deel 1: grondervaringen en geloofgodsdienstmariagaard.weebly.com/uploads/1/0/0/8/...pukkelpop 2011...
TRANSCRIPT
1
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Cursus Godsdienst 2012-2013
Deel 1:
Grondervaringen
en
Geloof
2
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
DEEL 1 GRONDERVARINGEN EN GELOOF
HOOFDSTUK 1 WAT ZIJN GRONDERVARINGEN EN HOE RAKEN ZE MIJ?
A. EEN ERVARING RIJKER?
Er zijn momenten in je leven dat heel je wereld op zijn kop staat. Zeker als er je
iets vreselijks overkomt: je verliest iemand, je gelooft niet meer in je dromen…
heb je het gevoel dat de grond onder je voeten vandaan schuift…
Maar soms is het niet de ervaring zelf, je wandelt door een stad en plots beslis je
heel je leven om te gooien, die sporen nalaat…
Elke ervaring die onze wereld door elkaar schudt, ons dwingt op zoek te gaan
naar onze diepste levensvragen en die willens nillens ons leven verandert,
noemen we een grondervaring.
1. OMGAAN MET WOEDE
Sommige dingen overkomen je door toedoen van iemand anders… Wat doe je
dan? Hoe ga je om met gevoelens van woede en wraak?
Opdracht: Lees volgende tekstjes en bepaal voor jezelf je standpunt!
1.
3
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Akkoord of niet akkoord?
Leg uit:
2.
Akkoord of niet akkoord?
Leg uit:
2. ALS JE OP NIEMAND KWAAD KAN ZIJN
Maar bij het meeste onheil is er helemaal niemand om kwaad op te zijn. Waar
richt je dan je woede op?
http://www.youtube.com/watch?v=fckytVp0BfU
http://www.youtube.com/watch?v=drSt76O_Kyw&NR=1
http://www.youtube.com/user/videolaspalmas#p/u/7/7LXy2nT7lcE
4
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Pukkelpop 2011
‘Katrina’ 2005
OPDRACHT:
Welke gevoelens horen bij zo’n gebeurtenis?
Kan je hier kwaad van worden?
Op wie of wat word je dan kwaad?
5
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Hoe gaat iemand, volgens jou, het best met zo’n negatieve gevoelens om?
Leg je antwoord uit!
3. MOOIE MOMENTEN
Er zijn ook mooie momenten die je leven op zijn kop zetten…
Zicht vanop de top, na
dagen van afzien en
klimmen…
De geboorte van je eerste baby…
6
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Noem nog minstens drie positieve ervaringen die je leven kunnen veranderen:
-
-
-
Voor sommige mensen is zo’n gebeurtenis als een orkaan, een storm, maar ook
een geboorte, een topprestatie… ‘mensveranderend’. Niet alleen de ervaring
zelf, maar ook en vooral de solidariteit en verbondenheid achteraf kunnen
zo’n indruk maken dat ze iemand voorgoed veranderen. Een ervaring die zo diep
gaat dat hij op bepalende en blijvende wijze onze opvattingen en handelswijzen
beïnvloedt, noemen we een grondervaring. (zie ook verder)
7
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
B. GRONDERVARINGEN
1. MASLOWS VRAAG
OPDRACHT:
Abraham Maslow, een beroemd psycholoog, vroeg mensen om even stil te staan
bij hun eigen ‘piekervaringen’...:
‘Ik zou graag willen dat je eens nadacht over de wonderbaarlijkste ervaring of
ervaringen uit uw leven: de gelukkigste momenten, extatische ogenblikken,
momenten van verrukking, misschien van verliefd zijn of van naar muziek
luisteren of een plotseling ‘getroffen worden’ door een boek of een schilderij, of
een of ander groots, creatief ogenblik. Schrijf deze momenten eerst allemaal op
En probeer mij dan te vertellen hoe je je voelde op dergelijke intense
ogenblikken, hoe dat verschilde van de manier waarop je je anders voelt, hoe je
op dat moment als persoon anders was dan anders, en als het ware door andere
ogen de wereld in keek.’
a. Schrijf nu voor jezelf zo’n ervaring als hierboven beschreven is, neer.
b. Duid ook in het bijgevoegde schema aan welke gevoelens je herkent, bij welke
gelegenheid dit was en welke kenmerken je piekervaring had.
8
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
9
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
2. KICK, DIEPTE-ERVARING OF GRONDERVARING?
Grondervaringen zijn levensdragende ervaringen die op bepalende en blijvende
wijze onze opvattingen en handelswijzen beïnvloeden.
Een diepte-ervaring is eerder van voorbijgaande aard, maar kan voeding geven
aan grondervaringen.
Een kick geeft heel kort even een rush. Je voelt de adrenaline door je lijf stromen
en je voelt dat je leeft. Maar een kick heeft geen gevolgen en is van
voorbijgaande aard.
OPDRACHT:
Lees de volgende getuigenissen (A t.e.m. F) en geef telkens aan of het om een
diepte-ervaring, een grondervaring of een kick gaat.
A. De eerste keer dat ik een
voet in een casino zette was
ik net 18 geworden. Ik had
nog nooit van ‘blackjack’
gehoord, maar vond het leuk
het eens te proberen. Ik ben
de hele avond niet van de
tafel opgestaan, zelfs niet om
te plassen. De spanning die
je voelt als de dealer de
kaart omdraait. De rush als
je gewonnen hebt. Ik heb die
eerste avond 6 uur aan de
tafel gezeten, op sommige
momenten stond ik 500 euro
in het rood, op andere won ik
weer 300 euro. Uiteindelijk
heb ik een grote slag
gewonnen en ben aan +450
vertrokken. Het gevoel bij
die laatste kaart...
onvergetelijk!
B. Toen ik 15 was, ging ik voor het
eerst met Kazou mee op kamp. We
gingen naar Italië met de bus en
zouden 8 dagen wegblijven. Het is
de eerste keer dat ik zo ver en lang
wegging zonder mijn ouders. Ik
weet dat het flauw klinkt, maar ik
werd daar echt zenuwachtig van.
Het was de eerste keer dat ik mij
enorm verantwoordelijk voelde.
Toen ik dat nerveuze gevoel had
overwonnen had ik meteen de
indruk dat ik volwassener was
geworden. Het is net alsof die week
voor mij de overstap naar
volwassenheid was.
C. Dit jaar 18 geworden, de eerste keer dat ik naar Tomorrowland kon gaan. Op
zondagmiddag hadden ze regen voorspeld, maar hoewel het bewolkt was, bleef
de regen uit. Tijdens de dj-set van twee Australische zussen was iedereen rond
mij in beweging, ik ook, alsof we in een roes waren. Plots brak de zon door. Echt
een magisch moment. Iedereen was aan het juichen en bleef maar dansen. Als
één lichaam in beweging. Ik heb me zelden zo verbonden gevoeld met mijn
medemensen als die middag.
10
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Grondervaring, diepte-ervaring of kick?
a:
b:
c:
d:
e:
OPDRACHT:
Geef nu voor jezelf aan of de ‘piekervaring’ die je beschreven hebt bij punt 1
(Maslows vraag) een grondervaring, diepte-ervaring of een kick was.
D. Voor mijn 18de verjaardag
hadden mijn vrienden een
verrassingsfeestje
georganiseerd. Toen ik
binnenkwam en mijn
blinddoek mocht afdoen zag ik
daar al mijn familie en
vrienden staan. Dat moment
vergeet ik nooit meer. Mijn
visie op die mensen is sinds
die dag veranderd. Als zij mij
nu iets vragen, zal ik echt
proberen om er te zijn voor
hen, want die dag waren zij er
voor mij.
E. Mijn opa heeft in
November een hartaanval
gekregen. Hij heeft het
gelukkig overleefd. Sindsdien
besef ik dat ik meer tijd met
mijn familie wil doorbrengen.
Voor je het weet zijn de
mensen die je als
vanzelfsprekend beschouwd
er niet meer, en kan je niets
meer met hen doen.
Voor mijn opa betekende die
hartaanval dat hij ook meer
moet gaan genieten van zijn
leven.
11
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
3. GODSDIENSTIGE EN NIET-GODSDIENSTIGE GRONDERVARINGEN
Ik was zeventien jaar. Op een ochtend in de maand juni wandelde ik door een
provinciestad. Plots kwam de wereld mij voor als verheerlijkt, zodat een
overweldigende vreugde me aangreep en ik tot mezelf zei: wat er ook gebeurt,
nu wéét ik. En ik zal me dat ogenblik altijd blijven herinneren. Ik zal nooit meer
helemaal wanhopig zijn. Ik kan niet vertellen wat het was omdat het echt niet te
vertellen is. Er was zoiets als een verandering in de aanblik van de stad zelf, van
de wereld, van de mensen. De hemel leek me dichterbij, bijna tastbaar. het
enige wat ik kan zeggen is:intensiteit, aanwezigheid, licht. Met deze woorden
kan ik het min of meer weergeven. Maar een definitie is niet mogelijk. In elk
geval, op dat moment zei ik tegen mezelf dat ik zeker was. Als iemand me had
gevraagd ‘zeker, waarvan?’, dan had ik het niet kunnen zeggen. Ik was vervuld
van een zekerheid en ik heb bij mezelf gezegd dat ik nooit meer ongelukkig zou
zijn, dat ik me op de kwaadste momenten dit ogenblik zou herinneren.
(E. Ionesco, beroemd 20ste eeuwse schrijver, over zijn jeugd. )
Ik stelde geen vragen over mijn geloof totdat ik alleen moest instaan voor de
opvoeding van mijn kind. Toen begon de zoektocht naar de zin van het leven.
Het katholieke geloof bevredigde me niet meer en ik vond Boeddha een
interessantere leermeester dan Jezus. Toch gaven zweverige filosofische ideeën
mij niet voldoende geestelijke voeding. Ik voelde dat ik wat miste. Totaal
onverwacht kreeg ik duidelijkheid rond die onbestemde signalen. Ik zag bij
vrienden een film over een Indisch spiritueel geschrift: de Bhagavad Gita. In die
film hoorde ik Krishna, een Indische god, zeggend at ons leven een geschenk
aan god moet zijn. Dat kunnen we door elkaar onbaatzuchtig lief te hebben. In
een halfuur tijd hoorde ik meer over god dan de vorige tien jaar. Toen gebeurde
er iets met mij wat mijn hele leven zou veranderen. Ik herkende die innerlijke
stem, die ik al geruime tijd hoorde, als de stem van God Zelf. Ook door die
woorden van Krishna sprak God tot mij. Heel persoonlijk. Heel mijn wezen
voelde zich geraakt door die goddelijke woorden en mijn hart vulde zich met een
soort liefde die ik tot dan toe niet kende. Opeens wist ik dat ik niet voor mezelf
leefde. Een nieuwe wereld ging voor mij open, de wereld van de onbaatzuchtige
liefde. De wereld van God! (Ria Maenhaut over haar bekering)
12
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
OPDRACHT:
Lees de bovenstaande getuigenissen en vergelijk.
a. Hoe kadert Eugène Ionesco zijn grondervaring?
b. Hoe kadert Ria Maenhout haar ervaring?
c. Gaat het om dezelfde soort ervaringen? Leg uit.
Een intense ervaring geef vaak het gevoel van een allesomvattende
verbondenheid. Maar waarmee voelen we ons dan verbonden?
Bij een grondervaring voelt men zich ten volle verbonden met het andere
of (als je het godsdienstig kadert) met dé Anderef…
Aan elke grondervaring is er ook een subjectieve kant. Mensen die
godsdienstig zijn opgevoed en geloven, zullen de ervaring vaak ook
godsdienstig interpreteren.
Een moslim ziet in een intense ervaring de hand van Allah, een christen de hand
van God. Zij zullen dit moment duiden als hemels of als een rechtstreeks
ervaring van God.
Iemand die het begrip god niet kent of het geschrapt heeft, zal zijn
grondervaring evenwel zelden als een ervaring van het goddelijke duiden. Hij zal
ze wel als een zeer sterke kosmische beleving omschrijven, als een
verbondenheid met het Al, de gewaarwording dat er iets ‘meer’ moet zijn
misschien… Of een grondervaring een ‘Godservaring’ wordt, is dus een
kwestie van interpretatie…
13
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
4. SAMENVATTEND
INTENSE ERVARING
KICK Diepte-ervaring
Grondervaring
Een kick zorgt voor een
adrenalinerush, soms is het
grensverleggend en
groepsbevorderend. Maar een kick
kan ook gevaarlijk zijn en
verslavend werken…
Die vind ik
in de natuur,
in ervaringen van eenzaamheid,
verbondenheid, lijden, liefde.
bij overgangsmomenten als een geboorte,
de dood, volwassen worden…
Verbondenheid met een allesomvattend
levensmysterie
Gelovigen: God Ongelovigen: kosmische
beleving.
14
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
5.OPDRACHT
INTENSE ERVARING
KICK Diepte-ervaring
Grondervaring
Voorbeeld:
Waarom is dit een goed voorbeeld ?
Voorbeeld:
Waarom is dit een goed voorbeeld?
Voorbeeld:
Waarom is dit een goed voorbeeld?
Hoe kaderen gelovigen dit? Hoe kaderen ongelovigen dit?
15
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
HOOFDSTUK 2 INTERMEZZO: LEVENSVRAGEN EN LIEFDE
TANGO ARGHENTINI
Deze bekroonde kortfilm toont een visie op leven en liefde.
Kijk naar de kortfilm en beantwoord volgende vragen.
1. Vat kort de betekenis van deze film samen (5 zinnen)
2. Hoe zou jij het personage van André omschrijven?
3. Zie jij in de daden van André een ‘bovennatuurlijke’ invloed? Leg je
antwoord uit.
4. Rond welke levensvragen draait deze kortfilm?
16
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
HOOFDSTUK 3 ALS ANTWOORD OP LEVENSVRAGEN...
A. GELOVEN IN EEN POSTMODERNE WERELD
1. VAN GOD LOS?
Van God los op de bus
Engelse column groeit uit tot internationale atheïstencampagne
Uit: De Standaard, zaterdag 07 februari 2009 (verkorte tekst)
Auteur: Steven de Foer
Alsof het nog niet genoeg rommelt binnen de kerk, barst in vele landen een
hevige welles-nietesdiscussie los over het bestaan van God. Favoriet wapen:
slogans op autobussen. Na Engeland, de VS en Spanje volgt nu Nederland.
In den beginne was er een blog. Ariane Sherine, een jonge columniste van The Guardian,
schreef vorig jaar hoe ze zich op de Londense bussen achtervolgd voelde door
Bijbelcitaten en religieuze spreuken. Ze ging een kijkje nemen op de website van de
adverterende organisatie, en leerde daar dat 'eenieder die het woord van Jezus aan het
kruis niet aanvaardt, de eeuwigheid zal doorbrengen in helse martelingen'. Dat vond
Sherine geen prettig dreigement. Ze vond het bovendien onzin.
De columniste belde het advertentiebureau en vernam dat er geen bezwaren bestaan
tegen boodschappen met een religieuze of levensbeschouwelijke boodschap. Daarom
vroeg Sherine aan atheïstische lezers 5 pond bij te dragen voor een eigen buscampagne:
'God bestaat waarschijnlijk niet. Maak je niet langer zorgen, en geniet van het leven.'
'Het was halvelings als grap bedoeld', zegt Sherine nu. 'Nooit verwacht dat het zo uit de
hand zou lopen.'
17
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Carlsberg
In kranten en op het internet werd hard gedebatteerd over de kwestie. Neem nu dat
woordje 'waarschijnlijk'. Waren de atheïsten misschien toch niet zo zeker van hun zaak?
De ware reden voor de inlassing van het woordje bleek een knipoog naar de
reclameslogan van Carlsberg, 'probably the best beer in the world'. Al gaf zelfs Richard
Dawkins1 toe niet honderd procent zeker te zijn dat God niet bestaat, 'net zo min als ik
zeker ben dat er geen eenhoorns bestaan.'
Aanvankelijk leek het bussenatheïsme een louter Engels fenomeen te blijven, maar in
deze geglobaliseerde wereld blijven sterk gemediatiseerde evenementen zelden
nationaal. De eersten die het idee van Ariane Sherine oppikten, waren de Amerikanen,
die de Britten zelfs in snelheid klopten. Begin december adverteerde The American
Humanist Association op 230 bussen in Washington: 'Waarom in God geloven? Wees
gewoon een goed mens'.
Creationisme
Later dan we van hen gewend zijn, springen nu ook de Nederlanders op de kar. De
filosoof Floris van de Berg van het Center for Inquiry Low Countries (CFI), een vrijzinnige
denktank, wil 'rede, rationaliteit en ongeloof' promoten in een nationale campagne. Het
geld stroomt binnen, mede dankzij de ruime aandacht voor het initiatief in de
Nederlandse media.
Een concrete aanleiding is er ook. Naar aanleiding van de tweehonderdste verjaardag van
Charles Darwin hebben enkele extreemchristelijke organisaties zes miljoen brochures
laten drukken over het creationisme. Dat is de populaire versie van intelligent design, de
leer die zegt dat het heelal en het leven geschapen zijn door een 'intelligente ontwerper'
- tegen de wetenschappelijke evolutieleer van Darwin in. Tot voor kort leek creationisme
een gekkigheid uit Amerikaanse bijbelstaten, maar ook in Nederland heeft al in 2005
CDA-minister Maria Van der Hoeven voorgesteld het creationisme aan te leren op school.
De acht pagina's tellende brochures, getiteld 'Evolutie of Schepping: wat geloof jij?',
worden gedrukt en verspreid met geld dat werd ingezameld door dominees van
gereformeerde kerken. Ze vallen binnenkort bij zes miljoen Nederlandse huishoudens in
de bus. Je ontkomt er alleen aan door de sticker 'NEE géén creationisme, JA wél Darwin'
op je brievenbus te kleven.
(zie ook:
http://www.youtube.com/watch?v=bSrSwRpBdHk&feature=results_video&playne
xt=1&list=PL4335C7175A742B09 en
http://www.youtube.com/watch?v=z5_42k9txi8 of
http://www.youtube.com/watch?v=yXbZxFx5S3o )
1 Richard Dawkins is de auteur van het boek ‘God als misvatting’, waarin hij probeert te bewijzen dat God niet bestaat.
18
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
OPDRACHT: Los volgende vragen over de tekst op.
1. De buscampagne van Ariane Sherine was eigenlijk een tegenreactie.
Waartegen was dit?
2. a Wat vind je van dit busseninitiatief?
b Denk je dat onze maatschappij (in België) zo’n initiatief nodig heeft? Leg uit!
3. a Vanwaar komt dat woordje ‘waarschijnlijk’ in de slogan?
b. Zou jij dat woordje daar laten staan hebben (zonder rekening te houden met
de verwijzing naar de reclame)?
4. De buscampagne in Engeland kreeg ook navolging in Amerika. Welke slogan
kan je in Washington lezen?
5. In Nederland is er een gelijkaardig initiatief, maar die had een concrete
aanleiding. Welke?
6. Wat betekent Creationisme?
7. Wat is de wetenschappelijke tegenhanger van Creationisme?
19
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
2. POSTMODERNITEIT
De buscampagne van de atheïsten is een typische uiting van de postmoderne
samenleving waarin wij, als westerse mensen, vandaag leven.
Postmoderniteit (post = na, dus na-moderniteit) is ontstaan na de tweede
wereldoorlog en volgt, zoals de naam al aangeeft, op een tijdperk dat we de
moderniteit noemen.
Enkele kenmerken zijn samengebracht in het volgende schema2:
MODERNITEIT (ontstaan na de Verlichting, 18e eeuw.
doorgebroken in de 19e eeuw)
POSTMODERNITEIT (ontstaan na WOII)
Kenmerkend mensbeeld:
Een moderne mens is per definitie
zelfstandig en geëmancipeerd. Hij wil
op eigen benen staan. Alles wat kan bevoogden, moet verworpen worden.
Hij wil zichzelf in alle vrijheid
realiseren. De wetenschap en de nieuwe technische verworvenheden
hebben dit proces alleen maar
versneld. De mens blaakt van zelfvertrouwen.
De postmoderne mens is onzeker en
verward. Zijn leven wordt doorkruist
door veel vragen en problemen: de milieuvervuiling, de opwarming van de
aarde, energieproblemen, armoede,
aanslagen, euthanasie, de waarde van technische verworvenheden. Hij heeft
weinig vertrouwen in de toekomst.
Plaats van geloof:
Geloof en religie verdwijnen naar de
achtergrond. Wetenschap en techniek dienen zich aan om alles te verklaren.
De geneeskunde bijvoorbeeld is een
enorm succes. Waar men vroeger bad om genezing, zoekt men nu een
bekwame arts op. De mens is ervan
overtuigd dat hij zijn problemen en
moeilijkheden zelf kan oplossen. Er is groeiende onverschilligheid tegenover
het geloof.
Wetenschap en techniek lijken toch niet
te brengen wat mensen ervan verwacht hadden. Religie en godsdienst krijgen
meer ruimte. De mens gaat in de
verschillende religies op zoek naar antwoorden en rituelen, ook omdat hij
vaak onwetend is over de eigen religie.
Er is een grote verscheidenheid aan
levensbeschouwingen en toegenomen tolerantie.
Wie bepaalt de normen en waarden in het leven?
In de moderne tijd is de mens vol zelfvertrouwen, hij is ervan overtuigd
dat hij zelf in staat is om de waarden
en normen van zijn leven te bepalen. Hij zal de toekomst realiseren. Hij zal
alle problemen die zich voordoen,
oplossen en een zinvolle toekomst
realiseren voor mens en wereld.
In de postmoderne samenleving groeit de twijfel in het hart van de mens
omwille van alle problemen en vragen
waarmee hij wordt geconfronteerd. Natuur en milieu, de omgang met de
aarde, het leven van de dieren zijn
thema’s die even waardevol zijn als dat
van de mens. De centrale plaats van de mens wordt in vraag gesteld.
2 bron schema: meander T6, uitgeverij Pelckmans.
20
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Kenmerkend voor de postmoderne samenleving waarin wij nu leven is dat er
verschillende levensbeschouwingen naast elkaar bestaan en dat er
gelijktijdig een grote tolerantie is tegenover levensbeschouwingen, toch blijken
ze geen antwoord te bieden op de levensvragen van de mens.
Er is twijfel aan het individualisme en onzekerheid over de toekomst.
Waarden en normen zijn niet duidelijk en sterk individueel ingevuld.
Er is onduidelijkheid over de verhouding van het individu tot de
gemeenschap. Enerzijds blijft de nadruk sterk liggen op individualiteit en
persoonlijkheid, anderzijds groeit een nieuw bewustzijn van solidariteit en
verbondenheid.
21
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
3 DE POSTKRITISCHE GELOOFSSCHAAL
Zie ook www.godsdienstmariagaard.weebly.com. De powerpoint over de PKG-
schaal die je op de website vindt is ook leerstof.
Je wordt verwacht om de opdracht (zoek je positie op de PKG-schaal) uit te
voeren. Je kan de PKG-schaal tekenen, je eigen positie erin zetten en deze
positie uitleggen.
DE KEUZE VAN DE GELOOFSPOSITIE
Wanneer kiezen mensen op welke manier ze met het religieuze zullen
omgaan?
Laatadolescentie
Leeftijd van 15-16 jaar is cruciaal voor de religieuze ontwikkeling
Waarom in de adolescentie?
Tussen 14 en 21 jaar voltrekken er zich belangrijke
ontwikkelingsprocessen
Formeeloperationeel denken wordt doorbroken
Denken in termen van hypotheses en mogelijkheden
Reflectie over het eigen denken
Bewustwording van de gedetermineerdheid van dit denken
Proces van de identiteitsvorming (Antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’)
Geen abstract proces maar een concreet gebeuren van allerlei keuzes
Adolescenten kiezen voor een groot deel dezelfde manier van omgaan
met religie en geloof als hun ouders
Uitzondering (hoger gevormde adolescenten of jongvolwassenen)
ACHTERGROND
De Post-Kritische Geloofsschaal is een empirisch instrument in de vorm van een
vragenlijst (33 items, op een 7-punten Likert Scale) dat peilt naar het al dan niet
accepteren van het transcendente
(1ste dimensie & horizontale as: geloof – ongeloof) en naar de manier waarop
men het geloof en de geloofsinhouden interpreteert
(2de dimensie & verticale as: letterlijk – symbolisch).
Het doel van de PKG-schaal is om de verhouding van de vier cognitieve
geloofsstijlen bij een individu of in een populatie in kaart te brengen.
22
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
DE POST-KRITISCHE GELOOFSSCHAAL
Opdracht : Vul je eigen pkg-schaal in.
Surf naar: http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/pkg/
Noteer je score voor:
a) Orthodoxie (letterlijk geloof)
b) Externe kritiek (letterlijk ongeloof)
c) Relativisme (symbolisch ongeloof)
d) Tweede naïviteit (symbolisch geloof)
Kan je jezelf vinden in deze scores? Waarom of waarom niet?
Tegen de volgende toets ken je het antwoord op deze vragen!!!
TWEE DIMENSIES: HORIZONTALE AS: GELOOF – ONGELOOF
VERTICALE AS: LETTERLIJK – SYMBOLISCH
A. Horizontale as: geloof – ongeloof
Deze as meet of je wel of niet het bestaan van een transcendente werkelijkheid
(iets dat ons aardse bestaan overstijgt) in de wereld aanneemt.
De PKG-schaal is niet zwart/wit. Je bent niet of helemaal gelovig, of helemaal
ongelovig. De meeste mensen zitten daar ergens tussenin.
Het ‘ietsisme’ (de comfortabele middenpositie) kunnen we typeren als de meest
minimale vorm van ‘inclusie van het transcendente’. Met een ‘iets’ kan men toch
moeilijk een persoonlijke relatie aangaan.
B. Verticale as: letterlijk – symbolisch
De tweede dimensie die de PKG-schaal meet is de mate van het letterlijk of het
symbolisch karakter van je overtuiging.
Hoe meer bovenaan je staat in de PKG-schaal, hoe letterlijker je omgaat met
geloof. Of je nu gelovig of ongelovig bent…
23
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Vier geloofsstijlen
1. Orthodoxie
Letterlijke interpretatie van geloofsovertuigingen en religieuze
doctrines (gesloten denksysteem)
Bijbelverhalen / religieuze taal worden letterlijk geïnterpreteerd
Geloof in een onveranderlijke, persoonlijke God
Geloof = absolute zekerheid
Vermijden van moeilijke geloofsvragen
Liefst duidelijke en onveranderlijke antwoorden die worden ontleend
aan het gezag van de Kerk
Deze geloofsstijl brengt positieve gevoelens teweeg maar ook
gevoelens van vrees en schuld
Risico om het geloof op een zeer rigide manier te beleven, in extremis
zelfs fundamentalistisch
Met andere woorden
“Naar mijn mening is godsdienst het enige dat echt betekenis kan geven aan het
leven in al zijn aspecten. God, die ik Vader noem, is eens en voor altijd
onveranderlijk bepaald. Ik denk dat er op elke religieuze of godsdienstige vraag
maar één juist antwoord is. Dit antwoord wordt ons gegeven door de Kerk. De
teksten uit de Bijbel moet je begrijpen, zoals ze er staan, ook al gaat de inhoud
soms in tegen onze moderne vormen van denken.”
2. Externe kritiek
Geloofsinhouden zijn niet wetenschappelijk te bewijzen
Religieuze overtuigingen worden verworpen op basis van een letterlijk
verstaan
Sterke kritiek op geloofsovertuigingen en religie, op basis van een
positief-wetenschappelijke attitude
Bijbelteksten worden letterlijk gelezen en afgewezen want ze zijn
letterlijk onhoudbaar en onderling in tegenstrijd
Uitgesproken negatie van het transcendente en in extremis: radicaal
atheïsme
Letterlijke geloofskritiek kan een tussenstadium zijn in de evolutie van
letterlijk naar symbolisch geloof
In het proberen te bewijzen dat geloof/religie een illusie is kan men
intolerant en antireligieus fundamentalistisch worden
Godsdienst wordt meestal geassocieerd met negatieve gevoelens
Angst voor het fanatisme als gevolg van godsdienst
24
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Bekommernis: onaanvaardbaarheid van bepaalde mensonwaardige of
irrationele religieuze vooronderstellingen
Met andere woorden
“Geloven is moeilijk voor mij, omdat het me zo weinig zekerheid biedt. Voor mij
is God slechts een naam die gegeven wordt aan het onverklaarbare. De
wetenschappelijke vooruitgang zal de religieuze verklaringen uiteindelijk
overbodig maken. De Bijbelverhalen zijn zo lang geleden geschreven dat ze nu
maar weinig relevant zijn voor mij. Ik denk dat godsdienst een illusie is. God
werd ook zo dikwijls gebruikt om mensen te onderdrukken.”
3. Relativisme
Symbolische lezing van de religieuze werkelijkheid, maar neiging tot
ongeloof
Niet één religieuze voorstelling maar ook boeiende gedachten bij
andere zingevingssystemen
Relativisten = geen persoonlijk godsgeloof
Uitspraken over God, officiële kerkelijke doctrines en menselijke
Godservaring zijn relatief
Hoewel deze geloofsstijl gekenmerkt wordt door ongeloof, wordt religie
niet op een radicale manier verworpen desondanks wat we zeggen over
God, mens en wereld zijn allemaal menselijke interpretaties
Gegeven van zoekende adolescenten of een nieuw cultuurpatroon waar
de centrale waarde ‘tolerantie’ is die de dialoog overbodig maakt en
leidt tot onverschilligheid ten opzicht van de ander?
Bewustzijn van de contingentie van levensbeschouwingen = zich niet
levensbeschouwelijk willen engageren
Relativisme hanteert het multi-religieus leren als pedagogische
grondoptie
Geen uitgesproken positieve of negatieve gevoelens over godsdienst
Met andere woorden
“Ik ben er mij van bewust dat elke uitspraak over God bepaald is door de tijd
waarin ze geformuleerd werd. Elke uitspraak over het absolute maar ook een
dogma is altijd een uitspraak die door mensen werd gedaan in een bepaalde tijd
en is daardoor relatief. In die zin is God veranderlijk en groeit Hij mee met de
menselijke geschiedenis. Geloven in God is dan voor mij altijd een engagement
zonder absolute zekerheid: het is een mogelijkheid naast zoveel andere
mogelijkheden.”
25
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
4. Tweede naïviteit
Gelovige en tegelijk symbolische interpretatie van de religieuze
werkelijkheid
Geloven is een zoektocht en kritische geloofsvragen mogen niet uit de
weg worden gegaan
Open levensvisie en positieve omgang met geloofsonzekerheden
= volwassen geloof
De Bijbel en andere religieuze geschriften kunnen enkel na interpretatie
begrepen en geloofd worden
De eerste naïviteit (letterlijk geloof) heeft de externe kritiek als het
ware doorstaan: men is zich bewust van het historisch, sociaal en
cultureel karakter van geloofsuitspraken.
We hebben geen rechtstreekse toegang tot het transcendente enkel via
verhalen, riten, mensen (gezin, leerkracht…), instellingen (school, kerk,
gemeenschap…)…Op een actieve, creatieve en interpretatieve manier
herwint men het geloof en verwerft men een ‘tweede naïviteit’.
Het interreligieus leren wordt hier gehanteerd als pedagogische
grondoptie
Deze geloofsstijl brengt positieve gevoelens met zich mee
Met andere woorden
“Voor mij is de Bijbel niet zozeer een historisch verslag dan wel een hulpmiddel
in mijn zoektocht naar God. Ondanks het feit dat de Bijbel in een geheel andere
historische context is geschreven, verbergen deze teksten een diepere waarheid
die ik door mijn eigen zoeken zelf moet onthullen. Voor mij is geloven in God niet
zozeer nodig of nuttig, dan wel zinvol.”
26
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
TOEPASSING
Vermeersch: ‘Ik ben radicaal
tegen het katholiek onderwijs.
Iedere ideologische indoctrinatie
van jongeren is uit den boze.’
Van hecke: ‘Wij indoctrineren al lang niet meer.’
Vermeersch: ‘Des te meer reden
om het onderwijs volledig
neutraal te maken.’ Van hecke: ‘Etienne, je maakt
een denkfout. Elk onderwijs geeft
waarden mee. Waarom stoort het
jou zo dat wij vanuit een eigen inspiratie onderwijs aanbieden?
Waarom ontzeg jij dat recht aan
ouders die dat voor hun kinderen
willen?’ Vermeersch: ‘Jullie hebben 75
procent van het secundair
onderwijs in handen. Maar in de
praktijk is nog amper vijf tot tien
procent van de leraren gelovig.’ Van hecke: ‘Ik vind dat een zeer
gevaarlijk statement.’
Vermeersch: ‘De vraag is niet of
wat ik zeg gevaarlijk is, de vraag is of het waar is. Geloven zij dat
zij zondaars zijn die alleen gered
kunnen worden door de dood van
Christus? Want dat is echt christendom.’
Van hecke: ‘Het christendom is
de leer van die fantastische figuur
van Jezus Christus die de
Bergrede uitsprak. Een rede waarover ook Mahatma Ghandi en
Mandela gezegd hebben dat ze de
moeite waard is om voor te
leven.’ Vermeersch: ‘Maar Jezus zei
ook: Joden, gij zijt kinderen van
de duivel. Wat een onnoemelijke
fanaticus om de Joden in het algemeen zo te kwalificeren.’
Van hecke: ‘Wij aanvaarden
iedereen zoals hij is. Ik heb een
visioen van een betere
samenleving, en ik put inspiratie
uit het evangelie.’ Vermeersch: ‘In dat evangelie
staat dat de Joden kinderen van
de duivel zijn. Leert gij dat
aan uw leerlingen?’ Van hecke: ‘Jezus zei ook: heb
uw vijanden lief. Ik pak er het
positieve uit.’
Vermeersch: ‘Haha! Zo is het gemakkelijk natuurlijk. Allez kom,
dat is geen christendom. Dan kun
je evengoed een volgeling van mij
worden en van alle positieve dingen die ik zeg.’
Van hecke: ‘Als ik met al die
positieve opdrachten al onze
medewerkers en afgestudeerden
kan meenemen, hebben wij een betere samenleving. Draag zorg
voor de mensen. Zie het goede in
de andere. Ontwikkel uw talenten.
Beteken iets voor de andere.’ Vermeersch: ‘Daar heb je Jezus
niet voor nodig. Je kunt dat
evengoed doen vanuit de
universele rechten van de mens. Je kunt niet meer aan kinderen
wijsmaken dat ze Joden moeten
haten.’
Van hecke: (onverstoorbaar) ‘Ik
heb twee richtlijnen in mijn leven: ik heb geen verdienste aan de
talenten die ik gekregen heb,
daarom zet ik ze in voor de
anderen. En ik draag zorg voor de minsten onder de mijnen. Ik
kijk over mijn schouder of de
laatste nog mee is.’
‘Weet je, Etienne, ik heb zin gevonden in mijn leven en ik wil
dat doorgeven. We moeten
27
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
jongeren
opvoeden tegen
onverschilligheid.
Ze moeten zelf zin kunnen zoeken en
vinden. Ik krijg de
daver op het lijf
van die vele jonge mensen die uit het
leven stappen
omdat ze geen
zin meer zien in het leven.
Verschrikkelijk is
dat.’
Vermeersch: ‘We zijn het volledig met elkaar eens.’
De tekst hierboven is een uittreksel uit een reeks zomerinterviews van De
Standaard. De krant interviewde Mieke Van Hecke, de nummer één van
het katholiek onderwijs en professor emeritus Etienne Vermeersch,
voormalig hoogleraar filosofie aan de Universiteit Gent.
OPDRACHT:
1. Bepaal de positie van Mieke Van Hecke en Etienne Vermeersch op
de Post-Kritische Geloofsschaal.
Noteer wat volgens jou hun score is voor:
a) Orthodoxie (letterlijk geloof)
b) Externe kritiek (letterlijk ongeloof)
c) Relativisme (symbolisch ongeloof) d) Tweede naïviteit (symbolisch geloof)
Staaf je antwoord met voorbeelden uit de tekst die je hierboven vindt.
28
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
2. Haal uit de tekst van beide geïnterviewden één zin waar je het
grondig mee eens bent en één zin waar je het grondig mee oneens
bent. Leg uit waarom.
Zin van Mieke Van Hecke waarmee ik het grondig eens ben (+ uitleg):
___________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Zin van Mieke Van Hecke waarmee ik het grondig oneens ben (+ uitleg):
___________________________________________________________
___________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________
Zin van Etienne Vermeersch waarmee ik het grondig eens ben (+ uitleg):
___________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Zin van Etienne Vermeersch waarmee ik het grondig oneens ben (+ uitleg):
___________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
29
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
4. GOD, RELIGIE, HUMANISME? IN EEN POSTMODERNE SAMENLEVING
OPDRACHT:
Geloof en ongeloof komen vaak samen voor. De aan- of afwezigheid van
God is vaak gelijktijdig herkenbaar in het leven van de mens. De mens is
vaak een zoekende gelovige.
Beoordeel de volgende uitspraken op een schaal van 1 tot 10. Bij een sterke
aanwezigheid van God geef je een 10. 1 Betekent een totale afwezigheid.
Verklaar ook je antwoord.
Uitspraak Afwezigheid of aanwezigheid (+ korte uitleg)
1 ...............................................................10
God bestaat waarschijnlijk niet.
Wij geloven in God. Punt uit.
Ik zelf ben gelovig, maar geloof niet in God.
God bestaat zeker.
Je moet niet echt naar de
kerk of de moskee gaan, maar het kan wel interessant zijn.
Onze samenleving is christelijk onze waarden ook.
Ik vind diversiteit boeiend. Hoe meer levensbeschouwingen, hoe meer vreugd.
Een groot kenmerk van de postmoderniteit is de onduidelijkheid waarin we
vandaag leven. Zelfs termen als ‘gelovig’ zijn niet meer zo eenduidig als we wel
denken. Denk maar aan de uitspraak ‘Ik ben gelovig, maar ik geloof niet in
God’... Wat betekent gelovig zijn vandaag dan nog?
Om verwarring te vermijden zetten we alvast enkele ‘gelovige’ begrippen op een
rijtje:
30
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
Religie: is in haar diepste kern altijd ergens sacraal (heilig): verbonden met iets
wat van verder komt, ‘van boven’, los staat van mijn subjectieve ‘ik’ en anders
is. (niet noodzakelijk een God, dus!)
Godsdienst duidt deze religieuze verbondenheid als een band met het
goddelijke, met God. Daarbij is godsdienst ook altijd sociaal ingebed en
gekoesterd binnen de beschermende omheining van een groep, van een traditie
en van een collectief geheugen. Godsdienst levert ook altijd een waardeschaal en
een morele code.
De humanistische levensbeschouwing is meer wijsgerig: de mens zoekt in
zichzelf naar de zin van het menselijke bestaan en naar waarden waarvan
iedereen kan leven. Ze houdt ook een ethiek in waarin rechtvaardigheid,
waarheid, wijsheid en solidariteit belangrijk zijn. Zij zoekt dit in verbondenheid
met mensen te beleven.
31
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
5. SAMENVATTENDE OPDRACHT
OPDRACHT:
Zet telkens de juiste strekking bij de uitspraken. Leg je keuze kort uit.
Soms zijn er meerdere mogelijkheden.
Strekkingen om uit te kiezen:
moderniteit - postmoderniteit - godsdienstige levensbeschouwing- religieuze
levensbeschouwing - humanistische levensbeschouwing.
Uitspraak Welke strekking? + waarom.
God bestaat waarschijnlijk
niet, geniet van het leven.
Postmoderniteit (eventueel humanisme)
God bestaat zeker. Word lid
van de Christelijke Partij
Godsdienstige levensbeschouwing
Verlichting is het uittreden van
de mens uit de onmondigheid
die hij aan zichzelf te wijten
heeft. Onmondigheid is het onvermogen zich van zijn
verstand te bedienen zonder
de leiding van de ander (Kant)
Moderniteit
Wie gelooft, kan een deel van de zorgen uit handen geven.
Religieuze levensbeschouwing (of godsdienstige levensbeschouwing)
Ik vind alles zo verwarrend...
Postmoderniteit
Ik ben gelovig, maar geloof
niet in God
Religieuze levensbeschouwing
Ik geloof dat de mens zelf
moet proberen een goede
mens te zijn. Niet uit angst voor God en de hel, maar voor
zijn medemens.
Humanistische levensbeschouwing.
Bij Jezus vind ik geen dood,
maar eeuwig leven.
Godsdienstige levensbeschouwing
De mens heeft de aarde kapot
gemaakt en God laat ons in de
steek. Waarin kunnen wij nu nog geloven?
Postmoderniteit
Het menselijke verstand zal op
den duur alles mogelijk maken
Moderniteit of humanistische
levensbeschouwing.
Naam: Klas:
32
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
B. GELOOF EN WETENSCHAP
Science without religion is lame, religion without science is blind." A. Einstein
1. ATHEÏSME, AGNOSTICISME, GELOOF
Het is belangrijk om vooraf enkele begrippen kort uit te leggen:
1. Het atheïsme is een levensvisie dat het geloof in (een) God als uiteindelijke zingever afwijst.
Er bestaan verschillende soorten atheïsme:
Vooreerst is er het praktisch atheïsme. Dit is een atheïsme uit onverschilligheid: leven zonder God omdat ze voor God en geloof geen
tijd of interesse hebben.
Ten tweede hebben we het beredeneerde atheïsme. Dit zijn atheïsten
door hun manier van denken of door een diepe overtuiging. In het
beredeneerde atheïsme maken we nog een onderverdeling in:
- het positivistisch atheïsme: (= positivisme) God bestaat niet omdat
je God niet kunt waarnemen met de zintuigen.
- het deïstisch atheïsme: (= deïsme) God heeft in het verre verleden de wereld geschapen maar bekommert zich verder niet meer om de
schepping.
2. Wat verstaan we onder agnosticisme? Het agnosticisme is die denkrichting
die zegt dat de mens te klein en te eindig is om te weten of er nu al dan niet
een god bestaat. Zij zeggen dat men het gewoon niet kan weten en dat je dus
eeuwig aan het bestaan van (een) God zal blijven twijfelen.
3. Wie is dan gelovig? Gelovig zijn wil dan zeggen dat je akkoord gaat met een
bepaalde geloofstraditie en je achter een geloofsgemeenschap staat. (zie ook de definities van godsdienst en religie p. 30)
2. GELOVIG ZIJN: EERSTE EN TWEEDE NAÏVITEIT
Vormen van letterlijk geloof en letterlijk ongeloof.
Zie PKG-schaal
33
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
3. OPDRACHT GELOOF EN WETENSCHAP
OPDRACHT:
We laten een aantal wetenschappers aan het woord.
Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of ze atheïstisch, agnostisch,
gelovig,… zijn.
1. Albert Einstein
Albert Einstein (1879-1955) was een theoretisch natuurkundige
met aanzienlijke talenten in de toegepaste wiskunde. Hij wordt
gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de
geschiedenis en werd vooral bekend vanwege de speciale
relativiteitstheorie en de algemene relativiteitstheorie. E = mc2; de
formule van Einstein, die een verband geeft tussen energie en
massa, is zijn meest gekende verwezenlijking.
Uitspraken over God:
“Hoewel de gebieden van godsdienst en wetenschap duidelijk van elkaar zijn
afgebakend, bestaan er toch sterke onderlinge relaties en zijn ze afhankelijk van
elkaar.”
“Hoewel godsdienst de zin bepaalt, heeft het ook geleerd van wetenschap welk
middel bijdraagt tot het bereiken van het doel.”
“Aan de andere kant kan wetenschap alleen geschapen worden door lieden die
grondig zijn doortrokken van het streven naar waarheid en begrip. De bron voor
dit gevoel ligt in de godsdienst. Hiertoe behoort ook het geloof in de mogelijkheid
dat de regels waaraan deze wereld onderworpen is, rationeel zijn, d.w.z. voor
rede vatbaar zijn. Ik kan me geen ware wetenschapper indenken zonder deze
diepe overtuiging. Men zou het zo in beeldende vorm kunnen verwoorden:
wetenschap zonder godsdienst is kreupel, godsdienst zonder wetenschap is blind
(science without religion is lame, religion without science is blind).”
”Religie is ontstaan uit de ervaring van het mysterieuze, die echter was
vermengd met angst. Het besef dat er dingen zijn die wij niet kunnen
doorgronden, dat de volmaakte rede en de zuivere schoonheid zich tonen op een
wijze die slechts zeer beperkt toegankelijk is voor ons begrip - dat besef en
gevoel maken het wezen uit van de echt religieuze beleving. In die zin en in geen
enkele andere ben ik een diep-religieuze mens. Een God die de objecten van zijn
schepping beloont en straft, en die net als wij een wil heeft, kan ik me niet
indenken. Ook wil noch kan ik me een individu voorstellen dat de dood overleeft,
34
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
ondanks het feit dat dergelijke beelden worden bepleit door zwakke zielen, uit
angst of lachwekkend egoïsme. Ik ben tevreden met het mysterie van de
eeuwigheid van het leven en met het besef van, en de vermoedens omtrent de
wonderbaarlijke structuur van al wat is, met het opgeslokt zijn door het streven
tot in detail te begrijpen hoe de rede zich in de natuur manifesteert.”
“God dobbelt niet”
Bronnen:
EINSTEIN, A., 1941. Science, Philosophy and Religion, A Symposium [online]. New York:
Conference on Science, Philosophy and Religion in Their Relation to the Democratic Way of Life Inc.
Nederlandse vertaling beschikbaar op: http://www.kolumbus.fi/volwassengeloof/alberteinstein.htm
EINSTEIN, A., 1931. The world as I see it .[online]. (in het Engels) Beschikbaar op:
http://www.aip.org/history/einstein/essay.htm
2. Stephen Hawking
Stephen Hawking (°1942) is een Brits natuurkundige
en professor in Cambridge die vooral bekend is door
zijn werk op het gebied van zwarte gaten en
singulariteiten in de kosmologie. Hij heeft een zware
fysieke handicap waardoor hij in een rolstoel zit en
enkel kan praten door een computer, maar dat houdt
hem niet tegen om zijn wetenschappelijk werk voort te
zetten. Bij het grote publiek is hij, behalve door zijn
handicap, ook bekend door zijn boek “Het heelal”.
Uitspraken over God:
“Waarom doet het heelal eigenlijk al die moeite om te bestaan? Is de
geünificeerde theorie (theorie van alles) zo dwingend dat ze haar eigen bestaan
teweegbrengt? Of heeft ze een schepper nodig, en zo ja, heeft deze dan nog
andere gevolgen voor het heelal? En wie schiep de schepper?…Zodra we een
volledige theorie ontdekken zal deze na verloop van tijd voor iedereen
begrijpelijk zijn, niet alleen voor een handjevol geleerden. Dan kunnen allen,
filosofen, geleerden en gewone mensen, deelnemen aan de discussie over de
vraag waarom wij en het heelal bestaan. Wanneer we het antwoord op die vraag
kennen is dat de bekroning van het menselijk verstand – want dan kennen we de
geest van God.”
Bronnen
HAWKING, S.,1997. Het heelal. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.
35
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
3. Richard Feynman
Richard Feynman (1918-1988) was een Amerikaans
natuurkundige. Hij deed belangrijk onderzoek op het gebied van
de kwantumelektrodynamica en won in 1965 de Nobelprijs voor
Natuurkunde. Hij was bovendien een heel kleurrijk figuur (hij gaf
bv. soms les terwijl hij op een stel bongotrommels speelde) en
een goed didacticus.
”Het lijkt mij niet dat dit fantastisch mooie universum, deze enorme
uitgestrektheid van ruimte en tijd en al die verschillende soorten dieren, al die
planeten en al die atomen met hun bewegingen, enzovoort, dat al deze
onnoemelijk gecompliceerde zaken op het toneel zijn gezet opdat God de
menselijke strijd voor goed en kwaad kan gadeslaan – wat toch de visie is die
godsdienst voorstaat. Het podium is te groot voor dat drama.”
”Kijk, ik kan nu eenmaal goed leven met twijfel en onzekerheid en niet-weten. Ik
denk dat het veel interessanter is om niet te weten dan om antwoorden te
hebben die verkeerd zouden kunnen zijn. Ik heb antwoorden bij benadering,
potentiële overtuigingen en diverse graden van zekerheid over verschillende
zaken, maar van niets ben ik helemaal zeker, en er zijn veel dingen waar ik
helemaal niets van weet, zoals bijvoorbeeld de vraag of het iets betekent om ons
af te vragen waarom we hier zijn... Ik hoef het antwoord niet te weten. Het
beangstigt me niet om dingen niet te weten, om verdwaald te zijn in een
mysterieus en doelloos universum, en ik denk dat dat echt het geval is. Ik ben er
niet bang voor.”
Bronnen
SIMMONS, J., 1997. De top-100 van wetenschappers. Utrecht: Het Spectrum
BAIS, F.A., 1998. Kan wetenschap de grote onbekenden elimineren? Tijdschrift In de Marge
[online], nr.1. Beschikbaar op:
www.bezinningscentrum.nl/indemarge/ssi_indemarge/pdf_indemarge_hor/marge198.pdf
4. Paul Davies
Paul Davies (°1946) is een Engels natuurkundige en doceert aan de
universiteit van Adelaide (Australië)waar hij professor is in de
natuurfilosofie. Hij doet onderzoek op het gebied van kosmologie en
36
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
astrobiologie en daarnaast schreef hij al meer dan 20 boeken, waaronder een
aantal over wetenschap en religie.
Uitspraken over God:
“Nu is het zo dat sommige van mijn collega’s dezelfde wetenschappelijke feiten
aanhangen als ik, maar elke diepere betekenis daarvan ontkennen. Ze schuiven
de adembenemende vindingrijkheid van de natuurwetten, de buitengewoon
gelukkige samenstelling van de natuur, en de verrassende begrijpelijkheid ervan
aan de kant en accepteren die als een verzameling wonderen die er nu eenmaal
zijn. Daartoe ben ik echter niet in staat. Voor mij is de vernuftigheid van het
natuurlijke bestaan simpelweg té wonderlijk om het zomaar als gegeven aan te
nemen. Alles pleit voor een diepere onderliggende betekenis. Sommigen noemen
dat een doel, anderen een ontwerp. Aan deze beladen woorden liggen menselijke
begrippen ten grondslag, en ze maken het slechts gedeeltelijk mogelijk te
bevatten waar het universum over gaat. Maar dát het ergens over gaat, daarover
heb ik geen enkele twijfel.”
Bronnen:
DAVIES, P., 1998. Is het universum absurd? Tijdschrift In de Marge [online], nr.1. Beschikbaar op:
www.bezinningscentrum.nl/indemarge/ssi_indemarge/pdf_indemarge_hor/marge198.pdf
5. Arthur Peacocke
Arthur Peacocke (°1924) is een Brits biochemicus en theoloog.
Hij was nauw betrokken bij het befaamde DNA-onderzoek van
Watson en Crick. Sinds 1971 is hij Anglicaans priester. Hij werd
professor aan de faculteit theologie van de universiteit van
Oxford en heeft heel wat gepubliceerd over de relatie tussen
wetenschap en religie.
Uitspraken over God:
“De evolutietheorie, die begonnen is bij Darwin, verbreedt eigenlijk ons begrip
van de wereld op een manier die volgens mij heel bemoedigend, versterkend en
verrijkend is voor het christelijk geloof. Het zegt ons, in tegenstelling tot het
gangbare idee dat de schepping 4000 jaar geleden of zelfs 4 of 20 miljard jaar
geleden gebeurde, dat de schepping nu nog doorgaat. Dus wat we ook bedoelen
met God als schepper, het was in elk geval niet iets dat God één keer deed in het
verleden – dat hij bij wijze van spreken alles in gang zette, de klok opwond,
37
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
wegging en het zijn gang liet gaan. Schepping is iets dat de hele tijd doorgaat.
God is voortdurend schepper, God is voortdurend aan het scheppen.”
Bronnen:
PEACOCKE, A., 1998. Interview. In: Faith and Reason.[online], PBS. Beschikbaar op
http://www.pbs.org/faithandreason/ PEACOCKE, A., 1998. Interview. In: Faith and
Reason.[online], PBS. Beschikbaar op http://www.pbs.org/faithandreason/
6. Richard Dawkins
Richard Dawkins (°1941) is een Brits bioloog. Hij is professor in
Oxford en schrijver van populair wetenschappelijke boeken.
Eén van zijn bekendste boeken is “Het zelfzuchtige gen” waarin
hij uitlegt hoe natuurlijke selectie werkt op niveau van de
genen. Hij is een onvermoeibare verspreider van het
evolutionaire denken, een neodarwinist.
“Ik heb veel sympathie voor mensen die zijn opgegroeid met onwaarheden. Maar
ik wil hen daaruit redden, omdat ze hun leven aan het weggooien zijn. En we
hebben maar één leven. We hebben de gelegenheid om voor onze dood een
aantal zaken echt te begrijpen. Ik vind het tragisch als mensen die gelegenheid
verspillen aan Jehova, Allah of de God van de christenen. Al vind ik wel dat
kinderen de godsdienst van hun voorouders moeten leren, dat maakt deel uit
van hun culturele opvoeding.”
"Sommige mensen zijn van mening, dat er wel wat voor religie te zeggen is,
omdat ze zichzelf onderzoeken en zichzelf beschouwen als, goed, altruïstisch,
liefhebbend en dan denken, dat de evolutietheorie dat niet kan verklaren. Ze
zien dat als een zwakte van de wetenschap. Als de wetenschap tekortschiet,
moet God eraan te pas komen om een verklaring te geven" (..) Maar het kan ook
zijn, dat als de wetenschap geen verklaring kan geven, dat niets het kan
verklaren..Of het kan ook zijn, en dat is mijn overtuiging,dat als de wetenschap
het niet kan verklaren, dat we dan beter ons best moeten doen om er wel achter
te komen".
Bronnen:
DE CEULAER, J., 2005. Grote vragen. De Canvas-tapes & de Knack-interviews. Brussel: Globe
7. Gerard Bodifée
Gerard Bodifée (°1946) is een Vlaams doctor in de astrofysica.
Hij deed onderzoek op het gebied van het ontstaan van sterren
38
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
en de evolutie van sterrenstelsels. Hij was wetenschapsjournalist bij De
Standaard, medewerker van de VRT, schrijft columns in Knack en schrijft
boeken. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de fundamentele
wetenschappelijke en filosofische vragen die de mens zich stelt: Wat is de
oorsprong en wat is de bestemming van het bestaan? Hoe verhouden
wetenschap en religie zich?
Uitspraken over God:
“God is de alles omvattende aandacht die nodig is om de werkelijkheid structuur
en zin te geven. De wereld die wij bewonen is geen willekeurig conglomeraat, zij
is geordend, gewild. Die gewildheid is voor mij God. Hij is het willende, het
aandacht schenkende, het goede, want aandacht schenken is iets goeds. (..) Ik
denk dat iets dat aandacht schenkt een wezen is. En dat daarom het christelijke
beeld van God als een persoon adequaat is. Onze verhouding tot God is als die
tot een persoon. De menselijke persoon is het meest nabij aan het goddelijke op
aarde. Als we ons van God een beeld willen vormen, zien we dat naar mijn
overtuiging het duidelijkst in de menselijke persoon. Niet zozeer in sterren of in
atomen of in bloemen, maar veel duidelijker, hoewel nog zeer onvolkomen, in
een menselijke persoon.”
”De wetenschapper die gehecht is aan zijn nuchtere en vruchtbare methode,
houdt meestal niet van deze beschouwingen. Maar als hij dan afhaakt, en zich
tot zijn wetenschap bepaalt, sluit hij zich op in iets dat weliswaar mooi is, maar
beperkt. Ik kan dat niet. Ik kan moeilijk muren rondom me verdragen. Metsel
een muur rond mij en ik breek hem af of klim erover. Ik denk dat het voor
niemand gezond is zich op te sluiten in een hokje, of het nu dat van de
wetenschap is, of een ander. Mensen passen niet in hokjes.”
Bronnen:
VERLEYEN, F., 1993. Op de rand van een vulkaan. Gesprekken met Gerard Bodifée.
Kapellen:Pelckmans.
39
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
GROEPSWERK:
Oefeningen 1-4 maak je schriftelijk. Je dient 1 blad in per groep met de
antwoorden.
Oefeningen 5 en 6 stop je in een presentatie. Maak die kort en
aantrekkelijk, maar zorg dat je op alles let!
1. Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of de wetenschapper in
kwestie atheïstisch, agnostisch of gelovig is. Vul onderstaande tabel in.
Naam atheïst agnost gelovig
Albert Einstein
Stephen
Hawking
Richard
Feynman
Paul Davies
Arthur Peacocke
Richard Dawkins
Gerard Bodifée
40
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
2. Hieronder vind je telkens een korte samenvatting van de citaten. Zet
bij de samenvatting de juiste wetenschapper.
a) Ons universum zit zo vernuftig in elkaar dat er volgens mij een diepere
betekenis, een ontwerp, achter zit.
b) God is aandacht, daarom vind ik God niet zozeer in de natuur, maar wel in
mensen. Wetenschappers die zich enkel met hun wetenschap bezighouden (en
niet met religie) sluiten zich op in een hokje. Ik kan dat niet.
c) De evolutietheorie zegt ons dat God nu nog voortdurend aan het scheppen is
en dat hij de wereld niet op één welbepaald moment geschapen heeft.
d) Ook al zijn wetenschap en religie heel verschillend, toch kan religie niet
zonder wetenschap en wetenschap niet zonder religie. Ik besef dat er veel
dingen zijn die we niet kunnen begrijpen en in die zin ben ik een religieus mens,
maar ik geloof niet in een persoonlijke God.
e) Dit prachtige heelal is te groot om geschapen te zijn opdat God de strijd
tussen goed en kwaad zou kunnen bekijken. Er zijn veel dingen die ik niet weet
of waar ik niet zeker van ben, maar ik kan leven met onzekerheid en twijfel.
f) Mensen die zich bezighouden met God, houden zich volgens mij met
onwaarheden bezig. Als de wetenschap geen verklaring kan geven, dan kan niets
het verklaren. God hoeft daar niet aan te pas te komen.
g) Zodra we de “Theorie van Alles” kennen, zullen we het antwoord kennen op
de vraag waarom wij en het heelal bestaan. Dan kennen we de geest van God.
3. Welke uitspraak vind jij persoonlijk de mooiste? En waarom? (Per groepslid
een eigen persoonlijke mening.)
41
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
4. Hoe staat Peacocke tegenover deïstisch atheïsme? Leg uit of hij akkoord is
met deze strekking of niet en waarom.
5. Wat bedoelt Einstein volgens jou met zijn uitspraak ‘god dobbelt niet’?
In de presentatie leg je uit wat hij bedoelt ( /3) en je geeft een CONCREET
Voorbeeld ( /3) waar je jouw uitleg mee illustreert.
6. Met welke van de geciteerde wetenschappers ga je het meest akkoord ? Leg
uit waarom je akkoord gaat. Je werkt in groep, dus je zult een consensus
(desnoods een compromis) moeten bereiken.
CONCREET:
Je geeft me ten minste 3 argumenten die uitleggen waarom jullie met de
geloofsvisie van die bepaalde wetenschapper akkoord gaan. ( /6)
Je geeft 1 volledig nieuwe uitspraak van deze wetenschapper. Je zorgt
er met andere woorden voor dat we ook eens iets horen dat we nog niet
wisten over deze wetenschapper. ( /3)
Je zorgt voor een creatieve verwerking. Je illustreert de geloofsvisie van
jouw wetenschapper aan de hand van iets creatiefs. Je mag zelf iets
maken, een toneeltje opvoeren, een interview zoeken of zelf afnemen, een
kunstwerk kiezen dat erbij hoort, een grappig filmpje… Let op twee
dingen: ten eerste of deze uitwerking wel relevant is, m.a.w. of die wel
past bij de geloofsvisie ( /3), ten tweede of je verwerking goed uitgevoerd
is, origineel uitgewerkt… ( /3)
42
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
4. EEN BEDENKING, BLAISE PASCAL
‘Enkel de God van de filosofen is dood’
Vanaf het ogenblik dat wetenschap een hoge vlucht nam, is de tweedeling
geloof/wetenschap begonnen. Niet alle wetenschappers en filosofen waren daar
zo gelukkig mee. Blaise Pascal bijvoorbeeld, zelf een vooraanstaand wis- en
natuurkundige, maar ook een christelijke filosoof uit de 17de eeuw, had daar
moeite mee.
Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent (Le coeur a ses raisons, que la
raison ne connaît point) is een van de meest beroemde uitspraken van Pascal.
Nog een bekende uitspraak van Pascal (opgenomen in de Pensées), is dat men
volgens de kansrekening wel in God moet geloven: als deze namelijk bestaat, is
de winst voor de gelovige oneindig. Bestaat God niet, dan verliest men niets (Le
pari, de gok). Deze redenering staat bekend als de gok van Pascal.
Pascal had geen moeite met wetenschap, maar wel met de gedachte dat
wetenschap God probeerde uit te leggen en beredeneren. Dat maakte dat ‘de
God van de filosofen stierf’. God valt niet uit te leggen, God staat immers boven
en buiten de wetenschap. Als je hem probeert uit te leggen, wordt hij een
levenloos voorwerp, een studie-object...
Mémorial
Na zijn dood vond men in de voering van een kledingstuk van Pascal,
handschriften van hem. Het was een getuigenis in tweevoud op perkament en
papier dat zo begint:
'Het genadejaar 1654
Maandag 23 november (...) vanaf ongeveer half elf 's avonds tot ongeveer half één 's nachts.
VUUR
God van Abraham, God van Isaak, God van Jakob. Niet de God van filosofen en geleerden.
Zekerheid. Zekerheid. Gevoel. Vreugde. Vrede. God van 'Jezus Christus' (.....)
43
Cursus godsdienst 2012-2012
www.godsdienstmariagaard.weebly.com
OPDRACHT:
1. Leg in je eigen woorden volgende uitspraken uit:
a. “Enkel de God van de filosofen is dood”
b. “Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent”
c. “De gok van Pascal”
2. Op welk soort ervaring slaat het briefje van Pascal, dat men na zijn dood in de
voering van zijn jas vond? Leg uit!