d o s s kate ba - tneem re 24 rn pagin a’s vrede · 2017. 11. 13. · noorse professor en een van...

Dossier deMens.nu Magazine | 1

dossier UITNEEM-BARE KATERN24 PAGINA’S

Vrede(is een werkwoord)

2 Wat is vrede? 6 Internationale instellingen garanderen

wereldvrede nietStand van zaken met Willy Claes

10 Oorlog: enkele facts & figures12 Vlaams Vredesinstituut voedt op tot vrede 16 Kindsoldaat keert terug als advocaat

Hoe een jonge Zuid-Soedanees het nieuwste landter wereld mee opbouwt

18 Media in tijden van oorlogInterview met Rudi Vranckx

22 “Als er eindelijk vrede was, gingt ge precies naar den hemel”Interview met tachtigplussers

+ enkele inspirerende citaten

over vrede & oorlog

2 | deMens.nu Magazine Dossier

at is vrede? Is het de afwe-zigheid van oorlog? Of isoorlog de afwezigheid van

vrede? Is het een zelfstandig naam-woord? Of is het net als liefde eenwerkwoord, waarbij je - als je eventjes

een slippertje maakt - alles waar zo hardaan gewerkt is, op het spel zet? Is vredeper definitie een tijdelijk fenomeen, in af-wachting van het volgende bloedvergieten?En bestaat vrede wel? Of is dat begrip enkelweggelegd voor stripverhalen over kleineblauwe wezentjes met witte mutsjes ofkampvuurgezelschappen waar zoveel wietgerookt wordt dat men gaat geloven dat hetsalsaparilla is? Een Koude Oorlog, is datdan ook geen Koude Vrede? Vergelijk hetmet het halfvolle of het halflege glas. Jeziet het, vrede is voor interpretatie vatbaar.We vroegen een aantal mensen wat vredevoor hen betekent. De meesten komenook verderop in dit dossier aan bod.

Dossier: Vrede [is een werkwoord]

Sarah Van Gaens

Wat is vrede?

“Wat er ook speelt in een land, laat het vooral de kinderen zijn.” Loesje, Nederlandse postervereniging (1983 - heden)


Kon Keleikindsoldaat

“Vrede betekent voor mij in de eerste plaatsdat ik niet beperkt word in de dingen die ikbelangrijk vind. Ik wil kunnen gaan en staanwaar ik wil. Reizen hoort daar zeker bij.Daarnaast vind ik het minstens even essen-tieel om me veilig te voelen. Stel dat ik inAmsterdam over straat loop en ik ben bangdat iemand mij omver rijdt. Wat heb ik danaan een objectieve vrede in Nederland?Vrede is dus meer dan de afwezigheid vanoorlog. Het verwijst vooral naar leven zonderenige angst.”

Johan GaltungNoorse professor en een van degrondleggers van de vrede- en conflictstudies

Volgens Johan Galtung zijn er twee definitiesvan vrede. Negatieve vrede omschrijft vredeals de afwezigheid en het tegenoverge-stelde van geweld. Positieve vrede is de si-tuatie waarin men conflicten creatief engeweldloos kan behandelen.

Bron: Johan Galtung, Peace by peacefulmeans. Peace and Conflict, Developmentand Civilization (1996).

Tomas Baum directeur Vlaams Vredesinstituut

“De betekenis vanhet concept ‘vrede’toelichten, is nieteenvoudig. Je kanhet vanuit verschil-lende invalshoe-ken benaderen enkaderen. Vertrek-kende vanuit deetymologie (nvdr:

tak van de taalwetenschap die de oorsprongen de geschiedenis van de woorden op-spoort) vinden we vrede in de zin van het La-tijnse pax, voor een verdrag of een orde.Maar het begrip hangt ook samen met debetekenis van vrijheid.

Louter stellen dat vrede de afwezigheid vangeweld of oorlog betekent, blijkt een te be-perkte opvatting. Een bredere kijk op hetbegrip, vinden we bij Michael Banks, eenprofessor Internationale Politiek. Hij formu-leerde vier verschillende concepten voorvrede die we ook in samenhang kunnenlezen. Vrede als harmonie, vrede als orde,vrede als rechtvaardigheid en vrede als con-flictmanagement. Zelf zou ik hier nog peaceas politics aan toevoegen omdat we de om-standigheden van het samen-leven nietkunnen loskoppelen van politiek.

Vrede benader ik als een dynamisch procesom vreedzaam samen te leven en geweld-loze conflictoplossing in de praktijk te bren-gen. Gezien mensen zelf vorm geven aande eigen samen-leving kunnen ze er via huncultuur en rechtvaardige structuren meevoor zorgen dat dat samenleven zich vrede-vol ontwikkelt.”

Hubertjongvolwassene tijdens Wereldoorlog II

“Vrede is heel belangrijk. Het is vrijheid, het ontbre-ken van oorlog. Bij vrede denk ik aan de bevrijdingin 1945 en het gevoel van vaderlandsliefde dat metoen overviel.”

foto: ©

Merijn Koelink

foto: ©

Ilse Prinsen

“Vrede is een kind dat glimlacht als je ernaar kijkt.” Toon Hermans, Nederlands cabaretier, zanger en dichter (1916 - 2000)


Rudi Vranckx oorlogsjournalist

“Voor mij is het concept ‘vrede’ veel ruimerdan alleen maar het ontbreken van oorlog.Als je die definitie hanteert kun je trouwensnog discussiëren over wat oorlog is. Vredeis een toestand waarin een samenlevingfunctioneert zonder het gebruik van buiten-sporig geweld, intern of extern, en waar debasismensenrechten gerespecteerd wor-den. Ik heb het over de afwezigheid van bui-tensporig geweld en niet van geweld toutcourt, omdat geweld in elke samenlevingaanwezig is. De staat heeft trouwens via zijnpolitiediensten en leger het alleenrecht ophet gebruik van geweld. Respect voor derechten van mensen is erg belangrijk, an-ders zou er in elke dictatuur vrede heersen.

Er zijn verschillende varianten van vrede enoorlog. Zo kennen we bijvoorbeeld deKoude Oorlog. Koude Vrede zou eigenlijkeen betere term zijn, want die Koude Oorlogbeperkte zich tot een spanning die heerstetussen de twee toenmalige supermachts-blokken: het Oosten en het Westen. Onder-tussen verleenden de Verenigde Staten ende Sovjet-Unie echter wel hun steun aanandere staten, waardoor de meningsver-schillen tussen hen beiden elders werdenuitgevochten. Die oorlogen waren geenkoude maar echte oorlogen.”

Willy Claesvoormalig NAVO-secretaris-generaal

“Bij het denken aan vrede maak ik ongewildde link met de 9de symfonie van Beethoven,en meer in het bijzonder met het vierde deelvan die symfonie, waarin de wens wordt uit-gedrukt dat alle mensen op aarde broederszijn. Dat klinkt misschien een beetje roman-tisch, maar die wens maakt nu eenmaaldeel uit van mijn leven. Het fundamentelebasisidee voor de wereldvrede ligt voor mijdus in het wederzijds respect en een betereverstandhouding. Dat houdt voor mij ookveel meer solidariteit in dan de solidariteit diewe tegenwoordig meemaken: een solidari-teit die aan de basis ligt van veel sterkereherverdelende mechanismen in de maat-schappij. Boven alles is dat de sleutel naarmeer vrede op aarde.”

foto: ©

Mark De Visscher

foto: ©

Jeroen Vanneste

Alexandrinejongvolwassene tijdens Wereldoorlog II

“Strikt genomen verwijst vrede naar het uitblijvenvan oorlog. Maar ik denk bij vrede ook aan geluk enzorgeloosheid, net als in de jaren voor de oorlog enop het moment van de bevrijding.”


“Wie in vrede wil leven, moet zichzelf vaak geweld aandoen.” C. Buddingh, Nederlands dichter en prozaïst (1918 - 1985)


Pieter De Crem minister van Landsverdediging

“Vrede en veiligheidzijn werkwoorden.Zevenenzestig jaarna het einde van deTweede Wereldoor-log genieten we vande langste onafge-broken periode vanvrede in West-Eu-

ropa, maar we moeten ten volle beseffendat vrede nooit definitief verworven is.Nieuwe dreigingen staken sindsdien de kopop. Sinds september 2001 denken we hier-bij in de eerste plaats aan terroristische ac-ties, maar ook de recente explosiefgroeiende internationale vraag naar steedsschaarser wordende basisproducten, zoalsenergie en voedsel, betekent een nieuweuitdaging voor de internationale vrede enveiligheid. Herinneringseducatie voor de ko-mende generaties speelt hierin een zeer be-langrijke rol. Nooit mag de herinnering aande gruwel van oorlog even vluchtig wordenals ons geheugen vaak blijkt te zijn.”

Carine Stevens leerkracht niet-confessionele zeden-leer basisonderwijs

“Vrede is geen oor-log, maar dan lijkthet iets wat verafligt. Ik betrek het be-grip dan ook vooralop mijn eigen leef-wereld: rustigwonen in een leukeomgeving met aan-

gename buren. De krant met regionale be-richten bewust niet lezen, omdat die de‘slechteriken’ te veel op de voorgrondplaatst. De achterdeur niet steeds sluitenomdat ik me veilig voel waar ik woon. Enomdat ik zo mensen die me dierbaar zijn, ziebinnenkomen. Vrede is geloven in het goedevan de mens. Ik heb in mijn leven immersmeer goede dan slechte mensen ontmoet.Laat dat gewone, dat gewoon goede tus-sen mensen dat ik elke dag ervaar, voor mijmaar vrede zijn.”

Hélènetiener tijdens Wereldoorlog II

“Bij vrede denk ik niet aan oorlog. Ik vul het woordveel concreter in. Vrede betekent voor mij rust,kalmte, tevredenheid die ons in staat stelt om te ge-nieten van de kleine dingen des levens.”

Jostiener tijdens Wereldoorlog II

“Vrede betekent voormij vrijheid en zelfbe-schikkingsrecht, watde mens ontnomenwordt tijdens een oor-log. Vrede is dan ookde grootste rijkdomvoor iemand die eenoorlog heeft meege-maakt.”

“Waar onwetendheid heerst is ware vrede onmogelijk.” Dalai Lama, spiritueel leider in het Tibetaans boeddhisme (1935 - heden)


Anno 2012 kijkt de internationale gemeenschap aantegen een hoop uitdagingen en gevaren. Terwijl groei-landen zoals Brazilië, Rusland, India en China steedsnadrukkelijker een plaats op de eerste rij opeisen,stijgen de militaire uitgaven aan een razend tempo,

viert het terrorisme hoogtij en sluimert onder de radar nogsteeds de nucleaire dreiging. Hangt de wereldvrede aan een zijden draadje? We nemen poolshoogte bij voormalig NAVO-secretaris-generaal Willy Claes, die ook vandaag nog het inter-nationaal toneel op de voet volgt. “Ik denk niet dat de instellin-gen die we vandaag kennen, voldoende potentieel hebben omde uitdagingen inzake wereldvrede aan te kunnen.”

Olivier Beys - foto's: © Jeroen Vanneste

Internationale instellingen garanderen wereldvrede niet Stand van zaken met

Willy Claes


“Kunt u uw vijand niet verslaan, sluit dan vrede met hem.” Confucius, Chinees filosoof (551 v.C. - 479 v.C.)


Hoe kunnen het Westen en de NAVOopnieuw geloofwaardigheid genieten inhun pleidooi voor ontwapening?In eerste instantie moet dat debat gevoerdworden binnen het kader van de VerenigdeNaties (VN). Hier zouden de VS de terug-trekking en de ontmanteling van hun nucle-aire wapens in Europa moeten gebruiken alsruilmiddel in de discussie met Rusland. Eeneenzijdige geste van de VS zou een belang-rijk signaal zijn om de ontwapeningspolitiekterug op te starten. Maar zonder twijfel moetook de NAVO hier meer op inzetten, zoalstijdens de jongste NAVO-top ook gebeurde.Naast kleine landen zoals België pleitten ookbelangrijke spelers zoals Duitsland er voorterugtrekking. Maar laten we een kat eenkat noemen: Washington kijkt eerst wat deRussische president Poetin in zijn marsheeft. Die houding verzwakt zijn geloofwaar-digheid.

Bovendien werken de VS inmiddels ver-der aan een raketschild op Europesebodem. Is die unilaterale geste dan welvoldoende?Het raketschild bestaat momenteel alleenop papier. Daarnaast heeft Washington deRussen uitgenodigd om mee het concepten de uitvoering van het schild te bepalen.Met wat goede wil is het dus mogelijk omtot een akkoord te komen. Los daarvanbetwijfel ik of het schild beantwoordt aaneen even dringende als dwingende nood-zaak. Ik vind het veel beter om de diploma-tieke weg te bewandelen, waarbij menwederzijds vertrouwen creëert en de dia-loog verbreedt naar socio-economischesamenwerking.

Laten we beginnen met een klassieker:moeten we ons nog zorgen maken omeen kernoorlog?Ja absoluut, ook vandaag nog staat nucle-aire proliferatie (nvdr: het vermenigvuldigenvan nucleaire wapens) een permanentevrede in de weg. We zitten opgescheept metnucleaire mogendheden zoals Indië, Paki-stan of Israël die het non-proliferatieverdrag- dat het bezit van kernwapens wil beperken- nooit getekend hebben. Bovendien is hetondertekenen van een verdrag niet vol-doende, je moet het ook nog respecteren.En dat is het zwakke punt wat betreft Noord-Korea en voor een stuk ook Iran. Zo is hetoverduidelijk dat Iran niet de hele waarheidvertelde aan de controleurs van het Interna-tionaal Agentschap voor Atoomenergie(IAEA). Dat is problematisch, omdat anderenzich daardoor bedreigd voelen en dezelfderichting van nucleaire bewapening uitgaan.Dat geldt in het bijzonder voor het Midden-Oosten, maar zelfs in een land dat traditio-neel een anti-militaire en anti-nucleairetraditie heeft zoals Japan komt het debatterug op gang. Daarnaast kunnen we al langniet meer uitsluiten dat een nucleaire bom inhanden valt van terroristische groepen. De enige oplossing voor dit alles is teruggrij-pen naar de filosofie van het non-prolifera-tieverdrag. Overigens staat daarinuitdrukkelijk dat de vijf erkende atoommo-gendheden - Rusland, de Verenigde Staten,het Verenigd Koninkrijk, China en Frankrijk -zich van hun nucleaire wapens moeten ont-doen. Nu moet je geen specialist zijn om teweten dat dit niet aan de orde is. Integen-deel, overal streeft men net naar een ver-sterkte nucleaire slagkracht.

Europa ziet de

fundamentele evolutie

niet die zich nu

voltrekt.“ “

“De eerste voorwaarde om met anderen in vrede te kunnen leven is vrede met jezelf te hebben.” Aristide Gabelli, Italiaanse leraar (1830 - 1891)


van de Sovjet-Unie het nucleair basismate-riaal hebben kunnen bemachtigen. Ik meente weten dat 2 à 3 procent hen ontglipt is.Waar dat materiaal zich bevindt, mag deduivel weten.

Poetin kondigde recent een “prece-dentloze bewapening” aan. Hij voorziet590 miljard euro aan militaire uitgavenvoor het komende decennium. Ik maak me daar zorgen over. Het is meerdan verkiezingsretoriek en het is ook niet deeerste keer dat Poetin dergelijke uitsprakendoet: reeds in zijn vorige regeerperiode wasdefensie een topprioriteit. De Russischepresident wil de verloren status van wereld-macht herstellen via zijn vrij succesvolleenergiepolitiek en de versterking van zijn de-fensie-apparaat. Gevaarlijk, vooral als jeweet dat in Rusland nog steeds een derdevan de bevolking onder de armoededrem-pel leeft. Daar komen we tot de essentie vanelke vredespolitiek. Structurele armoede isimmers het meest bedreigende elementvoor een duurzame vrede: daardoor ont-staan frustraties en een mentaliteit die veelgevaarlijker zijn dan de bom die ons bovenhet hoofd hangt.

Rusland herwint zijn zelfvertrouwen,maar ook andere landen zoals China ofZuid-Afrika eisen meer economische ofmilitaire zeggenschap op.De unipolaire wereldstructuur gebaseerd opde macht van de VS is sterk aan het afkal-ven. We gaan richting een multipolairestructuur, waarbij een serie machten de ge-zamenlijke leiding in handen nemen. Vroe-ger gaven de G7 en de G8 de indruk dat zehet voor het zeggen hadden. Nu zien we diemacht verschuiven naar de G20, met heelwat opkomende landen zoals Brazilië enIndië die economisch - en ik vrees ook mili-tair - steeds meer hun zeg opeisen. Hetzwaartepunt bevindt zich al lang niet meerboven de Atlantische maar boven de StilleOceaan. Europa geeft de indruk nog steedsniet de fundamentele evolutie te zien diezich nu voltrekt. Zo blijft de Europese Unieworstelen met het gebrek aan eensgezind-

Wederzijds vertrouwen en dialoog lij-ken veraf als je weet dat de wereld-wijde militaire uitgaven in 2011 1.630miljard dollar bedroegen. In 2008 wasdat slechts 1.200 miljard dollar. Zijn wein een nieuwe wapenwedloop beland?Ja. Opvallend is de koppositie van Azië. Nietalleen Zuid-Korea en China investerenvolop, ook Indië koopt massaal wapens uitRusland. Pakistan koopt daarentegen wa-pens uit China. Die Chinese productie isnieuw en heeft een grote invloed op hetgeo strategisch (nvdr: gericht op de handha-ving en uitbreiding van de invloedssfeer vaneen land) evenwicht. Niet onbelangrijk is deArabische wereld als nummer twee. Noord-Afrika importeert opmerkelijk meer wapens,maar ook Syrië hoort daarbij. Sinds 2007koopt het land meer dan vijf keer meer wa-pens dan in de periode 2000-2007. Iemandvoelde duidelijk nattigheid aankomen. (lacht)De wapenhandel heeft zelden zo gefloreerdals vandaag. Jammer genoeg niet alleen delegale maar ook de illegale wapenhandel.Zeer verontrustend is dat je blijkbaar allesop de zwarte markt kan krijgen, tot en metzwaar verrijkt uranium. Je kan je dus afvra-gen in welke mate de VS na de ontbinding

Interventieplicht

veronderstelt een

representatief

orgaan, en daar zijn

we nog lang niet.

“ “


“Vrede, een lange weg met verdacht veel benzinestations.” Loesje, Nederlandse postervereniging (1983 - heden)


De wapenhandelheeft zelden zo ge -floreerd als vandaag.“ “

heid: doordat ze nog altijd zweert bij deregel van de consensus komen we telkenseen oorlog te laat.

Moeten andere staten zich net als Eu-ropa verenigen?Dat geloof ik wel. Ik ben sinds mijn jeugdeen overtuigd Europees federalist. Daar-naast kijk ik ook naar de samenstelling vande Algemene Vergadering van de VN. De193 leden organiseren zich best in een tien-tal geïntegreerde blokken. Die blokken zijnveel beter in staat om een efficiënte dialoogop wereldvlak te organiseren. Er zijn al aan-zetten in Azië, Centraal- en Zuid-Amerikanaar meer coöperatieve formules, hoewelnog niet zo diepgaand als in Europa.

Zijn de Verenigde Naties aangepast aaneen multipolaire werkelijkheid? De hervorming van de Veiligheidsraad is ab-soluut noodzakelijk. Idealiter schaffen we hetvetorecht af, maar Washington noch Pekinggaan hier met een groot gebaar afstand vandoen. Wel kunnen we de geografische ver-tegenwoordiging in het kader van die ontwik-kelende multipolaire structuur versterken.Geef landen zoals Indië, Brazilië, Indonesiëenzovoort het permanent lidmaatschap vande Veiligheidsraad zonder vetorecht. Devraag is wel of dat nu de grote vooruitgangoplevert. Zo onthielden de nieuwe opko-mende landen - die verondersteld wordeneen leidende rol op te nemen - zich bijna al-lemaal tijdens de stemming van resolutie

1973 over de interventie in Libië. Als dat dehouding is om ons planetair dorp te bestu-ren, dan is die multipolaire structuur geengeldig alternatief. Er is ook een voluntarismenodig, dat duidelijk ontbreekt op dit moment.

Opkomende landen eisen meer zeg-genschap op, maar dan moeten ze ookmeer verantwoordelijkheid opnemen.Precies. Toen ik 15 à 16 jaar was, kreeg ikbriefpapier van de jeugdbeweging. Daaropstond: ‘vrijheid is verantwoordelijkheid’.Daar komen we bij het debat in welke materechten en plichten een wederzijds even-wicht moeten zijn. Meer in het algemeenvind ik overigens dat de VN een interventie-plicht moeten krijgen. Momenteel heeft deinstelling enkel het recht om te interveniërenals de meest primaire mensenrechten over-treden worden. Die plicht veronderstelt ech-ter een representatief orgaan en daar zijn wenog lang niet. Bovendien is mijn persoonlijkeervaring met de militaire arm van de VN, de

blauwhelmen dus, ronduit negatief. Zij zijneen samenraapsel uit de vier windstrekenmet verschillende bewapeningen, culturenenzovoort, wat ze volstrekt inefficiënt maakt.

Kan de NAVO een antwoord bieden opde internationale uitdagingen?Ik blijf geloven dat de NAVO als defensievealliantie ongetwijfeld nog reden van bestaanheeft, zeker inzake nucleaire proliferatie, ter-rorisme, internationale criminaliteit enzo-voort. Als de NAVO niet tussenbeide wasgekomen in ex-Joegoslavië was Sarajevovandaag misschien nog steeds onleefbaar.Of moet ik dieper ingaan op het drama inRwanda? Ik kan echter niet genoeg bena-drukken dat de NAVO enkel in opdracht vanrepresentatieve internationale instellingenmag opereren. Aangezien ik de VN momen-teel als meest representatieve instelling be-schouw, kan een interventie dus enkel infunctie van mandaten toegekend door deVN-Veiligheidsraad.

“Het doel van de oorlog is vrede.” Aristoteles, Grieks filosoof (384 v.C. - 322 v.C.)


Oorlog: wie niet groot is, moet slim zijnSterke legers hebben niet altijd de bovenhand

Niet alle conflicten breken uit tussen twee evenwaardige tegenstan-ders, denk maar aan de Afghaanse guerillastrijders versus achtereen-volgens Britse, Russische en Amerikaanse legers. Ivan Arreguin-Toftvan de universiteit van Boston heeft 200 jaar aan dergelijke ‘asym-metrische conflicten’ in kaart gebracht om te onderzoeken welke partijaan het langste eind trekt. Niet verwonderlijk komt de sterke partij hetvaakst als overwinnaar uit de bus. We krijgen echter een heel anderbeeld wanneer Arreguin-Toft de 200 jaar in vier tijdsblokken onder-verdeelt. Zo blijkt dat sinds de Tweede Wereldoorlog de ‘zwakke’ partijgemiddeld vaker wint dan de sterke. De Verenigde Staten mogen danwel de grootste militaire slagkracht in huis hebben, dat is duidelijkgeen garantie op succes meer. De talrijke Amerikaanse veteranen uitVietnam of Afghanistan kunnen deze bevindingen allicht bijtreden.

Figuur 1: Percentage aan overwinningen van sterke en zwakke partijen in conflicten tussen 1800 en 1998.

Figuur 2: Dezelfde percentages, ditmaal opgedeeld in vier blokken van vijftig jaar.

Bron: SIPRI Yearbook 2011 –

world’s top 15 military spenders

De mondiale oorlogskistWelke landen hebben de grootste militaire budgetten?

In 2010 bedroegen de werelwijde militaire uitgaven 1.630 miljarddollar, een toename van maar liefst 50 procent sinds 2001. Aande kop van het peloton staan de Verenigde Staten. Het land spen-deert meer aan militaire uitgaven dan de volgende 15 landensamen, aldus het Stockholm International Peace Research Institute(SIPRI). SIPRI brengt echter niet alle uitgaven in rekening, zo lerenAmerikaanse begrotingscijfers van het fiscaal jaar 2012. Doen wedat wel, dan klimmen de Amerikaanse defensie-uitgaven in 2012naar 868 miljard dollar. Dat maakt defensie tot de grootste uitga-venpost van de Verenigde Staten en vormt tevens een historischrecord. Uit deze begrotingscijfers blijkt eveneens dat de VerenigdeStaten daarnaast nog eens 129 miljard dollar uitgeven aan de strijdtegen terrorisme. Het totale budget van 2012 heeft een tekort van1.327 miljard dollar, en in tien jaar tijd hebben de Verenigde Stateneen schuld bijeengeharkt van 15.000 miljard dollar. Daarom is menvan plan om de militaire uitgaven terug te dringen, al dreigen havi-ken in het Amerikaanse Congres die plannen nu reeds te dwars-bomen uit nationale veiligheidsoverwegingen. Een blik opbovenstaande grafiek echter toont aan dat ze zich voorlopig noggeen zorgen hoeven te maken.


100

80

60

40

20

0

88,2

1800-49 1850-99 1900-49 1950-98

sterke partij

zwakke partij

11,8

79,5

20,5

65,1

34,945

55

100

80

60

40

20

0

70,8

1800-1998

sterke partij

zwakke partij

29,2

VS$698 mld.

China$119 mld.

VK$59,6 mld.

Frankrijk$59,3 mld.

Rusland$58,7 mld.

Japan$54,5 mld.

Saoedi-Arabië$45,2 mld.

Duitsland$45,2 mld.

India$41,3 mld.

Italië$37,0 mld.

Militaire uitgaven na 2010: de top 10

“Als veel mannen bij elkaar komen, heet het meestal oorlog.” Mel Brooks, filmregisseur, schrijver, komiek en producer (1926 - heden)

Olivier Beys


De tol van de oorlogen in Irak enAfghanistan voor de VSDe menselijke en financiële kost opeen andere manier bekeken

De kisten geven het aantal Ameri-kaanse doden in Irak (4.484) en Af-ghanistan (1.893) weer. De palettentonen de totale gebudgetteerdeoorlogskost: 807,4 miljard dollar(Irak) en 570,9 miljard dollar (Afgha-nistan), terwijl de vrachtwagens hetbudget voor het fiscaal jaar 2012 vi-sualiseren. Dat bedraagt nogslechts 10,1 miljard dollar voor Iraken 111,1 miljard dollar, een record,voor Afghanistan.Daarboven komen de twee dollar-torens ter waarde van twee maal1,3 biljoen dollar. De torens visuali-seren de geschatte kosten na deoorlog (aan medische zorg voor ge-wonde en verminkte soldaten bij-voorbeeld).

Amerikaans voetbalveld

De twee dollartorens gevende na-oorlogse kosten weer(2 x $1,3 biljoen)

$100 miljoen (in honderddollarbiljetten)

$2 miljard

Bron: dem

onocracy.info © 2012 Oto Godfrey

Kosten van de oorlog in Irak

Kosten van de oorlog in Afganistan

“Tussen het genot der zinnen en de vrede der ziel blijft de mens slechts de bange keuze.” Friedrich von Schiller, Duits dichter (1759 - 1805)

De kosten van oorlogsvoeringMeer dan tien jaar Amerikaanse interventie in Irak en Afghanistan in beeld


eer kinderen conflicten oplossen. Leer ze invrede samen leren en leven.” In een rapport uit

2010 over vredesopvoeding in hetVlaams onderwijs staat geen beknopte

omschrijving van het begrip, maar een overzichtvan interessante invalshoeken. Het belichten vanverschillende visies en het uitvoeren van weten-schappelijke studies over vredesopvoeding is hetwerk van het Vlaams Vredesinstituut. Ondanks devele definities van vrede op school hanteert ditonafhankelijke instituut, dat bij het Vlaams Parle-ment hoort, één uitgangspunt. “Vredesopvoedinghoeft niet over vrede te gaan, maar moet voorvrede zorgen”, aldus Tomas Baum. De directeurvan het Vlaams Vredesinstituut licht de uitdagin-gen toe.

Vlaams Vredesinstituut voedt op tot vrede

Riet Lavreysen

Tomas Baum

Foto: ©

Ilse Prinsen


“All we are saying is give peace a chance.” John Lennon, Brits popmuzikant en oprichter van de band The Quarrymen, later The Beatles (1940 - 1980)


Een bezoekje met deklas aan een oorlogs-museum volstaat niet.

Tomas Baum

vermijden van geweld. De tweede pijler vanhet onderzoekswerk heet dan ook Vrede ensamenleving. “We gaan er op zoek naarmogelijke bronnen van geweld, naar verkla-ringen. Wat zijn de voorwaarden voorvrede? Welke invloed heeft politiek opvrede? Hoe gaan jongeren in onze samen-leving met geweld om?” In die pijler vindenwe ook vredesopvoeding terug.

Vredesopvoeding, wat is dat?Wat moeten we ons voorstellen bij vredes-opvoeding? En hoeveel plaats maakt het on-derwijs hiervoor vrij? Deze vragen onderzochthet instituut vanuit een theoretisch kader datnadien de situatie in Vlaanderen toetste. Hetresultaat is onder andere het indrukwek-kende rapport Over positieve en negatievevrede. Vredesopvoeding voor het basis- ensecundair onderwijs in Vlaanderen: concep-tuele afbakening en analyse van het aanbod.Een lijvig document over opvoeding ‘tot’vrede, niet te verwarren met opvoeding ‘over’vrede. Baum: “Vredesopvoeding hoeft nietover vrede te handelen, maar moet tot vredebijdragen. Vrede is dus het doel van vredes-opvoeding, niet het onderwerp.”

Met vredesopvoeding wil men dus zoweliets bereiken, namelijk een vredescultuur, alsiets vermijden, namelijk geweld of oorlog.

Onder meer via onderwijs kan gewerkt wor-den aan deze vredescultuur door te focus-sen op de houding van jongeren.Vredesopvoeding is echter nooit voltooid enkan bijgevolg ook op volwassenen gerichtzijn. Daarnaast is volgens Baum extra ba-gage van belang om als vredevol mens inde wereld te staan. “Om tot een vreedzamehouding te komen, is ook allerhande objec-tieve kennis nodig over de maatschappij, deinternationale context, culturen, geschiede-nis enzovoort.” Meteen een antwoord op devraag van vele kinderen over het nut vanonder andere het vak geschiedenis.

Bovendien draagt iedereen door deze op-vatting over vredesopvoeding op zijn maniereen steentje bij aan vrede, volgens het rap-port. De bedoeling is immers niet om men-sen volgzaam te maken, maar om ons nette vormen tot weerbare burgers die actiefhun verantwoordelijkheid nemen. Zo kan ie-dereen bijdragen tot een vredescultuur “diebestaat uit waarden, attitudes, gedragingenen levenshoudingen die geweld verwerpenen conflicten vermijden”. Volgens het Vre-desinstituut is dat mogelijk via een gezondedialoog en communicatie op alle fronten:binnen onze eigen leefwereld, onze samen-leving en op internationaal vlak. Van vredebij jezelf tot vrede in de wereld dus.

Wat doet het Vlaams Vredesinstituut?Baum: “Het Vlaams Vredesinstituut is eenonafhankelijke onderzoeksinstelling bij hetVlaams Parlement. Er moet consensus zijnbinnen het Parlement om ons een advies-vraag te stellen of om concrete onderzoeks-opdrachten te geven. Dat gebeurt niet opvraag van één fractie of één parlementslid.Onderzoek en advies zijn onze voornaamstebezigheden, maar we verzamelen ook do-cumentatie en geven voorlichting. We bui-gen ons over allerhande vredesvraagstukkenen formuleren aanbevelingen. Dat gaat overwapenhandel, buitenlands beleid en een ge-weldloze samenleving. Op basis van het ge-publiceerde onderzoek, geeft de Raad vanBestuur advies aan het Parlement. Die Raad,die het instituut ook beheert, is samenge-steld uit vertegenwoordigers van de parle-mentaire fracties, middenveldorganisaties enacademici.”

Het Vredesinstituut onderzoekt in de onder-zoekspijler Wapenhandel- en productie dewetgeving, maar ook het beleid omtrent bui-tenlandse wapenhandel. Er is ook veel aan-dacht voor het beleid van de Europese Unie:de eengemaakte defensiemarkt en de Eu-ropese afspraken voor exportcontrole. Vol-gens Baum beperkt het instituut zich echterniet tot onderzoek naar het stopzetten en

“ “

Het rapport uit 2010 over vre-desopvoeding voor het basis-en secundair onderwijs inVlaanderen.

“Er is nog nooit een goede oorlog of een slechte vrede geweest.” Benjamin Franklin, Amerikaans staatsman en fysicus (1706 - 1790)


van vredesopvoeding is essentieel. Het isdus minstens even belangrijk om jongerenaan te leren hoe ze in hun eigen leefwereldmet conflicten kunnen omgaan. Conflict-hantering mag in scholen en lerarenopleidin-gen best een meer prominente plaatsinnemen.”

Aan de slagHet Vlaams Vredesinstituut beperkt zich tothet voeren van onderzoek rond vredesop-voeding en het geven van advies. Het zijnde beleidsmakers die de aanbieders vanvredesopvoeding en het onderwijsveld opeen structurele manier moeten ondersteu-nen. De praktijkmensen gaan er dan uitein-delijk concreet mee aan de slag.

Baum: “We zouden zelf een actievere rolkunnen opnemen en bijvoorbeeld in alleVlaamse scholen projecten ‘tot vrede’kunnen opstarten, maar toch hebben weals instituut - met ons beperkte perso-neelskader - meer impact wanneer de be-

Aanbod op schoolHet onderzoek naar vredesopvoeding inVlaanderen toont aan dat een grote meer-derheid van de Vlaamse basisscholen ensecundaire scholen vredesopvoedingspro-jecten organiseren, al dan niet in samenwer-king met een externe vredesorganisatie.Een ruim aanbod blijkt beschikbaar, waarbijde actieve inleving van kinderen en jongerenveel aandacht krijgt. Vooral in het basison-derwijs worden problemen op kindermaataangekaart, bijvoorbeeld door te sprekenover kindsoldaten in plaats van oorlog, overstraatkinderen in plaats van armoede, overkinderrechten in plaats van mensenrechten.Het succes van vredesprojecten lijkt vooralaf te hangen van de voortdurende inspan-ningen van leerkrachten en een vruchtbaarschoolklimaat.

Baum: “Het volstaat niet om een bezoekaan een oorlogsmuseum met de klas alseen afgewerkt gegeven te beschouwen.‘Zo, nu zit onze taak erop?’ De continuïteit

Baum: “Het is minstens evenbelangrijk om jongeren aan teleren hoe ze in hun eigen leef-wereld met conflicten kunnenomgaan.”


Conflicthantering

mag in scholen en

lerarenopleidingen

een meer prominente

plaats innemen.

Tomas Baum

“ “

“Laat alle hoop op vrede varen zolang uw schoonmoeder nog leeft.” Juvenalis, Romeins dichter (ca. 60 - tussen 133 en 140)


Vrede is dat iedereenhet goed heeft.

Leerlingen van juf Carine “ “

voegde minister ons advies over conflict-hantering op school ter harte neemt. Watuiteraard niet wil zeggen dat we ons nietrichten tot geïnteresseerde burgers enscholen. We zijn geen beweging, maarzoeken toch steeds naar juiste kanalen omrelevante informatie te delen met zoveelmogelijk mensen. De laatste tijd doen wedat ook via sociale media zoals Facebooken Twitter. Daarnaast geef ik graag lezin-gen en neem ik met veel overtuiging deelaan debatten die de vredesbeweging or-ganiseert, maar de bestaansreden van hetVredesinstituut - het aanleveren van be-trouwbaar onderzoek en gedragen adviesvoor Vlaamse volksvertegenwoordigers - ,mogen we in geen geval uit het oog ver-liezen.”

En goed onderzoek leidt vaak ook totnieuwe onderzoeksvragen, soms ook totzelf-onderzoek en wie weet ‘tot’ vredevollepersonen, thuis, op school, je werk, en -waarom ook niet - in de wereld…

Lees meerwww.vlaamsvredesinstituut.eu, Over po-sitieve en negatieve vrede. Vredesopvoedingvoor het basis-en secundair onderwijs inVlaanderen: conceptuele afbakening en ana-lyse van het aanbod (maart 2010).

Hoe ziet vredesopvoeding er in de praktijkuit? We gingen een kijkje nemen bij juf Ca-rine, al 30 jaar leerkracht niet-confessio-nele zedenleer in het basisonderwijs. Zeblijft bescheiden over haar vredeslessen.

“Ik besef maar al te goed hoe beperkt mijnbijdrage is om het idee over vrede van eenkind te verruimen. Ik probeer de kinderenvooral te wijzen op hun eigen verantwoorde-lijkheid en leer hen kritisch na te denken.” Af-hankelijk van de leeftijd, verschilt Carinesaanpak. Steeds gaat ze uit van de leefwereldvan de kinderen. “In de drie eerste studieja-ren staat vrede vooral voor ‘geen ruziemaken’, ‘niet vechten’... Vanaf het vierdewerken we rond oorlog. Kindsoldaten of hetverhaal van Anne Frank zijn heel herkenbaar.”

De leeftijd van juf Carine spreekt ook tot deverbeelding. “Grappig, soms denken leerlin-gen dat ik de oorlog heb meegemaakt. Ikhoorde mijn grootouders erover spreken. Diegesprekken missen kinderen vandaag. Hetlevend houden van oorlogsgeschiedenis vooronze jeugd is best wel een uitdaging.” Aan-dacht schenken aan herdenkingsmomentenis alvast een serieuze aanzet. “Ik vraag leer-lingen om het nieuws in de gaten te houdenwanneer de bevrijding herdacht wordt. Ookbuiten de klas spreken ze me erover aan.

Dan merk ik dat mijn vredeslessen zich nietbeperken tot dat gezellige klasgesprek.”

We vroegen ook Carines leerlingen van heteerste klasje wat vrede is. “Dat iedereen hetgoed heeft”, klinkt het. En “Dat mensenvrienden van elkaar zijn!”. Ook zij hebbenvriendjes. En uiteraard hebben ze af en toeruzie. Maar altijd leggen ze het bij, want “hetis nu eenmaal niet leuk om geen vriend tehebben”. Dat er grote ruzie is in sommigelanden, beseffen ze. “In een oorlog gaanveel mensen dood. En mensen worden ge-dwongen om mee in de oorlog te zijn. Ookkindsoldaten.” Daar is de juf uitgebreid opingegaan dit schooljaar. En ja, dat herken-baar gegeven voor een kind blijft hangen. Ie-mand vertelt dat hij af en toe thuis oorlogjespeelt. “Met echte kartonnen wapens! Maargewoon om te lachen, hoor. Want het is fij-ner om vriendjes van elkaar te zijn.”

Vredelievende wijze woorden van deze zes-en zevenjarigen. Vrede is voor hen duidelijkbreder dan ‘geen oorlog’. Het is ook hetzoeken naar oplossingen en ruzies bijleg-gen. Juf Carines lessen blijken best wel ietste hebben bijgedragen aan het wereldbeeldvan deze kleine-grote kinderen, al is hetmaar voor een bescheiden stukje.

[rl]

Interview met Carine Stevens

“There is no such thing as a winnable war, it's a lie we don't believe anymore.” Sting, Brits musicus en songwriter (1951 - heden)

Vrede in de klas

Kindsoldaat keert terugals advocaat


ohn Kon Kelei (28) was amper vijf jaar toen hijonder moeders rok vandaan werd gehaald doorZuid-Soedanese rebellen. Hij moest zijn oudstebroer vervoegen in de strijd tegen het regime van

de Soedanese president Omar al-Bashir. Hij slaagdeer echter in te vluchten en behaalde een diploma Rech-ten in Rotterdam. Na tien jaar keert Kon terug naar hetondertussen onafhankelijke Zuid-Soedan. “Ik ben einde-lijk thuis. Nu wil ik iets voor mijn land betekenen.”

Olivier Beys

Hoe een jonge Zuid-Soedanees het nieuwste land ter wereld mee opbouwt

Dossier: Vrede [is een werkwoord]Foto: ©

Merijn Koelink

“Er wordt nooit zoveel gelogen als na een jachtpartij, tijdens een oorlog en voor een verkiezing.” Otto von Bismarck, Duits staatsman en premier (1815 - 1898)


“Onderwijs heeft mij gemaakt tot wie ik ben.”

straffen waren altijd streng. Zo verplichtten derebellen ons om urenlang in de zon te staanof onder water te blijven zitten. Sommige kin-deren brachten het er niet levend van af. Iknoem dat ronduit mishandeling, wij warenimmers nog lang geen volwassenen.

Waarom ben je uiteindelijk op de vluchtgeslagen?Ik ben na vijf jaar gevlucht omdat ik geentoestemming kreeg om mee te vechten.Mannen zijn volgens onze traditie verant-woordelijk voor de veiligheid van het land enhet volk. Daarom vond ik het destijds be-langrijk dat ik meedeed aan de oorlog. Derebellen vertelden me echter dat het beterwas dat ik goed studeerde voor de toe-komst, maar scholen waren er niet! Ik be-sefte dat ik het heft in eigen handen moestnemen en ging dan maar zelf op zoek.

Uiteindelijk belandde je in Nederland.Was het moeilijk aanpassen aan de wes-terse mentaliteit?Het was zeker niet makkelijk, maar ik denkdat het mij wel goed gelukt is. Ik hield me inNederland wel voortdurend voor ogen dat ikniet op andermans hulp moest wachten. Erwaren wel organisaties die me steunden,maar ik wou de zaken vooral zelf oplossen.Uiteindelijk kan een overheid er niet voor zor-gen dat alles goed loopt. Individuele verant-woordelijkheid is dus erg belangrijk.

Je haalde er een diploma Rechten. Watzijn je verdere ambities?Nu ik terug in Zuid-Soedan woon, wil ik ietsbetekenen voor mijn land. Ik ben advocaaten docent Rechten en ik zet me in op hetvlak van onderwijs, dat voor mij de sleutelis van een beter leven. De school biedt zelf-standigheid en een toekomst. Onderwijswerkt als bescherming en preventie voorkinderen die naar de kazerne willen trek-ken. Via mijn Cuey Machar SecondarySchool Foundation wil ik hier secundair on-derwijs uitbouwen, hoe moeilijk dat ook is.Onderwijs heeft mij immers gemaakt totwie ik ben.

Wat vind je van het optreden van de Ver-enigde Naties in Zuid-Soedan, zowel inde vluchtelingenkampen als tijdens deonderhandelingen?Het is positief dat de VN Zuid-Soedan willenhelpen, maar er is nood aan betere samen-werking. Ik hoop dat ze ophouden te denkendat anderen niets kunnen en dat zij allesmoeten regelen. Er is nog werk aan de winkelvooraleer ze Zuid-Soedanezen als volwaar-dige partners beschouwen.

Het Internationaal Strafhof in Den Haagdeed recent zijn eerste veroordeling metde Congolees Lubanga, opperbevelheb-ber van de militaire arm van de Uniondes patriotes congolais (UPC), een vande vele milities die actief waren in hetoosten van Congo. Maakt Bashir kansom ooit hetzelfde lot te ondergaan?Als jurist blijf ik erbij dat iemand die foutenheeft begaan, daarvoor berecht moet wor-den. In die zin zou ik hem zeker willen uitle-veren. Maar Bashir is niet langer mijnpresident. Het is nu aan de Soedanezen omervoor te zorgen dat hij rekenschap geeftvoor wat hij heeft gedaan. Ik hoop en geloofwel dat het er ooit van komt. Het moet ge-woon.

Volgens cijfers van de internationale kin-derrechtenorganisatie UNICEF zijn we-reldwijd naar schatting 300.000 jongensen meisjes onder achttien jaar betrokkenbij gewapende conflicten, hoewel niet elkkind wordt ingezet in de strijd. Zo verle-nen kinderen ook handen spandiensten,doen ze dienst als boodschapper of wor-den ze ingezet als seksslaaf. Evenminworden ze allemaal gedwongen. Sommi-gen worden wel ontvoerd of met geweldgerekruteerd, anderen nemen zelf de wa-pens op. Armoede, honger, mishandelingen discriminatie spelen daarin een rol,maar ook wraakgevoelens vanwege on-recht dat hen is aangedaan.

In juli 2011 scheurde Zuid-Soedan zich defi-nitief af van Soedan. Dat gebeurde na jarenvan verbeten strijd tussen het Arabischegezag in het noorden en het animistisch-christelijke zuiden, met ruim twee miljoenslachtoffers en een veelvoud aan vluchtelin-gen als gevolg. In 2005 dwongen rebellen vanhet Zuid-Soedanese Sudan People’s Liberation Army (SPLA) een vredesverdrag af,dat voorzag in een referendum over onafhan-kelijkheid zes jaar later. De SPLA gebruikte inde burgeroorlog ook kindsoldaten. Vaak wer-den ze onder dwang gerekruteerd, zoals Kongetuigt: “Op heel jonge leeftijd namen de re-bellen ons mee uit het dorp. Zo bouwden zeaan een toekomstig leger. Al snel vervaagt im-mers de herinnering aan vroeger en ken je alskind enkel nog het leven als soldaat.”

Hoe reageerden je ouders daarop?De SPLA stelde het afstaan van kinderen omte vechten indertijd voor als een vrijwilligekeuze, maar dat was slechts schijn. Oudersdie weigerden om een kind af te staan, wer-den afgeranseld met stokken of hun koeienwerden afgenomen. Dat is in feite een dood-vonnis, omdat koeien voorzien in het levens-onderhoud van een gezin. Mijn oudershadden het liever anders gezien, maar eenkeuze hadden zij nu eenmaal niet.

Hoe verliep die plotse overgang van kindnaar soldaat?We moesten eerst te voet naar het trainings-kamp in Ethiopië. Dat betekende dertienlange dagen marcheren. Honger, dorst, uit-putting en wilde dieren eisten een zware tol.Velen haalden het niet. De rebellen haddennamelijk helemaal geen middelen. Er warengeen auto’s of vrachtwagens, dus meer daneen escorte te voet kon de SPLA niet bieden.

Wat blijft je van het kampleven hetmeeste bij?Ik deed door mijn leeftijd nog niet mee metde gevechten, maar als jonge kinderen kre-gen wij wel dezelfde militaire training als vol-wassenen. Die was keihard. We moestenzware fysieke beproevingen doorstaan en de

Wereldwijd

300.000 kindsoldaten

“When the power of love overcomes the love of power, the world will know peace.” Jimi Hendrix, Amerikaans muzikant en gitaarlegende (1942 - 1970)



unnen een scherpe pen of een camera oorlogenhelpen oplossen? En waar moeten media op

letten als ze in tijden van oorlog over conflicten berichten?Een van de weinige Belgen die ons hierop een antwoord kangeven is Rudi Vranckx. Niet alleen maakte de verslaggeverheel wat conflicten en vredespogingen van dichtbij mee inwoelige gebieden over heel de wereld. Ook begon hij zijncarrière aan het Centrum voor Vredesonderzoek aan de KULeuven. Tussen de gebeurtenissen van de Arabische Lentedoor streek Rudi Vranckx even neer in eigen land. We kon-den hem strikken voor een interview.

Sarah Van Gaens

Media in tijden van oorlogInterview met Rudi Vranckx

Snoepkraam op hetTahrirplein in Caïro, de

plek waar de Arabi-sche Lente voorEgypte begon.

Foto: ©

Jef Linssen

Foto: ©

Mark De Visscher

“We zullen vrede krijgen, ook al moeten we er voor vechten.” Dwight D. Eisenhower, Amerikaans staatsman en president (1890 - 1969)


Wat vind je ervan om te berichten overvrede?Vredesberichtgeving is nuttig als ze aan-toont hoe conflicten op een goede manierbeheerst en opgelost kunnen worden. Zowas ik gecharmeerd door de reeks die in2010 in De Standaard is verschenen overde landen in zwart Afrika waar vrede heerst.Dat positieve verhaal contrasteert met deberichtgeving over zwart Afrikaanse landendie, omdat ze een zwakke staat zijn en fel-begeerde rijkdommen bezitten, vaak temaken hebben met conflicten. Ik geef ech-ter toe dat journalisten te weinig vanuit dezeomgekeerde redenering vertrekken, meestalwordt over oorlog bericht. Toch moeten weook aandacht hebben voor vredesbericht-geving, en er uiteraard eveneens geld en

Kunnen journalisten oorlog en vredebeïnvloeden? Ik denk dat wat de media brengen een bij-drage levert aan het grotere verhaal. Of eenjournalist ter plaatse is of niet, maakt immerseen wezenlijk verschil. De berichtgevingdoor journalisten vanuit Libië heeft er bij-voorbeeld mee voor gezorgd dat het Wes-ten gekozen heeft voor een interventie. Syriëheeft hierin geleerd van Libië en ziet liefst zoweinig mogelijk berichten over de situatienaar het buitenland vertrekken. Daarom zijner in Syrië ook journalisten vermoord. Dusja, ik vermoed dat men ons een grote roltoekent.

Wat is de rol van journalisten voor en naeen conflict met betrekking tot vrede? Voor een conflict moet een conflictjournalistsignaleren wat er aan de hand is in een be-paalde regio: welke samenlevingsproble-men er zich voordoen, of er een oorlogdreigt… Ook na een conflict moet hij de si-tuatie blijven opvolgen, om te zien of er nietsfout dreigt te lopen. Want de onderdruktenvan gisteren kunnen de wraaklustigen vanmorgen zijn.

Vranckx: “Of een journalist terplaatse is of niet, maakt een

wezenlijk verschil.”

“The way the media present conflict and violence will be a major factor in determiningthe reaction: war, or peace.” - Johan Galtung

ruimte voor vinden. Dat is vaak niet voor-handen, omdat het publiek hier geen inte-resse voor toont. Zo zie je hoe dejournalistiek functioneert.

Kan je als journalist vertellen hoe hetconflict in elkaar zit wanneer je belem-merd wordt in je zoektocht naar dewaarheid, zoals in Syrië?Ja, dat kan. Een journalist is dan wel ietsmeer afhankelijk van de informatie van bur-gerjournalisten. Toch moet hij proberen omzo gevarieerd mogelijke bronnen ter plaatsete raadplegen en te checken. De analysemaakt hij daarbuiten op basis van de infor-matie die hij op het terrein heeft verzameld,analyses van specialisten, het internet en ui-teraard de geschiedenis van het conflict.

Foto: ©

Jef Linssen

“Een groot deel van de vrede bestaat erin de vrede van harte te willen.” Erasmus, Nederlands humanist en filosoof (1469 - 1536)

Noorse professor en een van de grondleggers van de vrede- en conflictstudies


net zoals Arafat en Gandhi strijders warentegen de koloniale overheersing. Gandhiwas zelfs een geweldloos strijder. Maar datzijn iets langere en saaiere omschrijvingenvan deze personen.

Vaak worden de daden van enkelen voor-gesteld als een actie waar de hele groepachter staat. Hoe kan je als journalistproberen om niet te veralgemenen?Is heel het Amerikaanse leger rot omdat en-kele soldaten onschuldigen vermoorden of oplijken plassen? Zijn alle betogers op het Tahrirplein maniakken omdat er een aantalvrouwen verkracht zijn? Nee, toch? Als jour-nalist kan je deze daden in perspectief plaat-sen door op zoek te gaan naar stemmenbinnen deze groep die dit gedrag veroorde-len. Bij een islamitische aanslag kan je bijvoor-

van een strijd verzetten tegen een leger. Jekan je ook de vraag stellen of een staat eenterrorist kan zijn. Vanuit het modernestaatsconcept kan dat niet, omdat statenhet monopolie hebben op geweld. Maar eris toch zoiets als staatsterrorisme, namelijkhet systematisch gebruiken van geweldtegen burgers. Verwijs je dan naar de bom-bardementen van Israël op de Gazastrook,of van de Amerikanen op Afghanistan, alscollateral damage (nvdr: onbedoelde ne-venschade op burgers of gebouwen bijaanval op een militair doelwit) of terrorisme?Dat kan ik niet zeggen.

Waar moeten de media hierbij op letten?Een van beide partijen labelt de tegenstan-der altijd als terrorist, omdat dat voor dezepartij vaak betekent dat ze met de tegen-stander mogen doen wat ze willen: doden,in Guantanamo opsluiten… Een journalistmag zeker niet zomaar de officiële propa-ganda overnemen, omdat die vaak aan éénkamp verbonden is. Er zijn overigens eenpaar schoolvoorbeelden van fouten die ge-maakt zijn: Nelson Mandela werd soms alsterrorist bestempeld en Yasser Arafat waseerst een terrorist, vervolgens een vredes-duif en uiteindelijk is hij in de ogen van som-migen gestorven als terrorist. Correcter zouhet geweest zijn om Mandela te beschrijvenals een strijder tegen het apartheidsregime,

Dankzij het internet is de informatiestroomgroter dan ooit tevoren. De essentiële taakvan journalisten is dan ook om een be-trouwbare filter te vormen. Ter plaatse de si-tuatie bekijken is maar een van die bronnenvoor ons, maar het is een essentiële bron.

“One man’s terrorist is another man'sfreedom fighter” - Gerald SeymourWie bepaalt er vanaf wanneer iemandeen terrorist of vrijheidsvechter wordtgenoemd in de media? Algemeen wordt aangenomen dat een ter-rorist iemand is die, al dan niet in groep, ex-treem geweld gebruikt tegen niet-strijdendepartijen, tegen burgers dus, om bepaaldedoeleinden te verwezenlijken. Maar er zijnenkele moeilijke gevallen, en dan kiezen deverschillende betrokken partijen steeds vooreen verschillend woordgebruik.

Wat voor moeilijke gevallen bedoel jedan?Is een terrorist altijd iemand die in burger isen is een militair altijd in uniform? Ik weethet niet. En als je tegen soldaten vecht, benje dan een terrorist? Afghanen die berm-bommen gooien op Amerikaanse troepenworden terroristen genoemd. Maar zij noe-men zichzelf mujahedin wat (heilige) strijderbetekent. Verzetsstrijder is in dit geval mis-schien correcter omdat zij zich door middel

De onder-drukten vangisteren kun-nen de wraak-lustigen vanmorgen zijn.

“ “

Caïro, Egypte. Journalistenkomen op plaatsen waar ande-ren niet geraken.

Foto: ©

Jef Linssen


“Mijn redenering is dat oorlog uitstekende verhalen oplevert, maar vrede is schrale lectuur.” T. Hardy, Engels romanschrijver en dichter (1840 - 1928)


beeld naar imams stappen en hun meningvragen. Toch vindt er altijd ongenuanceerdeberichtgeving plaats en dat is fout. Het sen-sationele aspect wordt dan uitvergroot.

Bekijken de media conflicten te vaakvanuit een westers perspectief?Uiteraard. Maar dat komt omdat media ge-maakt worden door mensen. Zij hebbenhun eigen opleiding, hun eigen waardepa-troon, hun eigen leven. Een journalist moetzich daar zoveel mogelijk bewust van zijn enzich hiertegen wapenen. Ook moet hij deaanwezigheid van zijn waardekader af entoe aan de mensen proberen duidelijk temaken. Daarom vraag ik mij bij conflictenvaak af waarom ik denk zoals ik denk. Endan kom ik vaak uit bij mijn geloof in men-senrechten. De basisrechten, zoals respectvoor de integriteit van elk indiviu, zijn onbe-twistbaar. Men mag niet gefolterd of gedoodworden. Je kan daar sociaal-economischerechten aan vastkoppelen, graag zelfs. Me-ningsverschillen over deze rechten mogenechter niet als excuus gebruikt worden omde andere mensenrechten te schenden.

Waarom wordt er zoveel aandacht be-steed aan het aantal dode Belgen ofwesterlingen bij een ramp of oorlog? Mensen zijn geïnteresseerd in wat er binnenhun eigen omgeving gebeurt. En de media

Meningsverschil-len over sociaal-economischerechten mogenniet als excuusgebruikt wordenom de anderemensenrechtente schenden.

“ “Kinderen in Jemenvragen om vrede.

Dit najaar verschijnt er een nieuwe reeksop Canvas van Rudi Vranckx en zijnteam. In De revolutieroute zullen zij aande hand van getuigenissen terugblikkenop de Arabische revolutie en de balansopmaken. Ook trachten zij te achterhalenhoe de toekomst eruit zal zien.

spelen daarop in. Ik schrik ook erger als mijnmoeder van de trap valt dan als er tien vrou-wen uit een buurgemeente van de trap val-len. Wat voor ons als individu geldt, geldtook voor de samenleving. Media houdenbest rekening met die menselijke interesseen psychologie, anders bereiken ze slechtseen hele kleine groep gelijkgezinden. En hetis net de bedoeling dat ze zoveel mogelijkmensen bereiken of aan het denken zetten.Wel moeten ze zich niet alleen afvragen hoeze op de beste manier doordringen tot zo-veel mogelijk mensen, maar ook hoe ze heneen venster op de wereld kunnen bieden.

Hoe kunnen ze interesse opwekken alser geen directe link is met de eigen om-geving? Het eerste probleem is dan dat mensen an-deren vaak niet zien als mens. Als er hon-derd mensen verdrinken in Sri Lanka, blijftdit voor velen verschrikkelijk veraf. En eendode Afghaan of een dode Irakees is tochmaar een extremist volgens sommigemedia. Dus het eerste wat media moetendoen is de andere als een mens laten over-komen. Als je als journalist die stap al hebtgezet, dan heb je al veel bereikt qua empa-thie. En er zal sowieso altijd meer aandachtuitgaan naar de mensen hier.

Foto: ©

Mark De Visscher

“Om gelukkig te leven moet je in oorlog leven met je passies en in vrede met de passies van anderen.” Socrates, Grieks filosoof (470 v.C. - 399 v.C.)

De revolutieroute


Het voor de meeste mensen vrij abstracte begrip‘vrede’ krijgt een heel andere invulling in tijden van

oorlog. Dat mochten onze landgenoten amper zeven-tig jaar geleden aan den lijve ondervinden. We vroegenaan enkele tachtigplussers hoe zij oorlog en vrede inBelgië ervoeren tijdens de Tweede Wereldoorlog en

wat vrede anno 2012 voor hen betekent.

tijd dat alles nog goed was. Wedachten wel dat die tijd snel zouterugkomen, niemand had ver-wacht dat de oorlog vijf jaar zouduren. Toen de Engelsen aankwa-men en er eindelijk vrede was,gingt ge precies naar den hemel.We zwaaiden naar de soldaten,overal klonk er muziek en wapper-den Belgische vlaggen. We wareneuforisch. Hubert: Ik maakte de bevrijdingvanuit Duitsland mee en vertrokonmiddellijk terug naar huis. Toenik na een lange reis eindelijk Belgiëbinnenstapte, zag ik onze vlagwapperen en als bij wonder klonkde Brabançonne. Ik ben op mijn

knieën gevallen. Mensen spreken soms overhet schoonste moment van uw leven, awel,dat was toen. Op dat moment heb ik geleerdwat vrede is: vrijheid en vaderlandsliefde.

Wat verstonden jullie toen onder vrede?Alexandrine: Vrede betekende het eindevan de oorlog. Het woord deed ons denkenaan geluk en zorgeloosheid, net zoals in de

Jullie waren net van de schoolban-ken op het moment dat DuitslandBelgië binnenviel. Wat veranderdeer voor jullie?Alexandrine: Ik was zeventien enwoonde nog thuis. Van mijn moedermocht ik na het werk niet meer buiten-komen: te gevaarlijk. Er begon eentriestige tijd: er was niets te doen, wehadden weinig geld en het eten werdgerantsoeneerd. Bovendien moestenwe om de haverklap in de schuilkelderduiken.

Hubert: Ik vluchtte samen met mijnbroers richting Engeland. Uiteindelijkbelandden we in Frankrijk. Toen ditland zich overgaf, stuurden de bezet-ters me naar Duitsland waar ik eerst vlieg-tuigen bouwde en nadien in een bakkerijmoest werken. Vijf jaar lang heb ik geenvoet in België gezet.

“Als er eindelijk vrede was, gingtge precies naar den hemel”

Interview met tachtigplussers

Julie Van Garsse


Hubert (°1922) en Alexandrine (°1923)

Hubert: “Toen ik na de oorlog België binnenstapte, dat was het schoonste

moment van mijn leven.”

“Een vrede die alle aardse aanzien te boven gaat: een kalm en gerust geweten.” William Shakespeare, Engels toneelschrijver en dichter (1564 - 1616)


voelde ik wel aan dat vrede iets grootsmoest zijn, omdat mijn ouders er zo ergnaar verlangden. Jos: Op het einde van de oorlog werden wewel hevig door elkaar geschud door debombardementen. Toen verlangde ik welnaar vrede, ik wilde opnieuw gaan en staanwaar ik wilde.

Benader je vrede nu op dezelfde manierals toen?Jos: Vrede betekent voor mij nog steedsvrijheid en zelfbeschikkingsrecht, wat demens ontnomen wordt tijdens een oorlog.Het is dan ook de grootste rijkdom voor ie-

mand die een oorlog heeft meege-maakt.Hélène: Voor mij is vrede concretergeworden. Ik ervaar het als rust,kalmte, als het genieten van de din-gen des levens. Misschien toch deerfenis van enkele woelige jeugdja-ren die zeker ook hun sporen heb-ben achtergelaten.

Leven we nu in tijden van vrede?Jos: We zijn geruster nu in het Wes-ten. We maken meerdere oorlogenmee op wereldvlak, maar ondervin-den die in België niet aan den lijve.Daardoor wordt oorlog een abstractbegrip.

Hélène: Ik vind niet dat wat we nu meema-ken vrede kan genoemd worden. In alleomliggende werelddelen is er de dreigingvan geweld of hongersnood. Maar ook hierervaar ik geen vrede. Dat komt omdat ikvrede zie als een innerlijk gevoel van rust,van tevredenheid. Onder de mensen hangteen algemene sfeer van ongenoegen. Wei-nigen zijn in staat om hun leven te aanvaar-den zoals het is. Dat ligt in de menselijkenatuur: we zijn nooit tevreden. Zelf streef ikhier wel naar in mijn dagelijkse leven. Vredeis een werkwoord.

* * *

Oorlog boezemt de meeste vol-wassenen veel angst in. Julliewaren nog kinderen in ’45. Hoeervoeren jullie deze periode?Hélène: Ik was een tiener en be-sefte nog niet echt wat er aan dehand was. De oorlog bracht verras-singen mee en dat vond ik bestspannend. Zo leefde mijn hele fami-lie in groepsverband en moest ik afen toe met mijn neefjes en nichtjesin de schuilkelder kruipen. Dat waswel wat anders dan elke dag naarschool gaan. Uiteindelijk profiteerdeik vooral van de vrijheid die ikopeens van mijn ouders kreeg. Zijmaakten zich meer zorgen om debommen dan om opvoedingsregeltjes.Jos: Ik weet dat de vliegtuigen me mateloosboeiden. Jongens wilden deel uitmaken vande strijd. Het gruwelijke aspect van een oor-log drong niet tot me door.

Verlangden jullie naar vrede? Hélène: Op onze leeftijd niet, nee, dat waste abstract. Ik zag vrede niet als het eindevan de oorlog. In die tijd leefden kinderenook veel meer afgeschermd van de buiten-wereld. Ik wist niet goed wat er rond mij ge-beurde. Nu beseffen veertienjarige kinderenveel beter wat vrede is, ook al hebben zenooit een oorlog meegemaakt. Natuurlijk

Alexandrine:Wanneer ik op tv beelden zievan Syrië en Libië weet ik wel dat we blijmogen zijn dat het hier rustig is. Strikt ge-nomen leven wij dus in vrede, want hier isgeen oorlog. Maar de zorgeloze tijd voor ennet na de oorlog is nooit teruggekeerd. Nade donkere jaren kwam er opeens te veelvrijheid en te veel weelde. Het gevolg is datde samenleving ontspoort. Jonge mensenbeseffen niet hoe goed ze het wel hebben

en willen steeds meer. Ook de discipline ver-dwijnt. Kinderen luisteren niet meer naar hunouders, elke dag bericht de krant over in-braken en steekpartijen. Dat is niet wat ikme bij vrede voorstel.

* * *

Heeft vrede vandaag nog steeds de-zelfde betekenis als in ’45?Hubert: Vrede blijft voor mij iets heel be-langrijks. Ik zie het nog steeds als vrijheid,het ontbreken van oorlog. Gelukkig lijken inEuropa conflicten tussen landen momenteelveraf. Gezond blijven, dat houdt me nuvooral bezig. Maar ik heb ook wel schrik vande steeds grotere natuurrampen. En van deopkomst van China.

Jos (°1929) en Hélène (°1928)

Hélène: “Vrede is een werkwoord.”

“De ouderdom vangt aan juist op het ogenblik, waarin men vrede met de wereld sluit.” Jan Greshoff, Nederlands schrijver en letterkundige (1888 - 1971)

d o s s kate ba - tneem re 24 rn pagin a’s vrede · 2017. 11. 13. · noorse professor en een van...

Documents