De grote stromingen - woordverklaring 1 analytische filosofie .............................................................................................................................. 2

2 atheisme ............................................................................................................................................... 2

3 atomisme .............................................................................................................................................. 2

4 constellatie ........................................................................................................................................... 3

4.1 Synoniemen ................................................................................................................................... 3

5 constitutief ........................................................................................................................................... 3

6 continentale filosofie ............................................................................................................................ 4

7 deductie ................................................................................................................................................ 4

8 deisme .................................................................................................................................................. 4

9 dictum ................................................................................................................................................... 5

10 empirisme ........................................................................................................................................... 5

11 epistomologie ..................................................................................................................................... 5

12 existialisme ......................................................................................................................................... 6

13 fenomenologie ................................................................................................................................... 6

14 idealisme ............................................................................................................................................ 6

15 inductie ............................................................................................................................................... 6

16 kosmogenie ........................................................................................................................................ 7

17 lheologisch .......................................................................................................................................... 7

18 materialisme ....................................................................................................................................... 8

19 maxime (universele maxime) ............................................................................................................. 8

20 metafysica .......................................................................................................................................... 9

21 oerstof ................................................................................................................................................ 9

22 ontologie............................................................................................................................................. 9

22.1 informatica ................................................................................................................................ 10

23 pantheisme ....................................................................................................................................... 10

24 preconceptie ..................................................................................................................................... 11

25 rationalisme ...................................................................................................................................... 11

26 reductionisme ................................................................................................................................... 11

27 scepticisme ....................................................................................................................................... 11

28 subject .............................................................................................................................................. 12

29 teleologie .......................................................................................................................................... 12

30 transcendentaal ................................................................................................................................ 12

30.1 transcendentaal idealisme ........................................................................................................ 12

1 analytische filosofie Zie document: Analytische_filosofie

De analytische filosofie is een algemene verzamelnaam voor een bepaalde stijl van filosoferen in de

hedendaagse filosofie die vooral in de Engelstalige landen ging overheersen in de 20ste eeuw. Kenmerkend

voor analytische filosofie is het streven naar helderheid in verwoording en argumentatie van het ideeëngoed.

Meestal wordt de continentale filosofie, die vooral op het Europese continent bedreven zou worden,

beschouwd als tegenhanger van de analytische filosofie, al moet het adjectief 'continentaal' niet al te letterlijk

opgevat worden. Ook de Duitser Gottlob Frege en de filosofen van de Wiener Kreis, die uiteraard van

continentaal Europa afkomstig waren, hebben aanzienlijk bijgedragen aan de analytische filosofie.

2 atheisme Zie document: Athe%C3%AFsme

Atheïsme is in strikte zin de afwezigheid[1] van geloof in een of meerdere goden;[2][3][4][5] of zoals het in de

filosofie wordt beschouwd, het niet aanvaarden van dit geloof.[6][7][8] Deze strikte definitie sluit aan bij de

Griekse herkomst van het woord 'atheïsme' - a- (zonder) en theos (god).[9] In het algemeen spraakgebruik

wordt atheïsme ook wel gezien als geloven dat er geen god bestaat.[10]

Atheïsme kent specifiekere afgeleide betekenissen, die elkaar soms overlappen en soms uitsluiten. Zo

overkoepelt atheïsme zowel het agnosticisme ten aanzien van goden als de nadrukkelijke verwerping van

iedere vorm van religiositeit, zowel de overtuiging dat er onvoldoende bewijsmateriaal is om tot de aanname

of afwijzing van een godheid te kunnen komen, als de overtuiging dat de wetenschap heeft bewezen dat er

geen god bestaat of kan bestaan, zowel sterke (of positieve) als zwakke (of negatieve) vormen van atheïsme,

zowel de opvatting dat het godsbegrip geen waarde of betekenis toekomt als de opvatting dat het godsbegrip

nuttig kan zijn voor onontwikkelden, zowel de opvatting dat godsdienst slechts de wetenschap hindert als de

opvatting dat de godsdienst altijd leidt tot persoonlijke en/of maatschappelijke ellende. De gegeven definitie

omvat kortom alle ongeloofsposities van het spectrum dat aan de ene zijde wordt begrensd door louter

intellectueel niet-weten en aan de andere zijde door het voorstaan van politiek-maatschappelijke bestrijding

van de godsdienst en werving voor het atheïsme.[11]

3 atomisme Zie document: Atomisme

Het atomisme is de filosofische leer die stelt dat alle stoffen zijn opgebouwd uit ontelbare minuscule

ondeelbare blokjes: atomen, afgeleid van het Griekse atomos (ondeelbaar). Leucippus en Democritus volgden

deze leer. Martin Bernal was van mening dat deze twee de inspiratie voor de naam atomos hadden opgedaan

na een reis naar Egypte, waar zij leerden over de Egyptische god Atum. In de moderne scheikunde werd het

atomisme ingevoerd door John Dalton. Atomisten worden soms gezien als de latere natuurfilosofen.

Van belang voor het filosofische concept van het atomisme is dat een feit dat werd aangenomen aan het begin

van de negentiende eeuw, namelijk dat atomen niet kleiner konden worden opgedeeld, niet bleek te kloppen.

In de twintigste eeuw ontdekte men dat deze bestaan uit nog kleinere deeltjes: elektronen, neutronen en

protonen. Verdere experimenten tonen aan dat de protonen en neutronen bestaan uit nog kleinere quarks. Op

het moment zijn dit voor ons de kleinst deelbare deeltjes; maar vanuit de ervaring dat de deeltjes toch steeds

weer deelbaar lijken te zijn vloeit de vraag: "is materie oneindig deelbaar?" Aangezien de afwezigheid van

bewijs niet gelijk staat aan bewijs van afwezigheid, kan dit nog niet bewezen of verworpen worden.

4 constellatie

3. Samenstel van factoren dat invloed op iets of iemand uitoefent; geheel van omstandigheden waarin iets of

iemand verkeert; situatie; toestand; stand van zaken.

↪a. In het alg.

↪b. In de psychologie.

–4. Samenstel van verschillende onderdeelen die onderling min of meer geordend zijn; samenhang van

verschijnselen (zoowel m. betr. t. de onderdeelen als m. betr. t. het geheel).

↪a. In het alg.

↪b. Opbouw, organisatie van een zin m. betr. t. het rhythme.

↪c. Opbouw van een organisatie.

↪d. (Scheik.) Ruimtelijke ordening van atomen binnen een molecule.

4.1 Synoniemen

5 constitutief

bnw. Uit fr. constitutif, -ive (1488) (< constituer < lat. constituere); zoo ook eng. constitutive (1592 in de bet. 1,

1932 in de bet. 2), du. konstitutiv.

+↪1. (Als meest bepalend element) vormend, tot stand brengend, tot een geheel samenstellend;

constitueerend; inz. m. betr. t. kunstvormen, geestelijke stroomingen, kennis e.d.

↪2. (Biol.) Van nature, te allen tijde in een organisme aanwezig.

+3. (Rechtst.) Vestigend, vaststellend, rechtscheppend; bepalend.

6 continentale filosofie Zie document: Continentale_filosofie

Continentale filosofie is een term die in de Angelsaksische wereld gebruikt wordt om er verschillende

filosofische stromingen en tradities in de hedendaagse filosofie mee aan te duiden uit het vasteland van

Europa, in het bijzonder uit Duitsland en Frankrijk. Het begrip wordt meestal gehanteerd in contrast met

analytische filosofie. Stromingen waarop het kan duiden zijn Duits idealisme, levensfilosofie, fenomenologie,

existentialisme, hermeneutiek, (post)structuralisme, feministische filosofie, het speculatief realisme, de

kritische theorie (Frankfurter Schule) en enkele andere richtingen van Westers marxisme. Er bestaat geen

duidelijke scheidslijn of definitie om uit te maken wat precies onder continentale filosofie valt. Over het

algemeen valt te zeggen dat continentale filosofie samenhangt met de brede Kantiaanse thesis dat de aard van

kennis en ervaring gebonden zijn aan omstandigheden die niet direct toegankelijk zijn voor empirisch

onderzoek.

7 deductie Zie document: Deductie

Deductie is een methode in de filosofie en in de logica, waarbij een gevolgtrekking wordt gemaakt uit het

algemene naar het bijzondere - van de algemene regel (major-premisse) naar de bijzondere regel (minor-

premisse) of waar de verzameling van premissen en de negatie van de conclusie inconsistent zijn.

Voorbeeld

Een deductieve redenering van deze vorm noemt men ook een syllogisme. Deze redeneervorm is verder

ontwikkeld en uitgebreid in diverse systemen van propositielogica en predicaatlogica, de meest gebruikte

hiervan is de natuurlijke deductie.

Tegenover deductie staat inductie, waarbij op grond van enkele bijzondere gevallen een algemene conclusie

wordt getrokken.

8 deisme Zie document: De%C3%AFsme

Deïsme is een religieus-filosofische opvatting die God als transcendente oorzaak van de natuurwetten

beschouwt. Dit houdt in dat God weliswaar de schepper van het universum is, maar sinds de schepping op geen

enkele wijze ingrijpt in het proces van de natuurwetten. Deze leer is een gevolg van het modernistische

rationalisme en een vervolg op het theïsme, de opvatting dat God ook immanent is (en dus in sommige

gevallen uitzonderingen op de natuurwetten maakt). In de meest gangbare versie is God niet antropomorf

(mensvormig).

9 dictum Zie document: Gezegde_%28zegswijze%29

Een gezegde is een groep woorden (vaak een complete zin) die gezamenlijk één betekenis vertegenwoordigen.

Veelal kan die betekenis niet uit de afzonderlijke woorden worden afgeleid, maar moet de zin in zijn geheel

worden begrepen.

10 empirisme Zie document: Empirisme

Empirisme is een filosofische stroming waarin gesteld wordt dat kennis uit de ervaring voortkomt. Het

empirisme wordt traditioneel beschouwd als een filosofie die tegengesteld is aan het rationalisme, dat de rede

en het denken aanwijst als voornaamste kennisbron. Het verzet zich ook tegen elk innatisme dat stelt dat er

aangeboren kennis bestaat. Volgens het empirisme bezit de mens geen enkele vorm van aangeboren kennis en

moet zijn geest opgevat worden als een onbeschreven blad (tabula rasa). Het empirisme speelt voornamelijk

een rol in de epistemologie als ook in de filosofie van de geest.

In de antieke filosofie kwamen al bepaalde vormen van empirisme terug in het werk van Aristoteles en

Epicurus. Echt doorbreken zou het empirisme pas in de 17e en 18e eeuw in Groot-Brittannië met het Brits

empirisme uitgewerkt door denkers als Francis Bacon, John Locke, George Berkeley, David Hume en John Stuart

Mill. Verdere vormen van empirisme vindt men terug in het positivisme van Auguste Comte, het pragmatisme

van William James, de analytische filosofie van Bertrand Russell, het logisch empirisme van Rudolf Carnap en

het constructief

11 epistomologie Zie document: Kennistheorie

Kennistheorie of epistemologie (Grieks: Επιστήμη, epistèmè: kennis en λόγος, logos: leer), ook wel kentheorie,

kennisleer, of kenleer genaamd, is de tak van de filosofie die de aard, oorsprong, voorwaarden voor en

reikwijdte van kennis en het weten onderzoekt. Het vakgebied is vooral vooraanstaand binnen de analytische

filosofie en er worden dan ook vaak verbanden gelegd met de inzichten uit de logica. Ook bij verscheidene

continentale filosofen komt deze problematiek terug, voornamelijk in de fenomenologie, maar dan vaak

gekaderd in een groter geheel. In de wetenschapsfilosofie onderzoekt men specifiek de redelijkheid en de

vooruitgang van wetenschappelijke theorieën en kan dan ook gezien worden als een deelgebied van de

epistemologie. De centrale vragen binnen de epistemologie zijn:

"Wat is kennis?"

"Wat kan ik weten?"

"Hoe wordt kennis vergaard?"

Verder worden deze vragen gecombineerd met een analyse van gerelateerde termen zoals overtuiging,

rechtvaardiging, waarheid en waarneming. Vaak wordt er gezocht naar een zeker fundament of criterium, zij

het intern in de mens zelf, zij het extern ergens in de buitenwereld, dat als garantie kan dienen voor zekere

kennis. Verdere belangrijke problemen binnen de epistemologie zijn het Gettier-probleem en het probleem van

het filosofisch scepticisme.

12 existialisme Zie document: Existentialisme

Het existentialisme is een 20e-eeuwse filosofische en literaire stroming die individuele vrijheid,

verantwoordelijkheid en subjectiviteit vooropstelt. Het existentialisme beschouwt iedere persoon als een uniek

wezen, verantwoordelijk voor eigen daden en eigen lot. De uitdaging van ieder individueel mens is om in

afwezigheid van een transcendente god en binnen zijn absurd en zinloos bestaan zijn vrijheid te gebruiken om

een eigen ethos op te bouwen en zijn bestaan zodoende zin te geven.

Het existentialisme wordt geplaatst binnen de hedendaagse filosofie, en meer concreet de continentale

traditie. Het existentialisme, met auteurs als Jean-Paul Sartre, is ook sterk geïnspireerd op de fenomenologie

van Edmund Husserl en Martin Heidegger.

13 fenomenologie Zie document: Fenomenologie

De fenomenologie (van Oudgrieks φαινόμενον phainómenon ‚het zichtbare‘, ‚verschijning‘ en λόγος lógos

‚rede‘, ‚leer‘) is een filosofische stroming in de hedendaagse filosofie ontstaan op de grens van de 19e en 20e

eeuw, die uitgaat van de directe en intuïtieve ervaring van fenomenen (ofwel verschijnselen), en hieruit de

essentiële eigenschappen van ervaringen en de essentie van wat men ervaart probeert af te leiden. Zij gaat dus

niet uit van bepaalde vooronderstellingen en is vrij van theorieën die verschijnselen causaal met elkaar in

verband wil brengen. Centraal staat de notie van intentionaliteit: het denken of de ervaring is altijd gericht op

iets (anders). De fenomenologie stamt uit de School van Brentano (genoemd naar Franz Brentano) en is

voornamelijk gebaseerd op het werk van Edmund Husserl.[1] Ze wordt meestal geplaatst binnen de

continentale filosofie.

14 idealisme Zie document: Idealisme

Idealisme is een benaming voor een aantal filosofische stromingen die met elkaar gemeen hebben dat ze alles

tot een geestelijk beginsel willen herleiden. Het komt er dus op neer dat aan de uiterlijke objecten geen

zelfstandigheid wordt toegeschreven, terwijl alleen wat in de geest is - de ideeën en grondbegrippen -

werkelijkheidswaarde heeft.

15 inductie Zie document: Inductie_%28filosofie%29

Met inductie wordt, zowel in de huidige filosofische als in de wetenschappelijke betekenis een manier van

redeneren bedoeld, die dient als bewijstechniek. Bij inductief redeneren komt men tot een algemene regel,

generalisatie geheten, op grond van een aantal specifieke waarnemingen. Te denken valt aan wetten in

juridische en natuurkundige zin en spraakkunstregels in de taalkunde.

Een voorbeeld van inductie is de beroemde hypothese ‘alle raven zijn zwart’. Deze conclusie komt voort uit een

groot aantal waarnemingen van zwarte raven, zonder daarbij één enkele witte raaf te observeren. De

conclusies die volgen uit een inductieve redenering waarbij de vertrekpunten, de premissen waar zijn, kunnen

waar maar ook onwaar zijn. In dit geval namelijk wanneer we één witte raaf waarnemen.

16 kosmogenie Zie document: Kosmogonie

Kosmogonie (van het Grieks: kosmo- "wereld" en gon- "verwekken") verwijst naar verklarende modellen voor

de vorming en ontwikkeling van het universum. Een kosmogonie is dus een verhaal over hoe het heelal is

ontstaan. Het scheppingsverhaal uit het Genesis is zulk een kosmogonie en er zijn er vele andere, zowel

wetenschappelijke als mythologische. In de huidige astrofysica is het een tak die zich bezighoudt met de studie

van het ontstaan en de structuur van het heelal in zijn geheel (in tegenstelling tot de astronomie die zich

bezighoudt met het bestuderen van bepaalde hemellichamen).

De kosmogonie bestudeert het ontstaan van het universum zelf, zowel op microscopische (kwantum-

kosmologisch) als op macroscopische (relativistisch) schaal, in het begin der tijden (meestal aangeduid door t =

0). Dit in tegenstelling met de kosmologie die het universum gedurende heel zijn bestaan beschouwt. Sommige

kosmogonische theorieën botsen op de drie klassieke paradoxen:

een principe van oorzakelijkheid (vergelijk met het 13e-eeuwse bewijs van het bestaan van God van Thomas van Aquino)

behoudswetten (de onmogelijkheid iets uit niets te creëren)

de kwesties van tijdsverloop (zie ook Zeno's paradoxen) en logisch verloop

Er zijn ook tijdcyclische kosmogonieën waar geen plaats is voor deze paradoxen. Een nieuwe kosmos ontstaat

uit de "zaden" van de daarvoor bestaande kosmos die ten onder is gegaan. Hierbij wijst men op de analogie

van leven en sterven, van de seizoenen, van sterren die worden geboren en sterven. Dit wordt in het

hindoeïsme voorgesteld door de werking van Shiva die al het bestaande vernietigt en tot nieuw leven brengt:

de dansende Shiva in het rad van wedergeboorte. Ook worden de elkaar opvolgende kosmogonieën

voorgesteld als uitademingen van Brahma.

17 lheologisch Zie document: Theologie

Theologie (synoniem: godgeleerdheid) betekent letterlijk 'godsleer'. Theos is Grieks voor 'God' en logos is

Grieks voor 'woord', 'leer', 'kennis' of 'verhandeling'. De term theologie is afkomstig uit de christelijke traditie

en wordt daarom overwegend gebruikt voor de (studie van de) geloofsinhoud van het christendom. De term

kwam in de 12e eeuw in zwang bij Petrus Abaelardus en Gilbertus van Poitiers.

De theologie bestudeert de historische bronnen van het geloof (bijbelse theologie), historische theologie, de

systematische analyse van het geloof (systematische theologie) en de christelijke geloofspraktijk. Tot de

theologie behoort daarom ook de bredere studie van alle godsdienstige of religieuze onderwerpen. In

tegenstelling tot de godsdienstwetenschap houdt theologie er rekening mee dat in teksten die ze bestudeert

mensen ervan blijk geven zich door God aangesproken te voelen.[1] Daarnaast onderscheidt theologie zich

doordat zij God en de Bijbel vanuit een gelovig perspectief onderzoekt.[2] Op een moderne theologische

faculteit kunnen gelovigen naast niet-gelovigen studeren en doceren.

De moderne westerse academische theologie neemt de axioma dat er een god is niet aan. De vraag naar het

wel of niet bestaan van God, de zogenoemde waarheidsvraag, wordt overigens wel degelijk gesteld en komt

met name aan de orde binnen de godsdienstfilosofie. De godsdienstfilosofie gebruikt als bron de rede en de

ervaring, terwijl theologie daarnaast ook religieuze bronnen bestudeert, zoals de Bijbel, de Koran en de traditie,

om te zien hoe deze bronnen in het verleden het religieuze leven hebben bepaald en hoe zij van betekenis

kunnen zijn in het heden.

18 materialisme Zie document: Materialisme_%28filosofie%29

Materialisme is de filosofie die de werkelijkheid, ook emoties en andere processen in het menselijk brein,

uiteindelijk herleidt tot materie, dit in tegenstelling tot het idealisme of het spiritualisme. Het 'zijn' brengt

uiteindelijk het 'denken' voort. Bij kentheoretisch materialisme worden de objecten vanuit wetenschappelijk

perspectief gereduceerd tot materie, zonder dat de filosofische uitspraak wordt gedaan dat deze objecten niets

anders zijn dan materie.

19 maxime (universele maxime) Zie document: maxime-universelle.php

Agis uniquement d'après la maxime qui fait que tu peux vouloir en même temps qu'elle devienne une loi

universelle, Kant

Kant est un philosophe. Son oeuvre s'étend sur plusieurs domaines dont celui de la morale, le domaine des

actions humaines[1]. Que faut-il faire ? Qu'est-ce qui est juste ?

Il veut découvrir des critères pour guider nos actions sans faire appel à Dieu, ce qui est rare car ce dernier est

souvent vu comme le seul à pouvoir donner du poids aux valeurs, notamment en punissant ceux qui ne s'y

plient pas. C'est une morale non-confessionnelle que Kant essaie de mettre sur pied, il ne veut pas se baser sur

un Dieu dont nous ne pouvons rien connaître.

Le fondement de la morale, il va le chercher dans l'homme lui-même. C'est par sa raison, et par elle seule, que

l'homme peut savoir ce qu'il doit faire dans telle ou telle situation. Il remet l'homme, et sa raison, au centre des

préoccupations. Oui, Emmanuel Kant est bien un philosophe des Lumières (XVIIIe s.), comme il s'en réclame lui-

même[2].

Pour Kant, l'homme est capable de se donner sa propre loi. Il n'est pas seulement soumis à des lois extérieures

(comme celles de la nature), il n'est pas seulement hétéronome, il est aussi et surtout autonome. Grâce à sa

volonté, l'homme peut décider pour lui-même des principes qui guideront sa conduite.

Cet homme qui se prend en charge lui-même, qui s'assume en tant qu'être proprement humain doit être l'objet

d'un respect profond. Nous devons toujours nous conduire en prenant garde de ne pas lui enlever sa dignité.

Nous ne pouvons donc pas le considérer «seulement comme un moyen», mais «toujours en même temps

comme une fin». Autrement dit, dans tous nos comportements, pour ne pas être pris par le remord, nous

devons toujours agir de telle sorte que les personnes dont nous nous servons puissent également être d'accord

avec les fins que nous nous proposons d'atteindre. Quelque soit notre action, nous devons d'abord nous

demander si ce que nous faisons est digne de devenir une loi universelle, valable pour tous. Il faut se poser la

question de savoir s'il serait envisageable que tout le monde agisse comme nous nous apprêtons à le faire. Ceci

nous amène donc au très fameux «impératif catégorique» : Agis uniquement d'après la maxime qui fait que tu

peux vouloir en même temps qu'elle devienne une loi universelle[3].

Cette loi est ainsi nommée parce qu'elle est un ordre incontournable, inconditionnel, pour la morale. Elle vaut

comme une obligation, comme un devoir. Notre volonté ne doit donc pas se laisser influencer par des

tentations comme l'argent, le plaisir, ou même le bonheur (tout cela peut un jour ou l'autre se retourner contre

nous). Ce qui est bien, le bien moral suprême, c'est de faire de cette loi l'unique motivation de notre volonté.

Mais bien sûr, nous devons encore l'interpréter pour l'appliquer correctement dans des cas bien précis, au

quotidien.

Notes

[1] Ce texte se base exclusivement sur son livre Fondements de la métaphysique des moeurs.

[2] KANT E., Qu'est-ce que les Lumières ?, in Vers la paix perpétuelle. Que signifie s'orienter dans la pensée ?

Qu'est-ce que les Lumières ?, trad. fr. J.-F. Poirier et F. Proust, Paris, Flammarion, 2006.

[3] KANT E., Fondements de la métaphysique des moeurs, trad. fr. V. Delbos, Paris, Delagrave, 1986, p.137.

20 metafysica Zie document: Metafysica

Metafysica[1] is de wijsgerige leer die niet de werkelijkheid onderzoekt zoals ze ons gegeven wordt uit

zintuiglijke waarneming (fysica), maar op zoek gaat naar het wezen van die werkelijkheid en wat haar

constitueert. Als zodanig beschouwd is metafysica ook de grondslag van de wetenschappen omdat die uitgaan

van een zekere aanname over de aard van de werkelijkheid. Oorspronkelijk betekende de term Wat na de

natuur (fysica) komt, gebaseerd op werken van Aristoteles die volgden op zijn 'Fysica'.

21 oerstof Zie document: Oerstof

Met oerstof, oersubstantie of materia prima wordt in de filosofie de ultieme substantie aangeduid waaruit,

waarin, en waardoor alles bestaat. Het is dat wat als ondeelbaar overblijft, indien men analytisch en deductief

elke bekende substantie gaat opdelen tot in haar kleinste samenstelling. Omgekeerd kan men ook inductief

ervan uitgaan dat aan de basis van alles een enkel oergegeven moet liggen. In de mythologie en in de religies

wordt eveneens het concept oerstof in verschillende termen genoemd en mee behandeld. En ook de

wetenschap blijkt er al lang naar op zoek. In al deze gevallen is wat men zoekt: de eenheid in de

verscheidenheid.

22 ontologie Zie document: Ontologie_%28filosofie%29

De ontologie (van het Grieks ὀν = zijnde en λόγος = woord, leer) is de zijnsleer. Traditioneel is ontologie een tak

van de filosofie, binnen de metafysica. Ze beschrijft de eigenschappen, of breder: het zijn van het geheel van

dingen, "entiteiten" of ook zijnden genoemd, waarvan aangenomen wordt dat ze bestaan of beter: zijn. De

klassieke ontologie probeert de fundamentele categorieën ervan te onderscheiden. Daarom wordt ze soms ook

wel 'categorietheorie' genoemd, hoewel 'ontologie' gebruikelijker is.

Van de klassieke oudheid tot en met de middeleeuwen waren metafysica en ontologie volledig synoniem aan

elkaar. Met Christian von Wolff (1679-1754) begonnen in de moderne tijd allerlei afsplitsingen van de

algemene metafysica, te beginnen met (toentertijd) kosmologie, psychologie en allerlei apologetische

stromingen binnen de theologie (hierbij dient overigens wel te worden begrepen dat kosmologie toentertijd

breder was dan wat er tegenwoordig onder wordt verstaan: in het begrippenkader van de 17e en 18e eeuw

was het alle kennis over de wereld, dus al het wereldse in tegenstelling tot bijvoorbeeld het goddelijke).

Een voorbeeld van de werking van een bepaalde ontologie kunnen we terug vinden in de beginselen van

empirisch onderzoek. Bij empirisch onderzoek wordt de aard van een onderzoeksobject ontologisch gezien als:

objectief gegeven

een onveranderlijke structuur hebbende

meetbaar

onafhankelijk van menselijk kennen

Met name de eerste term is van belang omdat zonder een onveranderlijke structuur experimenten op het

object geen zin hebben. In het geval van veranderlijke objecten wordt de onveranderlijke wetmatigheid daarin

gezocht.

Een ontologie fundeert een theorie over de werkelijkheid. Binnen een wetenschappelijk kader maakt een

ontologie een zinvolle meting van die werkelijkheid mogelijk. De metingen kunnen weer leiden tot revisie van

de theorie en zo tot nieuwe metingen. Crises in de wetenschap, zoals die in de kwantummechanica, waarbij

theorie noch meting een eenduidig antwoord geven, dwingen een nieuwe ontologie af (zie ook Albert Einstein

en Werner Heisenberg).

22.1 informatica Zie document: Ontologie_%28informatica%29

In de informatica en de logica is een ontologie het product van een poging een uitputtend en strikt conceptueel

schema te formuleren over een bepaald domein. Een ontologie is typisch een datastructuur die alle relevante

entiteiten en hun onderlinge relaties en regels binnen dat domein bevat, zoals bij een domeinontologie het

geval is. Op het terrein van de kunstmatige intelligentie wordt het begrip ontologie gebruikt als aanduiding

voor een door computers interpreteerbare beschrijving van de werkelijkheid (kennisrepresentatie). In het

semantisch web wordt dezelfde aanduiding gebruikt. Binnen het semantisch web moet een computer de

betekenis van tekst en metadata kunnen afleiden en op basis van die betekenis kunnen redeneren en

gevolgtrekkingen maken.

Een ontologie wordt wel gedefinieerd als: 'Een strikt en uitputtend schema voor een bepaald

onderwerpsdomein, meestal in een hiërarchische structuur, die alle relevante grootheden en hun relaties

bevat, alsmede de regels waaraan die grootheden en relaties binnen dat domein voldoen.'[1] Het gebruik van

het woord binnen de informatica is afgeleid van het woord ontologie binnen de filosofie.

23 pantheisme Zie document: Panthe%C3%AFsme

Pantheïsme (Grieks: πάν, pan = alles; θεος, theos = God) is een levensbeschouwing die ervan uitgaat dat alles

(en iedereen) goddelijk is. Het goddelijke is immanent en alomvattend; universa, natuur en God zijn identiek.

Pantheïsten geloven dus niet in een persoonlijke of antropomorfe god. In de meest strikte zin betekent het:

gelijkstelling van God aan de wereld en al het bestaande. In elk van zijn verschijningsvormen is het dus

monistisch, al is monisme daarom niet steeds pantheïsme.

Pantheïsme werd populair in de moderne tijd vanwege het theologische en filosofisch werk van de 17de-

eeuwse filosoof Baruch Spinoza, wiens Ethica (1678) een antwoord was op René Descartes' beroemde

dualistische theorie dat het lichaam en de geest zijn te scheiden. Spinoza had de opvatting dat geest en stof

één zijn, en beide attributen zijn van een oorspronkelijke substantie, God.

24 preconceptie

25 rationalisme Zie document: Rationalisme

Het rationalisme is een filosofische stroming die vertrekt van de idee dat de rede de enige of voornaamste bron

van kennis is. De werkelijkheid bevat volgens rationalisten een inherente redelijke en logische structuur die

vanwege dit feit ook direct door het verstand gelezen kan worden zonder enige tussenkomst van iets anders

dan het denken zelf.[1] Dit in tegenstelling tot stelsels die voornamelijk op openbaring of traditie gebaseerd

zijn of tot stelsels die de ervaring aanduiden als voornaamste kennisbron (empirisme). De stroming gedijde

vooral in de 17e eeuw op het vaste land, voornamelijk in Frankrijk en Duitsland, terwijl zijn tegenstander, het

empirisme, vooral populair was in Groot-Brittannië. De grote namen binnen het rationalisme zijn René

Descartes, Baruch de Spinoza en Gottfried Leibniz. Een tweede generatie rationalisten bestond uit Arnold

Geulincx, Nicolas Malebranche en Christian Wolff.

26 reductionisme Zie document: Reductionisme

Reductionisme (Latijn: reducere, 'herleiden tot' of 'terugvoeren op') is de benaming die in de filosofie en in

wetenschapstheoretische debatten gegeven wordt aan de opvatting die stelt dat de natuur van complexe

entiteiten steeds herleid kan worden tot meer fundamentele entiteiten. De opvatting kan betrekking hebben

op objecten, maar ook op fenomenen, verklaringen, theorieën en meningen. Een van de belangrijkste kwesties

die verband houden met het reductionisme is de filosofische vraagstelling of de mentale eigenschappen van de

mens volledig gereduceerd kunnen worden tot zijn fysische eigenschappen. Met andere woorden: of de mens

en het menselijk denken en handelen, inclusief de schijnbaar niet-fysische eigenschappen, die doorgaans onder

de noemer 'geest' worden geplaatst, volledig kunnen worden verklaard op basis van louter fysisch-biologische

eigenschappen.

27 scepticisme

Scepticisme of skepticisme kan twee vormen aannemen:

Filosofisch scepticisme, ook wel principieel scepticisme: een denkhouding van universele twijfel waarbij men er

van uitgaat dat betrouwbare kennis onmogelijk is en men zich van geen enkele waarheid kan verzekeren.[1][2]

Wetenschappelijk skepticisme of wetenschappelijk scepticisme, ook wel methodisch scepticisme of rationeel

scepticisme: men onderzoekt kritisch of een bewering of hypothese de toets van de wetenschappelijke

methode kan doorstaan, dat wil zeggen, herhaalbaar en falsifieerbaar is. Als dit lukt, dan wordt deze voorlopig

aanvaard totdat er nieuwe redenen opduiken om deze weer te betwijfelen. Meestal zijn paranormale claims en

excentrieke uitvinders het onderwerp van skeptische onderzoekers.[1][2]

In het dagelijks spraakgebruik wordt sceptisch vooral begrepen als terughoudendheid met overtuigingen,

bijvoorbeeld bij twijfel aan het beloofde rendement van een beleggingsrekening of aan de kans van een

favoriete sporter om te winnen.

28 subject Zie document: Subject_%28filosofie%29

Subject (van het Latijnse subicere, subiectum, als vertaling van het Griekse hupokeimenon of hypokeimenon)

betekent letterlijk het ondergeworpene, het onderliggende. Door Aristoteles kwam het begrip in gebruik in de

zin van substantie, dat is de wezenskern van het ding, datgene wat blijft bestaan onder wisselende

omstandigheden.

Ná de 17e eeuw kreeg het echter een totaal andere betekenis; het werd het psychologische of

epistemologische ik: datgeen wat aan de bewustzijnstoestanden ten grondslag ligt. Het denkende ik, het

subject, wordt dan onderscheiden van het niet-ik ofwel het object. Dit object is een voorwerp, ding, zaak,

entiteit of wezen, en kan van materiële of onstoffelijke aard zijn.

In filosofische zin is een subject een zijnde dat subjectieve ervaringen of relaties met een andere entiteit (of

"object") kan hebben. Een subject is de waarnemer, terwijl een object naar het waargenomene verwijst.

29 teleologie Zie document: Teleologie

Teleologie (van het Grieks: τέλος (telos), “doel(eind)” en λογος (logos), “rede” of “leer”, dus leer van de doelen)

of finaliteit is in de filosofie de zoektocht naar het doeleinde achter dingen.

30 transcendentaal Zie document: Transcendentie_%28filosofie%29

Transcendentie is een filosofisch begrip dat kan gedefinieerd worden als het naar buiten staan of overstijgen

van de mens. Dit begrip komt bij vele filosofen terug waaronder Immanuel Kant en later in de fenomenologie

van Edmund Husserl en fenomenologische ontologie van Martin Heidegger, het alteriteitsdenken van

Emmanuel Levinas en in de reformatorische wijsbegeerte van Herman Dooyeweerd.

30.1 transcendentaal idealisme Zie document: Transcendentaal_idealisme

Transcendentaal idealisme is een richting binnen de moderne kritische filosofie die zegt dat het (in de filosofie)

niet om de dingen zelf gaat, maar om de manier waarop we de dingen kunnen kennen. De grondlegger van

deze richting die de term ook gemunt heeft was de verlichtingsfilosoof Immanuel Kant. Hij gaat van enkele

vooronderstellingen uit: als men iets kent is er een ding dat gekend wordt en de kennis van dat ding is

afhankelijk van de a priori vormgeving door de rede van de mens. Kant ontdekt zo welke soorten uitspraken

over de wereld gaan en welke niet. Die laatsten noemt hij metafysica, dat wil zeggen zuiver speculatief.

Kant definieert het begrip transcendentaal als volgt: "Alle kennis die zich niet zozeer met de objecten zelf

bezighoudt maar met onze kennis over die objecten, noem ik transcendentaal" (Kr. zuivere Rede, B25).

Omdat het er bij hem om gaat het hoogste kenvermogen (de rede zelf) in zijn verschillende onderdelen in hun

meest zuivere vorm uiteen te leggen, wordt het analytisch onderscheid tussen de fundamentele principes van

het rationalisme en het empirisme strikt en zuiver doorgevoerd. Begrippen a priori bijvoorbeeld: tijd en

causaliteit komen niet uit de empirie, maar maken de ervaring van dingen in de tijd en met causaliteit pas

mogelijk.