OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER

BATTALNÂMEDEDE

KORKUT HİKÂYELERİ

DÂNİŞMENTNÂME MESNEVİLER

DEDE KORKUT

HİKAYELERİ

“Bütün Türk edebiyatını terazinin bir gözüne, Dede Korkut’u öbür gözüne koysanız, yine Dede Korkut ağır basar.”

Ord. Prof. Fuad Köprülü

Kitabın asıl adı “Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan“dır. Anlamı “Oğuzların Diliyle Dede Korkut Kitabıdır.

Kitap bir mukaddimeden (ön söz) ve boy adı verilen on iki destansı hikâyeden oluşmuştur.

Dede Korkut Hikâyeleri uzun süre

sözlü gelenekte yaşatılmış, 15. yüzyılda

Akkoyunlular zamanında son şeklini almış ve bu yüzyılın

sonlarında yazıya geçirilmiştir.

Anlatım hareketli ve canlıdır. Konuya uygun sözcükler ustalıkla kullanılmıştır.

Deyim, atasözleri, ikilemeler yönünden zengin örnekler bulunur.

Dede Korkut hikâyelerinde nazım-nesir bir aradadır.

Eser, olağanüstülükler yönünden destana, teknik yönden hikâyeye benzemektedir.

Destan geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş döneminin ürünü de denilebilir.

Bugün elimizdeki iki nüshadan biri

tamdır ve Almanya Dresten

Kitaplığı’nda bulunmaktadır. Altı hikâyenin

bulunduğu eksik nüsha ise

Vatikan’dadır.

Hikayelerin anlatıcısı Dede Korkut’tur.Eserin her iki nüshasının giriş

bölümünde kitaba adı verilen Dede Korkut’un kişiliği anlatılmış ve özdeyişleri sıralanmıştır.

Kahramanların çoğu gençtir ve mutlaka bir yiğitlik gösterdikten

sonra ad verilir. Dirse Han oğlu bir boğayı

öldürünce Dede Korkut o gencin adını "Boğaç"

koyar ve onu şan, şeref, mal ve rütbe ile

ödüllendirir.

1-Dirse Han Oğlu Boğaç Han

2-Salur Kazanın Evinin Yağmalanması

3-Kam Büre Beg Oğlu Bamsı Beyrek

4-Kazan Beg Oğlu Uraz Beg'in Tutsak Olması

5-Duha Koca Oğlu Deli Dumrul

6-Kanlı Koca Oğlu Kan Turali

7-Kazılık Koca Oğlu Yeğenek

8-Basatın Tepegöz'ü Öldürmesi

9-Begin Oğlu Emren

10-Usun Koca Oğlu Seğrek

11-Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruzun Çıkarması

12-İç Oğuzun Dış Oğuza Asi Olup Beyrek’in Ölmesi

BATTALNÂME

Halk arasında “Battal Gazi Destanı” diye de anılan hikâyenin kahramanı “Battal Gazi” dir.

Bu kişinin kahramanlıkları etrafında meydana gelen hikayeler ilk defa Arapça “Zelhimme” adlı kitapta toplanır.

Destanın kahramanı Arap cengâveri olmasına rağmen, Türk halkı ona Anadolu gazilerine uygun bir ünvan olmak üzere Battal Gazi adını verir.

Yazıya ne zaman ve kimin tarafından geçirildiği bilinmeyen eserin Türkçe’de çok çeşitli yazma ve basma nüshaları bulunur.

Destanın esas hikâyesi, idealist bir İslâm cengâverinin olağanüstü olaylarla dolu macerasından ibarettir.

Hikâyede ayrıca Battal Gazi’nin atı Aşkar önemli bir yer tutar.

DÂNİŞMENTNÂME

Türklerin Anadolu’yu fethini anlatan destandır.

Anadolu coğrafyası destanda gerçek isimleriyle yer alır.

Destanda adı geçen kahramanlar gerçek Türk beyleridir.

12 yy’da sözlü olarak şekillenmiş 13 yy’da yazıya geçirilmiştir.

Eser ilk defa Anadolu Selçuklu Sultanı İkinci İzzeddin Keykavus’un emriyle İbn-i Ala tarafından derlendi.

MESNEVİLER

İran edebiyatından alınmıştır. İran edebiyatında Firdevsî’nin Şehname’si ünlüdür.

Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular,

aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî

konuları işlenir.

Konularına göre sınıflandırılırlar: aşk, din ve tasavvuf, ahlâk ve öğreticilik, savaş ve kahramanlık, şehir ve güzelleri, mizah.

Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır).

Mesnevi de bölümlerden oluşur: Önsöz, tevhit, münacat, naat, miraciye, 4 halife için övgü, eserin sunulduğu kişiye övgü, yazış sebebi, asıl konu, sonsöz.

Mesnevide her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa bb cc dd ee …

Divan şiirinde beş mesneviden oluşan eserler grubuna “hamse” denir.

Mevlânâ, Fuzulî, Şeyhî, Nabî ve Şeyh Galip (Hüsn ü Aşk) önemli hamse şairlerimizdir.

Edebiyatımızda yazılmış ünlü mesneviler şunlardır: Ahmedi –

İskendername Süleyman Çelebi –

Mevlid Şeyhi – Harname,

Hüsrev ü Şirin Nabi – Hayrabat Fuzuli – Leyla ile

Mecnun Şeyh Galip – Hüsn

ü Aşk