Daar zit muziek in!

Muziek als onderdeel van geestelijke verzorging binnen de psychogeriatrie

Elske KroondijkS1619691Vak: Geestelijke Verzorging, achtergrond, theorie, methodiekDocent: Hetty ZockAantal woorden: 3385.

Inhoudsopgave

Inleiding 3

Hoofdstuk 1: Belevingsgerichte zorg binnen de psychogeriatrie 4

Achtergrond 4

Doelgroep 4

Hoofdstuk 2: Muziek binnen de psychogeriatrie 5

Het middel ‘muziek’ 5

Muziek in relatie tot de doelgroep 6

Hoofdstuk 3: Geestelijke verzorging en muziek 7

Gemeenschappelijke insteek 7

Meerwaarde 8

Theoretische onderbouwing 9

Werkwijze met voorbeeld 10

Conclusie 12

Literatuur 13

2

Inleiding

Daar zit muziek in! Een uitspraak die je meestal gebruikt bij iets waar potentie in zit. Iets waar je

positieve verwachtingen van hebt, dat als ‘muziek in de oren’ klinkt. Muziek als iets dat iets

goeds in zich herbergt is ook de manier waarop ik er tegenaan kijk. In de context van de

ouderenzorg heb ik meermaals gezien dat muziek iets anders in mensen naar boven haalt; iets dat

aan de oppervlakte niet snel naar voren zal komen. Zeker in de psychogeriatrie lijkt de muzikale

kant van het geheugen soms meer aanwezig dan de cognitief-verbale kant. Muziek geeft

betekenis en grijpt terug op herinneringen en gevoelens uit iemands levensverhaal.

Omdat de geestelijk verzorger in haar vak ook bezig is met het levensverhaal en de

betekenissen daarin, is het interessant om het gebruik van muziek daarbij te betrekken. Muziek

kan hierin een belangrijk hulpmiddel zijn om betekenisvol contact tot stand te brengen. Daarom

heb ik muziek als onderwerp van mijn paper gekozen. De vraag die ik hierin centraal stel, is op

welke manier muziek een rol kan spelen binnen de geestelijke verzorging. Aangezien dit een

brede vraag is, zal ik de vraag beperken tot de geestelijke verzorging binnen de psychogeriatrie,

en (oude) liederen als muziekvorm.

Werken met muziek is een voorbeeld van belevingsgericht werken; een belangrijke term

in de psychogeriatrische zorg. Daarom zal ik dit paper beginnen met een omschrijving van deze

manier van werken, waar muziek en geestelijke verzorging beide een bijdrage in leveren. Daarna

zal ik uiteenzetten wat de meerwaarde is van muziek binnen de psychogeriatrische zorg. Ik zal de

meerwaarde van het werken met muziek aankaarten, alsook de theoretische onderbouwing ervan

uiteenzetten. Tot slot zal ik uitleggen op welke manieren muziek als insteek kan dienen voor de

geestelijk verzorger, wat ik illustreer met een voorbeeld uit de beroepsliteratuur.

3

Hoofdstuk 1: Belevingsgerichte zorg binnen de psychogeriatrie

Achtergrond

Belevingsgerichte zorg is een manier van zorg verlenen, waarbij de persoonlijke benadering van

de ander centraal staat. De behoefte van de zorgvrager in de context van zijn leven is het

belangrijkste aandachtspunt.1 Het doel van deze zorg is de bewoner te helpen om zo goed

mogelijk verder te leven met dienst beperkingen.2 De zorgverlener verplaatst zich hierbij in de

bewoner en probeert in te spelen op hoe een bewoner zichzelf en de omgeving ervaart. De

lichamelijke conditie is hierbij belangrijk, maar centraler nog staat het geestelijk welzijn en het

eigen levensverhaal van de bewoner. Belangrijk hierbij is dat de zorgverlener ook bij zichzelf te

rade gaat over hoe het voelt om met bewoners om te gaan.

Er zijn vier kernwoorden3 die de belevingsgerichte zorg bondig omschrijven. Ten eerste

gaat het om contact maken: zowel met de bewoner als met je eigen houding en gevoelens. Ten

tweede draait het om eigenheid: elk mens is uniek en heeft een eigen levensloop. Ten derde is het

bieden van veiligheid erg belangrijk: biedt duidelijkheid, structuur en transparantie in wat je doet

en zegt. Ten vierde is het goed om aan te sluiten bij de belevingswereld: ingaan op de signalen

van een bewoner. Alle disciplines hebben met deze belevingsgerichte manier van werken te

maken. Toch vormt het voor bijvoorbeeld een geestelijk verzorger als ook voor een

muziektherapeut het vertrekpunt van zijn of haar werk.

Doelgroep

Belevingsgerichte zorg wordt toegepast op veel psychogeriatrische afdeling van verzorg- en

verpleeghuizen. Op deze afdeling verblijven mensen met cognitieve functiestoornissen als

gevolg van een vorm van dementie. Het meest opvallende kenmerk van iemand met dementie is

de haperingen in zijn geheugen. Op gebieden als oriëntatie, zelfzorg en taal heeft een

dementerende in toenemende mate hulp nodig. Ook het gevoelsleven verandert: dementerenden

zijn vaker ontremd, geagiteerd en somber. Ze ervaren vaak een groot gevoel van verlies: zowel

van naasten, meer nog meer van hun eigen zelfstandigheid en vitale functies. Bovenal is het

1 http://site.zorgportaal.nl/index.php/forums/forum-beroepsinhoud/13381-belevingsgerichte-zorg?start=6, 05-02-2012.2 http :// www . dignis . nl / watdoenwe / wonenenzorg / Pages / Werkwijzewonenenzorg . aspx , 05-02-2012.3 Er zijn meerdere manieren om het concept uit te leggen: deze omschrijving, inclusief de vier kernwoorden, heb ik ontleend aan mijn huidige stageplek bij DIgnis. Zie bovenstaande link voor meer informatie.

4

steeds lastiger om contact te maken met dementerenden, omdat ze steeds minder goed in staat

zijn zich met de buitenwereld te verhouden. Belevingsgerichte zorg probeert aan al deze

eigenschappen tegemoet te komen.

Hoofdstuk 2: Muziek binnen de psychogeriatrie

Het middel ‘muziek’

Muziek is een medium wat bijna bij iedereen wel iets oproept. Ten eerste zit muziek vol met

herinneringen. Bepaalde nummers doen denken aan bepaalde periodes en gebeurtenissen in je

leven. Muziek is op die manier een ingang om over deze gebeurtenissen opnieuw te overdenken,

of her te beleven. Ook roept muziek emoties op, los van de herinneringen die eraan gekoppeld

zijn. Een wals zorgt vaak voor een vrolijke sfeer, terwijl klassieke pianomuziek voor rust zorgt.

Muziek is een middel om deze emoties op te roepen, te uiten en daarmee te kanaliseren.

Een ander belangrijke eigenschap van muziek is dat het vaak een directe reactie oproept,

ongeacht je zelf muzikaal bent of niet. Het is laagdrempelig, omdat je alleen een goed gehoor

moet hebben om erop te kunnen reageren. Om mee te doen hoef je alleen maar je stem te

gebruiken. Doordat iedereen zelf mee kan doen is muziek gericht op de eigen autonomie en

eigenheid van een persoon. Ook voor mensen die hun stem niet meer kunnen gebruiken is

muziek een uitingsvorm omdat het ook beweging uitlokt, zoals meetikken op de maat en

dirigeren. In deze bewegingen ligt soms veel van iemands karakter verscholen: iemand die de

regie wil hebben, begint te dirigeren en iemand die eigenzinnig is zingt een tegenstem. Een

bijkomende eigenschap van muziek is ook dat het een structuur in de tijd aanbiedt.4 Het kent een

eigen dynamiek met een begin en een eind, waarbij de klanken een oriëntatie bieden.

Ook ligt muziek in een ander deel van de hersenen opgeslagen. Anders dan bij taal is

muziek een gebied waar meerdere hersendelen bij betrokken zijn.5 Mensen met een

hersenbeschadiging bereik je in veel gevallen nog wel met muziek. Het is op deze manier een

middel om contact te leggen. Hier komt bij dat het samen zingen een gevoel van verbondenheid

oproept. Het is een vorm van non-verbale communicatie, waarin elke deelnemer gelijk is. Door

4 http://www.nvvmt.nl/index.php/muziektherapie/wat-is-muziektherapie/muziektherapie-in-vav.html?start=1, 05-02-2012.5 http://www.moderne-dementiezorg.nl/uploads/invloed%20van%20muziek%20op%20geheugen.pdf , 05-02-2012.

5

muziek te maken ervaren mensen dat ze deel van een groep zijn en zelf ook bijdragen aan het

geheel. Zowel saamhorigheid als het gevoel van eigenwaarde worden hierdoor versterkt.

Muziek in relatie tot de doelgroep

Bekeken met een belevingsgerichte bril is muziek een middel om mensen op persoonlijke wijze

te benaderen en te erkennen in hun eigenheid. Zoals gezegd roept muziek momenten uit de eigen

levensgeschiedenis op. Omdat de levensgeschiedenis van dementerenden soms verborgen ligt,

kan muziek deze weer naar boven tillen en versterkt dit iemands eigen identiteit. Daarnaast kan

muziek voor dementerenden een veilige vorm zijn om emoties te uiten. Ten eerste omdat ze er

door de muziek ‘bij’ kunnen. Ten tweede omdat emoties bij dementerenden soms ontregeld zijn,

wat het fijn maakt om ze via muziek te kunnen uiten. Tot slot is het met name voor ouderen soms

lastig emoties te uiten, omdat het in hun tijd minder gebruikelijk was dit publiek te doen. Muziek

biedt hiervoor een veilige en geaccepteerde oplossing.

Omdat muziek oriëntatie in de tijd biedt, is het voor dementerenden een veilige

bezigheid. Zij kunnen nog wel eens verward zijn en niet weten waar ze zijn en wat ze doen.

Muziek biedt woorden, klanken en dynamiek om in op te gaan. Het versterkt op die manier een

gevoel van veiligheid voor dementerenden. Ook vergt het weinig concentratie omdat de

melodieën (en teksten!) vaak ‘als vanzelf’ tevoorschijn komen. Dit is vanwege de verschillende

hersengebieden waar muziek in wordt opgeslagen. Hierdoor is het muzikale vermogen veel

minder gevoelig voor degeneratie dan het spraakvermogen. Hoewel iemand soms ver in het

dementieproces is geraakt en al niet meer kan praten, blijft het soms nog heel lang mogelijk een

lied te zingen. Dit non-verbale aspect van muziek is erg belangrijk, omdat dit de laag is waarop

mensen in de psychogeriatrie veel sneller te bereiken zijn dan door woorden.

Muziek is daarom een manier om te communiceren, op non-verbale en verbale wijze.

Omdat muziek iets is dat je samen doet, kun je het samen vormgeven en daarin sturing geven en

reactie uitlokken. In de psychogeriatrie is deze vorm van contact maken dan ook heel waardevol.

De autonomie van een dementerende kan ook worden versterkt door het maken van muziek.

Wanneer een deze bijvoorbeeld zijn favoriete liedjes kenbaar maakt, kun je die spelen en op die

manier ‘gehoor’ geven aan iemands eigen wensen. Al deze aspecten van contact maken,

eigenheid respecteren, het recht doen aan emoties en aan het levensverhaal horen thuis in het

kader van belevingsgerichte zorg in de psychogeriatrie. Zoals geïllustreerd is muziek een sterk

6

middel om hieraan te werken. Omdat dit daarnaast ook aspecten zijn die binnen het werk van de

geestelijk verzorger centraal staan, wil ik in het komende deel van dit paper een verbinding slaan

tussen muziek een geestelijke verzorging binnen de psychogeriatrie.

Hoofdstuk 3: Geestelijke verzorging en muziek

Gemeenschappelijke insteek

Zoals net al enigszins duidelijk is geworden, sluiten de werking van muziek en die van de

geestelijke verzorging goed op elkaar aan. Beide komt ze tegemoet aan de uitgangspunten van de

belevingsgerichte zorg zoals deze in de psychogeriatrie veelal centraal staat. Ten eerste staat het

werkelijk contact maken centraal. Omdat dit in de psychogeriatrie soms lastig is, komt het vooral

aan op het delen wat iemand van binnen bezielt. Zowel in muziek als in gesprek kan contact

worden uitgelokt. Ten tweede gaat het om eigenheid van de dementerende. Zowel via gesprek als

via muziek probeer je op het spoor te komen van iemands unieke levensverhaal. Ten derde gaat

het om veiligheid bieden, wat bij de muziek tot uiting komt als een veilige plek om emoties te

doorleven, en in het gesprek als een moment om gevoelens te bespreken. In beide gevallen is

tevens de houding van de geestelijk verzorger of de muziektherapeut de manier om veiligheid te

bieden. Maar bovenal is het de belevingswereld van de dementerende die centraal staat in zowel

muziek als bij geestelijke verzorging. De associaties die de muziek oproept of de wendingen die

het gesprek nemen, voeren de boventoon.

De beroepsprofielen van de geestelijk verzorger en van de muziektherapeut komen

daarnaast in vele opzichten ook behoorlijk overeen. Omgaan met emoties, verbetering van

stemming, emoties reguleren, traumaverwerking, acceptatie en zelfs zingeving worden in het

beroepsprofiel van de muziektherapeut als subthema’s beschreven. Het samenspel van klank en

betekenisvolle teksten worden daarbij genoemd als hoop- en troostbronnen voor cliënten.6 De

overlap met de geestelijk verzorger is duidelijk. De geestelijk verzorger bedient zich in zijn werk

van inspiratiebronnen als muziek om op symbolisch niveau zingevingsvragen te bespreken. Toch

zijn er ook duidelijke verschillen. Ten eerste al in het feit dat je als geestelijk verzorger geen

therapeut bent en je in je sessies dus ook nooit bezig zult zijn met het aan- of afleren van gedrag.

Om optimaal gebruik te maken van de voordelen van muziek, zonder onbevoegd in het

6 http://www.nvvmt.nl/index.php/muziek-en-/21-muziek-en-emotie.html, 05-02-2012.

7

vaarwater van de muziektherapeut te belanden, zal ik hieronder de meerwaarde voor de

geestelijk verzorger te beschreven. Daarna volgt een beschrijving van mogelijke werkwijzen als

ook een voorbeeld van een ontmoetingsgroep op basis van muziek.

Meerwaarde

De meerwaarde van het als geestelijk verzorger werken met muziek binnen de psychogeriatrie

ligt mijns inziens verankerd in drie punten. Ten eerste levert het inspiratiebronnen op, in het

bijzonder wanneer het om levensbeschouwende liederen gaat. Ten tweede liggen in muziek

sterke bindingen met het verleden. Ten derde is het een sterke manier om contact te leggen.

Om op het eerste punt in te gaan: muziek werkt als een bron van inspiratie. Het geeft

aanleiding om in contact te raken over onderwerpen die bezongen worden. Vaak gaan liedjes

over wat jou in het leven beroert. Het kan de bewoner weer even in contact brengen met eigen

motto’s, levensthema’s en liedteksten die richting (hebben ge)geven aan het leven.

Levensbeschouwelijke liederen zijn hierbij in het bijzonder voer voor de geestelijk verzorger.

Hierin wordt, soms expliciet, soms impliciet, een verbinding gelegd met de levensbeschouwing

van een bewoner. Juist in de huidige psychogeriatrie zijn er veel ouderen waarbij gewijde

liederen (als bijvoorbeeld ‘Johannes de Heer’-liederen) in het geheugenrepertoire zitten. Werken

met deze liederen levert een dubbelslag op met betrekking tot de existentiële dimensie (het

goddelijke) en de symbolische dimensie (het lied als verbeelding).

Dit hangt samen met het tweede punt: muziek roept herinneringen op. Veel liederen gaan

over thema’s die vroeger aan de orde van de dag waren. Ze spreken tot de verbeelding en roepen

beelden op die de bewoner wellicht herkent. Deze beelden kunnen aanleiding geven om meer te

vertellen, maar alleen het zingen al maakt de gewaarwording opnieuw ‘aanwezig’. De bewoner

krijgt een gevoel van veiligheid en herkenning, zowel door de melodieën als door de teksten.

Door deze liederen is het tot slot makkelijker om contact te leggen. Zoals hierboven uitgelegd

ontstaan er gespreksonderwerpen die aan de orde komen. Maar nog belangrijker is dat melodieën

in muziek zelf aanleiding geven tot contact. Muziek is laagdrempeligheid en dat zorgt ervoor dat

het relatief makkelijk om op ‘dezelfde golflengte’ te komen. Doordat muziek een andere

hersengebied aanroert is het juist voor dementerende bewoners een middel bij uitstek. Het

middel past vervolgens weer heel goed bij een geestelijk verzorger, die in haar vak bezig is met

contact maken en aanwezig zijn.

8

Theoretische onderbouwing

De bovengenoemde meerwaarden raken aan theoretische concepten uit de vakliteratuur van

geestelijke verzorging en de psychogeriatrie. Ik wil hierbij zowel de presentietheorie noemen als

de reminiscentietheorie. Tot slot wil ik de neurowetenschap als theoretische onderbouwing van

dit paper kort noemen.

De presentietheorie is een theorie waaraan de naam van Andries Baart gekoppeld is. Het is een

vorm van zorg verlenen waarbij de zorggever zich aandachtig en toegewijd op de ander richt.

Echte betrokkenheid en een open waarneming met behulp van alle zintuigen staat voorop. In de

echte betrekking die je met de ander aangaat, schuilt een manier om present te zijn bij wie de

ander is. Deze methode is ten eerste erg geschikt om toe te passen binnen de psychogeriatrie,

omdat contact leggen veelal non-verbaal verloopt. Aangezien het gevoel van demente bewoners

niet dementeert, is het heel belangrijk om op deze laag in te steken en aanwezig te zijn.Daarnaast

sluit deze methode erg aan bij het idee achter werken met muziek, omdat juist in de muziek deze

gevoelslaag wordt aangeboord. Het is als geestelijk verzorger dan heel belangrijk een goed ‘oor’

te hebben voor de bewoner en dus met alle zintuigen waar te nemen waar de ander op dat

moment zit. In muziek speelt vaak alleen het ‘nu’ – waarin het contact tot stand komt. Hiermee

komen geestelijke verzorging en werken met muziek via de presentietheorie bij elkaar.

Daarnaast is de reminiscentietheorie belangrijk in het werken met muziek. De

reminiscentietheorie gaat er vanuit dat ouderen een natuurlijke behoefte hebben om zich over

hun verleden te uiten. Deze herinneringen consolideren de eigen identiteit en dit levert een

gevoel van veiligheid en zekerheid op. Binnen de geestelijke verzorging is de meest

gebruikelijke manier om deze herinneringen aan te boren, de oudere laten vertellen over zijn

verleden. Bij psychogeriatrische patiënten ligt dit enigszins anders. Muziek kan hierbij een

uitkomst bieden, omdat vertrouwde liederen zowel in tekst als in melodie iets vertrouwds van

vroeger oproepen. Dit versterkt het gevoel van veiligheid en identiteit. Via de

reminiscentietheorie gaan geestelijke verzorging en het werken met muziek hand in hand.

Tot slot leveren theorieën binnen de neurowetenschap over alzheimer, geheugen en

muziek een fundering voor het werken met muziek binnen de ouderenzorg. Zowel vanwege de

omvang van het paper als het feit dat dit buiten mijn eigen vakgebied valt, verwijs ik hierbij naar

de bronnen in de literatuurlijst op dit gebied.

9

Werkwijze

Als geestelijk verzorger kun je de werking van muziek op verschillende manieren gebruiken,

afhankelijk van de beschikbaarheid van andere zorgprofessionals binnen de zorginstelling en je

eigen kwaliteiten. Wanneer je alleen aan het werk gaat, kun je ervoor kiezen om samen met een

dementerende een zelf een lied te luisteren of samen de lievelingsmuziek te draaien. De

stemming of de tekst vormt dan de inzet om samen te verwoorden wat de muziek in iemand doet

opleven. Het kan hierbij ook gaan om gewijde liederen, maar bij niet-religieuze mensen kunnen

dit ook gerust andere ‘levensliederen’ zijn. Ook hoeft het niet per se over de inhoud van de

woorden gaan: ook de tonen zelf kunnen een hele inhoud aan associaties oproepen.

In instellingen waar een muziektherapeut aanwezig is, ligt het voor de hand om een

samenwerkingsvorm te zoeken om samen ontmoetingsgroepen op te zetten. Zulke groepen

kunnen bijvoorbeeld bestaan uit een groep dementerenden die elkaar door liederen en

gespreksonderwerpen ontmoeten. De muziektherapeut zorgt hierbij voor de muzikale

begeleiding en is gericht op wat de muzikale klanken in mensen naar boven haalt. Zowel het

oproepen van herinneringen als het kanaliseren van de bijbehorende emoties vormen de insteek

van de muziektherapeut. De geestelijk verzorger draagt daarbij zorg voor vertaling en de

verdieping van hetgeen boven tafel komt. De herinneringen die door de deelnemers worden

uitgesproken, worden door de geestelijk verzorger tot groepsgesprek gemaakt en in een groter

verband geplaatst. Door het oppikken van de verbale en non-verbale signalen en deze in de

context van hun unieke levensgeschiedenis te plaatsen, zorgt de geestelijk verzorger voor een

verdieping van de ervaring.

Een voorbeeld van deze werkwijze is te vinden in het boek ‘Sprekende Handen’, geschreven

door muziektherapeut Irene Maijer en geestelijk verzorger Paula Irik.7 In dit boek beschrijven ze

een methodiek om in kleine ontmoetingsgroepen gebruik te maken van muziek. Ze hebben

ervoor gekozen een vast jaarthema (in dit geval: ‘sprekende handen’) aan te houden in hun

groepen, teneinde de continuïteit binnen de groep te waarborgen. Elke bijeenkomst heeft

daarnaast een eigen thema, in dit voorbeeld ‘groene vingers’. De opbouw van een viering is op

de volgende pagina weergegeven:

7 Paula Irik en Irene Maijer-Kruijssen, Sprekende Handen: een methodiek voor ontmoetingsgroepen met dementerende mensen (Houten 2010).

10

11

Voorbeeldbijeenkomst ‘Groene Vingers’

Klaarleggen materiaal

Kleurige doeken, kaarsen, klankschaal

Welkom, namen noemen, openingsliedje

Gedicht aan het begin

De zon komt terug, ik zou wel willen zingende bloemenkleuren, al dat jonge groenHet gras zo fris, de meidoorn, de seringenIk ga wat bloemen plukken, ja, dat ga ik doen

Liederen bij het thema

Het regent, het regentTulpen uit AmsterdamWil u een stekkie van de fuchsia?Ik geef je mijn roosje, mijn roosjeOp de grote stille heideKnaapje zag een roosje staaan

In gesprek

Hield u van bloemen plukken, een kransje maken van madeliefjes, een boeket samenstellen?Welke platen of bloemen vind u mooi?Stond uw vensterbank vol planten?Had u een tuin, moestuin of volkstuin? Hoe zag die eruit, wat stond erin?Vond u het leuk om in de tuin te werken?Hebt u dat wel eens gedaan: zaadjes zaaien en wachten wat er tevoorschijn komt?Hebt u groene vingers?Hoop en volharding: heeft u dat geholpen om door moeilijke tijden heen te komen? De hoop niet laten varen, kon u dat? Wanneer wel, wanneer niet?Waar hoopt u op dit moment op?

Samenvattend lied

(een lied gecomponeerd uit antwoorden die bewoners op de vragen gegeven hebben)

Gedicht herhalen

Slotliedje

Conclusie

De vraag die ik in mijn paper heb willen beantwoorden is op welke manier muziek een bijdrage

kan leveren aan de geestelijke verzorging binnen de psychogeriatrie. Ik heb laten zien dat er

binnen de huidige psychogeriatrie veelal belevingsgerichte zorg wordt toegepast. Werken met

muziek is een goed voorbeeld van belevingsgericht werken en is daarom in de psychogeriatrie

een belangrijk hulpmiddel. Het stelt de autonomie van een bewoner centraal en daarnaast raakt

het werken met liederen vaak aan het levensverhaal van ouderen. Ook is muziek relatief

toegankelijk voor dementerenden, vanwege de relatief onaangetaste staat van het hersengebied

waar muziek wordt opgeslagen. Muziek heeft in dit kader een meerwaarde voor de geestelijk

verzorger omdat het voortbouwt op de reminiscentietheorie, de narratieve methode van het

levensverhaal en het past bij de symbolische dimensie van het beroep. Het voorbeeld in dit paper

liet een methode zien waarmee als geestelijk verzorger binnen de psychogeriatrie met muziek

kan worden gewerkt.

Een eventuele suggestie voor vervolgonderzoek is in hoeverre muziek een bruikbaar

middel is voor andere doelgroepen buiten de psychogeriatrie om. Zo wordt er ook veel met

muziek gewerkt binnen de psychogeriatrie, maar zijn er nog relatief weinig methodieken voor

ontwikkeld. Daarnaast zou het interessant zijn dieper in te gaan op het culturele repertoire van

huidige ouderen. Welke muziek roept wel emoties op, en welke niet? Is een bekende tekst

belangrijker dan een herkenbare melodie? De vraag welke factoren meespelen in de liedvoorkeur

van dementerenden werpt ook een onderzoeksveld op richting de toekomst. Immers, waar de

huidige ouderen over een gedeeld liederenrepertoire beschikt, zal de toekomstige generatie dit

veel minder hebben. De vraag waar de nieuwe muzikale bronnen van zingeving liggen is een

interessante vervolgvraag op dit paper.

12

Literatuur

http :// www . innovatiekringdementie . nl / Artikel / Weinig - bekend - over - effect - belevingsgerichte - zorg -. aspx , 05-02-2012.

http :// www . tenczeeland . nl / index . php ? option = com _ content & task = view & id =111& Itemid =143 , 05-02-2012.

http://www.innovatiekringdementie.nl/DynamicMedia/Marysia/1106%20Muziektherapie%20op%20de%20huiskamer%20Irene%20Maijer-Kruijssen.pdf, 05-02-2012.

http://www.moderne-dementiezorg.nl/upl/invloed_van_omgeving/art%20%20Irik-Maijer.pdf, 05-02-2012.

http://www.moderne-dementiezorg.nl/uploads/invloed%20van%20muziek%20op%20geheugen.pdf, 05-02-2012.

http://www5.vilans.nl/Site_Webwinkel/docs/PDF/Zorgen_heb_je_samenBW6eDr.pdf, 05-02-2012.

http://www.innovatiekringdementie.nl/Artikel/Muziek-helpt-onthouden-bij-Alzheimer.aspx, 05-02-2012.

http://www.vgvz.nl/userfiles/files/beroepsstandaard.pdf, 05-02-2012.

Irik, Paula, Maijer-Kruijssen, Irene, Sprekende Handen: een methodiek voor ontmoetingsgroepen met dementerende mensen, Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010.

Doolaard, J.J.A. (red), Nieuw Handboek geestelijke verzorging, Kampen: Kok, 2006.

Baart, Andries, “Methodiek, zorgbenadering en professionaliteit”, in: Marian Verkerk, Denken over zorg. Concepten en praktijken, Utrecht: Elsevier/De tijdstroom, 1997.

Bohlmeijer, Ernest, Mies Lausanne & Gerben Westerhof, De betekenis van levensverhalen. Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk, Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2007.

13