de ASanarchisties tijdschrift

Veertiende jaargang, nr. 74 - april-juni 1986

De AS verschijnt vier maal per jaar en is een uitgave van StichtingDe AS, Moerkapelle.

Jaarabonnement: f. 21,-; buiten Benelux f. 27,-.Bestelling: door storting op giro 44 60 315 van Stg. De AS, Moer-kapelle.

Adreswijzigingen: bij voorkeur per briefkaart, of per giro (verbe-ter het adres op de kaart) graag met vermelding van de postkode.Reklamering: met vermelding van de laatste betaaldatum, als aan-gegeven in uw giro-administratie.

Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerste nummer van de jaar-gang, tenzij anders aangegeven bij bestelling.

Redaktie-adres: postbus 35061, 3005 DB Rotterdam.Administratie-adres: postbus 43, 2750 AA Moerkapelle.

Redaktie: Cees Bronsveld, Thom Holterman, Rudolf de Jong,Jaap van der Laan, Wim de Lobel, Simon Radius, Hans Ramaer.

Omslagontwerp: Detlef Ciceinert.Verder werkten mee: Francisco Carasquer, Elly Kloosterman enRuud Uittenhout.

SPANJE EN DE BURGEROORLOG

Rudolf de Jong

Vijftig jaar geleden begon de Spaanse burgeroorlog en daarmee de belangrijk-ste revolutie in de geschiedenis van het anarchisme. In Nederland wordt erveel aandacht aan besteed en dit nummer van de AS is eveneens aan gebeur-tenissen tijdens en na de burgeroorlog gewijd. Daarbij is zoveel mogelijk re-kening gehouden met wat anderen al gepubliceerd hebben en zullen publice-ren. Met name verwijzen we naar het zomernummer van De Vrije, waarin on-der andere kollektivisering en de vrouwenbeweging behandeld worden.

In deze AS staan twee themaas cen-traal. Ten eerste: Nederland en deSpaanse burgeroorlog. Elly Kloos-terman schrijft over de invloed vande burgeroorlog op de anarchistiesebeweging in Nederland. En van An-ton Constandse is een lange - maartoch nog bekorte - reportage opgeno-men, die hij in 1937 over de meige-beurtenissen in Barcelona schreef,alsook de beschouwing die hij daar-op liet volgen. In de diskussies overde burgeroorlog en de politiek van deSpaanse libertaire beweging, staatdie 'tragiese meiweek' immers sterkin het middelpunt. En voorts bevatdeze AS een overzicht van wat er ditjaar allemaal over de Spaanse bur-geroorlog is geschreven en georgani-seerd.Het tweede thema zou men het door-werken van de burgeroorlog nâ deburgeroorlog, van het anarchismezonder de anarchistiese organisatieskunnen noemen. Er komen twee li-bertairen aan het woord, en een derdekomt ter sprake, die in en kort na deburgeroorlog aktief waren in de a-narchistiese beweging. Toevalligvochten ze ook alle drie in de beken-de Durutti-kolonne. Ze gingen echter- zoals vele anderen van hun genera-tie - hun eigen weg, nu los van de ou-de organisaties en tradities. Alle drieontwikkelden zich naar eigen aard envoorkeur, en droegen daarbij op ge-heel verschillende wijze bij aan eenanarchisties alternatief.Luis Mercier Vega (géén Spanjaard,geboren in 1915) was nog het meestbij de beweging betrokken en streef-de onophoudelijk naar vernieuwingervan, ondogmaties, zich baserendop de realiteit. Het internationaletijdschrift Interregations, dat aan dewieg stond van de internationale ont-moetingen in Venetië, was zijn laatsteprojekt. Als Latijns-Amerikakenneranalyseerde hij de 'revolutie door destaat' van zowel Castro als Pinochet.Francisco Carasquer (eveneens in

1915 geboren) ontwikkelde zich, inNederlandse ballingschap tot litera-tuurhistorikus - hij promoveerde opde libertaire novelist Ramon Sender -en tot een indrukwekkend vertaler,die de Nederlandse poëzie ontslootvoor de Spaanse kultuur. José Mar-tinez (in 1920 geboren) doorbrak alsgeen ander het keurslijf van dikta-tuur en censuur, waarin de Spaansekultuur gevangen zat. De drie bijdra-gen sluiten chronologies op elkaaraan. Mercier haalt herinneringen opaan de libertaire geest tijdens de bur-geroorlog. Carasquer vertelt over zijnbelevenissen in ballingschap en ver-zet. En Martinez'werk als uitgeverbetreft de laatste periode van dikta-tuur en ballingschap.De keuze voor dit tweede thema isevenmin als de ruimte die besteedwordt aan de meiweek van 1937 niettoevallig. In de AS 58 werd al uitvoe-rig over de kollektivisaties bericht enaan de hand van nieuwe literatuur,die ten dele dit jaar nog te verwachtenis, hopen we er weer aandacht aan tebesteden. Revolutie en burgeroorlogzijn echter wel verleden tijd. Zij zijnteveel, en niet alleen door Spaansegeestverwanten, benaderd in eengeest van 'het kon toen, dan kan hetnu weer'; waarbij hetgeen er toen ge-beurde ook nog eens geromantiseerden gemythologiseerd werd.De Spaanse anarcho-syndikalistieseorganisatie - de CNT - is eveneens teveel op dezelfde manier bekeken. Deperiode na Franco bracht, na aan-vankelijke euforie en bloei, ontnuch-tering en ontgoocheling. In de AS50/ 51/ 52 (zomer 1981) is verslag ge-daan van het proces van kwantitatie-ve teruggang, van dogmatisme enmoreel verval en van splitsing van deCNT. Thans, vijf jaar later, is de situ-atie niet verbeterd. De Solidad Obre-ra, het belangrijkste orgaan van deCNT-nationaal comitee (daarnaastis er de CNT-comitee confederaal)betreurde onlangs dat de organisatie

niet in staat was om de 50ste verjaar-dag van de revolutie landelijk te her-denken! En dat is dan nog wel de or-thodoxe stroming, die de glorie vande 19de juli 1936 altijd verheerlijkt.Maar misschien is het niet eens zo tebetreuren.Anarchisten anno 1986 kunnen zich

niet baseren op anarchisme anno1936, niet op de gebeurtenissen, nietop de vormen. Ze kunnen wel ietsdoen om de wereld vrijer te helpenmaken. Dat deden de drie libertairenMercier Vega, Carasquer en Marti-nez - los van oude organisaties en vrijvan de burgeroorlog als ballast. Endatzelfde probeert ook de AS te doen.

CHRONOLOGIE VAN DE SPAANSE REVOLUTIE EN BURGEROORLOG (1936-1939)

Voor een goed begrip van de burgeroorlog en de revolutie in Spanje is het nuttig om te weten dat 19 juli 1936 eenmilitaire staatsgreep stuitte op een omvangrijk volksverzet, dat voor een belangrijk deel gedragen werd door deanarcho-syndikalistiese beweging. Zo werd de - Republikeinse - staat en regering gered, begon een libertairerevolutie en ontstond een burgeroorlog tegen Franco en andere rebellerende militairen. Om die burgeroorlogte winnen werkten de anarcho-syndikalisten samen met de regering en met het Volksfront, een politieke allian-tie van linkse en centrumpartijen. Er werden kompromissen gesloten, anarchisten tot minister benoemd en destaatsmacht werd hersteld...Met die staatsmacht vernietigden Stalinisten, rechtse sociaal-demokraten en republikeinen - zoveel als moge-lijk - de revolutie en verloren ze de oorlog, waarbij, een organisatories machtige, maar sociaal-politiek verlamdeCNT krachteloos was geworden... De belangrijkste data hierbij zijn:- juli 1936 : Samenwerking CNT-FAI met andere antifascistiese partijen. Los hiervan begint de so-

ciale revolutie met kollektivisaties (zelfbeheer) in dorpen en bedrijven, vooral in Catalo-nië en Aragon.

- november 1936 : Madrid frontstad. Vier ministers van de CNT-FAI in de centrale regering van de socia-list Largo Caballero, die sedert september president is. Dit kan echter niet voorkomendat de revolutie door staat en politieke partijen gesaboteerd en de volksmilities - waarinanarchisten een belangrijke rol speelden - gemilitariseerd worden.

- mei 1937 : De spanning tussen revolutie en kontrarevolutie komt tot een gewelddadige uitbarstingin Barcelona, de hoofdstad van Catalonië. Largo Caballero wordt door de rechtse minis-ters (Stalinisten, rechtse sociaal-demokraten en republikeinen) ten val gebracht. Ze vor-men daarop de rechtse regering Negrin, waarop Sovjet-Rusland een grote greep heeft.

- zomer 1937 : Kontrarevolutie. Duizenden revolutionairen, o.a. de gehele POUM, vervolgd: kollek-tieven, o.a. in Aragon aangevallen en door het Republikeinse leger verwoest. Aan de basisweet de revolutie zich te herstellen.

- 1937-1939 : De Republiek verliest de steeds gruwelijker geworden oorlog, waarbij ook tegen Duitseen Italiaanse geregelde legers die Franco te hulp kwamen, gevochten moet worden. 'Hetvrije westen', waarvan de regeringen niets willen weten van revolutionaire omwentelingenen organisaties, laten de Republiek volledig in de steek (zgn. non-interventie). Deze revo-lutionaire organisaties zijn: CNT (Confederacion National del Trabajo = anarcho-syndi-kalisties vakverbond), FAI (Federacion Anarquista de Espana = anarchistiese federatie),POUM (Partido Obrero de Unification Marxista = partij van revolutionaire Marxisten).Zogenaamd revolutionair, in de praktijk kontrarevolutionair zijn: PCE (Partido Com-munista de Espana = kommunistiese partij), PS UC (Partido Socialista Unificado de Ca-talunya = Catalaanse socialistiese eenheidspartij, waarin de Stalinistiese PCE en de so-ciaaldemokratiese partij al snel na juli 1936 samengingen).

DE MEIDAGEN IN BARCELONA

Anton Constandse

Met de burgeroorlog begon in Spanje ook een sociale revolutie. Die werdbe-streden door Stalinisten en andere rechtse politieke en sociale krachten. Eendramaties hoogtepunt in deze politieke én klassenstrijd was de 'burgeroorlogbinnen de burgeroorlog' van 3 tot 7 mei 1937 in Barcelona. Na een provoka-tie van rechts (een politie-inval in de gekollektiviseerde telefooncentrale)kwam het tot een gewelddadige uitbarsting. Er vielen honderden doden. Nietde zich verdedigende arbeiders, maar de leiders van de CNT-FAI sloten eenakkoord, waardoor de kontrarevolutie na die meidagen tot op grote hoogtevrij spel kreeg. Als anrcho-syndikalistiese organisatie zat de CNT klem tussende wens enerzijds de sociale revolutie te steunen en anderzijds de politiek vansamenwerking met alle anti-Franco krachten voort te zetten. Over die meige-beurtenissen werd in Spanje en daarbuiten een leugen- en lasterkampanje ge-organiseerd.Arbeiders die zich verdedigden en .rascisties-trotskistiese elementen' kregende schuld van het gebeurde. Dat werd in het bijzonder voor zoete koek ge-slikt door de buitenlandse vrienden van de Spaanse republiek (en niet alleendoor Stalinisten). De mei-gebeurtenissen werden gebruikt om de centrale re-gering van Largo Caballero - waarin vier anarcho-syndikalisten als ministerzitting hadden - ten val te brengen, de politieke positie van de CNT-FAI teondermijnen, en de POUM (de anti-Stalinistiese revolutionaire Marxisten)te likwideren. George Orwell die in de militie van de POUM vocht, was minof meer toevallig die dagen in Barcelona aanwezig en hielp het gebouw vande POUM verdedigen. In zijn bekende boek 'Saluut aan Catalonië' heeft hijop indrukwekkende manier zijn ervaringen opgeschreven. Maar zijn verslagwerd zoveel mogelijk doodgezwegen.Er was nog iemand min of meer toevallig in Barcelona: Anton Constandse.Hij maakte in het voorjaar van 1937 een reis door republikeins Spanje en be-richtte daarover uitvoerig in het weekblad 'De Dageraad', waarvan hij redak-teur was. Daarin deed hij zeer uitgebreid verslag van de mei-gebeurtenissenen later ging hij ook op de gevolgen ervan in. (Door die ervaringen zou hij ove-rigens zijn opvattingen over een organisatie van anarchisten geheel wijzigen).In die reisverslagen schreef hij verder over de gekollektiviseerde bedrijven diehij bezocht, over de kulturele ontwikkelingen en vele andere zaken. Decennialater is hij nog wel eens in artikelen terug gekomen op die meidagen in Barce-lona (zie zijn posthuum verschenen 'De bron waaruit ik gedronken heb).Daarin vertelde hij onder andere dat hij een nacht met een geweer op wachtheeft gestaan. Maar in de in De Dageraad gepubliceerde stukken ontbreektelke vorm van 'meedoen; hoewel hij geweld niet principiëel afwees. Misschienspeelde het een rol dat je je Nederlanderschap kon verliezen als je in Spanjevocht. Ontbreekt misschien daarom Constandses barrikaden verhaal in dereisverslagen?De verslagen uit Barcelona laten we hieronder enigszins bekort volgen. Zeverschenen oorspronkelijk in De Dageraad- met de ondertitel 'Onafhankelijkweekblad voor vrije gedachte en kulturele vernieuwing'-, waarvan Constand-se toen redakteur was. Het blad was niet het orgaan van een vrijdenkersorga-nisatie, maar een uitgave van Gerhard Rijnders (van De Vrije Socialist). Deverslagen en beschouwingen van Constandse verschenen tussen 5 juni en 10juli in De Dageraad. (RdJ)

Port-Bou is een plaatsje bij de Frans-Spaanse grens, dat aan een prachtigebaai van de Middellandse Zee ligt.De mensen in Port-Bou waren nietoptimisties. Er was sprake van eenzekere oorlogsmoeheid, en de revo-lutionaire geest leed er zeer onder."Vergeet niet, dat de anarchisten, diein Catalonië de overgrote meerder-heid vormen der militanten, geen sol-daten zijn, maar revolutionairen. Zestrijden weergaloos moedig, verme-tel zelfs, tegen het fascisme, en voorhun sociale omwenteling. Maar juistdie revolutie ontwikkelt zich niet ver-der, door de geweldige tegenstand,die we ondervinden. Alle demokra-tiese staten hebben we tegen ons; danook alle fascistiese, voorts de bur-gerlijke demokraten uit het anti-fas-cistiese Spanje, het hele zogenaamdeVolksfront, van burgerlijken, rechtsesociaal-demokraten en bolsjewiki -die allen onze beweging en onze om-wenteling vijandig gezind zijn. Opden duur kan men niet blijven vech-ten tegen heel de wereld. En daarvanmaken de Volksfrontpartijen ge-bruik, om onze beweging aan te val-len".Het ergste, zo zeiden onze kamera-den, was de sabotage van de stalinis-ten. Ze hadden enigszins de kontroleover de wapens, die de Spaanse rege-ring in Rusland kocht. En ze onthiel-den die wapens vaak angstvallig aande anarchisten en de zogenaamdetroskisten. Veel ging naar Madrid,waar de stalinisten de leiding haddenvan de Internationale Brigade en vandelen van het staatsleger. Maar aanhet front van Arragon lagen de anar-chisten en linkse Marxisten van dePOUM, en die hadden ontzaglijk ge-brek aan vliegtuigen, tanks, en ka-nonnen. Doch deze werden hun ont-houden....Het was geen bemoedigend nieuws.Ik wist reeds, dat de bolsjewiki inBarcelona, met valse order-briefjes,

uit een fabriek twaalf tanks haddengehaald, en die hadden verborgen inhun kazerne, voor eigen gebruik. Ikhoorde nu ook, dat achter de revolu-tionairen in Arragon delen van hetstaatsleger lagen, van de stalinistieseP.S.U.C. en van de burgerlijke Es-querra, en dat die wel beschikten o-ver aanvalswapens, maar op de be-slissende ogenblikken de anarchis-ten in de steek lieten.In Barcelona was het gemakkelijk, deVia Durruti te vinden, en daar hetgrote gebouw van de C.N.T.-F.A.I.,met zijn 8 verdiepingen en zijn bredegevel. Het was het vroegere hoofd-kantoor van de Catalaanse patroons,van Cambo, en nu heette het "Casa-C.N.T.-F. A.I.", en was het centraalbureau van de anarchisten en syndi-kalisten. Ik had er een onderhoudmet Germinal de Souza over de inter-nationale verhoudingen, en ontmoet-te er Martin, de leider der internatio-nale propaganda, en Augustin Sou-chy, bekend syndikalist.Maar één van de belangwekkendsteontmoetingen was die met Ernst, eenfijne kerel en een revolutionair ka-rakter. Hij nodigde me uit, geduren-de mijn verblijf in Barcelona in zijnhuis te slapen.

Toen ik nauwelijks zes dagen in Bar-celona was, bleek de spanning tot hethoogtepunt gestegen. Sacha, de één-armige Russiese kameraad, die ookvroeger reeds eens Holland bezocht,had me gewaarschuwd: "We gaanhier straatgevechten tegemoet....".De man had profetiese woorden ge-sproken! Want op dinsdag 4 meibarstte het konfiikt uit.Maandags 3 mei kwam ik als ge-woonlijk des morgens op het C.N.T.-gebouw in de Via-Durruti. Van hier-uit werden de bezoeken aan fabrie-ken geregeld, hier had men onmid-dellijk kontakt met de buitenlandse

en Spaanse geestverwanten. Die och-tend waren er twee Zweedse journa-listen aangekomen, die vroegenrondgeleid te worden door enkele fa-brieken. Maar de propaganda-dienstis niet georganiseerd. Niemand staatklaar, om buitenlanders te geleiden.Er zijn geen speciale gidsen en geenbureau's voor stelselmatige propa-ganda. Souchy, die goed Zweedskent, lichtte hen in. Maar aangezienhij geen tijd had, met hen mee tegaan, verzocht hij mij, hen te willenbegeleiden naar één van de garagesvan het transportbedrijf.Ongeveer om één uur kwamen we te-rug. Ik at in de stad, slenterde wat o-ver de grote boulevards, de Ramblas,en bij het grote plein, dat het cen-trum vormt van Barcelona, de Plazade Cataluna, merkte ik enige agitatieop. Er stonden vele guardia's voorhet Telefoongebouw, dat in de wan-deling Telefonica heet, en de straatdaarlangs was afgezet. Doch wat ernu werkelijk aan de hand was, wistik nog niet. Omstreeks drie uur wasik weder in Casa-C.N.T., om er deZweden te ontmoeten. Maar de deu-ren waren bezet door gewapende ar-beiders, die papieren kontroleerden.Ik vernam toen, wat er was gebeurd.De guardia's hadden het Telefoonge-bouw bezet....Nu zijn immer alle grote bewegingenin Barcelona begonnen met het be-zetten van Telefonica. Men begrijptwel, dat de kontrole over de telefoon-gesprekken van de grootste beteke-nis moet worden genoemd. Thanswas deze centrale in handen van deC.N.T. en de U.G.T., de beide syndi-katen in Catalonië. Verreweg de be-langrijkste daarvan is de C.N.T., desyndikalistiese centrale, die ongeveereen miljoen leden heeft, terwijl deU.G.T. nog niet aan het halve miljoentoekomt. Daarbij komt, dat het per-centage werkelijke arbeiders in deU.G.T. gering is. Dezen vormen delinkervleugel, en sympathiseren met

de links-Marxistiese POUM. DePOUM is de partij van vroegere bol-sjewiki en linkse socialisten, die doorde gebeurtenissen zeer naar links wasopgeschoven, en gewoonlijk éénfront vormde met de C.N.T. en deF.A.I. Maar behalve degenen, die inde U.G.T. met de POUM sympathi-seren, telt men er ook nog de socia-listiese arbeiders, die in Largo Cabal-lero hun leider erkennen. Ook hierkan men nog spreken van werkelijkearbeiders, al zijn ze dan reformisties.Doch na de omwenteling, toen iederzich snel ging organiseren, is de toe-loop naar de U.G.T. begonnen vanklein-burgerlijke elementen. Bank-bedienden, kantoorklerken, winke-liers, marktkooplui, huisbedienden,kelners, eigen baasjes enz., benevensde oude bureaukratie - ze zijn allenin de U.G.T. gekropen, en hebbendaar een sterke rechtervleugel ge-vormd, die open staat voor de propa-ganda van de kleinburgerlijke par-tijen.Deze partijen vormen het Volksfrontnaar Frans model. Ze zijn: de burger-lijke partijen van Companys en vanAzafia, de wijnboeren, de Estat Cata-là. Dan de socialistiese partij inSpanje, de kommunistiese partij e-venzo. Maar in Catalonië zijn de so-cialisten met de stalinisten verenigd,en vormen ze de Catalaanse Socialis-tiese Eenheidspartij, de P.S.U.C.Dat beduidt echter, dat de bolsjewikide andere groepen hebben opgeslokt,zodat de P.S. U.C. is aangesloten bijde Derde Internationale. En in hetburgerlijke Volksfront is deze PSUCin Catalonië de meest rechtse par-tij! Men vertelt er anekdotes over. Degroep van Companys heet: Esquerra- wat links betekent. Vroeger stonddeze partij ook links van de andereburgerlijke partijen. Nu zegt men: deEsquerra is de linkervleugel van deP.S. U . CDit alles moet men weten, om te be-grijpen, waarom de bezetting van het

telefoongebouw door de guardia'szoveel onrust verwekte. Die guar-dia' stonden onder leiding van de sta-linist Rodriguez Salas, terwijl ze han-delden in opdracht mede van de manvan de Esquerra, Aiguade. Genoem-de Salas was kommissaris voor deOpenbare Orde.

Telefonica dus, in het bezit van de ar-beiders van de C.N.T. en de U.G.T.,was hun ontnomen. Op wiens bevel?Had men hier te doen met een staats-greep van de Esquerra en deP.S.U.C.? Dat bleek later inderdaadhet geval te wezen.Ik wandelde weer de stad in. En nuwas het beeld van de stad weer sterkveranderd. Overal op de hoeken vande straten stonden arbeiders, gewa-pend natuurlijk, van de kontrolepa-troeljes, die de auto's aanhielden,sommige voorbijgangers fouilleer-den, en zich zo verzekerden van demacht op straat. Tevens waren debarrikaden al in staat van wording.De arbeiders, die in drommen dewerkplaatsen hadden verlaten, haal-den allen in de wijklokalen hun wa-pens, voegden zich bij elkaar, post-ten in de straten en bij de barrikaden,die er reeds waren. Gaandeweg ver-minderde het aantal trams en auto-bussen al....Weer terug, om inlichtingen, naarCasa-C.N.T.. Ik vond er Souchy be-zig, zijn revolver te laden. Velen liepenmet geweren. Men vreesde, dat ookeen poging zou worden gedaan hetC.N.T.-gebouw te bezetten, en be-reidde zich voor. Matrassen werdentegen de deuren, zandzakken op hetdak en de torentjes geplaatst. En bo-ven stond al dreigend een machine-geweer tot verdediging.Er werd intusgeldruk onderhandeld,met de centrale regering in Valencia,de regering van Caballero, waarinook vier ministers van de C.N.T. wa-ren opgenomen. Twee van hen, Fédé-

iica en Garcia Oliver,kwamen later naar Barcelona, beidebeschermd door een auto met vierguardia', die ze hadden meegekre-gen vanuit Valencia. Zonderlingetoestand. De auto van Montseny iseen keer beschoten, door guardia'sof Psuquisten, en vier andere guar-dia's moesten haar beschermen, om-dat ze minister was.... Wat trouwensde guardia's aangaat, natuurlijk heb-ben enkele honderden meegevoch-ten met lui van de Esquerra en deP. S.U. C.. Maar meerderen nog heb-ben zich koest gehouden, in afwach-ting, wie het zouden winnen; weer an-deren hebben zich met de arbeidersverbroederd. In de buitenwijken metname was geen guardia te zien, en inde wijk Gracia, waar alles vrij nor-maal verliep, en zelfs nog winkelsopen bleven, hadden de guardia's, diezich vertoonden, bij voorbaat afge-zien van elke strijd.De onderhandelingen met de centra-le regering hadden tot resultaat, datde guardia's opdracht kregen, omTelefonica weer te verlaten, en de ou-de toestand te herstellen. ZowelAiguadé als Salas traden af. Inder-daad scheen de rust weergekeerd. Ende guardia's verlieten Telefonica.Doch nog die avond keerden ze te-rug en bezetten het gebouw opnieuw.Op wiens last? Niet op last van de re-gering. De genoemde politieke par-tijen forceerden een konflikt, dat wasduidelijk. Ze provoceerden het.Want toen de arbeiders die maandag-avond vernamen, dat wederom Tele-fonica was aangevallen, organiseer-den ze hun verdediging. Later bleek,dat de guardia's niet verder warengekomen dan de tweede verdiepingvan het gebouw, en dat 12 arbeidersvan de C.N.T. die de trappen en lif-ten bezet hadden, hen verhinderden,verder door te dringen. Vandaar danook, dat de vlaggen -van C.N.T. enU.G.T. bleven wapperen....Toen ik des avonds thuis kwam, vond

7

ik Ernst in afwachting. Naast hemwoonde een Duitse kameraad, diereeds vóór de omwenteling arbeiddein Barcelona, en die zich onmiddel-lijk in juli 1936 had gevoegd bij de mi-liciens.Ik bracht verslag uit van al, wat ergeschiedde. We besloten Hermannop de hoogte te stellen. En des a-vonds meenden Ernst en Hermann,toch ook nog altijd miliciens, dat hetgoed was, indien ze zich in dienstzouden stellen van het comité vanverdediging in Sarria.Barcelona is verdeeld in wijken, enSarria is een volksbuurt, die in hetzuid-westen tegen de hellingen vande bergen ligt. Vandaar beheerst mende toegang tot hoge toppen, o.a. totde Tibidabo, waar miliciens van deC.N.T. hun kazerne hebben inge-richt. Bovendien ligt dichtbij, ook inSarria feitelijk, de Worosjilow-ka-zerne van de bolsjewiki, die daar hundivisie Karl Marx hebben onderge-bracht. Strategies is Sarria derhalveeen belangrijk punt, en het is te be-grijpen, dat de kameraden daar eenaanval verwachtten, op de Tibidabo,en vanuit de kazerne op hun lokalen.Daarom had het comité van verde-diging, dat was ingesteld, om het fas-cisme te bestrijden, maar tevens omde revolutie te verdedigen, die maan-dagmiddag drie barrikaden doenaanleggen, in het centrum van hetplaatsje, waar men de wegen beheer-ste. Het comité beschikte over eenmachinegeweer voor elke barrikade.Daarnaast stond de toren, vanwaarmen een schitterend vèrgezicht heeftover heel de stad, maar vanwaar mentevens het oog kan houden op de ge-noemde kazerne. En op die torenhadden ze twee machinegeweren ge-plaatst en vaste uitkijkposten.Op het middenplein zelf bevond zichook het lokaal van het comité vanverdediging. De arbeiders beschik-ten er over matrassen, over een ruimekeuken, een aardige tuin, verschil-

lende zalen. Later bleek me, dat dearbeiders van dit comité behoordentot de C.N.T., en enkele ook tot deU. G. T.Reeds in de gang was het een lopenen gaan. Patroeljes kwamen terugvan hun kontrole-tochten. Alles wasrustig. Herhaaldelijk kwamen auto'saan met kameraden, die zich in ver-binding hadden gesteld met de ande-re wijk-comité's, en die vergaderdhadden in Casa-C.N.T.. Zo bleefmen op de hoogte van de toestand.Duidelijk was die nog niet.Er bleek overigens die nacht weinigaan de hand te zijn. Om één uur enom vier uur klonken er schoten. Danholden plotseling allen van bovennaar de straat en naar de barrikaden,sprongen van de matrassen, waar zesliepen. Maar men kon de afkomstvan de schoten niet vaststellen en dustrokken allen zich weer terug. Alleende wachten bleven op post.Intussen waren heel de nacht ookvrouwen in de weer. Een jong teermeisje, in sportbroek, met een ge-weer, ging mee op patroelje. Een an-dere liep met een revolver in de gang,maar hield zich overigens bezig methet ronddelen van wijn. Tegen demorgen kwam een auto met brood,worst en dergelijke, en werd het ont-bijt met warme koffie rondgediend.Voor de fornuizen stonden verschil-lende vrouwen.Vroeg in de ochtend, toen het reedsdag was, kwamen de bewoners vanSarria op straat, alsof er niets aan dehand was. Een ezel trok een kar metgroenten, die bestemd was voor demarkt. De deuren van de grotemarkthallen gingen open. De vrou-wen trokken er bij tientallen heen.Een warme zon straalde over hetstadje en in de bleke nevelen lagen debergtoppen.... Een jonge milicien zatin de tuin en las een boek over DonJuan, van de oude anarchist Fédéri-co Urales, de vader van FédéricaMontseny. Kippen kakelden in de

tuin van het comité-gebouw, en tweewitte konijntjes koesterden zich in dezon....Zo begon één der bloedigste dagen,die Barcelona beleefd heeft.

Er is al die dagen, op 4 en 5 mei, drukgekonfereerd door de leiders van deC.N.T. met de regering. Immers indie regering hebben ook vier C.N.T.-ers zitting gehad. Het zijn allen eer-lijke, veel te eerlijke arbeiders en pro-pagandisten, die de politiek niet ken-nen, en die de dupe worden van degeraffineerde handigheid en de poli-tieke sluwe en gemene diplomatievan de partijen. Alleen FédéricaMontseny is in staat geweest te stu-deren, en ze heeft deel genomen aande aktie, die haar vader, Fédérico U-rales, in zijn "Revista blanca", in zijn"Luchador" en andere tijdschriftenheeft ontketend ten baté van de anar-chistiese beweging. Ze is een bekendpropagandiste. Maar Juan Lopez iseen gewone handarbeider, die in degevangenis heeft leren studeren, enzich zo heeft ontwikkeld. Hij is zo uitde fabriek naar het ministerie geko-men. Juan Peirè, die tot de gematig-den behoort, is altijd arbeider ge-weest, zonder ooit beroeps-propa-gandist te zijn. Garcia Oliver was inzijn jeugd kelner, is toen arbeider ge-worden, en ál wat hij weet, heeft hijin de gevangenis geleerd, en aange-zien hij veel weet, moet hij niet kortgevangen hebben gezeten.Deze mensen, gewend aan het illegalearbeiden in verboden organisaties,worden nu minister. Garcia Oliverweet gelijkstelling te verkrijgen vanhet vrije en het wettelijke huwelijk intal van gevallen, hij maakt de abor-tus wettelijk toelaatbaar, mits ondermedies toezicht.Hij richt volksrechtbanken op, metvertegenwoordigers van alle arbei-ders-groepen. De anderen proberende gekollektiviseerde bedrijven te

steunen, de handel met het buiten-land uit handen van partikulieren tehalen. Fédérica Montseny organi-seert met de syndikaten de hygiëne,en heeft daarbij veel sukses.Van deze vier ministers, die plotse-ling voor een aanval staan van de po-litieke partijen voor een staatsgreepvan het oude Volksfront, komen Fé-dérica Montseny en Garcia Olivernaar Barcelona. Ze spreken voor deradio. Garcia Oliver herinnert eraan,dat de guardia' in juli van het vorigjaar naast de arbeiders hebben ge-streden, tegen de fascisten. Hij roeptop, om die broederstrijd te staken."Ik buig me voor alle doden, die ge-vallen zijn, en ik kus ze alle, van bei-de zijden...." zegt hij patheties. Blijk-baar is het hem niet duidelijk, wat ereigenlijk gebeurt. Hij gelooft nog aaneen betreurenswaardig incident, datper ongeluk is verwekt, en waar allenhet slachtoffer van zijn. De regering-Calballero in Valencia poogt ook degemoederen te sussen. Maar dat menhier te doen heeft met een welbewusteprovokatie, met een goed-overlegdplan der partijen van het Volksfront,zie, dat blijkt eerst later overduide-lijk.Intussen hebben dan toch de onder-handelingen resultaat gehad. DeRaadsheren van Catalonië, zijn af-getreden. De bolsjewiek Salas en deburgerman Aiguadé zijn tevens vanhun post ontheven. In die krisis weetniemand, wie overwinnaar en wie o-verwonnene is. De C.N.T. besluit,dat allen weer aan de arbeid zullengaan, en dat de strijd zal worden ge-staakt. De POUM ondersteunt ditparool. Men meent, dat de aanval isafgeslagen, en dat de provokatie ismislukt. Donderdagsmorgens brengtde Soli (het anarchistiese dagbladSolidad Obrera) in een speciaal kleinnummer, met rode kop gedrukt, hetbesluit.Ik ga de stad weer in, neem de métronaar de Plaza de Cataluna, en inder-

daad: men kan weer op het Plein enop de Ramblas lopen. Het eerste, watik doe, is, het C.N.T.-gebouw opzoe-ken. Op de Via-Durruti is het nogstil, maar men kan er toch passeren.Aan de voorzijde is alles geblindeerd.Vanachter de matrassen en vanach-ter de hekken roepen ze me toe, datik maar achterom moet gaan. Inder-daad: daar staan de pantser-auto's ende machinegeweren achter de barri-kades. Ik kom door de kleine achter-deur in het gebouw. Velen zijn weg,hebben het gebouw eindelijk weereens kunnen verlaten. In verschillen-de kamers slapen vrouwen, die gedu-rende twee dagen hier zijn gebleven,zonder te kunnen rusten vanwege hetdreunen van de handgranaten. Reedsruimt men weer de stukken glas op,versjouwt de kisten met munitie, enbergt matrassen weg. Gedemonteer-de machinegeweren staan op de gang,naast kisten vol met handgranaten,tussen de splinters van stukgeschotendeuren.Ik hoor er het verschrikkelijk ver-

ri en zijn vriend Barbieri, die - omdatze zich voorheen hadden verzet tegende Russiese inmenging en tegen hetfeit, dat de Russiese konsul in Barce-lona stookte tegen de anarchisten -die deswege uit hun huis zijn gehaald,eerst gearresteerd en dan in het ge-heim zijn neergeschoten, van achterzijn aangevallen en vermoord. In zijnlaatste brief aan zijn dochter had hijnog geschreven, dat hij daar het anti-fascisme mee zou kunnen dienen."Als ik met mijn leven het bedreigdeBaskenland zou kunnen redden, zouik geen ogenblik aarzelen", had hijgezegd. Nu was hij gevallen, nietdoor de hand der fascisten, maardoor die van de politieke partijen,van stalinistiese Psuquisten en vanburgerlijke Catalanen, wier verbondsteeds inniger wordt....En men vertelt mij, wat vanuit de ra-men van het Comité Regional is ge-zien. Op een pleintje, even naast hetgebouw, stopt een auto, die wordtaangehouden door guardia's en doorlui met rode banden om de arm - van

Anton Constandse (geheel rechts) met enkele Zweedse en Spaanse anarcho-syndikalisten op het dak van hetCNT-gebouW4n Barcelona, begin mei 1937. (Kollektie Rudolf de Jong)

10

stappen vijf arbeiders, met wapens.Kameraden, die de C.N.T. te hulpkomen. Er worden bevelen gegeven.De kameraden zijn in de val gelopen.Ze leggen hun wapens neer.Op hetzelfde ogenblik knallen deschoten, en alle vijf vallen ter aarde.Laf neergeschoten. In het C.N.T.-ge-bouw een hevige konsternatie. Menwil een uitval doen, om de gevallenente wreken, maar men ziet er van af,om niet meer slachtoffers te doen val-len.En een ander vertelt me van de doodvan een neef van Ferrer, die van hetfront was weergekeerd, en op kruk-ken liep, en die men heeft gedood.Er lopen geruchten over het afmakenvan twaalf jonge anarchisten, die ver-mist worden. De leidende kameraadvan de Libertaire Jeugd, Fidel Mil.?)is onvindbaar, al blijkt hij later nogin leven te zijn.En nu? Men wacht af. Het is nog devraag, of de strijd zal worden ge-staakt. De C.N.T. wil de barrikadenverlaten, maar de comité's eisenwaarborgen. Het kan elk ogenblikweer losbarsten....Ik besluit, naar de Ramblas te gaan,om poolshoogte te nemen. Er zijnniet veel wandelaars nog en alle ca-fé's zijn gesloten. Doch uit alle loka-len zijn de verdedigers naar buitengekomen en staan met elkaar te pra-ten op de boulevards. Bij de barrika-den zelf oefenen de arbeiders hunkontrole uit. Men ziet geen guardia's.Hier en daar één in een deur, of bo-ven op een dak. Hebben ze zich dantoch teruggetrokken? Er wordt ge-vent met een speciaal nummer van deBatalla, het orgaan van de POUM.De drukkerij is in beslag genomen, enna protesten van de C.N.T. later weervrijgemaakt. Maar deze krant is el-ders gedrukt. Met dikke letters staatdaar, dat de arbeiders overal meesterzijn van de situatie, dat men nu weeraan de arbeid kan gaan, omdat deaanval is afgeslagen.

Ik loop enkele gebouwen binnen vande POUM en informeer naar hunmening. Men weet niet, wat er uit desituatie kan voortvloeien. Maar welis er gesproken met veel anarchisten,die samen met de mensen van dePOUM op de barrikaden hebben ge-staan. Eén van de anarchistiese groe-pen, de Vrienden van Durruti heefteen manifest laten drukken, dat over-al is aangeplakt, waarin men eist, dater samen met de POUM, de C.N.T.en de F.A.I. een revolutionair comitézal worden gevormd; dat men zaldóórstrijden tot alle guardia's zijnontwapend, dat men de socialisatievolledig wil doorzetten, en dat mende politieke partijen, die verantwoor-delijk zijn voor dit bloedbad, zal op-heffen.... En de POUM schijnt totdat standpunt over te hellen, hoewelde POUM en de Vrienden van Dur-ruti samen maar heel zwak zijn.De anarchistiese groep echter be-schouwt het als een nederlaag, als nude arbeiders aan het werk gaan, en bijde POUM is men nog geneigd, te ge-loven aan een overwinning. Zo on-duidelijk is de toestand op die don-derdagmorgen....

Ik keer terug naar Sarriá. Als ik desmiddags wederom naar Casa-C.N.T.wil gaan, is de strijd weer ontbrand.Er is geen doorkomen aan. Maar datzijn de laatste nagalmen van het ge-weld. Want vrijdagmorgen hebbende arbeiders zich teruggetrokken. Debarrikaden zijn verlaten. Het is drukop straat. En men ziet veel meer, gu-ardia's. Vierhonderd van hen zijn uitde dient genomen, zo verluiden deberichten. Maar tevens is er iets an-ders bekend geworden....Vanuit Madrid en Valencia zijn min-stens 5000 guardia's, trouw aan departijen van het Volksfront, naarBarcelona gekomen, in grote vracht-auto's en in boten. Ze zijn binnen ko-men rijden met kreten van U.H.P.,

11

dat beduidt: Uniôn de HermanosProletarios (Verbond van Arbeiders-Broeders). Dat was de leuze van dearbeiders tijdens de revolutie in As-turië, in 1934. Nu is het de leuze vanhet kleinburgerlijke Volksfront, bij-na een officiële staatsuitdrukkingzelfs!Ik heb zelden leden van de openbaremacht zo in drommen door de stadzien slenteren, allen met lange Rus-siese geweren, dikwijls met de bajo-netten er boven op, en zo ongege-neerd zien flirten met vrouwen enmeisjes, die ze met blikken en woor-den vaak lastig vielen. De volgendedagen hadden velen één of anderevriendin aan de haak geslagen.Maar hun politieke funktie was dui-delijk: ze vertegenwoordigden hetgezag van de regering in Valencia.Welk gezag? De regering van Cabal-lero stond op het punt, af te treden,na de staatsgreep van de partijen.Men zou het weldra weten: Valenciakreeg een volkomen kontra-revolu-tionaire regering, van rechtse soci-aal-demokraten, als Negrin en Prie-to, van stalinisten, van burgerlijkeministers, onder andere de beruchteAiguadé, die met Salas de aanval opTelefonica had bevolen.De invasie van officieren en van po-litiekers uit Madrid en uit Valenciahield aan. Generaal Pozas zou de or-de herstellen in Barcelona. Men zei,dat hij niet onsympathiek stond te-genover de C.N.T.. Maar het éne re-volutionaire comité na het anderewerd gelikwideerd. De onderzoe-kingspolitie, met Eroles aan hethoofd, werd opgeheven. De kontro-le-patroeljes, die zich ter beschikkinghadden gesteld, om de orde te hand-haven, werden ontbonden. Dagenlang zijn er schietpartijen voorgeko-men tussen guardia's en patroeljesvan de arbeiders. De F.A.I. wordtmin of meer als illegale partij be-schouwd, want ze heeft geen deelmeer aan de vorming van de volks-

rechtbanken. De C.N.T. staat onderstrenge censuur. Al haar brievenworden nu ook gekeurd door censo-ren van de partijen. De Soli ver-schijnt herhaaldelijk met halve pagi-na's, die blank zijn: geschrapt doorde censuur. Het andere dagblad vande C.N.T. in Barcelona, Catalunya,is voor acht dagen verboden geweest.In de gemeenteraad heeft de P.S. U. C.zonder sukses nog - voorgesteld, omde bedrijven van het transport uithanden te nemen van de syndikaten,en te laten kontroleren door de ge-meentebesturen. Deze aanval is afge-slagen, maar Telefonica blijft in han-den van de regering....Eerst later vernemen we, dat overalin Catalonië tal van anarchisten zijnvermoord. Dus toch wel degelijk....een verschrikkelijke nederlaag!En het ergste is de POUM er aan toe.De censuur voor La Batalla is nogstrenger. Aan het einde van mei is dekrant geheel in beslag genomen. Debekendste leiders zitten reeds gevan-gen, eerst Gorkin, daarna Nin. Menrekent er op, dat de POUM zal wor-den verboden, en illegaal zal moetenwerken, zoals in de tijd van het reak-tionair regiem van 1934 en 1935....Maar keren we terug tot die vrijdag,dat de stad weer haar normaal aan-zien kreeg. In Sarria waren de machi-negeweren van de barrikaden ver-dwenen. Maar nog wachtte men af,al waren vele leden van het comiténiet meer present. Wanneer ik er vrij-dagsavonds echter nog eens kom kij-ken, beramen een aantal jongereneen dolzinnig plan. Ze willen met driepantserauto's de stad in, weer destrijd openen, de arbeiders weer mo-biliseren. Ze beweren, dat het een ge-ordend plan is in overleg met alle re-volutionaire comité's. Als dat zo is,dan zal de revolutie geheel opnieuwoplaaien, maar de strijd zal - na deaankomst van de duizenden guar-dia's uit Valencia - nog veel bloedi-ger zijn.

12

Gezien de houding echter van deC.N.T. twijfel ik sterk aan zulk eenplan. De jongens zijn kennelijk op-gewonden, en er valt niet rustig methen te praten. Maar ik waarschuwHermann en Ernst, om zich toch nietnutteloos in een avontuur te storten,dat in deze omstandigheden geen zinheeft en geen politieke daad meer is.Ze zijn het met me eens, maar ze blij-ven nog. Er komt echter niets van.Gelukkig. Want anders had ik dezejongens met hun vurig sentiment zon-dags niet terug gezien in de metro,waar ze me hartelijk groetten, on-danks mijn kritiek van die avond.

Na de nacht in Sarriá, waar het tochtamelijk rustig was gebleven, had ikdinsdag besloten om de stad te gaanverkennen. De ondergrondse liepnog, zij het dan één tram per halfuur, en dus moest het verkeer metde binnenstad nog mogelijk wezen.We bereikten volkomen normaalhet station van de Plaza de Cata-lunya, het centrum van de stad,waar het Telefoongebouw was geves-tigd. Doch nauwelijks waren we ééntrap op, of we hoorden reeds het ge-knetter der schoten. Nog een trap op.... een plat gedeelte.... de straat! Erstonden vrij veel toeschouwers, ge-reed, om onmiddellijk naar omlaagte duiken, wanneer het vuren te dichtin de nabijheid kwam. Er werd zoda-nig geschoten, dat passeren op straatniet mogelijk leek.Ik was echter te nieuwsgierig, omreeds nu onverrichter zake terug tekeren. Ik drong wat meer naar voren,tot op de hoek van het Plein. Het Te-lefoongebouw stond daar in de vol-komen verlaten ruimte. Van tijd tottijd schoot men, maar we zagen nie-mand. Terwijl de arbeiders wegdo-ken achter hun barrikaden, verscho-len zich de guardia's in woningen, opde daken der bankgebouwen, in gro-

te café's, in verlaten kerken. Zo ookop de Ramblas, die ik vanaf het Pleingeheel kon overzien. De gebouwenvan de POUM, die daar zijn, werdenaangevallen en verdedigd, doch ter-nauwernood waren de strijdendenzichtbaar.Ik besloot, al was het niet mogelijk dePlaza de Catalunya te passeren, tochte pogen, het C.N.T.-gebouw te be-reiken, en dan achterom te gaan, meteen boogje rond het Plein heen. In-derdaad bereikte ik, door groten-deels verlaten straten, de Via Durru-ti, waar het Casa-C.N.T. is gevestigd.Bij het begin van de weg werd ik ge-visiteerd op wapens en werd mij ge-vraagd, waar ik heen ging. Doch hetgebouw van de C.N.T. was nog te be-reiken.Er vóór stonden gewapende arbei-ders, in het gebouw zelf waren deurenen vensters gebarrikadeerd met ma-trassen en zandzakken. Op de zesdeverdieping, waar de buitenlandsesekties waren gevestigd, bevondenzich minder kameraden dan gewoon-lijk. Wel waren er Souchy, Martin,Riidiger, Franse geestverwanten - diehier een voorkeur bleken te hebbenvoor het werpen van handgranaten! -en twee Engelse vrouwelijke kamera-den. Even na mij waren deze laatstenkomen aanstappen, terwijl er in deVia Durruti al werd geschoten. Kalmen moedig. Deze beide Engelse vrou-wen - één ervan was Ethel Mac Do-nald - hebben zich dagen lang koel-bloedig en zeer kalm gedragen, en zehebben het belegerde gebouw ookniet verlaten.Want nauwelijks waren zij binnen, ofhet schieten begon. Guardia's, ledenvan de burgerlijke Esquerra en vanandere partijen, (o.a. van de bolsje-wistiese P.S.U.C.) bleken vanaf dedaken en de hoeken der straten, totde aanval te zijn overgegaan. Na eenhalf uur van heen- en weerschietenviel één der op-post-staande kame-raden, aan het hoofd gewond. On-

fl

middellijk schoten de anderen tehulp, droegen hem weg. Gelukkigbleek de wond niet ernstig te zijn.Toch werd het raadzaam geacht, omallen terug te trekken in het gebouw.De deuren gingen dicht, door stuk-geslagen ruiten en door de tralies vanhekken staken de geweerlopen derverdedigers, en op het dak begon hetmachinegeweer dreunend te ratelen.We zaten nu eens in de kamer van deradio-uitzendingen, dan weer daar-naast, bij de Engelse sektie. Het washier die dinsdag nog mogelijk, omuit de ramen op straat te zien. Dochde kogels ketsten tegen de muren derhuizen, zodat wolken van gruis op-dwarrelden, vooral als het machine-geweer in aktie was. Veelvuldigerwerd het schieten van de mitrailleursder belegeraars. Weldra hoorden we,dat een tweede kameraad gewondwas. Vrij kort daarop ontmoette ikboven weer Souchy. Hij stelde voor,dat we even op het dak zouden kij-ken, waar het machinegeweer stond!Doch juist, toen we de trap wildenopgaan, opende men de deur en droe-gen enige kameraden een hevig-bloe-dende makker naar omlaag. Hij hadtwee schoten in de benen, en blijk-baar meer verwondingen. Het bloe-den hield niet op. De matras was ge-heel bevlekt, grote plassen bloed la-gen op de tegels van het portaal. Metlakens trachtten de vrouwen hem teverbinden, ze gaven de man, die halfbewusteloos, doodsbleek, hijgdenaar adem, te drinken. Het duurdemisschien een half uur, vóór een autovan de Sanidad, de GeneeskundigeDienst - waarvan de mannen en vrou-wen dwars door alle gevechten heener op uittrokken - hem op een bran-kard wegbracht. Maar het leek onseen eeuwigheid.Bij een wandeling door het gebouwbleek het over de hele breedte aan destraat onder vuur te liggen. Voor deopen ramen van de bovenverdiepin-gen zaten kameraden, verdekt achter

matrassen, met geweren en pistolen.Meer naar omlaag waren vele blin-den neergelaten, die de kogels opvin-gen. Op de beneden-verdiepingenploften de kogels, door de kamersheen, in de deuren, die uitkwamen bijde gang. Velen stonden daar bij dehoofdingang, zaten opde trappen. Bijde ingang zelf, gebarrikadeerd, lagengewapende arbeiders.Soms was het even stil. Dan ploftenweer nijdig de schoten, klonken dedoffe maar luide ontploffingen vande handgranaten. Van tijd tot tijdkwamen aan de voorkant nog auto'smet kameraden, om te konfereren, ofte helpen. Zodra ze uitstapten, pat-sten de kogels rond hen heen tegen destraten, zonder hen gelukkig te ra-ken.Het werd later. Voor de twee gewon-den had men geen wijn, geen eten.Allen leden trouwens onder de hon-ger en de dorst. Toen besloten enigevrouwen, levensmiddelen te halen.Inderdaad schuifelden ze langs de ge-vel, snel de hoek om, een zijstraat in."Geen mannen, riepen de anderen.Daar schieten ze op".Het gevecht hield aan. Rinkelenderuiten, die braken, kogels in de ka-mers, tegen de muren.... Ingeslotente zitten, ook al was dat niet onmid-dellijk levensgevaarlijk, en dan maaraf te wachten, wat er komen zal....dat begint je tenslotte onrustig te ma-ken. Ik wist dat er 'n achteruitgangwas die uitkwam op een klein plein-tje, vanwaar men in nauwe straatjesvan de volksbuurten aanlandde. Lagdeze deur onder vuur? Met twee an-dere buitenlandse kameraden en éénder meisjes zouden we de plek ver-kennen. De kameraden waarschuw-den, omdat overal geschoten werd.Ze vertrouwden de situatie niet.Doch de anderen, één voor één, stap-ten de deur uit. Er werd niet op onsgeschoten. We vonden weldra eenklein, donker eethuis, waar men onswat wijn, brood en sla, en ook nog

14

soep kon voorzetten. Meer was -erniet te krijgen. Maar het was reeds 3uur in de namiddag en alles was wel-kom.Deze achterdeur is opengebleven,maar niet veiliger geworden. Die na-middag toch zijn kameraden uit debuitenwijken komen opdagen, heb-ben de straten achter het gebouw be-zet, een rij van barrikaden opgewor-pen en zo een verbinding van het ge-bouw met de buitenwereld mogelijkgemaakt. Er is toen echter ook hier,aan de achterzijde, veel geschoten.Twee dagen en nachten heeft de bele-gering geduurd. Toen ik donder-dagsmorgens terugkwam, en weer -na herhaaldelijk gevisiteerd te zijn -door de bijna geheel verlaten ViaDurruti liep, was de voorzijde vanhet gebouw geheel gesloten. Aan deachterzijde echter kon ik er binnen-komen. Dat zou die middag nietmeer mogelijk zijn geweest, wanttoen ontbrandde de strijd wederomin alle hevigheid.

7Die dinsdagmiddag besloot ik tetrachten, mijn woning bij Sarriá opte zoeken. Ik vroeg enige inlichtin-gen aan voorbijgangers. Ze schuddenhet hoofd. Ik zou er nooit komen,meenden ze. Ik moest toch zeker dePaseo Gracia over, en daar werd he-vig gevochten. Nu ja, ik kon toch zienhoever ik kwam.Het is me inderdaad gelukt, deze bre-de laan over te steken. Vele stratenwaren bijkans geheel verlaten. Ikheb met allerlei omwegen mijn wegvervolgd, langs de Triomfboog, dePlaza de la Repáblica. Daar waren erweinigen, die zich op straat vertoon-den. Van tijd tot tijd raasden vracht-auto's voorbij met arbeiders, de ge-weren in de aanslag. Ik heb later ge-weten, dat zich hier bloedige drama'shebben afgespeeld. Hier was het, datvan een auto met twintig jonge anar-

chisten, die in de val liepen en doorGuardia's werden aangehouden - dater slechts acht konden ontkomen.Vijf zijn er op de plaats zelf gedood,de andere zeven gearresteerd, endaarna afschuwelijk afgemaakt. Bijde lijkschouwing bleken hun hoof-den met geweerkolven verpletterd,hun buiken stukgetrapt te zijn. Ineen stille buitenwijk zijn twaalf ver-minkte lijken op straat gesmeten,vervoerd in een kleine auto....Ik ben daar geen getuige van geweest.Wat ik zag, was slechts, dat overalpostende arbeiders beschoten wer-den en terugvuurden. Dan was hetweer even stil en vervolgde ik mijnweg. Het is zonderling, dat je aan ditschieten snel went. Dertig, veertigmaal klinken er schoten, en schriktmen op. Bij de vijftigste keer ga je jeschamen, dat je schrikt. Alleen alsdán, dicht bij je, een kogel ploft, ofiemand een geweer afschiet, zodat jeeen scherpe knal hoort, schrik je weer45p, en aarzel je, wat je nu zult doen....Vele malen langs barrikaden. Papie-ren tonen van de C.N.T.. Maar in debuitenwijken, in Gracia, Bona Nova,Sarriá.... daar is alles rustig. De Gu-ardia's daar verschijnen niet op straatof ze hebben met de arbeiders een ak-koord gesloten. Daar zijn winkelsopen en café's. Maar levensmidde-len zijn vrijwel niet te krijgen.Wanneer ik die avond thuis kom, be-sluit ik eerst wat te gaan slapen. Ikheb immers heel de nacht geen oogdichtgedaan. Een paar uur later zoekik op het pleintje in Sarriá Ernst open Hermann. Ze hebben warm etenen ik eet mee. De mannen van hetverdedigings-comité hebben een ou-de geit kadeau gekregen. Ze is min-stens veertien jaar geweest, maar bo-ze tongen beweren, dat het er welachtien kunnen zijn geweest. Hetvlees is taai maar eetbaar.Ook deze nacht gebeurt er in Sarriániets. Een kalme koele nacht. Alleenin de verte, vanuit de stad, klinken

15

telkens de schoten, dreunen grana-ten. De volgende morgen neem ikweer de metro, stap uit op de Plazade Catalunya. Maar er is geen door-komen meer aan. Ik probeer om telopen, maar stuit overal op afgezettestraten, waar geschoten wordt. Metveel moeite vind ik de terugweg. Inde namiddag liggen de straten nogméér verlaten, schijnt het schietenuit alle wijken te komen. Woensdag-avonds wordt er hevig gevochten, omeen kazerne en een wagenpark. Debergen weerkaatsen het geratel en deontploffingen, de echo verdubbelthet onheilspellend lawaai.Ik ben des avonds dood op, en be-sluit thuis te blijven slapen. In de bui-tenwijken bleef het rustig. De volgen-de ochtend hoor ik van Ernst en Her-mann, dat er in Sarriá toch niets ge-passeerd is, en ik ben blij, dat ik al-len ongedeerd terug zie.Maar in deze twee dagen zijn er mins-tens 400 doden gevallen, meer dan1000 gewonden, waarvan velen nogzullen sterven.... En bij de meeste ar-beiders bestaat de vaste wil en de be-reidheid, deze strijd voort te zettentot de vernietiging der kontra-revo-lutie. "We zullen hen de nek breken",zegt één der anarchisten. En hij leunttegen de barrikade en telt zijn patro-nen....

Wat heden reeds vaststaat, is, dat denederlaag van de C.N.T. ontzaglijkeverbittering heeft gewekt, niet alleentegen de boljewiki en de Volksfront-partijen, die de Catalaanse revolutiehebben trachten te wurgen, maar ooktegen de leiding van C.N.T.-F.A.I.Hier hebben we onmiddellijk methet leiders-vraagstuk te doen, mid-den in de anarchistiese beweging.Vast staat, dat de leiding een enormeinvloed had op de militante leden.Toen die leiding het parool uitgaf: destrijd staken - is dat parool na één dagmet grote discipline opgevolgd. De

leden hadden waarschijnlijk het ver-trouwen, dat het staken van destraatgevechten een overwinning in-luidde. De leiding meende op die wij-ze, uit een moeilijke situatie een uit-weg te hebben gevonden. Doch hetresultaat blijkt een grote nederlaag?Aan wie de schuld?Aan de leiding, zo zegt men. De lei-ders echter van de C.N.T. zijn zelfmensen, die zichzelf hebben ontwik-keld, die hun leidende funktie te dan-ken hebben aan hun strijdvaardig-heid, hun trouw, hun ontberingen engevangenisstraffen, die door de be-weging hun deel zijn geworden.Maakt zulk een leiding fouten, dankan men .niet spreken van "verraad".Zeker, artikelen en oproepen in deSoli droegen een zo patethies karak-ter, dat men soms aan massa-sugges-tie ging denken, om de tegenstandersin de kaart te spelen. Die oproepenom broeders te zijn, om de arbeiders-klasse en de anti-fascisten toch nietin twee kampen te verdelen, wareneven zoveel verzwakkingen van derevolutionaire strijd in de straten.Maar het zou dwaasheid zijn, hiereen vergelijking te maken met bij-voorbeeld sociaal-demokraten inDuitsland, die de revolutie afzwoe-ren terwille van de burgerlijke maat-schappij. Want nogmaals: deze men-sen van de C.N.T. hadden immer il-legaal gewerkt, waren geen beroeps-bonzen, hadden een revolutie in Ca-talonië verwekt van de grootste be-tekenis. Is er iets geschied door hunschuld, dat verkeerd uitliep, dan tochalleen, omdat ze de verdediging vanhun eigen revolutie verkeerd hebbenaangepakt.Waardoor echter hebben ze foutengemaakt? Niet omdat ze te weinig re-volutionair waren of te slecht onder-legd. Maar..., omdat ze een verkeer-de opvatting hadden van politiek, envan de politiek, die de anderen dre-ven. Ze zijn politiek gesproken kin-deren geweest, zoals in de anarchis-

16

tiese en syndikalistiese beweging zo-velen. Ze hebben alle leuzen en fra-zen der tegenstanders voor echt enwaar gehouden, en toen hebben zezich laten bedwelmen door hun eigenmenslievendheid, hun eigen opoffe-rings-gezindheid, hun eigen bereid-heid tot vriendschappelijke samen-werking, die ze ook verondersteldenbij die tegenstanders. Ze hebben nietingezien, dat vóór alles de politiekeen harde en meedogenloze strijd isom de macht.Ze waren dus goede propagandisten,ze konden de mensen ontroeren entot weergaloze strijd opwekken.Maar ze zijn slechte politici gebleken.Laat men niet zeggen, dat dit vóórhen pleit. Ze hebben dit zichzelf ookwijsgemaakt.Na de nederlaag hebben de vier ge-wezen ministers van de C.N.T. ver-antwoording afgelegd in het open-baar. Ze hebben zich beklaagd, datde anderen geen eerlijk spel haddengespeeld. Ze hebben gezegd: "Wetrekken ons uit de politiek terug. Wezijn a-politiek, zoals steeds. We be-palen ons tot ekonomiese aktie".Welnu - wanneer een rechtschapenmens genoeg heeft van de strijd omde macht, met al zijn venijnige kan-ten, met al zijn gekuip en zijn krijgs-listen - dan heeft hij het recht, zichte bepalen tot zijn huisgezin of zijnklubs, en de politiek aan anderen o-ver te laten. Er wordt dan beslist overhem, zonder hem. Maar leiders vaneen beweging van honderdduizendenhebben dat recht niet. Die moetenaan politiek doen, ook al haten zedat woord. Maar zonder parlemen-tarisme, zonder staats-socialisme tewillen, is ook de strijd voor staat-166s socialisme.... politiek. Leidersvan massa's, die geen politiek willendrijven, doch wel in staat zijn, doorhun enorme invloed de massa's voortte stuwen in de revolutie, zouden opde moeilijkste ogenblikken die mas-sa's aan hun lot overlaten, omdat op

zulke momenten de krijgskunst, detaktiek, de politiek alleen een situa-tie kunnen redden.Het is steeds hetzelfde. Bewonde-renswaardig is het anarchisme in destrijd. Het schept onvoorziene moge-lijkheden. Er bruist initiatief op, eenreeks van individuele en kollektievescheppende daden wentelen de maat-schappij om. Maar als de kontra-revolutie zich organiseert, of als po-litieke rotten en staatssocialisten methun kunstgrepen beginnen - die zeniet uitvinden, maar alleen puttenuit het arsenaal der ervaring en dergeschiedenis - zijn de anarchistenzwakker. Omdat ze niet voldoendeinzien, dat politiek een strijd is, ver-bitterd en hard, om de.... macht. Enindien dus de leiders van de C.N.T.-F.A.I. fouten hebben gemaakt -zoals buitenlandse en Spaanse kame-raden dat beweren - dan ligt deschuld bij de hele beweging, bij haaropzet en haar ideologie. Om nog éénvoorbeeld te noemen: nergens is de"demokratie" zo groot als in een be-weging van de C.N.T.. Op kongres-sen wordt uitvoerig gedebatteerd, deverschillende afdelingen en groepenhebben allerlei vrijheden, binnen hetraam der beweging. Er is van "dik-tatuur der leiders" minder sprake danwaar ook.Maar in de uren van het gevaar envan de strijd - die toch een stuk oor-log wordt - ontstaat vanzelf de nei-ging - die we nu, zielkundig gespro-ken, beter dan vroeger kunnen ver-klaren - om zich rond een leider tescharen, die men vertrouwt. Zo isDurruti als leider van duizenden naarboven gekomen. In zo'n ogenblikechter mág een leider niet - met eenberoep op het anarchisme, dat im-mers geen leiders erkent - mág hij nietdat leiderschap weigeren. Hij moethet aanvaarden, om duizenden eenmiddelpunt van aktie, een steun, eenvastheid te verschaffen. De "massa"vraagt dat nu eenmaal, anders zou ze

17

geen "massa" zijn, die vertrouwen wilen vertrouwen geeft. Deze, uit de ak-tie geboren en in strijd naar vorengebrachte leider, moet een politikuszijn en een diplomaat. Want duizen-den hebben zich aan hem toever-trouwd. En het is dwaasheid, om opgrond van anarchistiese stokpaardjeszulk een positie af te wijzen. Afwij-zen, dat beduidt: de positie overlatenaan de vijand. De C.N.T. wees de ver-antwoording niet af. Maar of ze degoede "leiders" vond?

9In hoeverre zijn de leiders van deC.N.T. schuldig geweest aan de ne-derlaag? Ze hebben de strijd afgelast,zonder degelijke waarborgen, dat in-derdaad de beweging niet verder zouworden aangevallen. Maar ze moti-veren dat door te zeggen, dat elkestrijd zou zijn geëindigd met een ne-derlaag voor allen. Immers, nemenwe aan, dat in Catalonië inderdaadde C.N.T. de strijd na de bloedigemeiweek zou hebben voortgezet.Dan zou men hebben moeten strij-den: tegen Franco, tegen Valencia,en tegen Rusland, Frankrijk en En-geland.Zulk een strijd is verloren, indien nietuit het buitenland hulp komt opda-gen. Welnu, de anarchistiese bewe-ging in het buitenland is daartoe veelte zwak. En de overige arbeiders? zezouden dan de gehoorzaamheidmoeten opzeggen, niet alleen aan debourgeoisie, maar ook aan hun"Marxistiese" leiders, en hun eigenrevolutie moeten hebben doorvoe-ren. Was daar kans op? Hieromtrenttast men volkomen in het duister.Reeds een jaar lang blijft alle daad-werkelijke hulp voor het revolutio-naire Catalonië uit. Te verwachten,dat spoedig die hulp wel zal komen,is een overdreven spekulatie. Menmoet eens lezen, welke gemene pers-kampagnes worden gevoerd in de

Volksfront-pers van heel de wereld!Zolang de arbeiders dat nog lezen engeloven, zullen ze de Catalaanse ka-meraden niet te hulp komen....En men kan geen grote bevolking vanzes miljoen opofferen aan een revo-lutie, indien er geen uitzicht bestaat,dat men die inderdaad kan doorvoe-ren. Zelfs indien men inderdaad... dierevolutie had kunnen doorvoeren.Want ook dát is nog een vraag opzichzelf. In mei heeft de voorhoedevan de arbeiders een verbitterdestrijd gevoerd, in Barcelona. Een re-volutie echter heeft de spontane hulpen medewerking nodig van heel dearbeidersklasse en haar bondgenotenin zulk een periode. Kon men daaroprekenen? Een nieuw probleem. Menkan alles maken en breken. Alleeneen revolutie kan men niet maken,wanneer men wil. Ook dat moestende kritici bedenken.Zodat de methode, om zich terug tetrekken in mei zeker een even wijzepolitiek was, als elke andere had kun-nen zijn. Het was een nederlaag. Datis niet te weerleggen. Heeft men ereen groter en verschrikkelijker ne-derlaag mee voorkomen? .Daaroverkan alleen de geschiedenis oordelen.Maar onze kameraden hebben hetgemeend.Hebben dus de leiders géén schuld?Ik geloof inderdaad, dat hun schuldniet bepaald ligt in die eerste mei-week. Maar.... dat ze het zo ver heb-ben laten komen - dat is mijns inzienshun schuld wèl. In grenzeloos ver-trouwen op de sociaal-demokraten,bolsjewiki en burgerlijke elementenhebben ze deze vrijheid en hulp gege-ven - zouden zich ervan te verzeke-ren, dat al die vrijheid en al die steunniet tegen henzelf zou worden aange-wend. Ze beheerden de bedrijven,de mensen van de C.N.T. - en ze slo-ten een kompromis met hen, die destaat kontroleerden. Indien men datechter doet - ook dat leert mijns in-ziens Spanje - dan moet men de be-

18

langrijkste machtspositie voor zich-zelf reserveren, opdat de staat nietkan worden aangewend tègen de li-bertairen, maar opdat de syndika-ten - die in Spanje tenminste de eko-nomiese macht in handen hadden -juist de staat ondergeschikt makenaan zichzelf, en hem als administra-tief apparaat, als technies hulpmid-del alleen, naast zich dulden.Men zou het ook nog anders kunnenzeggen: indien werkelijk de syndika-ten de macht vertegenwoordigen vande arbeidersklasse, moeten de arbei-ders de leiding behouden bij een e-ventueel verbond met andere sekto-ren. En die leiding liet de C.N.T. zichgaandeweg ontglippen.

Toch.... wil ik hier niet onvermeldlaten, wat de Spaanse leidende kame-raden van de C.N.T. daartegenoverstellen - "Denk je, dat een Catalonië,dat werkelijk in handen zou zijn vande anarchisten, niet door een samen-zwering van de hele wereld binneneen maand al zou zijn vernietigd"?Die vraag drukt zwaar. Inderdaad:de zwakheid van de anarchistiese be-weging - en dan de lijdzame mede-plichtigheid van heel de internatio-nale arbeidersklasse - zij zijn dehoofdschuldigen, zij zijn de voor-naamste faktoren tot de zwakke po-sitie van C.N.T.-F.A.I.. En immerweer herhalen we: alles, wat daar ge-beurt, is de schuld van ons allen, ingans Europa....

ANTON CONSTANDSEDAG

Door Humanistisch Verbond, Humanitas en De Vrije Gedachte wordt op 13 september inDe Kleine Komedie te Amsterdam een Anton Constandsedag georganiseerd. Het themavan die dag, die om 9.30 begint, is Anton Constandse en de meningsvorming. Sprekerszijn o.a. Wim van Dooren, Henk Hofland, Rudolf de Jong, Bram van der Lek en Joop vanThijn. 's Middags is er een forum met onder meer oudere en jongere anarchisten. Meer in-formatie bij het HSN, Sarphatistraat 4, Amsterdam.

LOSSE EXEMPLARENZolang de voorraad strekt zijn nog losse exemplaren verkrijgbaar van diverse al versche-nen afleveringen van De AS. Men kan deze nummers bestellen door storting vanf. 5,50(inklusief verzendkosten) per exemplaar op postgiro 44 60 315 van De AS, postbus 43,Moerkapelle. Alleen nr. 17 (Misdaad & straf, met teksten van Clara Wichmann) kost

j'. 3,50. Het gaat verder om de afleveringen: nr. 28 (Kropotkin), nr. 38 (Bedrog van het ka-pitaal), nr. 41 (Gezondheidszorg), nr. 44/45 (Onkruit & antimilitarisme), nr. 46 (USA),nr. 47 (Geweld), nr. 53 (De staat van verzorging), nr. 55/56 (Politieke vorming), nr. 57(Tolstoi), nr. 58 (Kodperaties en kollektieven), nr. 59/60 (Anarchistiese perspektieven),nr. 61 (Marx), nr. 62 (Bart de Ligt), nr. 63 (Anarchie & Avantgarde), nr. 64 (De krisis),nr. 65 (Nationalisme & bevrijdingsbewegingen), nr. 66 (Een libertaire staat), nr. 67 (Ar-beidsethos), nr. 68 (Anarchisme & utopie), nr. 69 (Nieuwe sociale bewegingen), nr. 70(Clara Wichmann), nr. 71 (Staatskunst of straatkultuur), nr. 72 (Eigendom) en nr. 73(Technologie).

PORTRETTEN UIT DE BURGEROORLOG

Luis Mercier Vega

In 1978 verscheen bij Editions Noir (Genève) een autobiografies verhaal vanLuis Mercier Vega. Van dit 'La Chevauchée anonyme' ('De anonieme inspektierit) is een Nederlandse uitgave in voorbereiding (bij uitgeverijSpreeuw).Luis Mercier Vega (1914-1977) was vóór de Spaanse burgeroorlog aktief inde Franse Union Anarchiste. In 1936 vertrok hij naar Spanje om zich aan tesluiten bij de kolonne van Durutti. In 1939 vluchtte hij naar Marseille. LaChevauchée anonyme begint op het moment dat de tweede wereldoorlogdreigt uit te breken. Vele uit Spanje gevluchte antifascisten zitten dan vastin Frankrijk, opgesloten in kampen. Mercier Vega vluchtte naar België enslaagde erin om in Antwerpen met een groepje kameraden in te schepen opeen boot naar Argentinië. Op die boot vertellen ze elkaar hun levensgeschie-denis en verhalen over Spanje. Hieronder een fragment uit het boek van LuisMercier Vega.

"Vast werk tegen een vast loon, metgeregelde werktijden waar ze je kon-troleren, is me nooit bevallen. Datzal wel komen doordat ik nooit eenecht vak geleerd heb. Pas in Spanjeheb ik geleerd wat het betekent eenvak te hebben. Niet door er zelf éénte leren, maar door wat ik meege-maakt heb".M'n verhaal begint in het zuiden vanAragón, in de streek rond Teruel. Deoorlog was net begonnen en in dietijd rukten we nog op, al gebeurdedat in veel opzichten niet erg orde-lijk. Overigens, toen later alles geor-ganiseerd werd en ze een geregeld le-ger gingen napen, begonnen we te-rug te trekken. Maar dat is een heelander verhaal.Wij trokken dus op en kregen aller-lei vaste gewoontes. Bijvoorbeeld, webezetten de kerk van een dorp dat weveroverd hadden en maakten er eenvolkshuis van. Het was misschien welniet zo doordacht Maar zo ging datnu eenmaal. Het huis van de notariswerd opgeblazen en alle papieren,kontrakten en dokumenten werdenop een hoop gegooid en verbrand.Dat was de manier om weer helemaalopnieuw te beginnen. Laten we het er

maar niet over hebben of we wel ge-lijk hadden. Eén ding is zeker, in demeeste streken hebben de militiesspontaan hetzelfde gedaan zonderdat ze er bevel toe hadden gekregen.Natuurlijk werden de straatnamendie aan de koning of aan de gods-dienst herinnerden vervangen doornamen van revolutionairen of doorsymbolen. Ik weet wel dat het alle-maal niet erg serieus was en dat hetzelfs een religieus trekje had, onderhet mom van vrijdenken, maar hetluchtte op. Maar daar wou ik het nuniet verder over hebben.Op een middag veroverden we zon-der veel problemen een dorpje. Wekwamen in die tijd nog met eenvrachtwagen aanscheuren met twin-tig man erop die hun geweren leeg-schoten alsof het een arabies ruiter-feest was. We zetten een wacht uit opde weg en gingen overleggen met derepublikeinen uit het plaatsje, diezich bekend gemaakt hadden en danbegon het ritueel. Met de kolf vanhet geweer sloegen we de straatnaam-bordjes eraf en schilderden we leuzenop de kerkdeuren. Een groepje vaneen paar man drongen de verlatenwerkplaats van een smid binnen. Eén

20

van de militiamannen ziet een inge-lijst diploma hangen bezegeld meteen zegel (een medaljon) met de beel-tenis van koning Alfons XIII. Hijverbrijzelt het met één klap van zijngeweerkolf. Het medaljon in gruze-lementen, het glas versplinterd, delijst hangt erbij en het dokument isgescheurd.Juist op dat moment komt Arrighibinnen. Hij ziet het gebeuren enwordt witheet van woede. Hij grijptde Spanjaard die zojuist zijn revolu-tionaire overtuiging heeft laten ziendoor met zijn geweerkolf te zwaaien,schudt hem door elkaar en vloekthem uit. Hij is buiten zichzelf vanwoede en lijkt in staat de hele com-pagnie neer te leggen met zijn pis-toolmitrailleur, het enige automa-tiese wapen waarover de groep be-schikte.In een mengelmoes van Italiaans,Frans en Spaans, dat nauwelijks tevolgen is omdat hij staat te stotterenvan woede, zegt hij: "Het is niet de

koning die je daar vertrapt maar eenvent die weet wat werken is". DeSpanjaard wist niet wat hem over-kwam. "Een smidsdiploma is het re-sultaat van een leertijd van jaren endaar heeft de koning niets mee te ma-ken. Het is een kunst die je langzaamopbouwt. Soms sta je dagen aan deblaasbalg, en dan sta je weer dagente hameren, dagenlang moet je lerenje ogen, je handen en je spieren te ge-bruiken en dat jaren achterelkaar.En jij, hoerejong, jij slaat zomaaralles wat hij kan kapot omdat jijzelfniks weet en niks kunt". Dan houdthij plotseling op. Hij kan niet meeruit zijn woorden komen. Langzamer-hand wordt hij kalmer. Arrighi zetzijn pistoolmitrailleur in de hoek endoet zijn ransel af."Hou je bek dicht en kijk". Hij steekthet smidsvuur aan en zet twee manaan de blaasbalg. De hele middagstaat hij te werken en om acht uur's avonds heeft hij voor ons een takgesmeed met bladeren en een roos

•FA.I

rl'or

DESTRUYELO UNIENd01TU EIFUER70 (kt "F I 0', DEIMI'

Twee door CNT-FAI uitgegeven affiches tijdens de burgeroorlog. Op de ene staat 'Boer, dit is je plaats', op deandere 'Hebzucht, militarisme, oorlog - dat is het fascisme. Laten we het met verenigde krachten vernietigen'.

21

eraan. Toen hij die ons liet zien washij weer gekalmeerd. Het was weerdie goede oude Arrighi zoals we hemhadden leren kennen maar in wie weons zo vergist hadden.Hij is met Durruti naar Madrid ge-gaan. Niemand kon zo goed met mo-lotowkocktails omgaan als hij, of dieklotegranaten gooien die net zo ge-vaarlijk waren voor degeen die zegooide als voor degeen naar wie zegegooid werden. Hij is er gesneuveld.Hij wist dat hij niet terug zou komenwant hij had zijn smederij, ergens tus-sen Pré Saint-Gervais en Les Lilas(in Parijs) aan zijn twee knechtennagelaten. Zelf ken ik geen vak. Al-leen van sloten weet ik het een en an-der af, maar dat is uit noodzaak ge-boren. Niemand vroeg nog verder....

De eerste verhalen waren spontaangekomen. De luisteraars hadden erde smaak van te pakken gekregen enwilden meer. Was het alleen om detijd door te komen met een verhaal ofwas het een manier om de illusie tekunnen koesteren van iets gemeen-schappelijks dat boven de werkelijk-heid van nu stond. Het kost moeitede lange Willy over te halen, niet om-dat hij niets te vertellen heeft maaromdat hij een vreemde taal moetspreken."Ik ben uit de mijn weggegaan toen iknog heel jong was. Onder het nieuweregime was er allen nog maar de mijn.Je kan het alleen in de inijn uithou-den, hakken in een gang, laden enstutten aanbrengen, als er daarnaastnog iets anders is, vergaderingen,manifestaties, diskussies en soms sta-kingen. Op het werk dacht ik aan debeweging, op het werk kon ik mee-praten omdat ik kompel was. Toende uniformen aan de macht warenbleef van de mijn niets dan de smaakvan stof in je mond. Je kon nergensmeer over denken of op hopen"."Later trok ik van het ene land naarhet andere. Soms had je werk, altijd

zwaar, altijd afstompend en altijdslecht betaald. Zelfs de solidariteiten de hulp van kameraden begonnenje te drukken. Je moet je steeds aan-passen, je inspannen niet tot last tezijn, afwachten als je dorst hebt ofde anderen zin hebben iets te drin-ken. Je bent bang moeilijk en veel-eisend gevonden te worden. Boven-dien moet je altijd het hoofd buigen,voor de politie, de gendarmes, voorambtenaren en burgermannetjes. Jemoet je klein maken, niet opvallen; jeverbergen. Zo min mogelijk leven, le-ren bang te zijn. Dat leer je snel, ookals je nog geen dertig bent en negen-tig kilo weegt. Je krijgt alleen het ge-voel dat je ziek bent, dat er iets in jekapot gaat. Je zou iedere douanier ofsmeris verrot willen slaan, maar ikbleef beleefd, zeer beleefd en glim-lachte zelfs als ze grappen over memaakten".'Toen de oorlog in Spanje uitbrakben ik erheen gevlögen. Je kon eengeweer krijgen in Barcelona, je tegen-standers droegen uniformen en jekon openlijk en op gelijke voet vech-ten. Ik ben maar twee dagen in Barce-lona gebleven. Ik heb me zelfs nietlaten inlijven bij de Duitse detache-menten die gevormd werden. Ik wasnatuurlijk bang te moeten diskusië-ren. Ik wilde wat anders en ben meteen kleine kolonne Spanjaarden ver-trokken. Maandenlang was ik geluk-kig. Een overall, een paar espadrilles,een deken en een Mauser. Vanaf sep-tember lag je in de modder en was het's nachts zo koud dat we een gatmoesten graven in een helling om ermet z'n drieën of vieren als beestentegen elkaar aan te slapen"."Maar als je sliep wist je dat een ka-meraad de wacht hield en als je zelfop wacht stond had je het gevoel datje de anderen beschermde. Ik sprakgeen woord Spaans. Van boeren uitNavarre die naar ons waren overge-lopen, leerde ik de harshoudendestruikjes te zoeken die uitstekend

1")

brandden, ook al liep het vocht er-uit. Om elkaar te begrijpen had jegeen woorden nodig"."Dat was voor mij revolutie. Ik hebnooit aan de overwinning gedacht,ik heb er nooit op gehoopt, ik hebzelfs nooit aan de volgende dag ge-dacht. Het is moeilijk uit te leggen,maar ik bestond. Daarna ben je rus-tig. Smeerlapperij, verraad en leu-

gens maken maar weinig indrukmeer. Je weet dat het mogelijk is echtte leven zonder je te hoeven schik-ken".Willy's stem wordt schor omdat hijhet moeilijk vindt woorden te vindenvoor zijn gevoelens. De anderen zwij-gen. Het blijft lang stil. De groteDuitser loopt naar de reling om tespugen.

HERBELEVING VAN EEN BALLINGSCHAP

Francisco Carasquer

Op de 10de februari 1939, de dag dat Paus Pius XI stierf kwam ik Frankrijkbinnen, bij Bourg Madamme I La Tour de Carol, met de 119de gemengde bri-gade van de 26ste divisie (de divisie Durruti). We wilden de grens overschrij-den in perfekt gesloten formatie, onze oorlogsmissie schoonheid"voltooi-en: de bevelhebber van de brigade, Belmonte, voorop en het hoofd van de mi-litaire staf - ik zelf - als laatste.Terloops gaven wij de wereld een lesje in zelfdiscipline, de enige rationele dis-cipline die menselijk aanvaardbaar is, nu en in de toekomst (Maar wie zichhiervan wil overtuigen doet er beter aan de getuigenis te lezen die CiprianoMera geeft in zijn boek 'Guerra, exilio y carcel de un anarcosindicalista).

Ondanks het feit dat de kogels van defascisten over onze hoofden vlogenwerd de orde in de kolonne niet ver-broken en we droegen één voor éénonze wapens over aan de Franse gen-darmes, die ons die nacht in desneeuw achterlieten met als enige be-schutting de velddeken die ieder vanons op de rug droeg. Later werden weovergebracht naar de vesting vanMont-Louis - tegenover de prachtigeCanigou - waar we moesten slapenop kale vloeren, nog slechter dan inde sneeuw, want die was tenminsteschoon en zeker niet kouder. Maarspoedig werden we overgebrachtnaar het koncentratiekamp Vernetd'Ariège waar ik zeven maanden ver-bleef.We waren met in totaal een 15.000man. Ik wilde niet naar de barakkendie voor de officieren in gereedheid

waren gebracht en ik verbleef bij mijneigen mensen in een barak voor degewone soldaten. De gendarmes wa-ren stomverbaasd omdat wij onder-nemend en vol geestdrift waren. Zijzeiden dat de Duitse ex-Spanjestrij-ders die eerder in het kamp haddengezeten, verslagen en treurig warengeweest, zonder enige moraal, maardat zij ons daarentegen altijd bezigzagen met de een . of andere aktiviteit:het organiseren van wedstrijden,koncerten, recitals, langere en kor-tere kursussen, zangbijeenkomsten,lezingen met kommentaar, diskus-sies en vergaderingen, vooral verga-deringen.Altijd zal ik mij het gebeurde op 17april 1939 herinneren, die de krachtvan ons moreel duidelijk maakte.Een korporaal van het Franse leger,die geloof ik tot een sanitaire dienst

23

behoorde, haalde het in zijn hoofd,als gezondheidsmaatregel, ons alle-maal kaal te willen scheren. Vastbe-sloten om de mensen aan te pakken,gaf hij de eerste de beste die hij tegen-kwam het bevel naar de kapper tegaan. Degene die hij zo aanvatte wasde chauffeur van Ricardo Sanz, hethoofd van de divisie. Deze wensteniet alleen niet te gehoorzamen,maar, zeer verontwaardigd om be-handeld te worden als iemand metluizen op het hoofd, gaf hij de korpo-raal lik op stuk. Anderen kwamen ophun luide stemmen af en de korpo-raal zag zich al heel snel omringddoor vijandige gezichten. Hij maak-te dat hij wegkwam en bracht ver-slag uit bij de kapitein van de com-pagnie gendarmes, die ons bewaakte,buiten het ons omringende prikkel-draad.Enkele ogenblikken later zagen wede hele compagnie in snelle pas opons afkomen met de wapens gericht,klaar om te schieten. Intussen had-den wij ons allemaal verzameld ophet terrein bij de ingang en iemanduit de menigte zei even energiek alsdoelbewust: "Omsingel ze, naar vo-ren, stap voor stap". En voordat zijer zich rekenschap van gaven warende gendarmes volledig door ons in-gesloten en afgesneden. De kapiteinwerd lijkbleek en probeerde te ver-bergen dat hij zich naar ons schikte:"Allons, Allons, tout va s'arranger,ne faites pas cette tétes" (Kom, kom,alles komt in orde, kijk niet zokwaad). We werden niet kaal gescho-ren en hadden onze eer gered.In die korte ogenblikken waren weals geëlektrificeerd, op dezelfde wijzeals we de sfeer en de spanning beleefdhadden in de dagen van de grote sta-kingen, die de CNT vroeger in Bar-celona en Saragosa georganiseerdhad. Een gemeenschappelijke span-ning waarin je je leven, zonder dat jehet zelf weet, op het spel zet. Ik wasbij de voorsten, op twee pas afstand

van de lopen van de geweren die opons gericht waren en herinner me datik er geen sekonde aan dacht dat zeme konden neerschieten of op me in-slaan. We waren er zeker van dat, in-dien zij besloten hadden te schieten,de vijftienduizend man zonder zichiets van de geweren aan te trekken, degendarmes vernietigd zouden heb-ben. En toch gaven wij ons er geen re-kenschap van dat dan de voorstenbij ons onherroepelijk gevallen zou-den zijn. Of beter, daar hielden weeenvoudig geen rekening mee.

Via een vriend stelde ik mij in verbin-ding met een onderwijzeres uit Nan-tes aan de Loire (de hoofdstad vanhet departement Loire Intérieure datlater Loire Atlantique ging heten) enzij slaagde erin mij uit het kamp tekrijgen door mij een post als lecteur(voorlezer) in het Spaans aan de Uni-versiteit van Nantes aan te bieden,een post die men speciaal voor mijhad geschapen.Maar toen ik in Nantes aankwamwas de tweede wereldoorlog reeds be-gonnen en de professoren die mijhadden zullen opvangen en helpen,waren gemobiliseerd en alles lag opzijn gat. Maar ik had al snel werk ge-vonden. Eerst in een fruitzaak vaneen landgenoot uit Minorca, laterverkocht ik zelf fruit op een markt inPalensac en ondernam ik stappen ommijn vader en mijn zuster die nog al-tijd in konsentratiekampen zaten, er-uit te halen. Toen de Duitsers Frank-rijk in ijltempo bezetten, vluchttenwij naar het zuiden, vóórdat zij Nan-tes bereikt hadden. Ik ging met enigevrienden op de fiets naar Saint-Jeande Luz in de hoop dat wij daar aanboord van een schip konden komenom in de geallieerde legers dienst tenemen, terwijl mijn vader en mijnzuster naar de Spaanse grens gingenin afwachting of zij al dan niet Spanjebinnen konden komen. Maar in dekleine haven van Saint-Jean de Luz,

24

waar een eskader van de Britse vlootlag, konden we niet veel doen.Het was onze bedoeling, zoals ik alzei, om ons in te schepen op een vande oorlogsbodems en ons te laten in-lijven in het Britse legioen. Wij gaveneen schipper, die ons naar een van deoorlogsbodems zou brengen, de driefietsen en drieduizend Franse francsdie wij tesamen hadden. Maar deschipper verscheen niet op de afge-

moeten zeggen, vanwege hun maniervan optreden, dat het halfgoden wa-ren, die zich verwaardigden een paarvervelende Pigmeeën te verwijderen.

Vandaar gingen de andere twee naarToulouse en ik naar Pau waar ik eenbevriende familie kende. Drie maan-den was ik in deze schone en mooiestad waar ik in een bierbrouwerij enmeelhandel werkte. Ik zat tussen de

Een van de eerste Franse konsentratiekampen voor gevluchte Spanjaarden aan de Spaans-Franse grens. (Kol-lektie Rudolf de Jong)

sproken plaats, naar het schijnt om-dat het een onmogelijke onderne-ming was. Ook hebben we nog gepro-beerd ons tussen Poolse soldaten temengen, die gereed stonden om zichin te schepen. Maar ondanks het feitdat wij ons getooid hadden met derossige mutsen die zo karakteristiekwaren voor het Poolse expeditielegerhadden enige Britse officieren die dekolonne van Poolse soldaten be-waakten en even elegant als hooghar-tig en humeurig waren, ons onmid-dellijk in de gaten. Ik zou eigenlijk

grote machines van de meelmolen inwelke prachtige werkomgeving ikzakken meel van 100 kilo moest la-den en lossen, met de chauffeur vande vrachtwagen als enig gezelschap.Maar omdat ik wist dat mijn vaderen mijn zuster naar Nantes terug wa-ren gegaan, verenigde ik mij indelen-te van 1941 daar met hen.Een klein half jaar later besloten wijom naar Toulouse te verhuizen, waarwe samen met alle andere overgeble-ven leden van de familie Carrasquerwoonden in een klein huisje buiten

25

de stad, dat mijn oudere broer Felixgehuurd had. Toulouse was toen eensoort van Spaanse enclave, in de stra-ten hoorde je meer Spaans dan Fransspreken. De familie bestond uit zevenpersonen, maar ik was de enige diewerk had, in een boomkwekerij waarik kuilen groef om boompjes te plan-ten, zoveel per meter. De honger ende kou waren in die winter echterharder dan het werk. De weekendsging ik brandhout zoeken in de bos-sen en bij de boerderijen in de omge-ving vroegen wij naar iets eetbaars,dat de boeren wilden verkopen, het-geen niet gemakkelijk was. De laat-ste keer dat ik van zo'n tocht terug-kwam - gelukkig omdat ik voldoendelevensmiddelen mee naar huis bracht- voelde ik plotseling mijn hart inmijn lijf omdraaien. Al door hetraam van de bovenverdieping zag ikdat alles op een ruwe manier uit dekasten was gesmeten en dat de vloereen chaos was van kleren en wegge-gooide papieren.Een buurman, die socialist was,kwam dadelijk naar mij toe en ver-telde dat vroeg in de ochtend ieder-een was meegenomen in de "panierá salade" (slamand) - de populairebenaming van het arrestantenwagen-tje, waarin de Franse gendarmes degevangenen vervoeren. Ik had nog degemoedrust (of was het de langdurigezwarte honger?) om een paar eieren,die ik mee had gebracht, te bakken enhaastig op te eten. Vervolgens zochtik Francisco Ponzár op, een school-meester uit Huesca en één van degrootste helden van het verzet: hijredde honderden joden en mensenvan links en spioneerde op uiterst in-telligente wijze en met onvergelijke-lijke moed voor de geallieerden. Naarverluid kregen de Duitsers hem, dedag voordat zij zich overgaven, tepakken en werd hij levend verbrand.Maar goed, Ponzár veranderde denamen in mijn identiteitspapieren -de befaamde récépissé (een soort

"ontvangstbewijs" dat men Frank-rijk is binnengekomen) en ik vertroknaar het departement Ariège, waarik als landarbeider werkte, eerst opeen boerderij, en tenslotte als hout-hakker.Wij vormden een groep die brand-hout hakte voor een onderneming,die het verkocht als brandstof voorbefaamde gasgeneratoren (dat warenmotoren voor auto's en vrachtwa-gens die op gas liepen, omdat er geenbenzine meer te krijgen was). Wijleefden zeer gezond in de bergen enin de bossen; we verzorgden zelf onzemaaltijden en werkten allen gemeen-schappelijk, om een bepaalde hoe-veelheid kubieke meter brandhoutbijeen te krijgen. Maar zoveel gelukkon niet lang duren. Weldra hoordenwij dat de Duitsers razzia's gingenhouden in de bossen, op zoek naarhouthakkers en kolenbranders omhen als dwangarbeiders naar Duits-land te sturen. Zo besloten een maaten ik het er op te wagen, en te probe-ren de nabijgelegen grens naar Span-je over te steken om daar ons gelukte zoeken in de hoop dat we illegaalthuis zouden komen. We waren alle-bei voorzien van valse identiteitsbe-wijzen voor thuis.Zo gingen we op weg en toen wij ophet punt stonden het paadje in teslaan naar een "internationaal" brug-getje (internationaal omdat het degrens markeerde tussen de twee lan-den), zagen wij twee Duitse soldatennaderbij komen met hun honden.Gelukkig regende het en roken dehonden ons niet. We bleven enige u-ren in de stromende regen onder debomen liggen totdat het avond werd,en we de brug overgingen en Spaansebodem betraden. Na bijna drie dagengelopen te hebben waren we nogmaar een honderd kilometer ver ge-komen, in de provincie Lérida; maarvoordat we Sort, het eerste reisdoel,bereikt hadden, kreeg de GuardiaCivil ons te pakken. We denken dat

26

een pastoor, die ons in een bos hadzien slapen, ons had aangegeven.Wij werden gevangen gezet in de ge-vangenis van Lérida en na verloopvan enige dagen werden wij van el-kaar gescheiden; mijn kameraad gingnaar de gevangenis in Huesca en iknaar de modelgevangenis in Barce-lona. Zes maanden honger, maar welmet het voordeel om altijd samen tezijn met de anderen op de binnen-plaats.We deden er spelletjes, lazen en za-ten uren en uren in een kring te de-batteren over onze nationale proble-men en die van onze organisatie. Datis een enorm voordeel van de Spaan-se gevangenissen boven de West- enMidden-Europese - de Nederlandseinbegrepen - dat men de gevangenenhet recht geeft op de binnenplaatste zijn, waar zij zich onderling kun-nen vermaken en kunnen praten, ter-wijl zij in de gevangenissen ten noor-den van de Pyreneën altijd in de celworden gehouden. En als zij er uitworden gehaald om, als honden, teluchten op de binnenplaats, mogenzij daar niet vrij rondlopen en nietpraten. Dat neemt overigens niet wegdat in Spanje het hoofd van de gevan-genis of een bewaker je in bepaaldegevallen op eigen houtje in een straf-cel op water en brood kan plaatsenof je straffen met een aframmeling.Maar het verschrikkelijkste voor allepolitieke gevangenen zijn de politie-bureaus, vooral van de politieke po-litie. Dat heb ik geweten toen ik voorde tweede keer gearresteerd was alsgedelegeerde van de CNT in de De-mokratiese Alliantie en de politieontdekt had dat ik een manifest hadopgesteld dat in november en decem-ber 1946 verspreid werd en van handtot hand ging onder anti-fascisten.Zij brachten mij naar het hoofdbu-reau van politie in Barcelona en daarbracht ik 20 dagen door in de sinis-tere kerkers, de holen die de gelief-de verblijfplaats waren van het

staatsterrorisme. Van hieruit werd jeom twee uur 's nachts naar een hogergelegen cel gebracht voor het ver-hoor. En als je het er levend afbrachtmoesten ze een emmer water over jeheen gooien om je weer bij te bren-gen.Met mij gebeurde het drie of vierkeer: vijf man van de geheime politie(de zogenaamde Brigada Social, de"gerechts"dienaren van het bewind)stonden om je heen en terwijl één jeondervroeg lieten de anderen je metstokslagen alle hoeken van de cel zienmaar het ergste van alles was dat zeje op niet na te vertellen manier ver-nederden, met oorvijgen en stompenin het gezicht. Tenslotte was het eenbevrijding als je naar de gevangenisging!Nog eens zes maanden gevangenis.Toen ik (voorlopig) vrij kwam had ikhet geluk werk te vinden als nacht-waker bij een bouwput; ik zeg "hetgeluk", want zo kon ik in leven blij-ven en mijn familie onderhouden en's ochtends kolleges aan de Univer-siteit volgen. Ik volgde echter slechtseen jaar kolleges aan de fakulteitvoor filologie en letteren, want voor-dat ik opgeroepen werd om het eind-vonnis over mij te horen vellen, ver-liet ik Spanje, op weg naar een twee-de ballingschap in Frankrijk. Dezemaal in Parijs, waar ik psychologieaan de Sorbonne studeerde terwijlik mijn brood verdiende met het ge-ven van Spaanse les aan lycea en taal-scholen. Als politiek vluchtelingwerkte ik - uiteraard zonder er geldvoor te krijgen - in de sekretariatenvan de Entr'aide universitair (uni-versitaire wederzijdse hulp) en de Fe-deración Universitaria Espariola(Spaanse Universitaire Federatie).Alleen ontving ik van de Entr'aideuniversitaire 8000 francs per maand,wat net niet genoeg was om van teontbijten.

In ieder geval, waren deze vier Parijse

97

jaren, hoewel erg opwindend, om spreken - die zoveel heeft gedaan

niet te zeggen dodelijk vermoeiend, voor het aanzien van de libertaire

een geweldige leerschool. In allerlei idee en die zoveel van Spanje heeft

opzichten maar vooral intellektueel. gehouden als Camus.

Intensieve wetenschappelijke en lite-raire studie; veel, heel interessante Ik wist dat ik als Spaanse vluchteling

bijeenkomsten van vluchtelingen; er nooit in zou slagen om in Frank-

propvolle kollegezalen zoals bij de rijk mijn beroep als psycholoog uit

socioloog Georges Gurvitch en bij te oefenen en toen zich een gelegen-

Maurice Merleau-Ponty die psycho- heid voordeed om in Nederland te

logie en filosofie doceerde; vriend- werken heb ik dan ook geen moment

schappen voor het leven zoals met de geaarzeld. Half augustus 1953 kwam

kameraden-studenten Francisco ik in Hilversum aan met een kontrakt

Bennet, Enrique Cruz Salido, Car- op zak als radiospreker en -reporter

los Vélez Ocón en met José Marti- van de Spaanse afdeling van de We-

nez, die later de redakteur zou wor- reldomroep. Nooit zou ik geloofd

den van het belangrijkste Spaanse hebben dat ik meer dan dertig jaar in

bannelingen-tijdschrift, de Cuader- Nederland zou wonen, waar ik op-

nos de Ruedo Ibérico. En op de ach- hield politiek vluchteling te zijn in

tergrond van dit alles: Sartre en Ca- 1963. Over dit verblijf in Nederland

mus, of, in dit geval, Camus in de eer- heb ik verslag gedaan in het Spanje-

ste plaats. Ik herinner mij hem op een nummer van De Vrije Socialist.

door de CNT in Parijs belegde her- Maar wie had voorzien dat Neder-

denkings-bijeenkomst gezien te heb- land, dat politiek en sociaal de tegen-

ben en ook een paar keer aan de zijde voeter is van mijn land, mij een zo

van de grote aktrice Maria Casares. vrij leven geboden zou hebben, waar

Ik geloof niet dat er in deze eeuw een ik zoveel vriendschap zou ondervin-

zo universele schrijver is geweest - den en onderhouden en zo vrucht-

zelfs zonder van de Nobelprijs te baar zou werken.

JOSE MARTINEZ EN EXILE-UITGEVERIJ RUEDO IBERICO

Rudolf de Jong

De Parijse wijkagent die wij - in 1963? - naar het adres vroegen, moest zelfs

zijn stratenboekje raadplegen. Maar tenslotte kwamen wij er toch, bij de uit-

geverij Ruedo Ibérico, die in een nauw steegje een paar kale ruimtes had.

Vrienden hadden mij aangeraden er heen te gaan, maar de uitgever, José Mar-

tinez ontving ons eerst nogal afstandelijk. Spoedig was het ijs echter gebro-

ken. Maranez bleek zelfs een artikel te hebben geschreven in een speciaal

Spanje-nummer uit 1956 van De Libertijn, het orgaan van de jongeren in het

Humanistisch Verbond, dat ik had helpen samenstellen. Zijn bijdrage was ver-

kregen via een wederzijdse vriend: Francisco Carasquer. Ik zou sedertdien

Ruedo Ibérico steeds bezoeken als ik in Parijs kwam.

Op 12 maart van dit jaar stierf Maranez in zijn woning in Madrid door kolen-

dampvergiftiging. In de meer dan twintig jaar die liggen tussen onze eerste

ontmoeting en zijn dood ontstond het levenswerk van Maranez. De uitbouw

van de bannelingenuitgeverij Ruedo Ibérico (lberiese kring) en het tijdschrift

Cuadernos de Ruedo Ibérico.

28

Marfinez werd in 1921 geboren inVillar de Arzobispo (in de provincieValencia). Tijdens de burgeroorlognam hij, 16 jaar oud, als vrijwilligerdienst bij de 26e divisie (de anarchis-tiese kolonne Durruti), waar hij kul-tureel werk deed. Hij raakte in krijgs-gevangenschap en in één van Fran-co's konsentratiekampen. Toen hijeruit kwam moest hij in het leger, eenander soort van gevangenschap. Nazijn diensttijd was hij, tussen 1945 en1947, aktief in de illegaliteit, bij deorganisatie van de libertaire jeugdaan de universiteit van Valencia. In1947 week hij uit naar Parijs, waar hijgeschiedenis studeerde en zou blijvenwonen.De uitgeverij Ruedo Ibérico werd be-gonnen met geld dat hij kreeg van deverkoop van zijn auto en die van zijnvriend, de historikus Nicolás Sán-chez Albornoz, zoon van een nog be-roemdere historikus, banneling enpresident van de republiek in balling-schap. Er zat geen winstbejag achter,maar een idee. Martinez vond dat dehele exile-beweging te kort schoot,op zichzelf gericht was en niet opSpanje, zich niet met de Spaanse rea-liteit bezig hield en niets deed voor deSpanjaarden in het land zelf, die zichaan het kulturele keurslijf van de dik-tatuur probeerden te ontworstelen.Hoe kon men Spanje vanuit de bal-lingschap beter helpen dan met hetbeschikbaar stellen van de literatuur,die aan de landgenoten in Spanjeonthouden werd? Ruedo Ibérico pu-bliceerde boeken die in Spanje ver-boden waren, niet door de censuurkwamen en gaf, in Spaanse vertaling,boeken over Spanje uit, die in een an-dere taal waren geschreven.Met het laatste begon Marfinez enhij kreeg direkt boze gezichten. Eénvan zijn eerste publikaties was eenvertaling van K oltsov's boek overSpanje. Koltsov was korrespondentvan de Pravda geweest tijdens de bur-geroorlog en één van Stalins mannen

achter de schermen. Zijn boek wasniet bepaald pro-anarchisties, zelfsniet eerlijk tegenover hen. Maar hetging wel over Spanje. Na K oltsovzouden vele vertalingen volgen, uitallerlei gezichtspunten geschreven.Gerald Brenans in 1943 verschenenHet Spaanse Labyrinth werd pasdoor Ruedo Ibérico in het Spaansen in het Frans toegankelijk. FranzBorkenaus Spanish Cockpit - eenvan de belangrijkste reportages uitde burgeroorlog - volgde. Zo ookHugh Thomas, Ihe Spanish CivilWar, voorzien van een aantal kor-rekties (maar dat was - daar waren wehet over eens - eigenlijk onbegonnenwerk; het hele boek had opnieuw ge-schreven moeten worden).Ruedo Ibérico gaf ook oorspronke-lijke werken uit van buitenlanders.Eén van de belangrijkste boeken dieverschenen, was De mythe van dekruistocht van Franco van de Ameri-kaan Southworth. Eerst in hetSpaans, later een uitgebreidere Fran-se versie. Southworth is een kennervan de Falangistiese en andere pro-Franco literatuur en gaf een systema-ties overzicht van allerlei leugens,vervalsingen en tegenstrijdighedenin de officiële Spaanse geschied-schrijving van de burgeroorlog. Hijprikte o.a. mythes door rond het Al-cazar van Toledo en de leugens overGuernica (waar hij later nog een a-part boek over schreef). Southworthsstudie werd gepubliceerd in de tijdtoen het Spaanse regime zich pro-beerde te ontdoen van zijn antidemo-kraties imago; het woord "liberali-sering" stond hoog genoteerd in depropaganda. Er kwam geen recht-streeks antwoord op Southworth,maar Ricardo de la Cierva, een manvan de liberalisering, publiceerde destudie Honderd fundamentele boe-ken over de Burgeroorlog, waarintenminste een zeker evenwicht inaandacht voor Franquistiese en anti-Franquistiese literatuur werd nage-

29

streef d, wat op zichzelf al een voor-uitgang was. Als teken van zijn grote"objektiviteit" liet deze Ricardo dela Cierva mij eens een enorme dikkepil zien die hij over de burgeroorloghad geschreven. Er stonden preciesevenveel republikeinse als Franco-vlaggetjes op de omslag. Ook hetaantal bladzijden en portretten wasgelijkelijk verdeeld over de beidekampen. Dit bewees toch wel zijn e-venwichtige benadering van het on-derwerp!De Spaanse werkelijkheid was voorRuedo Ibérico natuurlijk minstenseven belangrijk als de geschiedenis.In 1963 verscheen Espcnia hoy (Span-je vandaag), een verzamelband van500 paginaas, samengesteld doorMartinez en anderen, met een schataan konkrete gegevens, overzichtenen analyses over de sociaal-politieke,ekonomiese en kulturele situatie inSpanje. Een tijdschriftachtige publi-katie Horizonte Espagol (2 delen)sloot bij Espalia hoy aan.Langzaam maar zeker begonnen deboeken van Ruedo Ibérico Spanje -klandestien - binnen te dringen. LuisAdres Edo vertelde in een - overigensweinig sympathiek - in Memoriamin de Solidaridad Obrero, dat de boe-ken van Ruedo Ibérico ook in de ge-vangenis binnengesmokkeld en gele-zen werden. Southworth, een grootverzamelaar van boeken over de bur-geroorlog, ruilde vaak uitgaven vanRuedo Ibérico tegen Franquistieseliteratuur. De uitgeverij wordt eenbegrip.Een hele generatie, van werkelijk inhun land geïnteresseerde Spanjaar-den, die zich in de jaren zestig en ze-ventig probeerde los te maken vanhet keurslijf van de diktatuur, is doorRuedo Ibérico beïnvloed. Een gangnaar de rue Latran, waar, na enkelejaren uitgeverij en boekhandel geves-tigd waren, werd bijna een must vooralle Spaanse intelektuelen, die zichtegen het regime wilden afzetten. Uit

Spanje kwamen belangrijke manus-kripten die onder pseudoniem gepu-bliceerd werden. Als de echte naamuitlekte kon dat vervolging in Spanjeten gevolge hebben. Dat overkwamLuciano Rincón die onder de naamLuis Ramirez een onthullend boekover Franco en de financiële prak-tijken van de familie had geschreven.Over de Opus Dei publiceerde JesusInfante een boek met achterin eenlijst namen, die veelvuldig gekopi-eerd werd en een illegale bestsellerwerd. Een Hollandse recensentmeende dat Jesus Infante (letterlijk:Het kindje Jezus) een pseudoniemwas, maar de man heette werkelijkzo. Boeken over het grootgrondbe-zit, het ontwikkelingsplan, de ille-gale arbeiderskommissies, stakingen,bepaalde regio's in Spanje, Claudinsstudies over het internationale kom-munisme, de anarchistiese bewegingen het gewapende verzet in Spanjeen over vele andere onderwerpen ver-schenen in het fonds van Ruedo Ibé-rico.Mareinez keek wel even vreemd optoen hij benaderd werd door een uit-gesproken Franquistiese historikus,Garcia Venero, auteur van o.a. eendriedelige geschiedenis van de Inter-nationales in Spanje met op de om-slag een sikkel en hamer waar hetbloed - letterlijk, of liever beeldend -van afdruipt. (De inhoud is echterminder bloeddorstig en wat zinniger,al stak de auteur zijn afkeer van alleswat rood was niet onder stoelen ofbanken). Garcia Venero had eenboek geschreven over een - voorFranco en het regime - uiterst gevoe-lig punt in de geschiedenis van de Fa-lange en de burgeroorlog. Het betrofde affaire Hedilla. In 1937 werden defascistiese Falange en de Carlistengedwongen tot een organisatorieseeenheid. M. Hedilla, een leider vande Falange, verzette zich er tegen enwerd op betrekkelijke vage grondengearresteerd en veroordeeld. Garcia

30

Venero had zijn boek niet door decensuur gekregen en klopte nu bijMartinez aan, waarbij hij zich beriepJp de doelstelling van Ruedo Ibérico,in principe alles te publiceren watniet in Spanje uitgegeven kon wor-den. Martinez aksepteerde het ma-nuskript, maar vroeg Southworth ereen aantal kritiese noten bij te schrij-ven. Deze waren wel zo krities datGarcia Venero daar niet mee ak-koord ging. Het gevolg was dat ertwee boeken tegelijk verschenen, vanhetzelfde formaat en uiterlijk, en bij-na even dik: Falange van Garcia Ve-nero en Anti-falange met de notenvan Southworth, voorafgegaaneendoor een lange studie over het Spaan-se fascisme.Ook de schrijvers en dichters vondenhun weg naar Ruedo Ibérico, zoalsBlas de Otero en Juan Goytisolo. In1971 begon een serie bloemlezingenmet poëzie uit de burgeroorlog (Ro-mancero de la guerra de Espana),verzorgd door Serge Salaiin. Het eer-ste deel was gewijd aan de libertairepoëzie (Romancero libertario), erzouden helaas maar drie delen (vande geplande zeven) verschijnen.Alle aspekten van Ruedo Ibéricokwamen samen in het tijdschrift Cu-adernos de Ruedo Ibérico. Dikkenummers, die vrij onregelmatig ver-schenen, met grote studies en be-schouwingen over alle aspekten vande Spaanse kultuur en samenleving.Francisco Carasquer, vriend, mede-werker en ondersteuner van RuedoIbérico noemt het elders in dit num-mer het beste tijdschrift van de ban-nelingen en dat is niet te veel gezegd.Er verschenen ook speciale num-mers, o.a. één over Bakoenin en zijnkonflikt met Marx en één - van nietminder dan 325 pag. - over de Spaan-se libertaire beweging. Een van demedewerkers aan de Cuadernos wasFelipe Orero, een pseudoniem vanMartinez zelf. Het was de naam vaneen oom van hem, die aan het eind

van de burgeroorlog gefusilleerd wasdoor Franco's mensen. (De uitgavevan Kramer Verlag, Santiago Caril-lo, Vom Stalinisten zum Eurokom-munisten, bevat een bijdrage vanOrero in vertaling).De uitgaven van Ruedo Ibérico - al-tijd prachtig verzorgd - waren nietgoedkoop en de financiële positie vande uitgeverij bleef altijd zorgelijk.(Schrijvers en potentiële schrijversheb ik ook wel horen mopperen overMartInez vaagheid inzake afsprakenover publikatie!) In Spanje werdende boeken niet toegelaten en de oudebannelingen van de exilebewegingenbehielden afstand tot de uitgeverij.Hun "zekerheden" harmoniëerdenniet met de houding van open diskus-sie, gebaseerd op feiten, informatieen analyse en niet op propaganda enabstrakte ideeën. Ruedo betekentkring, de Cuadernos en het boeken-fonds vormden een vrije kring, voorSpanjaarden in en buiten hun land.De schrijver Goytisolo noemde (ElPais van 15 maart 1985) de Cuader-nos een "doeltreffende diskussietri-bune voor een links dat zich bevrijdhad van het juk van dogrnaas en ta-boes". MartInez, zo schrijft Goyti-solo verder, was zich zeer bewust vande grote waarheid van Bakoeninsuitspraak: "Vrijheid zonder socia-lisme is bevoorrechting en onrecht,socialisme zonder vrijheid slavernijen barbarisme". Als redakteur en es-sayist "klaagde hij tegelijkertijd zo-wel het cynies en uitbuitend kapita-lisme als het zogenaamde 'werkelijksocialisme' aan dat de meerderheidvan links toendertijd voorstond".Als ik het goed zie werd de libertaireidee sterker en bewuster bij hem. Enook in het fonds van Ruedo Ibérico.Een van de laatste uitgaven over deburgeroorlog waren de memoiresvan Cipriano Mera, de anarchist uitMadrid, die in de burgeroorlog eenbelangrijke rol speelde bij de verde-diging van Madrid en de republiek.

31

Het allerlaatste - en met 649 blz. hetdikste - boek dat uitkwam was El ecode los pasos (De echo van de voet-stappen), de memoires van Juan Gar-cia Oliver. Garcia Oliver, was metDurruti, één van de bekendste anar-chisten. Hij organiseerde de strijdtegen het leger in Barcelona bij hetuitbreken van de burgeroorlog enwas enige tijd minister van justitie.Mareinez had een grote waarderingvoor deze onorthodoxe, en in zijnmemoires vaak sarkastiese, anar-chist. Voor de populaire Durruti,had hij minder bewondering. Hetboek verscheen in 1978, zowel in Pa-rijs als in Barcelona. De tijd van deballingschap was toen voorbij.

ONTGOOCHELING

Marfinez was het type van een Fransintellektueel, niet weg te denken uithet Quartier Latin in Parijs. Vrijlang, mager en bleek, in een driedeligzwart pak gestoken, bril zonder mon-tuur, zeer intelligente ogen en door-gaans iets ironies glimlachends overzich. Hij maakte zich - als één van dezeer weinigen Spanjaarden in en bui-ten hun land - nooit veel illusies, nietover Spanje, niet over de wereld. Metal zijn in Ruedo Ibérico gestoken ide-alisme, was hij een skeptikus, geneigdtot pessimisme. Tijdens de studen-tenrevolutie in mei 1968 was hij deenige die zich niet door het enthoe-siasme liet meeslepen en mij voor-spelde dat er niet veel uit voort zoukomen.Van de politieke oppositie en het ver-zet in Spanje, waarover de progres-sieve pers doorgaans hoog opgaf,verwachtte hij niet veel. Hij begreepdat Franco niet onder de druk vanillegale of legale oppositie zou be-zwijken, maar aan ouderdom. Voor-dat de eerste parlementsverkiezingenin Spanje werden gehouden voor-spelde hij mij exakt hoe de toen, van-wege hun Eurokommunisme, mate-

loos opgehemelde en in aanhangoverschatte, kommunisten het er afzouden brengen: "Ze mogen blij zijnals ze in Spanje zelf de 5 procent ha-len, maar omdat ze in Catalonië tus-sen de 15 en 20 procent krijgen, ko-men ze voor het gehele land mis-schien toch tegen de 10 procent aan,maar ik denk dat ze daar net onderblijven". In een werkelijke maat-schappelijke vernieuwing na Fran-co's dood in 1975 geloofde hij nieten hij aarzelde lang voordat hij naarSpanje terug ging. In de schemertoe-stand tussen diktatuur en demokratievol rechtse terreurdaden moest dewinkel in Parijs het ook ontgelden.Een bomaanslag, die gelukkig alleenmateriële schade aanrichtte.De terugkeer naar Spanje werd voorde man, die zich nooit illusies had ge-maakt, toch nog een ontgoocheling.Met de vrijheid was de belangstel-ling verdwenen. Schrijvers die hij hetpubliceren mogelijk had gemaaktholden naar kommerciële uitgevers.Marianne Briill, zijn belangrijkstemedewerkster, zei mij in die dagen:"Toen onze boeken in Spanje verbo-den waren, verkochten wij hier, in deboekhandel in Parijs, meer dan nuin heel Spanje, waar thans iedereenvrij boeken kan kopen". Het laatstenummer van de Cuadernos (uit 1979)ging over de krisis in de CNT tussen1977 en 1979: CNT. Ser o no ser (Zijnof niet zijn). De uitgeverij en de boek-handel in Parijs werden stil gezet, engingen een "slapend" bestaan leiden.De kring van Ruedo Ibérico was ge-sloten.Martinez bleef de geëngageerde bui-ternstaander. Hij bleef terzijde staanen trok niet, zoals zoveel andere link-sen in Spanje, persoonlijk profijt vande politieke veranderingen. Bij deCNT - die kort na de publikatie vanSer o no ser, op het vijfde kongreswas uiteengevallen - had hij zich nietaangesloten. Marfinez leefde de laat-ste jaren eigenlijk in een ander soort

ballingschap, de interne, in Spanjezelf, en hij werkte aan een grootboek, een sociaal-historiese studievan de verschillende vormen van op-positie tegen Franco' regiem. InSpanje kon hij er geen studiebeurs ofsubsidie voor krijgen. Financiële on-dersteuning ontving hij tenslotte uitNederland via een overeenkomst,waarbij het Internationaal Instituutvoor Sociale Geschiedenis zijn kol-lekties verwierf.Tijdens mijn laatste bezoek aan hemhadden we het over de beruchte po-ging tot een staatsgreep van Tejeroin het Spaanse parlement (februari1982). "Ik was toen in Italië", ver-telde hij, "en daar gingen direkt men-sen de straat o p om te demonstreren.

Hier in Madrid en in heel Spanje ge-beurde niets. Niemand had de moedom de straat op te gaan. Vergelijkdat eens met de 19e juli 1936. Destaatsgreep van Tejero was veel be-ter voorbereid en uitgevoerd dan istoegegeven. Maar op één punt hadTejero zich verkeken. Ook rechts inSpanje, ook de militairen die achterhem stonden, namen geen risiko's enbleven zitten waar ze zaten. Links ofrechts, de Spanjaarden zijn voorniets in beweging te krijgen". Zijn ou-de vriend Nicolás Sanchez Albornozeindigde een 'in memoriam' in ElPais met de woorden: "Spanje datlijken verslindt, wachtte tot hij doodwas, alvorens hem erkenning te ge-ven".

DE NEDERLANDSE ANARCHISTENEN DE SPAANSE BURGEROORLOG

Elly Kloosterman

Toen de burgeroorlog in Spanje uitbrak, kende dit land een anarchistiesemassabeweging. Deze zag zich voor het probleem gesteld hoe adekwaat tereageren op de losgebarsten strijd. Enerzijds heeft zij toen geprobeerd eensociale revolutie door te voeren, maar anderzijds moest zij ook deelnemenaan het (gewelddadige) konflikt zelf De anarchisten in Nederland volgdenvanzelfsprekend het gedrag van hun Spaanse kameraden op de voet. In hunoordeel hierover konden zij het evenwel niet eens worden om redenen die hier-onder zullen worden geschetst.1

De Nederlandse anarchistiese bewe-ging was in de eerste helft van de 20eeeuw sterk verdeeld in sektariesegroepen. Echter, op één terrein von-den zij elkaar, en wel op dat van hetrevolutionair antimilitarisme. Hier-op wisten zij in de jaren twintig endertig tot opmerkelijke theorievor-ming te komen en zich ook organi-satories te bundelen in IAMV (vanaf1904) en IAMB (vanaf 1921).2Twee libertaire stromingen hebbenvan begin af aan het revolutionairantimilitarisme diepgaand beïn-vloed. Zo leverde het op Tolstoj ge-

inspireerde christen-anarchisme deinspiratie tot absolute geweldloos-heid, terwijl uit het revolutionair-syndikalisme ideeën kwamen overhet gebruik van ekonomiese midde-len zoals de spontane staking en eenekonomiese boikot.Hoewel IAMV, noch IAMB geweldals middel officiëel verwierpen (in1921 werd alleen gemonopoliseerdgeweld afgewezen), gingen ook de'geweldaanvaarders' binnen het re-volutionair antimilitarisme, onderde indruk van de gebeurtenissen tij-dens de eerste wereldoorlog en de

33

Russiese revolutie, steeds minderwaarde hechten aan de vruchtbaar-heid van geweld voor de sociale be-vrijdingsstrijd. Zo groeiden de 'ge-weldaanvaardende' en 'geweldver-werpende' richtingen vanaf 1918steeds meer naar elkaar toe en werk-ten tot in de jaren dertig vruchtbaarsamen.In het in de jaren dertig opkomendefascisme zag men geen aanleiding afte wijken van de antimilitaristieseprincipes. De brochure Oorlog tegenHitler-Duitsland? van Albert deJong uit 1933 vatte in feite de anar-chistiese houding samen. Het tijdstipwas gekomen, dat de mens op straffevan de eigen ondergang de oorlogzelf zou moeten vernietigen. Eerstzouden de eigen militaristen en im-perialisten ten val gebracht moetenworden d.m.v. staking, dienstweige-ring, algehele boikot en burgerlijkeongehoorzaamheid, waarna de revo-lutie moest volgen. Mochten de fas-cisten binnenvallen, dan moest hetantwoord eveneens passief zijn.Toen in Spanje de burgeroorlog uit-brak in 1936, bestond het Nederlandsanarchisme uit vier hoofdstromin-gen, te weten het anarcho-syndikalis-me rondom het NSV (NederlandsSyndicalistisch Vakverbond), hetreligieus getinte anarcho-socialismerondom de BAS (Bond van Anar-cho-Socialisten) en het vrij-socialis-me. Deze drie ontmoetten elkaar ineen vierde stroming, het revolutio-nair antimilitarisme rondom IAMVen IAMB. De diskussie ten aanzienvan de Spaanse gebeurtenissen vondvooral in hun periodieken plaats.Deze waren resp. De Syndikalist,Bevrijding, De Arbeider en De VrijeSocialist, en voor de vierde stromingDe Wapens Neder.3Het eerste kommentaar op de inSpanje ontbrande strijd vond in au-gustus 1936 plaats en was enthoe-siast van karakter. Zowel De Syndi-kalist, De Vrije Socialist bij monde

van haar kolumnist Anton Con-standse als De Arbeider zagen in dathet belang van de strijd vooral de er-aan gekoppelde sociale revolutiewas. Dat er veel geweld werd ge-bruikt was onvermijdelijk, maar inzijn konsekwenties niet al te gevaar-lijk, omdat de Spaanse anarchistiesekameraden nu eenmaal voldoendeantimilitaristies nivo bezaten omschadelijke effekten tegen te gaan.Deze schijnbare communis opiniobleek van beperkte duur, toen enke-le weken later IAMB en het syndika-listiese vakverbond NSV gezamen-lijk opriepen tot een financiële steun-aktie. 4 Hoe de opgebrachte geldenzouden moeten worden besteed werdniet uitgelegd, maar de alarmklokwerd in Nederlands anarchistiesekring geluid, toen De Syndikalisteind augustus zonder kommentaarook een oproep van de CNT/ FAIwerd gepubliceerd tot het sturen vangeld en wapens. 5 Het Landelijk Co-mité (LC) - dit was het bestuur vande tot het IAMB behorende IAMV -kwam in spoedvergadering bijeenen nam een motie aan waarin deIAMB/ NSV-oproep weliswaar werdonderschreven, maar een voorbe-houd werd gemaakt ten aanzien vanwapenleveranties. 6 Het LC beslooteen eigen steunaktie te organiseren.Omdat volgens het LC de Spaansekameraden juist nog niet de vereistegeestesgesteldheid bezaten, werd hungeweldpleging niet verworpen. Hetzou evenwel te ver gaan de eigen Ne-derlandse antimilitaristiese traditiedan óók maar te schenden.

SCHEIDING

De scheiding der geesten tekendezich hierna ogenblikkelijk af. Aande ene kant stonden de syndikalisteiirond Albert de Jong, die lange tijdabsoluut loyaal bleven ttgenoVer hunSpaanse kameraden, die - let wel -grotendeels anarcho-syndikalisties

34

georiënd waren.De Jong stelde terecht, dat niet dewapenleveranties het kruciale puntvormden voor het LC, maar het aldan niet aksepteren van geweld. Hoe-wel ook hij zijn standpunt handhaaf-de t.a.v. de bestrijding van het fas-cisme, achtte hij de geweldsvraag opdit moment niet opportuun, daar deSpaanse anarchisten deze vraag voorzichzelf al hadden beantwoord.Aan zijn zijde stond de traditioneelanti-syndikalistiese Constandse, diein De Vrije Socialist zich steeds po-sitiever over het geweld uitliep, datzijn inziens in Spanje als hefboomvoor sociale veranderingen funktio-nee rde.Achter het LC schaarde zich De Ar-beider en ook de Centrale Commis-sie van de BAS middels het blad Be-vrijding (gesteund in okt. 1936 doorde zeer gezaghebbende Bart de Ligt).Deze bleven nog wel solidair met hunSpaanse kameraden, wat iemand alsRijnders van De Vrije Socialist ofJo de Haas via De Arbeider niet eenskonden opbrengen, omdat zij elk ge-weld volledig verwierpen.Toen in de tweede helft van 1936 destrijd voor de Republiek allerminstvoorspoedig verliep en de anarchis-ten het parlementaire pad insloegen,verdiepte in Nederland de diskussiezich langs de hierboven geschetste'geweldaanvaardende' en 'geweld-verwerpende' lijnen. De Syndika-list en - zij het na een korte inzinking -Constandse bleven hoopvol, maar deanderen uitten zich steeds negatie-ver, waarbij de geluiden van geweld-verwerpers als de genoemde De Haassteeds sterker werden. Deze schei-ding der geesten zou onoverbrug-baar blijken.Op het kerstkongres van de IAMVin 1936 werd via een referendum ge-organiseerd geweld afgewezen. Hetwas maar beter nu een fascistiese dik-tatuur te aanvaarden dan ".... eenrode diktatuur, waarvoor we onze

beginselen overboord gooien"' Datde Spaanse kameraden gebruik ge-maakt hadden van gewelddadige me-thoden was aan hun nog kinderlijkepsychiese gesteldheid te wijten. Dehulpverlening aan hun zou niet wor-den stopgezet.De geweldaanvaarders traden hieropuit de IAMV, die nu haar unieke sa-menbindende funktie had verloren.Albert de Jong verweet deze organi-satie onder meer van haar traditio-nele pad te zijn afgeweken. Boven-dien, er waren in Spanje dan wel anti-militaristiese beginselen geschonden,de oorzaken hiervan lagen niet bijde Spaanse anarchisten. Zij kondenniet veel anders, doordat zij het im-mers niet alleen voor het zeggen had-den, er sprake was van zeer schade-lijke invloed vanuit Rusland en zijbovenal geen enkele steun ondervon-den van het internationale proleta-riaat.Aan deze geweldsdiskussie zaten nogtwee organisatoriese konsekwentiesvast. Het IAMB splijtte in juni 1937,terwijl in dezelfde maand de Federa-tie van Anarchisten in Nederland(FAN) werd opgericht door AntonConstandse, die de 'geweldaanvaar-ders' onder de Nederlandse anar-chisten een eigen verband wilde ge-ven. De bedoeling was propagandate maken, waarin de lessen van Span-je zouden worden verwerkt. Tot eenerg florissant bestaan is de FANnooit gekomen. Eind 1938 werd zijopgeheven, kort nadat Constandsezelf was uitgetreden, omdat deze hetfascistiese gevaar te groot achtte omnog te geloven in de bruikbaarheidvan antimilitaristiese middelen.Toen in mei 1937 de bloedige gebeur-tenissen in Barcelona plaatsvonden,toonden prakties alle Nederlandseanarchisten zich geschokt. Ook ie-mand als Albert de Jong zag toengeen reden meer zich te onthoudenvan kritiek. Hij verweet zijn Spaansekameraden een veel te zwakke hou-

LA BAROARIE FASCISTe A MADRID

041; A. 1

ding tegenover de zeer aktieve kon-trarevolutie. De Arbeider zag alsgrootste fout de indertijd ingesla-gen parlementaire weg, terwijl Be-vrijding en De Wapens Neder - van-zelfsprekend - de aanvaarding vangewelddadige middelen als bron vanalle ellende aanwezen. Alleen Con-standse wees op de onmogelijke po-sitie der Spaanse anarchisten tenge-

volge van het steeds uitblijven vaninternationale steun.Hierna verflauwde de aandacht voorde Spaanse strijd aanzienlijk. Hetelan was er bij de Republiek uit, maarook bij de Nederlandse anarchistiesebeweging, die meer dan ooit geken-merkt werd door een hopeloze ver-deeldheid. Franco kon onder zijnslachtoffers ook het Nederlandse a-narchisme tellen.

NOTEN:1 Dit artikel is een samenvatting van mijn doktoraalskriptie "De Nederlandse anarchisten en de Spaanse bur-geroorlog" (Rijksuniversiteit Utrecht, 1979).

2 IAM V = Internationale Anti-Militaristische Vereniging. In een

poging het antimilitarisme een meer internationaal kader te geven werd in 1921 het Internationaal Ant-Milita-ristisch Bureau opgericht. De Nederlandse verenigingen vormden in dit bureau verre de meerderheid, zodat hetuitvoerend comité in Haarlem werd gevestigd. Als doelstelling gold de bewustmaking der arbeiders van hunbeslissende ekonomiese macht en propaganda voor de antimilitaristiese strijdmiddelen. 3 De voornaamstewoordvoerders in deze periodieken zijn: Albert de Jong in De Syndikalist, Bart de Ligt in Bevrijding, Henk Ei-keboom in De Arbeider, Anton Constandse als kolumnist in De Vrije Socialist, Gé Nabrink en Han Kuysten inDe Wapens Neder. Deze oproep is gepubliceerd in De Wapens Neder, sept. 1936. 5 De Syndikalist publiceerdemet grote regelmaat zonder enig kommentaar berichten van CNT/ FAI-informatiedienst. Zie De Wapens Ne-der, sept. 1936. 7 Zie De Wapens Neder, jan. 1937.

Twee door CNT-FAI uitgegeven affiches tijdens de burgeroorlog. Op de ene staat 'Kultuur! De fascistiese bar-baarsheid in Madrid', op de andere 'Heden Spanje, morgen de wereld'.

36

PUBLIKATIES EN BIJEENKOMSTENOVER DE SPAANSE BURGEROORLOG

Rudolf de JongRudolf de JongIn Nederland is dit jaar veel aandacht besteed aan het feit dat vijftig jaar geleden de Spaanse burgeroorlog be-gon. De VPRO zond een zesdelige tv-serie van de BBC uit (ook in boekvorm verschenen bij Het Wereldvenster,Weesp), terwijl de VARA-radio - 66k kritiese - aandacht besteedde aan La Passionaria (de Staliniste DoloresIbarri) en aan Fanny Schoonheid, een Nederlandse die in Spanje vocht. De Wereldomroep werkt aan een pro-gramma over de burgeroorlog en het Filmmuseum in Amsterdam organiseert dit najaar een filmcyklus overdie jaren.In Amsterdam-Noord werd op 28 mei een monument onthuld ter ere van de Nederlanders die in Spanje gestre-den hebben. Tevens vond een toneelmanifestatie plaats. In Utrecht werd in het Casa de Espana een tentoonstel-ling over de burgeroorlog gehouden (april). Het was een reizende expositie van het Spaanse ministerie van kul-tuur, waarbij zorgvuldig was gestreefd naar evenwicht tussen republikeins en Franco Spanje. In diezelfdemaand werd ook een symposium georganiseerd waar Gabriel Jackson en Manuel Tunon de Larga spraken. Op30 april werd door Nederlandse en Belgiese libertairen in 'Wijk-Maastricht een herdenkingsdag gehouden('Spanje 1936-1986 anarchisme?" met films en aktivisten van toen. In café De Koevoet, Haarlemmermeerplein17, Amsterdam organiseren krakers en antimilitaristen tot 18 juli een Spanje-maand met sprekers (o.a. oud-Spanjestrij ders) en films (o.a. Ni peones, ni patrones!). En eind november belegt de NVSG (Nederlandse vere-niging tot beoefening van de sociale geschiedenis) in samenwerking met het Internationaal Instituut voor So-ciale Geschiedenis te Amsterdag een studiedag over de burgeroorlog.Veel dag- en weekbladen (o.a. De Volkskrant en Vrij Nederland) hebben of zullen aandacht besteden aan deSpaanse burgeroorlog. Boekhandel De Rooie Rat, Oudegracht 65, Utrecht stelde zelfs een literatuurlijst overhet onderwerp samen. Ook in literair/ kultureel opzicht wordt de burgeroorlog niet vergeten. Zo is in maart teAmersfoort een festival rond Garcia Lorca gehouden. Deze grote Spaanse dichter en dramaturg werd in augus-tus 1936 vermoord door Franco-aanhangers. Ter gelegenheid van die herdenking verschenen ook twee boek-jes over Garcia Lorca, één ervan geschreven door de radenkommunist Cajo Brendel. Aandacht krijgt ook deNederlandse hispanoloog Johan Brouwer, die veel over de Spaanse geschiedenis, kultuur en - als ooggetuige -over de burgeroorlog publiceerde. Bij Kwadraat, Utrecht verscheen een herdruk van diens In de schaduw vandood, een roman waarbij de burgeroorlog het dekor vormt.Tenslotte in dit verband een bespreking van diverse publikaties over de Spaanse burgeroorlog die recentelijkin Nederland verschenen. Daartoe behoort ook een bundel reportages die de journalist Gerard Lutke Meijerindertijd maakte. De Telegraaf verminkte zijn verslagen, die nu in originele vorm beschikbaar zijn. Het zijn watkinderlijke, oppervlakkige schetsen, die op zichzelf toch interessant zijn door de sfeertekening (Een ooggetui-geverslag van de Spaanse Burgeroorlog. Voorspel Wereldbrand; Nijgh & Van Ditmar, Den Haag; 160 pag.;f. 29,50). Vele bekenden en onbekenden, onder wie de anarchistiese dichter Henk Eikeboom, komt men tegenin een bundel met teksten die door Agathon, Weesp is uitgebracht. Hub. Hermans stelde deze bloemlezing van268 pag. samen en schreef een toelichting (Littekens in een gelooide stierenhuid. Nederlandstalige schrijversover de Spaanse burgeroorlog).

NO PASARAN

No Pasaran! Notities over de Spaanse burgeroorlog,een uitgave van Raket en Lont, is een prachtig uitge-voerd stripverhaal rijk voorzien van tekeningen, au-thentieke foto's, pamfletten. Eigenlijk een dubbelstripverhaal: de - denkbeeldige maar wel historiesverantwoorde - persoonlijke geschiedenissen van eenkommunist en een katholiek in hun houding tegen-over Spanje, worden gevolgd. De kommunist gaatvechten in de internationale brigades en schrijft brie-ven naar huis, hij raakt in verwarring door de aanval-len van het Stalinisme op de POUM en de anarchis-ten. De katholiek blijft thuis, maar ook hij komt in deknoei, er zijn katholieken die pro-republikeins zijn.Mijnheer Pastoor komt er aan te pas om hem in het

rechte pro-Franco spoor te houden. De samenstellers- Herman en John - hebben hierbij zoveel mogelijkgebruik gemaakt van authentieke teksten uit de tijdzelf. Verder geven zij tussendoor telkens goede histo-riese informatie over wat er werkelijk aan de handwas. Bij dezelfde uitgeverijen verschijnt overigensbinnenkort een plaat van The EX met bewerkingenvan oude Spaanse strijdliedjes en een fotoboek metveel nog niet eerder gepubliceerd materiaal uit hetCNT-archief. Dit alles onder de titel /936- The Spa-nish Revolution. Het fotoboek telt 144 paginaas engaat f. 13,50 kosten.

No Paseran! Notities over de Spaanse burgeroorlog;Raket en Lont. Amsterdam, pb 14679 - 1986; 144pag.; j. 17,50.

DE OORLOG BEGON IN SPANJE

Nadat er al een aardig aantal skripties en enkele arti-kelen over dit onderwerp waren geschreven hebbenvier jonge historici - Hans Dankaart, Jaap-Jan Flin-terman, Frans Groot en Rik Vuurmans* - nu het eer-ste serieuze boek gepubliceerd over de Nederlanders,die in Spanje in de Internationale Brigades vochtenof er als medies vrijwilligers heengingen. De schrij-vers hebben gebruik gemaakt van Nederlandse enSpaanse archieven en een aantal interviews afgeno-men van oud-Spanjestrijders. Achtereenvolgens ko-men aan de orde, het hoe en waarom van het gaanvechten in Spanje; de ervaringen aan het Spaansefront; de politiek in de Internationale Brigades; demediese vrijwilligers en de behandeling die de oud-Spanjestrijders, die hun Nederlanderschap haddenverloren, nog zeer lang ten deel zou vallen van de zij-de van de Nederlandse autoriteiten.De vier auteurs hebben weinig kunnen vinden overde anarchisten en revolutionair-socialisten die inSpanje gingen vechten. Zij beperken zich in feite totde, door de kommunisten gekontroleerde, Interna-tionale Brigades en en voortdurend terugkomendthema in het boek is de relatie tot de kommunistiesepartij en tot kommunistiese opvattingen over de bur-geroorlog. Dat de betekenis van de partij - o.a. bij dewerving van vrijwilligers en de organisatie van de reis- groot was, wordt duidelijk.De auteurs zijn er echter niet helemaal in geslaagd omduidelijk te maken hoezeer het "beeld" dat de Inter-brigadisten van de burgeroorlog en van Spanje had-den - een beeld dat bij hen grotendeels in takt is ge-bleven - bepaald werd door de vooroordelen en deklichees van het toenmalige Stalinisme en antifascis-me, en niet door de werkelijkheid. Hoewel de schrij-vers zich bewust zijn van de onjuistheid van dit"beeld" nemen zij er soms toch (te) weinig afstandvan, bijvoorbeeld als het over de Stalinistiese be-schuldigingen tegen de revolutionair-socialistiesePOUM en de anarchisten gaat en over de internatio-nale aspekten van de burgeroorlog.De titel geeft dit laatste al aan. Voor de Interbriga-disten begon - persoonlijk heel regel! - de oorlog inSpanje. Maar de gedachte dat het in Spanje ging - enalleen maar ging! - om een bewuste aanval van hetinternationale fascisme op de demokratie af te slaan,was gewoonweg onjuist, al werd het in de propagan-da duizendvoudig herhaald en door de vrijwilligersgeloofd.In het boek ontbreekt hierdoor enigszins de kontext.De internationale brigades worden te weinig in hetlicht van de Spaanse burgeroorlog bekeken; maardit is - helaas - een algemene klacht over de literatuurbetreffende de Brigades! Lat ik een voorbeeld gevenhoe het referentiekader van de schrijvers er soms neteven naast is. Op pag. 112 schrijven zij dat ook anar-chisten een pleidooi hielden voor discipline, "Cipria-no Mera bijvoorbeeld maakte gedurende de burger-oorlog een bliksemcarrière: hij was van oorsprongmetselaar en werd zonder over een militaire opleidingte beschikken commandant van een legercorps". Dezin veronderstelt een snelle karrière binnen de mili-taire hierarchie van soldaat tot kolonel. De discipline

die Mera voorstond - Fr. Carasquer memoreert hetook in zijn artikel elders in dit nummer van de AS -was in de eerste plaats gebaseerd op de anarchistiesegedachte van de vrijwillig aanvaarde zelfdiscipline,die door de revolutionaire milities werd verdedigd.Zijn legerkorps was ook ontstaan uit de anarchistiesemilities, zijn positie daarin uit zijn revolutionair ver-leden van vóór de burgeroorlog. "Bliksemcarrière"doet Mera onrecht. Hij was en bleef - tot zijn dood inballingschap - metselaar, arbeider, die zijn memoiresover de burgeroorlog altijd schreef in termen als "de-ze vervloekte oorlog", "de oorlog die ons opgedron-gen werd".Misschien is er zelfs een dieper probleem. De schrij-vers stellen - eerlijk eh openhartig - een aantal pijn-lijke kwesties aan de orde en geven er - ook in hunvoetnoten - feiten en gegevens over. Tegelijkertijdhebben zij een begrijpelijke bewondering voor de In-terbrigadisten die - al moge dan hun "beeld" vanSpanje nog altijd op vooroordelen en het ontkennenvan de pijnlijke vragen en feiten berusten - uit een die-pe politieke en innerlijke overtuiging en met grootidealisme hun leven in de waagschaal gingen stellen.En daar een zeer zware tol voor betaalden. Niet alleenin Spanje tussen 1936 en 1939, ook na hun terugkeerin Nederland en ook na 1945.Het boek bevat in ieder geval een grote hoeveelheidbelangrijke informatie; het is jammer dat een verso-nenindex, die dat makkelijker toegankelijk zoumaken, ontbreekt, maar het boek is rijk geïllustreerdmet foto's die voor een deel uit privékollekties kwa-men. Voorin staat niet het obligate kaartje van Span-je, maar één waarop zorgvuldig is aangegeven op wel-ke plaatsen Nederlanders vochten en verpleegden.Er blijven uiteraard intrigerende vragen over - bij-voorbeeld over de rol die de hulporganisaties aanDuitse vluchtelingen, vingeroefeningen in illegaalwerk, bij de organisatie van de werving, precies ge-speeld hebben. Tenslotte ontbreekt bij de gesprekkenmet de Interbrigadisten soms het "doorvragen" eenbeetje, dacht ik. Dat nu echter ook de NederlandseInterbrigadisten "hun" boek hebben - en één dat gun-stig afsteekt bij veel van wat over hun strijdmakkersuit andere landen is gepubliceerd - is een belangrijkemijlpaal.

* Drie van hen, Frans Groot, Rik Vuurmans en HansDankaart, schreven eerder met Margreet Braams"Wat dunkt U van Spanje? Nederlanders en deSpaanse burgeroorlog, 1936-1939 ", een uitgave vanSkript (Amsterdam 1984). Enkele mooie foto's, diedaarin staan, vond ik niet terug in De oorlog begonin Spanje. Jaap-Jan Flinterman publiceerde "DeCPN en de solidariteitsbeweging met de Spaanse re-publiek in Nederland (1936-1939)" in Cahiers overde geschiedenis van de CPN, deel 10; Amsterdam1985.

Hans Dankaart, Jaap-Jan Flinterman, Frans Grooten Rik Vuurman, De oorlog begon in Spanje. Neder-landers in de Spaanse Burgeroorlog 1936-1939; Am-sterdam, Van Gennep 1986; 179 pag.;f 29,50.

38

REVOLUTIE EN BURGEROORLOG

Revolutie en burgeroorlog. Spanje na 19 juli 1936.Zo heet het speciale zomernummer van De Vrije. Devormgeving is van Erik Brouwer, Piet de Geus enMarien van der Heyden. Ik noem hen als eersten omde prachtige verzorging van deze uitgave - het is meereen album dan een tijdschrift - te benadrukken. Erstaan tientallen unieke foto's in die allerlei aspektenvan de revolutie en de CNT belichten. Maar ook deinhoud van de artikelen is de moeite waard. Jacq Gie-le schreef over de verzwegen sociale revolutie. Ver-der werd er - vaak met meer dan één bijdrage - aanmeegewerkt door Federica Montseny (het bekendedilemma van strijd tegen het fascisme en sociale re-volutie), Hanneke Willemse, Jansen Schöttelndreiër,Felix Carasquer (de oudere broer van Francisco,over libertair onderwijs in Spanje), Piet de Geus,Nico Berti, Manja Bakker, Jean Pillie en FranciscoCarasquer (over zijn Hollandse periode). In totaalachttien artikelen, waarvan ik nog de volgende on-derwerpen noem: de kollektieven in Barcelona en diein Aragon; de vrouwen, hun strijd en de libertaire be-weging; de kommunisten in Spanje en in Nederlandplus de Nederlandse kommunisten in Spanje in deInternationale Brigade; de diskussies in Nederlandover het geweld en de regeringsdeelname in Spanje(ten dele gebaseerd op de "stukken" van toen, ten deleop gesprekken nu, met o.a. Wim Jong, Wim Wesselsen Gé Nabrink; de militarisering van de milities; dekerk; verzet en repressie onder Franco.In vrij veel artikelen worden citaten ingelast - helaaszonder bronvermelding. Zij geven een goede indrukvan de sfeer en de mentaliteit van de libertaire bewe-ging in het Spanje van toen. Enkele artikelen krijgener echter iets fragmentaries en brokkeligs door. Degrote lijn is dan, voor buitenstaanders, wel eens moei-lijk te vinden. Een grote lijn geeft het artikel van deItaliaan N. Berti die de problemen van politieke ak-tie - sociaal-revolutionair handelen en anarchistiesemachtsovername of kollaboratie behandelt. Ik citeerhieruit: "Hoe dan ook, anarchistiese diktatuur endemokratiese samenwerking waren geen van twee inovereenstemming te brengen met de doeleinden vande sociale revolutie. Voor geen van die twee situatieswas er een theorie of een politieke strategie voorhan-den, net zomin als voor de totale leiding van de revo-lutie of voor het verdedigen van de verworvenhedenvan de revolutie. Het anarchisme was gedoemd teverliezen". "(...) De vraag of het anders zou hebbenkunnen lopen moet ik ontkennend beantwoorden.(...) De tragedie van de Spaanse revolutie was tevensde tragedie en het einde van de in 1872 geboren anar-chistiese beweging".Laat ik deze bespreking echter beëindigen met eenander citaat. Felix Carasquer, die, even realisties,konstateert dat er "op dit moment geen CNT bestaatdie solidair en kreatief is zoals vroeger", besluit zijnartikel als volgt. "We blijven echter hopen dat men-sen zullen beseffen dat er tegenover de kapitalistieseuitbuiting en het totalitarisme van de marxistiese sta-ten maar één werkelijk alternatief bestaat: het liber-tair proiekt".

De Vrije, anarchistisch maandblad; 1986, nr. 5,6 en 7;84 pag.; j: 12,50.

BURGEROORLOG IN EEN SPAANS DORP

Van alle hier besproken boeken is dit wel het aangrij-penste. Geen wonder, Spanjaarden, die alles hebbenmeegemaakt, komen hier zelf aan het woord. Hanne-ke Willemse, de schrijfster, is sinds jaar en dag geïnte-resseerd in het Spaanse anarchisme. Haar boek is eenoral history van het dorp Albalate de Cinca in de pro-vincie Huesca in Aragón. Het dorp was een centrumvan het anarcho-syndikalisme en van de kollektivi-satie in de tijd van de burgeroorlog. Hanneke Wil-lemse heeft er drie maanden doorgebracht - wat ergkort is als men bedenkt hoe moeilijk het is een ver-trouwensbasis met de bewoners van dit soort dorpente scheppen. Dankzij adviezen en kontakten die zijal had en vooral door de hulp van de vuilnisman,slaagde zij er toch in de dorpsbewoners (en bewoon-sters) over hun verleden aan het praten te krijgen.Zowel oud-militanten van de CNT als rechtse dorpe-lingen vertellen over hun leven (er zijn geen politiekemiddenfiguren bij - al zien sommige rechtsen zich numisschien zo). Hanneke Willemse heeft een zeventiginterviews afgenomen en aan de hand daarvan is ditboek tot stand gekomen en een film gemaakt, samenmet Jan Groen: Ni peones, ni patrones! Van JanGroen zijn ook de talrijke foto's van het dorp die inhet, zeer leesbaar geschreven, boek zijn opgenomen.Veel informanten dorsten niet openlijk te praten endeden het alleen onder belofte van geheimhoudingen binnenskamers. De schrijfster heeft de namen ver-anderd en kon de verhalen niet echt kontroleren. Bijde opzet is de geschiedenis van het dorp - en die vanSpanje - gevolgd; telkens aan de hand van fragmen-ten uit de gesprekken met de bewoners van Albalate,zodat men dezelfde personen, door het gehele boekverspreid, tgenkomt. Hanneke Willemse heeft als bij-lage een "schets van de anarchistische beweging inSpanje en Aragón 1930-1985" (die overigens maartot 1938 gaat) opgenomen en in elk hoofdstuk wordtdoor haar historiese achtergrondinformatie inge-vlochten in het verhaal. Het boek heeft geen weten-schappelijk apparaat, en de gebeurtenissen wordenniet in een histories of kultureel-anthropologies ka-der geplaatst. Bestaande literatuur over Aragón, derevolutie of de libertaire beweging - waarin men Al-balate wel tegenkomt - is niet verwerkt.Het is geheel het verhaal van de mensen. En dat isadembenemend. Achtereenvolgens komen aan deorde: de tijd van de diktatuur in de jaren twintig; derepubliek met de opbouw van de CNT, de libertairejeugdbeweging en de kulturele centra die hierbij vangroot belang waren; de grote opstand in Aragón in1933 en de -repressie daarna. Vervolgens het beginvan de burgeroorlog; de kollektivisatie en hoe dezehet leven van de mensen en het dorp veranderde ("Wewaren vrij in Albalate, een vrijheid die van korte duurwas, omdat de kommunisten er een eind aan gemaakthebben. Door de ellende die we na de oorlog hebbendoorgemaakt, vergeet ik wel eens, dat ik in die tijdheb leren lachen. Ik ben gelukkig geweest"). Dan dekontrarevolutie in 1937 als ook Alabalate door kom-munistiese troepen wordt bezet, die de mannen arres-teren en mishandelen en alles van de k ollektievenkort en klein slaan. "Niets, maar dan ook niets, waser over van datgene waar we maanden voor gewerkthadden". Tenslotte de doorbraak van Franco's troe-

'2 Cl

H. Thomas:

P. Broué/E. Témine:V. Richards:

B. Bolloten:

M. Bookchin:

J. Peirats:S. Dolgoff (red.):

A. Souchy:

R. Rocker:

G. Jackson:

J.J. Giele:

G. Brenan:

R. de Jong:A. Schapiro/A. de Jong:H.M. Enzensberger:

A. Lehning:

A. Schapiro:

A. Constandse:

H. L. Matthews:

D. Mitchell:G. Orwell:J. Schalekamp:

M. Braams e.a.(red.):

P. Eimers:C. Brendel:

pen in 1938, het einde van de oorlog en de lange nacht genis was je vrijer dan erbuiten" zegt één van de ge-van de repressie in kampen en gevangenissen en daar- tuigen.buiten in het dorp zelf, waar men volstrekt afhanke-lijk is van de willekeur van fascisten en rechtsen die Hanneke Willemse, De onvoltooide revolutie. Bur-de grond en de macht in handen hebben en van wie de geroorlog in een Spaans dorp; Amsterdam SUAafschuwelijkste misdaden bekend zijn. "In de gevan- 1986; 136 pag.; J: 18,00.LITERATUUR

Het is ondoenlijk om ook maar een poging te doen een bibliografie samen te stellen van werken over de SpaanseBurgeroorlog - die zou duizenden titels tellen. Ik beperk me tot enkel overzichtswerken, m.i. van belang zijndeherinneringen en in het Nederlands verschenen geschriften, waarbij ik voorbij ga aan Spaanstalige werken enfiktie. De nadruk ligt op literatuur van anarchistiese of sympathiserende zijde, voor zover niet elders in deze ASgenoemd.(RU)

The Spanish Civil War (1961). Harmondsworth, 1982. Niet onomstreden. Bevat eenuitgebreide en nuttige bibliografie (49 blz.)La Revolution et la guerre d 'Espagne. Parijs, 1961. Vertaald in het Duits en Engels envolgens Vernon Richards (zie hieronder) het beste overzichtswerk.Lessons of the Spanish Revolution. Londen, 1972. Kritiek van een anarchist op dehouding van de CNT.The Grand Camouflage; the Communist Conspiracy in the Spanish Civil War. Lon-den, 1961. Interessant werk, waarin veel aandacht wordt besteed aan het zgn. Volks-front. Een uitgebreide versie verscheen in 1977. Een nieuwe editie is getiteld The Spa-nish Revolution.The Spanish anarchists. The heroic years 1868-1936. New York/ Hagerstown/ SanFrancisco/Londen, 1978. Redelijke geschiedenis van het Spaanse anarchisme.Anarchists in the Spanish Revolution. Detroit, 1977.The anarchist collectives. Workers' self-management in the Spanish Revolution 1936-1939. New York, 1977.Nacht Ober Spanien. Biirgerkrieg und Revolution in Spanien. Darmstadt, 1957. Sou-chy bracht de tijd van de burgeroorlog in Spanje door. Onlangs herdrukt.Die Spanische Tragedie. Berlijn, 1976. Kort verslag (99 blz.), waarin met name aan-dacht wordt besteed aan de rol van landen als Duitsland, Italië en Rusland.The Spanish Republic and the Civil War, 1931-1939. Princeton, 1972. Vooral van be-lang voor de Republiek van 1931.Arbeiderszelfbestuur in Spanje. Een verslag van de kollektivisatie van de Catalaanseekonomie tijdens de Spaanse Burgeroorlog 1936-1939. Amsterdam, 1975.Het Spaanse labyrinth. Een overzicht van de sociale en politieke achtergronden van deburgeroorlog. Amsterdam, 1947. Eén van de interessantste en leesbaarste boeken overde achtergronden van de burgeroorlog.De Spaanse Burgeroorlog. Den Haag, 1963.Waarom verloren wij de revolutie? De nederlaag van het Spaanse anarchosyndikalis-me in 1936-1937. Baarn, 1979. Kritiek op de k ompromis-politiek van de CNT.De korte zomer van de anarchie. Utrecht/ Antwerpen, 1973. Hoewel in romanvorm ge-schreven, is er wel degelijk gebruik gemaakt van historiese bronnen. Herdruk Van Gen-nep Amsterdam, 1977.De Spaanse Burgeroorlog (1948). in: De draad van Ariadne. Essays en kommentaren.Amsterdam, 1966. Een "kritiek" op het bovengenoemde werk van Brenan.Twee artikelen over de Spaanse klassenoorlog (1936-1937). in: M. Hunink e.a. (red.) -Voor Arthur Lehning. Baarn, 1979.Barcelona. in: Algemeen Handelsblad, 2 september 1961. Herdrukt in: De bron waar-uit ik gedronken heb. Herinneringen van een vrijdenker. Amsterdam, 1985.Half Spanje stierf... Een herwaardering van de Spaanse Burgeroorlog. Amsterdam,1976.De Spaanse Burgeroorlog. Bussum, 1986.Saluut aan Catalonië. Amsterdam, 1964.Van een eiland kun je niet vluchten. Weesp, 1983. Gesprekken met overlevenden ophet eiland Mallorca.Nederland en de Spaanse Burgeroorlog. Utrechts Historisch Cahier 3, 1 (1982). DeSpaanse Burgeroorlog en zijn gevolgen. Studium generale-voordrachten georgani-seerd door de Leidse historiese disputen Robert Fruin en P.C. Hooft. Leiden, 1973.Anarchisten en marxisten in de Spaanse Burgeroorlog. Driebergen, 1973.Revolutie en contrarevolutie in Spanje. Baarn 1977. Interessant, maar niet onomstre-den. Zeer krities over de rol van de anarcho-syndikalisten als wegbereiders van een bur-gerlijke revolutie.

40