabloda görüldüğü gibi, evliliğini yürütemeyeceğini düşünen kadınların oranı üniversite mezunu kadınlarda ilkokul ve orta-okul mezunu kadınlara göre üç kat daha fazladır. Buna karşın “evliliğimi ne pahasına olursa olsun sürdürmeye çalışırım, bo-şanmam” diyenlerin oranı düşük eğitimli kadınlarda üniversite eğitimine sahip olanlara göre on kat daha fazladır. Bu veriler, eğitimin kadınlarda kişisel bağımsızlık duygusuna yol açtığını, sorunlu evliliklere karşı daha az tahammül gösterebildiklerini göstermektedir.

Tablo 17: Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde aşağıdakilerden hangisini yaparsınız? Sayı YüzdeEvliliği yürütemeyeceğimi düşündüğüm anda boşanırım 345 7,3Evliliğimi kurtarmaya çalışırım, olmazsa boşanırım 2.503 53,0Her ne olursa olsun boşanmam, evliliğimi sürdürmeye çalışırım 1.852 39,2Toplam 4.720 100

Yine çalışma durumu, kadınların sorunlu evliliklere tahammül etmemesinde belirleyici bir faktör olarak ön plana çıkmaktadır. Evliliğini yürütemeyeceğini düşündüğü anda sonlandıracağını belirten kadınlar çalışanlarda çalışmayanlara göre daha fazla-dır. Yine ne olursa olsun boşanmayıp evliliğini sürdüreceğini belirten kadınların oranı çalışmayanlarda çalışmayanlara göre iki kattan daha fazladır. Demek ki, çalışma durumu kadınlara ekonomik bağımsızlık kazandırdığı için kadınlar sorunlu bir ev-liliği göğüslemektense kendi başlarının çaresine bakmayı tercih etmektedirler. Gelir düzeyinin de benzer bir etki oluşturduğunu görüyoruz. Ne pahasına olursa olsun evliliğini sonlandırmayıp sürdüreceğini belirten kadınların oranı yüksek gelirli gruptaki-lerde düşük gelirli gruptakilerin üçte biri kadardır. Dolayısıyla

34 Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans analizleri).


107

gelir düzeyi arttıkça kadınlarda sorunlu evliliklere tahammül eğilimi de azalmaktadır.

Tablo 18: Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde aşağıdakilerden hangisini yaparsınız?

Evliliği yürütemeyeceğimi düşündüğüm anda boşanırım

Evliliğimi kurtarmaya çalışırım, olmazsa boşanırım

Her ne olursa olsun boşanmam, evliliğimi sürdürmeye çalışırım Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Peki kadınlar genel bir eğilim olarak neden boşanma konusunda olumsuz bir tutum içindedirler? Buna yol açan faktörler neler-dir? Bu soruların cevabını bulmak için araştırmaya katılan ka-dınlara “neden boşanmayı düşünmezsiniz?” şeklinde açık uçlu bir soru yöneltilmiştir. Bu soruya gelen cevaplardan hareketle ilgili tablodaki veriler ortaya çıkmıştır. Buna göre kadınların bo-şanma isteksizliğinin altında yatan en önemli neden çocuklardır. Araştırmaya katılan kadınların üçte ikisi “çocuklarını düşün-dükleri için” boşanmaya yanaşmadıklarını belirtmektedirler. Boşanmadan en fazla etkilenen çocukların olduğu bir gerçektir. Özellikle küçük çocuklar bu süreci çok zor atlatabilmektedirler. Boşanma durumunda erkeklerin genel olarak yeni bir evlilik ya-parak hayatlarına devam ettikleri, bunun da boşanan eşlerde ve kendileriyle birlikte kalan çocuklarında travmalara yol açtığı bi-

108


linmektedir.35

Tablo 19: Neden boşanmayı düşünmezsiniz? Sayı YüzdeÇocukları düşündüğüm için 1.192 64,3Maddi güvencem olmadığı için 156 8,4Ailem hoş karşılamayacağı için 139 7,5Çevrem hoş karşılamayacağı için 110 5,9Eşimi sevdiğim için 86 4,6İnancım gereği için 15 0,8Huzursuzluk olmaması için 15 0,8Kendimi düşündüğüm için 12 0,7Kendime yakıştırmadığım için 10 0,5Diğer 119 6,4Toplam 1.852 100

Çocukları düşünmenin dışında kadınlarda boşanmaya soğuk bakmaya yol açan diğer nedenlerse maddi güvencenin olmayışı, ailenin ve sosyal çevrenin bu durumu hoş karşılamayışıdır. Birçok kadın, sosyal çevrenin baskısına maruz kalmamak için sorunlu evliliklere katlanmak zorunda kalmaktadır. Zira Türkiye’de boşanan kadınlara karşı yaygın bir olumsuz kanaat bulunmaktadır. “Kol kırılır yen içinde kalır” atasözünde ifade edildiği gibi sorunlu evliliklerin üstü örtülerek bunun aile içinde kalması tavsiye edilir. Yine ailelerin karşı çıkmasından veya hoş karşılamamasından dolayı sürdürülen sorunlu evlilikler vardır. Araştırma bulgularına göre kadınların bir kısmı bu nedenden dolayı boşanmaya yanaşmamaktadır. Araştırmanın ilginç bulgularından biri de, araştırmaya katılan kadınlar

35 Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre boşanmış ailelerdeki çocuklar, iki ebeveynli aile çocuklarına göre hem daha fazla psikolojik sorunlara sahipler hem de belirgin biçimde daha başarısızdırlar. Timoty J. Biblarz and Greg Gottainer, “Family Structure and Children’s Success: A Comparison of Widowed and Divorced Single-Mother Families”, Journal of Marriage and the Family, 62 (May, 2000), s. 534.


109

içinde yüzde 5 kadarının “eşlerini sevdikleri için” boşanmaya yanaşmamalarıdır. Bu durum şunu gösteriyor: Belli sayıda kadın, evliliğinde sorun olmasına rağmen eşini sevmekte ve onunla yaşamaya göğüs germektedir. Eşlerin birbirlerini sevmesine rağmen boşanma aşamasına gelen evliliklerin, eşler arasındaki sorunların dışındaki başka nedenlerden dolayı bu aşamaya geldiğini tahmin etmek mümkündür.

Tablo 20: Neden boşanmayı düşünmezsiniz?Ç

ocuk

ları

dü

şünd

üğüm

iç

in

Mad

di

güve

ncem

ol

mad

ığı i

çin

Çev

rem

hoş

ka

rşıla

mad

ığı

için

Aile

m h

oş

karş

ılam

adığ

ı iç

in

Eşim

i se

vdiğ

im iç

in

Diğ

er

Topl

am

Eğitim durumu

Düşük 72,1 8,7 4,7 5,8 3,3 5,5 100Orta 71,7 5,5 4,8 7,9 6,0 4,3 100Yüksek 58,6 3,4 10,3 13,8 13,8 100

Çalışma durumu


Gelir durumu

Düşük 73,0 6,6 6,5 5,4 3,4 5,1 100Orta 69,8 8,6 2,8 7,8 5,5 5,5 100Yüksek 68,1 2,1 8,5 8,5 12,8 100

Boşanmak istememe nedenleri bakımından eğitim düzeyi, eko-nomik bağımsızlık ve gelir düzeyi kadınlar arasında bir farklı-lığa yol açıyor mu? İlgili tabloya bakıldığında yüksek eğitimli kadınlar diğerlerine göre aile ve eş sevgisini daha fazla ön plana çıkarmaktadırlar. Buna karşın düşük eğitimli kadınlar daha çok çocuklarını düşündükleri ve maddi güvenceleri olmadığı için boşanmayı bir seçenek olarak görmemektedirler. Çocukları dü-şünme düşüncesinin de bir yönüyle maddi güvenceye bağlı ol-duğunu varsaydığımızda, ekonomik nedenlerin, düşük eğitimli kadınların boşanmamasında baskın değerler olarak ön plana çık-tığını söyleyebiliriz. Çalışma durumuna bakıldığında boşanma

110


tutumu konusunda çalışanlarla çalışmayan kadınlar arasında fazla bir fark görülmemektedir. Aşağı yukarı tüm seçeneklerde benzer bir tavır sergilemektedirler. Gelir düzeyi bakımından ba-kıldığında, gelir grupları arasında bazı farklılıklar görülmesine rağmen bu farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı anla-şılmaktadır (P=.317).36 Araştırma bulgularına göre düşük gelirli kadınlarda maddi güvence ve çevre baskısı, boşanmama eğilimi-ni, yüksek gelirli kadınlara göre daha fazla belirleyen iki faktör olarak ön plana çıkmaktadır. Eğitim düzeyinde olduğu gibi, aile bağları ile eşe karşı olan sevgi, yüksek gelirli kadınlarda diğerle-rine göre daha belirleyicidir.

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Türkiye’de boşanma oranı res-mi rakamlara göre artmasına rağmen, araştırmamıza göre ka-dınlar son çare olarak boşanmaya başvurma eğilimindedirler. Öncelikle evliliklerini kurtarmaya çalışmakta, ancak bunun üs-tesinden gelemedikleri durumda boşanmaya başvurmaktadır-lar. Yine araştırma bulgularına göre, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça, ekonomik bağımsızlık imkânı geliştikçe ve gelir düzeyi yükseldikçe sorunlu evliliklere katlanma eğilimi de ters orantılı olarak azalmaktadır. Bu tür kadınlar memnun olmadıkları ev-liliklerini diğerlerine göre daha erken bitirme eğilimindedirler.



111

BEŞİNCİ BÖLÜM

ÇALIŞMA YAŞAMI VE EKONOMİK DURUM

112

Çalışma Yaşamı ve Ekonomik Durum

Kadın sorunlarının Türkiye’de yoğunlaştığı alanlardan biri iş yaşamıdır. Türkiye, kadınların işgücü içindeki oranı itibariy-le OECD ülkeleri içinde en düşük yere sahip ülkedir.1 Sadece OECD ülkeleri değil, aynı zamanda MENA ülkelerinde kadınla-rın işgücü içindeki oranı zaman zaman Türkiye’nin üzerine çıka-bilmektedir.2 2014 yılının birinci yarısında yüzde 29 olan toplam işgücü içindeki kadın oranı, ekonomik kriz zamanlarında yüzde 23’e kadar inebilmektedir. Kriz zamanlarında genel olarak işten ilk çıkarılanlar kadınlar olmaktadır.3 Bu yönüyle değerlendirildi-ğinde kadın emeğinin erkek emeğine göre daha kırılgan olduğu söylenebilir. Kadınların işgücü içindeki oranının düşüklüğünün kuşkusuz çok yönlü nedenleri vardır. İş yaşamının yol açtığı zor-lukların yanı sıra, kültürel değerler de kadının iş gücüne daha fazla girişine engel oluşturmaktadır. İş yaşamının zorlukları ge-nel olarak ayrımcılık, psikolojik taciz (mobbing), dışlama, taciz, istismar, kadınların erkeklerle rekabet edememesi, çocukların bakım sorunu ve sektörlerin kadın dostu olmayışı (mesai mec-buriyeti, kreş imkânlarının yokluğu vs.) gibi nedenlerden kay-naklanabilir.4 Yine kadının esas görevinin annelik ve ev kadın-lığı olduğuna ilişkin geleneksel değerler, kadının çalışmasının yadırganması, ailenin çalışan kadına gerekli desteği vermemesi

1 2012 yılında 15-64 yaş arasındaki kadınların işgücü içindeki oranı OECD ülkelerinde yüzde 59.1 iken, bu oran Türkiye’de yüzde 32.3 idi. Bkz. OECD, Employment Outlook, 2013.2 2003 verilerine göre Türkiye’de işgücüne katılan kadın oranı yüzde 25.4 idi. Aynı tarihte bazı İslam ülkelerinde kadınların işgücüne katılım oranı şu şekildeydi: Fas yüzde 35.2, Tunus yüzde 32.7, Mısır yüzde 31.4, Lübnan yüzde 30.2. İslam ülkesinden oluşan MENA (Middle East and North Africa) ülkelerinde işgücüne katılan kadınların ortalama oranı yüzde 25.2 idi. Bkz. The World Bank, Mena Development Report: Education Reform in the Middle East and North Africa, 2008, s. 23. İnternet kaynağı için bkz. http:// siteresources. worldbank.org/INTMENA/ Resources/EDU_ Flagship_ Full_ ENG. Pdf (Erişim tarihi: 12 Eylül, 2010).3 Bkz Candan Albayrak, “Küreselleşme ve Ekonomik Krizin İş Hukukuna Etkisi” TBB Dergisi, 98, (2012). İnternet kaynağı için bkz. http:// tbbdergisi.barobirlik.org.tr/ ViewPDF-kuresellesme-ve-ekonomik-kriz (Erişim tarihi: 1 Haziran 2014). 4 J. Acker,“Inequality Regimes: Gender, Race, and Class in Organizations,” Gender & Society, 20, (2006), ss. 441-64.


113

gibi nedenler, baskın faktörler olarak kadınların iş yaşamında daha fazla yer almasını güçleştirebilmektedir.5

Kadınların iş yaşamında karşılaştıkları sorunlardan biri, “cam tavan sendromu” olarak ifade edilen, erkeklere göre daha az yükselme şansına sahip olmalarıdır.6 Bu sorun sadece Türkiye gibi gelişmekte olan ülke kadınlarının yaşadığı bir sorun olma-yıp dünyada genel olarak yaygın bir sorun olarak görülmekte-dir.7 Kadınlar için pozitif uygulamanın bulunduğu ve kadınların erkeklerle yarı yarıya iş gücünde yer aldığı İskandinav ülkele-rinde de cam tavan sendromu bir sorun olarak görülebilmekte-dir.8 Cam tavan sendromunun gelişmesine yol açan nedenlerin başında kadınların geleneksel değerler, çocuğa bağımlılık, aile sorumluluğu, evliliğin getirdiği sınırlamalar gibi nedenlerden dolayı erkeklerle yoğun rekabette yer alamaması gelir. Bu tür ne-denler kadınların erkekler gibi serbest zaman kullanımını, onlar gibi şehir veya ülke dışında süren seyahatlere katılımını, iş bağ-lantılarının gerçekleştiği partilerde veya toplantılarda yer alma-sını zorlaştırdığı için kadınlar doğal olarak iş yaşamı içinde idari görevlere erkekler kadar rahat tırmanamamaktadırlar.9 Benzer sorunun Türkiye’de iş yaşamındaki kadınlar aleyhine yoğun bir

5 Faruk Kocacık ve Veda B. Gökkaya, “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, 6, 1 (2005), ss. 195-219.6 Deemer ve Fredericks, Cam Tavan Üstünde Dans. Ayrıca Türkiye’de finans sektörüyle ilgili bir çalışma için bkz. A. Ergeneli, C. Akçamete, ‘‘Bankacılıkta Cam Tavan: Kadın ve Erkeklerin Kadın Çalışanlar ve Kadınların Üst Yönetime Yükselmelerine Yönelik Tutumları’’, Hacettepe Ü. İİBF Dergisi,22, 2 (2004), ss. 85-109.7 Mesela Amerika’da bir çağrı merkezinde yapılan bir araştırmada benzer bir sonuç bulunmuştur. Bkz. R. Fernandez, E. Castilla, P. Moore, “Social Capital at Work: Networks and Employment at a Phone Center”, American Journal of Sociology, 105 (2000), ss. 1288-1356.8 İskandinav ülkelerinde cam tavan sendromuyla ilgili bir tartışma için bkz. Ames Albrecht,Anders Bjorklund and Susan Vroman, “Is There a Glass Ceiling in Sweden?,” Journal of Labor Economics, 21, 1 (2003), ss. 145- 177. 9 M. Seidel, J. Polzer, K. Stewart, “Friends in High Places: The Effect of Social Networks on Discrimination in Salary Negotiations” Administrative Science Quarterly, 45 (2000), ss. 1-24.

114


şekilde yaşandığını söyleyebiliriz. Bugün üst düzey bürokraside yer alan kadın sayısı parmakla sayılacak kadar azdır.10 Yine özel sektörde CEO pozisyonunda veya üst düzey yönetici pozisyo-nunda kadın görmek neredeyse istisnai sayılacak bir durumdur.11

Araştırmada ele alınan konulardan biri bu husus olmuştur. “Ka-dınların ne kadarı iş yaşamında yer alıyor, genelde hangi sektör-lere dağılmış durumdalar, çalıştıkları sektörlerde yönetici pozis-yonunda genelde kimler yer almaktadır, iş yaşamında herhangi bir ayrımcılık hissediyorlar mı, genel olarak hangi gelir grubu içinde yer alıyorlar, hanelerinin ekonomik imkânları ne durum-dadır?” gibi sorulara bu bağlamda cevap aranmıştır.

Çalışma Durumu ve Sosyal GüvenceYukarıda ifade edildiği gibi, bu bölümde kadınların iş yaşamı içindeki durumu ve bunun ailesinin ekonomik durumuna yansı-ma biçimi ana hatlarıyla ele alınmıştır. “Araştırmaya dahil olan kadınlar genelde hangi sektörlerde yoğunlaşıyorlar, iş yaşamın-da herhangi bir ayrımcılığa maruz kalıyorlar mı, çalıştıkları ku-rumlarda yönetici pozisyonunda kimler daha fazla yer alıyor, yönetici pozisyonunda kadınla erkek arasında bir fark var mıdır, özel sektörle kamu sektörü arasında bu bağlamda bir fark var mıdır?” gibi sorulara araştırmada yer alan kadınların gözünden cevap aranmaya çalışılacaktır.

İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmada yer alan kadınlar içinde çalışanların oranı yaklaşık olarak yüzde 26 düzeyindedir. Türkiye’de 2013 yılının birinci yarısı itibariyle işgücü içindeki kadınların oranı yüzde 30.8’dir.12 Bu yönüyle değerlendirildiğin-

10 TÜİK, Toplumsal Yapı ve Cinsiyet İstatistikleri, 2013. İnternet kaynağı için bkz. http://www. tuik.gov.tr/ Kitap.do? metod=KitapDetay&KT_ ID=11&KITAP_ID=294 (Erişim tarihi: 25 Nisan, 2014). 11 A.g.e.12 TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2013. İnternet kaynağı için bkz. http://www. tuik.gov.tr/ PreHaber Bultenleri.do? id=16056 (Erişim tarihi: 12 Mayıs, 2014).


115

de, örneklem içinde yer alan çalışan kadınların gerçek resimden daha az olduğu görülür. Bunun başlıca nedeni, anketin uygulan-ması esnasında uygulanan örneklem seçimidir. Birinci bölümde ifade edildiği gibi, anketin dörtte biri kadınların çalıştığı işyer-lerinde, dörtte biri sokakta, diğer geriye kalanları ise hanelerde uygulanmıştır. Dolayısıyla hanelerde ve sokakta anket uygula-nan kadınlar içinde çalışanın fazla olmadığı anlaşılmaktadır.

Tablo 1: Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musunuz? Sayı YüzdeEvet, çalışıyorum 1.286 25,5Hayır, çalışmıyorum 3.750 74,5Toplam 5.036 100

Eğitim düzeyi ile medeni durum kadınların çalışması üzerinde olumlu ya da olumsuz herhangi bir etkiye sahip midir? İlgili tab-loya baktığımızda bu sorunun cevabını net olarak bulabiliyoruz. İstatistiksel analizlere bakıldığında ikisinin de kadınların çalış-masında önemli birer faktör olarak rol oynadığını görüyoruz (P=.000).13 Araştırma sonuçlarına göre, eğitim düzeyi ile kadın-ların çalışması arasında doğrusal güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Kadınların eğitim düzeyi arttıkça çalışma olasılıkları artmakta-dır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, ilk ve orta öğretim (düşük dü-zey) eğitime sahip olan kadınların yüzde 84’ü çalışmazken, an-cak yüzde 16’sı çalışmaktadır. Oysa bu oran üniversite eğitimine sahip olan kadınlarda tersi istikamette seyretmektedir. Üniversi-te mezunu olan kadınların yüzde 60’a yakın bir kısmı herhangi bir işte çalışmaktadır. Benzer güçlü bir ilişkiyi evlilikle çalışma arasında da görmekteyiz. Ancak evlilik çalışmayı olumsuz yön-de etkilemektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, evli kadınların ancak beşte biri çalışırken, bu oran bekârlarda yüzde 50’ye kadar yükselebilmektedir. Toplumumuzda çalışan kadınların bir kıs-mının evlendikten sonra işten çekilerek ev kadını olmayı tercih ettiğini unutmamak lazım. Bu, bazen evlenilen eşin tercihinden,

13 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden ).

116


ama bazen de evlenen kadının kendi tercihinden kaynaklanmak-tadır. Bunun arkasında iş yaşamının zorluklarının yanı sıra, ge-leneksel kültürel değerlerin yer aldığını söyleyebiliriz.14

Tablo 2: Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musunuz?

Çalışan Çalışmayan ToplamEğitim durumu

Düşük 16,0 84,0 100Orta 39,6 60,4 100Yüksek 58,7 41,3 100

Medeni durumu

Evli 20,6 79,4 100Dul / Boşanmış 24,6 75,4 100Sözlü / Nişanlı 59,3 40,7 100Bekâr 48,8 51,2 100

Gelir durumu


Çalışma ile gelir düzeyi arasında nasıl bir ilişki var? Yapılan istatistiksel analizlere göre ikisi arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Yine istatistiksel analizlere göre çalışma durumu kadınların gelir düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).15 İlgili tabloda görüldüğü gibi, düşük gelirli kadınların yüzde 84’ü çalışmazken, ancak yüzde 16’sı çalışmaktadır. İlerleyen sayfalarda görüleceği gibi, çalışan kadınlar genel olarak düşük gelirli işlerde çalışmaktadırlar. Do-

14 Geleneksel rollerin devamı kadınları, aile yaşamını ya da iş yaşamını tercih etme seçenekleriyle karşı karşıya bırakabilmektedir. Bir tartışma için bkz. A. Günindi Ersöz, “Yönetici Kadınların ve Eşlerinin Ev İçi İşbölümü Konusundaki Tutum ve Davranışlarına İlişkin Sosyolojik Bir Araştırma,” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 14, 1 (1997), ss. 105-115. 15 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


117

ğal olarak çalıştığı halde düşük gelir grubuna sahip belli oranda kadın söz konusudur. Araştırma bulgularına göre, yüksek gelir grubuna (3001 Tl ve daha fazlası) sahip olan kadınların yüzde 63’ü herhangi bir işte çalışırken, yüzde 37’si ise çalışmamaktadır. Dolayısıyla her iki veri de çalışma ile gelir düzeyi arasında güçlü bir ilişkinin var olduğunu ortaya koymaktadır.

Tablo 3: Çalışma ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisine katılırsınız? Sayı YüzdeÇalışmıyorum ve çalışmak istemiyorum 1.913 38,0Çalışmıyorum, ama çalışmak isterim 1.838 36,5Çalışıyorum ve durumumdan memnunum 1.007 20,0Çalışıyorum ama imkânım olsa çalışmak istemem 276 5,5Toplam 5.036 100

Kadınların çalışmaması tek başına dışsal nedenlerden mi kay-naklanıyor yoksa aynı zamanda kadınların tercihiyle de bağ-lantılı mıdır? Yukarıda ifade edildiği gibi, değişik nedenlerden dolayı kadınların kendileri de iş yaşamında yer almaktansa ev kadınlığını tercih edebilmektedir. İlgili tabloya yansıyan verile-re göre araştırmada yer alan kadınların dikkate değer bir kısmı (%38) çalışma isteğinde değildir. Yine çalıştığı halde imkân bul-ması durumunda işten ayrılıp çalışmayacağını belirten yüzde 6 düzeyinde bir kadın kitlesiyle karşılaşmaktayız. Dolayısıyla araştırmada yer alan kadınların aslında yüzde 44’ü herhangi bir işte çalışmak istememektedir. Buna karşın çalışmayıp ama çalış-mak isteyen de önemli oranda bir kadın kitlesiyle karşılaşıyo-ruz. Bu durumda olan kadınların oranı yüzde 37 düzeyindedir. Çalışmakta olup durumunu devam ettirmek isteyen yüzde 19 düzeyindeki kadın kitlesini de göz önünde bulundurduğumuz-da kadınların yarısından fazlasının (%56) çalışma istediğinde olduğu anlaşılmaktadır. Kadınların yarısından fazlası çalışmak istediği halde ancak bunların yarısı çalışma imkânı bulabilmek-tedir. Bu verileri dikkat aldığımızda çalışan kadın oranı kadar, çalışmak istemesine rağmen iş bulamayan kadının da Türki-

118


ye’de mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Bu da ülkenin sağladığı sınırlı iş imkânlarıyla bağlantılı bir durumdur. Başka bir deyişle, Türkiye, çalışmak isteyen tüm kadınlara yetecek kadar istihdam imkânı yaratamamaktadır.

Tablo 4: Çalışma ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisine katılırsınız?

Çalışmayan/ Çalışmak istemeyen

Çalışmayan/Çalışmak

isteyen

Çalışan/Çalışmak

isteyen

Çalışan/Çalışmak istemeyen To

plam

Eğitim durumu


Medeni durumu

Evli 40,3 36,0 18,6 5,1 100Dul/boşanmış 45,3 26,4 21,7 6,5 100Sözlü/nişanlı 18,6 25,6 51,2 4,7 100Bekâr 12,7 36,9 43,6 6,8 100

Gelir durumu


Çalışmak istemeyen kadınlar genel olarak hangi eğitim düzeyine sahiptirler? İlgili tabloya bakıldığında bu sorunun cevabını bulabiliriz. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışmak istemeyen kadınlar daha çok düşük eğitime sahiptirler. Düşük eğitimi olan kadınların yüzde 51’i çalışmak istememektedir. Oysa çalışmak istemeyen üniversite mezunu kadınların oranı yalnızca beşte bir düzeyindedir. Geriye kalanlar şu ya da bu biçimde çalışmak istemektedir. Benzer bir değerlendirmeyi medeni durum için de yapabiliriz. Evli kadınların yüzde 45’i çalışma isteği taşımazken, bu oran bekâr kadınlarda yüzde 20 düzeyinde seyretmektedir. Başka bir deyişle, bekâr kadınların yüzde 80’i çalışma istediğini dile getirmektedir. Benzer bir ilişkiyi gelir düzeyinde de görüyo-ruz. Düşük gelire sahip kadınların yaklaşık yüzde 43’ü çalışmak


119

istemezken bu oran yüksek geliri olan kadınlarda yarıya kadar (%22) düşmektedir. Yapılan istatistiksel analizlere göre eğitim düzeyi, medeni durum ve gelir düzeyi, kadınların çalışma iste-ğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmek-tedir.16

Şubat 2014 yılı itibariyle memur, hakim ve savcı, öğretim elemanı, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçi olmak üzere toplamda 3.187.997 personel kamu bünyesinde görev yapmakta-dır.17 Bu da toplam nüfus üzerinden yaklaşık yüzde 4.2 oranına denk gelmektedir. Çalışma çağındaki nüfus üzerinden genel-lendiğinde bu oran yüzde 10’a yaklaşır. Araştırma örneklemine bakıldığında, kadınların kamu-özel sektör dağılımındaki reel durumuna uygun bir dağılıma sahip olduğu anlaşılır. Zira ör-neklem içinde yer alan kadınların yüzde 10’u kamu, geriye ka-lanlar ise özel sektörde çalışmaktadır.

Tablo 5: Çalıştığınız iş kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait? Sayı YüzdeKamuya ait 132 10,2Özel sektöre ait 1.154 89,8Toplam 1.286 100

Eğitim, medeni durum ve gelir düzeyi kadınların sektörel dağı-lımında herhangi bir rol oynuyor mu? Buna ilişkin verilere ba-kıldığında eğitimin dikkate değer düzeyde rol oynadığı görülür. Zira araştırma bulgularına göre, araştırmada yer alan üniversite mezunu dört kadından biri kamu sektöründe çalışırken, bu oran düşük eğitimli kadınlarda yüzde 5’e kadar gerilemektedir. Bu verilerden anlaşıldığı kadarıyla eğitim düzeyi yükseldikçe ka-dınların kamu sektöründe çalışma olasılığı da artmaktadır. Zira

16 Üçünde de P=.000 değeri bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden). 17 Bkz. Devlet Personel Başkanlığı, ttp://www.dpb.gov.tr/F/Root/ dosyalar/istatistikler/ kamu_per_istatistikleri/ subat2014/ kamu_ personel_genel_ dagilim_subat.pdf (Erişim tarihi: 13 Mayıs, 2014).

120


kamu sektöründe yer almak diplomaya bağlı olup birçok pozis-yona diploma üzerinden yerleştirme yapılır. Oysa özel sektörde diplomadan çok, kişisel beceri ön plana çıkan bir değerdir.

Tablo 6: Çalıştığınız iş kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait?

KamuÖzel

sektör ToplamEğitim durumu


Medeni durumu

Evli 9,0 91,0 100Dul / Boşanmış 10,3 89,7 100Sözlü / Nişanlı 19,5 80,5 100Bekâr 9,2 90,8 100

Gelir durumu


Araştırma bulgularına göre, medeni durum kadınların özel veya kamu sektöründe çalışması konusunda herhangi bir farklılık meydana getirmiyor. Kadınların iki sektördeki dağılımı medeni durum bakımından her hangi bir fark olmaksızın yaklaşık olarak aynıdır. Gelir üzerinden bir değerlendirme yapıldığında, kadın-ların kamu sektöründe özel sektöre göre daha yüksek gelire sa-hip olduğu anlaşılmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, düşük gelirlilerin yüzde 95’i özel sektörde yoğunlaşırken, yüzde 5’i de kamu sektöründe görev yapmaktadır. Öte yandan yüksek ge-lirlilerin yüzde 21’i kamu sektöründe, geriye kalanları yine özel sektörde yer almaktadır. Bu veriler, kamu sektöründe çalışan ka-dınların özel sektördeki kadınlara göre daha yüksek gelire sahip olduğunu göstermektedir. Özel sektörde çalışan çok sayıda ka-dının asgari ücret veya ona yakın bir ücret karşılığında çalıştığını unutmamak gerekir.


121

Araştırmada sorgulanan hususlardan biri de kadınların çalıştık-ları kurumlarda hangi pozisyonlarda görev yaptıkları olmuştur. İlgili tabloya yansıyan verilere göre, araştırmada yer alan kadın-ların büyük bir kısmı ücret karşılığında (yevmiyeli veya sürekli) çalışmaktadır. Araştırmada yer alan aşağı yukarı üç kadından ikisi bu şekilde görev yapmaktadır. Yine araştırma bulgularına göre katılımcıların yüzde 12’si işveren, yüzde 18’i de kendi hesa-bına iş yapan kadınlardan oluşmaktadır. Buradaki verilerin Tür-kiye’deki reel duruma işaret etmekten çok, araştırmada yer alan kadınların oranını gösterdiğini unutmamak gerekir. Araştırma anketinin yüzde 25’nin işyerlerinde uygulandığını ve bu iş yerle-rinin de çoğunlukla kendi adına iş yapan kadınlara ait olduğunu dikkate aldığımızda işveren kadın oranının araştırmada neden fazla olduğu kendiliğinden anlaşılır.

Tablo 7: Çalıştığınız işteki durumunuz nedir? Sayı YüzdeÜcretli / maaşlı 808 63,8Yevmiyeli 59 4,6İşveren 155 12,3Kendi hesabına çalışan 222 17,5Ücretsiz aile işçisi 22 1,8Diğer 20 1,7Toplam 1.286 100

Kadınların çalıştıkları işteki pozisyonları konusunda eğitim dü-zeyinin belirleyici bir rolü vardır (P=.000).18 İlgili tabloda görül-düğü gibi, yüksek eğitimli olup maaş karşılığı çalışan kadınların oranı düşük eğitime sahip olup maaş karşılığı çalışan kadınların oranından daha yüksektir (%75’e %54). Günlük yevmiye kar-şılığı çalışan kadınlarla kendi adına iş yapan kadınlar arasında düşük eğitimli olanların oranı belirgin biçimde yüksek eğitimli olanların oranından daha fazladır. Yevmiyeli çalışan kadınlar, düşük eğitimli kadınlarda yüksek eğitimli kadınların yaklaşık


122


sekiz katı kadardır. Yine düşük eğitimli olup kendi adına iş ya-panların oranı, kendi iş yapan yüksek eğitimli kadınların oranın-dan yüzde 7 kadar daha fazladır. Bu verileri dikkate aldığımız-da, diplomalı kadınların daha çok kamu kurumlarını tercih ettiği sonucuna varabiliriz.

Tablo 8: Çalıştığınız işteki durumunuz nedir?

Ücr

etli/

m

aaşl

ı

Yevm

iyel

i

İşve

ren

Ken

di iş

i

Ücr

etsi

z ai

le

işçi

si

Diğ

er

Topl

am

Eğitim durum


Medeni durumu

Evli 54,6 5,5 15,2 22,5 2,2 0,0 100Dul/boşanmış 59,1 4,7 16,1 20,1 0,0 0,0 100Sözlü/nişanlı 87,5 6,3 0,0 6,3 0,0 0,0 100Bekâr 83,4 2,6 5,2 6,7 1,7 0,3 100

Gelir durumu


Medeni durumun da bu bağlamda belirleyici bir rol oynadığını belirtmek gerekir (P=.000). Zira ücretli çalışanlar içinde bekârla-rın oranı evlilerden daha fazladır. Öte yandan işveren veya ken-di adına iş yapan evli kadınların oranı diğerlerine göre belirgin biçimde daha yüksektir. Söz gelimi işveren kadınların oranı evli-lerde yüzde 15 iken, bekârlarda yüzde 5 düzeyindedir. Yine ken-di adına iş yapan evli kadınların oranı yüzde 23 kadar iken, bu oran bekârlarda yüzde 7’de kalmaktadır. Bu verilerden hareketle evli kadınların kendi adına veya yönetici konumunda iş yapma


123

olasılığının, bekârlara göre daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Bu da evli kadınların bu konuda eşlerinden destek almasına bağ-lanabilir. Zira kendi adına çalışan veya yönetici konumunda bu-lunan bazı kadınların, eşlerinin sağladığı imkânlarla bu konum-da olabileceğini tahmin etmek yanlış olmayacaktır.

Gelir düzeyi itibariyle konuya bakıldığında, maaşlı veya yevmi-yeli çalışan kadınlar diğerlerine göre daha düşük gelir düzeyine sahiptir. Öte yandan kendi adına iş yapan kadınlar diğerlerine göre daha yüksek gelire sahiptirler. Kendi adına iş yapanlar için-de yüksek gelire sahip olan kadınların oranı düşük gelire sahip olanların yaklaşık üç katı kadardır.

Tablo 9: Herhangi bir sosyal güvenceniz var mı? Sayı YüzdeEvet 3.806 75,6Hayır 1.230 24,4Toplam 5.036 100

Sosyal güvencesi olan kadınların oranı ne kadardır? Araştırma-da bu konu da sorgulanan hususlardan biri olmuştur. İlgili tab-loda görüldüğü gibi, tüm kadınların yüzde 76’sının herhangi bir sosyal güvencesi bulunmaktadır. Bunların bir kısmının sosyal güvencesi kendi çalışmasına bağlı iken bir kısmının da muhte-melen eşine bağlıdır. Araştırma bulgularına göre yaklaşık dört kadından birinin herhangi bir sosyal güvencesi bulunmamak-tadır. Bu da dikkate alınması gereken önemli bir sosyal sorun-dur. Kadınların eşlerinden bağımsız bir kişilik geliştirmesinde, hiç kuşkusuz ekonomik bağımsızlık kadar sosyal güvencenin de rolü bulunmaktadır. Birçok kadın herhangi bir sosyal güven-ceden yoksun olduğu için mutsuz ve muhtemelen şiddet içeren evliliklere katlanmak zorunda kalmaktadır.

İstatistiksel analizlere göre sosyal güvence konusunda eğitim düzeyinin belirleyici bir rolü vardır (P=.000).19 Zira yüksek eğiti-


124


mi olup her hangi bir sosyal güvencesi bulunan kadınların oranı düşük eğitimli kadınlara göre yüzde 20 daha fazladır. Öte yan-dan sosyal güvencesi olmayanların daha çok düşük eğitimli ka-dınlarda yoğunlaştığı görülmektedir. Zira eğitim düzeyi düşük olup herhangi bir sosyal güvencesi olmayan kadınların oranı yüksek eğitimli kadınların yaklaşık üç katı kadardır. Başka bir deyişle, üniversite mezunu her on kadından biri sosyal güvence-den yoksun iken, bu durum ilk veya ortaokul mezunu kadınlar-da her on kişiden üç kişiye denk gelmektedir.

Tablo 10: Herhangi bir sosyal güvenceniz var mı?Var Yok Toplam

Eğitim durumu Düşük 70,0 30,0 100Orta 77,0 23,0 100Yüksek 89,4 10,6 100


Medeni durumu Evli 74,4 25,6 100Dul/boşanmış 78,9 21,1 100Sözlü/nişanlı 71,0 29,0 100Bekâr 79,5 20,5 100


Medeni durumun sosyal güvence konusunda belirgin bir fark yaratamadığı görülmektedir. Ancak gelir düzeyi ile sosyal gü-vence arasında güçlü bir doğrusal ilişkinin bulunduğu gözler-den kaçmamaktadır. Zira ilgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelir düzeyine sahip kadınların yüzde 90’nının herhangi bir sos-yal güvencesi bulunmaktadır. Oysa bu oran düşük gelirli kadın-


125

larda yüzde 66’ya kadar gerilemektedir. Düşük gelire sahip olan kadınların yüzde 34’ü herhangi bir sosyal güvenceden yoksun iken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüzde 10 düzeyindedir. Dolayısıyla, gelir düzeyinin sosyal güvenceye önemli bir etkisi-nin olduğu söylenebilir. İstatistiksel analizler de bu tezi doğrula-maktadır. Yapılan varyans analizine göre gelir düzeyi arasında-ki farklılık sosyal güvence konusunda istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).20

Tablo 11: Eşiniz çalışmanızı nasıl karşılıyor? Sayı YüzdeOlumlu 1.773 48,5Olumsuz 1.036 28,3Fikir belirtmeyen 846 23,2Toplam 3.656 100

Eşleri kadınların çalışmasına nasıl yaklaşıyor? İlgili tablodaki veriler bu konuda bilgi vermektedir. Tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınların eşlerinin yarısına yakını eşlerinin çalışması-na olumlu yaklaşmaktadır. Geriye kalan yarısı içindeki kadın-ların yüzde 28’i eşlerinin çalışmalarına olumlu yaklaşmadık-larını belirtmektedirler. Kadınların yüzde 23’ü ise bu konuda herhangi bir bilgi vermemektedir. Bunların da eşleri tarafından desteklenmediğini dolaylı olarak tahmin edebiliriz. Dolayısıyla bu durumda çalışan kadınların yarısı, eşleri kendi çalışmalarını desteklemediği halde çalışmaktadırlar. Bu da kadınların eşlerine rağmen çalışmayı şu ya da bu nedenden dolayı tercih ettiklerini ortaya koymaktadır.

Eş desteği daha çok hangi eğitim düzeyine sahip kadınlarda ortaya çıkmaktadır? İlgili tabloya bakıldığında bunun belirgin biçimde yüksek eğitimli kadınlarda ortaya çıktığı görülür. Zira eşi kendisinin çalışmasını destekleyen kadınların oranı yüksek eğitimlilerde düşük eğitimlilere göre iki kat daha fazladır. Üni-versite mezunu olup çalışması eşi tarafından desteklenmediğini


126


belirten kadınların oranı yüzde 7 kadar düşük düzeydedir. Oysa bu oran düşük eğitimli kadınlarda üçte bire kadar yükselmek-tedir. Düşük eğitimli olup çalışması eşi tarafından tasvip edilen kadın oranı yüzde 42 düzeyindedir. Türkiye’de kadınların genel olarak kendileriyle aynı paralelde veya daha yüksek düzeyde erkeklerle evlenmeyi tercih ettiği gerçeğini dikkate aldığımızda, yüksek eğitimli kadınların da genel olarak yüksek eğitimle er-keklerle evli olduklarını tahmin edebiliriz. Dolayısıyla eşlerinin çalışması konusunda yüksek eğitimli erkeklerin diğerlerine göre daha hoşgörülü olduklarını söyleyebiliriz.

Tablo 12: Eşiniz çalışmanızı nasıl karşılıyor?

Olumlu OlumsuzFikir

belirtmeyen ToplamEğitim durumu


İşteki Pozisyonu

Ücretli / maaşlı 94,6 2,2 3,2 100

Yevmiyeli 90,2 9,8 0,0 100İşveren 93,0 3,5 3,5 100Kendi hesabına çalışan

94,6 3,6 1,8 100

Ücretsiz aile işçisi 75,0 6,3 18,8 100

Gelir durumu


Eşlerin desteği konusunda kadınların işteki pozisyonu üzerin-den bakıldığında kendi adına iş yapan veya yönetici konumun-da bulunan kadınlar lehine bir tablo ortaya çıkmakla birlikte,


127

bunun istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmadığını belirtmek gerekir. Yine de daha çok yevmiyeli kadınlarla üc-retsiz aile işçisi konumundaki kadınlarda eşler diğerlerine göre daha negatif bir tutuma sahiptirler.

Gelir düzeyi üzerinden bakıldığında eşlerin tutumu arasındaki belirgin farklılık dikkat çekmektedir. Bu farklılık istatistiksel ola-rak da anlamlı bulunmuştur (P=.000).21 İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelire sahip olan kadınlarda eşler daha destekleyi-ci konumda bulunmaktadır. Zira yüksek geliri olan kadınların yüzde 75’nin çalışması eşleri tarafından olumlu karşılanıp des-teklenmektedir. Oysa bu oran düşük gelirli kadınlarda yüzde 42’ye kadar gerilemektedir. Düşük gelir grubuna sahip katılım-cıların eşlerinin yüzde 33’ü çalışmalarını olumsuz karşılamakta-dır. Erkekler eşlerinin çalışmasına neden olumsuz yaklaşırlar? Bunun iki nedeni olabilir. Birincisi kadının çalışmasını hoş kar-şılamayan geleneksel kültürel değerler. İkincisi ise kadının ça-lışmak için harcadığı zamanın ve emeğin maddi karşılığını bu-lamaması. Araştırma verileri bu hususun dikkate değer oranda eşlerin tutumunda rol oynadığını göstermektedir. Düşük gelirli kadınlarda eşlerin negatif tutumunun altında bunun yattığını söyleyebiliriz. Zira bazı sektörlerde (özellikle taşeronluğa bağlı işletmelerde) kadınlar haftanın altı günü, her gün ortalama 8 ila 10 saat arasında çalışmasına rağmen ancak asgari ücret alabil-mektedirler.22

Çalışma Yaşamında Eşit Muamele Ve AyrımcılıkKadınlar çalışma yaşamında cinsiyetlerinden dolayı psikolojik tacize uğruyor mu? Türkiye’de sonuçları itibariyle bakıldığında iş yaşamında özellikle yönetim pozisyonunda kadınların aleyhi-ne seyreden bir tablo görülmektedir. Ancak bu tablonun ne ka-

21 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).22 Temizlik firmalarında çalışan kadınların bu şartlarda çalıştığı bilinmektedir. Bu tür işletmelerde görev yapan kadınlar bazı firmalarda Cumartesi günleri de dahil olmak üzere her gün saat 07 ila 19 arası mesai yaparlar.

128


darının cinsiyetten kaynaklandığı, ne kadarının başka nedenler-den (kadınların isteksizliği veya yetersizliği) hususu araştırmaya açık bir konudur. Burada konuya kadınların gözünden bakılmış-tır. Ayrımcılık ve eşit muamele konusu çalışan kadınlara yönelti-len birkaç soruyla test edilmeye çalışılmıştır.

İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların çoğu (47%’ye 40%) çalıştıkları iş yerinde erkeklerle eşit muameleye tabi tutulduklarına inanmaktadırlar. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus var; o da şudur: Yukarıdaki sayfalarda analiz edildiği gibi, araştırmaya dahil olan kadınların içinde yevmiyeli/maaşlı çalışan kadınların oranı yüzde 70 düzeyinde idi. Bu pozisyonda istihdam edilen elemanlar (kadın veya erkek) genelde düşük üc-retlerle çalıştırılmaktadır. Dolayısıyla burada kadınlarla erkekler arasında belirgin bir farklılık söz konusu olmayabilir. Ancak yu-karıya doğru seyreden pozisyonlara (yöneticilik) doğru gidildik-çe erkekler değişik nedenlerden dolayı ön plana çıkar, kadınlarsa geri plana çekilirler. Bu husus dikkate alındığında araştırmaya katılanlar içinde erkeklerle aynı muameleye tabi tutulduğunu düşünen kadın oranının fazla olması anlaşılır bir durumdur.

Çalışma yaşamında erkeklerle aynı muameleye tabi tutulma noktasında eğitim düzeyi, işteki pozisyon, sektör ve gelir düzeyi hangi yönde etki etmektedir? İlgili tablodaki verilere bakıldığında, yüksek eğitime sahip olan kadınlar diğerlerine göre belirgin biçimde eşit muameleye tabi olduklarına daha fazla inanmaktadırlar. Yüksek eğitimli kadınlar içinde erkeklerle aynı muameleye tabi olduklarına inanan kadın oranı yüzde 61 düzeyinde iken, bu oran düşük eğitimlilerde yüzde 40’ın altında seyretmektedir. Yine erkeklerle eşit muameleye tabi olmadıklarına inanan kadınlar daha çok düşük eğitimli kadın grupları arasında yoğunlaşmaktadır. Bu verilerden hareketle, eğitim düzeyinin kadınlara belli bir nitelik kattığını, bunun da onların bazı durumlarda haklarına riayete yol açtığını, bazı du-rumlarda da kendilerinin haklarını aramasını sağladığı söylene-bilir.


129

Tablo 13: Çalıştığınız işyerinde erkeklerle aynı muameleye tabi tutulduğunuzu düşünüyor musunuz? Sayı YüzdeEvet 605 47,1Hayır 513 39,9Fikir belirtmeyen 168 13,1Toplam 1.286 100

İşteki pozisyon üzerinden bakıldığında genel olarak yevmiyeli/ücretli çalışan kadınların diğerlerine göre, erkeklerle aynı muameleye uğradıklarına daha fazla inandıkları görülür. Eşit muamele görmediğini söyleyen kadınlar daha çok ücretsiz aile işçileri arasında yoğunlaşmaktadır. Türkiye’de önemli düzeyde kadın aile içindeki işlerde çalışmasına rağmen emeği görünme-mektedir. Bu işler genel olarak erkeklere mal edilmektedir. Do-layısıyla kadınların buralarda eşit muamele görmemesi anlaşıla-bilir bir durumdur.

Konuya sektör bazında bakıldığında istatistiksel olarak anlam-lı bir farklılığın olduğu görülür (P=.000). Kadınlar kamu sektö-ründe özel sektöre göre daha avantajlı durumdadır. Zira kamu sektöründe çalışan kadınların yüzde 61’i erkeklerle eşit muame-le gördüklerini belirtirken, bu oran özel sektörde yüzde 46’ya gerilemektedir. Kamu sektöründe işleyen liyakat sisteminden dolayı erkeklerle kadınlar genel olarak çalışma saatleri, mesai, izinler ve maaşlar konusunda birbirine denk muamele görür. Fakat özel sektörde performans daha fazla ön plana çıktığı için doğal olarak kadınlar değişik nedenlerden dolayı ikinci konu-ma itilebilmektedirler. Yukarıda ifade edildiği gibi, idari pozis-yonlara gelindikçe iki sektör arasındaki makasın bu bağlamda kapandığını belirtmek gerekir. Başka bir deyişle, kadınlar gerek kamu, gerekse özel sektörde yöneticilik pozisyonunda erkeklere göre ikinci planda kalmaktadır.

Gelir üzerinden analiz edildiğinde eğitime benzer bir tablo orta-ya çıktığı görülür. Yüksek gelire sahip kadınlar genelde erkek-

130


lerle benzer muameleye sahip olduklarını düşünürler. Buna kar-şın düşük gelir grubuna sahip olanlarsa diğerlerine göre daha az eşit muamele gördüklerini belirtmektedirler. Düşük gelir gru-buna giren kadınların yüzde 45’i erkeklerle eşit muamele gör-mediklerine inanırken, yüzde 40’ı ise eşit muamele gördüklerini düşünmektedir. Bu oran yüksek gelirli gruplarda yüzde 32’ye yüzde 56 düzeyindedir. İş yaşamında gelir üzerinden hakkını alan kadınlar doğal olarak eşit muameleye tabi olduklarına inan-maktadırlar. Ancak bu gelir grubuna dahil olan kadınlar içinde eşit muameleye maruz kalmadıklarını düşünen kadınların ora-nının da dikkate değer bir düzeyde (%32) olduğunu belirtmek gerekir.

Tablo 14: Çalıştığınız işyerinde erkeklerle aynı muameleye tabi tutulduğunuzu düşünüyor musunuz?

Evet HayırFikir



İşteki Pozisyonu

Ücretli / maaşlı 52,9 40,1 7,1 100Yevmiyeli 36,8 35,1 28,1 100İşveren 36,7 40,8 22,4 100Kendi hesabına çalışan 37,4 37,9 24,7 100

Ücretsiz aile işçisi 35,0 50,0 15,0 100

Sektör Kamu 61,4 29,9 8,7 100Özel 45,9 40,9 13,3 100

Gelir durumu



131

Yukarıda sorulan soruyu “cinsiyet” sözcüğünü kullanarak teyit etmek üzere katılımcılara bir soru daha yöneltilmiş ve bu soru-da “kadın olduğunuz için ayrımcılık yapıldığını düşündüğünüz oldu mu hiç?” şeklinde bir soru yöneltilmiştir. Bu soruya gelen cevaplara bakıldığında yukarıdaki tablodan daha yüksek oranda katılımcı, cinsiyetinden, başka bir deyişle, kadın olmaktan dola-yı herhangi bir ayrımcılığa uğramadığını belirtmektedir. Kadın olmaktan kaynaklanan bir ayrımcılık yaşamadığını düşünen kadın oranı araştırma bulgularına göre yüzde 76 kadar yüksek düzeydedir.

Tablo 15: Çalıştığınız iş yerinde kadın olduğunuz için ayrımcılık yapıldığını düşündüğünüz oldu mu hiç? Sayı YüzdeEvet 191 14,8Hayır 977 75,9Fikir belirtmeyen 119 9,2Toplam 1.286 100

Konuya eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında istatistiksel ola-rak anlamlı bir farklılığın ortaya çıkmadığı görülür. Genel olarak düşük düzeyde eğitimi olan kadınlar diğerlerine göre biraz daha fazla oranda cinsiyet üzerinden ayrımcılığa maruz kaldıklarını belirtmektedirler. Ancak düşük, orta ve yüksek eğitim grupları arasında bu anlamda anlamlı bir farklılık göze çarpmamaktadır (P=.359).23 Benzer bir değerlendirmeyi gelir düzeyi için de yap-mak mümkündür. Gelir düzeyinin de bu bağlamda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmediğini görüyoruz (P=.658).24 Ne var ki, kadınların işteki pozisyonu bakımından farklı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Değişik pozisyonlarda çalı-şan kadınlar arasında cinsiyetinden dolayı ayrımcılığa uğrama kanaati bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bu-lunmuştur (P=.000). Gerek kamu, gerekse özel sektörde çalışan katılımcıların bu soruya verdikleri cevap benzer eğilimde gö-

23 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).24 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).

132


zükmektedir. İki sektörde de kadınlar yaklaşık benzer oranlarda kadın olmaktan dolayı herhangi bir ayrımcılığa uğramadıklarını belirtmektedirler. Kısaca, farklı eğitim ve gelir düzeyine sahip kadınlarla, farklı sektörlerde çalışan kadınlar benzer oranlarda cinsiyetlerinden dolayı işyerinde ayrımcılık yaşamadıkları kana-atine sahiptirler.

Tablo 16: Çalıştığınız iş yerinde kadın olduğunuz için ayrımcılık yapıldığını düşündüğünüz oldu mu hiç?

Evet HayırFikir



İşteki Pozisyonu

Ücretli / maaşlı 15,6 79,2 5,2 100Yevmiyeli 17,5 66,7 15,8 100İşveren 16,9 68,2 14,9 100Kendi hesabına çalışan 9,8 72,7 17,6 100Ücretsiz aile işçisi 10,0 80,0 10,0 100

Sektör Kamu 15,4 78,7 5,9 100Özel 15,4 75,9 8,8 100

Gelir durumu


Araştırmanın ilginç bulgularından biri, çalışılan kurumlarda yönetici pozisyonda kimlerin bulunduğuna ilişkin gelen cevap-larlarda görülmektedir. Araştırmada katılımcılara, “çalıştığınız işyerinde yönetici konumunda genelde kimler var?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve bu soruya gelen cevaplar ilgili tabloda yer al-


133

mıştır. Buna göre çalışılan işyerindeki yönetici erkek oranı kadın-lardan toplamda yüzde 4 kadar daha fazladır. Normal şartlarda bu oranın çok daha fazla olması beklenirdi. Katılımcıların yüzde 27’si “kadınlarla erkekler işyerinde yönetim pozisyonunda eşit oranda yer alıyorlar” şeklinde cevap vermişlerdir. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 30’nun kendi işletmesine sahip olduğu veya yönetici konumunda çalıştığı gerçeğini dikkate aldığımız-da kadınların yönetici pozisyonunda bu denli yüksek görünme-leri anlaşılır hale gelir. Zira kendi hesabına çalışan veya yönetici konumunda olan kadınlar doğal olarak üst düzey pozisyonları işgal ederler. İlgili tabloda görüldüğü gibi, işveren konumun-daki kadınların yüzde 71’i, kendi hesabına çalışan kadınlarınsa yüzde 62’si yönetici pozisyonunda kadınların bulunduğunu be-lirtmektedirler.

Burada ortaya çıkan tablonun örnekleme özgü bir tablo olup Türkiye’yi temsil etme kapasitesine sahip olmadığını belirtmek gerekir. Kendi işletmesi olan kadınların yönetici pozisyonunda olması anlaşılır bir durumdur. Ancak bu durumda olan kadın-ların tüm ülkedeki oranının ne kadar olduğunu, mevcut veriler-den hareketle bilme imkânına ne yazık ki sahip değiliz.

Tablo 17: Çalıştığınız iş yerinde yönetici konumunda genelde kimler var? Sayı YüzdeErkekler 490 38,1Kadınlar 440 34,2Eşit oranda erkek ve kadınlar 356 27,7Toplam 1.286 100

Eğitim düzeyi üzerinden bir değerlendirme yapıldığında çalı-şılan kurumlarda kadınla erkeğin eşit oranda yönetici pozisyo-nunda bulunduğunu düşünen kadınların oranı yüksek ve dü-şük eğitim düzeylerinde birbirine yakındır. Ancak eğitim düzeyi yükseldikçe kurumlarda erkeklerin yönetici olarak daha fazla ön plana çıktığını görüyoruz. Yüksek eğitimli kadınların çalıştıkla-

134


rı kurumlarda erkeklerin yönetici pozisyonunda olduğunu dü-şünen kadın oranı yüzde 43 iken, düşük eğitimli kadınlarda bu oran yüzde 34 düzeyindedir. Bu veriler, yüksek eğitimli kadın-ların düşük eğitimlilere göre daha prestijli işlerde çalıştıklarını, buralarda da erkeklerin daha fazla ön plana çıktığını gösteriyor.

Tablo 18: Çalıştığınız iş yerinde yönetici konumunda genelde kimler var?

Erkekler Kadınlar

Eşit oranda

erkek ve kadınlar Toplam

Eğitim durumu


İşteki Pozisyonu

Ücretli / maaşlı 50,1 21,2 28,7 100Yevmiyeli 31,6 36,8 31,6 100İşveren 12,1 70,5 17,4 100Kendi hesabına çalışan 10,2 61,5 28,3 100Ücretsiz aile işçisi 31,8 22,7 45,5 100

Sektör Kamu 52,0 14,6 33,3 100Özel 36,3 36,8 26,9 100

Gelir durumu


İşteki pozisyon açısından baktığımızda benzer bir tabloyla karşılaşıyoruz. Zira yevmiyeli veya maaşlı olarak çalışan kadınların çalıştıkları işyerlerinde erkekler daha fazla yönetici


135

pozisyonları işgal etmektedirler. Maaş karşılığı çalışan kadın-ların yüzde 50’si erkeklerin yönetici konumunda bulunduğunu belirtirken, yüzde 21’i ise kadınların bulunduğunu belirtmekte-dir. Yukarıda ifade edildiği gibi, yönetici pozisyonunda bulunan katılımcılar ile kendi hesabına iş yapan katılımcılar, çalıştıkları işletmelerde yönetici konumunda daha çok kadınların yer aldı-ğını düşünmektedirler. Bu şekilde düşünen katılımcı oranı di-ğerlerinin yaklaşık iki katı kadar fazladır.

Yönetici pozisyonu bakımından incelendiğinde kamu sektörü-nün belirgin biçimde özel sektöre göre daha fazla erkek yönetici barındırdığı anlaşılıyor. Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 52’si çalıştıkları kamu kurumlarında yönetici pozisyo-nunda daha çok erkeklerin bulunduğunu belirtiyorlar. Kamu sektöründe yönetici pozisyonunda daha çok kadın bulunuyor diyenlerin oranı yalnızca yüzde 15 düzeyindedir. Bu oran er-keklere işaret edenlerin oranının üçte birinden daha azdır. Buna karşın özel sektörde katılımcıların verdiği bilgilere göre kadınla erkek yönetici oranı benzer düzeydedir. Yukarıda ifade edildiği gibi, bu eşitliğin kendi adına iş yapan veya özel sektörde yönetici konumunda bulunan kadınlardan kaynaklandığını unutmamak gerekir. İstatistiksel analizlere bakıldığında, yöneticilerin cinsi-yeti bakımından özel sektörle kamu sektörü arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göze çarpmaktadır (P=.000).

Konuya gelir düzeyi bakımından bakıldığında, farklı gelir düze-yine sahip kadınların görüşleri arasında farklılık olmakla birlikte bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (P=.098).25 Bu da demektir ki, farklı gelir düzeyine sahip kadınlar, çalıştık-ları işyerinde birbirine benzer düzeyde kadın veya erkek yöne-ticiye sahiptirler. Yine de düşük gelirli kadınların çalıştıkları iş-yerlerinde, yüksek gelirli kadınların çalıştıkları işyerlerine göre daha fazla erkek yönetici bulunmaktadır. Erkek ve kadın yöne-tici oranı düşük gelirli gruplarda yüzde 40’a yüzde 30 iken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüzde 42’ye yüzde 37’dir. İkisi


136

arasındaki fark ikinci grupta daha düşüktür.

Hanenin Geliri ve Mülkiyet DurumuAraştırmada hanelerin gelir ve mülkiyet durumu birkaç soru üzerinden test edilmiştir. Bu sorular hanelerin aylık ortalama geliri ile konut ve araba sahipliğiyle ilgilidir. Hanenin toplam ne kadar gelirinin bulunduğu, oturulan evin kendilerine ait olup olmadığı, arabalarının bulunup bulunmadığı araştırmaya katı-lan katılımcılara sorulmuştur. Araştırma sonucunda elde edilen hanenin geliri ve mülkiyet durumuyla ilgili resim Türkiye’de genel resmi yansıtacak niteliktedir. Genel olarak az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde yaşanan gelir dağılımı dengesizliği Türkiye’de de yaşanmaktadır. Zira alt gelir gruplarıyla üst gelir gruplarının milli gelirden aldığı pay arasında büyük farklar var-dır.26

İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılanların yüzde 8’i hane gelirlerinin aylık 500 TL’nin altında olduğunu belirtmektedirler. Bu rakam hiç kuşkusuz Türkiye standartlarına göre yoksulluğu ifade eden bir rakamdır. Yine kadınların yüzde 35’i gelirlerinin 500 TL ile 1000 TL arasında olduğunu belirtmektedir. Bu da üç kadından birinin aşağı yukarı asgari ücrete denk gelen bir ücret karşılığı gelir düzeyine sahip olduğu anlamına gelir. Araştırmaya katılan kadınların verdiği bilgiden hareketle bir değerlendirme yapıldığında, hanelerin yüzde 80’e yakın bir kesiminin aylık gelirinin 2000 TL’nin altında olduğu söylenebilir. Hanesinin gelir düzeyi 3000 ila 5000 TL limitleri arasında bulunan kadınların oranı yüzde 5000 ,5 TL’nin üzerinde yer alan kadınların oranı ise yüzde 1.5 gibi oldukça düşük düzeyde görülmektedir. Bu verilerden hareketle, araştırmaya

26 2012 resmi rakamlarına göre en düşük yüzde 20 ile en yüksek yüzde 20’lik gelir grubunda yer alanların geliri arasındaki fark tam sekiz kattır. TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2012. İnternet kaynağı için bkz. http:// www.tuik.gov.tr/ Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ ID=7&KITAP_ID=232 (Erişim tarihi: 3 Mayıs, 2014).


137

katılanların genel olarak gelir düzeyi itibariyle düşük bir profil sergiledikleri söylenebilir.

Kadınların eğitim düzeyinin hanelerin gelir düzeyinde bir etkisi var mı? İstatistiksel testlere bakıldığında hem eğitim düzeyinin, hem de çalışma durumunun kadınların gelir düzeyiyle ilgili is-tatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiği görülür.27 Eğitim düzeyi ile hanenin geliri arasında pozitif yönde güçlü bir ilişkinin olduğu görülmektedir (r=.407). Buna göre katılımcı-ların eğitim düzeyi arttıkça hanelerinin geliri de pozitif yönde artmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, düşük eğitimli kadın-ların genel olarak düşük gelire sahip oldukları görülür. Düşük eğitimli kadınların yüzde 90’nının geliri 2000 TL’nin altındadır. Bunların yüzde 11’ninin ise geliri 500 TL’nin altında görülmek-tedir. Oysa geliri 500 TL’nin altında olan yüksek eğitimli kadın-ların oranı yalnızca yüzde 1 düzeyindedir. Düşük eğitimli olup yüksek gelir grubuna sahip kadınların oranı yüzde 1’in altında iken, bu oran yüksek eğitimli kadınlarda yüzde 5’i aşmaktadır. Kısaca, eğitim düzeyi ile hanenin gelir düzeyi arasında pozitif yönde oldukça güçlü bir ilişki bulunmaktadır.

Tablo 19: Hanenizin aylık toplam net geliri / kazancı aşağıdaki gelir gruplarından hangisine girmektedir? Sayı Yüzde0-500 392 7,8501-1000 1.769 35,11001-2000 1.769 35,12001-3000 689 13,73001-5000 249 5,05001 ve üstü 77 1,5Cevapsız 90 1,8Toplam 5.036 100

27 Bkz. Ek1a ve Ek1b (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi ve Çalışma Durumu Üzerinden).

138


Konuya çalışma durumu bakımından bakıldığında benzer bir durum ortaya çıkmaktadır. Kadınların çalışması ile gelirlerinin artışı arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, gelir düzeyi aylık 500 TL’nin altında olan kadın-ların oranı çalışan kadınlarda yüzde 3’ün altında iken, bu oran çalışmayanlarda yüzde 8’in üzerindedir. Yine benzer biçimde hanesinin aylık geliri 3000 TL ve üstünde olan kadınların oranı çalışanlarda yüzde 15’ten fazla iken bu oran çalışmayan kadın-larda yüzde 3’ün altındadır. Bu veriler, çalışan kadınların gelir düzeyinin çalışmayanlara göre belirgin biçimde daha fazla oldu-ğunu; bunun da pozitif bir değer olarak ailenin gelir düzeyine yansıdığını göstermektedir.

Tablo 20: Hanenizin aylık toplam net geliri / kazancı aşağıdaki gelir gruplarından hangisine girmektedir?

0-50

0

501-

1000

1001

-200

0

2001

-300

0

3001

-500

0

5001

ve

üstü

Topl

amEğitim durum


Sektör Kamu 2,9 8,8 19,0 36,5 29,2 3,6 100Özel 2,8 18,6 43,2 21,9 9,8 3,7 100

Çalışma durum


Gelir düzeyi bakımından özel sektörle kamu sektörü arasında bir fark var mıdır? İlgili tabloya yansıyan verilere bakıldığında belirgin bir farklılığın olduğu ve bu farkın da istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) olduğu görülür. İlgili tablodaki verilerden an-laşıldığı kadarıyla kamu sektöründe çalışan kadınların gelir dü-zeyi diğerlerine göre daha yüksektir. Hanesinin aylık geliri 2000


139

TL ve altı olan kadınların oranı özel sektörde yüzde 65 düzeyin-de iken, bu oran kamu sektöründe çalışan kadınlarda yüzde 31 düzeyindedir. Yani özel sektördekilerin yarısından daha az bir orandadır. Buna karşın 2001 TL ve daha üstü geliri olan kadınlar özel sektörde yüzde 35 düzeyinde iken, kamu sektöründe yüzde 71 düzeyindedir. Kısaca, araştırma bulguları, hane gelirlerinin kamu sektöründe özel sektöre göre daha yüksek olduğunu gös-termektedir.

Araştırmanın ilginç bulgularından biri, düşük gelire rağmen araştırma katılımcılarının ev sahipliği durumundaki yüksek orandır. Yukarıda ifade edildiği gibi, araştırmaya katılan kadın-ların büyük bir kısmı düşük gelir düzeyine sahiptir. Ancak buna rağmen bunların yüzde 62’sinin evi bulunmaktadır. Düşük geli-re rağmen ev sahibi olma durumu iki şeyle açıklanabilir: Birinci-si toplumumuzun düşük gelire rağmen tasarruf yapma eğilimin-de olması; ikincisi ise burada belirtilen gelirin dışında başka gelir kaynaklarının veya desteklerinin bulunmasıdır.28 Yapılan deği-şik araştırmalara göre, köyden kente yoğun göçe rağmen Türki-ye’de yakın aile ve akrabalar arasında sıkı ilişkiler hala devam etmektedir. Bu ilişki bazı durumlarda ailelerin birbirlerini deği-şik yollarla desteklemesi şeklinde görülür.29 Türk toplumunda geleneksel bir değer olarak ev edinmek isteyenlere yardım edilir. Bu da ev edinmeyi kolaylaştıran sosyolojik bir unsur olarak varlığını hala sürdürmektedir. Düşük gelire rağmen araştırmaya katılanların yüksek oranda ev sahibi olmasının kısmen bununla bağlantılı olduğu söylenebilir.

Konuya eğitim bakımından bakıldığında, yukarıdaki tezi doğru-

28 Türk aile yapısında dinsel ve geleneksel nedenlerin yanı sıra, yoksulluğun verdiği deneyimden kaynaklanan nedenlerden dolayı yüksek bir tasarruf alışkanlığı vardır. Konuyla ilgili atasözleri bu alışkanlığa işaret eder: “ak akça kara gün içindir”, “sakla samanı gelir zamanı”, “damlaya damlaya göl olur”. Konuyla ilgili bir tartışma için bkz. Mahmut Tezcan, Türk Ailesinin Antropolojisi, İstanbul: İmge, 2000, ss. 147-156.29 Bkz. Ömer Çaha vd. Türkiye’de Cemaat Algısı Araştırması, İstanbul: Andy Araştırma, Nisan, 2011.

140


layıcı bir tablo ortaya çıkar. İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyi, ev sahipliği konusunda anlamlı bir farklılık getirmemek-tedir (P=.240).30 Başka bir deyişle, hangi eğitim düzeyine sahip olursa olsun, araştırmaya katılan kadınların yaklaşık olarak aynı oranda ev sahipliği bulunmaktadır. Nitekim araştırma bulgu-larına göre ev sahibi olan kadınların oranı düşük eğitimlilerde yüzde 63 iken, yüksek eğitimli kadınlarda yüzde 62 düzeyinde-dir.

Tablo 21: Yaşadığınız konutun mülkiyet durumu nedir? Sayı YüzdeEv sahibiyiz 3.113 61,8Kiracıyız 1.569 31,1Ev sahibi değiliz ama kira ödemiyoruz 308 6,1Lojmanda oturuyoruz 12 0,2Cevapsız 35 0,7Toplam 5.036 100

Ancak çalışma durumuna göre bakıldığında ilginç bir tablo or-taya çıkmaktadır.31 Zira ilgili tabloda da görüldüğü gibi, çalış-mayan kadınlarla çalışan kadınların ev sahibi olma oranı aşağı yukarı aynıdır. Bu da eğitimde olduğu gibi, yukarıdaki tezi doğ-rulayıcı nitelikte bir bulgudur. Yani, ev sahibi olma konusunda, aile bireylerinin kişisel çabasının yanında; aile, akraba veya ar-kadaşlık düzeyinde harekete geçen toplumsal dayanışma da rol oynamaktadır. Çalışmayan kadınların çalışanlarla aynı oranda ev sahibi oluşu ancak bununla açıklanabilir.

Gelir düzeyi bakımından bakıldığında ev sahibi olma eğilimi ile gelirin artış eğilimi arasında doğrusal bir ilişkinin olduğu görü-lür. Zira gelir düzeyi yükseldikçe kadınların ev sahibi olma ola-sılığı da artmaktadır. Araştırma bulgularına göre yüksek geliri olanlar içinde evi olanların oranı yüzde 67 düzeyinde iken, bu

30 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).31 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).


141

oran düşük eğitimli kadınlarda yüzde 53 düzeyindedir. Gelir düzeyi yaklaşık yüzde 14’lük bir fark getirmektedir. Yapılan is-tatistiksel analizlere göre gelir düzeyi, ev sahibi olma noktasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).32

Hanenin mülkiyet durumu araştırmada evin yanı sıra, aynı za-manda araba sahipliği üzerinden de test edilmiştir. Araştırma bulgularına göre araştırmaya katılanların yüzde 42’sinin ara-basının olduğu anlaşılmaktadır. Yukarıdaki sayfalarda analiz edildiği gibi, ortalama 2000 TL’nin üzerinde geliri olan hanelerin toplam oranı yaklaşık yüzde 22 düzeyinde idi. Araba sahibi ol-mak için minimum 2000 TL’lik bir gelire sahip olmak gerekti-ği varsayıldığında araba alma gücüyle araba sahipliği arasında yüzde 50’lik bir fark olduğu anlaşılır. Bu farkın nereden kaynak-landığı başlı başına bir araştırma konusudur. Bu durum araştır-maya katılanların, hanelerinin toplam gelirini sadece aldıkları maaş üzerinden belirtmelerine bağlanabilir. Ailelerin yukarıda ifade edildiği gibi, başka kaynakları da söz konusu olabilir. Do-layısıyla ev ve araba sahipliği bununla da bağlantılı olabilir.

Tablo 22: Yaşadığınız konutun mülkiyet durumu nedir?

Ev sahibi Kiracı

Ev sahibi olmayıp kira

ödemeyenLojmanda

oturan ToplamEğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu



142


Araba sahibi olmakla eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi arasında bir ilişki var mı? İstatistiksel analizlere bakıl-dığında ev sahibi olmakla bu üç değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı ve güçlü bir ilişkinin olduğu görülür.33 Ev sahi-bi olmakla üç değişkenin kendi içindeki varyasyonu arasındaki anlamlılık değeri üçünde de P=.000 şeklinde bulunmuştur. Bu da üç bağımsız değişkenin kendi içindeki farklılığının ev sahibi olma konusunda istatistiksel olarak anlam oluşturduğunu göstermektedir.

Tablo 23: Ailenizin arabası var mı? Sayı YüzdeEvet, var 2.095 41,6Hayır, yok 2.913 57,8Cevap vermeyen 28 0,6Toplam 5.036 100

İlgili tabloya bakıldığında eğitim düzeyinin belirgin bir fark yarattığı görülür. Zira yüksek eğitimi olanların yüzde 61’nın arabası varken, düşük eğitim düzeyine sahip olanların ancak yüzde 36’sının arabası bulunmaktadır. Araştırma bulgularına göre katılımcıların yüzde 79’nun tek arabası varken, yüzde 9’nunun da iki veya daha fazla sayıda arabası bulunmaktadır. Kaç araba sahibi oldukları sorusuna katılımcıların yüzde 12’si cevap vermemiştir. Yapılan analizlere göre eğitim düzeyi yük-sek olanların, eğitim düzeyi düşük olanlara göre birden fazla araç sahibi olma olasılığı daha yüksektir. Nitekim araştırma bul-gularına göre yüksek eğitimli katılımcıların yüzde 15’nin birden fazla aracı varken, bu oran düşük eğitimli katılımcılarda yüzde 9 düzeyindedir. Kısaca, araba sahibi olma konusunda eğitim dü-zeyinin pozitif rol oynadığını söyleyebiliriz.

Benzer bir değerlendirmeyi çalışma durumuyla gelir düzeyi ba-kımından da yapabiliriz. Araştırma bulgularına göre çalışan ka-

33 Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).


143

tılımcıların yüzde 49’nun arabası bulunurken, bu oran çalışma-yanlar arasında yüzde 39’a gerilemektedir. Bu da, araba sahibi olma konusunda çalışma durumunun yaklaşık yüzde 10’luk bir fark yarattığını göstermektedir. Çalışma durumu, sahip olunan araba sayısına da pozitif yönde yansımaktadır. Nitekim çalışan-ların yüzde 12’sinin birden fazla sayıda arabası varken, bu oran çalışmayanlarda yüzde 9 düzeyindedir.

Tablo 24: Ailenizin arabası var mı?Var Yok Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu

Çalışan 49,3 50,7 100Çalışmayan 39,3 60,7 100

Gelir durumu


Yine gelir düzeyi, hem araba sahibi olmada, hem de birden fazla araba sahibi olmada oldukça güçlü bir faktör olarak ön plana çıkmaktadır. Araştırma bulgularına göre yüksek geliri olanların araba sahibi olma oranı diğerlerinin neredeyse üç katına yakın-dır (%77’ye %29). Araba sahipliği kendini üç değişken içinden en fazla gelir düzeyinde farklı oranlarda ortaya koymaktadır. Araştırma bulgularına göre iki veya daha fazla sayıda arabası olanların oranı yüksek gelir grubuna sahip kadınlarda yüzde 22 düzeyinde iken, düşük gelir grubuna sahip kadınlarda yüzde 5 düzeyindedir. Demek ki, yüksek gelirliler düşük gelirlilerin dört katından daha fazla oranda araba sahibi durumundadırlar.

Ailesinde araba olan kadınların yüzde kaçı araç kullanmaktadır? Ya da yüzde kaçının ehliyeti vardır? Araştırmada sorgulanan hu-

144


suslardan biri de bu olmuştur. İlgili tabloya yansıyan verilerden anlaşıldığı kadarıyla ailelerinde araba bulunanların dörtte biri civarındaki kadın araba kullanmaktadır. Geriye kalanlar araba kullanmamaktadır. Bu veriler, arabanın daha çok erkekler tara-fından kullanıldığını göstermektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan tüm kadınların ancak yüzde 14’ü araç kullanırken, geriye kalan yüzde 84’ü araç kullanmamaktadır. Yukarıda ifade edildiği gibi, araştırmaya katılan katılımcıların yüzde 9’nunun ailesinde birden fazla araç bulunmaktadır. Araç kullanan kadınla, birden fazla araç sahibi olma arasındaki ilişki-ye bakıldığında pozitif bir ilişkinin olduğu görülür. Dolayısıyla araç kullanan kadınlar daha çok evinde birden fazla arabası olan ailelerde yoğunlaşmaktadır. Araştırmaya katılanların ailelerinin sahip olduğu ikinci veya üçüncü araçların bir kısmının kadınlara ait olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 25: Araba kullanmakla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir? Sayı YüzdeEhliyetim var ama aktif olarak araç kullanmıyorum 579 11,5Ehliyetim var, aktif olarak araç kullanıyorum 564 11,2Ehliyetim yok ama araç kullanıyorum 115 2,3Ehliyetim yok, araç kullanmıyorum 3.671 72,9Cevapsız 106 2,1Toplam 5.036 100

Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 12’sinin ehliyeti ol-masına rağmen araç kullanmamaktadır. Bu da bu tür kadınların ailelerinde birden fazla aracın bulunmamasıyla açıklanabilir. İl-gili tabloya yansıyan verilere göre, araştırmaya katılanlar içinde yüzde 23 düzeyindeki katılımcının ehliyeti varken, yüzde 75’nin ise ehliyeti yoktur. Bu da, Türkiye’deki dört kadından üçünün henüz ehliyeti olmadığı anlamına gelmektedir.

Araç kullanmakla eğitim düzeyi arasında bir ilişki var mı diye bakıldığında istatistiksel olarak güçlü bir ilişkinin olduğu gö-


145

rülür. Eğitim düzeyi kadınlar arasında ehliyet sahibi olma ve araç kullanma bakımından önemli bir farklılık yaratmaktadır (P=.000).34 İlgili tabloda görüldüğü gibi, ehliyet sahibi olmak ba-kımından üniversite mezunu kadınlarla, ilk ve orta öğretim me-zunu kadınlar arasında yedi kattan daha fazla fark vardır (%70’e %12). Aynı farklılık araç kullanmak bakımından da kendini gös-termektedir. Kısaca, ehliyeti olup araç kullanan kadınlar daha çok yüksek eğitime sahip kadınlar arasında yoğunlaşmaktadır. Ehliyet sahibi olmanın minimum ilkokul diploması gerektirdiği gerçeğini dikkate aldığımızda bunun da anlaşılır bir şey olduğu söylenebilir.

Benzer bir değerlendirme çalışma durumu için de geçerlidir. Ka-dınların çalışma durumu da eğitimde olduğu gibi, ehliyet sahibi olup araç kullanma noktasında anlamlı bir farklılık meydana ge-tirmektedir (P=.000).35 Araştırma bulgularına göre ehliyeti olup araç kullananların oranı çalışan kadınlarda yüzde 47 düzeyinde iken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 15 düzeyindedir. Bu da demektir ki, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre üç kat daha fazla ehliyet sahibi olup araç kullanma imkânına sahiptir.

Yine gelir düzeyi bakımından bir değerlendirme yapıldığında benzer bir eğilim görülür. İstatistiksel analizlere göre gelir düze-yi de, ehliyet sahibi olup araç kullanma noktasında anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).36 İlgili tabloda görül-düğü gibi, yüksek eğitimli olan katılımcıların yüzde 65’nin eh-liyeti bulunmaktadır. Bunların da yaklaşık üçte ikisi (%41) aynı zamanda fiili olarak araç kullanmaktadır. Öte yandan düşük ge-liri olan kadınların ancak yüzde 12’sinin ehliyeti bulunmaktadır. Bunların içinde araç kullananların oranı ise yüzde 5 kadardır. Dolayısıyla yüksek gelire sahip kadınlar içinde araç kullananla-rın oranı düşük gelire sahip kadınların yaklaşık sekiz katından daha fazladır.

34 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).35 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).36 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).

146


Tablo 26: Araba kullanmakla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir?

Ehliy

etim

va

r, ar

aç

kulla

nmıy

orum

Ehliy

etim

va

r, ar

aç

kulla

nıyo

rum

Ehliy

etim

yo

k ar

aç

kulla

nıyo

rum

Ehliy

etim

yo

k, a

raç

kulla

nmıy

orum

TOPL

AM

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Kısaca, şimdiye kadar yapılan analizler, eğitim düzeyi, çalışma durumu, işteki pozisyon ve gelir düzeyinin kadınların yaşam standartlarına çok yönlü olarak pozitif biçimde yansıdığını gös-termektedir. Kadınların eğitim düzeyi arttıkça, iş yaşamında yer aldıkça ve kendilerine ait işletmeleri bulundukça gelir düzeyleri artmaktadır; bu da yaşam standartlarına olumlu yönde yansı-maktadır.


147

ALTINCI BÖLÜM

KÜLTÜREL VE DİNSEL ETKİNLİKLERE KATILIM

148

Kültürel ve Dinsel Etkinliklere Katılım

Bu bölümde araştırmaya katılan kadınların kültürel ve sanatsal faaliyetlere karşı olan ilgilerinin yanı sıra, dinsel değerlere ve pratiklere ilişkin tutumları ele alınacaktır. Araştırmada yer alan kadınların gazete, dergi ve kitap okuma alışkanlığı; sinema ve ti-yatro gibi sanatsal etkinlikleri takip etme düzeyi ve nihayetinde dinsel değerleri yaşama biçimi değişik sorularla ayrıntılı biçim-de ele alınacaktır. Türk toplumunda okuma alışkanlığının fazla olmadığı genel kabul gören bir yaklaşımdır. Türkiye’de yetmiş milyonu aşan bir nüfusa sahip olmamıza rağmen günlük satan gazete tirajı toplam beş milyon civarında seyretmektedir.1 Yine her yıl basılan ve satılan kitapların nüfusa oranı gelişmiş ülkeler-le kıyaslandığında oldukça düşük düzeyde kalır. Özellikle Batılı toplumlarda okuma alışkanlığı oldukça gelişmiş durumdadır. İnsanların ne denli okuma alışkanlığına sahip olduğu, toplu taşı-ma araçlarında belirgin biçimde görülür. Kuşkusuz okuma alış-kanlığının bağlı olduğu ekonomik, kültürel ve sosyolojik faktör-ler söz konusudur. Toplumların ekonomik gelişmişlik düzeyi, eğitim düzeyi, kişisel refah düzeyi gibi hususlar okuma alışkan-lığının gelişmesinde rol oynayan önemli faktörlerdir.

Aşağıdaki sayfalarda yer alan araştırma bulguları bu tezi Türki-ye bağlamında da doğrulamaktadır. Eğitim ve gelir düzeyinin artmasına paralel olarak okuma alışkanlığının yanı sıra, sanatsal etkinliklere karşı ilgi gösterme tutumunda da pozitif yönde bir gelişme söz konusudur. Bu tezi şu ya da bu biçimde destekleyen veriler ayrıntılı biçimde takip eden sayfalarda yer alacaktır.

Eğitim Düzeyi ve Okuma AlışkanlığıAraştırmaya katılanların eğitim düzeyi ve okuma alışkanlığı farklı sorularla test edilmiştir. Öncelikle katılımcıların okuma yazma bilip bilmediği, herhangi bir yabancı dil konuşup konuş-madıklarının yanı sıra, sanatsal faaliyetleri takip edip etmedik-

1 20 Nisan 2014 tarihi itibariyle toplam basılan gazete sayısı 4.912.075 adettir. Bkz. http://www.gazeteciler.com/gazete-tirajlari.html (Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014).


149

leri gibi hususlar araştırmaya katılan kadınların gözünden ana-liz edilmiştir. Bu konuların her biri eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi ile çaprazlanarak bunların okuma alış-kanlığı ve sanatsal ilgi üzerinde herhangi bir etkiye sahip olup olmadığı yapılan istatistiksel testlerle analiz edilmiştir. İlgili tab-loda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınların yüzde 14’ü okuma yazma bilmediğini belirtmiştir. Türkiye’de kadınların okullaşmasına yönelik yoğun bir çabanın hem hükümetler, hem de sivil toplum kuruluşları tarafından gösterildiği bilinmektedir. Bu çabalar kuşkusuz genç kuşaklar nezdinde semeresini vermiş-tir. Nitekim resmi istatistiklere göre okuma yazma oranı genç kuşaklarda yüzde yüze yaklaşan oranlarda seyrederken, bu oran kadınlarda yaş ilerledikçe aşağı doğru bir seyir izlemektedir. Kı-saca, okuma yazma bilmeyen kadın oranının bu denli yüksek oluşunun nedeni yaşlı kuşakların okuma yazma bilmemesidir. Alttan yeni kuşaklar geldikçe bu oran doğal olarak aşağı çekile-cektir.

Tablo 1: Okuma yazma biliyor musunuz?Sayı Yüzde

Evet 4.336 86,1Hayır 700 13,9Toplam 5.036 100

Konuya yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından ba-kıldığında her üç konuda da istatistiksel olarak anlamlı bir etki olduğu görülmektedir.2 İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırma katılımcılarında yaş ilerledikçe okuma yazma oranındaki oran da doğrusal olarak düşmektedir. Yapılan korelasyon analizine göre okuma yazma bilmekle yaş arasında doğrusal yönde güçlü bir ilişki bulunmaktadır (r=.246). Genç kuşaklarda okuma yazma bil-me oranı yüzde 98 gibi oldukça yüksek bir düzeye kadar çıkar-ken, bu oran yaşlı kuşaklarda yüzde 73’e kadar gerilemektedir.

2 Üç değişken için de P=.000 değeri bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

150


Yukarıda ifade edildiği gibi, Türkiye’de okuma yazma bilmeme oranının yüksekliği yaşlı kuşaklardan kaynaklanmaktadır.

Çalışma yaşamı bakımından da benzer bir eğilim görülmektedir. Aynı tabloya yansıyan verilerden anlaşıldığı kadarıyla, çalışan-larla çalışmayanlar arasında okuma yazma bilme oranı bakımın-dan yaklaşık yüzde 8’lik bir fark vardır. Çalışanların neredeyse tümü okuma yazma bilirken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 91’e kadar gerilemektedir. Okuma yazma oranı ile çalışma yaşamı arasındaki ilişkide pozitif rol oynayan faktörün okuma yazma olduğunu söyleyebiliriz. Başka bir deyişle, okuma yazma-sı olan kadınların iş bulup çalışma olasılığının diğerlerine göre daha fazla olduğu söylenebilir. Dolayısıyla çalışmanın kendisi kadınlarda okuma yazmaya yol açmaktan çok, okuma yazma bil-me durumu kadınlarda çalışmaya yol açmaktadır.

Tablo 2: Okuma yazma biliyor musunuz?Evet Hayır Toplam

Yaş Genç 97,8 2,2 100Orta 91,5 8,5 100Yaşlı 73,0 27,0 100


Gelir durumu Düşük 89,1 10,9 100Orta 99,9 0,1 100Yüksek 100 0 100

Benzer bir eğilim gelir düzeyi bağlamında da görülmektedir. İl-gili tabloda görüldüğü gibi, yüksek geliri olanların tümü okuma yazma bilirken, düşük gelire sahip olanlar içinde okuma yazma becerisine sahip kadınların oranı yüzde 90’nın altında seyret-mektedir. Gelirle okuma yazma oranı arasındaki ilişkide okuma yazma eğiliminin gelir düzeyine pozitif yönde etki ettiğini söy-


151

leyebiliriz. Nitekim belli bir iş kurabilmek için okuma yazmaya ihtiyaç olduğu gibi, bir kurumda idari pozisyonda bulunmak da yine okuma yazma becerisi gerektiren bir şeydir. Kadınlar ara-sında okuma yazma oranı yüksek olanların bu bağlamda diğer-lerine göre daha avantajlı olduğu söylenebilir.

Araştırma konusu edilen hususlardan biri de yabancı dil bilgisi olmuştur. Araştırmaya katılan kadınların yüzde kaçı herhangi bir yabancı dil bilmektedir? Araştırma bulgularından anlaşıldığı kadarıyla kadınların yüzde 73’ü hiçbir yabancı dil bilmemekte-dir. Yüzde 2’lik cevapsız oranını da ilave ettiğimizde bu oran araştırmaya katılan dört kadından üçüne kadar yükselmektedir. Araştırmaya katılanlar arasında yabancı dil bilenlerin en fazla İngilizce diline vakıf oldukları anlaşılmaktadır. Diğer tüm dilleri bilen katılımcıların oranı yüzde 8 düzeyinde iken, İngilizce bi-lenlerin oranı yüzde 17 düzeyindedir. Bu da İngilizcenin küresel bir dil oluşuyla bağlantılıdır. Küresel süreçte İngilizce giderek dünya dili haline gelmektedir. Bu dil eğim dili olmanın yanında, uluslararası düzeyde gerçekleşen ticaretin de dili olma yolunda ilerlemektedir.

Tablo 3: Bildiğiniz yabancı dil var mı? Varsa Hangisi? Sayı Yüzdeİngilizce 869 17,3Almanca 73 1,4Fransızca 30 0,6Diğer 282 5,6Yabancı dil bilmiyorum 3.677 73,0Cevap vermeyen 105 2,1 Toplam 5.036 100

Yabancı dil bilgisi konusunda eğitim düzeyi, yaş, çalışma du-rumu ve gelir düzeyi hangi yönde rol oynamaktadır? Yapılan varyans analizine göre bu dört konudaki farklılık yabancı dil bil-

152


me konusunda istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.3 Eğitim düzeyi bakımından incelendiğinde yabancı dil bilgisinin daha çok yüksek eğitimli katılımcılar arasında yoğunlaştığı görülür. Nitekim ilgili tabloda görüldüğü gibi, yabancı dil bilenler yüksek eğitimli kadınlar arasında yüzde 76 düzeyinde seyrederken, bu oran düşük eğitimli kadınlarda yüzde 13’e kadar gerilemektedir. Bu verilerden anlaşıldığı kadarıyla eğitim düzeyi ile yabancı dil bilme arasında çok güçlü doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Yabancı dilin genelde eğitim kurumlarında öğretildiği gerçeğini dikkate aldığımızda bu ilişkinin neden bu denli güçlü olduğu daha iyi anlaşılır.

Tablo 4: Bildiğiniz yabancı dil var mı? Varsa Hangisi?

İngi

lizce

Alm

anca

Fran

sızc

a

Diğ

er

Bilm

eyen

Topl

am

Eğitim durumu


Yaş Genç 34,1 0,6 0,3 3,8 60,6 100Orta 11,5 1,8 0,9 4,8 80,3 100Yaşlı 7,9 2,2 1,1 5,1 83,8 100

Çalışma durumu


Gelir durumu


3 Dört değişken için de P değeri “.000” olarak tespit edilmiştir. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).


153

Yaş durumunun da araştırmaya katılan kadınlarda yabancı dil bilgisinde etkili olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma bulgularına göre yabancı dil bilenler genç kuşalar arasında daha fazladır. Nitekim gençlerin yüzde 39’u herhangi bir yabancı dil bilgisine sahip iken, bu oran yaşlılarda yüzde 16’ya kadar gerilemektedir. Benzer bir eğilim çalışma durumuyla gelir düzeyinde de kendini göstermektedir. Çalışanların yüzde 41’ı herhangi bir yabancı dil bilirken, çalışmayanlar içinde yabancı dil bilenlerin oranı yüzde 24 düzeyindedir. Yine benzer bir ilişki gelir düzeyi bağlamında da görülmektedir. Araştırma bulgularına göre gelir düzeyi art-tıkça yabancı dil bilgisine sahip olma olasılığı da güçlü biçimde artmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelir düzeyine sahip olanların yüzde 67’si herhangi bir yabancı dil bilirken, bu oran düşük gelir grubundaki kadınlarda yüzde 20’ye kadar ge-rilemektedir.

Gelir düzeyi ile yabancı dil arasındaki ilişkide ikisinin birbiri-ni doğrusal olarak desteklediğini ve beslediğini söyleyebiliriz. Yabancı dil bilgisi olanların daha iyi işlerde çalışarak yüksek gelir elde etme olasılığı hiç kuşkusuz yabancı dil bilmeyenlere göre daha fazladır. Öte yandan yüksek düzeyde geliri olanların, imkânlarını kullanarak değişik kurslarda yabancı dil öğrenme şansları daha fazladır. Son yıllarda Türkiye’de yabancı ülkelere turistik seyahat düzenleme eğiliminde büyük bir artış görülmek-tedir. Bu artışın kadınlar arasında da kendini gösterdiği söyle-nebilir. Bir yandan bu tür hobilerin, bir yandan da küresel eko-nomiyle bütünleşme ihtiyacının yüksek gelir grubuna mensup insanlarda yabancı dile karşı bir ilgiye yol açtığını söyleyebiliriz. Kısaca, toplumumuzda eğitim ve gelir düzeyi arttıkça ve çalışma imkânları yaygınlaştıkça yabancı dil bilgisi de özellikle genç ku-şaklar arasında yaygınlık kazanmaktadır.

Araştırmanın ele aldığı konulardan biri de katılımcıların hangi sıklıkla gazete okudukları olmuştur. Gazete dünyada olup bi-tenler konusunda bizleri bilgilendirdiği gibi, dünyayla temas

154


kurma konusunda da bizlerde pencereler ve ufuklar açar.4 Gaze-te aynı zamanda demokratik toplumlarda toplumsal ve siyasal katılım araçlarından birini oluşturur. Vatandaşlar gazete veya diğer medya araçları üzerinden olup bitenler hakkında bilgi edinmekte ve bunlara karşı ilgi geliştirerek değişik yollarla ka-tılım sergileyebilmektedir.5 Araştırma bulgularına bakıldığında gazete okuma alışkanlığı konusunda katılımcılar arasında çok da parlak bir tablonun görüldüğü söylenemez. Zira ilgili tabloda görüldüğü gibi, düzenli gazete okuduğunu belirtenlerin oranı oldukça düşük düzeyde (%16) görülmektedir. Buna karşın ka-tılımcıların yüzde 46’sı pek gazete okumadığını belirtmektedir. Yukarıda ifade edildiği gibi Türkiye’de gazete okuma oranı top-lam nüfusa göre oldukça düşüktür. Yapılan hesaplamalara göre yaklaşık 16 kişiye bir gazete düşmektedir.

Tablo 5: Hangi sıklıkla gazete okuyorsunuz?

Sayı YüzdeHer gün düzenli okuyorum 820 16,3Ara sıra okuyorum 1.893 37,6Pek okumuyorum 2.291 45,5Cevapsız 32 0,6Toplam 5.036 100

Yapılan istatistiksel testlere göre eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi gazete okuma alışkanlığı konusunda istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar meydana getirmekte-

4 Medyanın, bizi sanal bir dünyaya sürükleyerek gerçekliğin kendisinden kopardığını veya tek boyutlu hale getirdiğini ileri süren sosyologlar var. İki tartışma için bkz Jean Baudrillard,Tüketim Toplumu: Söylenceleri, Yapıları, Çev. Hazal Deliceçaylı ve Ferda keskin, Beşinci Basım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, ss. 26-27; Herbert Marcuse, Tek Boyutlu İnsan, Çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayıncılık, 1997.5 Robert Dahl, katılımın dört boyutunun “ilgilenme”, “bilgilenme”, “önemseme” ve “eyleme geçme” olduğunu; bu boyutlardan ilgilenme ve bilgilenmede medyanın önemli rol oynadığını belirtir. Robert A. Dahl, Modern Political Analysis, Englewood Cliff: Prentice-Hall Inc., 1963, ss. 57- 58.


155

dir.6 İlgili tabloda görüldüğü gibi, düzenli gazete okuyanların oranı üniversite mezunu olan kadınlarla, ilköğretim veya altı düzeyinde eğitimi olan kadınlar arasında tam dört kat fark etmektedir. Bu da göstermektedir ki, eğitim düzeyi arttıkça kadınlar arasında gazete okuma alışkanlığı konusunda da bir artış görülmektedir. Bu ilişkinin sadece kadınlarla sınırlı olmadığını, bunun toplumun tümüne yaygınlaştırılabileceğini belirtebiliriz.

Tablo 6: Hangi sıklıkla gazete okuyorsunuz?Her gün Düzenli Ara sıra

Pek okumaz Toplam

Eğitim durumu


Yaş Genç 16,7 47,4 35,9 100Orta 18,6 41,2 40,2 100Yaşlı 19,4 21,2 59,4 100

Çalışma durumu


Gelir durumu


Yaş konusu üzerinden bir analiz yapıldığında gençlerin yaşlılara göre daha fazla gazete okuma alışkanlığına sahip olduğu görü-lür. Nitekim düzenli veya ara sıra gazete okuduğunu belirtenle-rin oranı gençlerde yüzde 60 iken, bu oran yaşlılarda yüzde 40’a kadar düşmektedir. Yine çalışanların yüzde 77’sine karşı çalış-mayanların yüzde 44’ü düzenli veya arası sıra gazete okuduğu-

6 Dört değişkenin de varyans analizi P=.000 şeklinde olmuştur. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

156


nu belirtmektedir. Benzer biçimde yüksek gelirlilerin yüzde 84’ü gazete okuduğunu belirtirken, bu oran düşük gelirlilerde yüz-de 47’ye kadar gerilemektedir. Dolayısıyla çalışan, yüksek geliri olan ve genç olan kuşaklar arasında düzenli veya ara sıra gazete okuma alışkanlığının daha yüksek olduğu araştırma bulguları tarafından ortaya konmaktadır.

Araştırmada gazete okuma alışkanlığına ilave olarak sorgulanan hususlardan biri de katılımcıların haftalık veya aylık herhangi bir dergiyi okuyup okumadıkları hususu olmuştur. Bu konu-da gazete okuma alışkanlığından daha düşük bir performansın ortaya çıktığı görülmektedir. Herhangi bir gazete okumadığını belirtenlerin oranı yüzde 46 düzeyinde iken, bu oran dergi konu-suna gelince yüzde 71’e kadar yükselmektedir. İnsanların gaze-telere göre dergilere ulaşma imkânının daha az olduğunu belirt-mek gerekir. İnternet ortamında dolaştığınızda veya bir iş yerine uğradığınızda herhangi bir gazeteye ulaşmak mümkündür. Ga-zetelerin çoğu internet ortamında ücretsiz yayın yapmaktadır. Oysa dergilere bu şekilde ulaşma imkânı yoktur. İnternet orta-mında ücretsiz yayın yapan dergi sayısı oldukça azdır. Dolayı-sıyla dergi okuyuculuğunun daha bilinçli ve amaçlı bir okumayı gerektirdiğini söyleyebiliriz. Özel hobilere, belli mesleklere veya belli başlı dünya görüşlerine yönelik yayın yaptıklarını varsay-dığımızda doğal olarak dergi okuyuculuğunun daha fazla seçi-cilik gerektirdiğini, bunun da gazeteye göre derginin okunma oranını düşürdüğünü söyleyebiliriz.

Eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi dikkate alın-dığında, dergi okuma alışkanlığının hangi gruplar arasında yay-gın olduğu görülür? Öncelikle varyans analizi sonucuna göre dört değişkenin de dergi okuma alışkanlığı üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiğini belirtmek gere-kir.7 İlgili tablodaki verilerin gösterdiği gibi eğitim düzeyi arttık-ça dergi okuma alışkanlığı da doğrusal olarak artmaktadır. Ni-

7 Dört değişkenin de varyans analizi P=.000 şeklinde olmuştur. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).


157

tekim üniversite mezunlarının yüzde 66’sı şu ya da bu biçimde aylık veya haftalık herhangi bir dergiyi takip ederken, bu oran ilköğretim veya altında eğitimi olan kadınlarda yüzde 20’ye ka-dar düşmektedir. Buna göre, üniversite eğitimine sahip olanlar ilköğretim ve altında eğitimi olan kadınların üç katından daha fazla oranda herhangi bir dergiyi takip etmektedirler.

Benzer güçlü bir ilişkiyi yaş konusunda da görüyoruz. İlgili tab-loda görüldüğü gibi, gençlerin dergi okuma alışkanlığı belirgin biçimde yaşlılara göre daha fazladır. Nitekim gençlerin yüzde 40’ı herhangi bir dergiyi düzenli veya ara sıra takip ettiklerini belirtirken, bu oran yaşlılarda yüzde 16’ya kadar düşmektedir. Buna göre herhangi bir dergiyi takip eden gençlerin oranı yaş-lıların oranından iki kat daha fazladır. Yine çalışma durumuy-la dergi okuma alışkanlığı arasında istatistiksel olarak güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Çalışanların yüzde 43’ü herhangi bir dergi-yi takip ederken, bu oran çalışmayanlarda yüzde 23’e kadar ge-rilemektedir. Benzer biçimde gelir düzeyi dergi okuma alışkanlı-ğına pozitif yönde etki etmektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelir düzeyine sahip olanların yüzde 50’si herhangi bir dergiyi takip ederken, bu oran düşük gelirlilerde yarı yarıya in-mektedir. Başka bir deyişle, düşük geliri olanların ancak yüzde 24’ü bir dergiyi düzenli olarak takip etmektedir. Kısaca, eğitim düzeyi ve gelir düzeyi arttıkça toplumumuzda aylık veya hafta-lık herhangi bir dergi okuma alışkanlığında da pozitif yönde bir artışın olduğu araştırma bulgularından anlaşılmaktadır.

Tablo 7: Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz? Sayı YüzdeDüzenli olarak okuyorum 289 5,7Ara sıra okuyorum 1.137 22,6Pek okumuyorum 3.583 71,1Cevapsız 26 0,5Toplam 5.036 100

Araştırma sorularından biri de kitap okumayla ilgilidir. Yukarı-

158


da ifade edildiği gibi Türk toplumunda kitap okuma alışkanlığı-nın gelişmiş Batılı ülkelere göre düşük düzeyde olduğuna ilişkin genel bir kanaat bulunmaktadır. Araştırma bulguları bu kanaati doğrulayıcı niteliktedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştır-maya katılanların yüzde 17’si düzenli kitap okuduğunu belirt-miştir. Yüzde 36’sı ise ara sıra kitap okumakla yetindiğini beyan etmiştir. Katılımcıların yüzde 47’si ise kitap okumadığını belirt-miştir. Katılımcılar arasında kitap okuma oranına bakıldığında bu oranın gazete okuma oranıyla yaklaşık olarak benzer düzey-de olduğu anlaşılır. Katılımcılara şıklar arasında sunulan “dü-zenli” ve “ara sıra” ifadelerinin hangi sıklıkta olduğuna ilişkin herhangi bir açıklama verilmemiştir. Dolayısıyla aslında zaman zaman kitap okuyan katılımcıların da düzenli okuma alışkanlığı içinde olduğunu düşündüğünü tahmin etmek mümkündür. Şa-yet bu tespiti doğru kabul edersek, o zaman kitap okumayı bir alışkanlık haline getiren katılımcı oranının daha düşük olduğu tahmin edilebilir.

Tablo 8: Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?Her gün Düzenli

Ara sıra

Pek okumaz Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu



159

Eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi kitap okuma alışkanlığı üzerinde hangi düzeyde etkilidir? Buna ilişkin ista-tistiksel analizlere bakıldığında dördünün de istatistiksel olarak anlamlı farklar yarattığını görüyoruz.8 Her birini, tespit edilen yüzdelik oranlar üzerinden değerlendirdiğimizde şöyle bir tablo karşımıza çıkmaktadır: Her gün düzenli kitap okuduğunu be-lirten katılımcılar düşük eğitim düzeyine sahip olanlara göre belirgin biçimde yüksek eğitim düzeyine sahip olanlar arasında yoğunlaşmaktadır. Nitekim bu oran birinci gruptakilerde yüz-de 9 düzeyinde iken, ikinci gruptakilerde yüzde 45 düzeyinde seyretmektedir. Öte yandan pek okumama alışkanlığı ise yoğun olarak ikinci gruptaki katılımcılarda görülmektedir. “Pek kitap okumam” diyen katılımcıların oranı birinci grupta ikinci grupta-kilerin yaklaşık üç katı kadardır. Kısaca, eğitim düzeyinin oku-ma alışkanlığında belirgin bir fark yarattığı görülmektedir.

Tablo 9: Kitap okuyor musunuz? Sayı YüzdeDüzenli olarak okuyorum 836 16,6Ara sıra okuyorum 1.813 36,0Pek okumuyorum 2.371 47,1Cevapsız 16 0,3Toplam 5.036 100

Benzer bir durum yaş konusunda da kendini ortaya koymak-tadır. Araştırma bulgularına göre okuma alışkanlığı daha çok genç yaştaki katılımcılar arasında yoğunlaşmaktadır. Söz gelimi 18-35 yaşları arasında olan katılımcılar içinde düzenli kitap oku-ma alışkanlığı olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 70 civarında iken bu oran 60 yaş üstü olan katılımcılarda yüzde 30 düzeyin-de seyretmektedir. Genç kuşakların yaşlılara göre daha yüksek düzeyde eğitime sahip olduğunu düşündüğümüzde ve eğitimin de okuma alışkanlığına doğru etki yaptığını dikkate aldığımızda

8 Dört değişkenin de P değeri (anlamlılık düzeyi) .000 olarak tespit edilmiştir. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

160


gençlerin diğerlerine göre neden daha fazla okuma eğiliminde oldukları kendiliğinden anlaşılır. Kitap okumama eğiliminin gençlere göre daha çok yaşlılar arasında yoğunlaştığı da araştır-manın tespitleri arasındadır. Nitekim bu oran yaşlılarda gençle-rin iki katından daha fazladır.

Tablo 10: Kitap okuyor musunuz?Her gün Düzenli

Ara sıra

Pek okumaz Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Çalışma durumu bakımından bakıldığında yukarıdaki iki değişkenle paralel bir durumun ortaya çıktığı görülür. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre belirgin biçimde daha fazla kitap okuma eğilimindedirler. Nitekim düzenli veya ara sıra kitap okuyanların toplam oranı çalışan kadınlarda yüzde 68 düzeyinde iken, çalışmayan kadınlarda bu oran yüzde 46 düzeyinde seyretmektedir. Yine okuma alışkanlığının belirgin biçimde çalışmayan kadınlarda diğerlerine göre fazla olduğu araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. Kitap okumadığını belirtenlerin oranı çalışmayanlarda çalışanların yaklaşık iki katı kadardır.

Gelir düzeyi ile kitap okuma alışkanlığı arasında da diğer değiş-


161

kenlerde olduğu gibi pozitif bir ilişki bulunmaktadır. İlgili tab-loda görüldüğü gibi, her gün düzenli olarak kitap okuduğunu belirtenlerin oranı yüksek gelirlilerde düşük gelir düzeyine sa-hip olan katılımcıların yaklaşık dört katı kadardır. Yüksek gelir düzeyindeki katılımcıların yüzde 44’ü her gün düzenli olarak ki-tap okuduğunu belirtirken bu oran düşük gelirlilerde yüzde 12, başka bir deyişle diğerlerinin yaklaşık dörtte biri düzeyindedir. Yine kitap okumadığını belirtenlerin oranı düşük gelirlilerde di-ğerlerine göre belirgin biçimde daha fazladır. Düşük gelir düze-yine sahip olanların yüzde 52’si kitap okumadığını belirtirken, bu oran yüksek gelirlilerde üçte birden daha az bir orana, yani yüzde 15’e tekabül etmektedir.

Sanatsal ve Kültürel Faaliyetlere Karşı İlgiAraştırma konularından birini de kadınların sanatsal ve kültürel faaliyetlere karşı ilgisi oluşturmuştur. Katılımcıların bu tür faa-liyetlere karşı ilgisi sinema, tiyatro, opera, bale veya canlı müzik gibi etkinlikler üzerinden test edilmiştir. Araştırmada yer alan kadınlar “bunlara hangi düzeyde ilgi göstermektedir, ne kadarı-nı takip etmektedirler, hangi sıklıkla buralarda sergilenen sanat-sal etkinlikleri izlemektedirler” gibi sorulara bu bağlamda yanıt aranmıştır. Genel kabul gören bir anlayışa göre televizyon bu tür sanatsal etkiye karşı ilgiyi azaltmaktadır. Zira televizyon bu-ralarda sergilenen etkinliklerin en fazla sergilendiği platformu oluşturmaktadır. Birçok insan, sanatsal etkinlikleri evde zahmet-siz ve ücretsiz biçimde seyretmek varken, neden zaman ve para harcayarak dışarıda seyretsin anlayışındadır.

Araştırma katılımcılarının sinemaya gitme alışkanlığı üzerinden bir analiz yapıldığında ilgili tabloda görüldüğü gibi, katılımcıla-rın yüzde 62 gibi büyük bir çoğunluğu pek sinemaya gitmediği-ni belirtmektedir. Sinemaya düzenli olarak gittiğini belirtenlerin oranı yüzde 6, ara sıra gittiğini ifade edenlerin oranı ise yüzde 31 kadardır. Bu oranlar dikkate alındığında sinemaya karşı yo-ğun bir ilginin olmadığı söylenebilir. Sinemaya gitme imkânının

162


daha çok kentlerde yoğunlaştığını dikkate aldığımızda bu ilgi-nin neden düşük düzeyde olduğu anlaşılır. Zira birçok küçük kasabada, hatta ilçede sinemanın bulunmadığını belirtmekte ya-rar var. Bu araştırma, büyük kent merkezlerinin yanı sıra, belli sayıda köy, kasaba ve ilçelerde gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla sinemaya karşı ilginin düşüklüğü biraz da bununla bağlantı-lı olabilir. Bu varsayımı esas alırsak o zaman büyük kentlerde yaşayan kadınlar arasında sinemaya karşı ilginin daha yüksek olduğu sonucunu çıkarabiliriz.

Tablo 11: Sinemaya gider misiniz? Sayı YüzdeDüzenli olarak giderim 310 6,2Ara sıra giderim 1.556 30,9Pek gitmem 3.140 62,4Cevapsız 30 0,6Toplam 5.036 100

Konuya eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi üze-rinden bakıldığında bu değişkenlerin her birinin sinemaya gitme alışkanlığını istatistiksel olarak anlamlı biçimde etkilediği anla-şılmaktadır.9 İlgili tabloya bakıldığında eğitimin bu konuda güç-lü bir belirleyen olduğu görülür. Zira düzenli olarak sinemaya giden üniversite mezunu kadınların oranı ilkokul ve altında bir eğitim düzeyine sahip olan kadınların yaklaşık sekiz katı kadar daha fazladır. Benzer biçimde ara sıra sinemaya giden kadın-ların oranı da yine yüksek eğitimlilerde diğerlerine göre üç kat daha fazla görünmektedir. Pek sinemaya gitmediğini belirten kadınların oranı düşük eğitimi olanlarda yüzde 79 iken, bu oran yüksek eğitimlilerde yüzde 20 düzeyindedir. Başka bir deyişle, diğerlerinin üçte biri kadardır.

Yaş konusunda da benzer bir eğilim göze çarpmaktadır. Sine-

9 Tüm değişkenlerde P=.000 değeri bulunmuştur. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).


163

maya düzenli veya ara sıra gidenler genelde daha genç kuşak-lar arasında yoğunlaşmaktadırlar. Gençlerin yüzde 58’i düzenli veya ara sıra sinemaya gittiğini belirtirken, bu oran yaşlılarda yüzde 18’e kadar gerilemektedir. Bu da gençlerin yaşlılara göre yaklaşık olarak üç kat daha fazla sinemayla ilgilendiklerini gös-teriyor. Benzer bir manzara çalışma durumuyla ilgili olarak da ortaya çıkıyor. Çalışanların sinemaya karşı ilgisi çalışmayanlara göre yaklaşık olarak üç kat daha fazladır. İlgili tabloda görüldü-ğü gibi, çalışanların yüzde 66’sı, çalışmayanlarınsa yüzde 27’si düzenli veya zaman zaman sinemaya gitmektedir. Aynı tabloyu gelir düzeyi bakımından da görüyoruz. Yüksek gelirliler, düşük gelirli katılımcılara göre üç kat daha fazla sinemayla ilgilenmek-tedirler. Araştırma bulgularına göre sinemaya ara sıra veya dü-zenli olarak gidenler yüksek gelir grubundaki kadınlarda yüzde 78 düzeyinde iken, düşük gelir grubundaki kadınlarda yüzde 25 düzeyindedir. Kısaca, yüksek eğitim ve gelir düzeyi ile çalışma durumu araştırmaya katılan kadınların sinemaya gitme davra-nışlarını olumlu yönde etkilemektedir.

Araştırmaya katılanların tiyatroya karşı ilgilerine bakıldığında sinemaya göre daha yüksek oranda bir ilgi düzeyi görülür. Ka-tılımcıların arasında sinemaya düzenli veya ara sıra gidenlerin oranı yüzde 37 düzeyinde iken bu oran tiyatroya gitme noktasın-da yüzde 44’e kadar yükselmektedir. Yukarıda geçen sayfalarda ifade edildiği gibi bu durum televizyondan kaynaklanabilir. Zira çeşitli televizyon kanallarında çok sayıda sinema filmi izleyici-lere sunulmaktadır. Bu da doğal olarak sinemaya gitmeye karşı ilgiyi azaltan bir durumdur. Oysa tiyatro konusunda böyle bir imkân bulunmamaktadır. Tiyatro izlemek için izleyicilerin biz-zat tiyatro salonlarına gitmeleri gerekir. Dolayısıyla tiyatroya olan ilginin sinemaya göre daha yüksek olması bununla bağlan-tılı olabilir. Kentlerde genelde sinema salonları tiyatro salonla-rından sayısal olarak çok daha fazladır. Bugün artık neredeyse tüm büyük alışveriş merkezlerinde birden fazla sinema salon-ları bulunmaktadır. Oysa tiyatro salonları için böyle bir imkân söz konusu değildir. Kentlerde daha sınırlı sayıda tiyatro salonu bulunmasına rağmen, kadınlarda tiyatroya düzenli veya zaman

164


zaman gitme alışkanlığının dikkate değer düzeyde yüksek oldu-ğu söylenebilir.

Araştırmada, tiyatroya gidenlere ayrıca “şimdiye kadar yaklaşık kaç kez tiyatroya gittikleri” sorusu da yöneltilmiştir. Buna göre gidenlerin yüzde 31’i 1 ila 2 kez, yüzde 32’si 3 ila 5 kez, geriye kalanlarsa daha fazla kez tiyatroya gittiklerini belirtmişlerdir. Tiyatroya gidenlerin yüzde 32’sinin 6 veya daha fazla kez tiyat-roya gittiği anlaşılmaktadır. Yukarıda ifade edildiği gibi sayıları sınırlı sayıda olmasına rağmen kadınların sinemadan daha fazla oranda tiyatroya gitmiş olması Türk toplumunda tiyatroya karşı olan pozitif ilgiyi göstermektedir.

Tablo 12: Sinemaya gider misiniz?Düzenli

gider Ara sıraPek

gitmez ToplamEğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya eğitim düzeyi bakımından bakıldığında tiyatroya git-mekle eğitim düzeyi arasında çok güçlü pozitif bir ilişkinin ol-duğu görülür. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek eğitim düze-yine sahip olanların yüzde yaklaşık 91’i bugüne kadar tiyatroya


165

gittiğini belirtmektedir. Oysa bu oran düşük eğitim düzeyine sa-hip olanlarda yüzde 28’de kalmaktadır. Düşük eğitim düzeyine sahip kadınların yüzde 72’si bugüne kadar tiyatroya gitmedik-lerini belirtirken, bu oran üniversite mezunu kadınlarda yüzde 10’a kadar gerilemektedir. Yaş bakımından bakıldığında tiyat-roya gitme alışkanlığının daha çok gençlerde geliştiği görülür. Gençlerin yüzde 56’sına karşın, yaşlıların yüzde 36’sı bugüne kadar tiyatroya gitmiştir.

Tablo 13: Bugüne kadar hiç tiyatroya gittiniz mi? Sayı YüzdeEvet gittim 2.195 43,6Hayır gitmedim 2.835 56,3Cevapsız 6 0,1Toplam 5.036 100

Çalışma durumuyla gelir düzeyine bakıldığında benzer bir eğilimin olduğu dikkat çekiyor. Zira çalışanların yüzde 66’sı, çalışmayanlarınsa yüzde 36’sı bugüne katar tiyatroya bir veya daha fazla kez gitmiş bulunmaktadır. Yine gelir düzeyi bakımından baktığımızda aynı doğrultuda bir veriyle karşılaşıyoruz. Zira ilgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek geliri olanların tiyatroya gitme oranı belirgin biçimde düşük geliri olanlardan daha fazladır. Yüksek gelirlilerin yüzde 89’u tiyatroya gitmişken, bu oran düşük gelirlilerde yüzde 31 düzeyinde seyretmektedir. Kı-saca, tiyatro etkinliğinin daha çok yüksek düzeyde eğitimi olan, belli bir gelir seviyesine sahip, çalışan ve genç kuşaklarda daha fazla yoğunlaştığı anlaşılmaktadır.

Araştırmada ele alınan konulardan biri de müze ziyareti olmuş-tur. Son yıllarda iç turizmin gelişmesine paralel olarak ülkemiz-de müzelere karşı giderek artan bir ilgi söz konusudur. Turizm ve Kültür Bakanlığı’nın konuya ilişkin tanıtıcı ve özendirici po-litikalarının da bunda etkili olduğu söylenebilir. Türkiye, çok sayıda kadim medeniyete ev sahipliği yapan bir ülkedir. Böyle olunca doğal olarak çok sayıda uygarlığın kültürel ve sanatsal

166


eserlerinden izleri Türkiye’deki müzelerde bulmak mümkün. Tarihi eserler bakımından bu denli zengin bir toplumda müze ziyareti yeterince yapılmakta mıdır? Araştırma bulguları bu so-ruya ışık tutacak nitelikte.

Tablo 14: Bugüne kadar hiç tiyatroya gittiniz mi? Evet Hayır ToplamEğitim durumu



Çalışma durumu



Bu bağlamda ilgili tabloya bakıldığında araştırmaya katılanla-rın yarısına yakın bir kesiminin (%47) bir veya daha fazla olmak üzere şimdiye kadar herhangi bir müze ziyaretinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Buna karşın yarıdan fazla kesimin şimdiye ka-dar herhangi bir müze ziyareti söz konusu değildir. Müze ziya-reti deneyimi olanlar bu deneyime hangi düzeyde sahipler? Bu sorunun cevabı müze ziyaret sayısı üzerinden bulunmaya çalı-şılmıştır. Bu bağlamda bakıldığında katılımcıların yüzde 75’nin şimdiye kadar 1 ila 10 kez, yüzde 19’nun da 10 defadan fazla olmak üzere herhangi bir müze ziyaretinde bulunduğu anlaşılır.

Müze ziyaretine eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından bakıldığında dört değişkenin de istatistik-


167

sel olarak belirleyici ve anlamlı düzeyde rol oynadığı anlaşılır.10 Öncelikle eğitim düzeyi açısından bakıldığında şöyle bir tablo ortaya çıkar: Bugüne kadar herhangi bir müzeyi ziyaret eden ka-tılımcı kadınların oranı üniversite mezunu kadınlarda yüzde 90 civarında iken, bu oran ilköğretim ve altı düzeyinde eğitimi olan kadınlarda yüzde 33 düzeyindedir. Demek ki, yüksek eğitimli kadınlar diğerlerine göre yaklaşık üç kez daha fazla performans sergilemişlerdir. Yaş düzeyi itibariyle bakıldığında diğer kültü-rel ve sanatsal etkinliklerde olduğu gibi, burada da gençler daha aktif bir performans sergilemektedirler. Herhangi bir müze zi-yaretinde bulanan gençlerin oranı yaklaşık yüzde 17 düzeyinde yaşlılardan daha fazladır.

Tablo 15: Bugüne kadar hiç müze ziyareti yaptınız mı?

Sayı YüzdeEvet, yaptım 2.362 46,9Hayır, yapmadım 2.659 52,8Cevapsız 15 0,3Toplam 5.036 100

Konuya çalışma durumu ile gelir düzeyi bakımından bakıldığın-da benzer bir eğilim görülür. Çalışan kadınlar, çalışmayanlara göre belirgin bir düzeyde daha fazla müze ziyaretinde bulun-muşlar. İkisinin oranı arasındaki fark yaklaşık olarak yüzde 30 düzeyindedir. Yine yüksek gelir düzeyine sahip olanların per-formansı belirgin biçimde düşük gelir düzeyine sahip olanların önünde seyretmektedir. Yüksek geliri olanların yüzde 80’i her-hangi bir müze ziyaretinde bulunmuşken, düşük geliri olanların ancak yüzde 35’i bir müze ziyaretinde bulunmuştur. Kuşkusuz müze ziyareti, ekonomik imkânların yanı sıra, yaşanan veya ulaşılabilen şehirde müzenin bulunup bulunmayışıyla bağlantı-lı olmakla birlikte, esas olarak kültürel ilgi alanıyla daha fazla bağlantılıdır. Başka kültürlere, medeniyetlere, yaşam biçimleri-

10 Varyans analizi, dört değişkenin de anlamlılık düzeyini P=.000 şeklinde bulmuştur. Bkz Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

168


ne ve tarihte olup bitenlere karşı merak bu kültürel ilgiyi arttıran hususlardır. Bu konulara karşı merakı ve ilgisi olanların müze-lerden daha fazla yararlandığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Araştırmada sorgulanan sanatsal ve kültürel etkinlikler içinde en az ilginin opera veya baleye karşı olduğu görülmektedir. Kuşkusuz sinema veya tiyatro gibi opera ve bale de Batıdan alı-nan sanatsal bir etkinliktir. Ancak diğerlerine göre opera ve bale daha seçkin ve dar bir kitleye hitap etmektedir. Ayrıca diğerle-rine göre daha sınırlı sayıda kentlerde icra edilmektedir. Bu da doğal olarak bu kültürel faaliyet alanının diğerlerine göre halk arasında daha az yayılmasıyla sonuçlanmaktadır. Araştırma bulguları bu tezi doğrulayıcı niteliktedir. Araştırma bulgularına göre şimdiye kadar bale veya opera gibi herhangi bir etkinliği izleyenlerin oranı yalnızca yüzde 8 düzeyindedir. Geriye kalan yüzde 92’lik bir kitle şimdiye kadar böyle bir etkinliği izleme im-kânı bulamamıştır.

Tablo 16: Bugüne kadar hiç müze ziyareti yaptınız mı?Evet Hayır Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu



169

Konuya eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi üzerinden bakıldığında opera ve bale izleme alışkanlığının bir yanıyla bel-li bir eğitim düzeyi, bir yanıyla da gelir düzeyine yönelik bir etkinlik olduğu görülür. Başka bir deyişle, eğitim ve gelir dü-zeyi yüksek olanlar diğerlerine göre belirgin biçimde bu sanat-sal etkinliğe karşı daha fazla ilgi göstermektedirler. Söz gelimi üniversite mezunu olan katılımcılar içinde yüzde 27’lik bir kitle bale veya opera izleme imkânı bulurken, bu oran ilkokul ve altı düzeyindeki eğitim gruplarında yüzde 4’e kadar gerilemektedir. Benzer biçimde yüksek geliri olanların yüzde 23’ü bu etkinliği izlemişken, bu oran düşük geliri olanlarda yüzde 4 düzeyinde seyretmektedir. Bu veriler açık biçimde opera ve bale ile yüksek eğitim ve yüksek gelir düzeyi arasında istatistiksel olarak anlam-lı ve güçlü bir ilişkinin olduğunu ortaya koymaktadır. Benzer bir değerlendirme çalışan-çalışmayan ayrımında da görülebilir. Ça-lışan katılımcılar çalışmayanlara göre bu konuda daha avantajlı görülmektedirler.

Tablo 17: Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi? Sayı YüzdeEvet, izledim 398 7,9Hayır, izlemedim 4.617 91,7Cevapsız 21 0,4Toplam 5.036 100

Araştırmanın bu bağlamda ilginç bulgularından biri opera ve bale izleme konusunda yaşlıların gençlere göre daha yüksek bir performans sergilemiş olmalarıdır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, bugüne kadar opera veya bale izleyenlerin oranı yaşlılarda yüz-de 14 iken, gençlerde yüzde 9 düzeyindedir. Demek ki, yaşlı ku-şak gençlere göre yüzde 5 düzeyinde daha yüksek performans sergilemiştir.

Bu durumu nasıl açıklayabiliriz? Kuşkusuz bu veri bir yandan Türkiye’deki değişimin resmini, bir yandan da toplumsal ilginin

170


hangi alanlara kaydığının resmini ortaya koymaktadır. Opera ve bale etkinlikleri bir zamanlar Ankara, İstanbul ve İzmir gibi met-ropolleri aşarak Trabzon ve Samsun gibi kentlere kadar ulaşma-yı başarmıştı. Ne var ki, popüler kültürün giderek yaygınlaşması ve taşradaki kentli nüfusun büyük metropollere göçüyle birlik-te opera ve bale gibi sanatsal etkinlikler de büyük metropollere hapsolan bir sanatsal etkinlik haline gelmiş oldu. Bu bakımdan bu etkinlik konusunda yaşlı kuşakların genç kuşaklara göre daha fazla deneyim sahibi olduğu söylenebilir. Öte yandan po-püler kültürün ve bunun enstrümanı olan sanatsal disiplinlerin gençler arasında giderek yaygınlaşması gençlerin yaşlılara göre ilgisini tiyatro, sinema, müzik, konser gibi daha kitlesel sanatlara kaydırdı.11 Araştırmada canlı müzik konseriyle ilgili bulgular bu tezi doğrulayıcı niteliktedir.

Tablo 18: Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi?

Evet Hayır ToplamEğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


11 Konuyla ilgili kapsamlı bir tartışma için bkz. Ekmel Geçer, Medya ve Popüler Kültür: Diziler, Televizyon ve Toplum, İstanbul: Okur Kitaplığı, 2013.


171

Araştırma sonucuna baktığımızda, araştırmada sorgulanan kül-türel-sanatsal etkinlikler içinde en fazla ilgi görenin canlı müzik konseri olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılanların yarıdan fazlası bugüne kadar herhangi bir canlı müzik konserini yerinde izlemiştir. Müzik konserlerine karşı toplumumuzda yaygınlaşan ilginin, yukarıda ifade edildiği gibi yayılan popüler kültürle bağ-lantısı vardır. Ancak burada en önemli rolün, toplumu müzik konserleriyle buluşturan aracı kurumlara ait olduğu söylenebi-lir. Özellikle belediyeler bu bağlamda önemli kurumlar olarak ön plana çıkmaktadır. Zira müzik ve konser faaliyetleri belediye-lerin bugün topluma yönelik faaliyetlerinin en önemli ayakların-dan birini oluşturmaktadır. Bazı belediyeler devasa boyutlarda kültür merkezleri, kapalı veya açık konser mekânları inşa ederek vatandaşla sanatçıları buluşturma konusunda önemli perfor-manslar sergilemektedirler. Yaz aylarında belediyelerin başta müzik konserleri ve kültür festivalleri olmak üzere, bu tür faali-yetleri yoğunluk kazanır. Bu da toplumun değişik kesimlerinin bu etkinlikleri ücretsiz biçimde tüketmesine imkân sağlar.

Eğitim düzeyi canlı müzik konseri izleme performansı konusun-da nasıl bir rol oynamaktadır? Bu sorunun cevabı ilgili tabloya yansıyan verilerde kendini net biçimde ortaya koymaktadır. Ön-celikle yapılan varyans ve korelasyon analizlerine göre eğitim düzeyi arttıkça canlı müzik konseri izleme eğilimi de doğrusal olarak artmaktadır (r=.421; P=.000).12 Aslında canlı müzik kon-serlerinin yukarıda ifade edildiği gibi belediyeler tarafından ücretsiz olarak verilen bir hizmet olduğu göz önünde bulundu-rulduğunda, her eğitim düzeyindeki insanların benzer biçimde bu hizmetlerden yararlanması beklenir. Ancak araştırma bulgu-larına göre eğitim düzeyi yüksek olanlar diğerlerine göre bu tür etkinliklerden daha fazla yararlanmaktadır. Nitekim düşük eği-timli katılımcılarla yüksek eğitimli katılımcılar arasındaki fark yaklaşık yüzde 43 düzeyindedir. Başka bir deyişle, üniversite mezunu olan katılımcı kadınlar ilköğretim ve altı düzeyinde eği-timi olan kadınlara göre yüzde 43 daha fazla canlı müzik konseri izlemektedirler.


172

Tablo 19: Bugüne kadar hiç canlı bir müzik konserini izlediniz mi? Sayı YüzdeEvet, izledim 2.891 57,4Hayır, izlemedim 1.729 34,3Cevapsız 416 8,3Toplam 5.036 100

Yaş düzeyi itibariyle bakıldığında yaşla canlı müzik izleme eğili-mi arasında ters orantılı bir ilişki görülür. Başka bir deyişle, yaş arttıkça canlı müzik konseri izleme eğilimi ters orantılı olarak azalmaktadır. İlgili tabloya bakıldığında canlı müzik izleme ora-nı genç kuşaklarda yüzde 74 düzeyinde iken bu oran yaşlılarda yüzde 53’e kadar gerilemektedir. Reel hayatta müzik konserle-rine gençlerin daha fazla ilgi gösterdiği bir gerçektir. Özellikle kendilerine hitap eden popüler müzik söz konusu olduğunda konser salonlarının daha çok gençler tarafından doldurulduğu görülür.

Tablo 20: Bugüne kadar hiç canlı bir müzik konserini izlediniz mi?


Orta 86,4 13,6 100Yüksek 93,3 6,7 100





173

Çalışma durumunun da müzik konseri izleme eğiliminde etkili olduğu görülmektedir. İlgili tabloya yansıyan verilere göre çalışanlarla çalışmayanlar arasında bu bağlamda yaklaşık yüzde 30 düzeyinde çalışanların lehine bir fark söz konusudur. Herhangi bir işte çalışan kadınlar çalışmayanlara göre çok daha fazla canlı konser izleme eğilimindedirler. Yine gelir düzeyi ile canlı konser izleme alışkanlığı arasında da istatistiksel olarak güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Yüksek gelir düzeyine sahip olan katılımcı kadınların yüzde 89’u bugüne kadar bir veya daha fazla kez canlı bir müzik konserini izlediklerini belirtirken, şimdiye kadar böyle bir etkinlikte bulunmadığını belirtenlerin oranı yüksek gelir grubundaki kadınlarda yüzde 11 düzeyindedir. Buna karşın düşük gelir grubunda yer alan katılımcı kadınların yüzde 49’u bugüne kadar herhangi bir canlı müzik konseri izlediklerini belirtirken yüzde 51’i ise bu bir tür etkinlikten yararlanma imkânı bulamadığını belirtmektedir. Belediyelerin veya diğer kamu kurumlarının sunduğu konser hizmetlerinin dışındaki müzik konserlerinin ücretli olduğu, hatta bazı konserlerin oldukça yüksek ücretlerle izlenebildiği gerçeği dikkate alındığında, çalışma durumuyla gelir düzeyinin, neden bu kültürel faaliyetin yaşanmasında bu denli yüksek dü-zeyde etki ettiği daha iyi anlaşılır.

Dinsel Değerler ve TutumlarDünyada dindarlık ve dinsel değerler giderek yaygınlaşmakta-dır. Sosyalist rejimlerin yıkılmasıyla materyalist dünya görüşü irtifa kaybederken, onun bıraktığı boşluk üzerinde, dini ve ma-nevi değerler yükselmeye başladı. Son yirmi otuz yılda Asya kı-tasındaki değişik toplumlarda yüz milyonlarca insan Hıristiyan-lığa geçti.13 Özellikle eski sosyalist ülkelerde kitleler hızla dini değerlere yönelmeye başladılar. Amerika’da dini gruplar kamu-

13 Bkz. Peter Berger, “Sekülerizmin Gerilemesi”, çev. Ali Köse, Liberal Düşünce Dergisi, 14 (Yaz, 1999).

174


sal alanı belirleyici güce ulaştılar.14 Dindarlık değeri Türkiye’de de son otuz yılda artan bir ivme kazanmıştır. Dindarlığın yükse-lişinde, takip edilen politikaların yanı sıra, cemaatlerin yaygınlık kazanması, pozitivist dünya görüşünün zayıflaması ve özgür bir toplumsal ortamın gelişi gibi faktörlerin rol oynadığı söylenebi-lir.15

Toplumda artan dindarlık, kendisini dinsel değerlerin yanı sıra, dini sembollerde ve pratiklerde göstermektedir. Namaz, oruç, Kur’an okuma, kadınlarda başörtüsü, dini pratiklerin veya sem-bollerin görünür olanları. Dindarlık aynı zamanda belli ahlaki değerler üzerinden de gelişir. Ancak dindarlığın bu yönünü ankete dayalı ampirik araştırmalarla ölçmek, görünür pratikler kadar kolay değildir. Bu araştırmada da görünür pratikler ve semboller üzerinden kadınlar arasında dini değerlerin yaşanma-sına ilişkin tutumlar tespit edilmiştir. Bu bağlamda sorgulanan hususlardan biri başörtüsü konusu olmuştur. “Başörtüsü takı-yor musunuz?” şeklinde yöneltilen soruya araştırma katılımcıla-rının yüzde 61’i “evet takıyorum” şeklinde cevap vermiştir. Ne tür başörtüsünün takıldığı, tümüyle dinsel kaygılardan dolayı mı yoksa geleneksel bir alışkanlıktan dolayı mı takıldığı husu-su araştırma konusu edilmemiştir. Kadınların başörtüsü takma pratiği bu nedenlerden herhangi birine dayanabilir. Araştırma-nın sorunsalı açısından önemli olan Türkiye’de yaşayan kadın-ların yarısından fazlasının şu ya da bu biçimde başını örttüğü gerçeğinin tespitidir.

Başörtüsü konusunda eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir dü-zeyi belirleyici bir rol oynar mı? Araştırma bulgularına bakıldı-ğında bu faktörlerin istatistiksel olarak belirleyici rol oynadığı görülür.16 Eğitim düzeyine bakıldığında, eğitim düzeyi arttıkça

14 Bir tartışma için bkz. Phillip Hammond, “Can Religion be Religious in Public?”, The Power of Religous Publicus: Staking Claims in American Society, ed. William H. Swatos and James K. Wellman, Westport, Connectitut and London: 1999.15 Çaha, Bitmeyen Beraberlik, ss. 183-215.16 Dört değişkenin de anlamlılık düzeyi P=.000 şeklindedir. Bkz. Ek1a, Ek1b,


175

başörtüsü takma eğilimi de ters orantılı olarak azalmaktadır.17 Nitekim ilgili tabloda görüldüğü gibi, ilkokul ve altında eğitime sahip olan kadınların yüzde 76’sı başörtüsü takarken, bu oran üniversite eğitimi olan kadınlarda yüzde 23’e kadar gerilemek-tedir. Bu verilerden anlaşılmaktadır ki, kadınlarda eğitim düzeyi üniversiteye doğru ilerledikçe başörtüsü takmama eğilimi daha fazla artmaktadır.

Tablo 21: Başörtüsü / türban takıyor musunuz? Sayı YüzdeEvet, genelde takıyorum 3.070 61,0Hayır, takmıyorum 1.957 38,9Cevapsız 9 0,2Toplam 5.036 100

Benzer bir değerlendirme yaş için de yapılabilir. Zira yaş arttıkça başörtüsü takma olasılığı da doğrusal olarak artmaktadır. Araş-tırma bulgularına göre gençlerin yüzde 46’sı başını örterken bu oran yaşlılarda yüzde 73’e kadar yükselmektedir. Bu verileri esas alarak Türkiye’de genç kuşakların ve eğitim düzeyinin artması-na paralel olarak kadınlar arasında başörtüsü takma eğiliminin azalacağını söyleyebiliriz. Öte yandan eğitim düzeyi arttıkça başını örten kadınların daha bilinçli bir tercihte bulundukları da söylenebilir. Zira kadınlar geleneksel değerlerden dolayı ör-tündükleri gibi, bilinçli bir tercihin sonucunda da örtünebilirler. İkinci şıkkın daha çok eğitimli kuşaklar arasında görüldüğü bir gerçektir. Türkiye’de başörtüsüyle ilgili tartışmaların ve yasak-lamaların kaynağında da bu tercih yatmaktadır. Zira Kemalist modernleşme anlayışı, üniversite eğitimi alan kadınların dinsel simgelerden ve değerlerden arınarak “modern batılı” değerleri ve sembolleri benimseyeceğini beklemektedir. Oysa Türkiye’de

Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).17 İkisi arasındaki korelasyon değeri r= -.501 olarak bulunmuştur. Bu da eğitim düzeyi ile başörtüsü takma arasında güçlü bir negatif ilişkinin olduğunu göstermektedir.

176


üniversite eğitimi alan bazı kadınlar başlarını örterek dini bir sembolü kendi bedenleri üzerinden yaşatmaya çalışmaktadırlar.

Tablo 22: Başörtüsü / türban takıyor musunuz?Evet Hayır Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Çalışma durumuyla gelir düzeyi de başörtüsü takma davranışını ters yönde etkilemektedir. Araştırma bulgularına göre kadınlarda çalışma olasılığı arttıkça başörtüsü takma eğiliminde bir düşüş yaşanmaktadır. Nitekim çalışmayanların yüzde 70’i başını örterken, bu oran çalışanlarda yüzde 36’ya, başka bir deyişle, yarı yarıya gerilemektedir. Gelir düzeyinde bu makas daha da fazla açılmaktadır. Düşük geliri olan kadınların yüzde 70’i başını örterken, bu oran yüksek geliri olanlarda yüzde 30’un altına düşmektedir. Kısaca, bu verileri esas aldığımızda Türk toplumunda eğitim, kamusal alana dahil olma ve refah üzerinden gelişen modernleşme düzeyi kadınlarda başörtüsüne karşı negatif yönde bir etkiye yol açmaktadır. Kuşkusuz yukarıda ifade edildiği gibi eğitim düzeyi arttıkça bilinçli biçimde


177

başını örten kadınlar da söz konusudur. Ancak genel tutum itibariyle eğitim, çalışma imkânı ve gelir düzeyinin artmasına paralel olarak kadınlar arasında başını örtmeme eğilimi örtme eğiliminden daha fazla oranda seyretmektedir.

Kadınlarda namaz kılma tutumuna baktığımızda, bu tutumun başörtüsü takmaktan daha fazla oranda kadınlar arasında ya-şandığı görülür. Kadınların yüzde 61’i başını örterken, düzenli veya fırsat buldukça namaz kıldığını belirten kadınların oranı yüzde 79’a kadar yükselmektedir. Buna göre kadınların yaklaşık yüzde 18’i başını örtmediği halde namaz kılmaktadır. Bu da gös-teriyor ki, kadınlar arasında namaz kılma pratiği üzerinden ista-tistiksel bakımdan anlamlı sayılır düzeyde bir uyum var. İlerle-yen sayfalarda görüleceği gibi, kadınların benimsediği kimlikler arasında bir örtüşme söz konusudur. Sözgelimi kendisini dindar olarak tanımlayan bir kadın aynı zamanda Atatürkçü olarak da tanımlayabilmektedir. Bu verileri birlikte değerlendirdiğimizde, namaz kılma pratiğinin, kimliklerin ötesinde kadınlar arasında yaygın bir dini pratik olarak yaşandığı söylenebilir.

Tablo 23: Beş vakit namaz kılıyor musunuz? Sayı YüzdeDüzenli kılarım 2.576 51,1Fırsat buldukça kılarım 1.408 28,0Kılmıyorum 1.040 20,7Cevapsız 13 0,3Toplam 5.036 100

Eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi namaz kıl-ma davranışı üzerinde olumlu veya olumsuz yönde etki ediyor mu? Yapılan istatistiksel analizler bu dört değişkenin de namaz kılma tutumunu istatistiksel olarak anlamlı düzeyde etkilediğini göstermiştir.18 İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyi arttık-

18 Dört değişkende de P=.000 bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

178


ça namaz kılma eğiliminde ters orantılı olarak bir düşme görül-mektedir. İlkokul ve altı düzeyinde eğitimi olanların yüzde 62’si düzenli namaz kılarken, bu oran üniversite mezunu olanlarda yüzde 26’ya düşmektedir. Düzenli veya fırsat buldukça namaz kılanların oranı düşük düzeyde eğitimi olanlarda yüzde 86 iken, yüksek eğitimlilerde bu oran yüzde 62’ye kadar gerilemektedir. Üniversite mezunu olanlarda daha çok fırsat buldukça namaz kılma eğilimi gelişiyor. Nitekim fırsat buldukça namaz kılarım diyenlerin oranı yüksek eğitimli kadınlarda düşük eğitimli olan-lara göre daha fazladır.

Benzer bir eğilim yaş bakımından da kendini ortaya koymak-tadır. Yaşlıların yüzde 90’ı düzenli veya fırsat buldukça namaz kılarken, bu oran gençlerde yüzde 69’a düşmektedir. Gençlerle yaşlılar arasında bir karşılaştırma yaparsak yaşlıların daha fazla düzenli namaz kılma eğiliminde iken, gençlerinse fırsat bulduk-ça namaz kılma eğiliminde olduğunu görüyoruz. Yine çalışma durumunda da benzer eğilim söz konusudur. Namaz kılma eği-limi belirgin biçimde çalışmayan kadınlar arasında çalışanlara göre daha fazladır. Çalışan kadınlar arasında fırsat buldukça namaz kılanların oranı çalışmayan kadınlardan daha fazladır. Başka bir deyişle, çalışmayanlar daha çok düzenli namaz kılma-yı tercih ederken, çalışanlar fırsat buldukça kılmaktadırlar. Ben-zer bir değerlendirme gelir düzeyi için de yapılabilir. Zira gelir düzeyi arttıkça kadınlar arasında düzenli namaz kılma eğilimi ters orantılı olarak azalmaktadır. Çalışanlarda olduğu gibi, yük-sek gelirlilerde de fırsat buldukça namaz kılma eğilimi düzenli namaz kılma eğiliminden daha fazladır.

Kadınlar arasında en fazla görülen dini pratik Ramazan ayın-da oruç tutma davranışında kendini göstermektedir. Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 77’sı düzenli olarak Ramazan ayında oruç tutarken, yüzde 12’si de fırsat buldukça tutmakta-dır. İkisinin toplamını dikkate aldığımızda yüzde 89 gibi yük-sek bir oran elde etmiş oluyoruz. Oruç tutma, namaza göre daha seyrek yaşanan bir ibadet olduğu için bunun bu denli yüksek olduğunu düşünebiliriz. Zira düzenli namaz, haftanın her günü


179

beş vakit gibi sıkı bir ibadet gerektirirken, Ramazanda oruç yılda bir ay gerçekleştirilen bir ibadettir. Araştırmaya katılanlar içinde oruç tutmadığını belirtenlerin oranı yalnızca yüzde 11 gibi dü-şük düzeydedir.

Tablo 24: Beş vakit namaz kılıyor musunuz?

Düzenli kılar

Fırsat buldukça

Pek kılmaz Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Ramazan ayında oruç tutma konusunda eğitim, yaş, çalışma du-rumu ve gelir istatistiksel olarak anlamlı bir etki oluşturmakta-dır.19 İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyi arttıkça Rama-zan ayında oruç tutma oranında düşme eğilimi görülmektedir. Eğitim düzeyi düşük olan katılımcıların yüzde 83’ü düzenli oruç tutarken, bu oran üniversite mezunu olan kadınlarda yüzde 59 düzeyinde seyretmektedir. İki eğitim düzeyi arasında istatistik-sel olarak anlamlı bir farklılık bulunmasına rağmen üniversite mezunu kadınlar arasında da oruç tutma eğiliminin yüksek ol-duğunu belirtmek gerekir. Nitekim üniversite mezunu olanların

19 Dört değişkende de P=.000 bulunmuştur. A.g.y.

180


yüzde 59’u düzenli oruç tutarken yüzde 21’i ise ara sıra oruç tut-maktadır. Bu da toplamda yüzde 80 düzeyinde bir orana ulaş-maktadır. Burada dikkat çeken husus üniversite mezunlarının düşük eğitimli olan katılımcılara göre daha fazla oranda “ara sıra” oruç tutmasıdır. Arada bir oruç tutan üniversite mezunu kadınların oranı ilkokul ve altındaki eğitim düzeyine sahip olan-lara göre yaklaşık üç kat daha fazladır.

Tablo 25: Ramazan ayında oruç tutuyor musunuz? Sayı YüzdeDüzenli tutarım 3.884 77,1Ara sıra tutarım 601 11,9Tutmuyorum 538 10,7Cevapsız 12 0,2Toplam 5.036 100

Yaş bakımından bakıldığında, yaşın eğitim kadar belirleyici bir faktör olmadığı görülür. Yaş grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmasına rağmen farklı yaşlar arasında-ki oran çok fazla değildir. Yine de gençlerin yaşlılara göre daha fazla oranda düzenli oruç tuttukları görülmektedir. Düzenli ve ara sıra oruç tutma bakımından bakıldığında bu oran gençlerde yüzde 91 iken, yaşlılarda yüzde 81 düzeyindedir. Aradaki yüzde 10’luk farkın yaşlıların sağlık nedeniyle oruç tutamayışına bağ-lanabilir.

Çalışma durumunda da yaşa benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır. İstatistiksel olarak anlamlı bulunmakla birlikte iki grup arasındaki fark çok büyük değildir. Yine de çalışmayanların ça-lışanlara göre daha fazla oranda düzenli oruç tuttuğu dikkatler-den kaçmamaktadır. Çalışanlar çalışmayanlara göre daha fazla oranda “fırsat buldukça” oruç tutmaktadır. Toplam oran itiba-riyle bakıldığında iki grup arasındaki fark sadece yüzde 3 ka-dardır.


181

Tablo 26: Ramazan ayında oruç tutuyor musunuz?Düzenli

tutarAra sıra

Pek tutmaz Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Gelir düzeyi bakımından istatistiksel olarak belirgin bir farklılık göze çarpmaktadır. Düşük gelirli katılımcıların yüksek gelirlilere göre daha fazla oruç tutma eğiliminde oldukları anlaşılmaktadır. Düzenli oruç tutma bakımından düşük gelir grubundaki kadın-larla yüksek gelir grubuna dahil olan kadınlar arasında yüzde 23’lük bir fark bulunmaktadır. Arada bir oruç tutma noktasında yüksek gelir grubundakiler yaklaşık üç kat daha fazla ön plana çıkmaktadırlar. Toplamda oruç tutma oranlarına bakıldığında iki kesim arasında yüzde 7 düzeyinde bir fark bulunmaktadır. Çalışan katılımcıların da yüksek oranda (%85) oruç tuttukla-rı anlaşılmaktadır. Kısaca, eğitim, yaş, çalışma durumu ve ge-lir düzeyi bakımından farklı gruplarda yer alan tüm kadınların Ramazan ayında oruç tutma eğiliminin oldukça yüksek olduğu anlaşılmaktadır.

182


Tablo 27: Kuran okuyor musunuz veya Kuran okuma mukabelelerine katılıyor musunuz? Sayı YüzdeEvet, okuyorum / mukabelelere katılıyorum 3.281 65,2Hayır, okumuyorum 1.733 34,4Cevapsız 22 0,4Toplam 5.036 100

Araştırmada dini pratikler ve değerler son olarak Kuran oku-ma tutumu üzerinden sorgulanmıştır. Araştırma bulgularına göre araştırmaya katılan kadınlar arasında Ramazan ayında oruç tutmaktan sonra en fazla görülen dini ibadet Kuran oku-ma pratiğinde kendini göstermektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların yüzde 65’i Kuran okuduğunu belirtmiştir. Ku-ran’ı hangi sıklıkla ve hangi dilden okudukları sorulmamıştır. Bu bakımdan katılımcıların hangi sıklıkta ve hangi dilden Kuran okuduklarını buradaki verilerden hareketle bilmiyoruz. Ancak Türkiye’de yaygın olan Kuran Kurslarını ve yaz aylarında küçük çocukların yaygın olarak camilerde ve Kuran Kurslarında Kuran öğrendiğini dikkate aldığımızda bu okumanın daha çok Arapça üzerinden olacağını tahmin etmek yanlış olmayacaktır. Kuran okuma derslerinin 2012 yılından itibaren orta öğretim kurum-larına seçmeli statüde konduğunu dikkate aldığımızda, Kuran okuma eğiliminin yeni gelen kuşaklarda daha fazla oranda ola-cağını tahmin edebiliriz.

Kuran okuma pratiği bakımından eğitim düzeyine bakıldığın-da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın oluştuğu görülür (P=.000).20 İlgili tabloda görüldüğü gibi, Kuran okuma tutumu ilkokul ve altı düzeyinde eğitimi olan kadınlarda üniversite mezunu kadınlara göre daha fazladır. İki grup arasındaki fark yüzde 17 kadardır. Üniversite mezunu kadınlar arasında da Ku-ran okuma alışkanlığının yüksek olduğunu unutmamak lazım. Araştırma bulgularına göre üniversite mezunu kadınların yüzde



183

59’u Kuran okumaktadır. Konuya yaş bakımından bakıldığında istatistiksel olarak büyük bir farklılığın olmadığı görülür. Genç kuşaklarla yaşlılar arasında Kuran okuma düzeyi bakımından yalnızca yüzde 2 kadar bir fark vardır. Kuran okuma pratiği daha çok orta yaşlardaki kadınlarda yoğunlaşmaktadır. Bu yaş grubundaki kadınların yüzde 70’i Kuran okuduğunu belirtmek-tedirler.

Tablo 28: Kuran okuyor musunuz veya Kuran okuma mukabelelerine katılıyor musunuz?


Orta 66,4 33,6 100Yüksek 58,9 41,1 100




Çalışma durumu itibariyle bir analiz yapıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olmadığı görülür (P=.478). İki grup arasındaki fark yalnızca yüzde 4 kadardır. Bu da ifade edildiği gibi istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmamaktadır. Gelir düzeyi bakımından incelendiğinde farklı gelir grupları arasında da büyük bir farklılığın olmadığı dikkatlerden kaçmamaktadır. Gelir düzeyi düşük olan kadınlarda Kuran okuma eğilimi yüksek gelirlilere göre daha fazla olmakla birlikte iki grup arasındaki

184


fark yalnızca yüzde 3 kadardır. Bu da istatistiksel olarak anlamlı sayılır bir farklılık değildir.

Kısaca, araştırma bulgularından hareketle dini değerlerin ve pra-tiklerin Türkiye’de yaşayan kadınlar arasında yaygın olduğunu söyleyebiliriz. Farklı eğitim, yaş ve gelir düzeyine mensup ka-dınlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar görülmek-le birlikte dini değerlerin yaşanması bakımından tüm kadınlarda yüksek bir hassasiyet bulunmaktadır. Araştırmada sorgulanan dört dini değer içinde en fazla yaşananı Ramazan’da oruçtur. Onu namaz kılmakla Kuran okuma takip etmektedir. Dört dini pratik içinde an az düzeyde yaşananın başörtüsü olduğu görül-mektedir. Başörtüsü konusunun son otuz yılda devlet tarafın-dan siyasi bir sembol olarak kabul edilerek muamele edilmesi ve kamusal alanın dışına çıkarılmaya çalışılması bu dini değerin kadınlar açısından yaşanmasını güçleştirmiştir. Ancak buna rağ-men kadınlar arasında başörtüsü takma eğilimi yüksek sayılır düzeydedir.


185

YEDİNCİ BÖLÜM

KİŞİSEL BAKIM VE BOŞ ZAMAN ETKİNLİKLERİ

186

Kişisel Bakım ve Boş Zaman Etkinlikleri

Bu bölümde araştırmaya katılan katılımcıların verdiği bilgiler üzerinden kadınların kişisel bakım ve boş zaman etkinliğine ilişkin tutum ve davranışları analiz edilecektir. Kadınların, ki-şisel bakımları konusunda herhangi bir uzmandan destek alıp almadıkları, düzenli spor yapıp yapmadıkları, sigara ve alkollü içecekleri kullanıp kullanmadıkları bu bağlamda ele alınacaktır. Boş zaman etkinliğini test etmek üzere de katılımcıların özellik-le televizyon ve internet kullanma tutumları analiz edilecektir. Katılımcılar “her gün ortalama kaç saat televizyon seyretmekte-dirler, genelde hangi programları tercih ediyorlar, internet kul-lanıyorlar mı, kullanıyorlarsa hangi sıklıkla kullanıyorlar?” gibi sorulara bu çerçevede cevap aranacaktır. Gerek kişisel bakım, gerekse boş zaman etkinliğinin ekonomik durumla doğrudan ilişki içinde olduğu söylenebilir. Özellikle uzman desteği almak belli bir maliyet gerektirir. Buradan hareketle, gelir düzeyi yük-sek olan, yüksek eğitimli ve çalışan kadınların bu yönden daha şanslı olduğu söylenebilir. Aşağıdaki veriler bu tezi büyük ölçü-de doğrulayıcı niteliktedir.

Kişisel Bakıma İlişkin Tutumlar Kişisel bakım kapsamında kadınların hangi düzeyde günlük ba-kımlarını yaptığı ve bu süreçte profesyonel destek alıp almadığı araştırılmıştır. Kadınların günlük saç bakımı, saç kesimi, ağda ve epilasyon ve cilt bakımı konusunda destek alıp almadığı husu-sunun yanı sıra, diş bakımlarını düzenli yaptırıp yaptırmadıkları sorgulanmıştır.

İlgili tabloya yansıyan verilerde görüldüğü gibi, araştırmaya ka-tılan kadınlara, “kişisel bakımınızla ilgili olarak uzmandan des-tek alıyor musunuz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve değişik ki-şisel bakım üniteleri sunulmuştur. Buna göre kadınların en fazla saç kesimi konusunda herhangi bir uzmandan destek aldıkları anlaşılıyor. Araştırmaya katılanların yüzde 64’ü sık sık veya ara sıra olmak üzere saç kesimi konusunda dışarıdan destek aldıkla-rını belirtmektedirler. Buna karşın en az destek alınan hususlar


187

ise sırayla pedikür, cilt bakımı ve manikürdür. Genel olarak, ka-dınların daha çok saç bakımı konusunda kuaför desteği aldığı, geriye kalan hususlarla ilgili olarak kendi bakımını kendisinin üstlendiği görülmektedir.

Tablo 1: Kişisel bakımınızla ilgili olarak uzmandan destek alıyor musunuz? Sık sık Ara sıra Hiç ToplamGünlük saç bakımı 4,9 19,6 75,5 100Saç boyama 9,2 33,1 57,7 100Saç kesimi 11,4 52,7 35,9 100Ağda/epilasyon 8,3 19,3 72,4 100Cilt bakımı 3,5 11,2 85,3 100Manikür 4,1 11,6 84,3 100Pedikür 3,7 10,1 86,2 100

Kişisel bakım konusunda eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi hangi ölçüde belirleyici olmaktadır? Dört değişkenin etkisi günlük saç bakımı, saç boyama, saç kesimi, cilt bakımı ve ağda gibi beş bakım birimi üzerinden değerlendirilmiştir. Eğitim durumuna bakıldığında yüksek eğitimli kadınların diğerlerine göre kişisel bakım konusunda uzman desteğine daha fazla baş-vurduğu görülmektedir. Düşük düzeyde eğitime sahip olanlarla yüksek düzeyde eğitime sahip olanların davranışları arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).1 Üni-versite mezunu kadınların yüzde 50’si günlük saç bakımı için kuaföre giderken, bu oran düşük eğitimi olan kadınlarda yüzde 15’e kadar gerilemektedir. Yine üniversite mezunlarının yüzde 65’i saç boyama, yüzde 87’si saç kesimi, yüzde 33’ü cilt bakımı, yüzde 52’si ise ağda konusunda uzmandan destek almaktadır. İlkokul ve daha altı eğitime sahip olan kadınlarda bu oranlar be-lirgin biçimde daha düşük düzeydedir.

Yaş üzerinden bir değerlendirme yapıldığında uzman desteği


188


alma noktasında gençlerin yaşlılara göre daha istekli olduğu görülür. Gerek saç bakımı, gerekse cilt ve ağda gibi konularda gençler, yaşlıların iki üç katına varan düzeyde uzman desteğine ihtiyaç hissetmektedirler. Gençler benzer performansı orta yaş-lılara göre de daha fazla sergilemektedirler. Bu verilerden hare-ketle, genç kuşakların, kişisel bakım konusunda diğer kuşaktaki kadınlara göre daha titiz olduğu ve bunun sonucunda da kişisel bakım konusunda profesyonel desteğe daha fazla açık olduğu söylenebilir.

Tablo 2: Kişisel bakımınızla ilgili olarak uzmandan destek alıyor musunuz?

Günlük saç

bakımıSaç

boyamaSaç

kesimiCilt

bakımı AğdaEğitim durumu

Düşük 15,1 32,3 52,6 6,8 17,2Orta 38,5 57,7 82,5 21,4 39,2Yüksek 49,5 65,2 86,9 33,0 51,5

Yaş Genç 38,1 54,4 78,4 21,4 13,1Orta 22,7 42,6 64,4 12,5 5,8Yaşlı 14,6 31,2 46,5 6,2 4,2

Çalışma durumu

Çalışan 42,1 60,1 83,1 25,2 44,7Çalışmayan 24,3 42,2 64,8 12,7 25,4

Gelir durumu

Düşük 19,0 34,3 55,6 8,5 20,6Orta 34,1 54,5 78,1 18,9 35,1Yüksek 50,5 66,0 89,1 38,9 57,5

Kişisel bakım konusunda çalışan kadınla çalışmayan kadın ara-sında belirgin bir farkın olması doğaldır. Zira çalışan kadınlar toplumda daha fazla yer aldıkları ve daha fazla göz önünde bu-lundukları için bu konuda daha titiz davranmak durumunda-dırlar. Çalışan kadınların aynı zamanda zaman sorunu olduğu


189

için doğal olarak kişisel bakımları konusunda dışarıdan desteğe daha fazla açıklar. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kişisel bakımla ilgili çalışanların uzman desteği alma oranı bazı bakımlardan ça-lışmayanların iki katına kadar çıkmaktadır. Kişisel bakım aynı zamanda belli bir maddi imkân gerektiren bir şeydir. Kadınlarda çalışmak bu anlamda da avantaj sağlar.

Gelir düzeyi itibariyle bakıldığında benzer bir durumla karşı-laşılır. Kişisel bakımı konusunda uzman desteği alan kadınlar yüksek geliri olan gruplar arasında belirgin biçimde daha fazla-dır. Sözgelimi günlük saç bakımında uzman desteği alma oranı düşük geliri olan katılımcılarda yüzde 19 iken, bu oran yüksek geliri olanlarda yüzde 51’e çıkmaktadır. Yine cilt bakımı konu-sunda birinci gruptakilerin oranı yüzde 9 düzeyinde iken, ikinci gruptakilerin oranı yüzde 39, başka bir deyişle, birinci gruptaki-lerin dört katından daha fazladır. Kişisel bakım konusunda uz-man desteği almak, yukarıda ifade edildiği gibi maddi imkânla ilgilidir. Yüksek gelir düzeyine sahip kadınların bu konuda di-ğerlerine göre daha aktif olması bu bakımdan şaşılacak bir du-rum değildir.

Tablo 3: Diş kontrolü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için uygundur? Sayı YüzdeDüzenli olarak diş hekimine kontrole gidiyorum 476 9,4Dişlerimle ilgili bir sorun olduğu zaman diş hekimine gidiyorum 3.604 71,6Dişlerimle ilgili sorunum var ama pek diş hekimine gitmiyorum 517 10,3Dişlerimle ilgili sorunum olmadığı için pek diş hekimine gitmiyorum 388 7,7Cevapsız 51 1,0Toplam 5.036 100

Araştırmada ele alınan konulardan biri doğrudan doğruya diş bakımı olmuştur. Gelişmiş toplumlarda diş bakımı, sorun ol-

190


maksızın periyodik olarak gerçekleştirilir. Dişlerle ilgili sorun-lar, değişik rahatsızlıkların kaynağını oluşturduğu gibi estetik açıdan da dikkate değer bir sorundur. Diş bakımı bu bakımdan özellikle topluluk önünde olan veya belli mevkilerde bulunan kadınlar için ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Araştırmada ka-tılımcılara, diş bakımıyla ilgili bir liste sunulmuş ve bunlardan hangilerini gerçekleştirdikleri sorulmuştur. Buna göre kadınla-rın yüzde 72’si dişleriyle ilgili bir sorun olduğu zaman diş heki-mine gitmektedir. Düzenli olarak diş hekimine kontrole gittiğini söyleyen kadınların oranı yüzde 9 kadar düşük düzeydedir. Diş-leriyle ilgili sorunu olduğu halde diş hekimine gitmeyen yüzde 10 kadar bir katılımcıdan söz edilebilir.

Diş bakımı konusunda toplumumuzda yaygın bir fobi bulun-maktadır. Birçok kişi dişçiye gitmekten ve bir dişçi koltuğuna oturmaktan korkmaktadır. Diş hekimine yoğun biçimde gidil-memesinin altında yatan önemli nedenlerden birinin bu olduğu söylenebilir. Bununla birlikte düzenli diş bakımının gerektirdiği belli bir maddi durum söz konusudur. Herkesin bu konudaki maliyeti kaldıramayacağını düşündüğümüzde, ancak sorun ol-ması durumunda diş hekimine neden gidildiğini daha iyi anla-mış oluruz.

Eğitim düzeyi ile diş bakımı konusundaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olduğu görülür. Diş bakı-mı konusunda titiz davranan katılımcıların genel olarak yüksek eğitimli oldukları anlaşılmaktadır. Düzenli diş bakımı yaptığı-nı söyleyen katılımcıların oranı üniversite mezunu kadınlarda yüzde 19 düzeyinde iken, bu oran ilkokul ve altında eğitim olan kadınlarda yüzde 7’ye kadar düşmektedir. Bu da demektir ki, üniversite mezunu kadınlar diğerlerinin üç katı daha fazla diş bakımı konusunda hassas davranmaktadır. Düşük eğitimi olan kadınların genel olarak dişçiye gitmekten imtina ettikleri görülü-yor. Nitekim bu grupta yer alanların yüzde 72’si ancak bir sorun-ları olduğunda diş hekimine gittiklerini, yüzde 13’ü ise sorunları olmasına rağmen diş hekimine gitmediklerini belirtmektedirler.


191

Tablo 4: Diş kontrolü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için uygundur?

Düz

enli

gide

n

Soru

n ol

duğu

nda

gide

n

Soru

nu

var a

ma

gitm

eyen

Soru

nu

olm

ayıp

gi

tmey

en

Topl

am

Eğitim durumu


Yaş Genç 12,4 71,5 7,6 8,5 100Orta 8,2 73,8 12,4 5,6 100Yaşlı 6,9 74,2 9,8 9,1 100

Çalışma durumu


Gelir durumu


Yaş konusuna bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklı-lığın olmadığı (P=.787) görülür.2 Bu da tüm yaş gruplarında diş bakımı konusunda birbirine benzeyen bir tutumun sergilendiği anlamına gelir. İstatistiksel olarak anlamlı bir fark getirmemekle birlikte yine de gençlerin yaşlılara göre dişlerine daha fazla özen gösterdikleri anlaşılıyor. Nitekim düzenli diş bakımı yaptırma konusunda gençlerle yaşlılar arasında, gençlerin lehine yüzde 5 kadar bir fark vardır.

Çalışma konusuna bakıldığında çalışan kadınlarla çalışmayanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu görü-

2 Bkz. Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).

192


lür (P=.000).3 Çalışan kadınlar çalışmayanlara göre diş bakımı konusunda daha titiz davranmaktadır. Nitekim düzenli olarak diş bakımı yaptıranların oranı çalışanlar içinde yüzde 15 iken, bu oran çalışmayan içinde yüzde 8 düzeyinde seyretmektedir. Ben-zer bir eğilim gelir düzeyi noktasında da görülmektedir. Yük-sek gelirlilerin düşük geliri olanlara göre diş bakımı konusunda daha titiz davrandığı araştırma bulgularından anlaşılmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, düzenli diş bakımı yapma konu-sunda yüksek geliri olanların oranı yüzde 24 iken, düşük gelirli-lerde yüzde 7 civarındadır. Bu da yüksek gelirlilerin diğerlerine göre üç kattan daha fazla oranda diş bakımına özen gösterdiği anlamına gelir. Kısaca, eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi düzenli diş bakımında önemli birer faktör olarak ön pla-na çıkmaktadır.

Düzenli Spor ve Sağlığa İlişkin TutumlarToplum olarak düzenli spor alışkanlığımız hangi düzeydedir? Spor yapma konusunda kadınlar ne kadar istekli ve aktiftir? Kadınların ne kadarı sigara içmektedir? Alkollü içecekler içme oranı kadınlar arasında ne durumdadır? Araştırmada ele alınan konulardan biri, de bu tür sorular üzerinde yoğunlaşmıştır. Spor yapma konusunda Türkiye’de giderek artan düzeyde imkânlar gelişmektedir. Özellikle büyük kentlerde hem kâr amaçlı hem de belediyeler tarafından kâr amacı gütmeksizin bir takım spor merkezleri ve fitness salonları toplumun hizmetine açılmaktadır. Belediyeler son zamanlarda fitness ve jimnastik merkezlerini belli gün ve saatlerde kadınlara tahsis etmektedirler. Dolayısıyla gerek toplum olarak herkesin, gerekse kadınların giderek artan oranda spor yapma imkânına kavuştuğunu söyleyebiliriz.

Hal böyle iken, spor yapma alışkanlığının kadınlar arasında çok yaygın olmadığı görülmektedir. İlgili tabloya yansıyan veriler-den anlaşıldığı gibi düzenli spor yaptığını belirten katılımcıla-rın oranı yüzde 20’nin altında kalmaktadır. Bu da beş kadından

3 Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).


193

dördünün düzenli spor yapmadığı anlamına gelir. Araştırmada katılımcılara spor türleri sunulmadığı için her tür sporu belirtme konusunda serbest bırakılmışlardır. Dolayısıyla yürüme de bir spor olarak düşünülebilir. Ancak buna rağmen katılımcılardan gelen cevaplara bakıldığında spor yapma alışkanlığının kadınlar arasında çok yaygın olmadığı tablosu ortaya çıkmaktadır.

Spor yapma alışkanlığı genelde hangi gruplar arasında yay-gındır? Bu soruya eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi gibi dört değişken üzerinden bakıldığında dört değişke-nin de istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdi-ği görülür.4 Eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında spor yapma alışkanlığı daha çok yüksek eğitime sahip katılımcılar arasında görülür. Üniversite mezunu olan kadınlar içinde düzenli spor yapanların oranı yüzde 91 gibi yüksek orandadır. Oysa ilkokul ve altı düzeyinde eğitimi olan kadınlarda düzenli spor yapanla-rın oranı yüzde 28 kadardır. Başka bir deyişle, üniversite mezun-larının üçte biri düzeyinde bir orandadır.

Tablo 5: Düzenli spor alışkanlığınız var mı? Sayı YüzdeEvet 941 18,7Hayır 4.085 81,1Cevapsız 10 0,2Toplam 5.036 100

Konuya yaş değişkeni üzerinden bakıldığında istatistiksel olarak negatif bir ilişki (r=.33) görülür. Buna göre yaş ilerledikçe spor yapma alışkanlığında tersi yönde bir azalma meydana gelmekte-dir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, gençler yaşlılara göre daha faz-la oranda spor yapma eğilimindedirler. İki grup arasındaki fark yaklaşık olarak yüzde 20 düzeyindedir. Çalışma durumu üzerin-den bakıldığında da benzer bir durumla karşılaşılır. Çalışanların

4 Dört değişkende de P=.000 olarak bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b, Ek1c, Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu, Gelir Düzeyi ve Yaş Üzerinden).

194


belirgin biçimde çalışmayan kadınlara göre daha fazla düzenli spor yapma alışkanlığında olduğu görülmektedir. Çalışanlarla çalışmayanlar arasındaki fark bu bağlamda yaklaşık yüzde 19 civarındadır.

Tablo 6: Düzenli spor alışkanlığınız var mı?

Evet Hayır ToplamEğitim Durumu



Çalışma Durumu


Gelir Durumu


Gelir düzeyi de diğer değişkenlerde olduğu gibi belirleyici bir faktör olarak dikkat çekmektedir. Yapılan analizlere göre gelir düzeyi ile düzenli spor yapma alışkanlığı arasında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) doğrusal bir ilişki bulunmaktadır.5 Katı-lımcıların gelir düzeyi arttıkça spor yapma eğilimleri de doğru orantılı olarak artmaktadır. Yüksek gelire sahip olan katılımcı kadınların yüzde 80’i düzenli spor yaparken bu oran düşük ge-liri olanlarda yüzde 31’de kalmaktadır. İki grup arasındaki fark yüzde 50’ye yakındır. Kuşkusuz spor yapma alışkanlığının yaş ve sağlıkla bağlantısı olduğu gibi maddi imkânlarla da bağlan-



195

tısı vardır. Yukarıda ifade edildiği gibi kent yaşamında giderek yaygınlaşan fitness merkezlerine üye olup buralardan yararlan-mak için belli bir maddi güce sahip olmak gerekiyor. Bu da do-ğal olarak belli gelir düzeyini gerektiren bir şeydir. Bu bakımdan yüksek geliri olanların diğerlerine göre bu noktada ön plana çık-ması anlaşılabilir bir durumdur.

Sağlığı yakından ilgilendiren şeylerden biri de sigaradır. Tür-kiye’de son yıllarda sigara ile ilgili önemli önlemler alındı. Bu önlemlerin başında, sigara reklamının kısıtlanması, filmlerde sigaranın gösterilmemesi, kapalı mekânlarda sigara içiminin ya-saklanması ve sigara kutularına sigaranın öldürdüğüne ilişkin ifadenin yazılmasına ilişkin adımlar gelir. Bu tür önleyici düzen-lemelere rağmen Türkiye’de sigara içiminin hala yaygın olduğu söylenebilir. Sigara daha çok erkekler tarafından içilmektedir. Ancak Türkiye’de kadınlar arasında da sigara içme alışkanlığı-nın yaygın olduğu tahmin edilmektedir.

Tablo 7: Sigara konusunda aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir? Sayı YüzdeHiç kullanmadım 3.237 64,3Kullanıyordum bıraktım 380 7,5Ara sıra kullanıyorum 398 7,9Sürekli kullanıyorum 1.001 19,9Cevapsız 20 0,4Toplam 5.036 100

Kadınlar arasında sigara içimini de kapsayan bu araştırma bu konuyu tahminlerin ötesine götürerek ampirik verilerle tespit etmeye çalışmıştır. Araştırma bulgularına göre kadınlar arasın-da sigara içenlerin oranı azımsanmayacak kadar çoktur. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınların yüzde 20’si sürekli, yüzde 8’de ara sıra sigara kullandığını belirtmiştir. Bu da demektir ki, dört kadından birinden fazlası sürekli veya zaman zaman sigara içmektedir. İlgili tabloya yansıyan verilere

196


göre daha önce sigara içip bırakanlar yüzde 8 düzeyindedir. Bu verilerle birlikte değerlendirildiğinde üç kadından birinin sigara içme eylemiyle tanıştığı anlaşılır.

Sigara içme genelde hangi kadın grupları arasında yoğunlaş-maktadır? Eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında üniversite eği-timine sahip olan kadınlar arasında sigara içme eğilimin daha yüksek olduğu görülmektedir. Nitekim yapılan korelasyon ana-lizine göre eğitim düzeyi ile sigara kullanma eğilimi arasında pozitif yönde güçlü bir ilişki (r=.160) bulunmaktadır. Başka bir deyişle, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça sigara içme olasılığı da paralel olarak artmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, sü-rekli sigara içen kadınların oranı üniversite mezunu kadınlarda yüzde 30, ilkokul ve altında eğitime sahip olan kadınlarda ise yüzde 16, yani üniversite mezunlarının yarısından biraz fazla-dır. Ara sıra kullananları da dikkate aldığımızda üniversite me-zunları ile ilkokul ve altı eğitimi olanlar arasındaki fark yüzde 18 kadar olur.

Yaş itibariyle bakıldığında sigara içme eğiliminin daha çok genç kuşaklarda yaygın olduğu görülür. Yaş değişkeni sigara içme alışkanlığı bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık (P=.000) meydana getirmektedir.6 Bununla birlikte yaş ile sigara içimi arasında negatif yönde bir ilişki (r= -.42) bulunmaktadır. Buna göre yaş arttıkça sigara içme eğiliminde düşüş görülmek-tedir. Nitekim ilgili tabloya bakıldığında bu yöndeki resim net biçimde kendini ortaya koymaktadır. Tabloda görüldüğü gibi, gençlerin yüzde 20’si sürekli veya ara sıra sigara kullandığını belirtirken, bu oran yaşlı kadınlarda yüzde 9’a kadar gerilemek-tedir. Bir zamanlar sigara kullanıp bırakan yaşlıların oranı yüzde 12 düzeyinde iken, bu oran gençlerde yüzde 5 gibi düşük düzey-dedir. Yaşlıların sigaraya bağlı sağlık sorunlarıyla karşılaştıkça sigaradan uzak durdukları; oysa gençlerin bu yaşlarda sigaranın sağlık üzerindeki olumsuz etkisini henüz hissetmedikleri tah-min edilebilir.



197

Tablo 8: Sigara konusunda aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir?

Hiç

ku

llanm

adım

Kul

lanı

yord

um

bıra

ktım

Ara

sır

a ku

llanı

yoru

m

Süre

kli

kulla

nıyo

rum

Topl

am

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya çalışanlar açısından bakıldığında çalışanların çalışma-yanlara göre belirgin biçimde daha fazla sigara içtikleri anlaşıl-maktadır. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınların yüzde 33’ü sürekli, yüzde 11’i de ara sıra sigara içtiğini belirtmektedir. Bu da toplamda yüzde 44 gibi yüksek bir orana denk gelmek-tedir. Çalışmayanlara baktığımızda sürekli veya ara sıra sigara kullananların oranı yüzde 23’te kalmaktadır. Bu da çalışanların yarısına denk gelir. Gelir düzeyi ile sigara içme eğilimi arasında da istatistiksel olarak pozitif yönde güçlü bir ilişki (r=.134) bu-lunmaktadır. Buna göre gelir durumu arttıkça kadınların sigara içme eğiliminde de artış görülmektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelirliler, düşük gelirlilerin iki katına yakın oran-

198


da daha fazla sigara içmektedirler. Kısaca, araştırmanın ortaya koyduğu verilere göre eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi kadınların sigara içme eğiliminde artışa yol açmaktadır.

Tablo 9: Alkollü içecekler konusunda aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir? Sayı YüzdeHiç kullanmadım 4.441 88,2Nadiren kullanırım 490 9,7Genelde kullanırım 82 1,6Cevapsız 23 0,5Toplam 5.036 100

Sağlıkla bağlantılı olarak ele alınan konulardan biri de alkollü içeceklerin tüketilmesi olmuştur. İçkinin genelde erkekler ta-rafından içildiği genel kabul gören yaygın bir anlayıştır. Araş-tırmada kadınların hangi düzeyde içki içtiği araştırma konusu edilmiştir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların büyük bir kısmı (%88) hiç içki içmediğini belirtmektedir. Genelde içki iç-tiğini belirten kadınların oranı dikkate alınmayacak kadar azdır (%1.6). Nadiren içki kullandığını belirten yüzde 10’a yakın oran da dikkate alındığında kadınlar arasında sürekli veya duruma bağlı olarak içki içtiğini belirten kadınların oranı toplamda yüz-de 11 düzeyindedir. Bu da içki içme alışkanlığının kadınlar ara-sında fazla yaygın olmadığını göstermektedir.

Eğitim düzeyi ile içki içme eğilimi arasında bir ilişki var mı? Ya-pılan istatistiksel analizlere göre ikisi arasında istatistiksel ola-rak anlamlı (P=.000) pozitif yönde güçlü bir ilişki (r=.291) bu-lunmuştur.7 Bu da demektir ki, kadınlar arasında eğitim düzeyi arttıkça içki içme eğilimi de paralel olarak artıyor. İlgili tabloda görüldüğü gibi, hiç içki kullanmadığını belirten kadınların oranı düşük eğitimlilerde yüzde 95 gibi yüksek bir oranda çıkarken, bu oran yüksek eğitimlilerde yüzde 65’e gerilemektedir. Üniver-



199

site mezunu kadınların, yüzde 6’sı genelde, yüzde 29’u da na-diren olmak üzere toplamda yüzde 35’inin alkollü içeceklerden kullandığını belirtirken, bu oran ilkokul ve altında eğitimi olan kadınlarda toplamda yüzde 5 kadar düşük düzeyde seyretmek-tedir.

Tablo 10: Alkollü içecekler konusunda aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir?

Hiç kullanmadım

Nadiren kullanırım

Genelde kullanırım Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Yaş değişkeni üzerinden analiz edildiğinde farklı bir tablo orta-ya çıkar. Yapılan istatistiksel analizlere göre yaş ile içki içme eği-limi arasında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) güçlü bir nega-tif ilişki bulunmaktadır (r=-.116).8 Buna göre yaş düzeyi arttıkça kadınlarda içki içme eğilimi belirgin biçimde azalmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, içki içme eğilimi daha çok gençlerde kendini göstermektedir. Nitekim nadiren veya genelde içki içti-ğini belirtenlerin oranı gençlerde yüzde 17 iken, bu oran yaşlılar-

8 Bkz Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).

200


da yüzde 5 kadar düşük düzeydedir. Özellikle hiç kullanmadı-ğını belirten yaşlıların oranı yüzde 1’in altındadır. Araştırmada “yaşlı” kategorisinde ele alınan katılımcıların 61 yaş ve üstünde olduklarını unutmamak gerekir. Dolayısıyla bu yaş grubundaki kadınlarda dini eğilimlerin artması veya alkole bağlı sağlık so-runlarının yaşanması gibi nedenlerden dolayı içki içme eğilimi belirgin biçimde düşük düzeyde seyretmektedir.

Çalışan kadınlarla çalışmayanlar açısından konuya bakıldığın-da benzer bir tablo ortaya çıkar. Çalışanlar çalışmayanlara göre belirgin bir oranda daha fazla alkollü içeceklere sıcak bakmak-tadırlar. İstatistiksel analizlere göre çalışma durumu içki içme davranışına pozitif yönde etki etmektedir. İlgili tabloda görüldü-ğü gibi, çalışan kadınlar arasında içki içtiğini belirtenlerin oranı yüzde 25 iken, çalışmayan kadınlarda bu oran yüzde 7 düzeyin-dedir. İki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulun-muştur (P=.000).9 Yine gelir düzeyi ile içki içme eğilimi arasında da istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) pozitif yönde güçlü bir korelasyon (r=.215) bulunmuştur.10 İlgili tabloda görüldüğü gibi, bazen veya genelde içki içtiğini belirtenlerin oranı düşük gelirli kadınlarda yüzde 5 iken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüz-de 34’e kadar çıkmaktadır. Bu da iki grup arasındaki farkın altı kattan daha yüksek olduğu anlamına gelir. Kısaca, eğitim düze-yi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi kadınlar arasında içki içme tutumunda belirleyici faktörler olarak ön plana çıkmakta-dır. Yaşın dışındaki üç değişkende meydana gelen artışa para-lel olarak içki içme eğiliminde de doğru orantılı bir artış tespit edilmiştir.

Boş Zaman Etkinliği ve Televizyon Televizyon hayatımızın vazgeçilmezi haline gelmiş durumda. Bir yandan haber, bilgi, eğlence, kültür, sanat ve hatta eğitim gibi alanlarda ihtiyaçları karşılarken; bir yandan da ekonomik paza-

9 Bkz Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).10 Bkz Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


201

rın reklamlar üzerinden ailelere taşınmasına aracılık etmektedir. Artık televizyon sayesinde pazara inmeden, alışveriş merkezle-rini gezmeden yeni çıkan ürünler hakkında bilgi sahibi olabili-yoruz. Televizyon özel alanla kamusal alan arasındaki en önemli köprü işlevini üstlenmiş; özel alanın duvarlarını kamusal alana açarak kamusal olanı özel alana taşımıştır.

Kadınların televizyon izleme alışkanlıkları, televizyonda hangi programları daha fazla izledikleri konusu araştırmanın ele aldı-ğı konulardan biri olmuştur. İlgili tabloya yansıyan veriler tele-vizyonun kadınların yaşamında önemli bir yer tuttuğunu gös-termektedir. Zira araştırma bulgularından anlaşıldığı kadarıyla kadınların yüzde 60’ından fazlası günün en az üç saatini televiz-yon başında harcamaktadır. Hiç televizyon izlemediğini belirten katılımcı kadınların oranı yalnızca yüzde 4 düzeyindedir. Kısa-ca, araştırma bulgularına göre televizyon kadınların yaşamında önemli bir yere sahiptir.

Tablo 11: Günde ortalama kaç saat televizyon izliyorsunuz? Sayı YüzdeHiç 218 4,31-2 saat 1.630 32,43-5 saat 2.108 41,96-9 saat 584 11,610 saat ve üzeri 315 6,3Cevapsız 180 3,6Toplam 5.036 100

Genelde hangi eğitim, yaş, çalışma hayatı ve gelir grubundaki kadınlar daha çok televizyon izlemektedir? Dört değişkenle ilgili elde edilen çapraz tablolara yansıyan verilerden hareketle bu so-runun cevabını bulabiliriz. İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyi arttıkça televizyon izleme eğiliminde ters orantılı olarak bir düşüş izlenmektedir. Yapılan istatistiksel testlere göre eğitim düzeyinin artışı ile televizyon izleme oranı arasında istatistiksel olarak güçlü (P=.000) ancak ters yönde seyreden (r= -.128) bir

202


eğilim vardır.11 İlgili tabloda görüldüğü gibi, günde 3 saatten daha fazla televizyon seyreden katılımcıların oranı eğitim düze-yi düşük olan grupta yüzde 62 düzeyinde iken, bu oran eğitim düzeyi yüksek olan grupta yüzde 47 düzeyindedir.

Yaş bağlamında bakıldığında, katılımcılarda yaşın artmasına pa-ralel olarak televizyon izleme eğilimi de artmaktadır.12 İlgili tab-loda görüldüğü gibi, yaş ilerledikçe kadınların televizyon başına oturma ve televizyon izleme eğilimi de artmaktadır. Günde 3 sa-atten fazla televizyon izleyen kadınların oranı gençlerde yüzde 60 iken, bu oran yaşlılarda yüzde 72’ye kadar çıkmaktadır. Ara-daki fark matematiksel olarak büyük olmamakla birlikte, bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.

Tablo 12: Günde ortalama kaç saat televizyon izliyorsunuz?

Hiç

Günde 1-2 saat

Günde 3-5 saat

Günde 6-9 saat

Günde 10 ve üstü Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


11 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).12 Yapılan istatistiksel testlerde şu değerler bulunmuştur: P=.000; r=.073.


203

Benzer pozitif bir ilişki de çalışma durumunda görülmektedir (r=.222). Araştırma bulgularına göre çalışmayan kadınlar çalı-şanlara göre daha fazla televizyon izlemektedirler. Çalışan ka-dınlarda günde 3 saatin üzerinde televizyon izleyenlerin oranı yüzde 47 düzeyinde iken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 66’ya kadar yükselmektedir. Çalışmayan kadınlar doğal olarak çalışan kadınlara göre daha fazla evde zaman harcamakta ve daha fazla boş zaman imkânına sahip bulunmaktadır. Dolayı-sıyla televizyonun onun yaşamındaki yeri çalışanlara göre daha fazla belirleyici olmaktadır.

Gelir düzeyi üzerinden bakıldığında eğitim düzeyinde olduğu gibi ters orantılı bir ilişki olduğu görülür. Yapılan istatistiksel testlere göre gelir düzeyi ile televizyon izleme alışkanlığı arasın-da istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) ve ters orantılı (r= -.082) güçlü bir ilişkinin olduğu görülmüştür.13 İlgili tabloda görüldü-ğü gibi, düşük gelir grubuna dahil olan kadınların yüzde 66’sı günde 3 saatten daha fazla televizyon izlerken, bu oran yüksek gelir grubuna dahil olan kadınlarda yüzde 50 düzeyinde görül-mektedir. Kısaca, gelir düzeyi de eğitim gibi televizyon izleme alışkanlığına ters orantılı olarak etki etmektedir. Yukarıda ana-liz edilen dört değişkenle televizyon izleme alışkanlığı arasında farklı düzeylerde ilişki olduğu söylenmekle birlikte; televizyo-nun tüm gruplarda yüksek bir izlenme düzeyine sahip olduğu-nu unutmamak gerekir.

Televizyonda en çok hangi programlar izlenmektedir? Aslında televizyonda izlenen programlara bakıldığında Türk toplumu-nun sosyolojik yapısına ilişkin ipuçları elde edilir. Zira toplu-mumuz günlük konulara karşı oldukça meraklı ve ilgili olup, televizyon programlarında en fazla bu konuyla ilgili program-ları izlemektedir. Televizyon izleme alışkanlığıyla ilgili yapılmış olan başka çalışmaların da gösterdiği gibi bu nedenden dolayı Türkiye’de en fazla haber bültenleri izlenmektedir. Bu araştır-mada da öyle anlaşılıyor ki, kadınlar en fazla haber bültenlerini


204


izlemektedirler. Haber bültenlerinin izlenme oranı diğerlerine göre belirgin biçimde yüksektir. Haber bültenlerini izleyenlerin oranı yüzde 32 iken, haber bültenlerini en yakından izleyen mü-zik ve eğlence programlarının izlenme oranı yüzde 13 düzeyin-dedir.

Tablo 13: Televizyonda en çok hangi tür programları izliyorsunuz? Sayı Yüzde

Haber bültenleri 1585 31,5

Müzik, eğlence 661 13,1

Dini programlar 637 12,6

Yerli dizi 541 10,7

Belgesel 454 9,0

Kadın kuşağı 335 6,6

Açık oturum, tartışma 309 6,1

Magazin 84 1,7

Yarışma programları 75 1,5

Yerli sinema 63 1,3

Pop müziği 49 1,0

Ekonomi programları 42 0,8

Evlilik yarışmaları 38 0,8

Yabancı dizi 36 0,7

Yabancı sinema 33 0,7

Kültür sanat 30 0,6

Çocuk programları 23 0,5

Diğer 42 0,8

Toplam 5.036 100

Bu verileri esas aldığımızda televizyonun, toplumun bilgi edin-me, eğlence ve müzik ihtiyacını karşıladığını söyleyebiliriz. Tele-


205

vizyonda en fazla izlenen diğer program türü ise dini program-lardır. Dini programlara karşı artan ilgiyi fark eden televizyon kanalları buradan hareketle belli saatlerde dini programları iz-leyicilerine sunmaktadırlar. Yine televizyonlarda yerli diziler, belgeseller, kadın kuşağı programları, açık oturum ve tartışma programları en fazla izlenen program türleri olarak dikkat çek-mektedir. Zikredilen program türlerinin izlenme oranı genel ola-rak yüzde 5’in üzerindedir. Diğer tüm programların izlenme dü-zeyi yüzde 2’nin altındadır. Burada bir hususa dikkat çekmekte yarar vardır: Katılımcıların beyanlarıyla, gerçekte izleme arasın-da birebir bir örtüşmenin olamayacağıdır. Araştırmaya katılan-lar herhangi bir programı izlediğini belirtirken, gerçekte başka bir programı daha fazla izliyor olabilir. Burada önemli olan ken-disinin belirttiği program türüdür. Zira onun için önem arz eden o olduğu için araştırmalarda esas alınması gereken, katılımcıla-rın ifade ettikleri programlardır.

Tercih edilen program türüyle eğitim düzeyi arasında bir ilişki-nin olup olmadığına bakıldığında üniversite mezunu kadınların daha çok haber bülteni, belgesel, tartışma programları, müzik ve eğlence programlarını izledikleri görülür. Buna karşın düşük eğitimi olan katılımcılar da haber bültenlerini izlemekle birlikte onlarda ön plana çıkan programlar dini programlar, yerli diziler ve kadın kuşağı programlarıdır. Yaş üzerinden yapılan değer-lendirmeye göre yaş gruplarının da program izlemede etkili ol-duğu anlaşılır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yaşlılar genel olarak haber programları, dini programlar ve tartışma programlarını izlerken; gençler haber programlarının yanı sıra, yerli dizi, bel-gesel, kadın kuşağı, müzik ve eğlence programlarını izlemekte-dirler.

Çalışma durumuna bakıldığında çalışanlarla çalışmayanların program tercihi arasında da istatistiksel olarak anlamlı bir farklı-lığın olduğu görülür. Çalışan kadınlar daha çok haber bültenleri, belgesel ve tartışma programlarını izlerken; çalışmayanlar haber programlarını, dini programları ve kadın kuşağındaki program-ları izlemektedirler. Yerli dizi ile müzik ve eğlence programlarını

206


izleme eğilimi bakımından çalışanlarla çalışmayanlar arasında anlamlı bir farklılık göze çarpmamaktadır. Gelir düzeyi bakı-mından bakıldığında da yine benzer bir değerlendirme yapmak mümkündür. Yüksek gelir grubuna dahil olan kadınlar genel olarak haber bültenleri, belgesel, tartışma programları, müzik ve eğlence programlarını izlemektedirler. Buna karşın düşük gelir grubuna dahil olanlar haber, müzik ve eğlencenin yanı sıra, dini programlarla yerli dizileri izlemektedirler.

Tablo 14: Televizyonda en çok hangi tür programları izliyorsunuz?

Hab

er b

ült.

Müz

ik, e

ğile

nce

Din

i pro

g.

Yerl

i diz

i

Belg

esel

Kad

ın k

uşağ

ı

Tart

ışm

a pr

og.

Diğ

er

Topl

am

Eğitim durumu

Düşük 36,7 8,2 19,7 12,0 5,7 7,7 3,8 6,2 100Orta 26,9 16,5 8,4 10,9 11,1 6,7 5,9 13,7 100Yüksek 29,0 18,6 2,5 6,3 13,7 2,8 14,7 12,4 100

Yaş Genç 24,9 18,1 8,5 13,2 9,0 6,4 4,6 15,1 100Orta 37,0 8,4 16,2 8,6 9,4 7,3 7,3 5,8 100Yaşlı 43,9 8,1 19,4 6,7 6,0 3,5 9,6 2,9 100

Çalışma durumu

Çalışan 33,5 12,9 6,5 12,1 11,2 4,0 7,9 11,9 100Çalışmayan 30,6 13,2 15,3 10,2 8,1 7,8 5,4 9,5 100

Gelir durumu

Düşük 31,7 11,1 16,4 14,8 7,5 7,0 3,0 8,5 100Orta 31,8 14,3 10,8 8,2 9,5 7,0 7,3 11,2 100Yüksek 30,6 14,4 6,6 7,8 12,4 2,8 13,3 12,1 100

Kısaca, yüksek eğitim ve gelir düzeyine sahip olan kadınlarla düşük eğitim ve gelir düzeyine sahip kadınlar arasında bir karşı-laştırma yapılacak olursa birincilerin diğerlerinden farklı olarak en fazla belgesel ve tartışma programlarında; ikincilerin ise fark-lı olarak dini programlarla yerli diziler üzerinde yoğunlaştıkları görülür.


207

İnternet de televizyon gibi yaşamımızın ayrılmaz bir parçası ha-line gelmiş durumda. Kadınların ne kadarı internetle tanışmış-tır? İnternetle tanışan kadınlar günde ortalama ne kadar süre internet kullanmaktadırlar? Araştırmada bu sorulara da cevap aranmıştır. İlgili tabloya yansıyan verilerden anlaşıldığı kada-rıyla kadınların yarından fazlası henüz internetle tanışmamış durumdadır. Hiç internet kullanmadığını belirten kadınların oranın yüzde 59 gibi yüksek bir oranda olması anlamlı bir bulgu-dur. Günde beş saatten fazla internet kullandığını belirten katı-lımcıların oranı yalnızca yüzde 7 düzeyindedir. Bununla birlikte, günde 1 ila 5 saat arasında internet kullananların oranı yüzde 16 düzeyindedir. Geriye kalanlar internetle tanışmış olup ancak günde ortalama bir saatten daha az kullanmaktadırlar. Kısaca, bu verileri esas aldığımızda internetin kadınlar arasında yeterin-ce yaygınlaşmadığı sonucuna varabiliriz.

Tablo 15: Hangi sıklıkta internet kullanıyorsunuz? Sayı YüzdeHiç 2.993 59,4Günde 1 saatten az 859 17,1Günde 1-5 saat 814 16,2Günde 5 saatten fazla 354 7,0Cevapsız 16 0,3Toplam 5.036 100

İnternet kullanma eğilimi genelde hangi kadın grupları arasında daha yaygındır sorusu araştırmanın sorunsalı bağlamında önem kazanmaya başlar. Bu soruya ilgili tabloya yansıyan verilerden hareketle cevap bulabiliriz. Öncelikle eğitim düzeyi ile internet kullanımı arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak an-lamlı (P=.000) ve pozitif yönde güçlü bir ilişkinin (r=.574) bu-lunduğunu belirtmek gerekir.14 Araştırma bulgularına göre ka-dınlarda eğitim düzeyi arttıkça internet kullanma imkânları da doğrusal olarak artmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, ilko-

14 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden.

208


kul ve altında eğitimi olan kadınların yüzde 78’i henüz internetle tanışmamış iken, hiç internet kullanmayan kadın oranı üniversi-te mezunlarında yalnızca yüzde 9 düzeyindedir. Geriye kalanlar az veya çok internet kullanmaktadır.

Tablo 16: Hangi sıklıkta internet kullanıyorsunuz?

Hiç

Günde 1 saatten

az

Günde 1-5 saat

Günde 5 saatten fazla Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Yaş üzerinden bir analiz yapıldığında istatistiksel olarak anlam-lı (P=.000) ancak ters orantılı bir ilişkinin olduğu anlaşılır (r= -.343).15 Bu veriye göre kadınlarda yaş arttıkça internet kullanma eğilimi ters orantılı olarak azalmaktadır. İlgili tabloda görüldü-ğü gibi, yaşlı kadınların yüzde 91’i hiç internet kullanmamakta-dır. Oysa bu oran genç kuşaklarda yüzde 33 düzeyindedir. Bu da demektir ki, gençlerin yüzde 67’si az veya çok internet kul-lanmaktadır. Benzer bir değerlendirmeyi çalışma konusunda da görebiliriz. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınlar çalışma-



209

yanlara göre belirgin biçimde daha fazla internete erişim imkâ-nına sahip bulunmaktadırlar. Nitekim ilgili tabloda görüldüğü gibi, çalışmayan kadınların yüzde 70’i internet kullanmazken, bu oran çalışan kadınlarda yüzde 29 düzeyindedir.

Gelir düzeyi ile internet kullanımı arasında eğitimde olduğu gibi hem istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) hem de pozitif yönde güçlü bir ilişki (r=.362) bulunmaktadır.16 Araştırma bulgularına göre düşük geliri olan kadınların yüzde 72’si hiç internet kullan-mazken, b u oran yüksek gelir grubuna dahil olan kadınlarda yüzde 17 düzeyindedir. Bu da demektir ki, düşük gelir grubun-daki kadınların yüzde 28’i, buna karşın yüksek gelir grubundaki kadınlarınsa yüzde 83’ü internet kullanmaktadır. Kısaca, araş-tırmanın sonucuna göre eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi internet kullanımına doğrusal yönde etki ederken; yaş tersi yönde etki etmektedir. Üç değişkendeki artış internet kulla-nımında da artışa yol açarken, yaştaki artışın aksine internet kul-lanım eğilimi düşmektedir. Bu da gençlerin yaşlılara göre daha fazla internet kullanışıyla ilgilidir.



211

SEKİZİNCİ BÖLÜM

BİREYSELLİK, KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİ VE ŞİDDET

212

Bireysellik, Kadın-Erkek Eşitliği ve Şiddet

Genel kabul gören bir anlayışa göre, kentlere olan göçlerin art-masına, kentleşme düzeyinin gelişmesine, eğitim ve refah dü-zeyinin artmasına paralel olarak bireyci davranış kalıpları yay-gınlaşmakta, akrabalık ve aile ilişkileri zayıflamaktadır.1 Türkiye son otuz kırk yıl içinde hızlı nüfus göçü yaşayan toplumlardan biri.2 Göçle birlikte geniş kitleler kırsal kesimden büyük kentlere akmaktadırlar. Bu da doğal olarak toplumsal ilişkileri çok boyut-lu etkilemektedir. Bir yandan bireyci davranış kalıplarının geliş-mesine, bir yandan da aile ve akrabalık ilişkilerinin zayıflama-sına yol açmaktadır. Kentleşme ile eğitim ve refah imkânlarının artması, öte yandan geleneksel değerlerin dönüşmesini berabe-rinde getirmektedir. Bu da kendini en fazla kadın-erkek eşitliği alanında ortaya koymaktadır.

Bu bölümde araştırmaya katılan kadınların bireyci davranış ka-lıpları ile kadın-erkek eşitliğine ilişkin tutumları çok boyutlu sorular üzerinden analiz edilecektir. Kadınların hangi düzeyde bireysel davranış kalıplarına sahip olduğu, eşinin ailesiyle ne tür ilişki geliştirdiği, kadın erkek eşitliği hakkında ne düşündüğü, feminizme nasıl yaklaştığı gibi sorular bu bağlamda test edile-cektir. Yine kadınların bugüne kadar şiddet görüp görmedikleri, şiddetle mücadele alanında verilen hizmetlerden haberdar olup olmadığı hususu da araştırmaya katılan kadınların gözünden in-celenecektir.

Bireysellik ve Kişisel MutlulukBireysel davranış kalıpları, kültürel boyutlu bir davranış kalıbı olup aynı zamanda ekonomik bağımsızlık, eğitim ve istihdam gibi imkânlara bağlıdır.3 Bireysel davranma tutumu kadınlarda

1 Sosyolojik bir analiz için bkz. Mike Savage, Alan Warde and Kevin Ward, Urban Sociology, Capitalism and Modernity, New York, Macmillan Palgrave, 2003. 2 İlhan Tekeli, “Türkiye’nin Göç Tarihindeki Değişik Kategoriler”, Kökler ve Yollar: Türkiye’de Göç Süreçleri, Der. Ayhan Kaya ve Bahar Şahin, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007, ss. 447-455.3 Bireycilikle ilgili ayrıntılı bir tartışma için bkz. Steven Lukes, Bireycilik,


213

ne kadar gelişebiliyor? Bu soru kadınların tek başına seyahat etmesi üzerinden test edilmiştir. Geleneksel toplumlarda kadın-ların eşlerine bağlı olup tek başlarına seyahat edemezler. Oysa modern toplumlarda kadınla erkek birbirinden bağımsız kişilik-ler geliştirebilir ve kendi başlarına başka şehirlere veya ülkelere seyahat edebilirler. Araştırmaya katılan kadınlara başka şehre veya başka ülkelere seyahat konusunda yöneltilen sorular ka-dınların kendi başına hareket etme imkânına sahip olup olmadı-ğını test etmeye yöneliktir. İlgili tabloya yansıyan verilerden an-laşıldığı kadarıyla kadınların önemli bir kısmı (%42) tek başına başka bir şehre seyahat edebilmektedir. Öte yandan kadınların yarısından fazlası (%57) tek başına seyahat edemediğini belirt-mektedir.

Tablo 1: Tek başınıza şehir dışı seyahatlere çıkıyor musunuz? Sayı YüzdeEvet 2.137 42,4Hayır 2.848 56,6Cevapsız 51 1,0Toplam 5.036 100

Kadınlar arasında hangileri daha çok tek başına şehir dışı seya-hatlere çıkma imkânına sahiptir? Bu soruya eğitim düzeyi, ça-lışma durumu ve gelir düzeyinden hareketle cevap arayabiliriz. Araştırma bulgularına göre bu üç değişken de kadınların tek başlarına şehir dışına seyahat etme davranışları konusunda ista-tistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir.4 Eği-tim üzerinden bakıldığında, yüksek eğitimli kadınların, düşük eğitimi olan kadınlara göre tek başlarına başka şehirlere seyahat etme imkânları daha fazladır. İki grup arasındaki fark yaklaşık olarak yüzde 37 düzeyindedir. Yüksek eğitim alan kadınlar için-de çalışanların olduğunu ve bunların iş icabı şehir dışına çıkma

Çev. İsmail Serin, İstanbul: Bilim Sanat Yayınları, 2006. 4 Üç değişken için de anlamlılık düzeyi P=.000 olarak bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

214


durumunda kaldığını dikkate aldığımızda, eğitim düzeyinin sa-dece kültürel kalıpları değiştirmekten dolayı kadınların bireysel davranışına etki etmediğini, aynı zamanda zorunlu nedenlerden dolayı da etki ettiğini söyleyebiliriz.

Tablo 2: Tek başınıza şehir dışı seyahatlere çıkıyor musunuz?Evet Hayır Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Çalışma durumu üzerinden yapılan analizler bu tezi doğrula-yıcı niteliktedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışma durumu belirgin biçimde kadınların tek başlarına seyahat etme imkânına olumlu yönde yansımaktadır. Çalışanlarla çalışmayan kadınlar arasındaki fark bu bağlamda yüzde 20 kadardır. Başka bir deyiş-le, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre yüzde 20 düzeyinde daha fazla tek başlarına başka şehre seyahat etme imkânına sahiptir. Gelir düzeyi bakımından da benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır. Yüksek geliri olan kadınların bu bağlamda daha bireyci davranış sergileyebildiği görülüyor. Araştırmaya katılanlar içinde yüksek geliri olanlar diğerlerine göre belirgin biçimde (yüzde 62’ye yüz-de 36) daha fazla seyahat edebilmektedirler. Kısaca, bu veriler-den hareketle, eğitim ve gelir düzeyinin artmasına ve çalışma imkânının doğmasına bağlı olarak kadınların tek başlarına başka şehirlere seyahat etme imkânına daha fazla kavuştuklarını söy-leyebiliriz.


215

Bu soru aynı zamanda yurtdışı seyahat üzerinden de test edil-miştir. Kuşkusuz yurt dışına çıkabilmek her şeyden önce eko-nomik imkânlarla bağlantılı bir durumdur. İlerleyen tablolarda görüleceği gibi şimdiye kadar yurt dışına çıkma imkânı bulan kadın oranı yüzde 10’un altındadır. Benzer oranda bir kadın kit-lesi tek başlarına yurt dışına çıkabildiklerini belirtmektedirler. Dolayısıyla bu veriyi esas alırsak yurt dışına çıkma imkânı olan kadınların önemli bir kısmı tek başına çıkabilmektedir. Yine de yurtdışı ile yurtiçi seyahatler arasında kadınlar açısından farklı durumların bulunduğunu belirtmekte yarar vardır. Zira yurtdışı belli imkânların yanı sıra, tecrübe ve dil bilgisi gerektirmektedir. Oysa şehir dışı için böyle bir zorunluluk söz konusu değildir. Yine şehir dışına yapılan seyahatlerde sosyolojik ilişkiler (arka-daş veya akraba) kadınlar açısından kolaylaştırıcı faktörler ola-rak devreye girebilmektedir.

Tablo 3: Tek başınıza yurtdışı seyahatlere çıkıyor musunuz? Sayı YüzdeEvet 483 9,6Hayır 4.512 89,6Cevapsız 42 0,8Toplam 5.036 100

Tek başına yurtdışı seyahatlere çıkma konusunda eğitim düzeyi, çalışma durumu ve gelir düzeyi hangi oranda rol oynamaktadır? Yapılan istatistiksel analizler bu üç değişkenin de istatistiksel olarak anlamlı ve olumlu rol oynadığını göstermektedir.5 İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça tek başlarına yurt dışına çıkma olasılıklarında da artış görülmekte-dir. Üniversite mezunu kadınların yüzde 26’sı kendi başlarına yurtdışı seyahatlere çıkabildiklerini belirtirken, bu oran ilkokul ve altı düzeyinde eğitimi olan kadınlarda yüzde 6’ya kadar ge-rilemektedir. Bu da demektir ki, iki grup arasındaki fark dört

5 Üç değişken için de anlamlılık düzeyi P=.000 olarak bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

216


kattan daha fazladır. Araştırma bulgularının gösterdiğine göre eğitim düzeyi yurtdışına tek başlarına çıkma konusunda kadın-lara hem imkân sunmakta, hem de cesaret vermektedir.

Benzer bir değerlendirme çalışma durumu için de yapılabilir. Eğitim kadar güçlü bir etki oluşturmamakla birlikte çalışma du-rumu da kadınların tek başlarına yurtdışı seyahatlere çıkmasın-da pozitif rol oynamaktadır. Çalışanla çalışmayan kadınlar ara-sında bu bağlamda yarı yarıya bir fark bulunmaktadır. Çalışan kadınlar içinden işinin gereği olarak yurt dışına çıkmak duru-munda kalanların da olabileceğini belirtmek gerekir. Gelir düze-yi itibarıyla değerlendirildiğinde benzer bir durum göze çarpar. Yüksek gelir grubuna mensup kadınlar diğerlerine göre belirgin biçimde daha fazla yurt dışına tek başlarına gidebilmektedirler. İki grup arasındaki fark üç kattan daha fazladır (yüzde 23’e yüz-de 7). Kısaca, araştırma bulguları gösteriyor ki, çalışma imkânı ve yüksek gelir, kadınların bu konudaki davranışına pozitif yön-de yansımaktadır.

Tablo 4: Tek başınıza yurtdışı seyahatlere çıkıyor musunuz?Evet Hayır Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Yurt dışına gitmek yukarıda ifade edildiği gibi imkân meselesi-dir. Son yıllarda Türkiye’de dış seyahatlere yönelik artan bir ilgi var. Bu ilginin yaygınlaşmasında seyahat acentelerinin sağladığı uygun seyahat paketleri önemli rol oynar. Dış seyahatlere karşı


217

artan ilgiye rağmen yurt dışı deneyimine sahip kesimlerin çok da fazla olmadığını, bu araştırma kadınlar cephesinden ortaya koymaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, bugüne kadar yurt dışına çıkan kadınların oranı yüzde 10’un altındadır. Araştırma-ya katılanların yüzde 88’i şimdiye kadar yurt dışına çıkmadıkla-rını, dolayısıyla herhangi bir yabancı ülkeyi görmediklerini be-lirtmektedirler. Yurt dışına çıkanlar sırasıyla en fazla Almanya, Suudi Arabistan, Kıbrıs, Fransa, İtalya, Gürcistan ve Bulgaristan gibi ülkelere gitmişler. Suudi Arabistan’ın en fazla gidilen ülke-ler arasında olmasının nedeni umre ziyareti olabilir.

Yurtdışına gidişte eğitim düzeyi kadınlar arasında bir farklılık oluşturuyor mu? Buna ilişkin verilere bakıldığında eğitimin is-tatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiği görülür (P=.000).6 Kadınlar arasında eğitim düzeyi arttıkça yurtdışına çıkma eğilimi de pozitif yönde artmaktadır. İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, üniversite mezunu olan kadınların yüzde 20’sine yakını bugüne kadar yurtdışına çıkmışken, ilkokul ve altında eğitimi olan kadınların ancak yüzde 7’si yurtdışına çıkabilmiştir. Bu da iki grup arasındaki farkın yaklaşık üç kat kadar olduğunu göstermektedir.

Tablo 5: Bugüne kadar hiç yurtdışına çıktınız mı? Sayı YüzdeHiç yurtdışına gitmedim 4.412 87,6Yurt dışına gittim 496 9,8Cevapsız 128 2,5Toplam 5.036 100

Konuya çalışma durumu üzerinden bakıldığında benzer bir tab-lonun ortaya çıktığı görülür. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınlar çalışmayanlara göre belirgin biçimde daha fazla yurt dışı deneyimine sahipler. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan-ların yüzde 12’si bugüne kadar herhangi bir yabancı ülkeye git-mişken, çalışmayanların yüzde 8’i gidebilmiştir. İkisi arasındaki


218


fark yüzde 4 kadar olmakla birlikte bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Gelir düzeyi bakımından benzer bir du-rumla karşılaşıyoruz. Yüksek geliri olanların diğerlerine göre belirgin biçimde daha fazla yurt dışı deneyimine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma bulgularına göre yüksek geliri olan kadınların yüzde 27’si yurt dışı deneyimine sahipken, düşük ge-liri olanların sadece yüzde 6’sı başka bir ülkeyi görmüştür. Bu da iki kadın grubu arasındaki farkın yaklaşık beş kat kadar ol-duğunu gösterir. Yukarıda ifade edildiği gibi yurt dışına çıkmak maddi imkânlara bağlıdır. Maddi imkânları olanların bu konuda belirgin biçimde daha avantajlı olması bu bakımdan anlaşılır bir şeydir. Araştırma sonuçları eğitim, çalışma durumu ile gelir dü-zeyi bakımından kadınlarda en fazla etkili olan şeyin gelir düze-yi olduğunu net biçimde göstermektedir.

Tablo 6: Bugüne kadar hiç yurtdışına çıktınız mı?Gitmedim Gittim Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Türkiye’de kadınlar kendilerini ne kadar mutlu hissetmekte-dirler? Araştırmada ele alınan konulardan biri de bu olmuştur. Araştırmaya katılan kadınlara, “bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde kendinizi ne kadar mutlu hissediyorsunuz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve bu soruya cevap olarak ilgili tabloya ulaşılmıştır. Buna göre kadınların beşte birine yakın bir kesimi kendisini çok mutlu hissetmektedir. Az veya çok mutlu


219

olduğunu ifade edenlerin oranı yüzde 76’yı buluyor. Kadınların beşte biri “idare eder” şeklindeki şıkkı işaretlemişler. Araştır-maya katılan kadınlar arasında mutlu olmadığını düşünenlerin oranı yalnızca yüzde 5 kadardır. Bunlar içinden de hiç mutlu ol-madığını belirtenlerin oranı yüzde 3’ün altındadır.

Önceki bölümlerde görüldüğü gibi, kadınların gelir düzeyi Tür-kiye standartlarının çok altındaydı. Önemli bir kesiminin hane geliri aylık 1000 TL’nin altındaydı. Dikkate değer bir kısmının evi olmadığı için kirada yaşamaktaydı. Yine dikkate değer bir kesimi çalışmak istediği halde iş bulamayacak durumdaydı. Bu tür ekonomik göstergelere rağmen kadınların kendilerini az veya çok mutlu hissetmesi neyle açıklanabilir? Genel olarak gelir ve eğitim düzeyi arttıkça bireyler daha fazla şeye sahip olmakta, ancak sahip oldukları şeylerin sağladığı tatmin olma düzeyi düş-mektedir. Bu verileri dikkate aldığımızda mutluluğun sadece ekonomik verilerle sağlanmadığını, insanların maddi olmayan bir takım şeylerden dolayı da kendilerini mutlu hissedebildik-lerini söyleyebiliriz. Kadınlarda huzurlu bir aile ortamı, mutlu bir evlilik, annelik, sağlık, ileriye dönük umut-var olmak gibi ne-denler birer mutluluk kaynağı olabilir. Araştırmada kadınların kendilerini neden mutlu hissettikleri sorulmamıştır. Ama bu ve benzeri başka nedenlerin, kadınların mutluluğunda pozitif rol oynadığı düşünülebilir.

Tablo 7: Bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde kendinizi ne kadar mutlu hissediyorsunuz? Sayı YüzdeÇok mutluyum 867 17,2Mutluyum 2.954 58,7İdare eder 957 19,0Mutlu değilim 116 2,3Hiç mutlu değilim 132 2,6Cevapsız 10 0,2Toplam 5.036 100

220


Mutluluğun aynı zamanda kültürel ve bağlamsal olduğunu unutmamak gerekir. Rekabetçi kültürel ortamlarda rekabetin dı-şında kalan bireyler kendilerini mutsuz hissedebilirler. Yine aşırı ihtiras ve bir şeyleri çok arzulayıp elde edememek de bir mut-suzluk kaynağı olabilir. Aza kanaat etmek, kaderine razı olmak, durumundan memnuniyet, fazla arzulu ve hırslı olmamak gibi nedenler insanın kendini mutlu hissetmesinde rol oynayabilir.

Tablo 8: Bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde kendinizi ne kadar mutlu hissediyorsunuz?

Çok mutlu Mutlu

İdare eder

Mutlu değil

Hiç mutlu değil Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Medeni durumu

Evli 19,5 59,1 17,7 1,8 2,0 100Dul/boşanmış 7,1 57,8 24,4 4,0 6,8 100

Sözlü/nişanlı 30,2 50,9 17,0 1,9 0,0 100

Bekâr 13,4 58,7 21,6 3,6 2,7 100

Gelir durumu


Eğitim düzeyi, çalışma durumu, medeni durum ve gelir düze-yi gibi değişkenler kadınların mutluluğunda hangi düzeyde rol oynamaktadır? Konuyla ilgili tabloya bakıldığında eğitim dü-zeyinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmadığı


221

(P=.104) anlaşılır.7 Kendisini çok mutlu hissedenler yüksek eğiti-mi olan kadınlar arasında diğerlerine göre biraz daha fazla olma-sına rağmen bu fark yüzde 2’lik bir fark olup istatistiksel olarak anlamlı değildir. Çalışma durumu da kadınlar arasındaki mut-lulukta büyük bir fark yaratmamaktadır. Kendisini “çok mutlu” hissedenlerin oranı, çalışanlarla çalışmayanlar arasında hemen hemen benzer düzeydedir. Hatta kendisini “mutlu” hissedenler çalışmayanlar arasında çalışanlara göre yüzde 7 oranında daha fazladır. Çalışan kadınların yüzde 71’i kendilerini az veya çok mutlu hissederken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 78 dü-zeyindedir. Bu veri, yukarıda ileri sürülen, mutluluğun sadece maddi temelli olmadığı yönündeki tezi desteklemektedir.

Olaya gelir düzeyi üzerinden bakıldığında yine benzer bir so-nuca ulaşılır. Gelir düzeyi de araştırmaya göre kadınlar arasın-daki mutluluğun tek belirleyeni olarak gözükmemektedir. Gelir düzeyi düşük olan kadınların yüzde 72’si kendisini az veya çok mutlu hissederken, gelir düzeyi yüksek olan kadınlarınsa yüz-de 75’i kendilerini az veya çok mutlu hissetmektedirler. İki grup arasındaki fark sadece yüzde 3 düzeyindedir. Bu da esasında an-lamlı bir farklılık değildir. Kısaca, gelir düzeyi kadınlar arasında mutluluk konusunda belirleyici bir faktör olarak gözükmemek-tedir. Farklı gelir gruplarına sahip olmalarına rağmen kadınların kendilerini mutlu hissetmelerini ekonomik nedenlerin dışındaki başka nedenlerde aramak mümkündür.

Yukarıda ifade edildiği gibi, mutlu bir evlilik ve huzurlu bir aile ortamı mutluluğun oluşmasında rol oynayan ekonomi dışındaki nedenler arasında yer alabilir. Zira araştırma bulguları bu varsa-yımı önemli ölçüde doğrulamaktadır. Kadınların mutluluğunu medeni durum üzerinden tahlil ettiğimizde evli olan kadınlarla dul/boşanmış kadınlar veya bekâr olanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık görülür (P=.000). İlgili tabloda görül-düğü gibi, evli kadınların mutluluk konusunda dul veya boşan-mış kadınlara göre belirgin oranda bir üstünlüğü var. Evli kadın-


222


ların yüzde 20’si kendilerini çok mutlu hissederken, bu oran dul veya boşanmışlarda yüzde 7’ye, bekârlarda da yüzde 13’e kadar gerilemektedir. Evli kadınların yüzde 79’u kendilerin az veya çok mutlu hissederken, dul veya boşanmışların yüzde 65’i bu şekilde hissetmektedir. Yine mutsuzluk üzerinden baktığımızda benzer bir tabloyla karşılaşıyoruz. Kendisini mutlu hissetmeyen evli kadın oranı yüzde 4 civarında iken, bu oran dul veya boşan-mışlarda yüzde 11’e kadar yükselmektedir.

Kısaca, araştırma bulgularına göre Türkiye’de yaşamakta olan kadınlar kendilerini genel bir eğilim olarak mutlu hissetmekte-dirler. Mutluluklarının temelinde yatan faktörlere bakıldığında bunların maddi olmaktan çok maddi olmayan faktörler olduğu anlaşılmaktadır.

Kadınlarda Aile İlişkileri Yukarıda ifade edildiği gibi göç, çalışma yaşamı, çiftlerin ailele-rinden farklı şehirlerde veya mekânlarda yaşaması, refah düzeyi gibi nedenlerden dolayı ailelerle ilişkiler giderek zayıflamakta-dır. Gelişmiş ülkelerde ön plana çıkan sosyolojik değişimin en önemli yönünün aile ve akrabalık ilişkilerindeki zayıflama oldu-ğu söylenebilir. Oysa Türkiye’de yoğun göçlere rağmen aile ve akrabalık ilişkilerinin dikkate değer düzeyde seyretmekte oldu-ğu anlaşılmaktadır. Daha önce yaptığımız bir araştırmaya göre, büyük kentlerde yaşamasına rağmen Türkiye’deki önemli bir kesim taşrada, köyde veya kasabada yaşamakta olan aile ve ak-rabalarıyla yoğun bir ilişkinde idi; başı sıkıştığı zaman da onlara müracaat etmekteydi.8

Aile ilişkilerinin hangi düzeyde olduğu hususu araştırmada iki soru üzerinden test edilmeye çalışılmıştır. Bu sorulardan biri ka-dınların eşlerinin aileleriyle ilişkileri, diğeri ise kendi aileleriyle ilişki düzeyleridir. Bu iki soru sadece evli olduğunu belirten ka-dınlara yöneltilmiştir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, Kadınların

8 Ömer Çaha, vd., Türkiye’de Cemaat Algısı.


223

dörtte biri eşinin ailesiyle her gün düzenli olarak görüşmektedir. Bu da demektir ki, çiftlerden bir kısmı erkeğin ailesine yakın bir yerde, hatta bir kısmı da birlikte yaşamaktadır. Yine eşinin aile-siyle haftada bir veya daha fazla sayıda görüşenlerin oranı yüz-de 28 düzeyindedir. Bu iki veriyi birlikte değerlendirdiğimizde kadınların yarısından fazlasının eşlerinin aileleriyle sıkı bir ilişki içinde olduğu söylenebilir. Eşlerinin aileleriyle görüşmeyen ka-dınların oranı yüzde 10 düzeyindedir. Bunun da büyük ölçüde boşanmış veya dul kalmış kadınlardan kaynaklandığı görül-mektedir. Kısaca, bu verileri dikkate aldığımızda kadınların, eş-lerinin aileleriyle yoğun bir ilişki içinde olduğunu söyleyebiliriz.

Tablo 9: Eşinizin ailesiyle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz? Sayı YüzdeHer gün 940 25,7Haftada birkaç kez 511 14,0Haftada bir 498 13,6Ayda birkaç kez 347 9,5Ayda bir 279 7,6Yılda birkaç kez 667 18,2Hiç 377 10,3Cevapsız 37 1,0Toplam 3.656 100

Eğitim düzeyi, ailelerle görüşme konusunda nasıl bir rol oynu-yor? İstatistiksel analizlere baktığımızda eğitim düzeyi ile eşin ailesiyle ilişki düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı negatif bir ilişki görülür (P=.000; r= -010).9 Bu ilişki istatistiksel olarak güçlü bir ilişki olmamakla birlikte, iki değişken arasındaki ba-ğıntının yönü hakkında fikir vericidir. İlgili tablodaki verilerden hareketle bir değerlendirme yapıldığında üniversite eğitimine sahip kadınların genel olarak eşlerinin aileleriyle daha “dengeli” bir ilişki içinde oldukları anlaşılmaktadır. Dengeli ilişkinin sağ-


224


lanmasında rol oynayan en önemli faktör, bu kadınların eşleri-nin aileleriyle daha mesafeli bir ilişki içinde olmalarıdır. Üniver-site mezunu kadınlar eşlerinin aileleriyle daha çok haftalık veya aylık görüşmeler yaptıkları için ilişkilerinde daha fazla süreklilik ve istikrar göze çarpmaktadır.

Oysa eğitim düzeyi düşük olan kadınlarda eşlerin aileleriyle daha yoğun bir görüşme trafiği söz konusudur. Eşlerinin aile-leriyle görüşen düşük eğitimli kadınların oranı yüksek eğitim-lilerin iki katından daha fazladır. Bu yoğun ilişki kadınların bir kısmının ekonomik veya başka nedenlerden dolayı eşlerinin ai-leleriyle yaşamasından kaynaklanabilir. Ancak bu yoğun ilişki aynı zamanda kadınlarla eşlerinin aileleri arasında gerilime de yol açmaktadır. Nitekim eşlerinin aileleriyle hiç görüşmeyen ka-dınların oranı düşük eğitimlilerde yüksek eğitimlilerin iki katın-dan daha fazladır.

Tablo 10: Eşinizin ailesiyle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

Her

gün

Haf

tada

bi

rkaç

kez

Haf

tada

bi

r

Ayd

a bi

rkaç

kez

Ayd

a bi

r

Yıld

a bi

rkaç

kez

Hiç

Topl

am

Eğitim durumu

Düşük 27,2 13,3 12,7 9,4 7,3 18,1 12,0 100Orta 26,9 18,2 16,1 9,0 7,5 16,8 5,5 100Yüksek 13,3 13,6 18,9 12,0 12,3 24,6 5,3 100

Çalışma durumu


Gelir durumu


Benzer bir değerlendirmeyi çalışma durumu için de yapabiliriz. Çalışmayan kadınlar da eğitim düzeyi düşük olan kadınlar gibi


225

eşlerinin aileleriyle yoğun ilişki içindedirler. Eşlerinin aileleriyle her gün düzenli görüşen çalışmayan kadın oranı çalışanlardan belirgin biçimde üstündür. Çalışmayan kadınların yarısından fazlası eşlerinin aileleriyle her gün veya her hafta düzenli olarak görüşmektedirler. Buna karşın bu oran çalışan kadınlarda yüzde 50’nin altında seyretmektedir.

Tablo 11: Kendi ailenizle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz? Sayı YüzdeHer gün 630 17,2Haftada birkaç kez 636 17,4Haftada bir 488 13,4Ayda birkaç kez 465 12,7Ayda bir 392 10,7Yılda birkaç kez 843 23,1Hiç 181 4,9Cevapsız 21 0,6Toplam 3.656 100

Gelir düzeyi itibariyle bakıldığında gelirin artmasına paralel olarak kadınların eşlerinin aileleriyle görüşme eğiliminde ters orantılı bir düşüş yaşanmaktadır. Düşük geliri olan kadınların üçte birinden fazlası eşlerinin aileleriyle her gün görüşmektedir-ler. Bu da bu tür kadınların ekonomik veya başka nedenlerden dolayı eşlerinin aileleriyle birlikte veya onların yakınında yaşa-dıklarını akla getirmektedir. Düşük geliri olan kadınların yüzde 60’ı eşlerinin aileleriyle her gün veya her hafta görüşmektedirler. Bu da aynı zamanda aileler arasındaki soğukluğun da kaynağı-nı oluşturmaktadır. Nitekim bu kadınlarda eşlerinin aileleriyle hiç görüşmeyenlerin oranı yüksek gelire sahip kadınların iki katı kadardır. Yüksek gelir grubundaki kadınlara bakıldığında bun-ların, üniversite mezunu kadınlar gibi eşlerinin aileleriyle daha dengeli ve mesafeli bir ilişki içinde oldukları görülür. Bu kadın-ların dörtte birinden fazlası eşlerinin aileleriyle yılda birkaç kez

226


görüşmekle yetinmektedir. Kısaca, gelir düzeyi arttıkça kadın-ların ailelerden daha bağımsız hareket ettikleri ve kendi yaşam alanlarını eşlerin ailelerinden uzak mekânlarda kurdukları, böy-lece eşlerin aileleriyle daha mesafeli bir ilişki geliştirdikleri anla-şılmaktadır.

Tablo 12: Kendi ailenizle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

Her

gün

Haf

tada

bi

rkaç

kez

Haf

tada

bi

r

Ayd

a bi

rkaç

kez

Ayd

a bi

r

Yıld

a bi

rkaç

kez

Hiç

Topl

am

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Kadınlar kendi aileleriyle hangi düzeyde görüşüyorlar? Araştır-manın sorularından biri de budur. İlgili tablodaki verilere bakıl-dığında kendi aileleriyle her gün görüşen kadınların oranı eşle-rinin aileleriyle her gün görüşen kadınların oranından belirgin biçimde daha azdır. Dört kadından biri eşlerinin ailesiyle her gün görüşürken, kadınların yüzde 17’si kendi ailesiyle her gün düzenli olarak görüşmektedir. Her gün veya her hafta eşinin ai-lesiyle görüşen kadın oranı, kendi ailesiyle görüşen kadın ora-nından daha yüksektir. Bu veriler aslında Türkiye’nin toplumsal yapısıyla ilgili bazı veriler sunmaktadır. Türk toplumunda evli-likten sonra, kadın gelin olarak erkek tarafına gittiği için ilişkiler doğal olarak daha çok erkek tarafı üzerinden devam eder. Kırsal kesimde gelin bazı durumlarda eşinin ailesiyle birlikte yaşarken, kendi ailesiyle çok daha seyrek görüşür. Bununla birlikte, eşinin ailesiyle hiç görüşmeyen kadın oranı, kendi ailesiyle hiç görüş-


227

meyen kadınların oranından belirgin biçimde daha yüksektir. Kısaca, araştırma sonucunda elde edilen verilerden hareket ede-rek, kadınların daha çok eşlerinin ailesiyle görüşmekle birlikte kendi aileleriyle görüşme konusunda da aktif oldukları görülür. Her gün veya her hafta kendi ailesiyle görüşen kadınların oranı yüzde 48 düzeyindedir.

Kadınların kendi aileleriyle görüşmesi konusunda eğitim düzeyi bir farklılık yaratıyor mu? Yapılan varyans analizine göre eğitim düzeyi kadının kendi ailesiyle görüşmesi konusunda istatistik-sel olarak anlamlı bir etki oluşturmaktadır (P=.000).10 Buna göre üniversite eğitimine sahip olan kadınlar diğerlerine göre kendi aileleriyle daha fazla görüşmektedirler. Nitekim ilgili tabloda görüldüğü gibi, kendi ailesiyle her gün veya her hafta görüşen kadınların oranı üniversite mezunlarında yüzde 52 düzeyinde iken, ilkokul ve altı düzeyinde eğitimi olanlarda yüzde 46 düze-yindedir. Bununla birlikte ailesiyle hiç görüşmeyen kadınların oranı düşük eğitimlilerde daha fazladır. Bu veriler, bize düşük eğitimlilerin, eşlerinin ailesiyle yüksek eğitimlilere göre daha fazla oranda ilişki içinde olduğunu göstermektedir. Bu da ev-lilikle birlikte kadını erkeğin ailesine ait gören geleneksel an-layışın daha çok düşük eğitimi olan kesimlerde yaygın olduğu anlamına gelir. Eğitim düzeyi arttıkça kadınlar kendi aileleriyle ilişkiye daha fazla önem vermektedirler.

Konuya çalışma durumuyla gelir düzeyi üzerinden bakıldığında farklı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Yapılan istatistiksel testlere göre bu iki değişken kadınların kendi aileleriyle ilişkileri konu-sunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmamaktadır (sırasıyla P=.99 ve P=.51).11 İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar içinde kendi ailesiyle her gün veya her hafta görüşen kadınların oranı yüzde 54’de denk gelirken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 50’ye tekabül eder. Bununla birlikte aileleriyle hiç görüşmeme konusunda iki kadın grubu arasındaki fark sade-

10 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).11 Bkz. Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

228


ce yüzde 1 düzeyinde olup, bu farklılık yukarıda ifade edildiği gibi istatistiksel olarak herhangi bir anlam ifade etmemektedir. Gelir düzeyi bakımından da durum benzerdir. Düşük geliri olup ailesiyle her gün veya her hafta görüşen kadınların oranı yüzde 48 düzeyindedir. Bu oran yüksek gelirli kadın gruplarında yüz-de 50’dir. İki grup arasındaki yüzde 2’lik fark istatistiksel olarak anlam taşımamaktadır. Kısaca, eğitim düzeyi kadınların kendi aileleriyle ilişkisinde belirleyici bir faktör olarak ön plana çıkar-ken, çalışma durumuyla ekonomik düzey belirleyici değişkenler olarak dikkat çekmektedir.

Kadın-Erkek Eşitliğiyle İlgili TutumlarKadın-erkek eşitliğiyle ilgili tutumlar, biri doğrudan, biri de do-laylı olmak üzere iki soru üzerinden sorgulanmıştır. Doğrudan soru olarak araştırmaya katılan kadınlara, “kadın-erkek eşitliği konusunda ne düşünüyorsunuz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş-tir. Dolaylı soru olarak da, kadınların feminizm hakkındaki gö-rüşleri sorgulanmıştır. Feminizm, farklı varyasyonu olmakla bir-likte esas olarak kadın hakları üzerinde yoğunlaşan bir hareket. Bu hareketin çıkış noktası ise kadınların erkeklerle eşitliğidir. Feminizm, kuşkusuz bunun dışında çok sayıda farklı düşünce-leri ve değerleri vurgulayan bir harekete doğru evrilmektedir.12 Ancak bu hareketle özdeşleşen temel değer, kadının her alanda erkekle eşitliği anlayışıdır.

Kadınlara yöneltilen, “kadın-erkek eşitliği konusunda ne dü-şündükleri” yönündeki soruya gelen cevaplar ilgili tabloda yer almaktadır. Söz konusu tabloya bakıldığında, kadınların yarısın-dan fazlası kadınların erkeklerle eşit olduğuna inandığı görülür. Kadınların bir kısmı (%23) eşitlikten ziyade kadınla erkek arasın-daki farklılığa dikkat çekmektedir. Kadınla erkeğin farklı fıtrat-larda yaratıldığına, dolayısıyla birbirinden farklı görevlere sahip

12 Rosemarie Tong, on civarında farklı feminist yaklaşım tespit etmiştir. Bkz. Feminism: A More Comrehensive Introduction, Fourth edition, Colorado: Westview Press, 2014.


229

olduğuna ilişkin anlayış muhafazakâr-dini kesimlerde yaygın-dır. Bu yöndeki cevapların daha çok bu kesimden geldiğini tah-min etmek yanlış olmayacaktır. Kadınlar arasında erkekleri ken-dilerinden üstün gören yüzde 18 düzeyinde bir kesimin olduğu araştırmanın ilginç bulgularından biridir. Modern dünya görü-şü kadınla erkeğin eşitliği üzerinden gelişen bir anlayıştır. Oysa geleneksel dünya görüşü, erkeği kadına göre daha üstün gören bir anlayış üzerinden gelişir. Bu ayrımı dikkate alarak araştır-ma verilerini değerlendirdiğimizde, kadınlar arasında modern anlayışın baskın olduğu sonucuna varabiliriz. Kadınların yüz-de 6 civarındaki bir kesimi kadınların erkeklerden daha üstün olduğuna inanmaktadır. Bu görüşün de daha çok bazı feminist yaklaşımlar tarafından işlendiğini unutmamak gerekir. Bu var-sayımı esas alırsak, kadınlar arasında araştırmaya katılan kadın-lar arasında belli oranda feminist bakış açısına sahip olanların bulunduğu sonucuna varabiliriz.

Tablo 13: Kadın erkek eşitliği konusunda genel olarak ne düşünüyorsunuz? Sayı YüzdeKadın ve erkek birbirine eşittir 2.540 50,4Kadın ve erkek birbirine eşit değil, birbirin-den farklıdır 1.161 23,0Erkekler kadınlardan daha üstündür 909 18,1Kadınlar erkeklerden daha üstündür 275 5,5Fikir belirtmeyen 151 3,0Toplam 5.036 100

Kadınla erkek eşitliği konusunda eğitim düzeyi kadınlar ara-sında bir farklılığa yol açıyor mu diye bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın ortaya çıktığı görülür (P=.000).13 Başka bir deyişle, eğitim düzeyi kadınların kadın-erkek eşitliği konusundaki düşüncelerinde farklılıklar meydana getirmekte-


230


dir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, “kadın erkekle eşittir” şıkkı konusunda düşük eğitime sahip olan kadınlarla yüksek eğitime sahip olanlar arasında dikkate değer düzeyde bir fark yoktur. İki gruptaki kadınlar da yüzde 50 oranında bu düşünceye ka-tılmaktadır. Ancak kadınla erkeğin birbirinden farklı oluşuyla, erkeklerin kadınlardan daha üstün olduğu konusunda iki grup arasında belirgin bir farklılık bulunmaktadır. Üniversite mezu-nu kadınların yüzde 31’i kadınla erkeğin birbirinden farklı ol-duğunu düşünürken, bu oran ilkokul ve altında eğitimi olanlar-da yüzde 19’a kadar gerilemektedir. İki kadın grubu arasındaki keskin fark, erkeğin kadından üstün olduğu anlayışında kendi-ni ortaya koymaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, üniversite mezunu kadınların yüzde 9’u bu düşünceye katılırken, düşük eğitimi olan kadınların yüzde 21’i bu görüşte olduğun beyan et-mektedir. Dolayısıyla düşük eğitimi olan kadınların daha fazla geleneksel değerler çerçevesinde düşündüğünü söyleyebiliriz.

Tablo 14: Kadın erkek eşitliği konusunda genel olarak ne düşünüyorsunuz?

Kad

ınla

erk

ek

eşitt

ir

Kad

ınla

erk

ek

birb

irin

den

fark

lıdır

Erke

kler

dah

a üs

tünd

ür

Kad

ınla

r dah

a üs

tünd

ür

Fikr

i yok

Topl

am

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu



231

Konuya çalışma durumu üzerinden bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı olmamakla (P=.120) olmakla birlikte, iki grup kadın arasındaki bazı farklılıklar dikkat çekmektedir.14 Çalışan kadınlarla çalışmayanlar birbirine yakın oranda kadınla erkeğin birbirine eşit olduğuna inanmaktadırlar. Buna karşın kadının erkekten farklı olduğunu düşünenlerin oranı daha çok çalışan kadınlar arasında yoğunlaşmaktadır (yüzde 31’e yüzde 21). Yine erkeklerin kadınlardan daha üstün olduğunu düşünen kadınlar daha çok çalışmayan grubunda yoğunlaşmaktadır.

Kısaca, kadın-erkek rolleri ve eşitliği konusunda çalışan kadın-ların çalışmayanlara göre biraz daha “modern” bir düşünceye sahip olduğu söylenebilir. Gelir düzeyi üzerinden bakıldığında, farklı gelir grubuna mensup kadınlar arasında istatistiksel ola-rak anlamlı bir farklılığın olmadığı görülür (P=.282).15 Bu da gös-teriyor ki, tüm gelir seviyesindeki kadınlar kadın-erkek eşitliği konusunda birbirine paralel bir düşüncede bulunmaktadırlar.

Araştırmanın sorularından biri de, yukarıda ifade edildiği gibi kadınların feminizm hakkındaki görüşleriyle ilgili olmuştur. Feminizm Türkiye’de diğer ülkelere göre geç kalmış bir sosyal harekettir. Önceki bölümlerde ifade edildiği gibi, Osmanlı son dönemiyle Cumhuriyetin ilk yıllarında güçlü bir kadın hare-keti gelişmişti. Bu kadın hareketini oluşturan kadınlar, başta seçme-seçilme hakkı olmak üzere kadın haklarıyla ilgili yoğun bir mücadeleye giriştiler. Ne var ki, kadına seçme-seçilme hak-kının verilmesinden bir yıl sonra 1935 yılında feminist kadınlar devletin baskısı altında örgütleri olan Türk Kadınlar Birliği’ni kapatarak kamusal alandan tasfiye edildiler. Feminist hareket bir daha da 1980’lere kadar gelişme fırsatı bulamadı. Kamusal alana dahil olan kadınlar zamanla Kemalizm, sol, milliyetçilik veya İslamcılık gibi ideolojilere entegre olarak bu ideolojiler için çarpışır hale geldiler. Bir yandan bu ideolojilerin kimlik üzerin-den parçalanması, bir yandan da takip edilen liberalleşme poli-tikaları sonucunda 1980 sonrasında birçok yeni sosyal hareket


232


gibi feminizm de Türkiye’de gelişme imkânı bulmaya başladı.16 Başlangıçta metropol kentlerle sınırlı kalan bu hareket zamanla tüm ülke sathına yayılarak kadınlarla önemli bir duygudaşlık geliştirmeye başladı.

Tablo 15: Feminizm hakkında aşağıdakilerden hangisine katılıyorsunuz? Sayı YüzdeFeminizmi gerekli görüyorum ve destekliyorum. 617 12,3Feminizmi gerekli görüyorum ama pek desteklemiyorum. 494 9,8Feminizmi gereksiz görüyorum ve pek tasvip etmiyorum. 865 17,2Feminizmi gereksiz görüyorum ve karşıyım. 448 8,9Cevapsız 2.611 51,9Toplam 5.036 100

Bu araştırmadaki sorulardan biri, araştırmada yer alan kadın-ların hangi oranda feminizmi bildiklerini, feminizmi ne kadar benimsedikleri ve hangi ölçüde tasvip ettiklerini konu edin-mektedir. Başka bir deyişle, kadınların cephesinden feminizme bakmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınların yüzde 50’si feminizmle ilgili soruya cevap verme-miştir. Bu da bizi, kadınların yarısının feminizmi duymadıkları veya bilmedikleri sonucuna götürür. Bilenlerin tutumuna bakıl-dığında, feminizme olumsuz bakanların olumlu bakanlardan bi-raz daha fazla olduğu görülür. Feminizmi gereksiz görüp tasvip etmeyen veya karşı olan kadınların oranı yüzde 26 düzeyinde iken, feminizmi gerekli görüp destekleyen veya tasvip edenlerin oranı yüzde 22 düzeyindedir. Feminizme karşı keskin iki tavır olan “karşı olmak” veya “desteklemek” şıklarına bakıldığında destekleme şıkkının karşı olma şıkkına göre daha yüksek olduğu görülür. Kısaca, bu verileri dikkate aldığımızda feminizmin aşa-

16 Yeşim Arat, “1980’ler Türkiye’sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizmin Radikal Uzantısı”, Toplum ve Bilim, 53 (Bahar 1991).


233

ğı yukarı benzer oranda kendisine karşı bir taraftar veya karşıt grubun gelişmesine yol açtığını söyleyebiliriz. Feminizm, bazı medya organlarında, “erkek düşmanlığı” veya “aile karşıtlığı” gibi değerlerle daha çok negatif bir hareket olarak takdim edil-mesine rağmen, feminizmi bilenlerin yarısına yakının bu hare-kete karşı sempatik oluşu feminist hareketin hanesine yazılacak bir başarıdır.

Tablo 16: Feminizm hakkında aşağıdakilerden hangisine katılıyorsunuz?

Ger

ekli

göre

n de

stek

leye

n

Ger

ekli

göre

n de

stek

lem

eyen

Ger

eksi

z gö

ren

tasv

ip e

tmey

en

Ger

eksi

z gö

ren

karş

ı çık

an

Fikr

i yok

Topl

am

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Kadınların feminizme ilişkin tutumlarında eğitim düzeyi belirle-yici bir rol oynuyor mu? Varyans analizlerden hareketle bu soru-nun cevabına bakıldığında eğitim düzeyinin feminizm konusun-da kadınlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa yol açtığı görülür (P=.000).17 İlgili tabloda görüldüğü gibi, feminizm daha çok üniversite mezunu olan yüksek eğitimli kadınlar tara-fından desteklenmektedir. Feminizmi gerekli görüp destekleyen


234


veya tasvip eden kadınların oranı ilkokul ve altı düzeyinde eğiti-mi olan kadınlarda yüzde 14 düzeyinde iken, bu oran üniversite mezunu olan kadınlarda yüzde 47’ye kadar yükselmektedir. Bu-radan anlaşılmaktadır ki, üniversite mezunu kadınların yarısına yakın bir kesimi feminizme ilişkin pozitif bir tutuma sahiptir. Yapılan analizlere göre feminizmin bilinirliği daha çok üniver-site eğitimi almış olan kadınlar arasında yaygındır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, düşük eğitimli kadınların ancak yüzde 37’si fe-minizm hakkında bir bilgiye sahipken, feminizm hakkında bil-gisi ve kanaati olan kadınların oranı yüksek eğitimli kadınlarda yüzde 81’e kadar yükselmektedir. Dolayısıyla, eğitimli kadınlar arasında feminizm bilindikçe daha fazla pozitif bir reaksiyonun gelişmesine yol açıyor.

Konuya çalışma durumu bakımından bakıldığında yine istatis-tiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu görülür (P=.000).18 Fe-minizmi gerekli görüp destekleyen veya tasvip eden kadınların oranı çalışanlar arasında yüzde 33 kadar iken, çalışmayanlar ara-sında yüzde 19 düzeyindedir. Bu da demektir ki, çalışan kadınlar yüzde 14 oranında çalışmayanlardan daha fazla feminizme sıcak bakıyor. Buna karşın feminizmi gereksiz görüp tasvip etmeyen kadınların oranı da benzer biçimde çalışmayan kadınlar arasın-da yüzde 32 düzeyindedir. Bu verileri esas aldığımızda çalışan kadınların feminizme karşı aynı oranda olumlu ve olumsuz tu-tum içinde olduğu söylenebilir. Çalışmayan kadınlar açısından duruma bakıldığında feminizmi gereksiz görüp tasvip etmeyen veya karşı olanların oranı (%24), tasvip edip destekleyenlerin oranından (%19) daha fazladır. Kısaca, çalışmayan kadınlar, çalı-şanlara göre feminizme karşı daha negatif bir tutum içindedirler.

Gelir düzeyi üzerinden konuya bakıldığında gelir düzeyinin ka-dınların feminizme karşı reaksiyonunda belirleyici ve istatistik-sel olarak anlamlı bir farklılığa yol açmaktadır (P=.000).19 İlgili tabloda görüldüğü gibi, feminizmi gerekli görüp tasvip eden veya destekleyenlerin oranı, yüksek gelir grubundaki kadınlar



235

arasında yüzde 47 düzeyinde iken, düşük gelirli kadın grupları arasında yüzde 17 gibi düşük düzeydedir. Yüksek gelire sahip kadınlar düşük gelirlilere göre yüzde 30 daha fazla feminizme sıcak bakmaktadırlar. Araştırmanın ilginç bulgularından biri, yüksek gelir grubuna mensup kadınların aynı zamanda düşük gelirli kadın gruplarından daha fazla oranda feminizmi gerek-siz görmesidir. Bu da feminizmin yüksek gelirli kadın grupla-rı arasındaki bilinirliğiyle bağlantılı olabilir. Zira yüksek gelir grubuna mensup kadınların yüzde 76’sı feminizmi bilmekte ve bununla ilgili herhangi bir kanaate (olumlu veya olumsuz) sa-hiptir. Oysa feminizmin bilinirliği düşük gelir grubuna mensup kadınlar arasında yüzde 40 düzeyindedir. Kısaca, eğitim düze-yi, çalışma durumu ve gelir düzeyi kadınlar arasında feminizme karşı kabullenici bir tutuma yol açmaktadır.

Kadına Karşı ŞiddetKadına karşı şiddet, son zamanlarda yoğun biçimde gündeme gelen bir konu. Kadın hareketi içinde gelişen kadın grupları öte-den beri toplumda yaygın olan kadına karşı şiddet olayına dik-kat çekmekteydiler. Kadın grupları, kadının yaşadığı şiddetin çok boyutlu olduğunu ileri sürmekteydiler. Kadına karşı şiddet aile içi şiddet, taciz, dayak, aşağılama, cinsel istismar, laf atma ve nihayetinde ölüme kadar uzanan genişçe bir alana yayılmakta-dır.20 Şiddet olayı Türk toplumunun gündemine daha çok kadın cinayetleriyle gelmeye başladı. Son yıllarda işlenen kadın cina-yetleri, toplumun topyekûn biçimde dikkatini bu soruna çekmiş durumda. Bir yoruma göre kadına karşı şiddet ve kadın cinayet-leri öteden beri var olan bir sorundu, ancak kadın sorunlarına karşı duyarlılığın artışı konuyu görünür kılmıştır. Bir başka yo-ruma göre ise, değişik nedenlerden dolayı kadına karşı işlenen şiddetin boyutu artmış ve son zamanlarda daha önceleri olmadı-ğı kadar ölümle sonuçlanır olmuştur.

20 Kadına karşı şiddetin değişik boyutlarıyla ilgili bkz. Emine Öztürk, Türkiye’de Aile, Şiddet ve Kadın Sığınma Evleri, İstanbul: Birey Yayıncılık, 2010, ss. 29-129.

236

Araştırmada ele alınan konulardan biri kadına karşı şiddet olayı olmuştur. Şiddet konusu biri genel, biri de aile içi şiddeti sor-gulamak üzere iki soruyla test edilmiştir. Araştırmaya katılan kadınlara yöneltilen, son bir yılda herhangi bir şiddet türüne maruz kalıp kalmadıkları yönündeki soruya gelen cevaplardan hareketle ilgili tablo oluşturulmuştur. İlgili tabloya bakıldığında kadınların yüzde 7’si son bir yıl içinde telefonla taciz edilmiş, yüzde 4’ü sözlü sataşmaya veya tehdide maruz kalmış, yüzde 2’ye yakın bir kısmı fiili olarak dövülmüş veya yaralanmış, yüz-de 1’i ise cinsel tacize uğramıştır. Bu verilere göre kadınların yüzde 13’ünü aşkın bir kesimi son bir yıl içinde şu ya da bu bi-çimde şiddete maruz kalmıştır.

Kadınların bir kısmı uğradığı şiddeti genel olarak gizleme eğili-mindedir. Özellikle cinsel istismar veya tacize maruz kalan ka-dınlar bunu kolay kolay dile getirmemektedirler. Bu gerçeği dik-kate aldığımızda kadınların son bir yıl içinde uğradığı şiddetin boyutunun çok daha fazla olabileceğini tahmin edebiliriz. Do-layısıyla bu konu ciddi bir toplumsal sorun olup, kamu ve özel olmak üzere her kuruma görev düşmektedir. Bu bağlamda hü-kümetler, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının konu-ya çok boyutlu el atıp sorunla mücadele etmesi kaçınılmazdır.21

Şiddete uğrama bakımından eğitim düzeyi bir farklılık yaratıyor mu? Bu sorunun cevabına bakıldığında ilginç bulguyla karşıla-şıyoruz. Öncelikle kadınların eğitim düzeyinin şiddete uğrama noktasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık getirdiği-ni belirtmek (P=.000).22 Araştırma bulgularına göre üniversite mezunu kadınlar ilkokul ve altı düzeyinde eğitime sahip olan kadınlara göre belirgin biçimde daha fazla şiddete maruz kal-

21 Kadına karşı şiddet, küresel düzeyde görülen bir sorun olup hükümetlerin yanı sıra, uluslararası kuruluşlar düzeyinde de konuyla ilgili çok boyutlu mücadele verilmektedir. Şiddetle mücadele konusunda ulusal ve uluslararası mevzuatla ilgili bir çalışma için bkz. Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle İlgili Ulusal ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler, Ankara: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, 2008. 22 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).


237

maktadırlar. İlgili tabloda görüldüğü gibi, telefonla taciz, sözlü sataşma ve tehdit konusunda üniversite mezunu olan kadınlar diğerlerine göre üç kat daha fazla oranda maruz kalmışlar. Yine cinsel tacize uğrayanların en fazla üniversite eğitimi almış ka-dınlar arasında yaygın olduğu görülmektedir.

Tablo 17: Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı? Sayı YüzdeTelefonla rahatsız edilmek 347 6,9Sözlü sataşma veya tehdit edilmek 206 4,1Dövülmek veya yaralanmak 76 1,5Cinsel tacize uğramak 45 0,9Hiçbiri 4.306 85,5Cevapsız 55 1,1Toplam 5.036 100

Üniversite eğitimine sahip kadınların diğerlerine göre çok daha fazla şiddete uğramasıyla ilgili iki noktanın altı çizilebilir. Bun-lardan birincisi, bu tür kadınlar kamusal alanda daha fazla yer aldıkları için diğerlerine göre daha fazla tehdit ve risk altında-dırlar. İkincisi de, üniversite mezunu kadınlar diğerlerine göre kendilerini ifade etme noktasında daha cesur davrandıkları için mağduriyetlerini diğerlerine göre daha açık ifade edebiliyorlar.23

Çalışma durumu itibarıyla analiz edildiğinde benzer bir du-rumla karşılaşılmaktadır. Çalışan kadınlar, kendilerine sorulan şiddetin tüm türlerinde çalışmayanlara göre daha fazla maruz kalmışlar. Araştırma bulgularına göre çalışan kadınlar telefonla rahatsız edilmeye ve sözlü sataşmaya çalışmayan kadınlara göre iki kat daha fazla maruz kalmışlar. Dayak ve cinsel taciz konu-sunda ise çalışmayanların üç katından daha fazla oranda uğra-

23 İngiltere’de yapılmış bir araştırmaya göre, yüksek eğitimli kadınların düşük eğitimli kadınlara göre 7 kat daha fazla şiddete uğradığı görülmektedir. Bkz. Sarah Kinapton, “Educated and Well Paid Women More Likely to Suffer Domestic Abuse”, The Telegraph, 6 June, 2014.

238


mışlar. Çalışan kadınlar da, eğitim düzeyi yüksek olan kadınlar gibi toplumun içinde oldukları için onlar da şiddete uğrama ko-nusunda risk ve tehdit altında bulunmaktadırlar.

Yüksek gelir grubuna mensup kadınlar bağlamında da benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır. Yine yapılan istatistiksel analizle-re göre gelir düzeyi ile şiddete maruz kalma arasında istatistik-sel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (P=.000).24 Bu doğal olarak kadınların aleyhine olan bir durumdur. İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, yüksek geliri olan kadınlar düşük gelir grubuna mensup kadınlardan iki kat daha fazla telefonla taciz edilmiş, sözlü sataşmaya uğramış veya tehdit edilmiştir. Yine düşük ge-lirli grupların yaklaşık altı katı kadar daha fazla cinsel tacize ma-ruz kalmıştır.

Tablo 18: Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı?

Tele

fonl

a ra

hats

ızlık

Sözl

ü sa

taşm

a ve

ya te

hdit

Döv

ülm

ek,

yara

lanm

ak

Cin

sel t

aciz

Hiç

biri

Topl

am

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Kısaca, araştırma bulgularına göre eğitim düzeyi arttıkça, çalış-



239

mak üzere kamusal alana açıldıkça ve gelir düzeyleri arttıkça kadınlar şiddete daha fazla maruz kalmaktadırlar. Yukarıda ifa-de edildiği gibi, bu durum bir yandan reel bir sorunla bağlantı-lı iken, bir yandan da eğitimli, çalışan ve yüksek gelir grubuna mensup kadınların kendilerini daha iyi ifade etmesiyle bağlantılı olabilir.

Şiddetle ilgili soru ayrıca “aile içi şiddet” üzerinden de katılımcı-lara yöneltilmiştir. Yukarıdaki soruda kadınların son bir yıl için-de şiddete uğrayıp uğramadıkları sorgulanmıştı. Oysa burada herhangi bir yıl ile sınırlandırmaksızın kadınların şimdiye kadar aile içinde şiddete maruz kalıp kalmadıkları sorgulanmıştır. İl-gili tabloya yansıyan verilere göre şimdiye kadar aile içi şiddete maruz kalan kadınların oranı yüzde 10 kadardır. Oysa son bir yıl içinde herhangi bir şekilde şiddete uğrayan kadınların ora-nı yüzde 13 kadardı. Bu iki veriyi birlikte değerlendirdiğimizde kadınların bir kısmının aile dışında, başka bir deyişle, kamusal alanda şiddete maruz kaldıklarını söyleyebiliriz.25

Tablo 19: Hiç aile içi şiddete uğradınız mı? Sayı YüzdeEvet 515 10,2Hayır 4.436 88,1Cevapsız 85 1,7Toplam 5.036 100

Aile içi şiddete eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında eğitim dü-zeyinin kadınların şiddete uğraması konusunda anlamlı bir fark-lılık yaratmadığı görülür (P=.19).26 İlgili tabloda görüldüğü gibi,

25 Aile içinde şiddet, türüne göre farklılık gösterebildiği gibi, her ilde veya bölgede de farklılıklar gösterebilir. Mesela Faruk Kocacık’ın, Denizli’de 593 kadın üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre burada şimdiye kadar herhangi bir yolla aile içi şiddete maruz kalan kadınların oranı yüzde 50’nin üzerindedir. Faruk Kocacık,Mustafa Çağlayandereli,” Ailede Kadına Yönelik Şiddet: Denizli İli Örneği, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6, 2 (2009), s. 33. 26 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).

240


düşük eğitim grubunda yer alan kadınlar diğerlerine göre biraz daha fazla aile içi şiddete maruz kalmışlar. Ancak bu fark ista-tistiksel olarak anlamlı bir farklılık değildir. Buradan hareketle, kadınların tüm eğitim düzeylerinde birbirlerine yakın oranlarda aile içi şiddete maruz kaldıklarına hükmedebiliriz. Benzer bir tablo çalışma durumunda da kendini göstermektedir. Eğitimde olduğu gibi, çalışma durumu da aile içi şiddete uğrama nokta-sında kadınlar arasında bir farklılığa yol açmamaktadır (P=.30).27 Bu verilere göre çalışanla çalışmayan kadınlar aile içi şiddete uğ-rama noktasında birbirine yakın oranda mağdur olmaktadırlar.

Gelir düzeyi diğer iki değişkenden farklı bir tablo ortaya koy-maktadır. Yapılan varyans analizi sonucuna göre, gelir düzeyi, aile içi şiddete uğrama noktasında kadınlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa yol açmaktadır (P=.004).28 İlgili tab-loda görüldüğü gibi, düşük gelir düzeyine sahip olan kadınlar diğerlerine göre aile içi şiddete daha fazla maruz kalmaktadırlar. Burada ortaya çıkan resmi, yukarıdaki tabloyla birlikte değer-lendirdiğimizde şöyle bir sonuca varabiliriz: Eğitimli ve yüksek gelirli kadınlar aile içinde kendilerini korumayı bildikleri ve daha bağımsız bir kişilik geliştirdikleri için diğer kadınlara göre aile içinde daha az şiddete maruz kalmaktadırlar. Ne var ki, bu kadınlar kamusal alana çıktıkları zaman aile içinde kendilerini korudukları gibi dışarıda koruyamamakta ve şiddete maruz kal-maktadırlar.

Kısaca, eğitim düzeyi düşük, çalışmayan ve düşük gelirli kadın-lar, daha çok aile içinde şiddete maruz kalırken; yüksek eğitimli, çalışan ve yüksek gelir grubuna mensup kadınlar ise kamusal alanda daha fazla şiddete uğramaktadırlar.

Araştırmada, şiddetle bağlantılı olarak ele alınan konulardan biri

27 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).28 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden). Araştırmada .05 anlamlılık düzeyi esas alındığı için, bu rakamdan küçük olan sonuçlar, bir değişkendeki farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olduğunu gösterirken, yüksek olan sonuçlar ise istatistiksel olarak anlamsız olduğunu göstermektedir.


241

de kadın sığınma evi olmuştur. Bu konuda son yirmi otuz yılda toplumumuzun gündemine yoğun biçimde girmiş bulunmak-tadır. Türkiye’de gelişen kadın hareketiyle birlikte kadınların gündemine giren konuların başında, şiddete uğramış kadınların devlet veya sivil toplum kuruluşları tarafından himaye edilmesi gelmiştir. Kadın grupları 1980’lerin sonuna doğru şiddete kar-şı verdikleri mücadelenin sonucunda 1989 yılında bu konuya karşı mücadele etmek üzere Mor Çatı Vakfı’nı kurdular.29 Mor Çatı, gerek kendi bünyesinde, gerekse belediyelerin bünyesinde sığınma evlerinin açılmasına ön ayak olmuştur. Sığınma evi böy-lece Türkiye’nin gündemine daha çok Mor Çatı ile geldi ve bu kurum üzerinden popülerlik kazandı.30 Kadın grupları, hükü-metler üzerinde kurdukları baskının sonucunda bugün Belediye Kanunu’nda nüfusu 50 binin üzerinde olan her belediye bünye-sinde bir sığınma evinin açılmasını sağlamış oldular.31

Tablo 20: Hiç aile içi şiddete uğradınız mı?

Evet HayırCevap

vermeyen ToplamEğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Sığınma evinin kadınlar arasında hangi düzeyde popülerlik ka-

29 Mor Çatı’yla ilgili bkz. http://www.morcati.org.tr/nasilcalisiyoruz.html.30 Mor Çatı, Kadın Sığınakları I. ve II. Kurultayları, İstanbul: Mor Çatı, 2000; Mor Çatı, Kadın Sığınakları III. ve IV. Kurultayları, İstanbul: Mor Çatı, 2003. 31 Bkz. 5393 Sayılı Belediye Kanunu, T.C. Resmi Gazete, 13 Temmuz, 2005.

242


zandığı araştırmada ele alınan konulardan biri olmuştur. Araş-tırmaya katılan kadınlara, “sığınma evini ve ne işe yaradığını duydunuz mu?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve alınan cevaplar ilgili tabloda yansıtılmıştır. Buna göre kadınların yüzde 91’i sı-ğınma evini duymuştur. Sığınma evini “duydum ve ne işe ya-radığını biliyorum” diyenlerin oranı yüzde 71 düzeyindedir. Yaklaşık yüzde 21 düzeyindeki bir kadın kitlesi de sığınma evini duyduğunu ancak ne işe yaramadığını tam olarak bilmediğini belirtmiştir. Sığınma evinin kadınlar arasında bu denli popüler-lik kazanmasını Türkiye’de gelişen kadın hareketine ve bu ha-reketin konuya parmak basma konusunda gösterdiği başarıya bağlayabiliriz.

Tablo 21: Kadın sığınma evini ve ne işe yaradığını duydunuz mu hiç? Sayı YüzdeDuydum ve tam olarak ne işe yaradığını biliyorum 3.550 70,5Duydum ama tam olarak ne işe yaradığını bilmiyorum 1.039 20,6Duymadım ve ne işe yaradığını bilmiyorum 447 8,9Toplam 5.036 100

Sığınma evinin bilinirliği konusunda eğitim düzeyine bakıldı-ğında eğitim düzeyinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiği görülür (P=.000).32 İlgili tabloda görüldüğü gibi, üniversite mezunu olan kadınlar diğerlerine göre sığınma evinin ne işe yaradığını daha fazla biliyor. Üniversite mezunu olup sığınma evini duymadığını ve ne işe yaradığını bilmediğini belirten kadınların oranı sadece yüzde 2 gibi oldukça düşük dü-zeydedir. Oysa ilkokul ve altı eğimi olup bu şekilde belirtenlerin oranı yüzde 12 kadardır. Bu da yüksek eğitim grubuna mensup olan kadınların altı katı demektir. Kısaca, eğitim düzeyi yüksel-dikçe kadınların sığınma evi ve işlevi hakkında bilgilenme olası-



243

lığı da doğrusal orantılı olarak artmaktadır.

Tablo 22: Kadın sığınma evini ve ne işe yaradığını duydunuz mu hiç?

Duydum işlevini

biliyorum

Duydum işlevini

bilmiyorum

Duymadım işlevini

bilmiyorum Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya çalışma durumu üzerinden bakıldığında benzer bir du-rumla karşılaşılır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar sığınma evini ve ne işe yaradığını çalışmayan kadınlara göre daha fazla duymuşlar ve biliyorlar. Çalışan kadınların yüzde 96’sı sığınma evini duymuştur. Bunların içinde sığınma evinin aynı zamanda işlevini de bilenlerin oranı yüzde 80 gibi yüksek düzeydedir. Oysa çalışmayan kadınlara bakıldığında sığınma evini duyup ne işe yaradığını bilenlerin oranı yüzde 67 düze-yindedir. Sığınma evini “duymadım ve ne işe yaradığını bilmi-yorum” diyenler daha çok çalışmayan kadınlar arasında yoğun-laşmaktadır. Bu konuda çalışan kadınların oranı yüzde 4 iken, çalışmayan kadınların oranı yüzde 11 kadardır. Başka bir deyiş-le, çalışanların üç katına yakındır.

Kısaca, çalışma durumu ile sığınma evinin bilinirliği arasında pozitif bir ilişki vardır. Kadınların çalışma olasılığı arttıkça sığın-ma evini bilme olasılıkları da doğru orantılı olarak artmaktadır.

244


Gelir düzeyi bakımından da farklı olmayan bir tablo ortaya çık-maktadır. Yapılan varyans analizine göre gelir düzeyi, sığınma evinin bilinirliği konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir fark-lılık meydana getirmektedir (P=.000).33 İlgili tabloda görüldüğü gibi, sığınma evini duyan kadınların düzeyi yüksek gelir grup-larında yüzde 96 gibi yüksek bir oranda çıkmaktadır. Oysa bu oran düşük eğitim grubuna mensup kadınlarda yüzde 89 düze-yindedir. İki grup arasındaki esas fark sığınma evi konusunda herhangi bir bilgiye sahip olmama noktasında kendini ortaya koymaktadır. İki grup arasındaki fark bu bağlamda yüzde 7 ka-dardır. Düşük gelir grubuna mensup kadınların oranı yüksek gelir grubuna mensup kadınların iki katından daha fazladır. Kı-saca, gerek eğitim düzeyi, gerekse çalışma ve gelir düzeyi kadın-ların sığınma evi hakkında bilgilenmesinde pozitif rol oynamak-tadır.

Tablo 23: “Alo 183” aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız? Sayı YüzdeEvet 2.834 56,3Hayır 2.170 43,1Cevapsız 32 0,6Toplam 5.036 100

Araştırmada soruşturma konusu edilen hususlardan biri de, şid-dete maruz kalan kadınlar için açılmış olan “Alo 183” numaralı telefon hattının kadınlar tarafından bilinip bilinmediği olmuş-tur. İlgili tabloya bakıldığında kadınların yüzde 56’sı bu hattan haberdar iken, yüzde 43’ü ise haberdar değildir. Sığınma eviyle karşılaştırıldığında arada büyük bir bilinirlik farkının olduğu görülür. Sığınma evinin yüksek oranda bilinirlik kazanmasında sivil toplum kuruluşlarının büyük bir rolünün olduğunu söyle-mek yanlış olmayacaktır. Yukarıda ifade edildiği gibi, sığınma evi konusu, ortaya çıktığı tarihten beri kadın hareketinin ele al-

33 Bkz Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


245

dığı önemli konulardan biriydi. Kadın hareketi içinde yer alan kadın grupları bu konuyu hem kamu kurumları, hem de halk nezdinde yaygınlaştırarak iki tarafta da konuya karşı bir duyar-lılık oluşmasını sağladılar. Oysa Alo 183 hattı devlet tarafından açılan bir hattır. Buradaki verilerden anlaşıldığına göre devlet bu hattı kadınların büyük çoğunluğu tarafından bilinir hale getirme konusunda yeterince başarı gösterememiştir.

Eğitim düzeyi, Alo 183 hattının bilinirliği konusunda belirleyici bir faktör olarak ön plana çıkmakta mıdır? Yapılan varyans ana-lizine göre eğitim düzeyi Alo 183 hattının bilinirliği konusunda kadınlar arasında anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).34 İlgili tabloda görüldüğü gibi, Alo 183 hattının bili-nirliği konusunda üniversite mezunu kadınlarla ilkokul ve altı düzeyinde eğitimi olan kadınlar arasında belirgin bir farklılık vardır. Birinci gruptaki kadınların yüzde 75’i bu hattan haberdar iken, ikinci gruptaki kadınların ancak yüzde 50’si hattan haber-dardır. Eğitim düzeyi düşük olan kadınların yarısının hala bu hattan haberi yoktur. Bu verilerden hareketle, eğitim düzeyinin kadınlarda kadın sorunlarına ve özellikle de kadına karşı şidde-te karşı bir duyarlılığa yol açtığını, bunun da üniversite mezunu kadınları şiddetle mücadele yolları hakkında bilgilendirdiğini söyleyebiliriz.

Konuya çalışma durumu bakımından bakıldığında yine istatis-tiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu görülür (P=.000).35 İl-gili tabloda görüldüğü gibi, çalışanlarla çalışmayanlar arasında Alo 183 hattını bilme noktasında belirgin bir farklılık bulunmak-tadır. Çalışanların yüzde 65’i bu hattı bilirken, çalışmayanların yüzde 54’ü hat hakkında bilgi sahibidir. Yine çalışmayanların yüzde 46’sı söz konusu hattan haberdar değilken, bu oran çalı-şan kadınların yüzde 35’ine denk gelmektedir. Kısaca, çalışma durumu da eğitim düzeyi gibi şiddetle mücadele yolları konu-sunda kadınların bilgilenmesine yardımcı olmaktadır.

34 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).35 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).

246


Tablo 24: “Alo 183” Aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız?

Evet Hayır Toplam

Eğitim durumu


Çalışma durumu


Gelir durumuDüşük 52,8 47,2 100Orta 64,5 35,5 100Yüksek 72,7 27,3 100

Son olarak, gelir düzeyi de diğer iki değişken gibi kadınlar ara-sında Alo 183 hattının bilinirliği konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).36 Konuyla ilgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek eğitim grubuna dahil olan kadınlar, düşük gelir grubuna mensup kadınlara göre belirgin biçimde Alo 183 hattı hakkında daha fazla bilgi sahibidirler. Yük-sek eğitim grubuna mensup kadınların yüzde 73’ü söz konusu hat hakkında bilgi sahibi iken, düşük eğitim grubuna mensup kadınların yüzde 53’ü hattı bilmektedir. Bu da demektir ki, iki kadın grubu arasında bu bağlamda yüzde 20 düzeyinde bir fark-lılık bulunmaktadır. Öte yandan hat hakkında bilgisi olmayan kadınların oranı düşük gelirli kadınlarda, yüksek gelir düzeyine mensup kadınlara göre belirgin biçimde daha yüksektir. Düşük geliri olan kadınların yarısına yakını bu hat hakkında bilgi sahibi değilken, yüksek gelirlilerin yüzde 27’si hattın ne işe yaradığını bilmemektedir.

Sonuç olarak bu bölümde yapılan analizlerden hareketle şöyle bir sonuca varabiliriz: Eğitim düzeyinin artışı, çalışma imkânı



247

ve yüksek gelir grubuna mensubiyet, kadınlarda özgüven duy-gusunun gelişmesini sağlamakta; kadınlarda bireyci davranış kalıplarının gelişmesine yol açmakta ve kadınların kendilerinin yanı sıra, hemcinslerinin yaşadığı sorunlar hakkında daha fazla duyarlılık göstermelerine yol açmaktadır.


249

DOKUZUNCU BÖLÜM

SİYASAL KATILIMA İLİŞKİN TUTUMLAR

250

Siyasal Katılıma İlişkin Tutumlar

Türkiye’de kadınlar siyaset alanında çok fazla yer almamakta-dırlar. Kadınların Meclisteki oranı 2014 Haziran’ı itibariyle yüz-de 14.1, yerel meclislerdeki oranı ise sembolik sayılacak kadar düşük düzeydedir.1 Genel olarak gelişmiş demokratik ülkelerle karşılaştırıldığında bu oranın oldukça düşük olduğu görülür.2 MENA ülkeleri içinde yer alan Cezayır, Tunus ve Irak gibi Arap ülkelerinin meclislerinde yer alan kadınların oranı Türkiye’den daha fazladır.3 Kadınların gerek ulusal mecliste, gerekse yerel meclislerde bu denli düşük oranda yer almasında rol oynayan faktörlerin neler olduğu ayrıntılı tartışmalar gerektiren bir konu. Ancak bu araştırmada konu kadınlar cephesinden ele alınmış-tır. Kadınların siyasete ne kadar ilgi duyduğu, herhangi bir sivil toplum kuruluşu veya partiye üye olup olmadığı, gerekli imkân-ların sağlanması durumunda siyasete atılmayı düşünüp düşün-mediği, kadın olduğu için bir adayı destekleme eğiliminde olup olmadığı gibi konular araştırmaya katılan kadınların gözünden araştırılmıştır. Elde edilen veriler eğitim düzeyi, yaş, çalışma du-rumu ve gelir düzeyi gibi değişkenlerle çapraz ilişkiler kurula-rak ayrıca analiz edilmiştir.

Siyasete Karşı İlgi ve KatılımKadınların siyasete katılım performansı sivil toplum kuruluşla-rına üyelik, siyasi partilere üyelik, siyasete karşı ilgi düzeyi ve siyasete katılma konusunda kadınların istekli olup olmayışı üze-rinden test edilmiştir. Araştırmaya katılanlara, “şu anda herhan-gi bir sivil toplum kuruluşu veya partiye üye olup olmadıkları

1 30 Mart 2014 seçimleri öncesinde kadınların İl Genel Meclisindeki oranı, Türkiye genelinde yüzde 3.5, belediye meclisinde ise yüzde 4.5 düzeyinde idi. Belediye başkanı oranı ise yüzde 0.9 düzeyindeydi. 30 Mart seçimlerinden sonra kadın belediye başkanı oranı yüzde 3.7’ye çıkmıştır. Önceki seçime göre yüzde 3 civarında bir artış olmasına rağmen bu oranın yine sembolik düzeyde olduğunu unutmamak lazım. 2 Ayten Alkan, “Gendered Structures of Local Politics in Turkey”, Digest of Middle East Studies, 18, 3 (Spring 2009), ss. 31-56.3 Inter Parliamentary Union, Women in National Parliaments. İnternet kaynağı için bkz. http://www.ipu.org/wmn-e/classif.htm (Erişim tarihi: 5 Haziran, 2014).


251

sorulmuş” gelen cevaplar üzerinden bir tasnif yapılmıştır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların büyük ekseriyeti herhangi bir sivil toplum kuruluşuna veya partiye üye değildir. Araştırmada yer alanlar içinde herhangi bir kuruluşa üye olduğunu belirten-lerin oranı sadece yüzde 8 civarındadır. Bu veriyi dikkate aldı-ğımızda kadınların Türkiye’de siyasete katılım bağlamında ser-giledikleri düşük performansın önemli bir nedeninin kadınlarla bağlantılı olduğu anlaşılmaktadır. Ancak kadınların neden sivil toplum kuruluşlarına ilgi göstermedikleri veya neden herhangi bir partide aktif olarak siyaset yapmadıkları başlı başına ayrı bir araştırma konusudur. Bu, kadınların devam etmekte olan gele-neksel rolleriyle bağlantılı olabileceği gibi, siyasetin Türkiye’de “sert” bir karakterde oluşuyla da bağlantılı olabilir.4

Tablo 1: Şu anda herhangi bir vakıf, dernek, parti ya da meslek örgütüne üye misiniz? Sayı YüzdeEvet, üyeyim 389 7,7Hayır, üye değilim 4.591 91,2Cevapsız 56 1,1Toplam 5.036 100

Konuya eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından bakıldığında her birinin, kadınların katılımı üzerinde farklı bi-çimde etkide bulunduğu görülür. Eğitim düzeyinin, kadınların herhangi bir sivil toplum kuruluşuna veya partiye üye oluşun-da belirgin bir rolü var. Yapılan istatistiksel analizlere göre sivil toplum veya siyaset üzerinden katılım performansı ile eğitim düzeyi arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre eğitim düzeyi arttıkça sivil toplum kuruluşu ve parti üzerinden katılım gösterme performansı da artmaktadır. Yapılan varyans analizi sonucuna göre eğitim düzeyi bu bağlamda istatistiksel

4 Serpil Çakır, Türkiye’de kadınlar açısından siyaset yapmanın zorluğunu Meclisteki kadınlar üzerine yaptığı araştırmayla ortaya koymaktadır. Erkek Kulübünde Siyaset: Kadın Parlamenterlerle Sözlü Tarih, İstanbul: Versus Kitap, 2013.

252


olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir (P=.000).5 İl-gili tabloda görüldüğü gibi, herhangi bir kuruluşa üye olanların oranı yüksek düzeyde eğitimi olan kadınlarda, diğerlerine göre belirgin biçimde daha fazladır. Üniversite mezunu kadınların bu bağlamda oranı ilkokul ve altı eğitime sahip olanların oranından üç kat daha fazladır.

Konuya yaş üzerinden bakıldığında iki değişken arasında ista-tistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olmadığı görülür. Başka bir deyişle, yaş, kadınların sosyal veya siyasal katılım performan-sında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirme-mektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, gençlerle yaşlıların per-formansı bu bağlamda aşağı yukarı aynıdır. Gençlerle yaşlılar arasındaki fark yüzde 2 kadar olup bu da istatistiksel olarak an-lamlı bir farklılık oluşturmamaktadır.

Tablo 2: Şu anda herhangi bir vakıf, dernek, parti ya da meslek örgütüne üye misiniz?

Evet Hayır Toplam Eğitimdurumu



Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Çalışma düzeyinin de eğitim gibi istatistiksel olarak belirleyici



253

bir etkisi vardır (P=.000).6 Çalışan kadınların sivil toplum kuru-luşu veya partiye üye olma oranı çalışmayanlara göre iki kattan daha fazladır. Yine gelir düzeyi benzer biçimde etkili bir faktör olarak gözükmektedir. İlgili tabloda yer alan üç eğitim düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göze çarpmak-tadır. Düşük geliri olan kadınların herhangi bir dernek veya si-yasi parti üzerinden katılım oranı yüksek geliri olan kadınların ancak üçte birine denk gelmektedir. Yapılan araştırmalara göre refah düzeyinin gelişmesi ve bunun insanların yaşam standar-dına yansımasıyla siyasete karşı ilgi arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır.7 İnsanlar maddi refaha ulaştıktan sonra bir ta-kım hobiler geliştirmekte ve bu hobilerini gerçekleştirmek üzere benzer insanlarla belli örgütler altında bir araya gelmektedirler. Oysa geçim sıkıntısı çeken insanlar doğal olarak öncelikli olarak yaşam mücadelesiyle cebelleşirler.

Araştırmada yer alıp dernek, vakıf, siyasi parti veya meslek ör-gütüne üye olduğunu belirten kadınlara hangi kuruluşa üye ol-dukları yönünde ayrı bir soru daha yöneltilmiş ve gelen cevap-lardan hareketle ilgili tablo oluşturulmuştur. Buna göre herhangi bir kuruluşa üye olan kadınların yarıdan fazlası herhangi bir si-yasi partiye üyedir. Kadınların yüzde 11’i herhangi bir meslek kuruluşuna, geriye kalanları ise sivil toplum örgütlerine üyedir-ler. Meslek örgütlerine üyelik, bilindiği gibi zorunlu olup gönül-lülüğe dayanmamaktadır. Herhangi bir mesleği icra edebilmek için ilgili mesleğin bağlı olduğu meslek kuruluşuna üye olmak zorunludur.8 Siyasi parti ile meslek kuruluşu seçeneği devre dışı bırakıldığında geriye yüzde 36’lık bir oranda araştırma katılım-cılarının sivil toplum kuruluşları üzerinden katılım düzeyi kal-maktadır. Bu verilerden hareketle sivil toplum kuruluşlarında

6 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden). 7 Ronald Inglehart and Christian Welzel, “How Development Leads to Democracy?”, Foreign Affairs, (March-April 2009). 8 Tanıl Bora, “Türkiye’de Meslek Kuruluşları: Kamu, Sivil ve Milli’nin Muğlak Kesişim Alanı”, Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, Der. Stefanos Yerasimos, Günter Seufert vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 265-310.

254


yer alan kadınların, partiler bünyesinde yer alan kadınlardan daha az olduğuna hükmedebiliriz. Bu da partilerin her şeye rağ-men kadınları mobilize etmede ve onların siyasete katılmasında önemli bir köprü işlevi gördüğü sonucunu ortaya koymaktadır. Özellikle Ak Parti ve Saadet Partisi gibi muhafazakâr partilerde çok sayıda kadının örgütlü biçimde siyasete aktif katılım göster-diği bilinmektedir.9

Tablo 3: Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz? Sayı YüzdeSiyasi parti 206 53,0Meslek örgütü 43 11,0Yardım derneği/vakfı 35 8,9Kültürel dernek 28 7,2Kadın derneği 20 5,3Sendika 19 5,0Mahalle/semt derneği 10 2,6Hemşeri derneği 9 2,3Spor kulübü/derneği 8 2,0Diğer 11 2,9Toplam 389 100

Farklı eğitim düzeyine sahip kadınların ilgi gösterdiği kuruluş-lar hangileri? İlgili tablodaki verilere bakıldığında yüksek eği-timli kadınların öncelikli tercihi siyasi parti, ardından da meslek kuruluşu ve sendikadır. Düşük eğitim düzeyine sahip olanla-rın da öncelikli tercihi siyasal partidir. Ancak ardından yardım kuruluşu ve kadın dernekleri gelmektedir. Kadınların eğitim düzeyi üzerinden katılım performansıyla ilgili üç noktanın altı çizilebilir: Birincisi, kadınların eğitim düzeyi, üye oldukları kuruluşlar bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık

9 Zana Çıtak and Özlem Tür, “Women Between Tradition and Change: The Justice and Development Party Experience in Turkey”, Middle Eastern Studies, 44, 3 (May 2008), ss. 455-469. Ayrıca bkz. Yeşim Arat, “Religion, Politics and Gender Equality in Turkey: Implications of a Democratic Paradox?”, Third World Quarterly, 31, 6 (2010), ss. 869–884.


255

meydana getirmektedir (P=.000).10 İkincisi, hem düşük, hem de yüksek eğitimli kadınların birinci düzeyde bağlantılı oldukları kuruluş parti olmakla birlikte, iki grubun bu konudaki düzeyi arasında belirgin bir farklılık vardır. Birincilerin yüzde 71’i her-hangi bir partiye üye iken, bu oran ikincilerde yüzde 28’e ka-dar düşmektedir. Üçüncü olarak da, meslek kuruluşuna üyelik belirgin biçimde üniversite mezunu kadınlarda görülmektedir. Zira diplomaya dayalı mesleklerde ilgili meslek kuruluşuna üye olunmadan bir mesleği icra etmek mümkün değildir.11 Bu bakımdan araştırmada yer alan üniversite mezunu kadınların önemli bir kesimi meslek odalarından birine üyedirler.

Yaş üzerinden bir değerlendirme yapıldığında, yaşın da eğitim gibi kadınların performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık doğurduğu görülür. İlgili tabloda görüldüğü gibi, gerek yaşlılarda, gerekse gençlerde en fazla üye olunan iki ör-güt partilerle meslek kuruluşlarıdır. Bu iki grubun aksine orta yaşlılarda üye olunan ikinci kuruluş yardım kuruluşu olarak ön plana çıkıyor.

Kısaca, gençlerle yaşlılar, üye olunan kuruluş bakımından ben-zer bir sıralama göstermelerine rağmen, ikisinin oranı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır.

Konuya çalışma durumu ve gelir düzeyi açısından bakıldığın-da ikisi için de istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olduğu görülür.12 İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar genel-de siyasi partilerin ardından meslek kuruluşlarına üyeler. Oysa çalışmayan kadınlar siyasi partilerin ardından en fazla yardım kuruluşuna üye olmuş durumdadırlar. Gelir düzeyi bakımın-dan da benzer bir tablo ortaya çıkıyor. Burada da, yüksek gelirli kadınlar daha çok parti ve meslek kuruluşuna üye iken, düşük

10 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).11 Ömer Çaha, “Meslek Odaları: Oligarşinin Merkez Üsleri”, Liberal Düşünce Dergisi, 16, 63 (Ağustos 2011), ss. 213-223.12 İki değişken için de P=.000 değeri bulunmuştur. Bkz. Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizleri: Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).

256


gelirli kadınlar parti ve yardım kuruluşuna üyedirler. Yüksek gelirliler üçüncü olarak sendikalara üye iken, düşük gelirliler kadın derneklerine üye durumundadırlar. Kısaca, eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi üzerinden yapılan incelemeler-den anlaşıldığı kadarıyla, tüm bu değişkenler arasında farklılık olmaksızın kadınların en fazla üye oldukları kuruluşlar sırasıyla siyasi parti, meslek örgütü ve yardım kuruluşlarıdır.

Tablo 4: Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?

Siy

asi

part

i M

esle

kör

gütü

Yar

dım

kuru

luşu

Kül

türe

lde

rnek

Kad

ınde

rneğ

i

Send

ika

Hem

şeri

dern

eği

Diğ

er

Topl

am

Eğitimdurumu

Düşük 70,5 4,5 7,6 0,8 5,3 0,8 3,0 7,6 100Orta 57,7 7,1 10,3 5,8 5,1 1,9 2,6 9,6 100Yüksek 27,5 21,1 7,3 9,2 2,8 10,1 22,0 100

Yaş Genç 45,1 13,6 8,6 7,4 4,3 4,3 16,7 100Orta 59,9 6,6 8,5 3,8 4,2 3,8 3,3 9,9 100Yaşlı 50,0 19,2 7,7 7,7 3,8 11,5 100

Çalışmadurumu

Çalışan 45,6 17,8 7,8 5,6 2,8 8,3 1,7 10,6 100Çalışmayan 60,3 3,7 9,1 4,6 5,9 2,3 14,2 100

Gelirdurumu

Düşük 55,8 3,8 13,5 4,8 6,7 4,8 10,6 100Orta 56,4 11,1 7,1 3,6 4,0 3,6 1,3 12,9 100Yüksek 39,7 17,5 4,8 9,5 3,2 12,7 12,7 100

Araştırmaya katılan kadınların siyasete karşı ilgilerini ölçmek üzere kendilerine, siyasetle hangi düzeyde ilgilendikleriyle ilgili doğrudan doğruya bir soru yöneltilmiştir. İlgili tabloya yansı-yan verilerden anlaşıldığı gibi siyasetle ilgilenmeyen kadınların oranı, siyasetle ilgilenenlerin oranından belirgin biçimde daha fazladır. Araştırma bulgularına göre siyasetle çok ilgilendiğini belirtenlerin oranı yalnızca yüzde 6 düzeyindedir. Biraz ilgilen-diğini belirtenlerle birlikte siyasete karşı ilgisi olanların oranı yüzde 31 kadardır. Oysa siyasetle hiç ilgilenmediğini belirten-


257

lerin oranı tek başına yüzde 40 kadar yüksek düzeydedir. Pek ilgilenmiyorum şıkkıyla birlikte hesaba katıldığında siyasetle il-gilenmeyen kadınların oranı yüzde 63’e kadar yükselmektedir. Siyasetle ilgili olan kadın oranı ile siyasette temsil edilen kadın oranı arasında belirgin bir farklılık vardır. Siyasette temsil edi-lenler (ulusal ve yerel meclislerde) siyasete karşı ilgi gösteren kadınların oranından çok daha az düzeydedir.

Tablo 5: Siyasetle ve siyasi konularla hangi düzeyde ilgileniyorsunuz? Sayı YüzdeÇok ilgileniyorum 314 6,2Biraz ilgileniyorum 1.265 25,1Pek ilgilenmiyorum 1.179 23,4Hiç ilgilenmiyorum 2.001 39,7Cevapsız 276 5,5Toplam 5.036 100

Konuya eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında, eğitimin bu bağ-lamda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturduğu gö-rülür (P=.000).13 Düşük eğitim düzeyine sahip olan kadınlarla yüksek eğitim düzeyine sahip olanların performansı arasında belirgin bir farklılık göze çarpmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, eğitim düzeyi arttıkça siyasete karşı ilgi düzeyi de doğrusal orantılı olarak artmaktadır. Nitekim üniversite eğitimine sahip olan kadınlar içinden siyasetle şu ya da bu biçimde ilgili olan-ların oranı yüzde 56 düzeyinde iken, düşük eğitimli kadınların oranı bu bağlamda yüzde 27 kadardır. Başka bir deyişle, üni-versitelilerin yarısı kadardır. Yaş bakımından analiz edildiğinde farklı yaş kategorisindeki kadınların siyasete karşı ilgisi konu-sunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göze çarpmamak-tadır. Tüm yaş kategorisinde yer alanların siyasete ilgi düzeyleri birbirine benzemektedir.


258


Benzer bir değerlendirmeyi çalışma durumu için de yapabiliriz. Çalışan kadınlarla çalışmayanların siyasete karşı ilgisi konusun-da iki grup arasında anlamlı bir farklılık göze çarpmamaktadır. Ancak gelir düzeyine bakıldığında eğitim düzeyinde olduğu gibi, burada da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık dikkat çekmektedir (P=.000).14 İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek ge-liri olanların yarıya yakını (%48) siyasete karşı az ya da çok ilgi duyarken, düşük gelir grubuna mensup kadınların yüzde 25’i siyasete ilgi duymaktadır. Dolayısıyla gelir düzeyinin siyasete karşı ilgili olmaya pozitif yönde etki ettiğini söyleyebiliriz.

Tablo 6: Siyasetle ve siyasi konularla hangi düzeyde ilgileniyorsunuz?

Çokilgili

Birazilgili

Pekilgilenmiyor

Hiçilgilenmiyor Toplam

Eğitimdurumu



Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Kadınların siyasette az sayıda yer almasında kendilerinin bir rolü var mıdır? Bu soruya ilgili tabloya yansıyan veriler üzerinden bakıldığında kadınların siyasete karşı olan ilgisinin de bu konu-da önemli rol oynadığı görülür. Kadınlara yöneltilen, “size her tür imkân sağlansa milletvekili adayı olur musunuz?” şeklindeki



259

soruya araştırmaya katılan kadınların yüzde 59’u “hayır” şeklin-de cevap vermiştir. Milletvekili olarak siyasete katılabileceğini belirtenlerin oranı yalnızca yüzde 35 düzeyindedir. Kuşkusuz kadınların milletvekili olmak istemeyişinde rol oynayan çok sa-yıda farklı nedenler olabilir ve bu nedenler farklı bir araştırma konusu teşkil edebilir. Ancak eldeki verilerden hareket edildi-ğinde, kadın örgütlerinin ve bazı siyasi partilerin gündeminde olan kota uygulamasının kadınlar cephesinde karşılığının olma-dığını söyleyebiliriz.

Herhangi bir partiden milletvekili olmama konusunda eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi bakımından kadın-lar arasında bir fark var mıdır? Konuya bu çerçeveden bakıldı-ğında eğitim düzeyinin büyük bir fark oluşturmadığı görülür. Tüm imkânların sağlanması durumunda milletvekili olmak iste-yenlerin oranı üniversite mezunu olan kadınlarda yüzde 37 iken, üniversite mezunu olmayan kadınlarda yüzde 33 düzeyindedir. Bu da demektir ki, iki eğitim grubu arasındaki fark yalnızca yüz-de 4 kadardır. Yine orta öğretim mezunu olan kadınların oranı aşağı yukarı üniversite mezunu olan kadınların oranıyla benzer-dir (%38). Kısaca, eğitim düzeyi, milletvekili olma konusunda kadınlar arasında belirleyici bir rol oynamamaktadır.

Tablo 7: Size her tür imkân sağlansa, bir partiden milletvekili adayı olur musunuz? Sayı YüzdeEvet, aday olurum 1.736 34,5Hayır, aday olmam 2.951 58,6Fikir belirtmeyen 349 6,9Toplam 5.036 100

Konuya yaş bakımından bakıldığında yine istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın oluşmadığı görülür (P=.84).15 İstatistiksel olarak gençlerle yaşlılar veya orta yaştaki kadınlar arasında an-lamlı bir farklılık olmamakla birlikte yine de gençlerle yaşlılar


260


arasında dikkate değer oranda bir farklılığın olduğu gözlerden kaçmamaktadır. Üç yaş kategorisine bakıldığında gençlerin mil-letvekili olma konusunda yaşlılardan daha hevesli olduğu görü-lür. Milletvekili olma isteğinin en fazla orta yaşlardaki kadınlar-da yoğunlaştığını unutmamak gerekir. Orta yaşta olanlar içinde milletvekili olma isteği taşıyanların oranı yüzde 37 iken, bu oran yaşlılarda yüzde 27, yani aşağı yukarı 10 puan kadar daha aşa-ğıdır.

Tablo 8: Size her tür imkân sağlansa, bir partiden milletvekili adayı olur musunuz?

Evet Hayır Fikir

belirtmeyen Toplam Eğitimdurumu



Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Çalışma durumuna bakıldığında benzer bir eğilim söz konusu-dur. Genel olarak çalışan kadınlar çalışmayanlara göre millet-vekili olma konusunda daha hevesliler. İki grup arasındaki fark yaklaşık yüzde 6 düzeyindedir. Gelir düzeyi de kadınlar arasın-da yaklaşık olarak aynı doğrultuda bir tutuma yol açmaktadır. Yüksek geliri olan kadınların diğerlerine göre milletvekili olma konusunda biraz daha hevesli olduğu anlaşılmaktadır. Düşük gelire sahip olanlarla, yüksek gelire sahip olanların oranı yüzde


261

4 kadardır. Yapılan varyans analizine göre iki grup arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.

Kısaca, yapılan istatistiksel analizlere göre dört değişkenin (eği-tim, yaş, çalışma, eğitim) kadınların milletvekili olma isteği üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olmadığı anlaşılmaktadır. Kadınlar bu değişkenlerden bağımsız olarak milletvekili olma konusunda fazla istekli davranmamaktadırlar.

Siyasal Kararlarda Rol Oynayan Faktörler Kadınların siyasal katılımında rol oynayan ne tür faktörler bu-lunmaktadır? Kadınlar herhangi bir partiye oy verirken veya herhangi bir siyasal eylemde bulunurken eşlerinden, ailelerin-den veya çevrelerinden ne ölçüde bağımsız hareket edebiliyor-lar? Aileden herhangi birinin siyasetle ilgilenmesi kadınlar için bir anlam ifade ediyor mu? Kadınlar bir partiye veya bir adaya oy verirken onun cinsiyetine dikkat ediyorlar mı? Araştırma, si-yasal katılımla ilgili tutumlarla bağlantılı olarak bu sorulara ışık tutmaya çalışmıştır.

Öncelikle kadınların eşleriyle aynı partiyi destekleyip destek-lemediğine bakıldığında, eşlerin büyük ölçüde benzer siyasal tercihte bulundukları anlaşılır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınların yüzde 72’si eşleriyle aynı partiyi desteklerken, ancak yüzde 17’si farklı partileri desteklemektedirler. Eşlerin bu kadar yüksek oranda aynı partiyi tercih etmesinde siyasetin ve siyasal ayrışmanın önemli bir rolü bulunmaktadır. Türkiye’de siyaset, sadece katılıma aracılık eden bir faaliyet alanı veya meslek olma-nın ötesinde bir anlama sahiptir. Türkiye’de siyaset bir kimlik, bir duruş, bir çatışma alanı ve bir zihniyet meselesidir. Türki-ye’de toplumsal ve siyasal ayrışmanın nirengi noktasını sınıfsal yapıdan çok, siyasal ayrışma ve kutuplaşma oluşturur. Siyasal partiler, değişik siyasi düşüncelerin, ideolojilerin ve zihniyetle-rin merkez üsleri olarak toplumu farklı cephelere ayırırlar. Siya-setin oluşturduğu cepheleşme ne yazık ki sosyolojik düzeyde de

262


kendini gösterir. Siyasi ayrışma, insanların kiminle arkadaşlık yapacaklarını, kiminle dostluk kuracaklarını, kiminle iş yapa-caklarını ve kiminle evleneceklerini dahi belirleyecek kadar ge-niş bir nüfuz alanına sahiptir. Eşlerin bu denli yüksek düzeyde aynı partileri tercih etmesinin hikâyesi buralara gider.

Tablo 9: Eşiniz sizinle aynı partiyi mi destekliyor?Sayı Yüzde

Evet 2.621 71,7Hayır 608 16,6Cevapsız 427 11,7Toplam 3.656 100,0

Eğitim düzeyi, kadınların parti tercihinde ne kadar farklılık oluşturmaktadır? Buna ilişkin analizlere bakıldığında eğitim dü-zeyinin, kadınların parti tercihinde herhangi bir farklılık oluş-turmadığı görülür (P=.010).16 İlgili tabloya bakıldığında düşük eğitimli kadınların, eşleriyle benzer bir davranış sergilediği anla-şılır. Nitekim ilkokul ve altında eğitimi olan kadınlarla üniversi-te eğitimi olan kadınlar arasındaki fark yüzde 11 kadardır. Buna göre üniversite mezunu kadınlar diğerlerine göre yüzde 11 daha fazla eşlerinden bağımsız parti tercihinde bulunmaktadırlar. Bu da önceki bölümlerde ifade edildiği gibi, eğitim düzeyi arttıkça kadınlarda bireysel davranış sergileme olasılığının artışına iliş-kin tezi destekleyici bir bulgudur. Ancak unutmamak gerekir ki, iki kadın grubu arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık değildir.

Benzer bir değerlendirme yaş için de yapılabilir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınlar arasında yaş art-tıkça kadınların eşlerinden bağımsız hareket etme olasılığı da doğrusal olarak artmaktadır. Yaşlılarla gençler arasındaki fark bu bağlamda yüzde 8 kadardır. Ancak yapılan istatistiksel ana-lizlere göre bu fark iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı



263

bir farklılaşma meydana getirmemektedir (P=.197).17

Tablo 10: Eşiniz sizinle aynı partiyi mi destekliyor?

Evet Hayır Fikir




Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Benzer bir değerlendirme çalışma durumu için de yapılabilir. İl-gili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre eşlerinden siyasi tercih bakımından daha fazla ayrışmaktadırlar. Çalışanların yüzde 24’ü eşlerinden bağımsız oy verme davra-nışında bulunmalarına rağmen bu oran çalışmayanlarda yüz-de 15’e kadar gerilemektedir. Bu da iki grup arasındaki farkın 9 puan kadar olduğu anlamına gelir. Yine de çalışanlarla çalış-mayanlar arasında yapılan tüm analizler dikkate alındığında iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olmadığı görülür (P=.012).18

Gelir düzeyi de diğer değişkenler gibi eşler arasında siyasal

17 Bkz. Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).18 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).

264


tercih bakımından bir farklılık getirmemektedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, eşleriyle birlikte aynı partiyi destekleme bakı-mından, yüksek geliri olanlarla düşük geliri olan kadınlar ara-sındaki fark sadece yüzde 1 kadardır. Eşlerinden bu bağlamda bağımsız hareket edenler yüksek gelirli kadınlar arasında yo-ğunlaşmasına rağmen, yüksek gelirlilerle düşük gelirliler arasın-daki fark sadece yüzde 6 kadar olup, bu da istatistiksel olarak anlamlı bulunamamıştır (P=.025).19 Kısaca, araştırma bulguları-na göre araştırmaya katılan kadınlar, eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi fark etmeksizin parti tercihi konusunda eşleriyle benzer biçimde hareket etmektedirler. Bu da yukarıda ifade edildiği gibi, bir yandan siyasetin insanları aynı kampta buluşturmasıyla, bir yandan da Türk toplumunda baskın olan cemaatçi kültürel değerlerle açıklanabilir. Cemaatçi kültürel de-ğerler, Türkiye’de siyasal davranışlarda da benzeşmeye yol aç-maktadır.

Tablo 11: Oy vereceğiniz partiyi seçerken aşağıdaki kişilerden en çok hangisi karar vermenizde etkili oluyor? Sayı YüzdeKendisi 4.312 85,6Eş 481 9,5Anne baba 93 1,8Cevapsız 92 1,8Diğer 58 1,2Toplam 5.036 100

Parti tercihinin kadınlarda nasıl belirlendiğini test etmek için araştırmaya katılanlara ayrıca, “oy vermede kimlerin kendi ka-rarlarının belirlenmesinde etkili olduğu” yönünde bir soru yö-neltilmiştir. Bu soruya gelen cevaplar, yukarıda ileri sürülen tezi destekleyici niteliktedir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kadınla-rın yüzde 86’sı oy vereceği partiye kendisi karar verdiğini belirt-mektedir. Eşlerinin etkili olduğunu söyleyenlerin oranı yüzde



265

10, anne-babanın etkili olduğunu belirtenlerin oranı da yüzde 2 gibi düşük düzeyde kalmaktadır. Eşler kendi tercihlerini verdik-lerine ve önceki tabloda görüldüğü gibi, eşleriyle benzer tercih-te bulunduklarına göre kadınlar, kendileriyle aynı siyasi tercihe sahip olan eşlerle evleniyorlar demektir. Bu da yukarıda ifade edildiği gibi, partilerin Türkiye’de insanlar arasındaki tercihleri çok boyutlu biçimde belirleyici olmasından kaynaklanmaktadır. İlgili verilerden hareketle, eşler arasındaki ilişkinin parti terci-hini etkilemekten çok, parti tercihinin eşler arasındaki ilişkileri belirlediğini söyleyebiliriz.

Parti tercihini tek başına yapmada eğitim düzeyi kadınlar üze-rinde ne kadar etkilidir? Bu sorunun cevabına bakıldığında eği-tim düzeyinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiği görülür (P=.000).20 İlkokul ve altında eğitimi olanlarla üniversite mezunu kadınlar arasında bu bağlamda dikkate değer oranda bir farklılık göze çarpmaktadır. Nitekim parti tercihinde kendi başına karar veren düşük eğitimlilerle yüksek eğitimli ka-dınlar arasında ikincilerin lehine 8 puan fark var. Bu fark eşlerin etkisi söz konusu olduğunda daha da fazla açılmaktadır. Üni-versite mezunu kadınların yalnızca yüzde 3’ü eşlerinin etkisin-de bir partiyi tercih ederken, bu oran düşük eğitimli kadınlarda yüzde 14’e kadar çıkmaktadır. Bu da, diğerlerinin üç katından daha yüksek bir oran demektir. Bu verilerden hareket edersek, eğitimin yükselmesine paralel olarak kadınların daha bağımsız siyasi tercihte bulunduğunu söyleyebiliriz.

Yaş üzerinden bakıldığında farklı bir tabloyla karşılaşılır. Zira yaş, kadınların parti tercihinde ailelerinin etkisi altında kalma konusunda herhangi bir farklılık oluşturmamaktadır (P=.592).21 İlgili tabloda görüldüğü gibi, kendi başına karar verenlerin oranı genç kuşaklarla yaşlı kuşaklarda benzerdir. Araştırma bulgula-rına göre, genç kadınlar yaşlılara göre biraz daha fazla eşlerin etkisine açıklar. Ancak iki grup arasındaki yüzde 3’lük fark ista-tistiksel olarak anlamlı bulunamamıştır.

20 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).21 Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).

266


Tablo 12: Oy vereceğiniz partiyi seçerken aşağıdaki kişilerden en çok hangisi karar vermenizde etkili oluyor?

Kendisi EşiAnne-baba Diğer Toplam

Eğitimdurumu


Yaş Genç 86,7 7,9 4,3 1,1 100Orta 88,6 10,0 0,6 0,7 100Yaşlı 87,3 11,3 1,5 100

Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Çalışma durumu ile gelir düzeyi bu noktada istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar oluşturmaktadır.22 İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar çalışmayanlara göre daha fazla oranda ken-di başlarına hangi partiye oy vereceklerine karar vermektedirler. Yine çalışmayan kadınların çalışanlara göre daha fazla eşlerinin etkisinde kaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim araştırma bulguları-na göre çalışanlarla çalışmayan kadınlar arasında bu bağlamda yüzde 7’lik bir fark vardır. Gelir düzeyinde de benzer bir eğilim görülmektedir. Yüksek gelirlilerin, diğerlerine göre daha birey-sel davrandıkları görülüyor. Çalışma durumunda olduğu gibi, gelir düzeyi düşük olan kadınlar eşlerinin etkisine daha fazla açıktırlar. Kısaca, eğitim düzeyinin yükselmesine, yaşın ilerle-mesine, çalışma olasılıklarının artmasına ve gelir düzeyinin yük-

22 Bu iki değişkende de P=.000 olarak tespit edilmiştir. Bkz. Ek1b ve Ek1c (Varyans Analizi: Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).


267

selmesine paralel olarak kadınlarda oy verme konusunda daha bireysel davranma eğilimi de gelişmektedir.

Tablo 13: Ailenizde aktif siyaset yapan bir kadın var mı? Sayı YüzdeEvet, var 249 4,9Hayır, yok 4.760 94,5Cevapsız 27 0,5Toplam 5.036 100

Araştırmaya katılanlara ayrıca ailelerinde aktif olarak siyaset yapan biri olup olmadığı da sorulmuştur. Yapılan istatistiksel analize göre, ailede aktif olarak siyaset yapmakla kadınların mil-letvekili olması arasında pozitif bir ilişki vardır (r=.74). Başka bir deyişle, ailesinde aktif olarak siyaset yapanların milletvekili olma eğilimi diğerlerine göre daha güçlüdür. Araştırmanın bul-gularına göre ailesinde aktif biçimde siyasetle uğraşan biri ol-mayan kadınların yüzde 60’ı tüm imkânlar sağlansa dahi millet-vekili olmayacağını söylerken, yüzde 34’ü milletvekili olacağını belirtmiştir. Dolayısıyla, ailede birinin aktif olarak siyasetle uğ-raşması kadınlar açısından tetikleyici bir faktör oluşturmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılanların ekseri ço-ğunluğunun ailesinde aktif olarak siyasetle uğraşan herhangi bir kimse yoktur. Ailesinde aktif biçimde siyaset yapan biri bulunan kadınların oranı yüzde 5 kadardır. Bu da araştırmaya katılan ka-dınların siyasete karşı bu denli ilgisiz oluşunda rol oynayan bir faktör olarak düşünülebilir.

Ailede herhangi birinin siyasetle uğraşması bağlamında eğiti-min bir önemi var mı? Buna ilişkin analizlere bakıldığında, eği-tim düzeyi yüksek olan kadınların ailelerinde diğerlerine göre daha fazla oranda siyasetle uğraşan birinin olduğu anlaşılmak-tadır. Düşük eğitimli katılımcılarla yüksek eğitimli kadınlar arasındaki fark yüzde 6 düzeyinde olup, tüm kriterler dikkate alınarak bir analiz yapıldığında iki grup arasındaki farkın ista-

268


tistiksel olarak anlamlı olduğu anlaşılmaktadır (P=.000).23 Ancak yaş bakımından gençlerle orta yaştakiler veya yaşlılar arasında herhangi bir farklılık bulunmamıştır (P=.011).24 İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, değişik yaş kategorilerinin bu konuya ilişkin oran-ları hemen hemen benzerdir. Çalışma durumu bakımından da benzer bir durum görülmektedir. Çalışma durumu da istatistik-sel olarak anlamlı bir farklılık getirmemektedir (P=.016).25 Gelir düzeyine bakıldığında gelir düzeyinin eğitim düzeyi gibi belirli bir farklılık oluşturduğu görülür. Düşük gelirlilerle yüksek ge-lirliler arasında yüzde 5 düzeyinde bir farklılık bulunmaktadır. Tüm kriterler dikkate alınarak yapılan istatistiksel analize göre farklı gelir grupları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (P=.000).26

Tablo 14: Ailenizde aktif siyaset yapan bir kadın var mı?Evet Hayır Toplam

Eğitimdurumu



Çalışmadurumu


Gelirdurumu


23 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).24 Bkz. Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).25 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).26 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


269

Araştırmanın sorularından birini, kadınların oy vermede hem-cinslerini kayırıp kayırmadığı oluşturmuştur. Bu hususu test etmek üzere katılımcılara, “gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş-tir. Araştırmaya katılan kadınların üçte birden fazla bir kesimi (%35) bu soruya “evet” şeklinde cevap vermiştir. Bu da dikkate değer oranda kadının, adayların cinsiyetini dikkate alarak seç-me davranışında bulunduğunu gösteriyor. Öte yandan araştır-maya katılanların yüzde 54’ü oy verirken adayların cinsiyetini önemsemediğini belirtmiştir. Bunlar için cinsiyetten çok liyakat ön plana çıkmaktadır.

Tablo 15: Gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?

Sayı YüzdeEvet, oy veririm 1.775 35,2Hayır, oy vermem 2.697 53,6Cevapsız 564 11,2Toplam 5.036 100

Konuya eğitim düzeyi açısından bakıldığında nasıl bir tablo or-taya çıkar? Yapılan varyans analizine göre kadın olduğu için bir adaya oy verme noktasında farklı eğitim düzeyine sahip olan kadınlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır (P=.000).27 Konuyla ilgili tabloya bakıldığında ilkokul ve altında eğitimi olanların genel olarak cinsiyeti dikkate alarak oy vere-ceği, buna karşın üniversite eğitimi olan kadınlarınsa daha çok liyakat üzerinden oy vereceği anlaşılır. Nitekim, “sırf kadın ol-duğu için bir adaya oy vereceğini” belirten katılımcıların oranı düşük eğitimi olanlarda yüzde 40 düzeyinde iken, bu oran yük-sek eğitimi olanlarda yüzde 21 kadardır. Yani diğerlerinin yarısı kadar. Yüksek eğitimi olan kadınların yüzde 72’sı kadın olduğu için bir adaya oy vermeyeceğini belirtmiştir. Bu veriyi dikkate aldığımızda cinsiyet farklılığının yüksek eğitimli kadınlarda se-


270


çilmede bir avantaj oluşturmadığını söyleyebiliriz.

Benzer pozitif bir ilişki yaş bağlamında da ortaya çıkmaktadır. Varyans analizine göre yaş ile cinsiyetinden dolayı bir adayı destekleme arasında istatistiksel olarak anlamlı pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Genç yaştakiler, cinsiyeti bir siyasetçiyi tercih etme nedeni olarak kabul ederken, yaşlılar gençlere göre daha az oranda bunu kabul etmektedirler. Nitekim iki grubun oranı arasında yüzde 10 düzeyinde bir farklılık bulunmaktadır (%29’a %39). Adayı cinsiyetinden dolayı seçmeme konusunda da ben-zer düzeyde bir fark bulunmuştur (%12).

Tablo 16: Gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?

Evet Hayır Fikir




Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Çalışma düzeyi üzerinden analiz edildiğinde yaklaşık aynı yönde bir sonuca ulaşılır. Çalışanlar çalışmayanlara göre daha düşük oranda cinsiyetçi tutum sergilemektedir. İlgili tablodaki


271

verilere bakıldığında çalışanlarla çalışmayanlar arasında yüzde 7 kadar fark olduğu görülür. Bu da çalışanların çalışmayanlara göre yüzde 7 oranında daha fazla cinsiyeti dikkate alarak seçme davranışında bulunduğunu gösterir. Gelir düzeyi de kadınların seçme davranışında belirleyici bir unsur olarak ortaya çıkmakta-dır. Yapılan varyans analizine göre bir adayı cinsiyetinden dola-yı destekleme noktasında farklı gelir grupları arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).28 Konuyla ilgi-li verilere bakıldığında düşük gelirli katılımcılarla yüksek gelirli katılımcılar arasında yüzde 12’lik bir fark olduğu görülür. Bu ve-rilere göre geliri düşük olan kadınlar diğerlerine göre daha fazla cinsiyetçi davranmaktadırlar. Cinsiyetini dikkate almadan oy vereceğini söyleyen kadınların oranı yüksek gelirlilerde düşük gelirlilere göre belirgin biçimde daha fazladır. Araştırma bulgu-larına göre iki grup arasındaki fark yüzde 20’ye yakındır.

Kısaca, kadınlarda eğitim ve gelir düzeyi arttıkça, oy verme davranışında cinsiyet kriteri daha az oranda etki etmektedir. İlerleyen bölümlerde analiz edildiği gibi, eğitim düzeyi ve gelir kadınlarda daha fazla cinsiyetçi kalıpların gelişmesine yol aç-maktaydı. Ancak bir adayı tercih etme durumu söz konusu ol-duğunda cinsiyetçi kalıplar arka planda kalmaktadır.

Siyasal Kimlik ve AidiyetKimlik, bir yandan benimsediğimiz siyasal ve ideolojik eğilim-leri belirlerken, bir yandan da ait olduğumuz yeri gösterir. Kim-liklerin siyasal boyutu olduğu gibi, sosyolojik boyutu da bulu-nur. Sosyolojik kimlikleri çoğu zaman bizler tercih etmeyiz.29 Söz gelimi cinsiyet, etnik, dinsel veya ulusal kimlikler bizim seçimi-mizle oluşan kimlikler değildir. Ancak siyasal kimlikler böyle değildir. Siyasal kimlikler bizim seçimimiz sonucunda oluşan

28 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).29 Seyla Benhabib, Ötekilerin Hakları, Yabancılar, Yerliler, Vatandaşlar, Çev. Berna Akkıyal, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.

272


kimliklerdir. Onlardan birinin penceresinden dünyaya bakar veya bakış açısı geliştiririz.30 Bazen siyasal boyutu olmayan, an-cak bizim tercihimizin sonucu oluşan kimlikler de vardır. Söz gelimi “dindarlık” siyasal boyutu olmayan bu tarz bir kimliktir. Dindarlık, insanların dini değerleri bazen derinlemesine, bazen de çok boyutlu yaşamasına işaret eden bir kimliktir. Bu tür sos-yal kimlikler, belli bir duruşu, belli bir dünya görüşünü ve siya-sal konumlanmayı ifade eden siyasal kimliklere göre daha yu-muşaktır. Bu bakımdan bu tür kimliklerin benimsenme düzeyi “sert” karakterli kimliklere göre daha fazladır.

Tablo 17: Kendinizi tanımlarken aşağıdaki kimlikleri uygun bulup bulmadığınızı lütfen belirtiniz Uygun Uygun değil Cevapsız ToplamDindar 65,2 16,7 18,1 100Atatürkçü 63,9 15,1 21 100Laik 48,9 18,9 32,2 100Milliyetçi 46,6 21,7 31,7 100Demokrat 45 20,2 34,8 100Muhafazakâr 37,9 28,4 33,7 100Sağcı 27,1 32,8 40,1 100Kemalist 26,5 34,3 39,2 100Sosyal demokrat 21,1 31 47,9 100Solcu 15,1 42,1 42,8 100Sosyalist 13,5 35,5 51 100Liberal 11,4 33,9 54,7 100Feminist 7,5 51,6 40,9 100

Araştırma konularından birini kadınların, “kendilerini tanım-lamada benimsedikleri” kimlikler oluşturmuştur. Araştırmaya katılanlara “hangi kimliği benimsediklerini” sormaktan çok, kendilerine değişik kimliklerden oluşan bir liste sunulmuş ve

30 Selçuk Erincik, “Kimlik ve Çokkültürcülük Sorunu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52,2 (2011), ss. 219-241.


273

kendilerini tanımlamada bu kimlikleri uygun bulup bulmadık-ları sorulmuştur. Bu soru tüm kimlikler için tek tek sorularak kadınların hangi kimlikleri kendileri için uygun buldukları tes-pit edilmeye çalışılmıştır. Kimlikler, üzerimizde taşıdığımız bir giysi gibi değildir. Başka bir deyişle, her birimiz bir kimliği tek bir giysi gibi sırtımızda taşımayız. Aksine kimlikleri, çok desen-li, çok parçalı veya çok katmanlı giysiler kompozisyonu gibi ta-şırız.31 Bu bakımdan araştırmada kullanılan soru çok katmanlı kimlik realitesini ortaya çıkarmaya hizmet edecek tarzda formü-le edilmiştir.

Eğitim düzeyi, kadınların değişik kimlikleri benimsemesinde hangi ölçüde etki etmektedir. İlkokul ve altında eğitimi olan kadınların en fazla benimsediği kimliklerle, yüksek okul mezu-nu kadınların benimsediği kimlikler örtüşüyor mu? Bu soruya ilgili tablodaki veriler üzerinden bakıldığında bazı kimliklerde bir örtüşmenin, bazılarında ise bir ayrışmanın olduğu görülür. Düşük eğitimi olan kadınların en fazla benimsediği dört kimlik sırasıyla dindarlık, Atatürkçülük, milliyetçilik ve muhafazakâr-lıktır. Buna karşın yüksek eğitimli kadınların en fazla benimse-diği dört kimlik sırasıyla Atatürkçülük, milliyetçilik, dindarlık ve Kemalizm’dir. İki kadın grubunun en fazla benimsediği üç kimlik örtüşmektedir. Bunlar dindarlık, Atatürkçülük ve milli-yetçiliktir. Ne var ki, dindarlık değeri düşük eğitimi olan kadın-larda birinci sırada iken, yüksek eğitimi olan kadınlarda üçün-cü sırada yer almaktadır. Düşük eğitimli kadınların yüzde 72’si kendisini dindar olarak tanımlarken, yüksek eğitimli kadınların yüzde 48’i kendisini dindar olarak tanımlamaktadır. Eğitim dü-zeyi itibarıyla kadınlar arasında en fazla ayrışmaya yol açan üç kimlik sosyalizm, liberalizm ve feminizmdir. Bu üç kimlik belir-gin biçimde üniversite mezunu kadınlar tarafından daha fazla benimsenmektedir. Bu kimlikleri benimseyen üniversite mezu-nu kadınların oranı diğerlerinin üç katından fazladır.

31 Amin Maalouf, Ölümcül Kimlikler, Çev. Aysel Bora, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.

274

Tablo 18: Kendinizi tanımlarken aşağıdaki kimlikleri uygun bulup bulmadığınızı lütfen belirtiniz

Din

dar

Ata

türk

çü

Mill

iyet

çi

Muh

afaz

akâr

Kem

alis

t

Sosy

al d

emok

rat

Sosy

alis

t

Libe

ral

Fem

inis

t

Eğitimdurumu

Düşük 72,4 61,3 43,5 40,8 19,6 14,2 7,9 7,3 5,0

Orta 61,0 68,8 54,6 39,7 32,3 26,1 16,9 13,9 9,6

Yüksek 48,1 67,6 53,6 28,5 39,7 35,4 28,7 24,3 16,6

Yaş Genç 62,2 63,2 51,3 38,7 27,5 23,2 17,1 14,0 10,0

Orta 66,5 67,4 49,1 39,1 27,5 21,3 12,2 10,9 7,4

Yaşlı 63,8 66,2 37,7 33,6 30,7 19,9 11,9 11,9 4,8

Çalışmadurumu

Çalışan 59,1 72,3 57,5 37,4 36,4 30,7 21,5 18,4 12,4

Çalışmayan 66,5 62,4 46,1 39,1 23,9 18,5 11,6 9,8 6,9

Gelirdurumu

Düşük 68,9 60,5 41,5 37,0 19,4 14,7 9,9 7,5 5,4

Orta 62,1 68,6 54,6 40,4 32,0 25,5 16,6 14,2 9,2

Yüksek 58,7 69,3 58,6 36,4 41,8 40,2 26,1 25,4 21,5

Yaş üzerinden bakıldığında gruplar arasındaki farklılık eğitim düzeyi kadar derinleşmiyor. Hem gençlerin, hem de yaşlıların en fazla benimsediği üç kimlik sırasıyla Atatürkçülük, dindar-lık ve milliyetçiliktir. Yaşlılarda dindarlık, Atatürkçülük ve Ke-malizm’in oranı gençlere göre daha fazladır. Buna karşın diğer tüm kimlikleri benimseme oranı gençlerde yaşlılara göre daha fazladır. Çalışma durumunda da benzer bir tablo ortaya çıkıyor. Çalışanlar sırasıyla Atatürkçülük, dindarlık ve milliyetçiliği; ça-lışmayanlarsa sırasıyla dindarlık, Atatürkçülük ve milliyetçiliği en fazla benimsenen üç kimlik olarak belirlemektedirler. Aynı durum gelir düzeyinde de kendini göstermektedir. Düşük geliri


275

olanların benimsediği üç kimlik sırasıyla dindarlık, Atatürkçü-lük ve milliyetçilik iken; yüksek gelirlilerin en fazla benimsedi-ği üç kimlik sırasıyla Atatürkçülük, dindarlık ve milliyetçiliktir. Gelir düzeyi bakımından en ilgi çekici bulgu feminizm kimliğin-de kendini göstermektedir. Kendisini feminist olarak tanımla-yan yüksek gelirlilerin oranı düşük gelirlilerin oranından yakla-şık dört kat daha fazladır.

Tablo 19: Dindarların Benimsediği Diğer Kimlikler

Uygun Uygun değil Fikir

belirtmeyen ToplamAtatürkçü 70,2 17,0 12,8 100Milliyetçi 60,0 18,5 21,5 100Laik 57,7 19,8 22,4 100Demokrat 54,6 19,4 26,0 100Muhafazakâr 52,1 22,7 25,3 100Sağcı 40,8 28,6 30,6 100Kemalist 28,5 39,3 32,2 100Sosyal Demokrat 22,1 34,9 43,0 100Sosyalist 14,2 39,4 46,4 100Liberal 13,6 33,8 52,6 100Solcu 12,7 53,0 34,4 100Feminist 8,2 59,8 32,0 100

Yukarıdaki analizlerden anlaşıldığı gibi, kadınlar kendilerini aynı anda birden fazla kimlikle tanımlamayı uygun bulabil-mektedirler. Yine yukarıda ifade edildiği gibi, Atatürkçülükle dindarlık en fazla benimsenen iki kimlik olarak farklı iki dünya görüşünü sembolize etmektedirler. Ancak farklı dünya görüşü-nü sembolize etmekle birlikte, bu iki kimlik, kadınların şahsında bir arada bulunabilmektedir. İki kimliğe mensup kadınların aynı zamanda diğer kimlikleri hangi düzeyde benimsediği önemli bir araştırma konusunu oluşturmaktadır. Bu varsayımdan hareketle katılımcılara sunulan 13 kimlik, iki ana kimlik olan dindarlık ve

276


Atatürkçülük ile çaprazlanarak ayrıntılı bir analiz daha yapılmış ve bu analizler ilgili iki tabloda yansıtılmıştır. Öncelikle dindarlı-ğı kendisi için uygun bir kimlik olarak benimseyenlerin en fazla benimsediği diğer kimlikler hangileridir? Bu sorunun cevabı ilgi-li tabloda net biçimde göze çarpmaktadır. Buna göre dindarların en fazla benimsediği üç kimlik sırasıyla Atatürkçülük, milliyetçi-lik ve laiklik kimliğidir. Dindarların en fazla mesafeli durdukları üç kimlik ise liberalizm, solculuk ve feminizmdir. Araştırmanın bu bağlamda ilginç bulgularından biri muhafazakârlık ve sağ-cılık kimliklerinin dindarlarda laiklik kimliğinden sonra gelmiş olmasıdır.

Tablo 20: Atatürkçülerin Benimsediği Kimlikler

Uygun Uygun

değil Fikir

belirtmeyen ToplamLaik 70,2 11,3 18,5 100Dindar 69,2 21,0 9,9 100Demokrat 64,0 14,0 21,9 100Milliyetçi 62,9 18,0 19,1 100Kemalist 41,6 30,8 27,6 100Muhafazakâr 39,9 34,0 26,1 100Sosyal Demokrat 30,3 30,2 39,4 100Sağcı 28,7 39,5 31,8 100Solcu 21,4 45,0 33,7 100Sosyalist 19,2 38,1 42,7 100Liberal 17,0 35,0 48,0 100Feminist 11,1 59,7 29,2 100

Benzer bir analiz Atatürkçüler üzerinden yapıldığında, din-darlara yakın bir tablo ortaya çıkar. Atatürkçülerin en fazla be-nimsediği üç kimlik sırasıyla laiklik, dindarlık ve demokratlık kimlikleridir. Buna karşın en fazla mesafeli durdukları kimlikler sosyalizm, liberalizm ve feminizmdir. Gerek en fazla mesafeli durulan kimlikler, gerekse en fazla benimsenen kimlikler bakı-mından dindarlarla Atatürkçüler arasında önemli bir paralel-


277

liğin olduğu dikkatlerden kaçmamaktadır. Burada ilginç olan husus milliyetçilik ile Kemalizm kimliğinin Atatürkçülerde en fazla benimsenen üç kimliğin ardından dördüncü ve beşinci sırada gelmiş olmalarıdır. Türkiye’de genel olarak Kemalistler kendilerini aynı zamanda Atatürkçü olarak tanımlamaktadırlar. Hatta bazı durumlarda Kemalizm ile Atatürkçülük aynı şeyler imiş gibi algılanabilmektedir. Oysa araştırma bulgularına göre Atatürkçülerin ancak yüzde 42’si kendisini Kemalist olarak ta-nımlamaktadır. Bu veriler bize şunu gösteriyor: Atatürkçülük, kadınlar açısından kapsamlı bir ekonomik, siyasal ve ideolojik kimlikten ziyade; daha çok modernleşmeyi, Cumhuriyeti, ge-lişmeyi, değişimi, kadın-erkek eşitliğini ve ulusal bağımsızlığı ifade eden yumuşak bir kimliktir. Araştırmaya katılan kadınla-rın, Atatürkçülükten bunların yanı sıra, Atatürk’e karşı sevgiyi ve onun getirdiği değerleri benimsemeyi algıladıklarını tahmin edebiliriz.

Kısaca, araştırmaya katılan kadınların benimsediği kimlikler üzerinden bir analiz yapıldığında, Türkiye’de toplumun kimlik-ler üzerinden farklı kutuplara savrulmadığını; aksine çok sayıda kimliği kendi şahsında buluşturarak melez bir karakter taşıdığı-nı söyleyebiliriz. Toplumu kimlikler üzerinden farklı kutuplara ayrıştırmanın siyasal bir tutum ve çatışma malzemesi olarak si-yasal aktörler tarafından kullanıldığını; bunun toplumsal karşı-lığının olmadığını belirtmekte yarar vardır.

Demokratik toplumlarda siyasal partiler genel olarak sağ ve sol şeklinde siyaset biliminin geleneksel iki kimliğinden biriyle ta-nımlanırlar. Bu tanımlama aynı zamanda vatandaşlar için de kul-lanılır. Toplumun, siyasal parti tercihine bağlı olarak sağ ve sol gibi iki ana siyasal kimlikte yoğunlaştığı varsayılır. Araştırmada ele alınan konulardan biri de bu olmuştur. Araştırmaya katılan-lara 1’den 11’e kadar yan yana sıralanan bir ölçek sunulmuş, bu ölçekte 1’in solu, 11’in ise sağı gösterdiği belirtilerek katılımcıla-rın bu ölçekte kendilerini uygun buldukları yere yerleştirmeleri istenmiştir. Araştırma sonucunda 1 ila 4 arasındaki şıklar “sol”, 5 ila 7 arasındaki şıklar “ne sağ ne sol”, 8 ila 11 arasındaki şıklar

278


ise “sağ” olarak gruplandırılmıştır.

Tablo 21: Kendinizi “sağ” ve “sol” ayrışmasında nerede görüyorsunuz?

Sayı YüzdeSol 666 13,2Ne sağ ne sol 2712 53,9Sağ 1172 23,3Cevap vermeyen 486 9,6Toplam 5036 100

Bu gruplamadan hareketle bir analiz yapıldığında toplumun önemli bir kesiminin kendisini ortada görme eğiliminde oldu-ğu görülür. Kendisini ne sağ ne de solda görenlerin oranı yüzde 54 kadardır. Buna karşın kendini solda görenlerin oranı yüzde 13, sağda görenlerin ise yüzde 23 düzeyindedir. Araştırmanın bu bulguları oldukça ilginçtir. Zira Türkiye’de siyasal tercih ba-kımından genel olarak yüzde 30 civarında sol, yüzde 70 civarın-da da sağ kimliğin olduğu genel kabul görmüş bir yaklaşımdır. Oysa bu araştırmada toplumun sağ ve soldan çok, merkezde yo-ğunlaştığı görülmektedir.


279

Yukarıda analiz edilen Atatürkçülerle dindarlar, sağ ve sol yel-pazesinde kedilerini nerede konumlandırıyorlar? Bu konuya ilişkin yapılan analizlere göre Atatürkçülerin yüzde 19’u ken-dilerini sol, yüzde 60’ı ne sağ ne sol, yüzde 21’i ise sağ olarak görmektedir. Dindarlar ise yüzde 10 oranında kendilerini solda, yüzde 58’i ne sağda ne de solda, yüzde 32’si ise sağda görmek-tedir. Görüldüğü gibi, Atatürkçülük Türkiye’de solun kimliği olduğu kadar sağın da kimliği olarak belirmektedir. Hatta sağda kendini Atatürkçü olarak tanımlayanların oranı soldakilerden biraz daha fazladır.

Tablo 22: Kendinizi “sağ” ve “sol” ayrışmasında nerede görüyorsunuz?

Sol Ne sağne sol Sağ Toplam

Eğitimdurumu



Çalışmadurumu


Gelirdurumu


Kadınlar arasında sağ-sol ayrışmasında eğitim düzeyi nasıl bir rol oynamaktadır? Bu soruya bakıldığında eğitim düzeyinin ka-dınların kendilerini kimliklendirmede belirgin biçimde farklılık

280


yarattığı görülür (P=.000).32 İlkokul ve altı eğitime sahip olanlar içinde kendini sağ yelpazede görenlerin oranı sol yelpazede gö-renlerin oranından belirgin biçimde daha fazladır (%28’e %13). Oysa yüksek eğitimli kadınlar arasında kendini solda görenlerin oranı sağda görenlerin oranından daha fazladır (%33’e %24). Bu-radan hareketle, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça, sol kimliği benimseme olasılığının arttığını söyleyebiliriz.

Yaş üzerinden bakıldığında, arada istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı görülür. Başka bir deyişle, tüm yaşlarda ka-dınların kendilerini sağ-sol yelpazesinde tanımlama biçimi bir-birine yakındır. Benzer bir değerlendirme çalışma durumu için de yapılabilir. Ancak çalışanların çalışmayanlara göre sol kimliği biraz daha fazla benimsediği anlaşılıyor.

Eğitim gibi farklılık getiren diğer bir değişken de gelir düzeyidir. Araştırma bulgularına göre gelir düzeyi kadınların sağ-sol kim-liğini benimsemesinde belirleyici bir rol oynamaktadır (P=.000).33 İlgili tabloda görüldüğü gibi, sağ kimlik tanımlamasında düşük gelirlilerle yüksek gelirliler arasında bir fark yoktur. Oysa sol kimlik tanımlamasında iki gelir grubuna mensup kadınlar ara-sında belirgin bir fark vardır. Düşük gelirlilerin yüzde 8’i ken-dilerini solda görürken, bu oran yüksek gelirlilerde yüzde 32’ye kadar çıkmaktadır. Dünyada sol kimlik daha çok alt sosyal sı-nıflara ait bir kimlik olarak bilinir. Sol genel olarak emekçilerin kimliği olup sol partiler de bu kesimlere hitap ederler. Oysa Tür-kiye’de ilginç biçimde sol, alt sınıflardan çok üst sınıfların kim-liğini oluşturmaktadır. Araştırma bulguları, kadınlar örneğinde bunu belirgin biçimde ortaya koymuştur. Yüksek geliri olan ka-dınların üçte birine yakın bir kısmı kendisini solda görmektedir.

Türkiye’de sağla solun yer değiştirmesi neye bağlanabilir? Kuş-kusuz bu çok yönlü ve derinlemesine araştırılması gereken bir husustur. İdris Küçükömer’in işaret ettiği gibi, bu Türkiye’deki sosyal ve siyasal ayrışmasının sınıf temelli olmaktan çok kültür

32 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).33 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


281

ve ideoloji temelli olmasından kaynaklanmaktadır.34 Sol, Türki-ye’de daha çok batıcılığa, batılı değerlere ve bu değerler üzerin-den statükoculuğa işaret ederken; sağ ise yerelliğe ve yerel de-ğerler üzerinden değişime işaret eder.

Tablo 23: Aşağıdaki partileri kendinize ne kadar yakın buluyorsunuz?

Yakın Uzak Fikir

belirtmeyen ToplamAK Parti 43,8 36,0 20,2 100CHP 22,0 53,1 24,9 100MHP 14,8 60,0 25,2 100BDP 4,8 70,1 25,1 100SP 3,8 67,5 28,7 100BBP 3,5 67,6 28,9 100İP 1,6 69,1 29,3 100ÖDP 1,3 69,0 29,7 100

Araştırmada yer alan kadınların siyasal kimliği son olarak siya-sal partiler üzerinden analiz edilmiştir. Kadınların kendilerini hangi partilere yakın hissettikleri üzerinden kadınların siyasal tercihine ulaşılmaya çalışılmıştır. Kuşkusuz partiler yukarıda analiz edilen kimlikler kadar geçmişi olan aktörler değildir. Si-yasal organizasyonlar olarak partiler şartlara bağlı olarak ortaya çıkıp, yine şartlara bağlı olarak yerlerini başka partilere bıraka-bilmektedirler. Söz gelimi bundan yirmi yıl önce Türkiye’nin si-yasal hayatında başat rol oynayan Anavatan Partisi veya Doğru Yol Partisi bugün artık neredeyse sahneden çekilmiş durumda-dırlar. Şunu unutmamak gerekir ki, partiler sahneden çekilme-lerine rağmen siyasal kimlikler ve tercihler üzerinden onların yerini dolduracak yeni partiler sahneye çıkarlar. Merkez sağın iki başat aktörü olan Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisi’nin yerini bugün Adalet ve Kalkınma Partisi almış durumdadır.

34 Bkz. İdris Küçükömer, Batılılaşma ve Düzenin Yabancılaşması, İstanbul: Profil Yayıncılık, 2013.

282


Toplumun partilere bağlı olarak kimliklerini geliştirdiğini veya değiştirdiğini söyleyemeyiz. Aksine, partiler toplumsal kimlik-lere ve tercihlere bağlı olarak kimliklerini inşa ederler. Kimlik-lerini, programlarını, söylemlerini ve programlarını toplumun merkezinde veya merkezine yakın noktada inşa eden partiler doğal olarak toplumun teveccühüne daha fazla mazhar olurlar.

Tablo 24: Aşağıdaki partileri kendinize ne kadar yakın buluyorsunuz?

Ak Parti CHP MHP BDP

Yakın Uzak Yakın Uzak Yakın Uzak Yakın Uzak Eğitimdurumu

Düşük 53,5 26,7 16,0 58,8 11,2 63,2 5,0 69,4Orta 39,3 42,3 26,3 52,6 19,1 59,0 3,1 74,8

Yüksek 25,3 54,8 32,9 45,9 23,2 54,8 3,5 75,0

Yaş Genç 42,9 39,0 20,9 57,1 17,3 60,2 4,5 73,1Orta 45,4 35,1 23,3 53,7 15,6 60,5 3,6 72,5Yaşlı 35,6 39,5 32,0 37,7 11,0 58,7 2,9 66,1

Çalışmadurumu

Çalışan 34,1 48,0 30,7 48,3 20,0 58,3 3,5 75,0Çalışmayan 47,7 32,6 19,2 57,0 14,5 61,1 4,2 71,3

Gelirdurumu

Düşük 49,3 29,2 15,9 56,6 12,1 60,4 4,9 67,4Orta 41,4 40,8 25,6 54,0 18,8 60,1 3,1 75,5Yüksek 30,6 55,6 39,8 44,8 19,4 62,4 5,6 79,8

İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınlar tara-fından en fazla yakın bulunan parti Ak Parti’dir. Kadınların yüz-de 44’ü bu partiyi kendisine en yakın parti olarak işaretlemekte-dir. Bu partinin yakın bulunma oranıyla tercih edilme oranının yaklaşık olarak aynı olduğunu söyleyebiliriz. Zira 30 Mart 2014 yerel seçimlerinde Ak Parti belediye başkanlığı seçiminde yüzde 45.5, İl Genel Meclisi seçiminde ise yüzde 43 kadar oy aldı. Diğer partilerin yakın bulunma oranlarının da yine tercih edilme oran-larıyla benzerlik taşıdığı görülmektedir. Her partinin yakın bu-


283

lunma oranı aşağı yukarı 30 Mart seçimlerinde elde edilen oranla aynı düzeydedir. Partileri uzaklık üzerinden analiz ettiğimizde, toplumun kendisine en uzak bulduğu partilerin BDP dışında daha çok düşük oy alan partiler olduğu görülür. BDP daha çok bölgesel bir parti imajına sahip olduğu için Doğu ve Güneydoğu bölgeleri dışındaki bölgelerde yaşayan kadın seçmen tarafından uzak parti olarak kabul edilmektedir. Topluma en yakın olan parti olarak Ak Parti belirgin biçimde öne çıkmaktadır. Ardın-dan CHP ve MHP gelmektedir. Ancak Ak Parti ile diğer iki parti arasındaki mesafe bu bağlamda oldukça fazladır. Bu veriler, Ak Parti’nin diğer partilere göre belirgin biçimde daha fazla mer-kezde yer aldığını göstermektedir.

Partileri kendine yakın ya da uzak bulmada eğitim düzeyi hangi yönde rol oynuyor? Buna ilişkin analizleri her parti için ayrı ayrı yapabiliriz. Ak Parti’yi kendisine yakın bulan seçmen daha çok düşük düzeyde eğitimi olanlar içinde yoğunlaşmaktadır. Düşük eğitimli olanların bu bağlamda oranı yüksek eğitimlilerin iki ka-tından daha fazladır. Konuya CHP açısından baktığımızda yük-sek eğitimlilerin bu partiyi kendisine daha fazla yakın hissettiği anlaşılmaktadır. Ancak unutmamak gerekir ki, Ak Parti’yi ya-kın bulan üniversite mezunu oranıyla CHP’yi kendisine yakın bulan üniversite mezunu oranı birbirine yakındır. İki parti ara-sındaki fark bu bağlamda sadece yüzde 8 düzeyindedir. Bu da demektir ki, CHP’ye oy veren üniversite mezunu sayısına yakın sayıda kadın da Ak Parti’ye oy vermektedir. Konuya MHP açı-sından bakıldığında CHP’ye benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır. Üniversite mezunu olanlar, ilkokul ve altında eğitimi olanlara göre iki kat daha fazla MHP’ye destek vermektedirler. MHP ile CHP’yi son yıllarda buluşturan ortak iki noktanın olduğu söyle-nebilir: Bunlardan biri Ak Parti karşıtlığı, diğeri ise milliyetçilik-tir. Bu varsayımı esas alırsak, kadınlarda eğitim düzeyi arttıkça milliyetçilik eğiliminin de paralel olarak arttığını söyleyebiliriz. Konuya BDP açısından baktığımızda, eğitim düzeyinin bu parti açısından belirgin bir farklılık oluşturamadığını görüyoruz. BDP tercihinde rol oynayan ana faktörün “etnik aidiyet” olmasın-dan dolayı, bu partiye karşı her eğitim düzeyinden benzer bir

284


yönelim söz konusudur. Konuya yaş bakımından bakıldığında bu konuda en şanslı partinin Ak Parti ile MHP olduğu görülür. Araştırma bulgularına göre gençler Ak Parti’yi yaşlılardan daha fazla tercih etmektedirler. İki grup arasındaki fark yüzde 6 dü-zeyindedir. Benzer biçimde gençlerin MHP’yi yakın bulma ora-nı yaşlılardan daha fazladır. Oysa CHP için tersi bir durum söz konusudur. CHP’de yaşlılar daha fazla ön plana çıkmaktadır. CHP’yi kendisine yakın hisseden yaşlıların oranı yüzde 32 iken, gençlerin oranı yüzde 21’dir. Bu da iki grup arasındaki farkın yüzde 11 kadar olduğu anlamına gelmektedir. BDP açısından bakıldığında yaş değişkeninin anlamlı bir farklılığa yol açmadığı görülür. Çalışma durumu üzerinden bakıldığında, çalışanların çalışmayanlara göre kendisine daha fazla yakın bulduğu iki par-ti CHP ile MHP’dir. Buna karşın Ak Parti ile BDP çalışmayan kadınlar tarafından daha yakın bulunmaktadır.

Son olarak, gelir düzeyi üzerinden bakıldığında, eğitim düzeyi-ne benzer bir eğilim görülür. Ak Parti’yi kendisine yakın bulan-lar içinde düşük geliri olan kadınların oranı yüksek geliri olan-lardan yüzde 18 daha fazladır. Buna karşın CHP’yi kendisine yakın bulanlar içinde yüksek gelir grubuna mensup olanların oranı düşük gelir grubuna mensup olanlara göre yüzde 20 kadar daha fazladır. CHP, söylemi ve kimliği itibarıyla kendisini solda konumlandırmakta ve sosyal demokrat bir parti olarak tanım-lamaktadır. Oysa CHP’yi kendisine yakın bulan seçmen kitlesi, gelir düzeyi itibarıyla belirgin biçimde Türkiye’deki üst sınıflar içinde yer alırlar. MHP’de de CHP’ye benzer bir tablo göze çarp-maktadır. MHP seçmeni içinde de üst gelir grubuna mensup olanların oranı düşük gelir grubuna mensup olanlardan belirgin biçimde daha fazladır. Gelir düzeyi BDP açısından anlamlı bir farklılık getirmemektedir. BDP’nin yakın bulunma oranı tüm ge-lir gruplarında birbirine benzerdir.

Kısaca, araştırma verilerini esas aldığımızda CHP ile MHP’nin üst düzey gelir grubuna mensup kadınlar tarafından tercih edil-diği; buna karşın Ak Parti ile BDP’nin ağırlıklı olarak düşük ge-lirli kadın grupları tarafından tercih edildiği söylenebilir.


285

ONUNCU BÖLÜM

KADIN POLİTİKALARINA İLİŞKİN TUTUMLAR

286

Kadın Politikalarına İlişkin Tutumlar

Bu bölümde son yıllarda takip edilen kadın politikalarına ilişkin tutumlar analiz edilecektir. Türkiye’de hükümetin gündeme ge-tirdiği konuların bir kısmı kadınlarla ilgili olduğu için tartışma-lar da doğal olarak kadınlar üzerinden ve onlar etrafında yapıl-maktadır. Bu bağlamda zina, kürtaj, başörtüsü, kadın istihdamı, doğum izni, üç çocuk politikası gibi konular farklı kesimler tara-fından farklı bakış açıları ve tutumlar üzerinden tartışma konusu edilmiştir. Bazıları bu alanlarda atılan adımların kadınların istih-dam imkânlarını arttırdığını, kadınları kamusal alana daha fazla dahil ettiğini ve yaşamlarını kolaylaştırdığını düşünürken; bazı-ları da bu adımların kadının özgürlüğünü kısıtladığını düşün-mektedir.1 Bununla birlikte kadınların Türkiye’de yaşadığı çok boyutlu sorunların bulunduğuna ilişkin genel bir kabul söz ko-nusudur. Aile içi şiddet, taciz, işyerinde ayrımcılık, küçük yaşta evlilik ve kadın cinayetleri gibi konular bu bağlamda medyada ve kamuoyu gündeminde kendine en fazla yer bulan konular. Devletin bu konularla ilgili geliştirdiği politikaların yeterli görü-lüp görülmediği kadınların gözünden incelenecektir.

Kadına Yönelik PolitikalarKadına yönelik politikalar birkaç soru üzerinden sorgulanmış-tır. “Hükümetin genel olarak kadınlara yönelik çalışmaları nasıl algılanmaktadır, hükümetin kadınlarla ilgili çözmesi gereken en acil sorunlar nelerdir, hükümet kadınların yaşam tarzlarına müdahil olmakta mıdır?” gibi sorulara bu bağlamda cevap aran-mıştır. Öncelikle araştırmaya katılan kadınlara, “hükümetin ka-dınlara yönelik çalışmalarını genel olarak nasıl buluyorsunuz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş ve bu soruya gelen cevaplar ilgili tabloda yer almıştır. İlgili tabloya bakıldığında kadınların yarı-sından fazlası (%54) hükümetin kadınlara yönelik çalışmalarını az ya da çok başarılı bulmaktadır. Kadınların dörtte biri hükü-meti bu bağlamda çok başarılı bulurken, yüzde 27’si ise biraz

1 Berna Turam, “Turkish Women Divided by Politics: Secularist Activism Versus Pious Non-Resistance”, International Feminist Journal of Politics, 10, 4 (December 2008), ss. 475–494.


287

başarılı bulmaktadır. Öte yandan hükümetin kadınlara yönelik politikalarını başarısız bulan belli oranda katılımcı var. Yürütü-len politikaları fazla başarılı bulmayanların oranıyla başarısız bulanların oranı benzer biçimde yüzde 13 düzeyindedir. Dolayı-sıyla kadınların yüzde 26’sı yürütülmekte olan politikaları yeter-siz veya başarısız bulmaktadır.

Tablo 1: Hükümetin kadınlara yönelik çalışmalarını genel olarak nasıl buluyorsunuz? Sayı YüzdeÇok başarılı 1.318 26,2Biraz başarılı 1.373 27,3Ne başarılı ne başarısız 1.000 19,9Pek başarılı değil 647 12,8Çok başarısız 641 12,7Cevapsız 57 1,1Toplam 5.036 100

Eğitim düzeyi farklı olan kadınlar hükümetin kadınlara yöne-lik politikalarını benzer biçimde mi değerlendiriyor? Buna iliş-kin analizlere bakıldığında, eğitim düzeyi farklı olan kadınların bu konuda farklı düşündüğü görülür. Değişik eğitim grupları arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (P=.000).2 Eğitim düzeyi düşük olan kadınlar genel olarak hükü-met politikalarını başarılı bulurken, eğitim düzeyi yüksek olan-larsa daha çok başarısız bulmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, hükümeti başarılı bulanların oranı düşük eğitimli katılımcı-lar arasında yüzde 60 düzeyinde iken, üniversite mezunu kadın-lar arasında yüzde 24 düzeyindedir. Yine hükümet politikaları-nı başarısız bulan kadınların oranı düşük eğitimi olan kadınlar arasında yüzde 20 iken bu oran yüksek eğitimli kadınlar arasın-da yüzde 46’ya kadar çıkabilmektedir. Bu verileri dikkate aldı-ğımızda, üniversite mezunu olan kadınların, kadın sorunlarına yönelik politikalar konusunda hükümetten daha fazla beklenti


288


içinde olduğunu söyleyebiliriz.

Konuya yaş değişkeni üzerinden bakıldığında, eğitim kadar güç-lü olmamakla birlikte yine de istatistiksel olarak anlamlı bir fark-lılığın değişik yaştaki kadınlar arasında göze çarptığını belirtmek gerekir (P=.000).3 İlgili tabloda görüldüğü gibi, hükümeti kadın politikaları konusunda başarılı bulan katılımcıların oranı genç-lerle yaşlılarda birbirine yakındır. Ancak başarısızlık konusunda gençlerin oranı yaşlıların önüne geçiyor. Genç kadınların yüzde 28’i hükümet politikalarını başarısız bulurken, bu oran yaşlı ka-dınlarda yüzde 18’e düşmektedir. Bu da yüzde 10 düzeyinde bir farklılık demektir. Kısaca, genç kadınların hükümetin politikala-rına göre tatmin olma düzeyi, yaşlılara göre daha düşük olup bu kitlenin daha fazla beklenti içinde olduğu söylenebilir.

Tablo 2: Hükümetin kadınlara yönelik çalışmalarını genel olarak nasıl buluyorsunuz?

Çok başarılı

Biraz başarılı

Ne başarılı ne başarısız

Pek başarılı

değilÇok

başarısız Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Benzer bir değerlendirme çalışma durumu üzerinden de yapıla-



289

bilir. Çalışma durumu da kadınların hükümet politikalarına ba-kışta istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirmekte-dir (P=.000).4 İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınlar takip edilen politikalara karşı çalışmayanlara göre daha fazla olumsuz düşünmektedir. Çalışmayan kadınların yüzde 58’i hükümeti ba-şarılı bulup, yüzde 22’si ise başarısız bulurken; bu oran çalışan kadınlarda sırasıyla yüzde 43 ve yüzde 37 düzeyindedir. Gelir düzeyi itibarıyla bakıldığında aynı doğrultuda bir tablo ortaya çıkar. Gelir düzeyi düşük olan kadınlar belirgin biçimde yüksek gelirli kadınlara göre takip edilen politikaları daha fazla başarılı bulmaktadır. Düşük geliri olan kadınların yüzde 61’i hükümet tarafından yürütülen politikaları başarılı bulurken, bu oran yük-sek geliri olan kadınlarda yüzde 38’e kadar gerilemektedir. Hü-kümeti bu bağlamda başarısız bulanların oranı düşük gelirli ka-dınlarda yüzde 18 iken, bu oran yüksek gelirli kadınlarda yüzde 46’ya kadar yükselmektedir. Kısaca, araştırma bulgularına göre eğitim düzeyi yüksek, çalışan, genç ve yüksek gelir grubuna sa-hip kadınlar hükümet tarafından kadınlara yönelik takip edilen politikaları yetersiz veya başarısız bulmaktadır.

Yukarıda ifade edildiği gibi, kadınların Türkiye’de karşılaştığı çok sayıda sorunlar vardır. Bu sorunların bir kısmı toplumsal değerlerle bağlantılı iken, bir kısmı da takip edilen politikalar-la bağlantılıdır. Araştırmaya katılan kadınlara açık uçlu bir soru yöneltilerek hükümetin kadınlar için öncelikli olarak çözmesi gereken sorunun ne olduğu sorulmuştur. Araştırmaya katılan-lardan 90’nın üzerinde farklı öneri gelmiştir. Bu öneriler tasnif edilerek ilgili tablo elde edilmiştir. Tabloya bakıldığında, kadın-ların öncelikli olarak çözülmesini istediği sorunun şiddet olduğu görülür. Kadınların yüzde 33’ü hükümetin öncelikli olarak ka-dına karşı şiddeti önlemesi gerektiğini belirtmiştir. Katılımcılar-dan gelen diğer önerilere bakıldığında bunların da bir kısmının şiddetle doğrudan veya dolaylı bağlantılı olduğu anlaşılır. Söz gelimi kadınların yüzde 5’i kadın cinayetlerinin önüne geçilme-sini istemektedir. Araştırmaya katılanlar şiddetten sonra hükü-


290


metten kadınların ekonomik durumunu iyileştirmesini bekle-mektedirler. Bu bağlamda kadınlara iş imkânı sağlanması, ev kadınlarına maaş bağlanması, çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve ev kadınlarına ekonomik destek sağlanması gibi beklentilerin olduğunu belirtmek gerekir.

Tablo 3: Size göre hükümetin kadınlarla ilgili olarak çözmesi gereken en önemli konu hangisidir? Sayı YüzdeŞiddetin önüne geçilsin 1.662 33,0Kadına iş imkânı sağlansın 548 10,9Kadın cinayetleri önlensin 264 5,3Kadın hakları artırılsın 225 4,5Ev hanımlarına maaş bağlansın 138 2,7Eşitlik sağlansın 112 2,2Eğitim imkânları geliştirilsin 93 1,9Küçük yaşta evlilikler önlensin 90 1,8Ev hanımları sigortalı olsun 82 1,6Ekonomik destek verilsin 60 1,2Başörtüsü yasağı kaldırılsın 57 1,1Kadınlara özgürlük verilsin 56 1,1Ev hanımlarına daha fazla destek verilsin 51 1,0Kadınlara ekonomik özgürlük sağlansın 51 1,0Dul kadınlara maaş bağlansın 38 0,7Kadınlar koruma altına alınsın 37 0,7Çalışan kadınlara daha fazla imkân verilsin 31 0,6Mecliste daha fazla yer verilsin 30 0,6Kadınların emeklilik yaşı düşürülsün 29 0,6Çalışan annelere kreş imkânı sağlansın 27 0,5Sosyal haklar genişletilsin 24 0,5Diğer (70 madde) 350 6,9Cevapsız 982 19,5 Toplam 5.036 100


291

İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınlar hü-kümetten en fazla dört alanda adım atmasını beklemektedirler. Bunlar sırasıyla, şiddeti önlemesi, kadınlara iş imkânı sağlaması, kadın cinayetlerinin önüne geçmesi ve kadın haklarını iyileştir-mesi yönündeki beklentilerdir. Bu dört beklenti konusu eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi üzerinden çapraz ilişkiler kurularak test edilmiştir. Bu değişkenlerin her birinin kadınların beklentisinde ne ölçüde rol oynadığına bu bağlamda bakılmıştır.

Tablo 4: Size göre hükümetin kadınlarla ilgili olarak çözmesi gereken en önemli konu hangisidir?

Şidd

eti ö

nles

in

İş im

kânı

sa

ğlas

ın

Kad

ın

cina

yetle

rini

ön

lesi

n

Kad

ın h

akla

rını

ar

ttırs

ın

Diğ

er

Topl

am

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında eğitimin istatis-

292


tiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturmadığı görülür (P=.040).5 Bu da demektir ki, farklı eğitim düzeyine sahip tüm kadınlar benzer biçimde hükümetten yukarıda zikredilen dört konuda çözüm bulmasını beklemektedirler. Yaş konusunda da benzer biçimde istatistiksel bir farklılık bulunmamıştır (P=.0393).6 Genç, orta yaş ve yaşlıların hükümetten beklentileri benzer noktalarda yoğunlaşmaktadır. Çalışma durumuyla gelir düzeyi bakımından da durumun benzer olduğu görülür. Çalışanlarla çalışmayanla-rın hükümetten talepleri aşağı yukarı benzer biçimdedir. Yine düşük gelirli kadınlarla yüksek gelirli kadınların hükümetten beklentileri bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmaksızın (P=.181) aynı sorunlara işaret etmektedirler.7 Kısaca, araştırma bulguları, bize kadınların eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi fark etmeksizin benzer sorunlar üzerinde hemfi-kir olduklarını ve hükümetten de bu yönde adım atmasını bek-lediklerini göstermektedir.

Araştırmaya katılan kadınlara hükümet politikalarıyla bağlantılı olduğu için son olarak “hükümetin kendi yaşam tarzlarına mü-dahale” edip etmediği yolunda bir soru yöneltilmiştir. Bu soruya gelen cevaplardan hareketle kadınların yarısından fazlasının hü-kümetin kendi yaşam tarzlarına müdahil olmadığı düşüncesin-de olduğunu söyleyebiliriz. Bu şekilde düşünen kadınların oranı yüzde 54 düzeyindedir. Öte yandan hükümetin kendi yaşam tarzlarına müdahil olduğunu düşünen dikkate değer bir kadın kitlesinin bulunduğunu da unutmamak gerekir. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 32’si hükümetin kendi yaşam tarzları-na müdahil olduğunu düşünmektedir. Bu, kuşkusuz üzerinde durulması gereken bir husustur. Toplumun üçte birine yakın bir kesiminin, hükümetin baskısına maruz kaldığını düşünmesi, üzeride durulması gereken bir sorundur. Kadınların bu düşün-cede olmasında reel durumun yanı sıra, algı biçimi de yol açıyor olabilir. Ancak her halükarda hükümetin, bazı kadınlar nezdin-de kendisiyle ilgili oluşmuş olumsuz algıyı dikkate alması ve

5 Bkz. Ek1a (Varyans Analizi: Eğitim Düzeyi Üzerinden).6 Bkz. Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).7 Bkz. Ek1c (Varyans Analizi: Gelir Düzeyi Üzerinden).


293

bunu giderecek adımlar atması gerektiğini söylemek gerekir.

Tablo 5: Hükümetin yaşam tarzınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz? Sayı YüzdeEvet 1.615 32,1Hayır 2.695 53,5Fikir belirtmeyen 726 14,4Toplam 5.036 100

Hükümetin kendi yaşam tarzlarına müdahil olduğu yönündeki algıda eğitim düzeyi kadınlar arasında bir farklılığa yol açmakta mıdır? Buna ilişkin varyans analizine bakıldığında eğitim düze-yinin bu bağlamda kadınlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık oluşturduğu görülür (P=.000).8 İlgili tabloda görül-düğü gibi, hükümetin kendi yaşam biçimine müdahil olduğu-nu düşünen kadınlar çoğunlukla üniversite eğitimine sahip olan kadınlar arasında yoğunlaşmaktadır. Hükümetin kendi yaşam biçimlerine müdahil olduğunu düşünen kadınların oranı düşük eğitimlilerde yüzde 25 iken, bu oran yüksek eğitimli kadınlarda yüzde 57’ye, yani diğerlerinin iki katından yüksek bir noktaya ulaşmaktadır. Bu verileri dikkate aldığımızda, üniversite mezu-nu kadınların, yürütülen politikalardan memnun olmadığı, bu politikaları kendi özgürlüklerini kısıtlayıcı olarak gördüğü ve yaşam biçimlerine müdahale olarak algıladığı görülür.

Buna benzer bir eğilim yaş değişkeni bağlamında da görülmek-tedir. Genç, orta ve yaşlı gibi üç yaş kategorisi üzerinden bakıl-dığında gençlerin yaşlılara göre bu bağlamda daha kötümser bir anlayışa sahip olduğu anlaşılmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yaşlıların yüzde 23’ü kendi yaşam tarzlarına herhangi bir müdahale görmemesine karşın, genç ve orta yaşlı kadınların yüzde 34’ü hükümeti kendi yaşam tarzlarına müdahil olarak al-gıladıkları görülür. Kısaca, genç kuşakların hükümetin politika-larına karşı kuşkulu ve olumsuz olduğu görülmektedir.


294


Benzer bir durumu çalışma yaşamındaki kadınlarda da görmek-teyiz. Yine yapılan varyans analizine göre çalışma durumu, ka-dınların hükümet politikalarına bakışında anlamlı bir farklılık meydana getirmektedir. Çalışanlar genel olarak daha olumsuz düşünürken, çalışmayanlar hükümet politikaları konusunda daha olumlu bir düşünceye sahiptirler. Çalışmayan kadınlara bakıldığında hükümetin kendi yaşam tarzlarına müdahil oldu-ğunu düşünenlerin oranı, bu şekilde düşünmeyenlerin oranının yarısı kadardır (%27’ye %56). Oysa çalışan kadınlar bu konuda benzer oranlarda ikiye bölünmüş durumdadır. Olumlu ve olum-suz düşünenlerin oranı aynı şekilde yüzde 46 düzeyindedir.

Tablo 6: Hükümetin yaşam tarzınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?

Evet HayırFikir




Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya gelir düzeyi üzerinden bakıldığında, kadın grupları ara-sında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık görülür (P=.000).9



295

Düşük geliri olan kadınların yüzde 60’ı hükümetin kendi yaşam biçimine müdahil olmadığını düşünürken, yüzde 23’ü ise mü-dahil olduğunu düşünmektedir. Bu da demektir ki, düşük ge-lirli kadınlar içinde hükümet politikalarına olumsuz bakanların oranı olumlu bakanların üçte biri kadardır. Oysa yüksek gelirli kadın gruplarına bakıldığında tersi bir tablo ortaya çıkar. İlgili tabloda görüldüğü gibi, yüksek gelir grubuna mensup kadın-ların yüzde 58’i hükümetin kendi yaşam tarzlarına müdahil ol-duğunu düşünmektedir. Buna karşın yüzde 37’si ise bu konuda herhangi bir müdahale görmediklerini belirmektedirler. İkisinin oranı arasındaki fark yüzde 21 kadardır. Kısaca, burada elde edilen verilerden hareket ettiğimizde, yüksek eğitimi olan, genç, çalışan ve yüksek gelir grubuna mensup kadınların hükümetin geliştirdiği politikalara karşı eleştirel bir tutum içinde olduğunu söyleyebiliriz.

Kadın Haklarıyla İlgili UygulamalarAraştırmada ele alınan konulardan biri de kadınlarla ilgili yapı-lan veya yapılması gündeme gelen düzenlemelerdir. Bu bağlam-da üç konu araştırmaya katılan kadınlar üzerinden birer soruyla araştırılmıştır. Bunlardan biri başörtüsü yasağının kaldırılma-sıdır. Başörtüsü Türkiye’nin son otuz kırk yılına damga vuran önemli sorunlardan biri. Türkiye’de meydana gelen sosyolojik değişmeye ve İslami kesimlerin eğitime önem vermesine paralel olarak son kırk yılda başörtüsü üniversitelerde ve kamu kurum-larında sorun olmaya başladı.10 Başını örten kadınlar başörtüsü-nü inançlarının gereği olarak taktıklarını ve bunun kendileri açı-sından demokratik bir hak oluşturduğunu ileri sürerken, devlet seçkinleri başörtüsünü Türkiye’deki seküler sisteme başkaldırıyı

10 Brigitte Jelen, “Educated, Independent, and Covered: The Professional Aspirations and Experiences of University-Educated Hijabi in Contemporary Turkey”, Women’s Studies International Forum, 34 (2011), ss. 308-319.

296


sembolize eden siyasal bir simge olarak kabul etti.11 Bunun sonu-cunda başörtüsü sorunu son yıllara kadar bir yandan çözümsüz kalan bir sorun, bir yandan da sosyal ve siyasal kesimler arasın-daki ayrışmada rol oynayan bir fay hattına dönüştü.12 Ak Parti hükümeti, demokratikleşme paketi kapsamında başörtüsünü eğitim kurumlarının yanı sıra, mahkeme, askeriye ve emniyetin dışındaki kurumlarda serbest bırakan bir düzenleme yaparak bu soruna önemli ölçüde çözüm getirmiş oldu.

Araştırmaya katılan kadınlara tam da bu yönde bir soru yönel-tilmiştir. Katılımcılara, “demokratikleşme paketi kapsamında başörtüsü kamu kurumlarında serbest bırakılmıştır; siz bu ka-rarı nasıl karşılıyorsunuz?” şeklinde bir soru yöneltilmiştir. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınların büyük bir kısmı (%78) bu karara olumlu bakmaktadır. Kararı olumsuz bulanların oranı yalnızca yüzde 13 düzeyindedir. Katılımcıların bir kısmı da bu konuda herhangi bir fikir beyan etmemiştir. Fikir beyan etmeyenlerin bu konuda nötr olduğunu varsayarsak, ya-sağın kaldırılmasına destek verenlerin destek vermeyenlere göre altı kat daha fazla olduğu anlaşılır.

Tablo 7: Kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasını nasıl karşılıyorsunuz? Sayı YüzdeOlumlu 3.903 77,5Olumsuz 659 13,1Fikir belirtmeyen 474 9,4Toplam 5.036 100

11 Ayşe Saktanber and Gül Çobanoğlu, “Veiling and Headscarf-Skepticism in Turkey”, Social Politics: International Studies in Gender, State and Society, 15, 4 (Winter 2008), ss. 514-538.12 Gül Aldıkaçtı Marshall, “Ideology, Progress and Dialogue: A Comparison of Feminist and Islamist Women’s Approaches to the Issues of Head Covering and Work in Turkey”, Gender and Society, 19, 104 (February 2005), ss. 104-120.


297

Peki, genelde hangi kadınlar yasağın kaldırılmasına daha fazla destek veriyor? Eğitim, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi ba-kımından ayrı ayrı bakarak konuyu analiz edebiliriz. Buradan hareketle eğitim düzeyi üzerinden bakıldığında, farklı eğitimi olan kadınların konuya ilişkin görüşü arasında fazla bir fark ol-madığı görülür. Okuma yazması olmayan, ilkokul, lise ve üni-versite eğitimine sahip olan kadınların birbirine yakın oranlarda konuyla ilgili özgürlükçü bir tutuma sahip olduğu görülmekte-dir. Konuya destek veren ilkokul ve altı eğitimi olanların oranı yüzde 80 iken, bu oran üniversite mezunu olanlarda yüzde 72 düzeyindedir. Üniversite mezunu kadınların bir kısmı konuya olumsuz yaklaşmakla birlikte bunun istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık doğurmadığı görülmektedir.

Tablo 8: Kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasını nasıl karşılıyorsunuz?

Olumlu OlumsuzFikir




Çalışma durumu


Gelir durumu


Benzer bir değerlendirme yaş üzerinden de yapılabilir. Yapılan

298


istatistiksel analizlere göre konuya ilişkin farklı yaş kategorileri arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı değildir (P=.10).13 İlgili tabloda görüldüğü gibi, gerek gençler, gerekse orta yaşlı ve yaşlılar kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasını olumlu karşılamaktadırlar. Burada dikkat çeken husus gençlerin yaşlıla-ra göre daha özgürlükçü bir tutum içinde olmalarıdır. Gençlerin yüzde 80’i kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasına olumlu yaklaşırken, bu oran yaşlılarda yüzde 74’e düşmektedir. Yine gençlerin yalnızca yüzde 8’i yasağın kaldırılmasına olumsuz ba-karken, yaşlıların yüzde 13’ü yasağın kaldırılmasını yanlış bul-maktadır. İki yaş grubu arasında bu tür farklılıklar bulunmasına rağmen, yukarıda ifade edildiği gibi, bu farklılık istatistiksel ola-rak anlam ifade etmemektedir.

Konuya çalışma durumu itibarıyla bakıldığında, benzer biçimde çalışanlarla çalışmayanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olmadığı görülür (P=.64).14 Çalışan kadınlarla ça-lışmayan kadınlar birbirine yakın oranlarda kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasından yana olumlu görüş beyan etmekte-dirler. İki grup arasındaki fark, yüzde 4 kadar olmakla birlikte, ikisinin de kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasına verdiği destek oranı yüzde 75 ve üzeridir. Gelir düzeyi bakımından da benzer bir eğilim görülmektedir. Farklı gelir grubuna mensup kadınlar benzer oranlarda kamuda başörtüsü yasağının kaldırıl-masına onay vermektedirler. Düşük ve yüksek gelirli kadınlar içinde sırasıyla yüzde 82 ve yüzde 80 oranında kadın yasağın kaldırılmasından yana bir tutum sergilemektedir. Ancak yasağın kaldırılmasını yanlış bulanların yüksek gelirli kadınlar arasında diğerlerine göre biraz daha fazla oranda olduğu görülmektedir. Yasağın kaldırılmasını yanlış bulanların oranı düşük gelirlilerde yüzde 9 iken, yüksek gelirli kadınlarda yüzde 22 düzeyindedir. Yüksek gelirli kadınların beşte biri yasağın kaldırılmasına karşı olmasına rağmen beşte dördü yasağın kaldırılmasından yana tu-tum sergilemektedir.

13 Bkz. Ek1d (Varyans Analizi: Yaş Üzerinden).14 Bkz. Ek1b (Varyans Analizi: Çalışma Durumu Üzerinden).


299

Kısaca, araştırmaya katılan kadınlar arasında eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi arasındaki farklılıklar kadınla-rın kamuda başörtüsü yasağının kaldırılmasına ilişkin tutumla-rında herhangi bir değişiklik meydana getirmemektedir. Tüm kadınların, yasağın kaldırılmasına yönelik “özgürlükçü” bir tu-tum içinde oldukları görülmektedir.

Tablo 9: Çocuk aldırma / kürtaj yaptırma ile ilgili nasıl bir kanaate sahipsiniz?

Sayı YüzdeDoğru buluyorum 920 18,3Yanlış buluyorum 3.646 72,4Fikir belirtmeyen 470 9,3Toplam 5.036 100

Kürtaj konusu 2012 yılında Ak Parti hükümeti tarafından günde-me getirilmiş ve kadınların dünya ortalamasının üzerinde Türki-ye’de kürtaj yaptırdıkları gündeme getirilmişti.15 Hükümet, bu-radan hareketle konuyla ilgili bir düzenleme yapacağı işaretini vermişti. Ancak konunun kamuoyunda ve medyada yoğun bir tepkiye yol açmasının sonucunda herhangi bir düzenleme ya-pılmadı. Araştırmada kadınların kürtaj yoluyla çocuk aldırması sorgulanmış ve araştırmaya katılanlara “kürtaj yaptırmakla ilgili ne düşündükleri” sorulmuştur. Bu soruya gelen cevaplardan an-laşıldığı kadarıyla, kadınların yüzde 72’si kürtaja karşı olumsuz bir tutum sergilemektedir. Kürtaj yaptırmayı doğru bulanların oranı buna karşın yüzde 18 gibi düşük düzeyde kalmaktadır. Ancak aşağıda görüleceği gibi kendisi fiili olarak şimdiye kadar kürtaj yapan kadın oranı yüzde 21 kadardır. Bu verileri dikkate

15 Dünya’da her yıl yaklaşık olarak 43.8 milyon hamileliğin sona erdirildiği, bunlardan 20 milyonunun sağlıksız koşullarda gerçekleştirildiği tahmin edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde her 1000 hamilelikten 24’ü sona erdirilirken, gelişmekte olan ülkelerde bu sayı 29’a çıkmaktadır. Guttmacher Institution, Facts on Induced Abortion Worldwide, http:// www.who.int/reproductivehealth/publications/unsafe_abortion/ abortion_facts/en/ (Erişim tarihi: 27 Mayıs, 2014).

300


aldığımızda yüzde 3’lük bir kadın kitlesinin, karşı olmasına rağ-men kürtaj yaptırdığı anlaşılmaktadır.

Tablo 10: Çocuk aldırma / kürtaj yaptırma ile ilgili nasıl bir kanaate sahipsiniz?

Doğru buluyorum

Yanlış buluyorum

Fikir belirtmeyen Toplam

Eğitim durumu



Çalışma durumu


Gelir durumu


Kadınların kürtaja ilişkin tutumunda eğitim belirleyici bir rol oynuyor mu diye bakıldığında eğitimin kadınların tutumu ara-sında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık meydana getirdiği görülür (P=.000).16 İlgili tabloda görüldüğü gibi, kürtaj yaptır-mayı yanlış bulan kadınların daha çok düşük eğitimi olanlar arasında, doğru bulanlarınsa yüksek eğitimli kadınlar arasında yoğunlaştığı görülür. İlkokul ve altında eğitimi olan kadınların yüzde 13’ü kürtajı doğru bulurken, yüzde 79’u yanlış bulmak-tadır. Oysa üniversite mezunu olan kadınların oranına bakıl-dığında tersi yönde bir eğilim görülür. Üniversite mezunu ka-dınlar içinde kürtaj yaptırmayı yanlış bulanların oranı yüzde 48 düzeyinde iken, doğru bulanların oranı yüzde 38 düzeyindedir.



301

Bu da düşük eğitimli kadınların yaklaşık olarak üç katına denk gelmektedir. Kısaca, eğitimli kadınlar kürtajdan yana bir tutum sergilemektedirler.

Konuya yaş üzerinden bakıldığında, gençlerle yaşlılar arasında istatistiksel olarak büyük bir farkın olmadığı görülür. İlgili tab-loda görüldüğü gibi, kürtajı yanlış bulan kadınlar içinde hem gençlerin, hem de yaşlıların oranı yüzde 70’in üzerindedir. Doğ-ru bulan genç kadınlarla yaşlılar arasındaki fark yalnızca yüzde 2 kadardır. Çalışma durumu bakımından bakıldığında çalışan kadınlarla çalışmayan kadınların kürtaja ilişkin tutumu arasında istatistiksel olarak anlamlı (P=.000) bir farklılık olduğu görülür.17 İlgili tabloda görüldüğü gibi, çalışan kadınların yüzde 26’sı kür-taj yaptırmayı doğru bulurken, bu oran çalışmayan kadınlarda yüzde 16’ya kadar gerilemektedir. Bu da demektir ki, gençlerle yaşlıların kürtaja ilişkin tutumu arasında yüzde 10’luk bir fark vardır.

Tablo 11: Şimdiye kadar hiç kürtaj yaptırdınız mı? Sayı YüzdeEvet 1.035 20,5Hayır 3.803 75,5Fikir belirtmeyen 198 3,9Toplam 5.036 100

Gelir düzeyi itibarıyla konuya bakıldığında yine istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu görürüz (P=.000).18 Araş-tırma bulgularına göre kadınlarda gelir düzeyi arttıkça, kürtaj yaptırmaya daha kabullenici bakma ve doğru görme eğilimi de doğru orantılı olarak artmaktadır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, kürtaj yaptırmayı doğru bulan kadınların oranı düşük gelirliler-de yüzde 12 iken, yüksek gelirlilerde yüzde 36’dır. Buna göre kürtajı doğru bulan kadınların oranı yüksek gelir grubuna men-sup olanlarda, düşük gelir grubuna mensup olanlara göre üç


302


kat daha fazladır. Kısaca, araştırma bulgularını esas aldığımızda eğitim düzeyinin artmasına, çalışma imkânının gelişmesine ve gelir düzeyinin artışına bağlı olarak kadınlar arasında kürtaja karşı olumlu yaklaşma eğiliminde bir artış göze çarpmaktadır.

Araştırmaya katılan kadınlara aynı zamanda bugüne kadar hiç kürtaj yaptırıp yaptırmadığı da sorulmuştur. İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, araştırmaya katılan kadınların yüzde 76’sı bugüne kadar kürtaj yaptırmamıştır. Kürtaj yaptıranların oranı yüzde 21 düzeyindedir. Yukarıda analiz edildiği gibi, kürtaj yapmayı doğru bulanların oranı yüzde 18 kadardı. Oysa buradaki tabloda görüldüğü gibi, kürtajı doğru bulanların oranından daha fazla oranda kadın kürtaj yapmak durumunda kalmıştır. Yapılan ana-lizlere göre kürtaj yapmayı yanlış bulan kadınların yüzde 15’i kürtaj yapmıştır. Bu da demektir ki, kadınların belli bir kesimi yanlış bulmasına rağmen kürtaja başvurmak zorunda kalmıştır. Kadınların kürtaja başvurmasının altında çok sayıda farklı ne-den bulunabilir. İstenmeyen gebelikler, sağlık nedenleri, bebeğin engelli doğması gibi nedenler kadınları istemediği halde kürtaj yapmak zorunda bırakmış olabilir. Bu veriyi esas aldığımızda kürtaj yaptırmanın tümüyle keyfi bir nedene dayanmadığını, ba-zen zorunlu nedenlere de dayanabileceğini söyleyebiliriz.

Kürtaja genelde “hangi kadınlar başvurmaktadırlar?” sorusuna cevap bulmak için eğitim düzeyi, yaş, çalışma durumu ve gelir düzeyi üzerinden analizler yapılmıştır. Yapılan analizlere göre kürtaj yapma konusunda gelir düzeyinin dışındaki üç değişken kadınlar arasında farklılıklara yol açmaktadır.19 İlgili tabloda gö-rüldüğü gibi, eğitim düzeyi bakımından bakıldığında düşük eği-timi olan kadınların yüksek eğitimi olanlara göre kürtaja daha fazla başvurduğu görülür. İlkokul ve altında eğitimi olan kadın-ların yüzde 24’ü şimdiye kadar bir veya daha fazla kez kürtaj yaptırırken, bu oran yüksek eğitimi olan kadınlarda yüzde 13 düzeyinde görülmektedir. Bu durum, gebeliği önleyici metotla-

19 Gelir düzeyi için varyans değeri P=.042, diğerlerinde ise P=.000 olarak bulunmuştur. Bkz. Ek1a, Ek1b, Ek1c ve Ek1d (Varyans Analizleri: Eğitim Düzeyi, Yaş, Çalışma Durumu ve Gelir Düzeyi Üzerinden).


303

rın eğitimli kadınlar tarafından daha fazla bilinmesi ve uygulan-ması ile açıklanabilir.

Yaş üzerinden bakıldığında orta yaşlarda olan veya yaşlı kadın-lar arasında kürtaj yapan kadınların oranı gençlerden belirgin biçimde daha fazladır. İlgili tabloda görüldüğü gibi, araştırmaya katılan genç kadınların yalnızca yüzde 9’u şimdiye kadar kürtaj yaptırmışken, bu oran orta yaşlı kadınlarda yüzde 27, yaşlı ka-dınlarda da yüzde 31’e kadar yükselmektedir. Araştırmada yer alan 18-35 yaşları arasındaki katılımcılar “genç” kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu verileri göz önünde bulundurduğumuz-da gençlerin orta ve yaşlı kadınlara göre düşük oranda kürtaja başvurmaları onların diğerlerine göre daha az gebe kalmasıy-la veya kürtaj dışındaki korunma yöntemlerine başvurmasıyla açıklanabilir.

Tablo 12: Şimdiye kadar hiç kürtaj yaptırdınız mı?

Evet HayırFikir




Çalışma durumu


Gelir durumu


Konuya çalışma açısından bakıldığında, çalışanlarla çalışmayan-

304


lar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı olmakla birlikte fazla büyük değildir. Şimdiye kadar kürtaj yapma bakımından iki grup arasındaki fark sadece yüzde 5 kadardır. Benzer bir du-rum gelir düzeyi açısından da söylenebilir. Yukarıda ifade edil-diği gibi, farklı gelir düzeyine sahip kadınlar arasında bu bağ-lamda herhangi bir farklılık görülmemiştir. Düşük gelirlilerle yüksek gelirliler arasındaki fark yalnızca yüzde 4 kadar olup bu da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olarak tespit edileme-miştir.

Kısaca, kadınların hükümete ilişkin politikalarına yaklaşımına bakıldığında genel olarak bir memnuniyet durumu söz konu-su olmakla birlikte memnuniyetsiz bir kesimin bulunduğu da görülmektedir. Memnuniyetsiz olan kadınlar daha çok yüksek eğitimli, çalışan, genç ve yüksek gelir grubuna mensup kadınlar arasında yoğunlaşmaktadır.


305

SONUÇ

306

Sonuç

Türkiye’nin değişik bölgelerinden 26 ilde 5036 kadın üzerinde yüz yüze mülakata dayalı olarak gerçekleştirilen araştırma sonu-cunda elde edilen bulgular önceki bölümlerde ayrıntılı biçimde tartışılmıştır. Yapılan analizlerden hareketle ulaşılan sonuçlar ana hatlarıyla birkaç noktada değerlendirilebilir. Her şeyden önce araştırma bulguları Türkiye’deki kadınların, modern değer-lerle geleneksel değerleri birlikte yaşadıklarını göstermektedir. Geleneksel değerlerle modern değerlerin kadınların yaşamında-ki iç içe geçişini nikâh, kimlik, evlilik usulü gibi alanlarda gör-mek mümkün. Yüzde 4 kadar küçük bir istisnanın dışında, evli kadınlar hem dini nikâh hem de resmi nikâh kıymış. Dini nikâhı, dinsel ve geleneksel dünya görüşünün meşruiyet kaynağı, resmi nikâhı da seküler (modern) dünya görüşünün meşruiyet temeli olarak kabul ettiğimizde, kadınların iki dünya görüşünün meş-ruiyet kaynağını birleştirerek bu zemin üzerinden evliliklerini sürdürdüklerini söyleyebiliriz.

Benzer bir pratiği kadınların evlilik biçiminde de görüyoruz. Ka-dınların büyük bir kısmı (üçte ikisi) evlilik öncesinde gerçekleşen flört ilişkisini normal karşılamaktadır. Herkesin flört ilişkisinden farklı bir şey anladığını varsaysak bile, evlilik öncesinde yaşanan bu ilişki biçimine kabullenici yaklaşım, yukarıda ile sürülen gele-neksel değerlerle modern değerlerin bir arada bulunuşuna işaret etmektedir. Evlenmeden önce flört ilişkisini kabul eden kadınlar, öte yandan nikâhsız olarak aynı evde yaşamaya reaksiyon gös-termektedirler. Bu veriyi dikkate aldığımızda, kadınların flört-ten, dinsel ve geleneksel değerlerin kabul ettiği düzeyde meşru arkadaşlık ilişkisini anladıklarını ve buradan hareketle bu ilişki biçimine hoşgörüyle yaklaştıklarını tahmin edebiliriz. Evliliğe giden sürece baktığımızda, yine kadınların geleneksel değerle modern yaşam pratiklerini birlikte sürdürdüklerini görebiliyo-ruz. Söz gelimi evlilik süreci, hem kadınların kendi kararlarıyla hem de belli oranda görücü usulüyle gerçekleşiyor.

İki dünya görüşünün kadınların şahsındaki harmanlanışını aynı zamanda kadınların kendilerini tanımladıkları kimliklerde de görüyoruz. Kadınlar, seküler dünya görüşünü temsil


307

eden kimliklerle, dinsel ve geleneksel kimlikleri bir arada barındırıyorlar. Araştırma bulgularına göre katılımcıların üçte ikisi kendisini hem dindar, hem de Atatürkçü olarak tanımlamaktadır. Katılımcıların dindarlıktan dini değerleri yaşamayı veya benimsemeyi, Atatürkçülükten de modernleşmeyi, ulusal bağımsızlığı, kadın erkek-eşitliğini ve Atatürk sevgisini anladığını tahmin edebiliriz. Sekülerizm ve dindarlık, Türkiye’de son otuz kırk yıllık süreçte siyasal ayrış-manın en önemli iki nirengi noktası olarak siyasal aktörler tara-fından sunulmaktadır. Oysa araştırma bulguları bu ayrışmanın sosyolojik bir temele dayanmadığını, kadınların hem seküler değerleri hem de dinsel değerleri benimseyerek bunları kendi şahıslarında ve kimliklerinde harmanladıklarını göstermektedir. Araştırma bulguları aynı zamanda kadınların tekil ve yekpare bir kimliğe hapsolmadıklarını, aksine birbiriyle karşıt veya birbi-rini tamamlayıcı çok sayıda kimliği benimsediklerini göstermek-tedir. Bazı kimlikler başat ve baskın kimlikler olarak ön plana çıkmakla birlikte kadınlar, başka kimliklere de şu ya da bu bi-çimde açıktırlar.

Araştırmaya göre dinsel değerlerin ve pratiklerin kadınlar ara-sında yaygın olduğu görülmektedir. Kadınların yüzde 61’i ba-şörtüsü taktığını belirtirken, yüzde 79’u düzenli veya fırsat bul-dukça namaz kıldığını, yüzde 89’u düzenli veya zaman zaman oruç tuttuğunu, yüzde 65’i ise Kuran okuduğunu belirtmiştir. Yukarıda ifade edildiği gibi, Türkiye’de yaşayan kadınlar geleneksel-dinsel değerlerin yanı sıra, modern değerleri de benimseyip yaşamaktadırlar. Dinsel değerleri bu denli yüksek oranda yaşayan kadınlar, aynı zamanda Atatürkçülük kimliğini ve onun sembolize ettiği değerleri de benimsemektedirler.

Araştırma bulgularına göre kadınlar giderek daha az sayıda ço-cuk doğurma eğilimindedirler. Elde edilen verilere göre ortala-ma çocuk sayısı üçün altına düşmüş durumda. Kadınların büyük bir kısmı, iki veya en fazla üç çocuk doğurma isteğinde olduğu-nu belirtmektedir. Genel olarak yüksek eğitimi olan, çalışan ve üst gelir grubuna mensup kadınların daha az sayıda çocuk iste-

308

Sonuç

diği ve çocukta niteliğe önem verdiği görülmektedir. Oysa kır-sal ve tarımsal kesimde yaşayan, düşük eğitim ve gelir grubuna mensup ve çalışmayan kadınlar ikiden fazla çocuğa daha fazla sıcak bakmaktadırlar. Çocuk sayısı üzerinden bakıldığında, böl-geler arasında farklılıkların bulunması dikkat çekicidir. Doğu ve Güneydoğu bölgesinde doğurganlık oranı diğer bölgelere göre daha fazladır. Doğurganlığın en az olduğu iki bölge Ege ve Batı Marmara bölgesidir.

Kadınlar açısından devam eden önemli sorunlardan biri, küçük yaşlarda evliliktir. Araştırma bulgularına göre dikkate değer dü-zeyde kadın (10%) daha çocuk sayılır yaşlarda (15 yaş ve altı) evlilik yapmıştır. Küçük yaşlarda evlilik, belli bölgelerde biraz daha fazla ön plana çıkmakla birlikte, Türkiye’nin aşağı yukarı tüm bölgelerinde görülen bir sorundur. Eğitim düzeyi arttıkça kadınlarda evlenme yaşı da doğrusal olarak artmaktadır. Yine çalışma yaşamına giren ve üst gelir grubuna mensup kadınlar daha ileri yaşlarda evlilik yapmaktadırlar. Bu verileri dikkate aldığımızda, küçük yaşlarda evliliğin önüne geçmenin en önemli ve etkin yolunun eğitimden geçtiğini söyleyebiliriz. Kız çocuklarının eğitim sürecine entegre edilmesi ve mümkünse üniversite aşamasına kadar eğitim görmesi bu bağlamda son derece önemlidir.

Araştırmanın ele aldığı konulardan biri de, son zamanlarda ar-tan bir ivmeye sahip olan boşanma konusu olmuştur. Araştırma bulgularına göre kadınlar boşanmaya, dayanılmaz zorunlu ne-denler olmadıkça yanaşmamaktadırlar. Nitekim kadınların üçte biri “dayanılmaz noktaya gelmiş olsa bile” evliliğini sürdürme düşüncesindedir. Evliliğini yürütemeyeceğini anladığı anda bo-şanacağını düşünen kadınların oranı araştırma bulgularına göre yalnızca yüzde 7 kadardır. Geriye kalanlar evliliklerini kurtar-manın yollarını aramayı tercih etmektedirler. Peki, kadınlar ne-den boşanmak istememektedirler? Araştırma bulgularına göre kadınların boşanma konusunda isteksiz davranmasında üç fak-tör rol oynamaktadır: Çocuklar, maddi güvencelerinin olmayışı, aile ve çevrenin bakışı. Kadınlar bu üç faktörün baskısı altında


309

mutsuz evliliklerini sürdürme eğilimindedirler. Araştırmaya göre boşanma eğilimi, düşük ve orta eğitimi olan kadınlarda daha yüksektir. Bu durumun genel olarak gelişmiş ülkelerde de benzer olduğunu söylemek mümkün. Yapılan araştırmalara göre gelişmiş Batılı toplumlarda da boşanma oranı, lise düzeyin-de eğitimi olan kadınlar arasında daha fazladır.

Araştırmaya katılan kadınların yüzde 26’sı aktif olarak herhan-gi bir işte çalışmaktadır. Ancak bunların içinde yüzde 6 düze-yinde bir kesim çalıştığı halde imkânının olması durumunda çalışmak istemediğini belirtmektedir. Yine yüzde 38 düzeyin-deki bir kadın, çalışmadığını ve çalışmak da istemediğini ifade etmiştir. Araştırmada elde edilen verileri dikkate aldığımızda, çalışmak isteyen kadınların oranı, çalışmak istemeyenlerin ora-nından daha fazladır. Kadınların yarısından fazlası çalışmak istemektedir. Çalışan kadınların eşleri çalışmalarını nasıl karşı-lıyor diye bakıldığında genel olarak destekleyici bir tutuma sa-hip oldukları anlaşılmaktadır. Zira çalışan kadınlar, ailelerinin gelirine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadırlar. “Çalıştıkları işte erkeklerle eşit muamele görüyorlar mı?” diye sorulduğunda çalışan kadınların yüzde 40’ı bu soruya “hayır” şeklinde cevap vermiştir. Dolayısıyla, çalışan kadınların dikkate değer bir oranı, çalıştığı kurumda erkeklerle eşit muamele görmediğini düşün-mektedir. Eşit muamelenin farklı boyutları söz konusu olabilir. Eşit muamele, eşit ücret, eşit çalışma koşulları, eşit mesai şartları, eşit şartlarda yükselme vs. gibi çok yönlü muameleyi kapsayan bir süreçtir.

Araştırma bulgularına göre kadınların önemli bir kısmı düşük gelire sahiptir. Araştırmada yer alan kadınların yüzde 43’nün geliri 1000 TL’nin altında, yüzde 7’sinin 3000 TL’nin üstünde, geriye kalanlarınsa 1000 ila 3000 TL arasında yer almaktadır. Buna rağmen araştırmada yer alanların yüzde 62’sinin evi, yüz-de 42’sinin otomobili, yüzde 76’sının ise herhangi bir sosyal gü-vencesi bulunmaktadır. Fazla yüksek sayılmayan gelir düzeyine rağmen, yüksek oranda ev sahipliği Türk toplumundaki gele-neksel dayanışma örüntülerinin yanı sıra, tasarruf alışkanlığıyla

310

Sonuç

açıklanabilir. Araştırmanın önemli bulgularından biri de, düşük gelir düzeyine rağmen kadınların kendilerini mutlu hissetmeleri olmuştur. Çok veya normal düzeyde mutlu olduğunu belirten katılımcıların oranı yüzde 76 düzeyindedir. Mutlu olmadığını belirtenlerin oranı yalnızca yüzde 5 gibi düşük düzeydedir. Ka-dınların büyük çoğunluğunun kendisini mutlu hissetmesinin, ekonomik nedenlerin dışındaki nedenlere dayandığını tahmin edebiliriz. Öyle anlaşılıyor ki, ekonomik gelir düzeyi tek başına mutluluğu belirleyen bir faktör değildir. Kadınlarda mutluluğu belirleyen başta aile bağlantılı değerler olmak üzere, çok sayıda farklı nedenler olabilir.

Araştırma sonucuna göre kadınların yüzde 14’ü okur-yazar de-ğildir. İki yüzyıllık modernleşme deneyimi olan bir toplumda kadınların bu denli yüksek oranda hala okuma yazmasının ol-maması altı dikkatle çizilmesi gereken bir husustur. Ülkemizde son yıllarda hükümetler, belediyeler, sivil toplum kuruluşları tarafından başlatılan okuma yazma seferberliğinin, belli oranda karşılığını bulduğunu araştırma verilerinden hareketle söyleye-biliriz. Zira kadınlarda genç kuşaklara doğru inildikçe okuma yazma oranında belirgin biçimde bir artış göze çarpıyor. Oku-ma yazma bilmeyen kadınların daha çok yaşlı kuşaklar arasında yoğunlaştığı görülüyor. Araştırmaya katılan kadınların yaklaşık yüzde 25’i herhangi bir yabancı dili başlangıç veya ileri düzeyde bilmektedir.

Kadınlar arasında gazete, dergi veya kitap okuma alışkanlığının çok yüksek olmadığını belirtmek gerekir. Kadınların yarıya ya-kın bir kısmı, bu tür kaynakları düzenli veya ara sıra okuduğunu belirtmekle birlikte; düzenli gazete okuyanların oranı yüzde 16, kitap okuyanların oranı ise yüzde 17 düzeyindedir. Yine sinema ve tiyatro gibi kültürel ve sanatsal etkinlikleri takip etme düzeyi çok yüksek değildir. Kadınların yüzde 37’si düzenli olarak veya zaman zaman sinemaya, yüzde 44’ü ise şimdiye kadar bir veya daha fazla kez tiyatroya gittiğini belirtmiştir. Kültürel ve sanat-sal etkinlikler içinden en fazla takip edilenin müzik konseri ol-duğu görülmektedir. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 57’si


311

şimdiye kadar bir veya daha fazla defa canlı bir müzik konserini izlemiştir. Konser faaliyetlerinin diğer faaliyet alanlarına göre daha mobil olması, belediye ve sivil toplum örgütleri gibi aktör-lerin bu hizmeti sunmaları, bu etkinliğin diğerlerine göre daha fazla yaygın olmasında doğal olarak rol oynamaktadır.

Araştırma konularından biri de kişisel bakımla ilgili olmuştur. Araştırma bulgularına göre kadınlar herhangi bir sorun olma-dıkça diş kontrolüne gitmemektedirler. Kadınların çoğu kişi-sel bakımını evde kendisi yapmaktadır. Saç kesimi, saç bakımı, ağda, pedikür gibi kişisel bakımlarını, çalışan ve yüksek geliri olan kadınlar uzmanlara yaptırırken; çalışmayan kadınlar evde kendi kendilerine yapmaktadırlar. Araştırma bulgularına göre kadınların yüzde 72’si sigara kullanmamaktadır. Buna karşın yüzde 20’si sürekli, yüzde 8’i ise ara sıra sigara kullanmaktadır. Türkiye’de siyasal ayrışmanın ve hatta kutuplaşmanın önem-li fay hatlarından birini oluşturan alkollü içeceklerin kadınlar arasındaki rağbet düzeyi son derece düşüktür. Kadınların an-cak yüzde 11’i alkollü içecekleri düzenli veya zaman zaman kullandığını belirtmiştir. Geriye kalanlar hiç kullanmadıklarını belirtmektedirler. Dolayısıyla, aslında toplumda ciddi bir siyasi sorunmuş gibi tartışma konusu oluşturan içkinin, kadınlar cep-hesinde bir karşılığının olmadığını söyleyebiliriz.

Kadınların en önemli boş zaman etkinliğinin televizyon izleme olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmaya dahil olan kadınlar ara-sından hiç televizyon izlemediğini söyleyenlerin oranı yüzde 4 gibi düşük düzeydedir. Geriye kalanlar az veya çok televizyon seyretmektedir. Katılımcıların yüzde 74’nün 3 saat veya üzerin-deki herhangi bir zaman diliminde televizyon izlediği anlaşıl-maktadır. Kadınlar televizyonda en fazla hangi programları izle-mektedirler? Buna ilişkin verilere bakıldığında haber bültenleri, müzik, eğlence, dini programlar, yerli diziler, belgeseller, kadın kuşağı programları ve açık oturum-tartışma programlarının en fazla ön plana çıkan programlar olduğu görülmektedir. En fazla izlenen programları dikkate aldığımızda, kadınların güncel ve aktüel konularla, müzik ve eğlence programlarına ilgi duyduğu

312

Sonuç

görülür.

Bireyci davranış kalıpları kadınlar arasında ne kadar yaygındır? Bu soruya kadınların karar alma süreçleri ve kendi başlarına se-yahat etme alışkanlıkları üzerinden cevap arandığında, bireyci-liğin gelişen bir eğilim olmakla birlikte kadınlar arasında fazla yaygın olmadığı görülür. Kadınların yarısından fazlası kendi ba-şına yurt içi seyahatlere çıkamamaktadır. Yine önemli bir kısmı kendi başına yurt dışına gidememektedir. Araştırma bulguları-na göre kadınların yüzde 72’si eşleriyle aynı siyasi partiyi des-teklemektedirler. Araştırmaya katılanlara yöneltilen “herhangi bir partiyi tercih etmenizde kim etkili oluyor?” şeklindeki soru-ya yüzde 86 oranındaki bir kesimi, “kendi başlarına” karar al-dıkları yolunda cevap vermektedirler. Bu denli yüksek oranda kendi başlarına karar almalarına rağmen, nasıl oluyor da kadın-lar eşleriyle yüzde 70’i aşkın oranda aynı partiyi destekliyorlar? Bu durum, Türkiye’de ailelerin, siyasal tercih, dünya görüşü ve kültürel özellikleri itibarıyla homojen bireylerden oluştuğunu göstermektedir. Eşler daha evlilik aşamasında bu tür parametre-leri dikkate alarak evlilik yapmaktadırlar. Dolayısıyla bu da ka-dınların, bireysel davranmalarına rağmen, eşleriyle aynı şekilde siyasi tercihte bulunmalarına yol açmaktadır.

Kadınlar, kadın-erkek eşitliği konusuna nasıl yaklaşmaktadırlar? Buna ilişkin verilere göre kadınların yarısından fazlası kadınla erkeğin birbirine eşit olduğuna inanmaktadır. Araştırmanın bu bağlamda ilginç bulgularından biri “erkeğin kadına göre daha üstün” olduğuna inanan kadınların oranının, “kadının erkekten daha üstün” olduğuna inananlardan belirgin biçimde daha faz-la oluşudur. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 6’sı kadınları daha üstün görürken, yüzde 18’i erkekleri daha üstün görmek-tedir. Elde edilen bulgulara göre kadınların yarısı feminizm hak-kında bilgi sahibidir. Ancak bunlar içinden feminizmi gereksiz görüp karşı olanların oranı (%26), gerekli görüp destekleyenle-rin oranından (%22) biraz daha fazladır. Yine araştırma bulgu-larına göre kadınların üçte ikisi “sırf kadın olduğu için herhangi bir adaya” oy vermeyeceğini belirtmiştir. Bu verileri dikkate al-


313

dığımızda, kadınlar arasında “kadın kimliği” üzerinden yaygın bir dayanışmanın gelişmediğini söyleyebiliriz.

Türkiye’de kadınlarla ilgili yaşanan önemli sorunlardan biri şid-det sorunudur. Kadına karşı şiddet, sadece kendi toplumumuz-da görülen bir sorun değil, genel olarak küresel düzeyde yaşa-nan bir sorundur. Kadına karşı şiddet, aile içinde yaşanabildiği gibi kamusal alanda da yaşanabilmektedir. Kadınlar şiddete çok yönlü maruz kalabilirler. Şiddetin boyutu psikolojik ayrımcılık-tan, tacize; hakaretten dayağa; aşağılamadan mahrumiyete kadar uzanabilir. Araştırmada yer alan kadınların yüzde 7’si son bir yıl içinde telefonla rahatsız edilmiş, yüzde 4’ü sözlü sataşmaya veya tehdide maruz kalmış, yüzde 2’si yaralanma veya dövülme durumunda kalmış, yüzde 1’i de cinsel tacize uğramıştır. Bizim gibi kapalı toplumlarda kadınların önemli bir kısmının uğradığı şiddeti gizlediği, özellikle cinsel taciz ve istismarı herkesle pay-laşmadığını dikkate aldığımızda, kadınların yaşadığı şiddetin burada tespit edilenin üzerinde olduğunu tahmin etmek yanlış olmayacaktır.

Kadınlar siyasete karşı ne kadar ilgi duyuyorlar? Ya da siyasal ve toplumsal katılım konusunda nasıl bir performans sergiliyorlar? Araştırma bulgularına göre kadınların bu konuda başarılı bir performans sergiledikleri söylenemez. Araştırmaya katılan ka-dınlar içinde herhangi bir dernek, vakıf veya siyasal partiye üye olanların oranı yalnızca yüzde 8 düzeyindedir. Geriye kalanların herhangi bir sivil veya siyasal kuruluşla bağlantısı yoktur. Araş-tırma bulgularına göre kadınların büyük bir kısmı (%63) siyasetle ilgilenmiyor. Araştırmaya katılan kadınlara, “size her tür imkân sağlansa bir partiden milletvekili olmak ister misiniz?” şeklinde bir soru yöneltilmiş, ancak kadınların yüzde 57’si “hayır” diye cevap vermiştir. Böyle bir durumda aday olmayı düşünebilece-ğini belirten kadınların oranı yüzde 35 düzeyindedir. Bilindiği gibi, Türkiye’de gerek ulusal mecliste, gerekse yerel meclislerde kadınların oranı oldukça düşük düzeydedir. Kadınların ulusal ve yerel meclisteki oranı, sadece gelişmiş demokrasilerin değil, aynı zamanda birçok Orta Doğu ülkesinin de altındadır. Araş-

314

Sonuç

tırma bulgularına göre, kadınların siyasal kurumlarda bu denli düşük düzeyde temsil edilmesinde, kendilerinin siyasete karşı olan ilgisizliği önemli bir rol oynuyor. Kadınların siyasete karşı ilgisizliğinin altında rol oynayan çok sayıda sosyolojik, psikolo-jik, kültürel, ekonomik ve siyasal nedenler olabilir. Unutmamak gerekir ki, Türkiye’de siyaset sataşma, tartışma, polemik hatta kavgayı içeren sert bir karaktere sahiptir. Bu da doğal olarak kadınların siyasete karşı mesafeli duruşunda önemli ölçüde rol oynamaktadır.

Araştırmada ele alınan konulardan biri de kadınların hükümet politikalarına bakışı olmuştur. Araştırmaya katılan kadınlara, başörtüsü yasağının kaldırılması veya kürtaj tartışmaları gibi konularda hükümetin attığı adımları ya da tartışma gündemine soktuğu konuları nasıl değerlendirdiği sorulmuştur. Elde edilen bulgulara göre kadınların yüzde 54’ü hükümeti kadına yönelik yürüttüğü politikalar konusunda başarılı bulurken, yüzde 26’sı başarısız bulmaktadır. Hükümete yönelik değerlendirme somut politikalara yönelince daha pozitif bir boyut kazanıyor. Nite-kim kadınların yüzde 78’i başörtüsü yasağının kaldırılmasına olumlu yaklaşırken, yüzde 72’si kürtajla ilgili yapılacak bir dü-zenlemeyi doğru bulmaktadır. Bu tür somut politikalara destek vermelerine rağmen araştırmaya katılan kadınların yüzde 32’si hükümetin kendi yaşamlarına müdahil olduğunu düşünmekte-dir. Müdahil olmadığını düşünenlerin oranı (%54) daha yüksek olmasına rağmen, üç kadından birinin yaşamının hükümet mü-dahalesi altında olduğunu düşünmesi, altı çizilmesi gereken bir sorun olarak görülmelidir.

Araştırmaya katılan kadınlar hükümetten hangi yönde beklen-ti içindedirler? Başka bir deyişle, hükümetin kadınlar için ne yapmasını beklemektedirler? Araştırmada son olarak ele alınan konu bu olmuştur. Kendilerine yöneltilen bu soruya araştırmaya katılanlar çok yönlü cevap vermişlerdir. Bunlar içinde en fazla ön plana çıkan iki husus, şiddetin önlenmesi ve kadınlara istih-dam imkânının sağlanması yönündeki talepler olmuştur. Kadın-ların büyük bir kısmı hükümetten şiddetle mücadele etmesini,


315

bu konuda etkili ve caydırıcı düzenlemeler yapmasını beklerken; bir kısmı da çalışmak isteyen kadınlara iş imkânının sağlanması yönünde adım atmasını beklemektedir. Beklentilerin yoğunlaş-tığı bu hususlardan hareketle, kadın sorunlarının da Türkiye’de yoğunlaştığı iki önemli alanın bu olduğunu söyleyebiliriz.


317

KAYNAKÇA

318

Kaynakça

Acker Joan, “Inequality Regimes: Gender, Race, and Class in Organizations,” Gender & Society, 20, (2006), 441-464.

Aile Araştırma Kurumu, Boşanma Nedenleri Araştırması, Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 2009.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sosyal Yardım İstatistikleri Bülteni. www. sosyalyardimlar. gov.tr/upload/Node/11873/.../MART_istatistik_.pd. (Erişim tarihi: 3 Haziran 2014).

Albayrak Candan, “Küreselleşme ve Ekonomik Krizin İş Hukukuna Etkisi”, TBB Dergisi, 98, (2012).

Albrecht Ames, Bjorklund Anders and Vroman Susan, “Is There a Glass Ceiling in Sweden?”, Journal of Labor Economics, 21, 1 (2003), 145-177.

Aldıkaçtı Gül Marshall, “Ideology, Progress, and Dialogue: A Comparison of Feminist and Islamist Women’s Approaches to the Issues of Head Covering and Work in Turkey”, Gender and Society, 19, 104 (February 2005), 104-120.

Alkan Ayten, “Gendered Structures of Local Politics in Turkey”, Digest of Middle East Studies, 18, 3 (Spring 2009), 31-56.

Arat Yeşim, “1980’ler Türkiye’sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizmin Radikal Uzantısı”, Toplum ve Bilim, 53 (Bahar 1991).

Arat Yeşim, “Religion, Politics and Gender Equality in Turkey: Implications of a Democratic Paradox?”, Third World Quarterly, 31, 6 (2010), 869–884.

Aslan Onur Ender, “Cumhuriyet ve Kadın Memurlar”, Amme İdaresi Dergisi, 39, 4 (2006),117-149.

Ayata Ayşe and Tütüncü Fatma, “Critical Acts Without a Critical Mass: The Substantive Representation of Women in the Turkish Parliament”, Parliamentary Affairs, 61, 3 (2008), 461–475.

Aydemir Elvan, Evlilik mi Evcilik mi? Erken ve Zorla Evlilikler: Türkiye’de Çocuk Gelinler, İstanbul: USAK, Ekim 2011.


319

Ayrancı Evren, “Considering Glass Ceiling in Turkey: Ideas of Executives in Education Sector Regarding Women in the Workplace”, International Journal of Human Resource Studies, 2, 4 (2012), 126-151.

Baudrillard Jean, Tüketim Toplumu: Söylenceleri, Yapıları, Çev. Hazal Deliceçaylı ve Ferda keskin, Beşinci Basım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Benhabib Seyla, Ötekilerin Hakları, Yabancılar, Yerliler, Vatandaşlar, Çev. Berna Akkıyal, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.Berber Metin ve Eser Burçin Yılmaz, “Türkiye’de kadın İstihdamı: Ülke ve Bölge Düzeyinde Sektörel Analiz”, İş,Güç: Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10, 2 (Nisan, 2008), 1-16.Berger Peter, “Sekülerizmin Gerilemesi”, Çev. Ali Köse, Liberal Düşünce Dergisi, 14 (Yaz, 1999).

Biblarz Timoty J. and Gottainer Greg, “Family Structure and Children’s Success: A Comparison of Widowed and Divorced Single-Mother Families”, Journal of Marriage and the Family, 62 (May, 2000).

Bora Tanıl, “Türkiye’de Meslek Kuruluşları: Kamu, Sivil ve Milli’nin Muğlak Kesişim Alanı”, Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, Der. Stefanos Yerasimos, Günter Seufert vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.

Bureau Labor Statistics, Marriage and Divorce: Patterns by Gender, Race, and Educational Attainment. http://www.bls.gov/opub/mlr/2013/article/marriage-and- divorce-patterns-by-gender-race-and-educational-attainment.htm (Erişim tarihi: 5 Haziran, 2014).

Canatan Kadir ve Ergün Yıldırım, Aile Sosyolojisi, İstanbul: Açılım Kitap, 2011.

Cattan Peter, “Child Care Problems: An Obstacle to Work”, Monthly Labor Review, (1991), 3-9.

Coldth Claudia, The Role of World War II In the Rise of Women’s Work, Cambridge: NBER Working Paper Series, 1989.

320

Kaynakça

Çaha Ömer vd. Türkiye’de Cemaat Algısı Araştırması, İstanbul: Andy Araştırma, Nisan, 2011.

Çaha Ömer, “Meslek Odaları: Oligarşinin Merkez Üsleri”, Liberal Düşünce Dergisi, 16, 63 (Ağustos 2011), 213-223.

Çaha Ömer, Bitmeyen Beraberlik: Modern Dünyada Din ve Devlet, Ankara: Timaş Yayınları, 2008.

Çaha Ömer, Sivil Kadın: Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum, Ankara: Savaş Yayınları, 2010.

Çakıcı Gerçek, “Yargıtay Kararlarıyla Cinsel Taciz Suçu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60, 1 (2011), 47-82.

Çakır Serpil, Erkek Kulübünde Siyaset: Kadın Parlamenterlerle Sözlü Tarih, İstanbul: Versus Kitap, 2013.

Çakır Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları, 1996.

Çakır Serpil, “Osmanlıda Kadın Dernekleri” Toplum ve Bilim, 53 (1991).

Çakmak Diren, “Türkiye’de Çocuk Gelinler”. http://www.umut.org.tr/ Hukukun Gencleri/TamMetinler Sunular/DirenCakmak.pdf (Erişim tarihi: 1 Haziran 2014).

Çelikten Mustafa, “Okul Müdürlüğündeki Kadınlar: Kayseri Örneği”, E. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (2004), 91-118.

Çıtak Zana and Tür Özlem, “Women Between Tradition and Change: The Justice and Development Party Experience in Turkey”, Middle Eastern Studies, 44, 3 (May 2008), 455-469.

Dahl Robert, Modern Political Analysis, Englewood Cliff: Prentice-Hall Inc., 1963.

Deemer Candy ve Fredericks Nancy, Cam Tavan Üstünde Dans, Çev. Sinem Özer, İstanbul: Optimist Yayım Dağıtım, 2003.

Demirdirek Hülya ve Şener Ülker, 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, Ankara: TEPAV Yayınları, 2014.


321

Deniz Kandiyoti, “Introduction”, Women, Islam and the State, Ed. Deniz Kandiyoti, Hampshire and London: Macmillan, 1991.

Department of Health and Human Service, Costs of Intimate Partner Violence Against Women in the United States, Atlanta: Centers for Disease Control and Prevention, 2003. www.cdc. gov/ncipc/.../ipvbook-final-feb18.pd (Erişim tarihi: 21 Mayıs 2014).

Dreher George F., ‘‘Breaking the Glass Ceiling: The Effects of Sex Ratios and Worklife Programs on Female Leadership at the Top’’, Human Relations,56, 5 (2003), 541-562.

Ecevit Yıldız, “Aile, Kadın ve Devlet İlişkilerinin Değerlendirilmesinde Klasik ve Yeni Yaklaşımlar”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 1 (1993), 9-34.

Ecevit Yıldız, “Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri”, Der. Şirin Tekeli, Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadın, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.

Ergeneli Azize ve Akçamete Ceren, ‘‘Bankacılıkta Cam Tavan: Kadın ve Erkeklerin Kadın Çalışanlar ve Kadınların Üst Yönetime Yükselmelerine Yönelik Tutumları”, Hacettepe Ü. İİBF Dergisi, 22, 2 (2004), 85-109.

Erincik Selçuk, “Kimlik ve Çokkültürcülük Sorunu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52, 2 (2011), 219-241.

Eyüboğlu Ayşe, Özar Şamsa ve Tanrıöver Hülya Uğur, Kentlerde Kadınların İş Yaşamına Katılım Sorunlarının Sosyo-Ekonomik Ve Kültürel Boyutları, Ankara: Kadının Statüsü Ve Sorunları Genel Müdürlüğü, 2000.

Fernandez R., Castilla E. and Moore P., “Social Capital at Work: Networks and Employment at a Phone Center”, American Journal of Sociology, 105 (2000), 1288-1356.

Ferrari Elena, Raising Awareness on Mobbing: An EU Perspective, http://ec.europa.eu/... /mobbing_eu_perspective_cras (Erişim tarihi: 9 Haziran 2014).

322

Kaynakça

Geçer Ekmel, Medya ve Popüler Kültür: Diziler, Televizyon ve Toplum, İstanbul: Okur Kitaplığı, 2013.

Gore DeAnna L. and Carlson Elwood, “Ethnicity, Education, and the non-Proportional Hazard of first Marriage in Turkey”, Population Studies, 64, 2 (2010).

Guttmacher Institution, Facts on Induced Abortion Worldwide, http://www. who.int/reproductivehealth/publications/unsafe_abortion/abortion_facts/en/(Erişim tarihi: 27 Mayıs, 2014).

Günindi Ersöz A., “Yönetici Kadınların ve Eşlerinin Ev İçi İşbölümü Konusundaki Tutum ve Davranışlarına İlişkin Sosyolojik Bir Araştırma,” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 14, 1 (1997), 105-115.

H. Ü. Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2003.

H. Ü. Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2008.

Hammond Phillip, “Can Religion be Religious in Public?”, The Power of Religous Publicus: Staking Claims in American Society, ed. William H. Swatos and James K. Wellman, Westport, Connectitut and London: 1999.

Hernes H. M., “The Welfare State, Citizenship of Scandinavian Women”, The Political Interests of Gender: Developing Theory and Research With a Feminist Face, ed. K.B. Jones and A.G. Jónasdóttir, London, Newbury Park and New Delhi: Sage Publications, 1988.

Hernes H. M., Welfare State and Women Power, Oslo: Norvegian University Press, 1987.

Inglehart Ronald and Welzel Christian, “How Development Leads to Democracy?”, Foreign Affairs, (March-April 2009).

Inter Parliamentary Union, Women in National Parliaments. http://www. ipu.org/wmn-e/classif.htm (Erişim tarihi: 5 Haziran, 2014).


323

Jansen Henrica, Yüksel İlknur ve Pelin Çağatay, “Kadına Yönelik Şiddetin Yaygınlığı”, Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet, Ankara: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, 2009.

Jelen Brigitte, “Educated, Independent, and Covered: The Professional Aspirations and Experiences of University-Educated Hijabi in Contemporary Turkey”, Women’s Studies International Forum, 34 (2011), 308-319.

Kadın ve Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyon Raporu, Ankara: Kadın ve Erkek Fırsat Eşitliği Komisyon Yayınları, 2011.

Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle İlgili Ulusal ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler, Ankara: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, 2008.

Kağıtçıbaşı Çiğdem and Atac Bilge, “Value of Children and Family Change: A Three-Decade Portrait From Turkey”, Applied Psychology: An International Review,54, 3 (2005), 317–337.

Kağıtçıbaşı Çiğdem, Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi: Kültürel Psikoloji, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2003.

Kağıtçıbaşı Çiğdem, İnsan, Aile, Kültür, Ankara: Remzi Kitapevi, 1973.

Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı: (2014-2018), 2013.

Kandiyoti Deniz, “Aile Yapısında Değişme ve Süreklilik”, Türkiye’de Ailenin Değişimi, Toplumbilimsel İncelemeler, Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği Ankara: Maya Matbaacılık ve Yayıncılık, 1984.

Karadeniz Oğuz ve Yılmaz Hakan, “Kadının İşgücüne Katılımını Etkileyen Faktörler”, İş Dünyasında Kadın, İstanbul: TÜRKONFED Yayını, 2007.

Karal Dilek ve Aydemir Elvan, Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet, İstanbul: USAK, 2012.

324

Kaynakça

KEİG, İstihdamda Kadına Yönelik Ayrımcılığın Yasal Boyutu: Atölye Notları, 2012. www.keig.org/content/kitapcik/ayrimcilik%20kitapcik%20yeni.pdf (Erişim tarihi: 7 Haziran 2014).

Kelleci Ali, Bilgi Ekonomisi, İşgücü Piyasasının Temel Aktörleri ve Eşitsizlik: Eğilimler, Roller, Fırsatlar ve Riskler, Ankara: DPT Yayınları, 2003.

Kinapton Sarah, “Educated and Well Paid Women More Likely to Suffer Domestic Abuse”, The Telegraph, 28 June, 2914.

Kocacık Faruk ve Çağlayandereli Mustafa, “Ailede Kadına Yönelik Şiddet: Denizli İli Örneği”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6, 2 (2009).

Kocacık Faruk ve Gökkaya Veda B., “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, 6, 1 (2005), 195-219.

Kozaklı Süreyya Tamer ve Özkazanç Alev, “1980’lerde Gündelik Yaşam”, Mürekkep, 1 (1997), 41-49.

Küçükömer İdras, Batılılaşma ve Düzenin Yabancılaşması, İstanbul: Profil Yayıncılık, 2013.

Lukes Steven, Bireycilik, Çev. İsmail Serin, İstanbul: Bilim Sanat Yayınları, 2006.

Maalouf Amin, Ölümcül Kimlikler, Çev. Aysel Bora, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.

Makal Ali,“Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kadın Emeği”, Çalışma ve Toplum, 25, 2 (2010),13–41.

Marcuse Herbert, Tek Boyutlu İnsan, Çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayıncılık, 1997.

Merter Feridun, Köy Ailesinde Meydana Gelen Değişmeler, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1990.


325

Milkman Ruth, “Women’s Work and Economic Crisis: Some Lessons of the Great Depression”, Review of Radical Political Economics, 8,1 (1976), 71-97.

Mor Çatı, Kadın Sığınakları I. ve II. Kurultayları, İstanbul: Mor Çatı, 2000.

Mor Çatı, Kadın Sığınakları III. ve IV. Kurultayları, İstanbul: Mor Çatı, 2003.

Moroğlu Nazan, “Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi: 6284 Sayılı Yasa ve İstanbul Sözleşmesi, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 99 (2012), 357-380.

OECD, Doing Better for Families, 2011. http://www.oecd.org/social/soc/doingbetterforfamilies.htm (Erişim tarihi: 7 Haziran, 2014).

Ortaylı İlber, Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul, Pan Yayıncılık, 2001.

Önder Nurcan, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü”, ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi,1,1 (2013), 35-61.

Özcebe Hilal ve Biçer Burcu Küçük, “Önemli bir Kız Çocuk ve Kadın Sorunu: Çocuk Evlilikler”, Türk Pediatri Arşivi Dergisi, (2013)

Özer Mustafa ve Biçerli Kemal, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”, Sosyal Bilimler Dergisi, (2004), 55-86.

Özgür Murat, “Türkiye’de Toplam Doğurganlık Hızının Mekansal Dağılışı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2, 2 (2004).

Özgüven Ali, “Türkiye İktisat Kongresi”, Journal of İstanbul Kültür University, 2 (2002), 109-124.

Öztürk Emine, Türkiye’de Aile İçi Şiddet, Kadın Sığınma Evleri ve Din. İstanbul: Birey Yayıncılık, 2010.

Ruhan Mustafa ve Parlak Erdem Benay, “Ceza Hukuku Boyutuyla Mobbing” TBB Dergisi, 88 (2010), 261-286.

326

Kaynakça

Saktanber Ayşe and Gül Çobanoğlu, “Veiling and Headscarf-Skepticism in Turkey”, Social Politics: International Studies in Gender, State and Society, 15, 4 (Winter 2008), 514-538.

Sancar Aişe Aslı, Osmanlı Toplumunda Kadın ve Aile, İstanbul: Hanımlar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları,1999.

Savage Mike, Alan Warde and Kevin Ward, Urban Sociology, Capitalism and Modernity, New York, Macmillan Palgrave, 2003.

Seidel M., Polzer J. and Stewart K., “Friends in High Places: The Effect of Social Networks on Discrimination in Salary Negotiations”, Administrative Science Quarterly, 45 (2000), 1-24.

SGK, “Kayıt Dışı İstihdam Oranları”. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/kayitDisi/kayitdisi_istihdam/kdisiOranlari (Erşim tarihi: 13 Mayıs 2014).

Tekeli İlhan, “Türkiye’nin Göç Tarihindeki Değişik Kategoriler”, Kökler ve Yollar: Türkiye’de Göç Süreçleri, Der. Ayhan Kaya ve Bahar Şahin, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.

TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni, 2013. http://www.tepav.org.tr/upload/files/haber/1384068647.Istihdam_Izleme_Bulteni_09_2013.pdf (Erişim tarihi: 13 Mayıs 2014).

Tezcan Mahmut, Türk Ailesinin Antropolojisi, İstanbul: İmge, 2000.

The World Bank, Mena Development Report: Education Reform in the Middle East and North Africa, 2008. http://siteresources. worldbank.org/INTMENA/Resources/EDU_Flagship_Full_ENG. Pdf (Erişim tarih: 23 Nisan, 2014).

Timur Serim, Türkiye’de Aile Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1972.

Tong Rosemarie, Feminism: A More Comrehensive Introduction, 4. Edition, Colorado: Westview Press, 2014.

Turam Berna, “Turkish Women Divided by Politics: Secularist Activism Versus Pious Non-Resistance”, International Feminist Journal of Politics, 10, 4 (December 2008), 475–494.


327

TÜİK, Eğitim İstatistikleri 2014. http://www. tuik. gov.tr/UstMenu.do? metod=temelist (Erişim tarihi: 17 Nisan, 2014).

TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatistikleri 2014. http://www.tuik.gov.tr/PreHaber Bultenleri.do? id=13532 (Erişim 07.06.2014).

TÜİK, Toplumsal Cinsiyet Verileri, 2014. http://www.tuik.gov.tr/Pre Tablo.do? alt_id=1068 (Erişim tarihi: 10 Nisan, 2014).

TÜİK, Aile Yapısı Araştırması 2013. http://www.tuik. gov.tr/Kitap.do? metod= Kitap Detay&KT_ID=11&KITAP_ID=16 (Erişim tarihi: 3 Haziran 2014).

TÜİK, Doğum İstatistikleri 2013. http://www.tuik. gov.tr (Erişim tarihi: 23 Mayıs, 2014).

TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Bilgileri 2013. http://www.tuik. gov.tr/Pre Tablo.do? alt_id=1059 (Erişim tarihi:15 Mayıs 2014).

TÜİK, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri 2013. http://www.tuik.gov.tr/PreHaber Bultenleri.do?id=16051 (Erişim tarihi: 15 Nisan, 2014).

TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2013. http://www.tuik.gov.tr/PreHaber Bultenleri.do? id=16056 (Erişim tarihi: 12 Mayıs, 2014). TÜİK, Toplumsal Yapı ve Cinsiyet İstatistikleri, 2013. http://www. tuik.gov.tr/Kitap.do? metod=KitapDetay&KT_ID=11&KITAP_ID=294 (Erişim tarihi: 25 Nisan, 2014). TÜİK, Yıllara Göre İl Nüfusları: 2007-2013, http://www.tuik.gov. tr/Ust Menu.do?metod=temelist (Erişim tarihi: 25 Mayıs, 2014).TÜİK, İstatistiklerle Kadın: 2012, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, 2012. TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2012. http://www.tuik. gov.tr/Kitap.do ?metod=KitapDetay&KT_ID=7&KITAP_ID=232 (Erişim tarihi: 3 Mayıs, 2014). TÜİK, İstatistik Göstergeler: 1911-1923, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, 2012.

328

TÜİK, İşgücü, İstihdam ve İşsizlik İstatistikleri: Sorularla Resmi İstatistik Dizisi, 2007. http://www.tuik. gov.tr/Kitap.do? metod= Kitap Detay& KT_ID =8& KITAP_ID=132 (Erişim tarihi:15 Mayıs 2014). TÜİK, Aile Yapısı Araştırması, 2006. www.tuik.gov.tr/IcerikGetir.do? istab_id (Erişim tarihi: 25 Mayıs, 2014). Uçan Süpürge, “Çocuk Gelinler”. http://www. ucansupurge.org/turkce/index2.php?Id=42 (Erişim tarihi: 13 Nisan 2014).Vergin Nur, “Toplumsal Değişme ve Türkiye’de Aile”, Aile Yazıları 2: Kültürel Değerler ve Sosyal Değişme, Der. Beylü Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem, Ankara: Aile Araştırma Kurumu, 1990.World Economic Forum, Global Gender Report 2013. http://www. weforum.org/reports/global-gender-gap-report-2013 (Erişim tarihi: 25 Nisan 2014).Yıldırım Ergün, “Toplumsal Değişme Sürecinde Aile”, Aile Sosyolojisi, 2. Baskı, Der. Kadir Canatan ve Ergün Yıldırım, İstanbul: Açılım Kitap, 2011.Yıldız Hakkı Dursun, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.


329

EK1a: VARYANS ANALİZİ (EĞİTİM ÜZERİNDEN)

330

Ek1a: Varyans Analizi (Eğitim Üzerinden)

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

1.Yaş Between Groups 166871,023 5 33374,205 264,680 ,000

Within Groups 632859,108 5019 126,093

Total 799730,131 5024

2.yaş kategorileri Between Groups 1405,046 5 281,009 261,814 ,000

Within Groups 5386,976 5019 1,073

Total 6792,021 5024

3.Medeni durum Between Groups 1380,702 5 276,140 249,568 ,000

Within Groups 5553,395 5019 1,106

Total 6934,097 5024

4.Nikah Between Groups 1,254 5 ,251 2,525 ,027

Within Groups 390,392 3931 ,099

Total 391,646 3936

5.Bu evlilikten önce başka bir evlilik yapmış mıydınız?

Between Groups ,356 5 ,071 1,383 ,227

Within Groups 206,027 3997 ,052

Total 206,384 4002

7.Yaptıysanız kaç evlilik yaptınız?

Between Groups 3,317 5 ,663 2,271 ,049

Within Groups 61,932 212 ,292

Total 65,249 217

8.İlk evlendiğinizde kaç yaşındaydınız?

Between Groups 7870,768 5 1574,154 114,546 ,000

Within Groups 52688,779 3834 13,743

Total 60559,547 3839

10.Nasıl evlendiniz?

Between Groups 113,992 5 22,798 60,108 ,000

Within Groups 1494,771 3941 ,379

Total 1608,763 3946

11.Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde ne yaparsınız?

Between Groups 207,252 5 41,450 133,045 ,000

Within Groups 1453,389 4665 ,312

Total 1660,642 4670

12.Neden boşanmayı düşünmezsiniz?

Between Groups 232,791 5 46,558 4,326 ,001

Within Groups 16090,080 1495 10,763

Total 16322,871 1500

16.Gençlerin evlilik öncesi flört etmesini nasıl karşılıyorsunuz?

Between Groups 153,100 5 30,620 99,655 ,000

Within Groups 1542,140 5019 ,307

Total 1695,240 5024


331

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

17.Nikâhsız aynı evde yaşayan çiftler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 359,295 5 71,859 98,101 ,000

Within Groups 3658,114 4994 ,733

Total 4017,409 4999

18.Okuma yazma biliyor musunuz?

Between Groups 201,189 5 40,238 1907,737 ,000

Within Groups 105,860 5019 ,021

Total 307,049 5024

20.Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musunuz?

Between Groups 110,719 5 22,144 118,419 ,000

Within Groups 938,529 5019 ,187

Total 1049,248 5024

21.Çalışma durumunuzu nasıl tanımlarsınız?

Between Groups 846,323 5 169,265 148,640 ,000

Within Groups 3609,847 3170 1,139

Total 4456,170 3175

22.İşyeriniz / işiniz kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait?

Between Groups 7,966 5 1,593 19,679 ,000

Within Groups 117,720 1454 ,081

Total 125,687 1459

23.Çalıştığınız işteki durumunuz nedir?

Between Groups 131,637 5 26,327 17,469 ,000

Within Groups 2203,328 1462 1,507

Total 2334,965 1467

24.Mesleğiniz nedir? Eğer emekliyseniz, emekli olmadan önceki mesleğiniz neydi?

Between Groups 239,927 5 47,985 5,236 ,000

Within Groups 12858,150 1403 9,165

Total 13098,078 1408

25.Herhangi bir sosyal güvenceniz var mı?

Between Groups 24,133 5 4,827 26,945 ,000

Within Groups 847,978 4734 ,179

Total 872,110 4739

26.Çalışmanızı eşiniz nasıl karşılıyor?

Between Groups 119,544 5 23,909 39,993 ,000

Within Groups 2130,024 3563 ,598

Total 2249,567 3568

27.Çalışma ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisine katılırsınız?

Between Groups 372,110 5 74,422 103,973 ,000

Within Groups 3267,553 4565 ,716

Total 3639,664 4570

332


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

28.Çalıştığınız işyerinde erkeklerle aynı muameleye tabi tutulduğunuzu düşünüyor musunuz?

Between Groups 25,937 5 5,187 11,167 ,000

Within Groups 662,886 1427 ,465

Total 688,823 1432

29.Çalıştığınız iş yerinde kadın olduğunuz için ayrımcılık yapıldığını düşündüğünüz oldu mu hiç?

Between Groups 1,290 5 ,258 1,098 ,359

Within Groups 335,968 1430 ,235

Total 337,259 1435

30.Çalıştığınız iş yerinde yönetici konumunda genelde kimler var?

Between Groups 6,703 5 1,341 2,060 ,068

Within Groups 913,478 1404 ,651

Total 920,181 1409

31.Çocuğunuz var mı?

Between Groups 11,733 5 2,347 35,078 ,000

Within Groups 266,246 3980 ,067

Total 277,979 3985

32.Varsa kaç tane? Between Groups 2010,653 5 402,131 271,425 ,000

Within Groups 5426,939 3663 1,482

Total 7437,592 3668

34.İmkanınız olsa kaç çocuğunuz olmasını istersiniz?

Between Groups 3852,405 5 770,481 11,458 ,000

Within Groups 289213,038 4301 67,243

Total 293065,444 4306

36.Çocuğunuz / çocuklarınız nasıl bir okulda okuyor?

Between Groups 2,418 5 ,484 12,747 ,000


Total 100,591 2593

37.Ülkemizde çalışan annelere sağlanan izin ve koşulları yeterli buluyor musunuz?

Between Groups 12,800 5 2,560 2,435 ,033

Within Groups 5277,430 5019 1,051

Total 5290,230 5024

38.Sizce nasıl bir düzenleme yapılmalı?

Between Groups 26,260 5 5,252 ,927 ,462

Within Groups 16358,573 2886 5,668

Total 16384,833 2891


333

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

44.Evinizde bir yardımcı bulunduruyor musunuz?

Between Groups 25,399 5 5,080 42,290 ,000

Within Groups 586,187 4880 ,120

Total 611,587 4885

45.Hangi konuda / konularda yardım aldınız?

Between Groups 23,772 5 4,754 1,045 ,391

Within Groups 1924,926 423 4,551

Total 1948,698 428

48.Yaşadığınız konutun mülkiyet durumu nedir?

Between Groups 2,625 5 ,525 1,351 ,240

Within Groups 1933,901 4977 ,389

Total 1936,526 4982

49.Ailenizin arabası var mı?

Between Groups 30,972 5 6,194 25,787 ,000

Within Groups 1199,403 4993 ,240

Total 1230,375 4998

50.Varsa kaç tane Between Groups 2,302 5 ,460 2,077 ,065

Within Groups 428,606 1934 ,222

Total 430,908 1939

52.Araba kullanmakla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir?

Between Groups 1028,035 5 205,607 191,316 ,000

Within Groups 5309,000 4940 1,075

Total 6337,035 4945

53.Hanenizin aylık toplam net geliri / kazancı aşağıdaki gelir gruplarından hangisine girmektedir?

Between Groups 907,781 5 181,556 197,679 ,000

Within Groups 4529,741 4932 ,918

Total 5437,522 4937

54.Oturduğunuz evde devamlı olarak kaç kişi yaşıyorsunuz?

Between Groups 487,145 5 97,429 36,741 ,000

Within Groups 13115,604 4946 2,652

Total 13602,749 4951


Between Groups 264,596 5 52,919 30,958 ,000

Within Groups 8454,553 4946 1,709

Total 8719,149 4951

334


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

56.Oturduğunuz evde devamlı olarak yaşayan kişilerin sizinle yakınlık düzeyi nedir?

Between Groups 6834,780 5 1366,956 6,972 ,000

Within Groups 976622,220 4981 196,070

Total 983457,000 4986

61.Ne sıklıkta internet kullanıyorsunuz?

Between Groups 1761,759 5 352,352 506,418 ,000

Within Groups 3478,167 4999 ,696

Total 5239,926 5004

62.Hangi sıklıkla gazete okuyorsunuz?

Between Groups 399,317 5 79,863 179,783 ,000

Within Groups 2218,445 4994 ,444

Total 2617,762 4999

63.Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?

Between Groups 209,571 5 41,914 127,019 ,000

Within Groups 1649,583 4999 ,330

Total 1859,153 5004

64.Kitap okuyor musunuz?

Between Groups 584,387 5 116,877 268,438 ,000

Within Groups 2180,037 5007 ,435

Total 2764,424 5012

70.Yaklaşık kaç kez?

Between Groups 37102,451 5 7420,490 14,133 ,000

Within Groups 1294213,488 2465 525,036

Total 1331315,938 2470

72.Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi?

Between Groups 24,232 5 4,846 69,124 ,000

Within Groups 350,698 5002 ,070

Total 374,930 5007


Between Groups 4588,646 5 917,729 1,239 ,290

Within Groups 265208,107 358 740,805

Total 269796,752 363

75.Bugüne kadar hiç canlı bir müzik konserine gittiniz mi?

Between Groups 191,246 5 38,249 216,893 ,000

Within Groups 820,207 4651 ,176

Total 1011,453 4656


Between Groups 49733,112 5 9946,622 12,795 ,000

Within Groups 2301144,435 2960 777,414

Total 2350877,547 2965


335

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

78.Günde ortalama kaç saat televizyon izliyorsunuz?

Between Groups 904,332 5 180,866 20,392 ,000

Within Groups 42776,932 4823 8,869

Total 43681,264 4828

80.Televizyonda en çok hangi tür programları izliyorsunuz?

Between Groups 502,339 5 100,468 2,977 ,011

Within Groups 159574,757 4728 33,751

Total 160077,096 4733

91.Şu anda herhangi bir vakıf, dernek, parti ya da meslek örgütüne üye misiniz?

Between Groups 7,040 5 1,408 19,335 ,000

Within Groups 360,804 4955 ,073

Total 367,844 4960

92.Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?

Between Groups 146,135 5 29,227 1,222 ,298

Within Groups 9396,027 393 23,908

Total 9542,162 398

94.Diş kontrolü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için uygundur?

Between Groups 48,547 5 9,709 20,995 ,000

Within Groups 2297,089 4967 ,462

Total 2345,637 4972

110.Tek başınıza(Eşiniz / ailenizden bağımsız) şehir dışı seyahatlere çıkıyor musunuz?

Between Groups 77,610 5 15,522 67,062 ,000

Within Groups 1148,038 4960 ,231

Total 1225,648 4965

111.Tek başınıza (Eşiniz / ailenizden bağımsız) yurt dışı seyahatlere çıkıyor musunuz?

Between Groups 16,544 5 3,309 40,365 ,000

Within Groups 407,000 4965 ,082

Total 423,544 4970

112.Eşinizin ailesiyle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

Between Groups 85,168 5 17,034 3,843 ,002

Within Groups 15618,091 3524 4,432

Total 15703,259 3529

113.Kendi ailenizle ne sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

Between Groups 156,514 5 31,303 8,569 ,000

Within Groups 12931,512 3540 3,653

Total 13088,026 3545

114.Kadın erkek eşitliği konusunda genel olarak ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 44,660 5 8,932 6,893 ,000

Within Groups 6503,754 5019 1,296

Total 6548,414 5024

336


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

115.Feminizm hakkında aşağıdakilerden hangisine katılıyorsunuz?

Between Groups 1345,500 5 269,100 139,665 ,000

Within Groups 9670,362 5019 1,927

Total 11015,862 5024

116.Kadın sığınma evini ve ne işe yaradığını duydunuz mu hiç?

Between Groups 13,109 5 2,622 9,592 ,000

Within Groups 1371,900 5019 ,273

Total 1385,009 5024

117.Yabancı dil biliyor musunuz? Biliyorsanız hangilerini biliyorsunuz?

Between Groups 7370,519 5 1474,104 358,583 ,000

Within Groups 20225,684 4920 4,111

Total 27596,203 4925

118.Biliyorsanız hangilerini biliyorsunuz?

Between Groups 154,975 5 30,995 ,968 ,440

Within Groups 4292,672 134 32,035

Total 4447,648 139

120.Bugüne kadar hiç yurtdışına çıktınız mı? Çıktıysanız nereye gittiniz?

Between Groups 4539,973 5 907,995 35,487 ,000

Within Groups 125348,499 4899 25,587

Total 129888,472 4904

123.Siyasetle ve siyasi konularla hangi düzeyde ilgileniyorsunuz?

Between Groups 341,305 5 68,261 77,310 ,000

Within Groups 4204,622 4762 ,883

Total 4545,926 4767

124.Siz sağ ve solu gösteren aşağıdaki ölçekte kendinizi nereye yerleştirirsiniz?

Between Groups 741,828 5 148,366 20,782 ,000

Within Groups 32440,868 4544 7,139

Total 33182,697 4549

133.11 Haziran 2011 milletvekili seçiminde hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 1072,958 5 214,592 7,473 ,000

Within Groups 144119,535 5019 28,715

Total 145192,492 5024

134.29 Mart 2009 Belediye Başkanlığı seçiminde hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 853,910 5 170,782 5,325 ,000

Within Groups 160962,861 5019 32,071

Total 161816,771 5024


337

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

135.Bugün milletvekili seçimi olsa oy hangi partiye oy verirsiniz?

Between Groups 1107,314 5 221,463 13,379 ,000

Within Groups 83079,207 5019 16,553

Total 84186,521 5024

136.Eşiniz sizinle aynı partiyi mi destekliyor?

Between Groups 6,525 5 1,305 3,023 ,010

Within Groups 1509,657 3497 ,432

Total 1516,182 3502

137.Asla oy vermeyeceğiniz bir parti var mı? Varsa hangisidir?

Between Groups 40714,831 5 8142,966 67,099 ,000

Within Groups 609095,278 5019 121,358

Total 649810,109 5024

140.Oy vereceğiniz partiyi seçerken aşağıdaki kişilerden en çok hangisi karar vermenizde etkili oluyor?

Between Groups 173,090 5 34,618 13,899 ,000

Within Groups 12299,016 4938 2,491

Total 12472,106 4943

155.Hükümetin kadınlara yönelik çalışmalarını genel olarak nasıl buluyorsunuz?

Between Groups 601,247 5 120,249 69,048 ,000

Within Groups 8631,035 4956 1,742

Total 9232,282 4961

156.Size göre, hükümetin kadınlarla ilgili olarak çözmesi gereken en önemli konu hangisidir?

Between Groups 3419,687 5 683,937 2,331 ,040

Within Groups 1472592,474 5019 293,404

Total 1476012,161 5024

159.”Demokratikleşme Paketi” ile kamuda başörtüsü yasağı kaldırılmıştır. Siz bunu nasıl karşılıyorsunuz?

Between Groups 12,395 5 2,479 6,281 ,000

Within Groups 1980,931 5019 ,395

Total 1993,326 5024

160.Hükümetin yaşam tarzınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?

Between Groups 123,623 5 24,725 63,100 ,000

Within Groups 1966,608 5019 ,392

Total 2090,231 5024

161.Çocuk aldırma / kürtaj yaptırma ile ilgili nasıl bir kanaate sahipsiniz?

Between Groups 14,826 5 2,965 10,697 ,000

Within Groups 1391,217 5019 ,277

Total 1406,043 5024

338


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

162.Şimdiye kadar hiç kürtaj yaptırdınız mı?

Between Groups 36,517 5 7,303 36,879 ,000

Within Groups 993,962 5019 ,198

Total 1030,480 5024

164.Başörtüsü / türban takıyor musunuz?

Between Groups 282,498 5 56,500 296,333 ,000

Within Groups 955,219 5010 ,191

Total 1237,717 5015

165.Beş vakit namaz kılıyor musunuz?

Between Groups 396,429 5 79,286 141,693 ,000

Within Groups 2801,726 5007 ,560

Total 3198,155 5012

166.Ramazan ayında oruç tutuyor musunuz?

Between Groups 80,505 5 16,101 38,650 ,000

Within Groups 2084,985 5005 ,417

Total 2165,490 5010

167.Kuran okuyor musunuz veya Kuran okuma mukabelelerine katılıyor musunuz?

Between Groups 34,443 5 6,889 32,263 ,000

Within Groups 1065,846 4992 ,214

Total 1100,289 4997

168.Sigara kullanıyor musunuz?

Between Groups 238,506 5 47,701 30,965 ,000

Within Groups 7705,470 5002 1,540

Total 7943,976 5007

169.Alkollü içki kullanıyor musunuz?

Between Groups 82,699 5 16,540 104,791 ,000

Within Groups 788,864 4998 ,158

Total 871,563 5003

170.Son bir yılda şiddet veya tacizden birini yaşadınız mı?

Between Groups 191,962 5 38,392 25,641 ,000

Within Groups 7456,671 4980 1,497

Total 7648,633 4985

173.Hiç aile içi şiddete uğradınız mı?

Between Groups 1,423 5 ,285 2,707 ,019

Within Groups 527,829 5019 ,105

Total 529,253 5024

174. Alo 183 hattından haberdar mısınız?

Between Groups 53,362 5 10,672 46,677 ,000

Within Groups 1139,326 4983 ,229

Total 1192,688 4988


339

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

175.Bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde, ne kadar mutlu olduğunuzu söyleyebilirsiniz?

Between Groups 6,130 5 1,226 1,826 ,104

Within Groups 3363,166 5008 ,672

Total 3369,295 5013

176.Ailenizde aktif siyaset yapan bir kadın var mı?

Between Groups 2,210 5 ,442 9,362 ,000

Within Groups 235,700 4993 ,047

Total 237,910 4998

177.Gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?

Between Groups 25,198 5 5,040 13,219 ,000

Within Groups 1913,514 5019 ,381

Total 1938,712 5024

178.Size bütün imkanlar sağlansa, bir partiden milletvekili adayı olur musunuz?

Between Groups 5,660 5 1,132 3,365 ,005

Within Groups 1688,117 5019 ,336

Total 1693,776 5024


341

EK1b: VARYANS ANALİZİ (ÇALIŞMA DURUMU)

342

Ek1b: Varyans Analizi (Çalışma Durumu)

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Within Groups 773929,743 5023 154,077

Total 799730,131 5024


Within Groups 6610,033 5023 1,316

Total 6934,097 5024

4.Nikah Between Groups ,221 1 ,221 2,217 ,137

Within Groups 391,425 3935 ,099

Total 391,646 3936


Between Groups ,229 1 ,229 4,453 ,035

Within Groups 206,154 4001 ,052

Total 206,384 4002


Between Groups ,000 1 ,000 ,001 ,977


Total 70,495 217


Between Groups 1170,115 1 1170,115 75,618 ,000

Within Groups 59389,431 3838 15,474

Total 60559,547 3839


Between Groups 37,911 1 37,911 95,210 ,000

Within Groups 1570,851 3945 ,398

Total 1608,763 3946

11. Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde ne yaparsınız?

Between Groups 55,494 1 55,494 161,418 ,000

Within Groups 1605,148 4669 ,344

Total 1660,642 4670


Between Groups 170,875 1 170,875 15,858 ,000

Within Groups 16151,996 1499 10,775

Total 16322,871 1500


Between Groups ,043 1 ,043 ,005 ,942

Within Groups 876,564 108 8,116

Total 876,607 109


343

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 32,729 1 32,729 98,884 ,000

Within Groups 1662,512 5023 ,331Total 1695,240 5024


Between Groups 123,738 1 123,738 158,833 ,000

Within Groups 3893,671 4998 ,779

Total 4017,409 4999


Between Groups 6,387 1 6,387 106,700 ,000

Within Groups 300,663 5023 ,060

Total 307,049 5024

19.En son hangi okulu bitirdiniz? (Öğrenci olanlar için) şu an hangi okulda okuyorsunuz?

Between Groups 816,492 1 816,492 578,047 ,000

Within Groups 7095,000 5023 1,413

Total 7911,492 5024


Between Groups 18,304 1 18,304 101,575 ,000

Within Groups 853,806 4738 ,180

Total 872,110 4739


Between Groups 390,695 1 390,695 749,706 ,000

Within Groups 1858,872 3567 ,521

Total 2249,567 3568


Between Groups 2164,042 1 2164,042 6700,572 ,000

Within Groups 1475,622 4569 ,323

Total 3639,664 4570


Between Groups ,265 1 ,265 ,551 ,458

Within Groups 688,558 1431 ,481

Total 688,823 1432


Between Groups ,010 1 ,010 ,043 ,836

Within Groups 337,249 1434 ,235

Total 337,259 1435

344


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 6,331 1 6,331 92,856 ,000

Within Groups 271,647 3984 ,068

Total 277,979 3985


Within Groups 7138,200 3667 1,947

Total 7437,592 3668


Within Groups 6304,674 3667 1,719

Total 6583,877 3668


Between Groups 406,782 1 406,782 5,984 ,014

Within Groups 292658,662 4305 67,981

Total 293065,444 4306


Between Groups 117,150 1 117,150 93,137 ,000

Within Groups 5414,916 4305 1,258Total 5532,065 4306


Between Groups 1,062 1 1,062 27,647 ,000


Total 100,591 2593


Between Groups 1,157 1 1,157 1,098 ,295

Within Groups 5289,074 5023 1,053

Total 5290,230 5024


Between Groups 11,789 1 11,789 2,081 ,149

Within Groups 16373,044 2890 5,665

Total 16384,833 2891

44.Evinizde sürekli ya da dönemsel olarak bir yardımcı bulunduruyor musunuz / bulundurdunuz mu?

Between Groups 11,469 1 11,469 93,343 ,000

Within Groups 600,117 4884 ,123

Total 611,587 4885


345

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 1,267 1 1,267 ,278 ,598

Within Groups 1947,431 427 4,561

Total 1948,698 428


Between Groups 3,641 1 3,641 9,382 ,002

Within Groups 1932,886 4981 ,388

Total 1936,526 4982


Between Groups 3,387 1 3,387 13,794 ,000

Within Groups 1226,988 4997 ,246

Total 1230,375 4998

50.Varsa kaç tane Between Groups 1,018 1 1,018 4,589 ,032

Within Groups 429,890 1938 ,222

Total 430,908 1939


Between Groups 515,568 1 515,568 437,857 ,000

Within Groups 5821,467 4944 1,177

Total 6337,035 4945

53.Hanenizin aylık toplam net geliri ne kadardır?

Between Groups 503,142 1 503,142 503,307 ,000

Within Groups 4934,380 4936 1,000

Total 5437,522 4937


Between Groups 130,624 1 130,624 47,994 ,000

Within Groups 13472,125 4950 2,722

Total 13602,749 4951


Between Groups 810,777 1 810,777 4,113 ,043

Within Groups 982646,222 4985 197,121

Total 983457,000 4986


Between Groups 573,016 1 573,016 614,281 ,000

Within Groups 4666,911 5003 ,933

Total 5239,926 5004

346


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 190,094 1 190,094 391,358 ,000

Within Groups 2427,668 4998 ,486

Total 2617,762 499963.Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?

Between Groups 51,358 1 51,358 142,131 ,000

Within Groups 1807,795 5003 ,361

Total 1859,153 500464.Kitap okuyor musunuz?

Between Groups 98,305 1 98,305 184,765 ,000

Within Groups 2666,119 5011 ,532

Total 2764,424 501265.Sinemaya gider misiniz?

Between Groups 192,339 1 192,339 527,499 ,000

Within Groups 1821,664 4996 ,365

Total 2014,002 499766.Bugüne kadar hiç tiyatroya gittiniz mi?

Between Groups 66,774 1 66,774 282,235 ,000

Within Groups 1186,981 5017 ,237

Total 1253,756 501867.Yaklaşık kaç kez?

Between Groups 2686,482 1 2686,482 3,964 ,047

Within Groups 1555431,736 2295 677,748

Total 1558118,218 229669.Bugüne kadar hiç müze ziyareti yaptınız mı?

Between Groups 57,153 1 57,153 239,881 ,000

Within Groups 1195,570 5018 ,238


Between Groups 1359,935 1 1359,935 2,525 ,112

Within Groups 1329956,003 2469 538,662

Total 1331315,938 247072.Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi?

Between Groups 4,655 1 4,655 62,931 ,000

Within Groups 370,275 5006 ,074

Total 374,930 5007


347

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 822,141 1 822,141 1,106 ,294

Within Groups 268974,611 362 743,024

Total 269796,752 363


Between Groups 53,463 1 53,463 259,786 ,000

Within Groups 957,990 4655 ,206

Total 1011,453 4656


Between Groups 20790,328 1 20790,328 26,446 ,000

Within Groups 2330087,219 2964 786,129

Total 2350877,547 2965


Between Groups 1897,435 1 1897,435 219,198 ,000

Within Groups 41783,829 4827 8,656

Total 43681,264 4828


Between Groups 270,445 1 270,445 8,008 ,005

Within Groups 159806,651 4732 33,771

Total 160077,096 4733


Between Groups 3,540 1 3,540 48,186 ,000

Within Groups 364,304 4959 ,073

Total 367,844 4960


Between Groups 188,069 1 188,069 7,982 ,005

Within Groups 9354,092 397 23,562

Total 9542,162 398


Between Groups 2,382 1 2,382 ,426 ,519

Within Groups 167,908 30 5,597

Total 170,290 31


Between Groups 7,691 1 7,691 16,352 ,000

Within Groups 2337,946 4971 ,470

Total 2345,637 4972

109.Düzenli spor alışkanlığınız var mı?

Between Groups 1,398 1 1,398 8,763 ,003

Within Groups 799,557 5010 ,160

Total 800,955 5011

348


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

110.Tek başınıza(Eşiniz / ailenizden bağımsız) şehirdışı seyahatlere çıkıyor musunuz?

Between Groups 30,296 1 30,296 125,812 ,000

Within Groups 1195,352 4964 ,241

Total 1225,648 4965


Between Groups 3,509 1 3,509 41,516 ,000

Within Groups 420,035 4969 ,085

Total 423,544 4970

112.Eşinizin ailesiyle ne sıklıkta yüzyüze görüşüyorsunuz?

Between Groups 132,655 1 132,655 30,057 ,000

Within Groups 15570,605 3528 4,413

Total 15703,259 3529

113.Kendi ailenizle ne sıklıkta yüzyüze görüşüyorsunuz?

Between Groups 10,060 1 10,060 2,726 ,099

Within Groups 13077,966 3544 3,690

Total 13088,026 3545


Between Groups 3,157 1 3,157 2,423 ,120

Within Groups 6545,256 5023 1,303

Total 6548,414 5024


Between Groups 296,641 1 296,641 139,005 ,000

Within Groups 10719,221 5023 2,134

Total 11015,862 5024


Between Groups ,030 1 ,030 ,109 ,741

Within Groups 1384,979 5023 ,276

Total 1385,009 5024


Between Groups 899,542 1 899,542 165,914 ,000

Within Groups 26696,660 4924 5,422

Total 27596,203 4925


Between Groups 72,796 1 72,796 2,296 ,132

Within Groups 4374,852 138 31,702

Total 4447,648 139


349

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 645,309 1 645,309 24,481 ,000

Within Groups 129243,163 4903 26,360

Total 129888,472 4904


Between Groups 88,190 1 88,190 94,288 ,000

Within Groups 4457,737 4766 ,935

Total 4545,926 4767

124.Kendinizi “sağ” ve “sol” cetvelinde nereye yerleştiriyorsunuz?

Between Groups 339,161 1 339,161 46,965 ,000

Within Groups 32843,535 4548 7,222

Total 33182,697 4549

133.11 Haziran 2011 milletvekili seçiminde oy kullandınız mı? Kullandıysanız hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 254,035 1 254,035 8,804 ,003

Within Groups 144938,457 5023 28,855

Total 145192,492 5024

134.29 Mart 2009 Belediye Başkanlığı seçiminde oy kullandınız mı? Kullandıysanız hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 342,754 1 342,754 10,662 ,001

Within Groups 161474,017 5023 32,147

Total 161816,771 5024

135.Bugün milletvekili seçimi olsa oy kullanır mısınız? Kullanırsanız hangi partiye oy verirsiniz?

Between Groups 206,805 1 206,805 12,369 ,000

Within Groups 83979,715 5023 16,719

Total 84186,521 5024


Between Groups 2,716 1 2,716 6,284 ,012

Within Groups 1513,466 3501 ,432

Total 1516,182 3502


Between Groups 5718,493 1 5718,493 44,596 ,000

Within Groups 644091,616 5023 128,228

Total 649810,109 5024

350


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 111,266 1 111,266 44,485 ,000

Within Groups 12360,841 4942 2,501

Total 12472,106 4943


Between Groups 201,038 1 201,038 110,411 ,000

Within Groups 9031,244 4960 1,821

Total 9232,282 4961


Between Groups 4060,990 1 4060,990 13,858 ,000

Within Groups 1471951,172 5023 293,042

Total 1476012,161 5024


Between Groups 2364,423 1 2364,423 5,106 ,024

Within Groups 309345,326 668 463,092

Total 311709,749 669

163. Son zamanlarda tartışılan süt bankası kurulması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 1,362 1 1,362 3,434 ,064

Within Groups 1991,964 5023 ,397

Total 1993,326 5024


Between Groups 56,922 1 56,922 140,617 ,000

Within Groups 2033,309 5023 ,405

Total 2090,231 5024


Between Groups 4,982 1 4,982 17,861 ,000

Within Groups 1401,061 5023 ,279

Total 1406,043 5024


Between Groups 3,962 1 3,962 19,385 ,000

Within Groups 1026,518 5023 ,204

Total 1030,480 5024


351

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

163.Son zamanlarda tartışılan süt bankası kurulması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 9,319 1 9,319 15,129 ,000

Within Groups 3094,192 5023 ,616

Total 3103,512 5024


Between Groups 93,394 1 93,394 409,218 ,000

Within Groups 1144,323 5014 ,228

Total 1237,717 5015


Between Groups 213,133 1 213,133 357,790 ,000

Within Groups 2985,022 5011 ,596

Total 3198,155 5012


Between Groups 23,702 1 23,702 55,431 ,000

Within Groups 2141,788 5009 ,428

Total 2165,490 5010


Between Groups 1,676 1 1,676 7,623 ,006

Within Groups 1098,612 4996 ,220

Total 1100,289 4997


Between Groups 315,862 1 315,862 207,287 ,000

Within Groups 7628,114 5006 1,524

Total 7943,976 5007


Between Groups 40,185 1 40,185 241,776 ,000

Within Groups 831,378 5002 ,166

Total 871,563 5003

170.Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı?

Between Groups 107,304 1 107,304 70,917 ,000

Within Groups 7541,328 4984 1,513

Total 7648,633 4985


Between Groups ,496 1 ,496 4,713 ,030

Within Groups 528,756 5023 ,105

Total 529,253 5024

174.”Alo 183” Aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız?

Between Groups 4,524 1 4,524 18,989 ,000

Within Groups 1188,164 4987 ,238

Total 1192,688 4988

352


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 10,570 1 10,570 15,772 ,000

Within Groups 3358,726 5012 ,670

Total 3369,295 5013


Between Groups ,275 1 ,275 5,791 ,016

Within Groups 237,635 4997 ,048

Total 237,910 4998


Between Groups 1,804 1 1,804 4,679 ,031

Within Groups 1936,908 5023 ,386

Total 1938,712 5024


Between Groups 3,094 1 3,094 9,192 ,002

Within Groups 1690,682 5023 ,337

Total 1693,776 5024


353

EK1C: VARYANS ANALİZİ (GELİR DÜZEYİ)

354

Ek1c: Varyans Analizi (Gelir Düzeyi)

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Within Groups 778130,159 4932 157,772

Total 786948,079 4937


Within Groups 6682,642 4932 1,355

Total 6784,056 4937

4.Nikah Between Groups ,877 5 ,175 1,770 ,115

Within Groups 383,314 3870 ,099

Total 384,190 3875


Between Groups ,249 5 ,050 ,966 ,437

Within Groups 202,975 3933 ,052

Total 203,224 3938


Between Groups 1,487 5 ,297 ,906 ,478


Total 69,760 213


Between Groups 2192,105 5 438,421 28,923 ,000

Within Groups 57191,593 3773 15,158

Total 59383,698 3778


Between Groups 40,827 5 8,165 20,556 ,000

Within Groups 1540,441 3878 ,397

Total 1581,268 3883

11.Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde aşağıdakilerden hangisini yaparsınız?

Between Groups 75,576 5 15,115 44,695 ,000

Within Groups 1553,633 4594 ,338

Total 1629,208 4599


Between Groups 64,188 5 12,838 1,180 ,317

Within Groups 16065,766 1477 10,877

Total 16129,954 1482


Between Groups 88,299 5 17,660 55,543 ,000

Within Groups 1568,111 4932 ,318

Total 1656,411 4937


355

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 149,799 5 29,960 38,897 ,000

Within Groups 3781,808 4910 ,770

Total 3931,607 4915


Between Groups 15,666 5 3,133 53,656 ,000

Within Groups 287,996 4932 ,058

Total 303,662 4937

19.En son hangi okulu bitirdiniz?

Between Groups 1348,207 5 269,641 206,345 ,000

Within Groups 6444,882 4932 1,307

Total 7793,088 4937

20.Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musunuz?

Between Groups 99,648 5 19,930 105,311 ,000

Within Groups 933,357 4932 ,189

Total 1033,005 4937

21.Çalışma durumunuzu nasıl tanımlarsınız?

Between Groups 123,419 5 24,684 18,188 ,000

Within Groups 4223,343 3112 1,357

Total 4346,762 3117

22.İşyeriniz / işiniz kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait?

Between Groups 6,549 5 1,310 15,916 ,000

Within Groups 118,251 1437 ,082

Total 124,800 1442


Between Groups 16,168 5 3,234 2,046 ,070

Within Groups 2279,051 1442 1,580

Total 2295,219 144724.Mesleğiniz nedir? Eğer emekliyseniz, emekli olmadan önceki mesleğiniz neydi?

Between Groups 126,195 5 25,239 2,733 ,018

Within Groups 12788,862 1385 9,234

Total 12915,058 1390


Between Groups 44,057 5 8,811 50,329 ,000

Within Groups 815,505 4658 ,175

Total 859,563 4663


Between Groups 73,195 5 14,639 24,006 ,000

Within Groups 2138,592 3507 ,610

Total 2211,786 3512

356


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 203,230 5 40,646 53,939 ,000

Within Groups 3387,194 4495 ,754

Total 3590,424 4500


Between Groups 10,061 5 2,012 4,217 ,001

Within Groups 670,821 1406 ,477

Total 680,882 1411


Between Groups ,765 5 ,153 ,654 ,658

Within Groups 329,564 1410 ,234

Total 330,329 1415


Between Groups 6,072 5 1,214 1,863 ,098

Within Groups 902,998 1385 ,652

Total 909,070 1390


Between Groups 4452,854 5 890,571 13,075 ,000

Within Groups 288322,719 4233 68,113

Total 292775,572 4238


Between Groups 8,704 5 1,741 49,122 ,000


Total 98,859 2549


Between Groups 8,200 5 1,640 1,562 ,167

Within Groups 5179,120 4932 1,050

Total 5187,320 4937


Between Groups 106,120 5 21,224 3,771 ,002

Within Groups 15985,459 2840 5,629

Total 16091,579 2845


357

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 44,149 5 8,830 76,888 ,000

Within Groups 551,223 4800 ,115

Total 595,372 4805


Between Groups 106,198 5 21,240 4,854 ,000

Within Groups 1811,658 414 4,376

Total 1917,857 419


Between Groups 36,739 5 7,348 19,198 ,000

Within Groups 1874,233 4897 ,383

Total 1910,973 4902


Between Groups 118,584 5 23,717 106,712 ,000

Within Groups 1091,697 4912 ,222

Total 1210,281 4917

50.Varsa kaç tane Between Groups 17,531 5 3,506 16,707 ,000

Within Groups 398,524 1899 ,210

Total 416,055 1904


Between Groups 698,010 5 139,602 123,151 ,000

Within Groups 5506,965 4858 1,134

Total 6204,976 4863


Between Groups 193,045 5 38,609 14,224 ,000

Within Groups 13205,585 4865 2,714

Total 13398,630 4870


Between Groups 5794,692 5 1158,938 5,880 ,000

Within Groups 965428,950 4898 197,107

Total 971223,642 4903

358


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 698,076 5 139,615 154,007 ,000

Within Groups 4453,897 4913 ,907

Total 5151,973 491862.Hangi sıklıkla gazete okuyorsunuz?

Between Groups 257,964 5 51,593 109,461 ,000

Within Groups 2313,304 4908 ,471

Total 2571,267 491363.Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?

Between Groups 76,295 5 15,259 43,183 ,000

Within Groups 1736,421 4914 ,353


Between Groups 212,320 5 42,464 83,311 ,000

Within Groups 2508,772 4922 ,510


Between Groups 277,056 5 55,411 160,093 ,000

Within Groups 1698,057 4906 ,346


Between Groups 139,652 5 27,930 125,967 ,000

Within Groups 1092,235 4926 ,222


Between Groups 40520,565 5 8104,113 12,243 ,000

Within Groups 1489396,456 2250 661,954


Between Groups 122,466 5 24,493 108,812 ,000

Within Groups 1109,054 4927 ,225


Between Groups 31484,044 5 6296,809 11,891 ,000

Within Groups 1278813,205 2415 529,529

Total 1310297,249 242072.Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi?

Between Groups 15,326 5 3,065 43,208 ,000

Within Groups 348,680 4915 ,071


Between Groups 11497,532 5 2299,506 3,225 ,007

Within Groups 247448,365 347 713,108

Total 258945,897 352


359

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 121,094 5 24,219 126,419 ,000

Within Groups 876,073 4573 ,192

Total 997,167 4578


Between Groups 31403,402 5 6280,680 8,081 ,000

Within Groups 2259480,446 2907 777,255

Total 2290883,847 2912


Between Groups 482,999 5 96,600 10,780 ,000

Within Groups 42529,019 4746 8,961

Total 43012,018 4751


Between Groups 1605,096 5 321,019 9,614 ,000

Within Groups 155266,883 4650 33,391

Total 156871,980 4655


Between Groups 551,784 5 110,357 2,585 ,024

Within Groups 154907,347 3628 42,698

Total 155459,131 3633


Between Groups 6,400 5 1,280 17,607 ,000

Within Groups 353,909 4868 ,073

Total 360,309 4873


Between Groups 124,461 5 24,892 1,051 ,388

Within Groups 9098,524 384 23,694

Total 9222,985 389


Between Groups 45,018 5 9,004 19,474 ,000

Within Groups 2256,249 4880 ,462

Total 2301,267 4885


Between Groups 5,330 5 1,066 6,704 ,000

Within Groups 782,153 4919 ,159

Total 787,483 4924


Between Groups 34,295 5 6,859 28,591 ,000

Within Groups 1169,532 4875 ,240

Total 1203,827 4880

360


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 9,060 5 1,812 21,902 ,000

Within Groups 403,639 4879 ,083

Total 412,699 4884


Between Groups 118,223 5 23,645 5,366 ,000

Within Groups 15285,014 3469 4,406

Total 15403,237 3474


Between Groups 40,734 5 8,147 2,210 ,051

Within Groups 12853,124 3486 3,687

Total 12893,858 3491


Between Groups 8,139 5 1,628 1,252 ,282

Within Groups 6412,448 4932 1,300

Total 6420,587 4937


Between Groups 623,590 5 124,718 60,257 ,000

Within Groups 10208,145 4932 2,070

Total 10831,735 4937


Between Groups 11,110 5 2,222 8,096 ,000

Within Groups 1353,581 4932 ,274

Total 1364,691 4937


Between Groups 1617,190 5 323,438 61,380 ,000

Within Groups 25482,987 4836 5,269

Total 27100,177 4841


Between Groups 116,206 5 23,241 ,718 ,611

Within Groups 4303,691 133 32,359

Total 4419,897 138


Between Groups 4762,702 5 952,540 37,944 ,000

Within Groups 120874,342 4815 25,104

Total 125637,044 4820


361

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 544,529 4 136,132 ,650 ,641

Within Groups 1883,716 9 209,302

Total 2428,245 13


Between Groups 275,363 5 55,073 61,732 ,000

Within Groups 4175,137 4680 ,892

Total 4450,500 4685

124.Kendinizi “sağ” ve “sol” cetvelinde nerede görüyorsunuz?

Between Groups 466,988 5 93,398 13,000 ,000

Within Groups 32165,401 4477 7,185

Total 32632,389 4482

133.11 Haziran 2011 milletvekili seçiminde hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 92,168 5 18,434 ,651 ,661

Within Groups 139721,399 4932 28,330

Total 139813,567 4937


Between Groups 136,752 5 27,350 ,863 ,505

Within Groups 156236,555 4932 31,678

Total 156373,308 4937

135.Bugün milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz?

Between Groups 159,251 5 31,850 1,973 ,079

Within Groups 79624,389 4932 16,144

Total 79783,640 4937


Between Groups 5,515 5 1,103 2,575 ,025

Within Groups 1474,053 3442 ,428

Total 1479,568 3447


Between Groups 17928,110 5 3585,622 28,651 ,000

Within Groups 617222,901 4932 125,147

Total 635151,011 4937


Between Groups 86,640 5 17,328 6,885 ,000

Within Groups 12211,153 4852 2,517

Total 12297,792 4857

362


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 305,811 5 61,162 34,169 ,000

Within Groups 8724,515 4874 1,790

Total 9030,326 4879


Between Groups 2208,138 5 441,628 1,517 ,181

Within Groups 1435685,544 4932 291,096

Total 1437893,681 4937


Between Groups 2210,111 5 442,022 ,946 ,451

Within Groups 306154,627 655 467,412

Total 308364,738 660


Between Groups 6316,529 5 1263,306 2,732 ,025

Within Groups 34215,594 74 462,373

Total 40532,123 79

159.”Demokratikleşme Paketi” ile kamuda başörtüsü yasağı kaldırılmıştır. Siz bunu nasıl karşılıyorsunuz?

Between Groups 8,386 5 1,677 4,222 ,001

Within Groups 1959,318 4932 ,397

Total 1967,704 4937


Between Groups 78,036 5 15,607 39,005 ,000

Within Groups 1973,474 4932 ,400

Total 2051,511 4937


Between Groups 15,791 5 3,158 11,426 ,000

Within Groups 1363,186 4932 ,276

Total 1378,977 4937


Between Groups 2,354 5 ,471 2,310 ,042

Within Groups 1005,508 4932 ,204

Total 1007,863 4937


363

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

163.Son zamanlarda tartışılan süt bankası kurulması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 22,580 5 4,516 7,362 ,000

Within Groups 3025,382 4932 ,613

Total 3047,962 4937


Between Groups 91,917 5 18,383 80,481 ,000

Within Groups 1124,512 4923 ,228

Total 1216,430 4928


Between Groups 139,463 5 27,893 45,665 ,000

Within Groups 3005,170 4920 ,611

Total 3144,633 4925


Between Groups 48,130 5 9,626 22,783 ,000

Within Groups 2077,847 4918 ,422

Total 2125,977 4923


Between Groups 4,995 5 ,999 4,557 ,000

Within Groups 1075,386 4905 ,219

Total 1080,381 4910


Between Groups 160,413 5 32,083 20,677 ,000

Within Groups 7626,217 4915 1,552

Total 7786,629 4920


Between Groups 54,770 5 10,954 68,013 ,000

Within Groups 790,955 4911 ,161

Total 845,725 4916

170.Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı?

Between Groups 62,412 5 12,482 8,310 ,000

Within Groups 7351,679 4894 1,502

Total 7414,091 4899


Between Groups 1,843 5 ,369 3,508 ,004

Within Groups 518,376 4932 ,105

Total 520,219 4937

174.”Alo 183” aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız?

Between Groups 27,034 5 5,407 23,117 ,000

Within Groups 1145,357 4897 ,234

Total 1172,391 4902

364


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 30,674 5 6,135 9,244 ,000

Within Groups 3265,794 4921 ,664

Total 3296,468 4926


Between Groups 1,154 5 ,231 4,901 ,000

Within Groups 231,042 4907 ,047

Total 232,196 4912


Between Groups 10,328 5 2,066 5,374 ,000

Within Groups 1895,870 4932 ,384

Total 1906,198 4937


Between Groups 3,582 5 ,716 2,130 ,059

Within Groups 1658,791 4932 ,336

Total 1662,373 4937


365

EK1d: VARYANS ANALİZİ (YAŞ)

366

Ek1d: Varyans Analizi (Yaş)

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Within Groups 4236,846 4956 ,855

Total 6934,097 50244.Nikah Between Groups 11,900 67 ,178 1,810 ,000



Between Groups 5,071 67 ,076 1,479 ,007



Between Groups 17,569 48 ,366 1,169 ,234



Between Groups 2760,734 67 41,205 2,689 ,000



Between Groups 73,153 67 1,092 2,758 ,000


11.Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde aşağıdakilerden hangisini yaparsınız?

Between Groups 91,539 66 1,387 4,070 ,000

Within Groups 1569,103 4604 ,341

Total 1660,642 467012.Neden boşanmayı düşünmezsiniz?

Between Groups 960,586 64 15,009 1,403 ,021Within Groups 15362,285 1436 10,698Total 16322,871 1500


Between Groups 51,352 68 ,755 2,277 ,000Within Groups 1643,889 4956 ,332

Total 1695,240 502417.Nikâhsız aynı evde yaşayan çiftler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 90,598 68 1,332 1,673 ,000Within Groups 3926,811 4931 ,796

Total 4017,409 499918.Okuma yazma biliyor musunuz?

Between Groups 30,993 68 ,456 8,182 ,000Within Groups 276,057 4956 ,056Total 307,049 5024


367

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

19.En son hangi okulu bitirdiniz? (Öğrenci olanlar için) şu an hangi okulda okuyorsunuz?

Between Groups 1712,272 68 25,180 20,131 ,000

Within Groups 6199,220 4956 1,251

Total 7911,492 502420.Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musunuz?

Between Groups 52,799 68 ,776 3,862 ,000

Within Groups 996,448 4956 ,201

Total 1049,248 502421.Çalışma durumunuzu nasıl tanımlarsınız?

Between Groups 1542,331 67 23,020 24,554 ,000

Within Groups 2913,838 3108 ,938

Total 4456,170 317522.İşyeriniz / işiniz kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait?

Between Groups 4,172 46 ,091 1,055 ,375



Between Groups 350,543 47 7,458 5,337 ,000


24.Mesleğiniz nedir? Eğer emekliyseniz, emekli olmadan önceki mesleğiniz neydi?

Between Groups 2041,676 46 44,384 5,468 ,000

Within Groups 11056,401 1362 8,118

Total 13098,078 140825.Herhangi bir sosyal güvenceniz var mı?

Between Groups 14,402 68 ,212 1,153 ,184



Between Groups 60,716 64 ,949 1,519 ,005



Between Groups 252,864 67 3,774 5,018 ,000

Within Groups 3386,800 4503 ,752

Total 3639,664 4570

368


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 29,033 46 ,631 1,326 ,073

Within Groups 659,789 1386 ,476

Total 688,823 1432


Between Groups 13,106 46 ,285 1,221 ,150

Within Groups 324,153 1389 ,233

Total 337,259 1435


Between Groups 45,571 46 ,991 1,544 ,012

Within Groups 874,609 1363 ,642

Total 920,181 1409


Between Groups 29,484 67 ,440 6,938 ,000

Within Groups 248,494 3918 ,063

Total 277,979 3985


Within Groups 6120,162 3601 1,700

Total 7437,592 3668


Between Groups 6591,614 66 99,873 1,478 ,008

Within Groups 286473,829 4240 67,565

Total 293065,444 4306


Between Groups 2,565 59 ,043 1,124 ,243


Total 100,591 2593


Between Groups 77,773 68 1,144 1,087 ,292

Within Groups 5212,457 4956 1,052

Total 5290,230 5024


Between Groups 314,438 62 5,072 ,893 ,711

Within Groups 16070,395 2829 5,681

Total 16384,833 2891


369

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 19,453 68 ,286 2,327 ,000

Within Groups 592,133 4817 ,123

Total 611,587 4885


Between Groups 191,552 56 3,421 ,724 ,930

Within Groups 1757,146 372 4,724

Total 1948,698 42848.Yaşadığınız konutun mülkiyet durumu nedir?

Between Groups 73,498 68 1,081 2,851 ,000

Within Groups 1863,029 4914 ,379

Total 1936,526 498249.Ailenizin arabası var mı?

Between Groups 20,663 68 ,304 1,238 ,091

Within Groups 1209,712 4930 ,245

Total 1230,375 4998

50.Varsa kaç tane Between Groups 15,183 61 ,249 1,124 ,240



Between Groups 237,059 67 3,538 2,829 ,000


53.Hanenizin aylık toplam net geliri / kazancı aşağıdaki gelir gruplarından hangisine girmektedir?






370


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 841,565 68 12,376 13,889 ,000



Between Groups 55,634 68 ,818 1,575 ,002

Within Groups 2562,128 4931 ,520

Total 2617,762 4999

63.Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?

Between Groups 63,835 68 ,939 2,581 ,000

Within Groups 1795,318 4936 ,364


Between Groups 184,383 68 2,712 5,196 ,000

Within Groups 2580,041 4944 ,522


Between Groups 228,852 68 3,365 9,292 ,000

Within Groups 1785,150 4929 ,362


Between Groups 54,302 68 ,799 3,296 ,000

Within Groups 1199,454 4950 ,242


Between Groups 115408,147 61 1891,937 2,931 ,000

Within Groups 1442710,071 2235 645,508


Between Groups 36,609 68 ,538 2,192 ,000

Within Groups 1216,115 4951 ,246


Between Groups 74234,072 62 1197,324 2,294 ,000


72.Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izlediniz mi?

Between Groups 9,084 68 ,134 1,804 ,000





371

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 46,572 67 ,695 3,306 ,000

Within Groups 964,881 4589 ,210

Total 1011,453 4656


Between Groups 80915,994 64 1264,312 1,616 ,002

Within Groups 2269961,553 2901 782,476

Total 2350877,547 2965


Between Groups 1242,938 68 18,279 2,050 ,000

Within Groups 42438,326 4760 8,916

Total 43681,264 4828


Between Groups 5568,840 66 84,376 2,549 ,000

Within Groups 154508,257 4667 33,107

Total 160077,096 473391.Şu anda herhangi bir vakıf, dernek, parti ya da meslek örgütüne üye misiniz?

Between Groups 5,339 68 ,079 1,060 ,347

Within Groups 362,505 4892 ,074

Total 367,844 4960


Between Groups 1338,735 53 25,259 1,062 ,366

Within Groups 8203,426 345 23,778

Total 9542,162 39893.Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?

Between Groups 134,008 18 7,445 2,668 ,038

Within Groups 36,282 13 2,791

Total 170,290 3194.Diş kontrolü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için uygundur?

Between Groups 28,538 68 ,420 ,888 ,731

Within Groups 2317,098 4904 ,472

Total 2345,637 4972


Between Groups 21,123 68 ,311 1,969 ,000

Within Groups 779,833 4943 ,158

Total 800,955 5011


Between Groups 24,813 68 ,365 1,488 ,006


372


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 9,618 68 ,141 1,675 ,000

Within Groups 413,926 4902 ,084

Total 423,544 4970


Between Groups 1131,989 64 17,687 4,206 ,000

Within Groups 14571,271 3465 4,205

Total 15703,259 3529


Between Groups 445,939 64 6,968 1,919 ,000

Within Groups 12642,087 3481 3,632

Total 13088,026 3545


Between Groups 90,453 68 1,330 1,021 ,430

Within Groups 6457,960 4956 1,303

Total 6548,414 5024


Between Groups 317,299 68 4,666 2,162 ,000

Within Groups 10698,563 4956 2,159

Total 11015,862 5024


Between Groups 28,749 68 ,423 1,545 ,003

Within Groups 1356,260 4956 ,274

Total 1385,009 5024


Between Groups 2555,034 68 37,574 7,288 ,000

Within Groups 25041,168 4857 5,156

Total 27596,203 4925


Between Groups 1717,972 37 46,432 1,735 ,016

Within Groups 2729,675 102 26,762

Total 4447,648 139120.Bugüne kadar hiç yurtdışına çıktınız mı? Çıktıysanız nereye gittiniz?

Between Groups 3406,620 68 50,097 1,915 ,000

Within Groups 126481,852 4836 26,154

Total 129888,472 4904


Between Groups 80,467 67 1,201 1,264 ,073

Within Groups 4465,460 4700 ,950

Total 4545,926 4767


373

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

124.Kendinizi “sağ” ve “sol” cetvelinde nereye koyuyorsunuz?

Between Groups 742,377 68 10,917 1,508 ,005

Within Groups 32440,319 4481 7,240

Total 33182,697 4549133.11 Haziran 2011 milletvekili seçiminde hangi partiye oy verdiniz?

Between Groups 3057,600 68 44,965 1,568 ,002

Within Groups 142134,892 4956 28,679

Total 145192,492 5024


Between Groups 3772,577 68 55,479 1,740 ,000


135.Bugün milletvekili seçimi hangi partiye oy verirsiniz?

Between Groups 880,245 68 12,945 ,770 ,918







Between Groups 160,769 67 2,400 ,950 ,592Within Groups 12311,337 4876 2,525Total 12472,106 4943





374


Sum of Squares df

Mean Square F Sig.

159. ”Demokratikleşme Paketi” ile kamuda başörtüsü yasağı kaldırılmıştır. Siz bunu nasıl karşılıyorsunuz?

Between Groups 38,795 68 ,571 1,447 ,010

Within Groups 1954,531 4956 ,394

Total 1993,326 5024


Between Groups 62,519 68 ,919 2,247 ,000

Within Groups 2027,712 4956 ,409

Total 2090,231 5024


Between Groups 32,373 68 ,476 1,718 ,000

Within Groups 1373,670 4956 ,277

Total 1406,043 5024162.Şimdiye kadar hiç kürtaj yaptırdınız mı?

Between Groups 119,985 68 1,764 9,604 ,000

Within Groups 910,494 4956 ,184

Total 1030,480 5024163.Son zamanlarda tartışılan süt bankası kurulması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Between Groups 75,788 68 1,115 1,824 ,000

Within Groups 3027,723 4956 ,611

Total 3103,512 5024


Between Groups 77,016 68 1,133 4,827 ,000

Within Groups 1160,701 4947 ,235

Total 1237,717 5015


Between Groups 278,028 68 4,089 6,922 ,000



Between Groups 46,107 68 ,678 1,581 ,002







375

Sum of Squares df

Mean Square F Sig.


Between Groups 26,913 68 ,396 2,312 ,000

Within Groups 844,651 4935 ,171

Total 871,563 5003170.Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı?

Between Groups 217,539 68 3,199 2,117 ,000

Within Groups 7431,093 4917 1,511

Total 7648,633 4985173.Hiç aile içi şiddete uğradınız mı?

Between Groups 11,741 68 ,173 1,654 ,001

Within Groups 517,511 4956 ,104

Total 529,253 5024

174.”Alo 183” aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız?

Between Groups 33,873 68 ,498 2,115 ,000

Within Groups 1158,815 4920 ,236

Total 1192,688 4988175.Bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde, ne kadar mutlu olduğunuzu söyleyebilirsiniz?

Between Groups 54,954 68 ,808 1,206 ,121

Within Groups 3314,342 4945 ,670

Total 3369,295 5013


Between Groups 4,629 68 ,068 1,439 ,011

Within Groups 233,281 4930 ,047

Total 237,910 4998177.Gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?

Between Groups 43,265 68 ,636 1,664 ,001

Within Groups 1895,447 4956 ,382

Total 1938,712 5024


Between Groups 28,491 68 ,419 1,247 ,084

Within Groups 1665,285 4956 ,336

Total 1693,776 5024

376



377

EK2: ARAŞTIRMA ANKETİ

378

Ek2: Araştırma Anketi

A1. Kaç yaşındasınız? ………………………………

B1. Medeni durumunuz nedir?

1. Evli 2. Dul / Boşanmış

3. Sözlü / nişanlı 4. Bekar

(ANKETÖR DİKKAT: B6 sorusuna geçiniz)

(ANKETÖR DİKKAT: Evli, dul ve boşanmışlara sorulacaktır)

B2. Nikahınız var mı(ydı)?

1. Evet, hem resmi hem dini nikahım var(dı)

2. Evet, sadece resmi nikahım var(dı)

3. Evet, sade-ce dini nika-hım var(dı)

4. Hayır, nikâhım yok(tu)


B3. Bu evlilikten önce başka bir evlilik yapmış mıydınız? Yaptıysanız kaç evlilik yaptınız?

1. Evet, evlenmiştim B3.1. Kaç kez? ………………

2. Hayır, bu ilk evliliğim(di)


B4.İlk evlendiğinizde kaç yaşındaydınız? …………………………….



379

B5. Nasıl evlendiniz?

1. Anlaşarak 2. Görücü usulüyle

3. Hem görücü usulü hem de anlaşarak

B6. Evliliğinizi yürütemeyeceğinizi düşündüğünüzde aşağı-dakilerden hangisini yaparsınız?

1. Evliliği yürütemeyeceğimi düşündüğüm anda boşanırım

2. Evliliğimi kurtarmaya çalışırım, olmazsa boşanırım

3. Her ne olursa olsun boşanmam, evliliğimi sürdürmeye çalışı-rım

4. Diğer (lütfen açıklayınız)………… (ANKETÖR DİKKAT: Sadece B6 sorusuna “Her ne olursa olsun boşanmam” cevabını verenlere sorulacaktır.

B7. Neden boşanmayı düşünmezsiniz?

1. Maddi güvencem olmadığı için

2. Ailem hoş karşılamayacağı için

3. Çocukları düşündüğüm için

4. Çevrem hoş karşılamayacağı için

5. Diğer ………………………………….

380


B8. Gençlerin evlilik öncesi flört etmesini nasıl karşılıyorsu-nuz?

1. Tasvip ediyorum

2. Tasvip etmiyorum

3. Fikrim yok

B9. Nikâhsız aynı evde yaşayan çiftler hakkında ne düşünü-yorsunuz?

1. Olumsuz karşılıyorum, toplum ve aile yapımız için bir tehdit olarak görüyorum

2. Olumsuz karşılıyorum ancak bu şekilde yaşayanlara müda-hale edilmemesi gerektiğini düşünüyorum

3.Normal karşılıyorum ancak bana uygun bir yaşam tarzı değil

4. Normal karşılıyorum, ben de bu şekilde yaşıyorum / bir gün bu şekilde yaşayabilirim

5. Olumlu karşılıyorum, aile kurumunu gereksiz buluyorum


381

C1. Okuma yazma biliyor musunuz?

1. Evet 2. Hayır

C2. En son hangi okulu bitirdiniz? (Öğrenci olanlar için) şu an hangi okulda okuyorsunuz?

1. Hiç okula gitme-dim

2. İlkokul 3. Ortaokul 4. Lise

5. Üniversite 6. Yüksek lisans / Doktora

C3. Halen ücretli ya da ücretsiz olarak bir işte çalışıyor musu-nuz?

1. Evet, çalışıyorum 2. Hayır, çalışmıyorum

(ANKETÖR DİKKAT: C3 sorusuna “hayır çalışmıyorum” diye cevap verenle-re sorulacaktır)

C3.1. Durumunuzu nasıl tanımlarsınız?

1. İşsizim, iş arıyorum

2. Ev kadını / ev kızıyım

3. Emekliyim 4. Mevsimlik çalışanım

5. Çalışamaz haldeyim

6. Öğrenciyim 7. Diğer (Belirtiniz). …………………………….......

(ANKETÖR DİKKAT: C3 sorusuna “evet, çalışıyorum” diye cevap verenlere sorulacaktır)

382


C4. İşyeriniz / işiniz kamuya mı yoksa özel sektöre mi ait?

1. Kamuya ait 2. Özel sektöre ait


C5. Çalıştığınız işteki durumunuz nedir?

1. Ücretli / maaşlı 2. Yevmiyeli

3. İşveren

4. Kendi hesabına çalışan

5. Ücretsiz aile işçisi

6. Diğer (Belirtiniz) ………………………………


C6. Mesleğiniz nedir? Eğer emekliyseniz, emekli olmadan önceki mesleğiniz neydi?

……………………………………………………….……………………………………………………….

C7. Herhangi bir sosyal güvenceniz var mı?

1. Evet 2. Hayır

(ANKETÖR DİKKAT: Sadece evli olanlara sorulacak)

C8. Çalışmanızı eşiniz nasıl karşılıyor?

1. Olumlu 2. Olumsuz 3.Fikrim yok


383

C9. Çalışma ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisine katılırsınız?

1. Çalışmıyorum ve çalışmak istemiyorum

2. Çalışmıyorum, ama çalışmak isterim

3. Çalışıyorum ve durumumdan memnunum

4. Çalışıyorum ama imkanım olsa çalışmak istemem

(ANKETÖR DİKKAT: C10, C11 ve C12 soruları sadece çalıştığını belirtenlere sorulacaktır.)

C10. Çalıştığınız işyerinde erkeklerle aynı muameleye tabi tutulduğunuzu düşünüyor musunuz?

1.Evet 2.Hayır 3.Fikrim yok

C11. Çalıştığınız iş yerinde kadın olduğunuz için ayrımcılık yapıldığını düşündüğünüz oldu mu hiç?

1. Evet 2. Hayır 3. Fikrim yok

C12. Çalıştığınız iş yerinde yönetici konumunda genelde kimler var?

1.Erkekler 2.Kadınlar 3.Eşit oranda erkek ve kadınlar


384


D1. Çocuğunuz var mı? Varsa kaç tane?

1. Evet, var D1.1. Kaç tane?

2. Hayır, yok

D2. İmkanınız olsa kaç çocuğunuz olmasını istersiniz? ………………

D2.1. Çocuğunuz / çocuklarınız nasıl bir okulda okuyor?

1.Okula giden çocuğum yok

2.Devlet okulu

3.Özel okul

D3. Ülkemizde çalışan annelere sağlanan izin ve koşulları yeterli buluyor musunuz?

1. Evet yeterli

2. Evet kısmen yeterli

3. Hayır yeterli değil

4. Fikrim yok

(ANKETÖR DİKKAT: Sadece D3 sorusuna kısmen yeterli ve yeterli değil cevabını verenlere sorulacaktır.


385

D4. Sizce nasıl bir düzenleme yapılmalı (Birden fazla seçe-nek işaretlenebilir)

1. Yarım gün çalışma

2. Her kuruma kreş / bakım odası

3. Evden çalışma

4. Bakıcı yardımı

5. Daha uzun doğum ve süt izni

6. Daha uzun ücretsiz izin

7. Diğer:……..

D5. Evinizde sürekli ya da dönemsel olarak bir yardımcı bulunduruyor musunuz / bulundurdunuz mu?

1.Evet, sürekli çalışan bir yardımcım var(dı)

2.Evet, zaman zaman yardımcı kullan(dım)ıyorum

3.Hayır, hiç yardımcı kullanmadım

(ANKETÖR DİKKAT: D4 sorusuna evet diyenlere sorulacaktır)

D6. Hangi konuda / konularda yardım aldınız?

1.Temizlik 2.Yemek yapımı 3.Bebek bakımı

4.Diğer:…………………..…………………..…………………..

386


E1. Yaşadığınız konutun mülkiyet durumu nedir?

1. Ev sahibiyiz 2. Kiracıyız3. Ev sahibi değiliz ama kira ödemiyoruz

4. Lojmanda oturuyoruz

E2. Ailenizin arabası var mı? Varsa kaç tane?

1. Evet, var E2.1. Kaç tane? ……….

2. Hayır, yok

E3. Araba kullanmakla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için geçerlidir?

1. Ehliyetim var ama aktif olarak araç kullanmıyorum 2. Ehliyetim var, aktif olarak araç kullanıyorum 3. Ehliyetim yok ama araç kullanıyorum 4. Ehliyetim yok, araç kullanmıyorum

E4. Hanenizin aylık toplam net geliri / kazancı aşağıdaki ge-lir gruplarından hangisine girmektedir?

1. 0-500 TL 2. 501-1000 TL 3. 1001-2000 TL 4. 2001-3000 TL5. 3001-5000 TL 6. 5001 TL ve üstü

E5. Oturduğunuz evde devamlı olarak kaç kişi yaşıyorsunuz?

………………………………


387

E6. Oturduğunuz evde devamlı olarak yaşayan kişilerin si-zinle yakınlık düzeyi nedir?

(ANKETÖR DİKKAT: Birden çok seçenek işaretlenebilir)

1. Babam 2. Annem 3. Eşim4. Oğlum / kızım 5. Kardeşim 6. Kayınpederim7. Kayınvalidem 8. Damadım / gelinim 9. Torunum10. Diğer akrabalarım 11. Evde kalan hizmetli 12. Akraba değil

F1. Ne sıklıkta internet kullanıyorsunuz?

1. Hiç 2. Günde 1 saatten daha az3.Günde 1-5 saat 4.Günde 5 saatten daha fazla

F2. Hangi sıklıkla gazete okuyorsunuz?

1. Her gün düzenli olarak 2. Ara sıra 3. Pek gazete okumuyorum

F3. Haftalık ya da aylık dergi okuyor musunuz?

1. Düzenli olarak 2. Ara sıra

3. Pek dergi okumuyo-rum

F4.Kitap okuyor musunuz?


3. Pek kitap okumuyo-rum

388


F5.Sinemaya gider misiniz?


3. Pek sinemaya gitmem

F6. Bugüne kadar hiç tiyatroya gittiniz mi?

1. Evet, gittim F6.1. Yaklaşık kaç kez?…………… 2. Hayır, gitmedim

F7. Bugüne kadar hiç müze ziyareti yaptınız mı?

1. Evet, yaptım F7.1.Yaklaşık kaç kez?……………

2. Hayır, yapmadım

F8. Bugüne kadar hiç canlı olarak opera veya bale şovu izle-diniz mi?

1. Evet, izledim F8.1.Yaklaşık kaç kez ?…………… 2. Hayır, izlemedim

F9. Bugüne kadar hiç canlı bir müzik konserine gittiniz mi?

1. Evet, izledim F9.1.Yaklaşık kaç kez?……………

F10.Günde ortalama kaç saat televizyon izliyorsunuz? ………………………………………………………………………


389

F10.1. Televizyonda en çok hangi tür programları izliyorsu-nuz?

(ANKETÖR DİKKAT: En çok üç seçenek işaretlenecektir)

1. Açık oturum ve tartışma programları

2. Belgeseller

3. Dini programlar 4. Ekonomi programları

5. Müzik, eğlence, güldürü, talk-show programları

6. Haber bültenleri

7. Kadın kuşağı programları 8. Kültür-sanat programları

9. Magazin programları (Televole, vb.)

10. Evlilik yarışmaları.

11. Spor programları 12. Yerli sinema filmleri

13. Halk Müziği 14. Pop Müziği

15. Sanat Müziği 16. Yabancı diziler

17. Yabancı müzik 18. Yabancı sinema filmi

19. Yarışma programları 20. Yerli dizi filmi

21. Çocuk programları, çizgi filmler

22. Diğer:……………………

390


F11.Şu anda herhangi bir vakıf, dernek, parti ya da meslek örgütüne üye misiniz?

1. Evet, üyeyim 2. Hayır, üye değilim (ANKETÖR DİKKAT: E14 sorusuna “evet, üyeyim” diye cevap verenlere sorulacaktır)

F11.1.Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?


1. Meslek örgütü 2. Mahalle / Semt derneği

3. Hemşehri derneği

4. Yardım derneği/vakfı

5. Kütürel dernek 6. Spor kulübü/derneği

7. Mezuniyet derneği

8. Siyasi parti 9. Sendika

10. Kadın derneği 11. Diğer (Belirtiniz) ………………….………………….

G1. Diş kontrolü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi si-zin için uygundur?

1.Düzenli olarak diş hekimine kontrole gidiyorum.

2.Dişlerimle ilgili bir sorun olduğu zaman diş hekimine gidiyo-rum.

3. Dişlerimle ilgili sorunum var ama pek diş hekimine gitmiyo-rum

4.Dişlerimle ilgili sorunum olmadığı için pek diş hekimine git-medim


391

G2. Kişisel bakımınızla ilgili olarak Aşağıda verilen uygula-malar için hangi sıklıkta bir uzmandan yardım alıyor / kendi-niz uyguluyorsunuz?

G2.A. Kendim yapıyorum

G2.B. Bir uzmandan yardım alıyorum

Sık sık

Ara sıra Hiç Sık

sıkAra sıra Hiç

1. Cilt bakımı 1 2 3 1 2 32. Manikür 1 2 3 1 2 33.Pedikür 1 2 3 1 2 34.Ağda / Epilasyon 1 2 3 1 2 35.Saç kesimi 1 2 3 1 2 36.Saç boyama 1 2 3 1 2 37.Günlük saç şekillendirme (Fön, vs.) 1 2 3 1 2 3

G3. Düzenli spor alışkanlığınız var mı?

G4. Tek başınıza(Eşiniz / ailenizden bağımsız) şehirdışı seya-hatlere çıkıyor musunuz?

1. Evet 2. Hayır

G5. Tek başınıza (Eşiniz / ailenizden bağımsız) yurt dışı seya-hatlere çıkıyor musunuz?

1. Evet 2. Hayır (ANKETÖR DİKKAT: G6 ve G7 sorusu sadece evli olanlara sorulacaktır.)

392


G6. Eşinizin ailesiyle ne sıklıkta yüzyüze görüşüyorsunuz?

1.Her gün 2.Haftada birkaç kez 3.Haftada bir 4. Ayda birkaç kez 5.Ayda bir 6.Yılda birkaç kez 7.Hiç

G7. Kendi ailenizle ne sıklıkta yüzyüze görüşüyorsunuz?

1.Her gün 2.Haftada birkaç kez 3.Haftada bir 4. Ayda birkaç kez 5.Ayda bir 6.Yılda birkaç kez 7.Hiç

H1.Kadın erkek eşitliği konusunda genel olarak ne düşünü-yorsunuz?

1.Kadın ve erkek birbirine eşittir.

2.Kadın ve erkek birbirine eşit değil, birbirinden farklıdır.

3.Erkekler kadınlardan daha üstündür.

4.Kadınlar erkeklerden daha üstündür.

5.Diğer:…………………….

6.Fikir belirtmeyen


393

H2. Feminizm hakkında aşağıdakilerden hangisine katılıyor-sunuz?

1. Feminizmi gerekli görüyorum ve destekliyorum.

2. Feminizmi gerekli görüyorum ama pek desteklemiyorum.

3. Feminizmi gereksiz görüyorum ve pek tasvip etmiyorum.

4. Feminizmi gereksiz görüyorum ve şiddetle karşıyım.

5. Fikrim yok

H3. Kadın sığınma evini ve ne işe yaradığını duydunuz mu hiç?

1.Duydum ama tam olarak ne işe yaradığını bilmiyorum

2.Duydum ve tam olarak ne işe yaradığını biliyorum

3.Hayır pek duymadım ve ne işe yaradığını bilmiyorum

4. Diğer (lütfen belirtiniz) ………………….

I1. Yabancı dil biliyor musunuz? Biliyorsanız hangilerini biliyorsunuz?


1. İngilizce 2. Almanca 3. Fransızca 4. İspanyolca

5. Diğer (Belirtiniz). …………… 6. Yabancı dil bilmiyorum

394


I2. Bugüne kadar hiç yurtdışına çıktınız mı? Çıktıysanız ner-eye gittiniz?

(ANKETÖR DİKKAT: En çok gidilen ilk iki yerin adını yazınız)

1. …………………… 2. ……………………

0. Hiç yurtdışına çıkmadım

J1. Siyasetle ve siyasi konularla hangi düzeyde ilgileniyorsu-nuz?

1. Çok ilgileniyorum 2. Biraz ilgileniyorum 3. Pek ilgilenmiyorum 4. Hiç ilgilenmiyorum

J2.Siyasi konularda “sağ” ve “sol” kavramlarından bahsedilir. Siz aşağıdaki ölçekte kendinizi nereye konumlandırırsınız?

SOL1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

SAĞNE SAĞ NE SOL

J3. Aşağıdaki siyasi partileri kendi görüşünüze yakın bulup bulmadığınızı belirtiniz?

Yakın Uzak Fikrim

yok Yakın Uzak Fikrim

yok1. AK Par-

ti1 2 3 6. BBP 1 2 3

2. CHP 1 2 3 7. SP 1 2 33. MHP 1 2 3 9. İP 1 2 34. BDP 1 2 3 10. ÖDP 1 2 3


395

J4. 11 Haziran 2011 milletvekili seçiminde oy kullandınız mı? Kullandıysanız hangi partiye oy verdiniz?

1. AK Parti 2. CHP 3. MHP 4. BDP

5. Diğer (Belirtiniz). ……… 6. Oy kullanmadım

J5. 29 Mart 2009 Belediye Başkanlığı seçiminde oy kullandı-nız mı? Kullandıysanız hangi partiye oy verdiniz?


5. Diğer (Belirtiniz). ……… 6. Oy kullanmadım

J6. Bugün milletvekili seçimi olsa oy kullanır mısınız? Kul-lanırsanız hangi partiye oy verirsiniz?


5. Diğer (Belirtiniz). ……… 6. Kararsızım 7.Hiçbiri

J7.1.Eşiniz sizinle aynı partiyi mi destekliyor?


J8. Asla oy vermeyeceğiniz bir parti var mı? Varsa hangisi-dir?

(ANKETÖR DİKKAT: Kendisine en uzak bulunan sadece bir parti adı alına-caktır)


5. Diğer (Belirtiniz). ………

396


J9. Oy vereceğiniz partiyi seçerken aşağıdaki kişilerden en çok hangisi karar vermenizde etkili oluyor?

1. Eşiniz 2. Babanız / Anneniz

3. Kardeşleriniz

4. Arkadaşlarınız 5. Diğer (Belirtiniz) …………………….

6. Kimse etkili olmuyor. Kendim karar veriyorum.

J10. Kendinizi tanımlarken aşağıdaki siyasi / sosyal kimlikleri uygun bulup bulmadığınızı belirtiniz?

Uyg

un

Uyg

un d

eğil

Fikr

im y

ok

Uyg

un

Uyg

un d

eğil

Fikr

im y

ok1. Atatürkçü 1 2 3 8. Liberal 1 2 32. Demokrat 1 2 3 9. Milliyetçi 1 2 33. Dindar 1 2 3 10. Muhafazakar 1 2 34. Feminist 1 2 3 11. Sağcı 1 2 35. İslamcı 1 2 3 12. Solcu 1 2 36. Kemalist 1 2 3 13. Sosyal demokrat 1 2 37. Laik 1 2 3 14. Sosyalist 1 2 3


397

K1. Hükümetin kadınlara yönelik çalışmalarını genel olarak nasıl buluyorsunuz?

1. Çok başarılı 2. Biraz başarılı3. Ne başarılı ne başarısız 4. Pek başarılı değil5. Çok başarısız

K2. Size göre, hükümetin kadınlarla ilgili olarak çözmesi ge-reken en önemli konu hangisidir?

..…………………………………………

K3. “Demokratikleşme Paketi” ile kamuda başörtüsü yasağı kaldırılmıştır. Siz bunu nasıl karşılıyorsunuz?

1. Olumlu 2. Olumsuz 3. Fikrim yok

K4. Hükümetin yaşam tarzınıza müdahale ettiğini düşünüyor musunuz?


K5. Çocuk aldırma / kürtaj yaptırma ile ilgili nasıl bir kanaate sahipsiniz?

1. Doğru buluyorum 2. Yanlış buluyorum 3. Fikrim yok

K5.1.Şimdiye kadar hiç kürtaj yaptırdınız mı?


398


K6. Son zamanlarda tartışılan süt bankası kurulması hakkın-da ne düşünüyorsunuz?

1.Olumlu buluyorum 2.Olumsuz buluyorum 3.Fikrim yok

L1. Başörtüsü / türban takıyor musunuz?

1. Evet, genelde takıyorum 2. Hayır, takmıyorum

L2. Beş vakit namaz kılıyor musunuz?

1. Evet, düzenli kılarım 2. Evet, fırsat buldukça kılarım 3. Hayır, kılmıyorum

L3. Ramazan ayında oruç tutuyor musunuz?

1. Evet, düzenli tutarım 2. Evet, ara sıra tutarım 3. Hayır, tutmuyorum

L4. Kuran okuyor musunuz veya Kuran okuma mukabelele-rine katılıyor musunuz?

1. Evet, Kuran okuyorum / mukabelelere katılıyorum 2. Hayır, Kuran okumuyorum

L5. Sigara kullanıyor musunuz?

1.Hayır, hiç kullanmadım 2.Hayır, kullanıyordum bıraktım 3.Evet, arasıra kullanıyorum 4.Evet, kullanıyorum


399

L6. Alkollü içki kullanıyor musunuz?

1.Hayır, hiç kullanmadım 2.Evet, Nadiren kullanırım 3.Evet, kullanırım

M1.Son bir yılda aşağıdaki olaylardan birini yaşadınız mı? (ANKETÖR DİKKAT: Birden çok seçenek işaretlenebilir)

1. Sözle sataşma veya tehdit edilmek

2. Cinsel tacize uğramak

3. Dövülmek veya yaralanmak 4. Telefonla rahatsız edilmek

5. Diğer (Belirtiniz) ……………………

6.Hiçbiri

M2.Hiç aile içi şiddete uğradınız mı?


M2.1. “Alo 183” Aile içi şiddet acil yardım hattından haberdar mısınız?

1.Evet 2.Hayır

M3.Bir bütün olarak yaşantınızı düşündüğünüzde, ne kadar mutlu olduğunuzu söyleyebilirsiniz?

1. Çok mutluyum 2. Mutluyum 3. İdare eder4. Mutlu değilim 5. Hiç mutlu deği-

lim

400


N1. Ailenizde aktif siyaset yapan bir kadın var mı?

1. Evet, var 2. Hayır, yok

N2. Gelecek seçimde sırf kadın olduğu için bir adaya oy verir misiniz?

1. Evet, oy veririm 2. Hayır, oy vermem 3. Fikrim yok

N3. Size bütün imkanlar sağlansa, bir partiden milletvekili adayı olur musunuz?

1. Evet, aday veririm 2. Hayır, aday vermem 3. Fikrim yok

N4. En beğendiğiniz kadın milletvekillerinden ikisi hangisi-dir?

1. Kadın milletvekillerini tanımıyorum

2. …………………………………………………………………

3. …………………………………………………………………

deĞİŞen tÜrkİye’dekadin · İstatistiklerle kadın eğitimi ... doğu marmara bursa 258 5,1...

Documents