dadun: página de inicio - bibliografiadadun.unav.edu/bitstream/10171/34661/1/1. entrevista... ·...
TRANSCRIPT
Uno visión filosófico - teológico del Derecho Canónico WILHELM BERTRAMS, Quaestiones fundamentales iuris canonici, 1 vol. de 686 págs., Ed. Universita Gregoriana, Roma, 1969.
Recientemente ha salido a la luz, bajo el título Quaestiones fundamentales iuris canonici, un intere~ sante volumen en el que aparecen recogidos según un orden sistemático una selección de artículos de Bertrams. Son muchas y variadas las aportaciones de este ilustre profesor de la Universidad Gregoriana, y el libro no recoge todos los aspectos de su tarea cientifica, sino sólo aquella parte de su obra que hace referencia -como el título indica- a una serie de temas juridicos fundamentales relativos a 10.3 principios teológicos y filosóficos que informan todo el entramado de los preceptos canónicos particulares.
Los articulos -todos ellos ya aparecidos y dispersos en distintas publicaciones científicas-- están agrupados en torno a cinco apartados: 1) Cuestiones de Filosofía y de Teología del Derecho; 2) La estructura de' la Iglesia considerada como conjunto; 3) La estructura jerárquica de la Iglesia; 4) El principio de subsidiariedad en sí mismo y en su aplicación a la Iglesia; 5) Algunas cuestiones particulares,
BIBLIOGRAFIA
A lo largo de estas págínas, el autor contribuye a hacer ver que el Derecho Canónico es el ordenamiento de la libertad cristiana: del mismo modo que la libertad personal está al servicio de los valores humanos, la libertad cristiana ha de estar al servicio de los valores cristianos. Se conjugan armónicamente a través de sus páginas el aspecto juridico de la Iglesia y su dimensión espiritual de caridad, los valores personales y la dimensión comunitaria. En todo momento está presente una visión en profundidad y de conjunto.
Ante la aparición de este libro, hemos considerado de interés formular algunas preguntas a su autor.
J. M. G. DEL VALLE: ¿Nos podría indícar qué motivos le han inducido a publícar este volumen de Quaestiones fundamentales iuris canonici? ¿Cuál ha sido el criterio de selección?
WILHELM BERTRAMS: Initiativa pro pubUcatione horum studiorum ab aliis procedebatur. Desíderabant, ut haec studia unita in uno volumine haberentur - cum saepe difficile sit habere simul respectiva periodica, in quibus publicata fuerunt - in cornmodum auditorum, in comodum doctorum et lectorum, qui de hisce quaestionibus interesatti sunt.
Ipse labor, qui necessarius erat pro publicatione operis, magna ex parte ab aliis factus est; neque tempus habebam ad omnia revisioni subiicienda. Ita explicatur, quod ex. gr. notae citant textus, sicuti (in respectivis periodicis) habentur; praeterea deficientia Indicis defectuitemporis debetur.
Non agitur de interpretatione canonum, neque de aliqua expositione «systematis» Codicis iuris canonici. Agitur de principiis fundamentalibus, scilicet de studiis natura e philosophicae et theologicae, quae praemissas constituunt dispositionum canonicarum. Altera ex parte hoc criterium pro seligendis studiis huius operis non debet nimis stricte intelligi : habentur in ipso etiam studia, quae non agunt directe de· taUbus principiis, sed quae ad respectivas
460 BlBLlOGRAFlA
quaestiones dilucidan das aliquid conferre possunt. Altera ex pa.rte non omnia. studia huius indolis in hoc opere collecta sunt; habentur aliqua studia huius indolis in opere communi cum aliis auctoribus: De matrimonio Ooniectanea, 1970. (Studia mea de matrimoniali consensu, et de natura metaphysica amorls coniugalis, quae in hoc opere habentur, etiam in opere de quaestionibus fundamentalibus haberent locum congruum).
En el prólogo de su libro se hace nota?' que las ideas desarrolladas en algunos artículos ----escritos hace tiempo-- han sufrido una evolución. ¡Tendría la amabilidad de indicar cuáles son las líneas fundamentales de ese cambio?
W. B.: lila quae dicuntur de evolutione conceptionis auetoris, se referunt ad hoc, guod, in proponenda thesi, non semper inde a tali prima propositione iam omnia usque ad particularia dilucidantur et proponuntur; quod erescens claritas et expositio magis particularis, sicuti in quavis quaestione scientifica, continuatione studii habetur, non ultimo loco etiam eo, quod quaestionibus motis responsum datur. Cum hisce cOhaeret, quod ipsa terminologia progredientibus studiis fit magis differentiata, magis praecisa.
(Quoad omnia haee, lieeat dicere, ad evolutionem quod attinet bene percipiendam, non potest praescindi ab articulis publicatis in: De matrimonio 00-niectanea, neque ab opusculo: De relatione inter episcopatum et primatum, Principia philosophica et theologica, qUibu.s relatio iuridica fundatur inter officium epiScopale et primatíale;in hoe opere - Romae 1963, Editrice Libreria Univ. Greg. - prima viCe magis explicatur thesis fundamentalis de structura interna et externa socialitatis humanae et iuris. Tandem opuseulum: n potere pastorale del Papa e del collegio dei Vescovi, Roma, Herder, 1967; in hoc opusculo constitutio sacramentalis et ecclesiologica potestatis episcopalis, necnon quaestio de subiecto supremae Ecclesiae potestatis, ex professo tractatur).
Quoad quaestiones concretas haec notentur: Ecclesia est societas supernaturalis. Hinc quaevis explicatio iuris Ecclesiae - et consequenter potestatis - non potest non procedere a datis theologicis, sicuti in traditione (quoad doctrinam et quoad praxim) habentur. Hac ratione in studiis, de quibus hic agitur, momentum magnum habet indoles relativa ordinationis sacrae, necnon mutatio praxis in ordinationem absolutam alto medio aevo; atenim hac mutatione obscurabatur traditio Ecclesiae toto primo millenio, quod officium canonicuÍn (Papae, Episcopi, sacerdotis) confert executionem potestatis iam
(sacramentaliter) habitae, non autem ipsam potestatem.
Hac ratione Concilium optime iterum (quoad potestatem episcopalem) distinguit collationem (sacramentalem), qua habetur pote stas ad actum non expedita, et exercitium, scilicet potestatem ad actum expeditam (Lumen gentium, 21, Nota praevia, 2). Haec sunt intelligenda ratione habita, quod EccleS1;). est mysterium seu sacramentum salutis hominum (Lumen gentium, 1). A,liis verbis: ipsa potestas episcopalis (etiam docendi et regendi) est et operatur ad modum sacramenti. (Sacramentum constituitur elemento interno et externo). -- Haec -data theQlogfca lridigent explfcatione - -me~
taphysica. Etenim theologia iuris non est possibilis, nisi includat methaphysicam socialitatis et iuris. Dico: metaphysieam, non quamlibet philosophiam, sed metaphysicam philosophiae perennis. Haec non identificatur curh thomismo «official1» us-que ad Concilium. Attamen hoc dicendo affirmo: philosOphia, quae metaphysica «caret», non valet, quia realitatem non attingit, et ea de causa nequit gaudere notionibus obiectivis, scilicet realitati congruen_ tibus, id est essentiae rerum. Haec metaphysica autem -quia trascendit categorias entis- etiam realitatem supernaturalem comprehendit, etsi non univoce, sed analogice.
Proinde distinctio inter structuram internam et externam, metaphysica necessitate, quoad totam vitamsocialem (etian «supernaturalem») et iuridicam (etiam Eccl-esiae) se imponit. Rae -ratione pótestas in Ecclesia est explicanda; hac explicatione tota evolutio historica hac in re optime explicatur (et iL principium etiam a posteriori confirmatur). Liceat g,uoad momentum huius distinctionis referre ad iUa, qua e scripsit Ratzinger in : «Theologische Revue», Jahrgang 62, 1966, nr. 5,320.321. Ebenso in: «Lexikon für Theologie und Kirche», das zweite Vatikanische Konzil, Band 1, 353.
Ergo: aliqua evolutio habetur in studiis auctoris quoad explicationem potestatis episeopalis, praesertim sub aspectu modo explicato. Quoad principium subsidiarietatis confer in ipso opere notam explicativam pagina 582 et etiam pagina 415-417; praeterea: Periodica de re morali canonica liturgica 1970, pagina 550 cum nota 21.
Vd. ha dicho repetidamente que la división del Derecho en público y privado es plena1nente confor-1ne con el Derecho canónico y que el reconocimiento de una personalidad jurídica -lleva consigo el reconocimiento de una esfera privada. Habida cuenta de las actuales necesidades de la Iglesia y de la importancia que ha cobrado, gracias a los .documen-
BIBLIOGRAFIA 461
tos del Ooncilio Vaticano ll, la posición del simple fiel, ¿en qué direcciones sería conveniente desarrollar este ámbito de autonomía privada '!
W. B.: Liceat mihi quoad hanc qUáestionem referre ad illa, quae in opere habentur pagina 113 (recensio Müllejans) et pagina 207 (responsum), pago 293-297. Praeterea in citato articulo, «Periodica» 1970: pagina 517-525, 542-547.
Vd. ha definido el ordenamiento de la Iglesia como un orden de libertad, insi8tiendo al mismo tiempo en el carácter jurídico de la comunidad eclesial. ¿Oómo se concilian, según Vd., estos dos extremos? ¿Hasta qué punto la libertad de los fieles limita la potestad eclesiástica 11
W. B.: Iura fundamentalia hominis, homini inhaerentia ipsa sua exsistentia (in bona patrimonialia acquirenda, in matrlmonium ineundum, laborandi (non "dico, ad laborem), se informandi (non dico: ad informationes), se associandi cum aliis, etc. etc., sunt (natura) anteceden ter ad quamvis societatem concretam. status est creare ordinem exercendi (modo ordinato et pacifico) haec iura, scilicet ipsius est ordinandi et coordinandi hoc exercitium. (In concreto hoc significat: ordo, quo homines bona humana actuare possunt modo pacifico, scilicet bona, quae ipsis praebent penectionem personalem). Talis ordo exercendi iura fundamentalia, personalia, est ordo boni communis. Runc ordinem necessario significare aliquam restrictionem quoad exercitium iurium fundamentaliur.1 (non ipsorum iurium, quae qua talia a Statu tangi non possunt) non debet probari: agitur de restrictione in favorem libertatis personalis omnium. (Ipsa iura fundamentalia tandem aliquando nihil sunt aliud, nisi concretizatio libertatis ,personalis, scilicet libertatis in ordine ad bona humana actuanda, in ordine ad finem personalem consequendum; libertas personalis habetur ad bonum personalem; hac ratione libertas personalis non est emancipatio ,a vinculo sociali aut ethico, libertas semper est bono humano ligata, et consequenter semper unita cum responsabilitate personali).
Raec, quod attinet iura fundamentalia, etiam de Ecclesia dicenda sunt, in quantum ipsa est unio socialis etiam lndolis organisatoriae, scilicet ratione finis supernaturalis hominis. Accedunt in Ecclesia illa .iura christianorum communia (can. 87), quae constituuntur in baptismate, ita tamen, ut incorporatione in Ecclesia , in~geant, qua deficiente exer-
ceri non possunt. Aliis ver bis : in quantum haec iura sacramentaliter constituuntur, Ecclesia ipsa tangere non valet; attamen haec iura, in Ecclesia non incorporata, inefficacia sunt. (De cetero hic eadem dicenda sunt quae dicta sunt de potestate episcopali)o Confer in opere QuaeBtiones fundamentales: paginae 218 ss., 242 ss., 148-160. Etiam quoad has quaestiones videas: articulum «Periodica» 1970, 517-525.
La constitución de la Iglesia -ha escrito Vd.excluye un vínculo de poder de naturalezc;t jurídicoprivada, porque el poder eclesiástico está al servicio de la comunidad. t. Qué consecuencias se siguen de es" 1. realidad para la organización eclesiástica?
W. B.: Efferendum est · pótestatem publicam non esse dominium privatum, scilicet hanc potestatem non esse ordinatam ad bonum personale subiecti huius potestatis, sed ad bonum commune. Rac ratione leges Status ad bonum commune ordinantur; bonum commune determinatur exigentiis omnium civium collective sumptorum; aliis verbis, ad bonum commune requiruntur illa, quae necessaria sunt, ut omnes tcollective sumpti) iura fundamentalia ordinate exerceri possint. Rac ratione potestas publica semper est restricta intra fines, qui in hoc eius munere, functione, officio, finalitate habentur.
Ecclesia bonum supernaturale hominibus conferendum habet (Bonum supernaturale, in quantum verbum Domini et vita Domini modo humano, id est, in verbis et signis, Ecclesiae est concreditum). Aliis ver bis : Ecclesiae est continuare missionem' Christi in salutem hominum. In qllantum, ad hanc missionem implendam, Ecclesia procedit (procedere forte tenetur) potestate sua, scilicet dispositionibus iuris ecclesiastici, potestas limites habet in illis, quae ad hunc finem obtinendum exiguntur, scilicet potestas limites habet in eis, quae requiruntur, secundum communiter contingentia, ut fideles collective sumpti, auxilium habeant ad finem supernaturalem obtinendum. (Neque dici debet, quod etiam in Ecclesia exercitium iurium, sive ordinis naturalis, sive ordinis supernaturalis, intra tales fines, restringi potest et forte debet, in favorem libertatis omnium fidelium, scilicet, ut omnes (collective sumpti) «,libertate gloriae filiorum Dei» vitam christianam modo pacifico agere possint).
JOSÉ M.a GONZÁLEZ DEL VALLE