de incerti auctoris rudium doctrina

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academyof Sciences in Prague

DE INCERTI AUCTORIS RUDIUM DOCTRINAAuthor(s): Anežka VidmanováSource: Listy filologické / Folia philologica, Roč. 87, Čís. 2 (1964), pp. 338-345Published by: Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy ofSciences in PragueStable URL: http://www.jstor.org/stable/23464775 .

Accessed: 14/06/2014 23:20

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact [email protected].

.

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy of Sciences in Prague iscollaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Listy filologické / Folia philologica.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 62.122.76.48 on Sat, 14 Jun 2014 23:20:38 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/stable/23464775?origin=JSTOR-pdf

http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp


Anežka Vidmanová (Praga):

DE INCERTI AUCTORIS RUDIUM DOCTRINA

In numero librorum, e quibus discipuli medio aevo linguam Latinam nec non mores bonos discebant, non ultimum locum obtinet poema, quod auctor ipse Rudium doctrinam appellavit,1) quod autem sub nomine Li bellus quinque clavium sapiencie suo tempore plus innotuit. Tractat libel lus hic quinque claves, quae discipulis ostia sapientiae patefaciant, et

quinque moderamina, quae magistro bono observanda sint. Clavis prima pertinet ad crebram lectionem, secunda ad lectionem memoria retinen

dam, tertia ad divitias contemnendas, quarta ad honorem magistři, quinta ad interrogationem frequentem. Magistři est errores discipulorum cor rigere, exemplum bonům praebere, mores honestos docere, materiam viri bus discipulorum accommodatam proponere, discipulos inertes. ad discen dum trahere. Poematibus similibus medio aevo compilatis praestat carmen nostrum cum brevitate (constat e 376 versibus in duos libros divisis) tum

dispositione lucida ac moderata, insuper schemate hexametri antiqui dili genter servato.2] Propter náturám modestam argumento optime accommo

datam carmen in scholis medii aevi magnam sibi gloriam vindicavit, tem

poribus autem nostris quasi penitus ignotum manet, id quod non tam lit teris medii aevi indagandis detrimento est quam potius paedagogis, qui magnum inde fructum ad historiam educationis cognoscendam capere possint.

Rudium. doctrina per totam fere Europam divulgata est.3] Apud nos exstat in codicibus Bibliothecae Universitatis Pragensis III G 21 (B],XF 24 (Ρ), III G 12 (Í7), Bibliothecae Metropolitanae Pragensis Μ 127 (C), Tabularii Trebonensis Α 4 [T}\ excerpta insuper praebet codex Biblio thecae Metropolitanae Pragensis O 30 (O). In Bibliotheca Nationali Vin

1) V. 347 lste liber merlto Rudium doctrina vocatur.

2) Vocalis -o, in quam gerundium desinit, semper brevis est (e. g. v. 155 peragrando uu-u), nomina propria, prout versus postulát, vocales aut breves aut longas exhibent

(e. g. v. 93 Plato - u, v. 153 Platonis ^ - o). 3) Cf. Hans Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum,

Gottingen 1959, no. 19.929; addenda vide in LF 85, 1962, 221. Codices designantur litteris, quibus utor in editione critica in Bibliotheca Teubneriana in lucem proditura (Quinque claves sapientiae: Incerti auctoris Rudium doctrina, Bonivicini de Ripa Vita

scolastica), ubi etiam descriptionem codicum invenies. Bibliothecae fundamentali Aca demiae scientarum Bohemoslovenicae grates debitas ago, quod mihi taenias dilucidas

(microfilm) codicum extraneorum conficiendas curav.t.

338



De incerti auctoris Rudium doctrina 339

dobonae duo codices inveniuntur: 3265 [Ν) et 303 (t7).4) In Helvetia ex stat in Bibliotheca monasterii Sangallensis codex 656 (G] et in Bibliotheca universitatis Basileensis codex F IV 29 (#). In bibliothecis Italiae tres codices hodieS) asservantur: in Bibliotheca Vaticana codex Ottobonianus Lat. 3325 (L), in Bibliotheca Nationali Centrali Florentiae codex Riccar dianus 381 (22], in Bibliotheca Municipali Udinensi codex Joppi 563 (X). Unum exeipplar dicitur esse in Francogallia (Foix, Bibliotheca Municipalis, cod. 67], unum in Hispania (Matriti, Bibliotheca Nationalis, cod. Μ 110].6] In Germania asservantur imprimis quattuor codices in Bibliotheca Publica Bavarica Monacensi (Clm 4409 — A, Clm 4413 — E, Clm 7678 — F, Clm 4146 — M), in Bibliotheca Universitatis Gottingensis legitur poema no strum in codice Philos. 8 [Z], in Bibliotheca publica Darmstadtensi in codice 2780 [D], in Bibliotheca Universitatis Ienensis in codice Buderiano Q 105 (/), in Bibliotheca Germanica Publica Berolinensi in codice Diez Β Santen 4 (S); alius codex Berolinensis Lat. oct. 151 (Y] hodie Marburgi (Westdeutsche Bibliothek) asservatur. In Dania exstat exemplár unum Hauniae in Bibliotheca Regia (Gl. kgl. S. 1634 — R). Unum fuit olim Gedani in Bibliotheca Academiae scientiarum Polonicae (Mar. Q 24 ] ,7 ] sed in ultimo bello deletum est. Typis impressa est Rudium doctrina, quod sciam, bis, primům etiamtum inter incunabula a. 1494 in Opusculo artis grammaticae introductorio,8) deinde a. 1534 Garnatae in Libris minoribus Aelii Antonii Nebrissensis.9]

Codices plerumque ad usum scholarum destinati lectionibus nonnum quam multum discrepant, quia glossae marginales et interlineares, ver siones vernaculas et synonyma Latina exhibentes, saepissime, ut fieri solet, in textům irrepserunt. Qua de causa non nisi codices G, V, B, N, O, A, C, P, Z, T, U in stemmate uno coniunguntur, a quibus discrepant codices D et K, L et R ad alias familias referendi; ceteri libri manu scripti ideo con taminati sunt, ut nulli familiae attribuantur. Nonnuli codices (praesertim

i) Tertlus codex Austriacus fuit olim in Btbliotheca Moriasterii Mellicensis, quem laudat E. Habel, Mitteilungen der Gesellschaft fiir deutsche Erziehungs- und Schul geschichte 19, 1909, 119, signum libri non indicans eumque secutus L. J. Paetow, Morale scolarium of John of Garland, Memoirs of the University of California 1927, Vol. 4, Ν» 1, History Vol. 1, N° 1, ρ. 144. Agitur, ut videtur, de codice 8 R 15, quem iam J. Huemer, Iter Austriacum I, Wiener Studien 9, 1887, 51—93 ut deperditum descripsit. Ut elucet e litteris F. Jágersbergeri ad me datis, hic liber manu scriptus semper la tet neque aliud huius carminis exemplár in Bibliotheca Mellicensi servatur.

5) Walther 1. 1. inducit etiam codicem Bibliothecae Capituli Eporediae Oct. 7 v. d. Bethmann secutus (Reise durch Deutschland und Italien in den Jahren 1844, 1845, 1846, Archiv der Gesellschaft fiir altere deutsche Geschichtskunde 9, 1847, 514—658). Quam quam Bethmann p. 614 libros in codice Oct. 7 scriptos enumerat initia atque fines eorum

praebens (in quorum numero etiam Rudium doctrinam), Bibliotheca fundamentalis nostra

certior facta est litteris a Bibliotheca Eporediensi missis in hoc codice Rudium doctrinam non exstare. Qua de causa codice uti non potui.

6) Quos codices mihi praesto non fuisse valde doleo, eo magis, quod codex Matri

tensis, saeculo XIII exaratus, omnium codicum nostrorum vetustissimus esse apparet. 7) Otto Gtinther, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig,

Danzig 1921, sub signo. 8) Ludovicus Hain, Repertorium bibliographicum, vol. I, pars II, Stuttgartiae-Lutetiae

Parisiorum 1827, p. 524—525, n. 8054.

9) Disticha Catonis. Rec. et app. crit. instruxit Marcus Boas. Ed. eur. H. J. Botschuyver, Amstelodami 1952, p. LIII. Quos libros typis excusos mihi praesto non fuisse valde doleo.

22*



340 Anežka Vidmanová

Pragenses] instructi sunt insuper commentariis uberrimis, qui omnia ad textům explicandum necessaria nec non locos auctorum coaevorum aeque atque antiquorum praebent.10)

Auctor carminis non nominatur nisi in codice O, in quo autem excerpta tantum, non opus integrum invenimus. Rudium doctrina inde ab initio non sub noraine auctoris propagata esse videtur, sicut e verbis commen tarii codicum NPU elucet: Cuius quidem operis sicut cuiuslibet alterius

quatuor sunt cause, scilicet efficiens, materialis, formalis et finglis. Causa

efficiens igncratur nec de eius inquisicione vis est facienda iuxta illud Senece in libello De summa honestatis vite: „Non te moveat dicentis aucto ritas, neque quis, sed quid dicatur, attende." (P fol. 67v). Ad quem locum in margine codicis Ρ altera manus adscripsit verba: Alii tamen dicunt, quod sit causa efficiens lohannes de Garlandia. Hac nota fretus Iosephus Truhlář poema nostrum Iohanni de Garlandia dubitans attribuit11) idem

que repetivit, cum codices B12) et £/13) describeret. Iosephum Truhlář A. Podlaha codicem C describens secutus esse videtur.14) Etiam Otto Giin ther, cum codicem Gedanensem in catalogum inferret,15) Iohanni de Gar landia Rudium doctrinam assignavit ad codicem Ρ se referens. Quam incertum sit Iohannem de Garlandia pro auctore habere, ex ipso codice Ρ manifesto apparet; in operculo enim eius intrinsecus argumentum manu recentiore exaratum alium auctorem prodit: 2° Raymundi Poema inscrip tum Claves Sapientiae a folio 67 usque ad foliům 90. Nomen Raymundi repperit scriba huius argumenti in codice U, cuius in summario legimus: Raymundi de clavibus Ecclesie a fol. 54 usque ad foliům 193. Sed Ray mundi opus de clavibus ecclesiae nihil aliud est ac Summa, quae in co dice U poema nostrum de quinque clavibus sapientiae praecedit. Utrumque opus de clavibus scriba argumenti codicis U in unum coniunxit, ut e foliis

supra memoratis patet. Error eo facilius irrepere potuit, quod Raymundus, non vero de Pennaforte, qui Summam composuit, sed Lullus, qui a. 1315

e vita excessit, opusculum Doctrina puerilis nuncupatum, et themate et nomine carmini nostro adsimile, scripsit.1^] Auctor alius ab his plane diversus inducitur in fine poematis in codice O (fol. 204r]: Expliciunt ex

cerpta de quinque clavibus Alani anno Domini M°CCCC° quadragesimo tercio sexta feria post Valentini in fratrem Brandium scholasticum. In no mine Domini Amen. Opera Alani ab Insulis et magistři et discipuli iden tidem manibus versabant et saepissime proferebant. Versus, quos in co dice O determinare non potui, ex Alani Doctrinali minore pendere non

improbabile videtur,1?) sed ad Alanům nequaquam versus nostri referendi

10) Specimen glossarum et commentarii dedi in commentatione Ze středověké školy, Zprávy Jednoty klasických filologů 3, 1961, 83—89.

11) Catalogus codicum manu scriptorum, qui in c. r. bibliotheca publica atque univer sitatis Pragensis asservantur, t. II, Pragae 1906, p. 94, n. 1950.

12) Op. 1. I, p. 223, n. 546.

13) Op. 1. p. 215—216, n. 537.

14) Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské II, Praha 1922, p. 344—345, n. 1488.

15) Vide notám 7.

16) R. Limmer, Bildungszustande und Bildungsideen des XIII. Jahrhunderts, Miinchen u. Berlin 1928, p. 237—239.

17) Ed. P. Leyser, Historia poetarum et poematum medii aevi, Halae-Magdeb. 1721.

p. 1064 sqq., quod opus maximi momenti Pragae deperditum esse valde dolendum est.




sunt. Cum errore tantum Rudium doctrina Raymundo aut Alano attribua

tur, non restat nisi ut decernamus, utrum Iohannes de Garlandia auctor nuncupandus sit necne. Louis John Paetow in vita Iohannis de Garlandia optime scripta poema Quinque claves sapientiae in dubiis ponit1^] ad Ca talogum codicum manu scriptorum, qui in Bibliotheca Monasterii Melli censis servantur, Vienna 1889, se referens (pagina, numero, signo codicis non indicatis], cum E. Habelium, 1. 1., sequitur, adnotans et compilatorem catalogi et Habelium de Iohanne de Garlandia tamquam auctore dubitare. Cum Paetow tum Habel nihil aliud ac codicem Mellicensem 8 R 15 nunc deperditum in mente habuisse videntur, quo in codice autem Rudium doctrina non designabatur nomine Iohannis de Garlandia, sed inserta est inter alios versus scholasticos, in quibus et Synonyma Iohannis de Gar landia tradebantur, sicut e verbis Huemeri (cf. not. 4) manifesto apparet. Non nititur ergo opinio, quod Rudium doctrinam Iohannes de Garlandia scripserit, nisi nota marginali, quam altera manus in codice Ρ exaravit, id quod testimonio cjdicis L aliquantulum confirmari videtur.19) Carmen de quinque clavibus sapientiae falso cum Iohanne de Garlandia coniunc tum esse inde facile explicari potest, quod opera eius multa in scholis lectitabantur et imprimis Summa poenitentiae, Cornutus, Synonyma sae pissime una cum poemate nostro in codicibus occurrunt. His omnibus freta nec non humilitatem hominis non ad maiorem nominis sui, sed Dei gloriam illo tempore scribentis cognitam habens nomen auctoris in hoc opere consulto celatum esse pro certo habeo. Confirmatur haec opinio ipso quoque codice P, cuius in operculo superiore prima manu argumentum exaratum est, ubi Autor quinque clavium pro poematis titulo stat. Eodem modo designatur carmen in praescripto codicis Τ et in postscripto codi cum PT. Ceteri libri manu scripti incipiunt aut finiunt carmen solo titulo, de auctore plane tacentes.2») Porro omneš versus ex hoc carmine in aliis medii aevi operibus excerpti semper, quod sciam, sub indicatione Liber (aut Auctor) quinque clavium, nunquam sub nomine auctoris laudantur.21)

Si igitur auctorem ignoramus neque magna nos tenet spes nomen eius umquam detectum iri, restat, ut quaeramus, quo tempore Rudium doctrina

composita sit.

18] Vide notám 4.

19j Explicit liber scolastice disciplině editus a magistro utili Parisiensi Deo gracias Amen.

20) Liber quinque clavium sapiencie F, Liber quinque clavium EKV, Liber quinque clavium sivé Scolasticus Y2, Rudium doctrina philosophus ]2, Quinque C, Doctrina ru dium D, Liber quinque clavium EFMR, Doctrina rudium seu Quinque claves sapiencie H, Liber scolastice disciplině L, Sapiencia quinque clavium N, Quinqueclavius S, De quinque clavibus sapiencie S2, Liber quinqueclavis X, Liber de doctrina rudium Y.

21) Hugo Trimbergensis, Registrum multorum auctorum, ed. Karl Langosch, Germa nische Studien Heft 235, Berlin 1942, vv. 639—640b; Salimbene de Adam, Cronica, ed. Oswaldus Holder-Egger, MGH Scriptores XXXII, Hannoverae et Lipsiae 1905^-1913, p. 249, 1. 17—20; commentarius Catonis distichum IV 27, 1 illustrans in codice Bibliothecae Universitatis Pragensis VII F 5, fol. 78r; Iohannes Hus, Collecta, serm. 59, ed. A. Schmid

tové, Pragae 1959, p. 316; Jan Hus, Postilla, serm. 36, ed. J. B. Jeschke, Praha 1952,

p. 289; Iohannes Hus, Probetis pociora, ed. A. Schmidtové, Praha 1958, p. 31; Iohannes

Hus, Proice omnia ista, op. 1., p. 48 et 49; Reportata, codex Bibliothecae Metropolitanae Pragensis F 29, fol. 145r; Václav Koranda, Manuale, codex Bibliothecae Musei nationalis

Pragensis XIV Ε 7, fol. 98rb



342 Anežka Vidmanová

Terminům ante quem praebet Registrum multorum auctorum Hugonis Trimbergensis iam laudatum, ubi in tertia parte, quae est praesertim de libris medio aevo scriptis et iuventuti studiosae erudiendae destinatis, legitur:

Claves Sapiencie libellus in se gerens Ad doctrlnam rudium sit reliquis adherens!

Incipit libellus De V Clavibus Sapiencie: Utilis est rudibus presentis eura libelli

Et jacilem pueris prebet in arte viarn.

Quem librum Hugo a. 1280, cum scholam apud monasterium Bamber gense constitutam regeret, composuit. Quoniam vero bibliotheca eius plus quam 200 libros comprehendebat22) et Hugo in libris scholaribus temporis illius optime versatus erat, ut ex opere eius luce clarius apparet, et ipsius et Salimbenis de Adam coaevi verba argumento nobis sunt haud sper nendo iam tempore illo auctorem omnino ignotum fuisse.

Terminus post quem non tam facile definiendus est. Dubitari non potest, quin auctor ignotus doctrinam de quinque clavibus sapientiae tum in versus reddiderit, cum in scholis haec doctrina in vulgus pervagata esset, id quod saeculo XII exeunte factum est.23) In carmine viri ex litteris anti quis clari nominantur:

Discipulus Chironis2i) erat cum magnus Achilles,

plus eciam Domino sepe timebat вит.

Plato eciam Socrati dignum referebat honorem,

philosophus quamvis summus et ipse foret.

Magnus Alexander2S) toto regnabat in orbe,

prosiliit curru, quando vidět Socratem (vv. 91—96).

Pitagoram26) legimus Memphis petiisse poetas,

ut, que nesciret, discere posset at> his.

Hune et philosophum iam Grecia tota tenebat, miratur tanto Memphis et ipsa viro.

Summis gymnasiis academia tota Platonis

cognita magnifici partibus orbis erat.

Hic27) tamen Egyptům nimio peragrando labore

venit ad Architam, qui quoque magnus erat.

22) Ε. Michael, Culturzustande des deutschen Volkes wahrend des dreizehnten Jahr hunderts II, Freiburg im Breisgau 1899, p. 361.

23) A. Vidmanová, Pět klíčů ke středověké moudrosti, Zprávy Jednoty klasických filo

logů 4, 1962, 15—18.

24) Achillem discipulum Chironis Centauri multi auctores antiqui inducunt, apud quos Χείρωνος νποθήκαι q. d. memorantur (id est imprimis honorem dis et parentibus esse

habendum); etiam medio aevo Ghironem magistrům Achillis fuisse satis constabat (cf. Iohannem Saresberiensem, Policraticus I 4, ed. С. С. I. Webb, tom II, p. 26, 1. 12).

25) Magister Alexandři fuit Aristoteles, de Alexandro Socratis discipulo nihil repperi. 26j Diogenes Laěrtius, Vitae philosophorum VIII, § 2—3, narrat Pythagoram in Aegypto

Chaldaeos et magos percontatum esse, non poetas. эт) De Platonis itinere in Aegyptum narrat e. g. Diogenes LaSrtius, Vitae philosophorum

III, § 6—7, et Cicero, De re publica I 16, De finibus V 87. Utrum Plato in Aegypto fuerit necne, adhuc sub iudice est. Archytam Tarentinum (non Aegyptium) adiit Plato primům iter in Siciliam faciens et inde ab illo tempore per litteras cum eo coniunctus erat. Scriptores recentiores Photium secuti Platonem pro Archytae discipulo habebant.




Piratis2S) captus fuit hic servusque tyranni, sed quia philosophus maior in arte fuit,

et qui tantus erat, satagebat discere semper {vv. 149—159).

Memorantur etiam nonnullae fabulae antiquae: Si quondam Thisbe29) melius discreta fuisset,

поп denigrasset sanguine poma suo.

Si genitus Phoebi Pfteřon30) discrecior esset, поп aliqua tellus parte perusta foret.

Ascalaphuszl) speciem nondum bubonis haberet, si discretus homo per sua verba foret (vv. 291—296).

Duo auctores antiqui verbis expressis laudantur:

Tullius32) illud idem, quociens auditor hebescit,

iussit, ut orátor ludicra ponat ei (vv. 241—242).

Quid tibi nobilitas, quid virtus clara parentum, ut Iuvenalistt) ait, stemmata quid faciunt? (vv. 323—324).

Versus Vergiliani et Horatiani in duobus versibus resonant:

FamaM) volat transitque modům, quocunque feratur (v. 257) et modus35) in rébus res facit esse bonas (v. 288).

Carmen poetae dictaverunt Musae:

Euterpe, Clio, Melpomene, Polyhymnia primům

conposuere librum metra ferendo michi.

Ast operis reliquum reliquis linquere Camenis.

His placuit, michi поп displicuisse potest.

Calliope suscepit opus, que maior in his est,

quattuor et reliquis precipit, ut veniant.

Prima Thalia venit tábulas gestando sinistra

atque stilum dextra — res michi grata satis.

Hinc fuit extimplo scribendi iussa potestas, sed dictare aliis carmina eura fuit.

Tersicore Uránie venit manům ecce tenendo,

quas Erato sequitur, Musa iocosa satis.

Consedere simul sumpto quoque dogmate dictant

atque „Liber", dieunt, „iste secundus erit" (vv. 161—174).

Scripserat et totas inpleverat Musa tabellas;

si foret ulla vacáns, carmina plura forent.

28) Cf. Iohannem Saresberiensem, Policraticus, 1. II, cap. 16 (ed. Webb I, p. 96,

1.27—30): Plato litterarum, quas persequebatur, causa proficiscens in Egyptům se apiratis

capi inter eundumi et venundari vidít; quod et dum iret, contigit. Ad quod editor adnotat:

Hanc historiam de Platonis servltute, discrepantem ab ea quae vulgo traditur, haud alibi

reperire potui. 29) Cf. Ovidii Metamorphoses IV 55—166.

30) Cf. Ovidii Metamorphoses I 751—II 343.

31) Cf. Ovidii Metamorphoses V 535—550.

32j Cicero, De oratoře II 54.

33j Iuvenalis, Saturae VIII 1.

34) Vergilius, Aeneis III 121.

35j Horatius, Sermones I 1, 106.



344 Anežka Vldmanová

Типе alias poscit, prohibet sed Calliopea, cuius ad impérium queque Camena favet.

Iussa Thalia dědit tabulas michi, grata Camena, addidit: ,,Hec seribas". Edere iussa paro.

„Scribe", recedentes dixerunt quinque Camene,

„nos iterum revoces, si tibi prebet opus". Et tunc eximias referens pro munere grates,

urbis ego, nemoris hec loca grata petunt (vv. 363—372).

Haec omnia ео referenda sunt, quod auctor carminis memoria anti quitatis saeculo XII renascentis non intactus remansit. Eodem spectat etiam Plato saepius laudatus, qui saeculo XI et XII maiore favore frue batur quam seculo XIII, quando ei viri dočti Aristotelem praetulerunt.36] Ad tempus accuratius definiendum etiam significatus vocis auctor auxilio esse potest. Secundum ea, quae Paetow3?] exposuit, saeculo XII et XIII ineunte auctor scriptorem Romanům antiquum designat, saeculo XIII ulteriore scriptorem recentiorem in scholis lectitatum significat. Vox auctoris in carmine nostro adhibetur sensu utroque. Vv. 59 et 126 aucto res antiqui potissimum, v. 339 non nisi auctor recens intellegendus est. V. 186 vox auctor pro voce auctoritas ponitur. Saeculo XIII exaratus est codex Matritensis poema nostrum exhibens, saeculo XIII exeunte Rudium doctrina iam in catalogo operum scholis destinatorum occurrit. Quibus omnibus perpensis non multum a vero abhorere videtur opinio Rudium doctrinam saeculo XII exeunte potissimum vel XIII ineunte ortam esse, quo tempore et Fabularius et Arabs carmina ab Hugone Trimbergensi quoque laudata composita sunt. Quocum bene convenit carmen a Lango schio, op. 1., in commentario ad versus supra prolatos, p. 245, saeculo XII vel XIII attributum esse; Langosch autem de tempore haesitare videtur, cum p. 15 poěma in saeculo XIII posuit.

Si re vera Rudium doctrina saeculo XII exeunte vel XIII ineunte orta sít, nil mirum, quod auctor litteris antiquis imbutus fuit. Virlus eius eo magis eminet, si Rudium doctrinam cum alio poěmate quinque claves sapientiae tractante comparamus — Vitam scholasticam Bonivicini de Ripa dico —

quod multo uberius et doctius iam primo obtutu apparet; destinatum erat, ut videtur, praecipue magistris, qui fortasse aliquid fructus inde capere poterant, sed discipuli longitudine nec non obscuritate Vitae scholasticae quasi obruti erant. At contra Rudium doctrina discipulorum parvulorum semper rationem habuit:

Utilis est rudibus presentis eura libelli

et jacilem pueris prebet in arte viam.

Lactis et instar habet, quod matris áb ubere sugit

infans, qui nondum mandere důra potest. Hec rudium mentes doctrina repente subibit,

ut facili saliant ad pociora gradu. Huc properate, rudes, cupitis qui dona sophie,

et Dominům precibus sollicitate piis (vv. 1—8).

36) Paetow, op. 1., р. 37.

37j Paetow, op. 1., p. 38.



De Incerti auctoris Rudlum doctrlna 345

Dogmate perfecto sociis exemplár habendum

tradimus et nostrum fert cito jama librum.

Constituere simul doctores artis, ut ipsum

suscípiant pueri discipulique rudes (vv. 373—376).

RÉSUMÉ

Anežka Vidmanová: Anonymní báseň Rudium doctrina

Středověká školní báseň Rudium doctrina, která byla známa pod jménem Libellus

quinque clavlum saplencie, pojednává ve 376 verších o pěti klíčích, které otevírají žákům brány moudrosti, a o pěti pravidlech, která má zachovávat dobrý učitel, a má

značný význam pro dějiny pedagogie. Zachovala se v 25 rukopisech a dvou starých tiscích. Je připisována Janu z Garlandie, Raymundovi Lullovi nebo Alanovi ab Insulis, není však patrně dílem žádného z nich a byla napsána úmyslně anonymně. Rukopisné zachování, testimonia a klasicistický ráz ji datují do konce 12. nebo na začátek 13. stol.



de incerti auctoris rudium doctrina

Documents