cynradd penaethiaid, athrawon ac ymarferwyr mewn lleoliadau...

Penaethiaid, athrawon ac ymarferwyr mewnlleoliadau Cyfnod Sylfaena ariennir, ysgolion cynradd, ysgolion arbennig, a staff awdurdodau lleol aGwasanaethau Plant

Agweddau cymdeithasol acemosiynol ar ddysgu – Cymru

Thema 1 Dechrau newydd Y Cyfnod Sylfaen

Cynradd

Dyddiad cyhoeddi: 09-2010

Cyf: 1323-2010-CYMRU

Ymwadiad

Dymuna’r Adran Plant, Addysg, Dysgu Gydol Oes a Sgiliau ddatgan yn glir nad yw’r Adran

a’i hasiantiaid yn cymryd unrhyw gyfrifoldeb am union gynnwys unrhyw ddeunyddiau a gaiff

eu hawgrymu’n ffynonellau gwybodaeth yn y cyhoeddiad hwn, boed y deunyddiau hynny ar

ffurf cyhoeddiadau print neu ar wefan.

Yn y deunyddiau hyn caiff eiconau, logos, meddalwedd a gwefannau eu defnyddio am

resymau cyd-destunol ac ymarferol. Nid yw’r ffaith eu bod nhw’n cael eu defnyddio’n

golygu bod cwmnïau penodol na’u cynnyrch yn cael eu cymeradwyo.

Roedd y gwefannau y cyfeirir atynt yn y deunyddiau hyn yn bodoli pan gafodd y

deunyddiau eu cyhoeddi. Dylech wirio pob cyfeiriad at wefan yn ofalus er mwyn gweld

a ydynt wedi newid, a dylech eu cyfnewid am gyfeiriadau eraill lle bo hynny’n briodol.

Set Las – y Cyfnod Sylfaen ar gyfer plant 3 i 7 oed

Cyflwyniad

Mae’r set Las wedi’i rhannu’n bedair elfen, wedi’u gosod yn nhrefn datblygiad o 1 i 4. Mae’r

rhain yn cyfeirio at Feysydd Dysgu tebyg y Cyfnod Sylfaen. Bydd ymarferwyr yn ymwybodol

o’r gwahanol gamau datblygu bydd plant yn y lleoliad/ysgol wedi’u cyrraedd o ran eu dysgu

a bydd yn rhaid iddyn nhw bwyso a mesur pa elfen sy’n briodol iddyn nhw. Mae’n bosib

hefyd y byddan nhw am ddefnyddio rhai rhannau o’r set Felen (sydd wedi’i hanelu at

Flynyddoedd 3 a 4).

Mae’r thema hon, Dechrau newydd, yn canolbwyntio ar ddatblygu sgiliau, gwybodaeth adealltwriaeth plant mewn pedair prif agwedd gymdeithasol ac emosiynol ar ddysgu:

• empathi

• hunanymwybyddiaeth

• sgiliau cymdeithasol

• cymhelliant.

Mae’r thema’n rhoi cyfle i blant weld eu hunain fel unigolion a werthfawrogir o fewn cymuned,

ac i gyfrannu at siapio cymuned ddysgu sy’n groesawgar, yn deg ac yn ddiogel i bawb. Drwy

gydol y thema, bydd y plant yn archwilio teimladau o hapusrwydd, cyffro, tristwch, pryder ac

ofn, wrth ddysgu (a gweithredu) modelau a rennir ar gyfer ‘ymdawelu’ a ‘datrys problemau’.

Disgrifir y deilliannau dysgu bwriedig ar gyfer y Cyfnod Sylfaen isod a thros y dudalen.

Deilliannau dysgu bwriedig

Elfennau 1 a 2

1

Caiff plant sawl cyfle i werthfawrogi a dathlugwahaniaethau ac i ddeall sut beth yw perthyn igrŵp a pha mor bwysig ydyw. Byddan nhw’nystyried sut gall pawb gael cymorth i deimlo’nddiogel ac yn hapus yn y lleoliad, ac i ddeall y drefna’r disgwyliadau yno.

Byddan nhw’n cael cyfleoedd i ddatblygu’r sgiliaucymdeithasol angenrheidiol ar gyfer gweithio mewngrŵp.

Perthyn Dwi’n gwybod fy mod yn perthyn i fy ngrŵp/dosbarth.Dwi’n adnabod y bobl yn fy ngrŵp/dosbarth. Dwi’n hoffi fy mod yn perthyn i fyngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol. Dwi’n gwybod bod y bobl yn fy ngrŵp/dosbarth yn fy hoffi. Dwi’n hoffi sut mae pob un ohonom yn wahanol.

Hunanymwybyddiaeth Dwi’n gallu dweud rhywbeth arbennig amdanaf i.

Deall fy nheimladau Dwi’n gallu dweud os wyf yn hapus neu’n drist. Dwi’n gallu rhoi gwybod i chi os wyf yn teimlo’nhapus, yn llawn cyffro, yn drist neu’n ofnus. Dwi’n gwybod ei bod yn iawn i ni gael teimladau ondnad yw’n iawn ymddwyn mewn unrhyw ffordd yrhoffwn (os yw’n brifo pobl eraill).

Disgrifiad Deilliannau dysgu bwriedig

© Hawlfraint y Goron 2010 Dechrau newydd Y Cyfnod Sylfaen

1323-2010-CYMRU

2

Dechrau newydd Y Cyfnod Sylfaen © Hawlfraint y Goron 2010

1323-2010-CYMRU

Byddan nhw’n edrych ar y teimladau craidd sefhapusrwydd, cyffro, tristwch ac ofn ac yn dysguffyrdd o adnabod a labelu’r teimladau hyn, ganwahaniaethu rhwng teimladau cysurus acanghysurus. Byddan nhw’n gwybod bod pawb yngallu teimlo’r un emosiynau, ond nid yn yr unsefyllfaoedd bob tro. Byddan nhw’n cael cyfleoedd i ddatblygu empathi a cheisio gweld beth ywteimladau pobl eraill.

Byddan nhw’n gwybod sut gall ein gweithredoeddeffeithio ar deimladau pobl a bod pob teimlad yniawn ond nid yw pob gweithred yn iawn. Byddannhw’n cael cyfleoedd i ddysgu ymdawelu a dysgustrategaethau syml ar gyfer rheoli ofn a gofid.

Rheoli fy nheimladau Dwi’n gwybod am rai ffyrdd o ymdawelu pan dwi’nteimlo’n ofnus neu’n ofidus.

Deall teimladau pobl eraill Dwi’n gwybod bod gan bawb yn y byd deimladau.

Sgiliau cymdeithasol Dwi’n gallu rhannu mewn grŵp/dosbarth. Dwi’n gallu cymryd tro mewn grŵp/dosbarth. Dwi’n gallu ymuno â phlant eraill wrth chwarae gêm. Dwi’n gwybod sut mae bod yn garedig wrth bobl sy’nnewydd neu sy’n ymweld â’r lleoliad/ystafell ddosbarth.

Deall hawliau a chyfrifoldebau Dwi’n gwybod beth i’w wneud yn fyngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol.


Caiff plant gyfleoedd i werthfawrogi a dathlugwahaniaethau a thebygrwydd rhyngddyn nhw ac ibrofi cymaint o gefn yw perthyn i grŵp/dosbarth achael eich gwerthfawrogi gan y grŵp/dosbarthhwnnw.

Caiff y plant gyfleoedd i fod yn rhan o siapioamgylchedd y lleoliad/ystafell ddosbarth, gan helpupawb i gyd-dynnu a dysgu, helpu i wneud ygymuned yn un groesawus a deall hawliau achyfrifoldebau yn y lleoliad/ystafell ddosbarth.

Bydd plant yn canolbwyntio ar y teimladau cysurus ofod yn perthyn i grŵp/dosbarth, gan ddathlugwahaniaethau ac edrych mwy ar hapusrwydd achyffro, tristwch ac ofn. Byddan nhw’n caelcyfleoedd i ddatblygu empathi at blant sy’n newyddneu sy’n teimlo’n drist neu’n ofnus, a meddwl amffyrdd o’u cefnogi.

Byddan nhw’n defnyddio sgiliau datrys problemau igreu atebion, penderfynu ar gamau gweithredu, eurhoi ar waith a’u hadolygu, ac edrych ar ffyrdd o reolieu teimladau drwy ymdawelu.

Perthyn Dwi’n gwybod fy mod yn perthyn i gymuned.

Dwi’n teimlo’n ddiogel ac yn fodlon yn fyngrŵp/dosbarth.

Dwi’n teimlo’n dda am y ffyrdd rydym yn debyg yn ygrŵp/dosbarth a’r ffyrdd yr ydw i’n wahanol.

Dwi’n gwybod sut mae gwneud i rywun deimlo bodcroeso iddyn nhw.

Hunanymwybyddiaeth Dwi’n gallu dweud wrthych chi pa mor debyg i’mffrindiau ydw i a pha mor wahanol.

Dwi’n teimlo’n dda ynghylch fy nghryfderau.

Rheoli fy nheimladau Rydw i’n gwybod am rai ffyrdd o ymdawelu pan rwyfyn teimlo’n ofnus neu’n ofidus.

Deall teimladau pobl eraill Dwi’n gallu dweud weithiau os yw pobl eraill ynteimlo’n drist neu’n ofnus a dwi’n gwybod sut maegwneud i bobl deimlo’n well.

Gwneud dewisiadau Dwi’n gwybod am rai ffyrdd o ddatrys problem.

Deall hawliau a chyfrifoldebau Dwi’n gwybod beth mae’n rhaid i mi ei wneud ermwyn gwneud y dosbarth/lleoliad/ysgol yn lle diogel a theg i bawb, ac nad yw’n iawn i bobl eraill ei wneudyn anniogel neu’n annheg.

Dwi’n gallu helpu i wneud fy ngrŵp/dosbarth yn lle da i ddysgu.


Elfennau 3 a 4

3

Deilliannau dysgu: canllawiau cwricwlwm ar gyfer y Cyfnod Sylfaen

Ceir cyfleoedd i ddatblygu’r agweddau cymdeithasol ac emosiynol ar ddysgu (ACEDd) ym

mhob un o Feysydd Dysgu’r Cyfnod Sylfaen. Dylid nodi deilliannau dysgu drwy arsylwi

ymddygiad dysgu o fewn darpariaeth barhaus y Cyfnod Sylfaen.

Datblygiad Personol a Chymdeithasol, Lles ac Amrywiaeth Ddiwylliannol

Dyma’r cysylltiadau penodol gyda Datblygiad Personol a Chymdeithasol, Lles ac

Amrywiaeth Ddiwylliannol.

Sylwer: Rhaid pwysleisio er bod gan ACEDd y potensial i gyfrannu at y Maes Dysgu hwn,ceir elfennau eraill o fewn Sgiliau ac Ystod mae angen rhoi sylw iddyn nhw hefyd o fewn y

rhaglen a gynlluniwyd ar gyfer y lleoliad/ysgol.

Sgiliau

Datblygiad personol

Dylid rhoi cyfleoedd i blant:

• fynegi a chyfleu gwahanol deimladau ac emosiynau – rhai eu hunain yn ogystal â rhaipobl eraill

• dangos chwilfrydedd a datblygu agweddau cadarnhaol at ddysgu a phrofiadau newydd

• mentro a thyfu’n chwilotwyr hyderus yn eu hamgylchedd dan do ac yn yr awyr agored

• dod yn feddylwyr ac yn ddysgwyr annibynnol

• datblygu ymwybyddiaeth o’r hyn y maent yn ei wneud yn dda, a deall sut y gallant wellaeu dysgu a defnyddio adborth i wella eu gwaith

• gwerthfawrogi eu gwaith dysgu, eu llwyddiant a’u cyraeddiadau eu hunain yn ogystal ârhai pobl eraill.

Datblygiad cymdeithasol


• fod yn ymwybodol o anghenion pobl eraill a’u parchu

• cymryd cyfrifoldeb am eu gweithredoedd eu hunain

• ystyried goblygiadau geiriau a gweithredoedd iddynt hwy eu hunain ac eraill

• datblygu dealltwriaeth o ddisgwyliadau’r lleoliad/ysgol o ran ymddygiad, a deall bodrheolau’n hanfodol mewn cymuned drefnus

• datblygu dealltwriaeth o’r hyn sy’n deg ac yn annheg, a bod yn barod i gyfaddawdu

• ffurfio perthnasoedd a theimlo’n ddigon hyderus i gyd-chwarae a chydweithio ag eraill

• gwerthfawrogi ffrindiau a theuluoedd, a dangos gofal a bod yn ystyriol

• deall yr hyn sy’n gwneud ffrind da

• datblygu hunanddelwedd gadarnhaol ac ymdeimlad o berthyn fel aelod o wahanolgymunedau, a deall eu Cymreictod eu hunain

• datblygu ymwybyddiaeth o ddiwylliannau gwahanol ac anghenion, safbwyntiau achredoau amrywiol pobl eraill sy’n perthyn i’w diwylliant hwy a diwylliannau eraill

• trin pobl o bob cefndir diwylliannol mewn modd sy’n dangos parch a goddefgarwch.© Hawlfraint y Goron 2010 Dechrau newydd Y Cyfnod Sylfaen

1323-2010-CYMRU


1323-2010-CYMRU

Datblygiad moesol ac ysbrydol


• ymateb i syniadau a chwestiynau’n frwdfrydig, yn sensitif, yn greadigol ac yn reddfol

• siarad am yr hyn sy’n dda ac yn ddrwg, yn gywir ac yn anghywir, yn deg ac yn annheg,yn ofalgar ac yn anystyriol

• siarad am y penderfyniadau a wneir mewn storïau neu sefyllfaoedd, neu benderfyniadaupersonol, a myfyrio yn eu cylch gan awgrymu ymatebion eraill

• ymateb yn bersonol i sefyllfaoedd moesol dychmygol syml gan roi rhesymau dros ypenderfyniadau a wneir

• defnyddio storïau neu sefyllfaoedd i godi cwestiynau ynghylch pam y mae rhai pethau’narbennig

• mynegi syniadau a theimladau yn greadigol, gan esbonio pam eu bod yn arwyddocaol

• siarad am y dewisiadau sydd ar gael i unigolion, a thrafod p’un a yw’r dewisiadauhynny’n golygu bod gwneud penderfyniad yn haws neu’n fwy cymhleth

• gofyn cwestiynau ynghylch sut a pham y dylid trin pethau arbennig â pharch ac ymatebyn bersonol

• gofyn cwestiynau ynghylch beth sy’n bwysig mewn bywyd o safbwynt personol ac osafbwynt pobl eraill.

Lles


• werthfawrogi eu lles eu hunain a lles pobl eraill, a chyfrannu ato

• bod yn ymwybodol o’u teimladau eu hunain a datblygu’r gallu i’w mynegi mewn fforddbriodol

• deall y berthynas rhwng teimladau a gweithredoedd, a deall bod gan bobl eraill deimladau

• dangos gofal, parch a hoffter at blant eraill, oedolion a’u hamgylchedd

• datblygu diddordeb cynyddol yn y byd o’u cwmpas a deall yr hyn sydd gan euhamgylchedd i’w gynnig iddynt pan fyddant yn chwarae ar eu pen eu hunain a gydag eraill

• gofyn am gymorth pan fo’i angen.

Ystod

Trwy gydol y Cyfnod Sylfaen, dylid rhoi cyfleoedd i blant ddatblygu eu sgiliau, eu

gwybodaeth a’u dealltwriaeth trwy gymryd rhan mewn ystod o brofiadau, gan gynnwys:

• gweithgareddau mewn amgylcheddau dysgu a geir dan do ac yn yr awyr agored

• gwahanol fathau o weithgareddau chwarae ac ystod o weithgareddau a gaiff eucynllunio, gan gynnwys y rheiny a gychwynnir gan y plant

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt fabwysiadu ystod o rolau, gan gynnwys rôlarweinydd mewn grŵp bach, gwaith dysgu mewn pâr neu waith a wneir mewn tîm

• gwahanol adnoddau megis adnoddau printiedig a rhyngweithiol

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt dyfu’n ddysgwyr annibynnol

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt ddefnyddio eu synhwyrau a bod yn greadigol adychmygus4

5

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt gyfleu eu syniadau, eu gwerthoedd a’u credoaumewn perthynas â hwy eu hunain, pobl eraill a’r byd

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt ddatrys problemau a thrafod canlyniadau

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt deimlo’n ddiogel a theimlo eu bod yn cael eugwerthfawrogi

• gweithgareddau sy’n cyfrannu at eu diogelwch eu hunain

• gweithgareddau sy’n caniatáu iddynt wneud dewisiadau iach, a datblygu a deall eu cyrffeu hunain a sut y gallant eu cadw’n ddiogel ac yn iach.

Fframwaith sgiliau ar gyfer dysgwyr 3 i 19 oed yng Nghymru

Mae’r gweithgareddau hyn yn rhoi llawer o gyfleoedd i blant ddatblygu’r sgiliau meddwl a

chyfathrebu a amlinellwyd yn y Fframwaith sgiliau ar gyfer dysgwyr 3 i 19 oed yngNghymru. Dyma’r cysylltiadau penodol yn y set hon.

Datblygu meddwl ar draws y cwricwlwm

Cynllunio Gofyn cwestiynau

Datblygu Meddwl am syniadau a’u datblygu.

Meddwl am achos ac effaith, a dod i gasgliad

Llunio barn a gwneud penderfyniadau

Myfyrio Gwerthuso eu dysgu a’u meddwl eu hunain

Datblygu cyfathrebu ar draws y cwricwlwm

Llafaredd Datblygu gwybodaeth a syniadau

Darllen Ymateb i’r hyn a ddarllenwyd

Sgiliau cyfathrebu ehangach Cyfleu syniadau ac emosiynau

Cynllunio

Er mwyn helpu gyda’r gwaith cynllunio, mae’r math o ddysgu ac addysgu sy’n gysylltiedig â

phob cyfle dysgu yn cael ei ddangos gan eiconau ar ochr chwith y llyfr hwn.

Ar gyfer Elfennau 1 a 2

Dan arweiniad oedolyn – lle caiff iaith a syniadau eu cyflwyno a’u datblygu’n benodol gan yr

ymarferydd.

Dan arweiniad plentyn – lle bydd plant yn ysgogi’r dysgu, gyda chymorth addasiadau i’r

amgylchedd dysgu a rhyngweithio cymdeithasol sy’n hyrwyddo llwybrau penodol o

archwilio a thrafod.


1323-2010-CYMRU

6


1323-2010-CYMRU


Nodir syniadau gan ymarferwyr ar ochr dde’r llyfr hwn. Mae’r syniadau’n cynnwys ffyrdd y

cynlluniodd ymarferwyr ar gyfer amrywiaeth yn eu dosbarth neu grŵp, er enghraifft, er

mwyn cefnogi dysgu plant ag anghenion caffael iaith neu anghenion dysgu ychwanegol.

Geirfa allweddol (i’w chyflwyno o fewn y thema ac ar draws y cwricwlwm)


teimladau hapus dig

cysurus ofnus/pryderus teg

anghysurus ymdawelu perthyn


hapus nerfus/pryderus gosod nod trist

cysurus ymdawelu ofnus anghysurus

croeso llawn cyffro datrys problem perthyn teg

Adnoddau

Dyma restr o’r adnoddau y gellir eu defnyddio i ategu’r gwaith yn y llyfr hwn. Mae’r rhain ar

gael yn y Ffeil adnoddau ysgol gyfan.

Adnoddau

Elfennau 1 a 2 Identikit teimladauPoster ditectif teimladauGwyntyll teimladau Cardiau llun – hapus, trist, ofnus, llawn cyffro

Elfennau 3 a 4 Poster datrys problemauSut i ymdaweluPoster ditectif teimladauBaromedr emosiynauCardiau llun – hapus, trist, llawn cyffro, ofnusPoster Ydyn ni’n barod am amser cylch?

Dosbarth cyfan Parau

Unigolyn Grŵp bach

Pwyntiau allweddol o storïau’r gwasanaeth

Stori gwasanaeth 1

1. Mae Polly a Digory yn ymweld â byd newydd lle nad oes dim byd yno ac mae’n hollol dywyll.

2. Maen nhw’n clywed llais yn canu.

3. Daw’r awyr yn oleuach a ffurfir y bryniau a’r mynyddoedd.

4. Cerdda lew tuag atyn nhw dros y tir. Y llew sy’n canu.

5. Daw’r llew â’r coed yn fyw, yna cerdda ymlaen dan ganu.

Stori gwasanaeth 2

1. Yn Awstralia, mae dau blentyn yn cerdded am filltiroedd gyda’u taid.

2. Maen nhw’n dod o hyd i bwll dŵr ac yn edrych i mewn i’r adeg cyn y ‘freuddwyd’. Does

dim byd yno.

3. Maen nhw’n gweld y cyndadau’n deffro ac yn dod o’r ddaear.

4. Daw Djanggawul a’i ddwy chwaer. Maen nhw wedi dilyn yr haul yr holl ffordd o Ynys y Meirw.

5. Mae Djanggawul a’i ddwy chwaer yn gwneud tyllau gyda ffyn cloddio ac mae planhigion,

anifeiliaid, coed a phobl yn ymddangos.

Stori gwasanaeth 3

1. Mewn dinas yn Tsieina, mae dau blentyn yn eistedd ger ffownten mewn dinas ac maen

nhw’n gweld wy. Maen nhw’n dymuno bod yr holl sŵn a dwndwr yn y ddinas yn diflannu.

2. Caiff y ddinas ei chipio ymaith a does dim byd ar ôl heblaw’r wy anferth. Mae’r plant yn

clywed ochenaid o’r wy – ochenaid Ch’i – yr hyn sy’n dechrau popeth.

3. Caiff y duw Pan Gu ei greu a daw allan o’r wy.

4. Mae Pan Gu’n gwneud bwlch rhwng yr awyr a’r ddaear ac yn naddu’r mynyddoedd a’r

dyffrynnoedd.

5. Mae Pan Gu’n marw. Ei gorff yw gogledd, de, dwyrain a gorllewin y byd cyfan. Ei waed

yw’r afonydd a’r moroedd a’i gnawd yw’r pridd.

Nodweddion yr awgrymir i’r lleoliad/ysgol gyfan ganolbwyntio arnyn nhw ermwyn sylwi ar gyflawniad a’i ddathlu

Defnyddiwch ffordd arferol y lleoliad/ysgol o ddathlu (canmol, nodiadau i’r plentyn a’r

rhieni/warcheidwaid, tystysgrifau, enwebiadau gan gyfoedion, ac ati) i sylwi ar blant (neu

oedolion) a welwyd yn cyflawni’r canlynol a’u dathlu:

• gwneud i rywun deimlo bod croeso iddyn nhw

• gwneud rhywbeth dewr – goresgyn teimladau o ofn

• datrys problem/cofio defnyddio’r broses datrys problemau

• ymdawelu/helpu rhywun i ymdawelu.

Bydd angen penderfynu ar yr amserlen ar gyfer pob nodwedd gan ystyried y lleoliad/ysgol

gyfan. 7


1323-2010-CYMRU

Set Las: Elfen 1 y Cyfnod Sylfaen

Gemau cylch a rowndiau

Gemau cylch

Cyflwynwch gemau cylch yn y ffordd o’ch dewis, ond gwnewch yn siŵr eich bod

yn siarad am y sgiliau bydd y plant yn eu defnyddio bob tro y byddan nhw’n

cymryd rhan mewn gweithgaredd cylch:

• llygaid (i weld)

• clustiau (i glywed)

• ceg (i siarad)

• pen (i feddwl)

• dwylo yn eu col (i ganolbwyntio).

Gallwch lunio cân ar gyfer hyn neu bwyntio at y rhannau hynny o’r corff.

Caneuon enwau a gweithgareddau

‘Beth am ddweud helo wrth ... , beth am ddweud helo wrth ... , beth am ddweud

helo wrth ... , mae croeso i chi yma heddiw.’

Mae hyn yn cael ei ailadrodd dro ar ôl tro nes bod enw pawb wedi’i gynnwys. Os

ydyn nhw’n dymuno, gall plant sefyll pan fyddan nhw’n cael eu cyfarch. Mae

modd canu’r gân hon fel cân ffarwelio ar ddiwedd y dydd hefyd.

Drwy ddweud helo a ffarwel, rydych chi’n dangos pa mor bwysig yw’r plentyn

a’ch bod yn falch o’u gweld neu eich bod am weld eu heisiau nes daw yfory.

Sefwch mewn cylch a gofynnwch i bob plentyn yn ei dro i ddweud ‘Fy enw i

yw ... ’ ac yna curo ei droed deirgwaith.

Mae’r gweithgaredd cylch hwn yn well mewn grŵp llai, efallai hanner y grŵp cyfan

os yw’n fawr. Rholiwch bêl at rywun ar draws y cylch, wrth i chi eistedd ar y llawr.

Allwch chi enwi’r person hwnnw? Os na allwch, yna bydd y plentyn hwnnw’n

helpu drwy ddweud ei enw. Gwnewch yn siŵr fod y bêl yn rholio at bawb yn

ystod yr amser cylch.

Canu: ‘Gwna fel dwi’n ei wneud, dilyn, dilyn fi, gwna fel dwi’n ei wneud, dilyn,

dilyn fi.’

Gwnewch rywbeth mae’n rhaid i bawb ei ddilyn, ac yna pasio hyn o amgylch y

cylch, gan roi enw’r plentyn yn lle ‘fi’ wrth iddyn nhw ddewis y weithred. Byddwch

yn barod i helpu plant sy’n ei chael yn anodd meddwl am weithred. Eto, mae hyn

yn fwy llwyddiannus gyda hanner y grŵp, os yw’r grŵp yn fawr.


Dwi’n gwybod bod y bobl yn fy ngrŵp/dosbarth yn fy hoffi.

Dwi’n hoffi’r ffordd mae pob un ohonom yn wahanol a dwi’n gallu dweud

rhywbeth arbennig amdanaf i.

Mae ein lleoliad yn

gosod plant mewn

grwpiau teulu o tua

deg plentyn gyda

gweithiwr allweddol

sy’n darllen storïau

ac yn gwneud

gwaith amser cylch

a charped gyda

nhw. Dwi’n meddwl

bod hyn yn helpu’r

plant i ddatblygu

hunaniaeth grŵp

yn gyflym iawn.

Aethom ati i

ddefnyddio ‘Albwm

lluniau llafar’ gyda

phlentyn yn ein

dosbarth oedd â

nam ar y golwg

(lluniau mawr o

wyneb pob plentyn

a recordiad byr

ohonyn nhw’n

dweud helo a’u

henw).


1323-2010-CYMRU

8

Gemau cylch ar gyfer datblygu hunaniaeth grŵp ac ymdeimlad ogymuned

Clapio’ch dwylo

Mae ‘Clapio’ch dwylo ac ysgwyd eich bysedd’ yn gân arall y gellir ei haddasu, gan

ddefnyddio awgrymiadau’r plant (er enghraifft, ‘Clapio’ch dwylo a churo’ch traed’).

‘Clapiwch eich dwylo ac ysgwyd eich bysedd, clapiwch eich dwylo ac ysgwyd

eich bysedd, clapiwch eich dwylo ac ysgwyd eich bysedd, yn awr rydyn ni wedi

gwneud patrwm.’

Gêm ‘Rydyn ni’n arbennig’

Mae’r dosbarth cyfan yn sefyll mewn cylch ac yn dal dwylo. Mae pob plentyn yn

siglo eu dwylo’n ysgafn yn ôl ac ymlaen ac yn canu neu’n dweud ‘Rydyn ni’n

arbennig, rydyn ni’n glyfar, ni yw plant lleoliad/ysgol ... ’.

Fe gewch eich synnu gan effaith hyn ar y plant a’r oedolion!

Rowndiau

Pasiwch y tedi o gwmpas. Dylai pob plentyn gymryd ei dro i roi mwythau i’r tedi

yn dyner a dweud helo.

Gallai’r ymarferydd fynd o amgylch y cylch a chael y plant i ddweud eu henw wrth

y tedi, mor aml ag sy’n bosib. Y diwrnod nesaf, mae’r tedi yn dangos ‘bod ei gof

yn wael’ a bydd angen i’r plant eraill yn y grŵp ei atgoffa o’r enwau wrth iddo

fynd o gwmpas. Gellid ymestyn hyn i gynnwys rhywbeth mae’r plentyn wedi’i

fwynhau neu rywun maen nhw wedi chwarae gyda nhw yn y lleoliad/ysgol.

Cyfleoedd dysgu: perthyn

Cyn i’r plant ddechrau

Mewn ymweliad cyflwyno, ewch â thegan meddal (ag enw iddo) gyda chi a’i roi i’r

plentyn i chwarae ac esboniwch y bydd yn aros am y plentyn yn y lleoliad/ysgol.

Gwnewch yn siŵr ei fod yno i ‘gyfarch’ y plentyn pan fyddan nhw’n cyrraedd y tro

cyntaf. Gallech hefyd ddarparu llyfr neu bos i’r plentyn ei ddarllen/chwarae gartref

a’i ddychwelyd ar ei ddiwrnod cyntaf.

Rhowch restr o rai o enwau’r plant a fydd yn ymuno (efallai’r rheini a fydd yng

ngrŵp teulu’r plentyn) er mwyn i’r rhiant neu warcheidwad allu siarad amdanyn

nhw gan ddefnyddio eu henwau.

Ysgrifennwch lythyr i’r plentyn yn ei wahodd i’r lleoliad/ysgol ar ei ddiwrnod

cyntaf. Cyfeiriwch y llythyr at y plentyn.


Dwi’n gwybod fy mod yn perthyn i fy ngrŵp/dosbarth.

Dwi’n adnabod y bobl yn fy ngrŵp/dosbarth.

Dwi’n hoffi fy mod yn perthyn i fy ngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol.

Yn fy nosbarth mae

gen i un bachgen

bach sy’n dysgu’r

iaith. Mewn gemau

cylch, yr hyn a

welais i’n fuddiol

oedd sicrhau ei fod

yn cael llawer o gyfle

i glywed plant eraill

cyn iddo ‘gael tro’.

Wrth sicrhau ei fod

gyda’r olaf i gael tro,

cafodd gyfle i wrando

a sylwi ar gyfraniadau

plant eraill.

Mae plant yn ein

hysgol yn siarad

gwahanol ieithoedd.

Gwnaethom

ymdrech i sicrhau

bod ein llythyrau

wedi’u hysgrifennu

mewn cynifer o

wahanol ieithoedd

ag y gallem ...

Defnyddiwyd y

llythyrau croesawu i

wneud arddangosfa

gyda labeli ieithoedd

y gellid eu tynnu i

ffwrdd. Cafodd y

plant (a’r rhieni)

hwyl wrth geisio

paru pob iaith gyda

label. Enw’r

arddangosfa oedd

‘Un llythyr, sawl

iaith; pob un yr un

fath a phob un yn

wahanol’.

9


1323-2010-CYMRU

Dod i adnabod ein gilydd

Hunan-gofrestru: Gofynnwch i rieni/warcheidwaid a phlant gofrestru eu hunaindrwy lynu enwau ar fwrdd clipiau ffabrig bachyn-a-dolen. Gellir glynu ffotograffau

gyda’r enwau er mwyn helpu plant a rhieni i ddod i wybod ‘pwy di pwy’ yn y

lleoliad/ysgol. Defnyddiwch hwn i weld pwy sydd yno yn y grŵp bach. Dylai staff

gofrestru eu hunain hefyd fel bod plant yn gallu gweld eu henwau a’u lluniau.

Gellir defnyddio ffotograffau hefyd gydag enwau sydd ar begiau cotiau. Gellir

tynnu’r ffotograffau wrth i’r flwyddyn fynd rhagddi, fel sy’n briodol. Mae modd

defnyddio gwyddor â chlipiau ffabrig bachyn-a-dolen er mwyn storio enwau a

lluniau.

Lluniau magnetig: Tynnwch ffotograff o bob plentyn, ei dorri allan, ei lamineiddioa rhoi tâp magnetig ar y cefn. Mae’r rhain yn ddefnyddiol ar gyfer dod i adnabod

enwau ac ar gyfer siarad am debygrwydd a gwahaniaethau.

Defnyddiwch y ffotograffau wrth ganu caneuon – er enghraifft, ‘Pum plentyn yn

lleoliad/ysgol ... ’.

Defnyddiwch nhw wrth adrodd storïau. Adroddwch storïau cadarnhaol am fod yn

ffrindiau, bod yn garedig, ac ati, gan ganolbwyntio ar y rheolau a gytunwyd ar

gyfer y lleoliad/ysgol.

Gadewch nhw allan i’r plant gael chwarae gyda nhw ar fwrdd magnet. Gallan

nhw feddwl am y syniad o wneud ffrindiau gydag unrhyw un sydd yn y llun maen

nhw’n ei ddewis.

Gêm disgrifio: Ceisiwch annog y plant i dynnu lluniau digidol o bobl yn gwneudgwahanol bethau yn y lleoliad/ysgol. Gallai’r rhain gael eu defnyddio i gefnogi

gweithgaredd lle disgrifir y prif briodoleddau – er enghraifft, ‘Dwi’n edrych ar

rywun sydd â gwallt brown, ffrog goch a ... Pwy yw’r person hwn?’.

Dylai plant (gyda chymorth os oes angen) enwi’r person ar sail y disgrifiad. Dylen

nhw wneud yn siŵr eu bod yn gywir drwy edrych ar y ffotograff.

Gêm parau: Gan ddefnyddio’r ffotograffau a dynnwyd, gwnewch ddwy set achwarae snap neu barau gyda nhw.

Gallech chwarae gêm disgrifio yma hefyd, lle rydych yn disgrifio rhywun a lliw eu

gwallt, dillad ac ati, ac mae’r grŵp yn ceisio darganfod y cerdyn hwnnw. Dyma

ffordd dda arall o dynnu sylw at yr hyn sy’n debyg ac yn wahanol rhyngom.

Trefnwch y cardiau mewn grwpiau. Pwy sy’n gwisgo rhywbeth coch? Pwy sy’n

fachgen/merch? Pwy sy’n gwenu?

Arddangos: Gofynnwch i rieni ddod â ffotograffau o’u plant yn eu cartref, neugyda pherson arbennig, er mwyn eu harddangos (neu defnyddiwch ffotograff a

dynnwyd adeg yr ymweliad â’r cartref). Siaradwch am y ffotograffau gyda’r plant.

Gofynnwch i’r plant gymryd eu tro i ddweud rhywbeth am y llun wrth y grŵp.

Gofynnwch i rieni neu warcheidwaid ymuno â’r cylch a chyflwyno eu hunain a’u

plant i’r grŵp.

Cardiau croeso: Gofynnwch i’r plant wneud cerdyn croeso i rywun arall yn yrystafell, ar ôl tynnu eu henw o dwba. Gallen nhw roi’r cerdyn a diolch i’w gilydd

yn bersonol fel bod pawb yn cael cyswllt cadarnhaol yn y dosbarth neu’r grŵp.

Gwelsom fod

defnyddio’r

ffotograffau yn ffordd

wych o annog

datblygiad iaith

ymysg dysgwyr.

Roedd y plant yn

hoffi grwpio’r

ffotograffau mewn

gwahanol ffyrdd.

Bu un o’r plant yn

grwpio’r lluniau yn

ôl lluniau o oedolion

a lluniau o blant.

Dywedodd hi

wrthym eu bod

nhw’n ‘fawr’ ac yn

‘fach’, ac ymunodd

plant eraill drwy

ddweud ‘maen

nhw’n oedolion ac

maen nhw’n blant’.

Grwpiodd rhywun

arall y lluniau yn ôl

dynion a menywod.

Aeth y plant ymlaen

i elfennau eraill llai

amlwg yn ymwneud

â thebygrwydd a

gwahaniaethau,

ac roedden ni’n

gallu datblygu

brawddegau megis

‘Mae ganddyn nhw

wallt du, a does gan

y rhain ddim.’


1323-2010-CYMRU

10

Cyfleoedd dysgu: deall hawliau a chyfrifoldebau

Archwilio’r lleoliad/ysgol

Pan mae plant yn newydd i’r lleoliad/ysgol, byddwch yn eu hannog i archwilio’r gwahanol

fannau gyda chi wrth iddyn nhw chwarae, gan edrych ar silffoedd ac mewn droriau er

mwyn iddyn nhw allu dod i adnabod popeth sydd yno.

Rhowch le arbennig i bob plentyn neu grŵp bach gadw eu pethau eu hunain. Labelwch

rhain gyda’u henw a’u llun neu enw eu grŵp a llun o’r grŵp.

Rhowch wahoddiad i rieni/warcheidwaid i’r lleoliad/ysgol i glywed am yr hyn mae’r plant

wedi bod yn ei wneud.

Codwch fwrdd gwybodaeth ar gyfer rhieni neu warcheidwaid. Rhowch wybodaeth am

yr hyn mae’r plant wedi’i wneud yn y lleoliad/ysgol a cheisiwch eu hannog i siarad am

ddiwrnod y plentyn gyda nhw.

Efallai hoffech chi chwarae gêm debyg i ‘Cuddio’r tedi’, i helpu’r plant i ddod i adnabod y

lleoliad/ysgol. Cuddiwch dedi neu degan meddal arall rywle yn y lleoliad/ysgol a rhowch

gliwiau i’r plant ynghylch lle mae’r tedi, megis:

Mae tedi yn y blwch tywod.

Mae tedi’n cuddio mewn man arbennig – mae yna ddŵr a phaent yma.

Mae tedi’n cuddio yn y man lle cedwir y beiciau.

Mae tedi’n cuddio dan fat y car.

Mae tedi’n cuddio yn y blwch gwisg ffansi.

Mae un plentyn yn mynd i chwilio am y tedi ac yn cael cymorth gan y plant eraill.

Gallai plant dynnu ffotograffau o’r tedi yn ei wahanol fannau cuddio.

Tynnwch ffotograffau o blant yn chwarae. Rhowch rhain i’r plant a gofyn iddyn nhw eu glynu

wrth ymyl y man byddai’r gweithgaredd hwnnw yn cael ei gynnal.

Gosodwch lwybrau drwy’r lleoliad/ysgol i’r plant eu dilyn (er enghraifft, ‘Dilynwch yr olion

traed’); yna gofynnwch iddyn nhw ddweud yr hyn a welon nhw ar eu taith.

Ymgyfarwyddo â’r drefn

Amserlen luniau: Byddwch yn glir ynghylch y drefn yr hoffech ei chyflwyno pan fydd plantyn newydd i’r lleoliad/ysgol. Tynnwch ffotograffau o rannau penodol o’r diwrnod (amser

rhannu, amser cylch, amser cinio, amser grŵp, ac ati) a’u lamineiddio fel eu bod yn para

am y flwyddyn. Mae modd rhoi clipiau bachyn-a-dolen ffabrig ar gefn y ffotograffau.

Rhowch stribyn o glipiau bachyn-a-dolen ffabrig ar gerdyn wedi’i osod mewn man sy’n

gyfleus i’r plant yn eich dosbarth. Gallwch chi, neu’r plant, osod y ffotograffau mewn trefn,

a bydd hyn yn rhoi sicrwydd i’r plant sy’n llai hyderus ynghylch beth fydd yn digwydd y

diwrnod hwnnw. Mae modd defnyddio’r gweithgaredd hwn hefyd i siarad yn rheolaidd am

y drefn a chynnwys y plant wrth geisio cofio beth sy’n dod nesaf. Gellir tynnu ffotograffau

unigol i ffwrdd pan fydd y rhan honno o’r sesiwn wedi dod i ben.

Deilliant dysgu bwriedig

Dwi’n gwybod beth i’w wneud yn fy ngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol.


1323-2010-CYMRU

11

Sbarduno: Siaradwch am yr hyn sy’n dod nesaf drwy gydol y dydd. Mae hyn ynarbennig o bwysig yn yr wythnosau cyntaf. Po fwyaf y gwnewch chi hyn, y mwyaf

diogel bydd eich plant yn teimlo. Gallech roi rhybudd 5 munud cyn yr hyn a fydd

yn digwydd nesaf, gan ganolbwyntio’n benodol ar y plant hynny nad ydyn nhw’n

hoffi newid neu sy’n ei chael yn anodd gorffen pethau.

Gwnewch yn siŵr eich bod yn siarad am y drefn yn y lleoliad/ysgol yn rheolaidd,

fel bod pob plentyn yn cael cyfle i ddeall ac i deimlo’n sicr yn ei chylch. Sicrhewch

fod eich trefn yn gyson a cheisiwch beidio â’i newid gormod yn y dechrau.

Cyflwynwch bethau newydd yn araf, gan roi rhybuddion ac esboniadau ynghylch

pryd, ble a sut.

Canu: Canwch am ddigwyddiadau’r dydd ar alaw boblogaidd bydd y rhan fwyafo’r plant yn ei hadnabod.

Llyfr igam-ogam: Gwnewch lyfr igam-ogam am y drefn gan ddefnyddio’r unffotograffau a ddefnyddiwyd ar gyfer yr amserlen luniau. Treuliwch amser gyda’r

plant, yn edrych ar y llyfr ac yn siarad am y drefn.

Meim: Meimiwch ddigwyddiadau’r dydd ar ddiwedd y sesiwn am hwyl.

Gallwch ddefnyddio caneuon cyfarwydd hefyd megis ‘Llwynog coch yn cysgu,

Mae’r ffermwr eisiau gwraig, Mewn a mas drwy’r blodau glas’, ac ati, a gellir

cynnwys symudiadau ynddi.

Siarad am y diwrnod: Defnyddiwch y ffotograffau o’r drefn ddyddiol a dynnwydar gyfer eich amserlen luniau. Gwasgarwch nhw dros y bwrdd ac awgrymwch fod

y plant yn cymryd tro i ddweud beth maen nhw’n ei hoffi am yr amser hwnnw o’r

dydd, neu ddim yn ei hoffi. Mae hyn yn rhoi adborth gwerthfawr i chi am yr hyn

sy’n gweithio a’r hyn mae angen ei addasu yn eich trefn. Un ffordd o amrywio

hyn yw gwneud dwy set o ffotograffau (syniad da rhag ofn yr aiff un ar goll) a

chwarae gêm parau. Bydd hyn yn atgyfnerthu’r enwau a roddwch i wahanol

rannau’r dydd.

Defnyddiwch stori: Darllenwch stori Rhian yn y feithrinfa o’r taflenni adnoddau i helpu’r plant i feddwl am y sgiliau mae eu hangen arnyn nhw i gydweithio a

chyd-chwarae.

Cyfleoedd dysgu: hunanymwybyddiaeth

Pasiwch dedi o amgylch y cylch a gofynnwch i bob plentyn ddweud rhywbeth

arbennig amdanyn nhw eu hunain wrth y tedi. Gwnewch yn siŵr fod gennych o

leiaf un neu ddau beth arbennig yr ydych yn ei wybod am bob plentyn rhag ofn

na fyddan nhw’n gallu meddwl am un.

Ailadroddwch yr uchod, ond tro hwn gofynnwch i’r plentyn ddweud rhywbeth

arbennig am y plentyn sy’n eistedd wrth ei ymyl.

Gwnewch ‘lyfr arbennig’ o rywbeth mae pob plentyn yn dda yn ei wneud, gan

ddefnyddio eu hawgrymiadau yn ystod amser trafod.


Dwi’n hoffi’r ffordd mae pob un ohonom yn wahanol a dwi’n gallu dweud

rhywbeth arbennig amdanaf i.

Gwnaethom

amserlen luniau

bersonol ar gyfer

un plentyn gan

ddefnyddio

arwyddion a

chlipiau bachyn-a-

dolen ffabrig.

Cafodd gymorth

gennym i dynnu’r

arwyddion pan

oedd wedi gorffen

gweithgaredd a’u

postio mewn blwch

arbennig.


1323-2010-CYMRU

12

Fe wnaethon ni

wynebau cyffyrddol

o does halen ac

ambell symbol

gweledol gan

ddefnyddio

botymau wedi’u

glynu ar gerdyn ar

siâp gwên neu wg.

Fe gawson nhw eu

defnyddio gan un

o’r grŵp â nam ar

y golwg – a gan

lawer o’r plant eraill

hefyd.

Cyfleoedd dysgu: deall fy nheimladau

Atgoffwch y plant o stori Rhian yn y feithrinfa. Gofynnwch iddyn nhw geisio cofiosut roedd Rhian yn teimlo, gan gymell yn ôl yr angen. Dyma’r pedwar teimlad i

ganolbwyntio arnyn nhw:

• hapus

• trist

• ofnus/wedi dychryn

• llawn cyffro.

Mae’n bwysig ein bod yn helpu plant i sylweddoli bod rhai teimladau yn ‘gysurus’

a rhai yn ‘anghysurus’, a pheidio â chyfleu’r neges bod cael rhai teimladau yn

‘ddrwg’ – mae pob teimlad yn dderbyniol (er nad yw pob ymddygiad yn

dderbyniol). Mae’n well felly peidio â defnyddio’r geiriau teimladau ‘drwg’ a ‘da’.

Defnyddiwch y gweithgareddau grŵp bach a awgrymir isod er mwyn edrych ar y

teimladau hyn. Efallai yr hoffech ddefnyddio’r Identikit teimladau o’r Ffeiladnoddau ysgol gyfan i helpu’r plant i ganolbwyntio ar sut mae ein hwynebau’n

mynegi pob teimlad. Bydd angen i chi benderfynu pa elfennau, os o gwbl, o’r

Poster ditectif teimladau (o’r Ffeil adnoddau ysgol gyfan) sy’n briodol i’wdefnyddio yn y Cyfnod Sylfaen. Efallai yr hoffech ddysgu’r plant hefyd sut mae

defnyddio’r Gwyntyll teimladau (o’r Ffeil adnoddau ysgol gyfan) a gofyn iddyn nhwddewis yr wyneb priodol ar gyfer pob teimlad yr edrychir arno isod.

Hapus

Trefnwch fod gennych ddetholiad o luniau neu ffotograffau o blant yn gwneud

pethau ac yn edrych yn hapus. Mae rhai ar gael yn y Ffeil adnoddau ysgol

gyfan, neu efallai yr hoffech chi ddefnyddio lluniau eich hunain.

Dangoswch lun i’r grŵp a gweld a oes unrhyw un yn gwybod sut mae’r

person yn teimlo.

Gofynnwch i’r plant sut maen nhw’n gwybod hynny.

All y plant ddangos i chi sut olwg sydd ar eu hwynebau pan fyddan nhw’n

hapus?

Rhowch ddetholiad o luniau yng nghanol y cylch a gofyn i’r plant ddweud, yn

eu tro, ‘Dwi’n teimlo’n hapus pan ... ’.

Rhywbeth i helpu yw’r lluniau. Os nad yw plant swil yn gwybod beth i’w

ddweud, gallan nhw bwyntio. Efallai bydd plant mwy hyderus yn meddwl am

eu syniadau eu hunain.

Gorffennwch gyda’r gân ‘Mr Hapus ydw i, ydw i’.


Dwi’n gallu dweud os wyf yn hapus, yn drist, yn llawn cyffro neu’n ofnus.

Dwi’n gallu rhoi gwybod i chi os wyf yn teimlo’n hapus, yn drist, yn llawn

cyffro neu’n ofnus.

Fe wnaethon ni

ddefnyddio’r

termau ‘cynnes’

a ‘clyd’ ac ‘oer’

a ‘pigog’.


1323-2010-CYMRU

13

Trist

Trefnwch fod gennych ddetholiad o luniau o blant yn edrych yn drist (ffotograffau

rydych wedi’u tynnu gyda grwpiau blaenorol lle maen nhw’n smalio bod yn

drist am rywbeth, neu gardiau lluniau o’r Ffeil adnoddau ysgol gyfan).

Dewiswch lun a gofynnwch a oes unrhyw un yn gwybod sut mae’r plentyn

hwnnw’n teimlo.

Sut maen nhw’n gwybod?

All y grŵp ddangos i chi sut olwg sydd ar eu hwynebau a’u cyrff pan fyddan

nhw’n drist?

Disgrifiwch beth rydych chi’n ei weld: ‘O dwi’n gallu gweld dy fod yn edrych yn

drist oherwydd bod gen ti geg gam, mae dy lygaid yn edrych yn ddwl, ac mae

dy ben yn isel.’

Gofynnwch i’r plant basio brawddeg o amgylch y grŵp: ‘Dwi’n teimlo’n drist pan ... ’.

Eto, defnyddiwch y lluniau sydd gennych i helpu unrhyw un sy’n cael trafferth.

Os yw plant yn cael trafferth gyda’r dasg hon, siaradwch yn lle hynny, ond

gwnewch yn siŵr bod pawb yn cael cyfle i ddweud rhywbeth.

Gorffennwch gyda chân neu pasiwch y wên i godi calonnau pawb.

Ailadroddwch y patrwm hwn ar gyfer teimladau allweddol eraill – llawn cyffro ac

ofnus/wedi dychryn. Mae’n bwysig cadw cydbwysedd rhwng teimladau ‘cysurus’

ac ‘anghysurus’ bob amser er mwyn i blant ddechrau sylweddoli ei bod yn

dderbyniol ac yn iawn dangos eu teimladau i bobl, pwy bynnag ydyn nhw.

Ar ôl gweithgareddau cylch ar deimladau allweddol, gallech ofyn i’r plant edrych

yn y drych a gwneud wyneb hapus/trist/ofnus/llawn cyffro. Tynnwch lun o’r

wyneb. Beth sy’n gwneud i chi deimlo fel hyn yn y lleoliad/ysgol?

Bydd oedolion yn ysgrifennu hyn ac yna yn ei deipio mewn swigen siarad i fynd

gyda’r llun. Rhowch rhain i gyd ar boster grŵp i’w arddangos yn y lleoliad/ysgol

neu i gynulleidfa ehangach mewn neuadd neu goridor.

Er mwyn helpu plant i adnabod eu teimladau, gallech gael lein ddillad gyda

gwahanol ‘wynebau teimladau’ arni. Gallai plant baru eu llun/enw eu hunain

â’r wyneb teimlad sy’n dangos orau sut maen nhw’n teimlo. Gallech hefyd

ddefnyddio cardiau symbolau ar gyfer hapus, trist ac ofnus i annog plant i

ddangos sut maen nhw’n teimlo.

Cyfle dysgu: rheoli fy nheimladau

Atgoffwch y plant o stori Rhian yn y feithrinfa. Yn y stori, rhedodd Rhian ar drawsyr ystafell ddosbarth am ei bod wedi dychryn, ar ôl iddi a Semera daro pennau ei

gilydd. Cymerodd cryn dipyn o amser iddi ymdawelu digon i allu dweud wrth Miss


Rydw i’n gwybod am rai ffyrdd o ymdawelu pan rwyf yn teimlo’n ofnus

neu’n ofidus.

Aethom ati i lunio

blwch teimladau

yn llawn gwahanol

siapiau a gwead,

a gofyn i’r plant

ddweud pa rai

oedd yn cynrychioli

‘hapus’, ‘trist’,

‘dig’, ac ati.


1323-2010-CYMRU

14

Roberts beth oedd wedi digwydd. Gofynnwch i’r plant beth maen nhw’n ei

wneud pan fyddan nhw’n teimlo’n ‘anghysurus’. Beth fydden nhw’n cynghori

Rhian i’w wneud? Os yn bosib, gofynnwch i’r plant ddangos (er enghraifft,

gwneud rhywbeth maen nhw’n hoffi ei wneud/anadlu’n ddwfn tair gwaith).

Sicrhewch fod pob un o’r plant yn gallu anadlu’n ddwfn. Gwnewch arddangosfa,

‘Pan dwi’n teimlo’n anghysurus, dwi’n gallu ... ’ drwy dynnu lluniau â chamera o

blant yn dangos eu strategaethau.

Atgyfnerthwch y strategaethau ymdawelu lle bo’n bosibl mewn sefyllfaoedd go

iawn. Ewch ati i ymarfer ac annog y plant i ddefnyddio’r dechneg anadlu’n dawel

ar gyfer ymdawelu.

Defnyddiwch y stori Rhian yn y feithrinfa, neu stori addas arall rydych chi’n eich darlleni’r plant, i’w hatgoffa i ‘stopio a meddwl’ neu ‘stopio a dweud’ os oes problem.

Cyfle dysgu: deall teimladau pobl eraill

Esboniwch fod Dewi Draenog (neu degan meddal o’ch dewis) wedi dod o bell i

ymweld â’r lleoliad/ysgol. Mae’n teimlo’n drist. Gofynnwch i’r plant nodi’r holl

bethau da yn y lleoliad/ysgol. Mae’r rhain yn gwneud iddo deimlo tipyn bach yn

well, ond mae dal yn teimlo’n drist.

Gofynnwch i’r plant feddwl am resymau pam mae Dewi’n teimlo’n drist. Ceisiwch

annog y plant i feddwl pam y gallan nhw deimlo’n drist yn y lleoliad/ysgol.

Ysgrifennwch rhain ar y bwrdd gwyn i’ch atgoffa. Dewiswch un o’r rhesymau hyn

a chael Dewi i nodio’i ben i esbonio mai dyna pam mae’n teimlo’n drist.

Dylai’r plant weithio mewn grwpiau bach gyda chymorth oedolyn i feddwl am

syniadau a allai wneud Dewi’n hapus yn y lleoliad/ysgol. Efallai yr hoffen nhw

dynnu llun o’u syniadau neu eu gwneud neu roi cynnig arnyn nhw – er enghraifft,

drwy gofleidio Dewi (efallai byddai modd tynnu ffotograff o hyn).

Cyfleoedd dysgu: sgiliau cymdeithasol

Ymhelaethwch ar stori Rhian yn y feithrinfa (gan bwyso a mesur, efallai, y pethausydd wedi digwydd yn y lleoliad/ysgol, neu bethau a allai ddigwydd) er mwyn rhoi

cyd-destun ar gyfer addysgu sgiliau cymdeithasol. Adroddwch storïau am bethau


Dwi’n gwybod sut mae bod yn garedig wrth bobl sy’n newydd neu sy’n

ymweld â’r lleoliad/ystafell ddosbarth.

Dwi’n gwybod bod pawb yn y byd yn gallu teimlo’r un teimladau.


Dwi’n gallu rhannu mewn grŵp/dosbarth.

Dwi’n gallu cymryd tro mewn grŵp/dosbarth.

Dwi’n gallu ymuno â phlant eraill wrth chwarae gêm.

Mae gen i sawl

plentyn yn fy

nosbarth sy’n

newydd i’r wlad

hon. Esboniais fod

Dewi’n siarad iaith

wahanol, a’i fod

wedi’i defnyddio i

gyfarch y dosbarth.


1323-2010-CYMRU

15

a welwch yn mynd o le yn y grŵp, a drwy’r storïau, dysgwch y pethau cywir, gan

roi ymadroddion posibl a all fod yn fuddiol i blant. Lluniwch rigwm neu gân i helpu

Rhian a’i ffrindiau.

Trefnwch weithgareddau sydd wedi’u cynllunio i annog cymryd tro a rhannu, gyda

chymorth oedolyn. Nodwch gwestiynau allweddol i helpu gyda hyn a’u dangos yn

y lleoliad/ysgol – er enghraifft, ‘Tro pwy ydy hi’n awr?’, ‘Ydy hyn yn deg?’, ‘Ydy

hynny’r un fath?’, ‘Beth fyddai’n gwneud hynny’n well?’.

Daliwch ati i greu awyrgylch lle caiff ymddygiad cadarnhaol ei annog (er enghraifft,

rhoi cymaint o groeso ag sy’n bosib a chanolbwyntio drwy’r amser ar yr hyn mae’r

plant yn ei gael yn gywir yn hytrach na’r hyn sydd ganddyn nhw i’w ddysgu eto).

Daliwch blant yn ‘ymddwyn yn dda’. Gan ddefnyddio enw’r plentyn, rhowch

ganmoliaeth benodol i blant a welwch yn gwneud y peth cywir. Mae’n bwysig rhoi

gwybod i’r plentyn yn union beth rydych chi wedi’i hoffi am yr hyn a wnaeth – er

enghraifft, ‘Owain, mi wnes i hoffi’n fawr iawn y ffordd y gwnest ti godi’r brics o’r

llawr a’u cadw yn y man cywir. Diolch am ofalu am ein teganau.’

Tynnwch ffotograffau o’r plant yn gwneud y pethau cywir yn gymdeithasol,

dangoswch nhw a chyfeirio atyn nhw’n aml.

Gweithgareddau parhaus

Mae strategaethau effeithiol i ddatblygu amgylchedd sy’n ategu’r sgiliau a

nodwyd yn y thema hon yn cynnwys y canlynol.

Trefnu’r diwrnod

• Trefnu cyfleoedd i gyflwyno iaith teimladau – er enghraifft, drwy chwarae rôl acamser cylch.

• Sicrhau cydbwysedd rhwng gweithgareddau, deunyddiau ac offer newydd,ysgogol a heriol a gweithgareddau, deunyddiau ac offer cyfarwydd.

• Darparu amser i chwarae’n unigol gyda chymorth oedolyn pan fydd angen.

• Amser dewis rhydd, gyda chydbwysedd rhwng gweithgareddau.

• Cyfleoedd i blant ysgwyddo cyfrifoldeb o fewn y lleoliad/ysgol – er enghraifft,bod yn rhan o drefn lleoliad/ysgol.

• Deilliannau mae’r plant yn penderfynu arnyn nhw.

• Systemau sefydliadol sy’n annog plant i fod yn rhan o gynllunio beth maennhw’n mynd i’w wneud – er enghraifft, bwrdd cynllunio.

• Cyfleoedd drwy gydol y dydd er mwyn i’r plant ddangos neu ddweud wrtheraill am yr hyn maen nhw’n ei wneud.

• Cynnwys rhieni yn y lleoliad/ysgol a darparu gwybodaeth er mwyn iddyn nhwallu siarad gyda’r plentyn am yr hyn maen nhw’n ei wneud yn dda a’u helpu i

ddefnyddio iaith teimladau.

Yr amgylchedd

• Darparu amgylchedd sy’n annog annibyniaeth.

• Darparu ardaloedd ar gyfer gwahanol weithgareddau a dewisiadau personol(er enghraifft, ardaloedd tawel i orffwys, ardaloedd â drychau).

Roedd gan Siân,

plentyn a chanddi

anabledd iaith a

lleferydd, gerdyn

eisoes i ddynodi

‘stop’ a ‘help’.

Ychwanegwyd at y

rhain drwy gynllunio

cardiau a oedd yn

dweud ‘Dydw i

ddim yn ei hoffi’,

‘Ga’ i chwarae?’,

a ‘Fy nhro i’.


1323-2010-CYMRU

16

• Sicrhau amgylchedd cynhwysol lle caiff pob plentyn ei gynnwys yn llawn yn ylleoliad/ysgol, gyda chymorth i’w helpu i fanteisio ar gyfleoedd pan fo’n briodol.

• Darparu amgylchedd aml-ddiwylliant lle caiff yr amrywiaeth ddiwylliannol o fewn ylleoliad/ysgol ei chydnabod a’i dathlu.

• Defnyddio arddangosfeydd rhyngweithiol.

• Darparu adnoddau i annog chwarae ar y cyd.

• Arddangos gwaith y plant yn ofalus, gan ddangos y parch sydd gennych iddyn nhw a’udysg. Cynnwys llawer o eiriau’r plant yn eich arddangosfeydd gan fod hyn yn dangos

iddyn nhw eich bod yn rhoi gwerth ar yr hyn maen nhw’n ei ddweud.

Rôl oedolion

• Amgylchedd sy’n cwestiynu a lle rhoddir tasgau datrys problemau penagored i blant.

• Awyrgylch anfeirniadol lle ystyrir ei bod yn iawn i wneud camgymeriadau a dysgu oddiwrthyn nhw.

• Oedolion sy’n cefnogi syniadau plant ac yn defnyddio technegau cwestiynu i annog creusyniadau newydd.

• Oedolion sy’n defnyddio arddull rheoli tawel a bwriedig.

• Oedolion sy’n defnyddio llawer o ganmoliaeth benodol.

• Cyfleoedd i blant siarad ag oedolion ar eu pen eu hunain neu mewn grwpiau.

• Strategaethau rheoli ymddygiad cadarnhaol yn gysylltiedig â disgwyliadau ac ymyriadaupriodol.

• Oedolion sy’n cefnogi plant i ddatrys gwrthdaro os bydd angen.

• Modelau rôl da o gonfensiynau a rhyngweithio cymdeithasol.

• Oedolion sy’n cymryd rhan yng ngweithgareddau chwarae plant, gan gynnwys chwaraellawn dychymyg.

• Oedolion sy’n cefnogi pob plentyn i adnabod ei ddoniau a’i dalentau ac i fyfyrio yn eucylch.

• Cyfleoedd ar gyfer adborth, ffurfiannol a chadarnhaol, ac i blant adolygu eu cyflawniadaua rhoi sylwadau arnyn nhw.

Cwestiynau ar gyfer myfyrio ac ymholi

Mae’r cwestiynau hyn yn cynnig cyfle i feithrin teimladau plant o hunanwerth a rhoi gwybod

iddyn nhw eu bod yn cael eu gwerthfawrogi fel unigolion unigryw, yn ogystal â datblygu eu

gallu cymdeithasol a’u gallu gwybyddol. Rhowch wybod i’r plant pan fyddwch chi wedi

dysgu rhywbeth newydd amdanyn nhw. Dangoswch eich bod yn trin pob unigolyn gyda

pharch. Rhowch le i’r plant ddysgu amdanyn nhw eu hunain. Rhowch amser iddyn nhw

siarad am yr hyn sydd wedi digwydd a sut gallai fod yn wahanol y tro nesaf.

• Beth ddigwyddodd yn y lleoliad/ysgol heddiw?

• Tybed beth oedd eich hoff beth? Pam oedd hynny?

• Sut mae hynny’n gwneud i chi deimlo?

• Tybed pam wnaeth … hynny? Beth yw eich barn chi?

• Pe bai chi’n ... beth ydych chi’n meddwl byddai’n digwydd?

• Beth ddigwyddodd pan wnaeth ... hynny ddoe?

• Beth yn eich barn chi fydd yn digwydd nesaf? Sut ydych chi’n gwybod?


1323-2010-CYMRU

17

Adolygu

• Dewch â dol fawr neu byped i’r lleoliad/ysgol. Dywedwch eu bod wedi dod i weld y lleoliad/ysgol er mwyn dysgu popeth am y lle. Gofynnwch i’r plant esbonio popeth

maen nhw’n ei wybod am y lleoliad/ysgol.

• Gallai’r plant gymryd eu tro i ddangos y lleoliad/ysgol i’r pyped ac esbonio beth sy’ndigwydd ble a phryd.


1323-2010-CYMRU

18

Gofynnwch i’r plant a ydyn nhw’n gwybod beth yw ystyr ‘ofnus’. Trafodwch eu syniadau ac

ychwanegwch atyn nhw os oes angen. Gallech fynd ymlaen i ofyn a oes unrhyw un wedi

teimlo fel hyn o’r blaen.

‘Pam, yn eich barn chi, mae Rhian yn teimlo’n ofnus pan mae hi’n edrych ar y plant yn y

gornel tŷ bach?’

Rhowch gydnabyddiaeth i’w syniadau yn ogystal ag ychwanegu rhai eich hun os bydd

angen gwneud hynny. Trafodwch y syniad bod peidio â gwybod beth i’w wneud a beth

allai ddigwydd fod yn ofnus.

Gofynnwch i’r plant a ydyn nhw’n gwybod beth allai hi wneud nesaf. Helpwch y plant i

feddwl am syniadau, gan gynnwys cael cymorth drwy ofyn amdano gan yr oedolyn.

‘Beth am i ni weld beth fydd Rhian yn ei wneud nesaf?’

‘Pam yn eich barn chi ei bod hi wedi rhedeg i ffwrdd?’ (Atgoffwch y plant o’r geiriau trist

ac ofnus/wedi dychryn.)

‘Pam yn eich barn chi ei bod hi’n ofnus/wedi dychryn?’

Roedd Rhian yn hapus dros ben. Roedd hi newydd ddechrau mynd i’r feithrinfa.

Roedd hi’n hoffi Miss Roberts. Roedd hi wrth ei bodd yn chwarae gyda’r holl deganau.

Roedd hi’n hoffi ffrwythau amser byrbrydau.

Pan oedd Rhian yn cyrraedd y feithrinfa, roedd hi eisiau chwarae yn y gornel tŷ bach.

Gallai weld bod yna bobl eraill yno’n barod. Gwyliodd am funud neu ddau, gan

deimlo bach yn ofnus.

Cerddodd Rhian ychydig bach yn nes at y gornel tŷ bach gan ddal i edrych ar y plant

eraill. Trodd Tom ac edrych arni. Ni wenodd, a doedd ddim yn edrych yn gyfeillgar.

Teimlai Rhian yn drist a thipyn bach yn ofnus hefyd. Teimlai’n boeth ac yn

anghyfforddus, doedd hi ddim yn hoffi’r teimlad hwn o gwbl.

Rhedodd i ochr arall y feithrinfa gan daro yn erbyn merch arall o’r enw Semera.

Tarodd y ddwy eu pennau yn erbyn ei gilydd a dechreuodd y ddwy grio.

‘O diar’, dywedodd Miss Roberts. ‘Beth ddigwyddodd yma?’ Pwyntiodd Semera at

Rhian a chuddiodd Rhian ei phen yn ei dwylo. Teimlai’n drist iawn erbyn hyn a

daliodd i grio, nes i Miss Roberts ei chofleidio a gofyn iddi a allai ddweud beth oedd

wedi digwydd. Pan oedd Rhian wedi ymdawelu, llwyddodd i ddweud wrth Miss

Roberts pam ei bod wedi rhedeg i ochr arall y feithrinfa.

Esboniodd Miss Roberts wrth Rhian y gallai fod wedi bod yn syniad da pe bai wedi

ceisio siarad gyda Tom a’r plant eraill yn y gornel tŷ bach.

Taflen adnoddau set Las: Elfen 1 y Cyfnod Sylfaen

Rhian yn y feithrinfa

Defnyddiwch luniau magnetig o bobl neu bypedau i adrodd y stori.


1323-2010-CYMRU

19

‘A allai rywun helpu Rhian drwy ddweud wrthi beth i’w ddweud wrth y plant os yw hi am

chwarae?’

Yn dibynnu ar yr ymatebion a gewch, dyma rai o’r ymadroddion gallai’r plant ymarfer eu

dweud gyda’i gilydd:

Os gwelwch yn dda, ga’ i ddod i chwarae yma hefyd?

Oes ’na le i mi ddod i chwarae hefyd?

Fe hoffwn i chwarae hefyd. Ydy hynny’n iawn?

‘Dwi’n meddwl bydd Rhian yn gwybod yn awr beth i’w wneud pan fydd hi am chwarae

hefyd. Gallai hyn ei helpu i wneud ffrindiau hefyd. Gadewch i ni weld beth ddigwyddodd y

diwrnod nesaf.’

(Yn dibynnu ar rychwant canolbwyntio’r plant, gallech orffen y stori yn y pwynt hwn a

pharhau’r diwrnod canlynol. Gallwch wastad eu hatgoffa o’r stori cyn i chi fwrw ymlaen

â hi wedyn.)

‘Yn eich barn chi, sut bydd Rhian yn teimlo am ddod i’r feithrinfa eto yn awr?’

‘Dwi’n meddwl bydd Rhian a Semera’n chwarae gyda’i gilydd eto ac yn cael hwyl. Beth

ydych chi’n meddwl bydd Rhian a Semera yn ei wneud y tro nesaf byddan nhw yn y

feithrinfa?’

Doedd Rhian ddim mor hapus pan ddaeth i’r feithrinfa’r diwrnod canlynol, am ei bod

yn cofio pa mor ofnadwy yr oedd wedi teimlo’r diwrnod blaenorol.

Pan gyrhaeddodd, gwelodd bethau cyffrous ar y bwrdd peintio. Roedd rhai plant eisoes

yn gwneud siapiau paent mawr ar ddarn mawr o bapur. Cofiodd Rhian fod angen

ffedog arni i beintio. Aeth at y bachau, ond doedd dim ffedogau ar ôl. Dechreuodd

deimlo’n drist unwaith eto. Edrychodd o’i chwmpas a gwelodd Miss Roberts. Aeth ati a

dywedodd, ‘Os gwelwch yn dda, ga’ i chwarae yma hefyd?, Dywedodd Miss Roberts,

‘aros yma gyda fi nes i Tom orffen, yna fe gei di gyfle.’

Teimlai Rhian yn falch iawn ei bod wedi cofio beth i’w ddweud fel bod Miss Roberts yn

gwybod beth oedd arni ei heisiau. Roedd Miss Roberts yn falch iawn o Rhian am ofyn

fel hyn.

Cafodd amser braf yn peintio ac roedd Semera yno hefyd. Rhoddodd Rhian a Semera

eu dwylo yn y paent i wneud patrymau. Bu’r ddwy yn chwerthin ac yn giglan.


1323-2010-CYMRU

20

Set Las: Elfen 2 y Cyfnod Sylfaen

Gemau cylch a rowndiau

Gemau cylch

Cyflwynwch gemau cylch yn y ffordd o’ch dewis, ond gwnewch yn siŵr eich bod yn siarad

am y sgiliau bydd y plant yn eu defnyddio bob tro byddan nhw’n cymryd rhan mewn

gweithgaredd cylch:

• llygaid (i weld)

• clustiau (i glywed)

• ceg (i siarad)

• pen (i feddwl)

• dwylo yn eu col (i ganolbwyntio). Gallwch lunio cân ar gyfer hyn neu bwyntio at y rhannau hynny o’r corff.

Gemau am deimladau

Rhoddir cerdyn i bob plentyn sy’n dangos wyneb teimlad, ond nid ydyn nhw’n edrych ar

y cerdyn hwn. Mae’r ymarferydd yn gofyn i’r plant, yn eu tro, i droi’r cerdyn a dynwared yr

wyneb ar y cerdyn: ‘Wyneb hapus/trist/llawn cyffro/ofnus sydd ar fy ngherdyn i’. Gallech

ddefnyddio’r Identikit teimladau sydd yn y Ffeil adnoddau ysgol gyfan sy’n cyd-fynd â’rdeunyddiau hyn i greu’r cardiau. Os yw’r plant wedi’u cyflwyno i’r Gwyntyll teimladau (o’rFfeil adnoddau ysgol gyfan), gallan nhw ddal rhain yn yr awyr i ddangos beth yn eu barn

nhw mae’r plentyn yn ei ddynwared.

Canwch y gân ‘Mr Hapus ydw i, ydw i ... ’ ac ychwanegu penillion a symudiadau ar gyfer

teimladau eraill. Er enghraifft, trist/dig/llawn cyffro:

Mr Trist ydw i, ydw i (Bw! Hw!), Mr Trist ydw i, ydw i (Bw! Hw!), Mr Trist ydw i, ydw i,

Mr Trist ydw i, Mr Trist ydw i, ydw i (Bw! Hw!)

Mr Dig ydw i, ydw i (Gr! Gr), Mr Dig ydw i, ydw i (Gr! Gr), Mr Dig ydw i, Mr Dig ydw i,

Mr Dig ydw i, ydw i (Gr! Gr)

Mr Balch ydw i, ydw i (Da iawn!), Mr Balch ydw i, ydw i (Da iawn!), Mr Balch ydw i,

Mr Balch ydw i, Mr Balch ydw i, ydw i (Daw iawn!)

Mr Cyffrous ydw i, ydw i (Hwrê!), Mr Cyffrous ydw i, ydw i (Hwrê!), Mr Cyffrous ydw i,

Mr Cyffrous ydw i, Mr Cyffrous ydw i, ydw i (Hwrê!)

Caneuon enwau a gweithgareddau

‘Beth am ddweud helo wrth ... , beth am ddweud helo wrth ... , beth am ddweud helo

wrth ... , mae croeso i chi yma heddiw.’



Dwi’n hoffi’r ffordd mae pob un ohonom yn wahanol a dwi’n gallu dweud rhywbeth

arbennig amdanaf i.

Dwi’n gallu dweud os wyf yn hapus neu’n drist.

Dwi’n gallu rhoi gwybod i chi os wyf yn teimlo’n hapus, yn drist, yn llawn cyffro neu’n ofnus.


1323-2010-CYMRU

21

Mae hyn yn cael ei ailadrodd dro ar ôl tro nes bod enw pawb wedi’i gynnwys.

Os ydyn nhw’n dymuno, gall plant sefyll pan fyddan nhw’n cael eu cyfarch.

Mae modd canu’r gân hon fel cân ffarwelio ar ddiwedd y dydd hefyd.

Drwy ddweud helo a ffarwel, rydych chi’n dangos pa mor bwysig yw’r plentyn

a’ch bod yn falch o’u gweld neu eich bod am weld eu heisiau nes daw yfory.

Sefwch mewn cylch a gofynnwch i bob plentyn yn ei dro ddweud ‘Fy enw i yw ... ’

ac yna curo eu traed dair gwaith.

Mae’r gweithgaredd cylch hwn yn well mewn grŵp llai, efallai hanner y grŵp cyfan

os yw’n fawr. Rholiwch bêl at rywun ar draws y cylch, wrth i chi eistedd ar y llawr.

Allwch chi enwi’r person hwnnw? Os na allwch, yna bydd y plentyn hwnnw’n

helpu drwy ddweud ei enw. Gwnewch yn siŵr fod y bêl yn rholio at bawb yn

ystod yr amser cylch.

Canu: ‘Gwna fel dwi’n ei wneud, dilyn dilyn fi, gwna fel dwi’n ei wneud, dilyn dilyn fi.’

Gwnewch rywbeth mae’n rhaid i bawb ei ddilyn, ac yna pasio hyn o amgylch y

cylch, gan roi enw’r plentyn yn lle ‘fi’ wrth iddyn nhw ddewis y weithred. Byddwch

yn barod i helpu plant sy’n ei chael yn anodd meddwl am weithred. Eto, mae hyn

yn fwy llwyddiannus gyda hanner y grŵp, os yw’r grŵp yn fawr.

Ewch o amgylch y cylch, gyda phob plentyn yn dweud ei enw a rhywbeth maen

nhw’n hoffi ei wneud. Yna maen nhw’n pasio sach ffa neu degan meddal o

gwmpas. Mae’r oedolyn yn chwarae cerddoriaeth neu’n creu cerddoriaeth, gan

ddefnyddio tambwrîn neu offeryn taro arall. Y plentyn a fydd yn dal y bag ffa neu

degan meddal pan fydd y gerddoriaeth yn stopio, neu pan ddaw’r sŵn a gytunwyd,

yw’r ‘un’ a dylai’r plant eraill geisio cofio ei enw a’r hyn mae’n hoffi ei wneud.

Gemau cylch ar gyfer datblygu hunaniaeth grŵp a chymuned

Clapio’ch dwylo

Mae ‘Clapio’ch dwylo ac ysgwyd eich bysedd’ yn gân arall y gellir ei haddasu, gan

ddefnyddio awgrymiadau’r plant (er enghraifft, ‘Clapio’ch dwylo a churo’ch traed’).

‘Clapiwch eich dwylo ac ysgwyd eich bysedd, clapiwch eich dwylo ac ysgwyd

eich bysedd, clapiwch eich dwylo ac ysgwyd eich bysedd, yn awr rydyn ni wedi

gwneud patrwm.’

Gêm ‘Rydyn ni’n arbennig’

Mae’r dosbarth cyfan yn sefyll mewn cylch ac yn dal dwylo. Mae pob plentyn yn

siglo ei ddwylo’n ysgafn yn ôl ac ymlaen ac yn canu neu’n dweud ‘Rydyn ni’n

arbennig, rydyn ni’n glyfar, ni yw plant derbyn lleoliad/ysgol ... ’.

Fe gewch eich synnu gan effaith hyn ar y plant a’r oedolion!

Cyfnewid llefydd

Dylai’r plant sefyll. Dylen nhw gyfnewid llefydd os gofynnir iddyn nhw. Neu gallan

nhw ddal gwrthrych neu arwydd yn yr awyr os yw’r datganiad yn wir amdanyn

nhw. Dylai’r ymarferydd ddweud:

‘Newidiwch le os ydych chi’n hoffi bwyta ffa’

‘Newidiwch le os ydych chi’n hoffi chwarae yn y tywod’

‘Newidiwch le os ydych chi’n hoffi mynd i’r parc’

ac ati.

Mae ein

lleoliadau/ysgolion

yn gosod plant

mewn grwpiau teulu

o tua deg plentyn

gyda gweithiwr

allweddol sy’n

darllen storïau ac

yn gwneud gwaith

amser cylch a

charped gyda’r

plant. Dwi’n meddwl

bod hyn yn eu helpu

i ddatblygu

hunaniaeth grŵp

yn gyflym iawn.

Fe wnaethon ni

addasu’r gêm

‘cyfnewid llefydd’

er mwyn i blentyn

a chanddo

anawsterau symud

allu ymuno. ‘Codi

bawd’ neu ‘codi

llaw yn yr awyr’

wnaethon ni ei

ddefnyddio.


1323-2010-CYMRU

22

Pasio’r wên o gwmpas y cylch ar ddiwedd yr amser cylch neu ar ddiwedd y dydd.

Pasio’r gwasgiad, sy’n golygu bod pawb yn dal dwylo ac yn gwasgu’n ysgafn o amgylchy cylch.

Mae Pasio’r cwtsh yn gêm dda ar gyfer helpu pobl i deimlo’n rhan o’r grŵp. Gwnewch yn siŵr eich bod yn esbonio bod yn rhaid i hyn fod yn dyner. Byddwch yn sensitif i

wahaniaethau diwylliannol o ran pa mor gyfforddus yw’r plant gyda’r math hwn o gysylltiad.

Rowndiau

Pasiwch y tedi o gwmpas. Dylai pob plentyn gymryd ei dro i roi mwythau i’r tedi yn dyner a

dweud helo.

Gallai’r ymarferydd fynd o amgylch y cylch a chael y plant i ddweud eu henw wrth y tedi,

mor aml ag sy’n bosib. Y diwrnod nesaf, mae’r tedi yn dangos ‘bod ei gof yn wael’ a bydd

angen i’r plant eraill yn y grŵp ei atgoffa o’r enwau wrth iddo fynd o gwmpas. Gellid

ymestyn hyn i gynnwys rhywbeth mae’r plentyn wedi’i fwynhau neu rywun maen nhw wedi

chwarae gyda nhw yn y lleoliad/ysgol.

Fy hoff liw yw ...

Rydw i eisiau ... yn yr ysgol heddiw.

Rydw i eisiau gwybod ...

Dwi’n teimlo’n drist/llawn cyffro/ofnus/hapus pan ...

Cyfleoedd dysgu: perthyn

Cyn i’r plant ddechrau

Mewn ymweliad cyflwyno, ewch â thegan meddal (ag enw iddo) gyda chi a’i roi i’r plentyn i

chwarae ac esboniwch y bydd yn aros amdano yn y lleoliad/ysgol. Gwnewch yn siŵr ei fod

yno i ‘gyfarch’ y plentyn pan fyddan nhw’n cyrraedd y tro cyntaf. Gallech hefyd adael llyfr

neu bos i’r plentyn ei ddarllen/chwarae gartref a’i ddychwelyd ar ei ddiwrnod cyntaf.

Rhowch restr o rai o enwau’r plant a fydd yn ymuno (efallai’r rheini a fydd yng ngrŵp teulu’r

plentyn) er mwyn i’r rhiant neu warcheidwad allu siarad amdanyn nhw gan ddefnyddio eu

henwau.

Ysgrifennwch lythyr i’r plentyn yn ei wahodd i’r lleoliad/ysgol ar ei ddiwrnod cyntaf.

Cyfeiriwch y llythyr at y plentyn.


Dwi’n gwybod fy mod yn perthyn i fy ngrŵp/dosbarth.

Dwi’n adnabod y bobl yn fy ngrŵp/dosbarth.

Dwi’n hoffi fy mod yn perthyn i fy ngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol.


Dwi’n hoffi’r ffordd mae pob un ohonom yn wahanol a dwi’n gallu dweud rhywbeth

arbennig amdanaf i.


1323-2010-CYMRU

23

Dod i adnabod ein gilydd

Hunan-gofrestru: Gofynnwch i rieni/warcheidwaid a phlant gofrestru eu hunain drwy lynuenwau ar fwrdd clipiau ffabrig bachyn-a-dolen. Gellir glynu ffotograffau gyda’r enwau er

mwyn helpu plant a rhieni i ddod i wybod ‘pwy di pwy’ yn y lleoliad/ysgol. Defnyddiwch

hwn i weld pwy sydd yno yn y grŵp bach. Dylai staff gofrestru eu hunain hefyd fel bod plant

yn gallu gweld eu henwau a’u lluniau.

Hefyd, gellir defnyddio ffotograffau gydag enwau a’u hongian ar begiau cotiau. Gellir tynnu’r

ffotograffau hyn wrth i’r flwyddyn fynd rhagddi, fel sy’n briodol.

Mae modd defnyddio gwyddor â chlipiau ffabrig bachyn-a-dolen er mwyn storio enwau a

lluniau.

Ffotograffau magnetig: Tynnwch ffotograff o bob plentyn, ei dorri allan, ei lamineiddio arhoi tâp magnetig ar y cefn. Mae’r rhain yn ddefnyddiol ar gyfer dod i adnabod enwau ac ar

gyfer siarad am debygrwydd a gwahaniaethau. Defnyddiwch nhw wrth ganu caneuon – er

enghraifft, ‘Pum plentyn yn lleoliad/ysgol ... ’. Defnyddiwch nhw wrth adrodd storïau.

Adroddwch storïau cadarnhaol am fod yn ffrindiau, bod yn garedig, ac ati, gan

ganolbwyntio ar reolau a gytunwyd ar gyfer y lleoliad/ysgol. Gadewch nhw allan i’r plant

gael chwarae gyda nhw ar fwrdd magnet. Gallan nhw feddwl am y syniad o wneud ffrindiau

gydag unrhyw un sydd yn y llun maen nhw’n ei ddewis.

Y gymuned ysgol ehangach: Dros y flwyddyn, dechreuwch godi ymwybyddiaeth o’rgymuned ysgol ehangach y gall eich lleoliad/ysgol fod yn rhan ohoni. Un syniad yw cael

dosbarth partner o blant hŷn a’u bod yn cwrdd unwaith yr wythnos i ddarllen llyfr, chwarae

gêm parasiwt, sgwrsio neu ddatblygu diddordebau eraill cyffredin. Gallai’r dosbarth hŷn

wneud llyfrau ar gyfer eu partneriaid. Gallai’r dosbarth iau wneud cardiau a llythyrau ar gyfer

eu partneriaid, neu wahodd y plant hŷn i’w dosbarth i weld rhywbeth maen nhw wedi’i

wneud gyda’i gilydd fel dosbarth.

Pan fydd y plant iau yn mynd i’w gwasanaeth ysgol gyfan cyntaf, parwch nhw gyda

phlentyn hŷn, a gadewch i’r plant hŷn esbonio beth sy’n digwydd. Gwnewch yr un peth

wrth fynd i’r neuadd fwyta am ginio.

Gemau cylch: Mae’r plant yn eistedd mewn cylch a’u llygaid ar gau. Mae’r ymarferydd yn dweud un enw, ac mae’r person a enwir yn enwi person arall wedyn ac yn y blaen.

Gofynnwch i rieni neu warcheidwaid ymuno â’r cylch a chyflwyno eu hunain a’u plant i’r

grŵp.

Gêm disgrifio: Ceisiwch annog y plant i dynnu lluniau digidol o bobl yn gwneud gwahanolbethau yn y lleoliad/ysgol. Gallai’r rhain gael eu defnyddio i gefnogi gweithgaredd lle disgrifir

y prif briodoleddau – er enghraifft, ‘Dwi’n edrych ar rywun sydd â gwallt brown, ffrog goch

a ... Pwy yw hwn?’. Dylai plant (gyda chymorth os oes angen) enwi’r person ar sail y

disgrifiad. Dylen nhw wneud yn siŵr eu bod yn gywir drwy edrych ar y llun.

Arddangos: Gofynnwch i rieni ddod â ffotograffau o’u plant yn eu cartref, neu gydapherson arbennig, er mwyn eu harddangos (neu defnyddiwch y ffotograff a dynnwyd adeg

yr ymweliad â’r cartref). Siaradwch am y ffotograffau gyda’r plant. Gofynnwch i’r plant

gymryd eu tro i ddweud rhywbeth am y llun wrth y grŵp.

Snap/parau: Gan ddefnyddio’r ffotograffau a dynnwyd gennych yn yr ymweliad â’r cartref,gwnewch ddwy set a chwarae snap neu barau gyda nhw.


1323-2010-CYMRU

24

Gallech chwarae gêm disgrifio yma hefyd, lle rydych yn disgrifio rhywun a lliw eu gwallt,

dillad ac ati, ac mae’r grŵp yn ceisio darganfod y cerdyn hwnnw. Dyma ffordd dda arall

o dynnu sylw at yr hyn sy’n debyg ac yn wahanol rhyngom. Trefnwch y cardiau mewn

grwpiau. Pwy sy’n gwisgo rhywbeth coch? Pwy sy’n fachgen/merch? Pwy sy’n gwenu?

Tynnu llun: Defnyddiwch ddull ar gyfer paru plant ar hap (er enghraifft, rhoi hanner llunanifeiliaid neu wynebau teimladau – mae’n rhaid i bob plentyn ddod o hyd i’r plentyn sydd

â’r hanner arall sy’n cyfateb). Efallai hoffai’r plant dynnu llun o’u partner. Helpwch nhw i

edrych ar liw eu gwallt a’u llygaid, siâp eu hwyneb, a’u dillad.

Cardiau croeso: Gofynnwch i’r plant wneud cerdyn croeso i rywun arall yn yr ystafell, ar ôl tynnu eu henw o dwba. Gallen nhw roi’r cerdyn a diolch i’w gilydd yn bersonol fel bod

pawb yn cael cyswllt cadarnhaol yn y dosbarth neu’r grŵp.

Enw dosbarth/grŵp cyfan

Os oes gan eich lleoliad/ysgol grwpiau teulu neu gartref bach gyda gweithiwr allweddol,

gallech osod her i bob grŵp greu enw grŵp eu hunain a baner neu arfbais. Dylai’r faner

neu’r arfbais gynnwys elfen unigol ar gyfer pawb a gynrychiolir. Gallai hyn gynnwys eu

diddordeb, eu hanifeiliaid anwes, eu hoff degan, rhywbeth am lle maen nhw’n byw, ac

yn y blaen. Byddai hyn yn cael ei gopïo neu byddai rhywun yn tynnu ffotograff ohono,

a byddai’n cael ei ddefnyddio mewn arddangosfa ac ar gyfer nifer wahanol o ddibenion.

Dylid gadael cylch bach yn wag yn y canol.

Gellir lleihau’r faner neu’r arfbais er mwyn iddi fod yn rhan o label enw personol pob

plentyn. Gellid tynnu llun neu ysgrifennu eu henw neu symbol arbennig yn y canol. Gallai

hyn labelu eu man gwag personol – er enghraifft, blwch a/neu beg. Dylai’r dosbarth neu’r

grŵp cyfan ddewis enw dosbarth/grŵp cyfan. Dylai hyn ddangos sut mae’r dosbarth yn

dymuno bod, neu gynrychioli rhywbeth am eu dosbarth. Gellid gwneud baner dosbarth

o faneri neu arfbeisiau’r grŵp teulu i gynrychioli hunaniaethau’r plant o fewn y grŵp – fel

unigolyn o fewn grŵp bach o fewn grŵp mawr neu ddosbarth.

Hanfod cymuned y dosbarth/grŵp cyfan yw cydbwyso anghenion y grŵp cyfan, y grŵp llai

a’r unigolyn. Rydyn ni’n annog plant i deimlo’n ddiogel o fewn y gymuned hon. Mae’r darn

hwn o waith yn ymwneud â helpu’r plant i deimlo eu bod yn perthyn o fewn y tair elfen hyn

yng nghymuned y dosbarth.

Cyfleoedd dysgu: hunanymwybyddiaeth

Pasiwch dedi o amgylch y cylch a gofynnwch i bob plentyn ddweud rhywbeth arbennig

amdanyn nhw eu hunain wrth y tedi. Byddwch yn barod i gynnig awgrym ar gyfer pob

plentyn, neu i ofyn cwestiwn symlach.

Ailadroddwch y gweithgaredd uchod, ond tro hwn gofynnwch i’r plentyn ddweud rhywbeth

arbennig am y plentyn sy’n eistedd wrth ei ymyl.

Gwnewch ‘lyfr arbennig’ o rywbeth mae pob plentyn yn dda yn ei wneud, gan ddefnyddio

eu hawgrymiadau yn ystod amser trafod.


Dwi’n gallu dweud rhywbeth arbennig amdanaf i.


1323-2010-CYMRU

25

Gofynnwch i’r plant ddod â rhywbeth arbennig o’u cartref i siarad amdano neu

i’w arddangos ar fwrdd arbennig.

Cyfleoedd dysgu: deall hawliau a chyfrifoldebau

Archwilio’r lleoliad/ysgol

Mewn parau neu drioedd, ewch â’r plant ar daith o amgylch y lleoliad/ysgol.

‘Beth, yn eich barn chi, rydyn ni’n ei wneud yma?’, ‘Pam eich bod yn meddwl

hynny?’, ‘Ydych chi’n meddwl y byddwch chi’n hoffi hynny?’, ‘Ydych chi wedi

chwarae hyn o’r blaen?’.

Rhowch lun i’r plant o rywbeth nad yw’n cael ei arddangos yn y lleoliad/ysgol.

Gofynnwch iddyn nhw fynd i chwilio lle caiff y gwrthrych ei gadw. Dylai’r plant

ddod yn ôl i ddweud lle maen nhw wedi dod o hyd iddo. Byddai gofyn iddyn nhw

esbonio hyn i bâr arall o blant yn gwneud y dasg hon yn anoddach.

Chwaraewch ‘Dwi’n gweld â’m llygad bach i’ gan roi priodoleddau yn hytrach na

sŵn llythyren – er enghraifft, ‘Dwi’n gweld â’m llygad bach i rywbeth sy’n fawr ac

wedi’i wneud o bren, a gall plant ddringo drosto’.

Ewch â phlant o amgylch rhannau o’r lleoliad/ysgol mae angen iddyn nhw wybod

amdanyn nhw gyntaf. Dangoswch dirnodau iddyn nhw, pethau hawdd er mwyn

eu helpu i gofio lle maen nhw’n mynd. Cofiwch drafod llawer wrth i chi fynd o

gwmpas. Rhowch sicrwydd, a cheisiwch sylwi ar fynegiant a sylwadau’r plant er

mwyn gallu adnabod unrhyw ofnau neu bryderon.

Gosodwch lwybrau drwy’r lleoliad/ysgol i’r plant eu dilyn – er enghraifft, ‘Dilynwch

yr olion traed’. Yna gofynnwch iddyn nhw ddweud yr hyn a welon nhw ar eu taith.

Ymgyfarwyddo â’r drefn

Creu llyfrau: Gwnewch lyfr grŵp/dosbarth am gyfnodau allweddol yn y dydd, ganddangos beth sy’n digwydd yn y cyfnod hwnnw. Cofiwch gynnwys y plant drwy

ofyn iddyn nhw ‘Beth fyddai’n rhaid i berson newydd ei wybod am amser cinio?’.

Tynnwch ffotograffau; lle bo’n bosibl, gadewch i’r plant dynnu’r lluniau hefyd.

Gellid gwneud llyfrau am amser cylch, amser grŵp, amser cinio, amser mynd

adref, ac yn y blaen. Gallech helpu’r plant i wneud llyfr igam-ogam mawr sy’n

dangos rhythm y gweithgareddau ar ddiwrnod arferol. Dyma ffordd dda o

gynnwys y plant sydd wedi arfer â’r lleoliad/ysgol i helpu unrhyw blant newydd i

deimlo’n hyderus ac yn ddiogel.

Canu: Canwch am ddigwyddiadau’r dydd ar alaw boblogaidd bydd y rhan fwyafo’r plant yn ei hadnabod.

Meim: Meimiwch ddigwyddiadau’r dydd ar ddiwedd y sesiwn am hwyl.

Gallwch ddefnyddio caneuon cyfarwydd hefyd, a gellir cynnwys symudiadau ynddi.


Dwi’n gwybod beth i’w wneud yn fy ngrŵp/dosbarth/lleoliad/ysgol.

Pan fyddai plentyn

newydd yn ymuno

â’m dosbarth,

byddai un o’r plant

a oedd wedi arfer

â’r lleoliad/ysgol

yn cael ei baru â’r

plentyn newydd.

Un o’r tasgau cyntaf

fyddai dangos ein

llyfr dosbarth i’r

plentyn newydd,

ac roedden nhw’n

cael cadw’r llyfr

hwn wrth iddyn

nhw ymgyfarwyddo.

Bob tro byddai

un o’n plant newydd

yn cyflwyno

ymholiad neu bryder

newydd (chwarae

gwlyb, er

enghraifft), roedden

ni’n ychwanegu

tudalen arall. Yn

y diwedd, fe

wnaethon ni ‘lyfr

llafar’ ar y cyfrifiadur

a bu’r holl blant

yn recordio eu

hesboniadau eu

hunain. Buon

nhw’n gwneud

fersiynau mewn

gwahanol ieithoedd

hyd yn oed.


1323-2010-CYMRU

26

Siarad am y diwrnod: Defnyddiwch y ffotograffau o’r drefn ddyddiol a dynnwydar gyfer eich amserlen luniau (gweler isod). Gwasgarwch nhw dros y bwrdd ac

awgrymwch fod y plant yn cymryd tro i ddweud beth maen nhw’n ei hoffi am yr

amser hwnnw o’r dydd, neu ddim yn ei hoffi. Mae hyn yn rhoi adborth gwerthfawr

i chi am yr hyn sy’n gweithio a’r hyn mae angen ei addasu yn eich trefn. Un ffordd

o amrywio hyn yw gwneud dwy set o ffotograffau (syniad da rhag ofn yr aiff un ar

goll) a chwarae gêm parau. Bydd hyn yn atgyfnerthu’r enwau a roddwch i

wahanol rannau’r dydd.

Labelu mannau chwarae: Trafodwch rai gweithgareddau allweddol aphenderfynwch sawl plentyn fyddai’n gallu defnyddio’r offer neu fan chwarae

(megis man chwarae rôl) ar unrhyw un adeg. Labelwch rhain ag wynebau llawen

fel bod nifer yr wynebau’n cyfateb i nifer y bobl a all fod yn y man chwarae’r un

pryd. Os oes gormod o bobl, gofynnwch iddyn nhw weld faint sydd yno o’i

gymharu â nifer yr wynebau llawen.

Amserlen luniau: Byddwch yn glir ynghylch y drefn yr hoffech ei chyflwyno panfydd plant yn newydd i’r lleoliad/ysgol. Tynnwch ffotograffau o rannau penodol o’r

diwrnod (amser rhannu, amser cylch, amser cinio, amser grŵp, ac ati)

a’u lamineiddio fel eu bod yn para am y flwyddyn. Mae modd rhoi clipiau

bachyn-a-dolen ffabrig ar gefn y ffotograffau. Rhowch stribyn o glipiau

bachyn-a-dolen ffabrig ar gerdyn wedi’i osod mewn man sy’n gyfleus i’r plant

yn eich dosbarth. Gallwch chi, neu’r plant, osod y ffotograffau mewn trefn,

a bydd hyn yn rhoi sicrwydd i’r plant sy’n llai hyderus ynghylch beth fydd yn

digwydd y diwrnod hwnnw. Mae modd defnyddio’r gweithgaredd hwn hefyd i

siarad yn rheolaidd am y drefn a chynnwys y plant wrth geisio cofio beth sy’n dod

nesaf. Gellir tynnu ffotograffau unigol i ffwrdd pan fydd y rhan honno o’r sesiwn

wedi dod i ben. Gofynnwch i blentyn ddod i ddweud wrth bawb arall beth fydd yn

digwydd heddiw, gan ddefnyddio’r amserlen luniau i’w helpu. Gellid gwneud hyn

ar sail rota fel bod pawb yn cael cyfle.

Sbarduno: Siaradwch am yr hyn sy’n dod nesaf drwy gydol y dydd. Mae hyn ynarbennig o bwysig yn yr wythnosau cyntaf. Po fwyaf y gwnewch chi hyn, y mwyaf

diogel bydd eich plant yn teimlo. Rhowch rybudd 5 munud cyn yr hyn a fydd yn

digwydd nesaf, gan ganolbwyntio’n benodol ar y plant hynny nad ydyn nhw’n

hoffi newid neu sy’n ei chael yn anodd gorffen pethau.

Gellir defnyddio grwpiau cartref neu deulu i helpu’r plant i ddeall y drefn yn y

lleoliad/ysgol. Gellid symud y faner neu’r arfbais mae’r grŵp wedi’i gwneud i ran

o’r ystafell ddosbarth bydd y grŵp yn chwarae ac yn dysgu ynddi. Gellid annog y

plant i ddefnyddio’r grwpiau hyn fel ffynhonnell gymorth. Er enghraifft, os yw

plentyn yn cael trafferth, gellid ei annog i ofyn am gymorth gan rywun yn ei grŵp

cartref. Os ydyn nhw’n teimlo’n unig ar yr iard chwarae, gellid annog aelod o’r

grŵp cartref neu deulu i’w helpu.

Trafodwch yn rheolaidd yr hyn mae plant yn ei hoffi a ddim yn ei hoffi am y diwrnod.

Ceisiwch annog y rhieni i wneud yr un peth gartref (gan ddefnyddio gweithgareddau’r

set Aur) ac i roi gwybod i chi a oes pethau y dylid delio â nhw yn yr ysgol.

Gwnewch yn siŵr eich bod yn siarad am y drefn yn y lleoliad/ysgol yn rheolaidd,

fel bod pob plentyn yn cael cyfle i ddeall ac i deimlo’n sicr yn ei chylch. Sicrhewch

fod eich trefn yn gyson a cheisiwch beidio â’i newid gormod yn y dechrau.

Cyflwynwch bethau newydd yn araf, gan roi rhybuddion ac esboniadau ynghylch

pryd, ble a sut.

Yn ein hysgol, mae

gennym lyfr

nodiadau cartref-

ysgol ar gyfer plant

sy’n ei chael yn

anodd cofio beth

maen nhw wedi’i

wneud – rydym yn

ysgrifennu un neu

ddau o nodiadau

cymell ar gyfer

rhieni/warcheidwaid.

Fe wnaethon ni

ychwanegu

gwrthrychau

cyfeirio at y

ffotograffau yn y prif

fannau (e.e. rhaw

ar gyfer y lle tywod,

creon ar gyfer y

lle celf). Roedd

gennym flwch

wedi’i addurno, ac

ynddo roedd yr un

set o wrthrychau

fel bod merch a

chanddi anawsterau

dysgu’n gallu

dweud wrthon ni

beth oedd ei

hangen arni drwy

ddewis o’r blwch.


1323-2010-CYMRU

27

Cyfleoedd dysgu: deall fy nheimladau

Trefnwch fod gennych ddetholiad o luniau neu ffotograffau sy’n dangos teimladau,

gan gynnwys hapus, trist, ofnus a llawn cyffro. Gallech ddefnyddio’r taflenni

Identikit teimladau neu’r Gwyntyll teimladau sydd yn y Ffeil adnoddau ysgolgyfan. Os ydych yn defnyddio ffotograffau, byddwch yn sensitif i wahaniaethau

diwylliannol o ran y modd y mynegir emosiynau a chofiwch gynnwys ystod o

wahanol ethnigion. Gallech ddefnyddio’r cardiau llun o’r Ffeil adnoddau ysgol

gyfan, neu gallech dynnu lluniau’ch hun.

Darllenwch stori Y bachgen newydd o’r taflenni adnoddau (gweler tudalennau34–36) neu defnyddiwch stori arall debyg rydych chi wedi’i darllen i’r plant.

Atgoffwch y plant o rai o’r pethau a ddigwyddodd yn y stori a gofyn iddyn nhw

bwyntio at yr wyneb sy’n dangos orau sut yr oedd Atiq yn teimlo ar y pwynt

hwnnw yn y stori.

Rhowch gyfle i bawb yn ei dro ddweud rhywbeth am yr wyneb wrth y grŵp.

Ceisiwch eu hannog i sgwrsio’n helaeth am yr wynebau, safle’r llygaid, y geg a’r

aeliau. Efallai byddai rhai elfennau o’r Poster ditectif teimladau o’r Ffeil adnoddauysgol gyfan yn ddefnyddiol yma.

Gofynnwch i’r plant ddangos i chi sut siâp fyddai ar eu cyrff pe bydden nhw’n

teimlo fel hyn. Disgrifiwch beth rydych chi’n ei weld: ‘O, dwi’n gallu gweld dy fod

yn edrych yn drist oherwydd bod gen ti geg gam, mae dy lygaid yn edrych yn

ddwl, ac mae dy ben yn isel.’

Gofynnwch a fyddai rhywun yn hoffi dweud am adeg pan oedden nhw’n teimlo fel hyn.

Gallech ddatblygu ymwybyddiaeth plant o fynegiant wyneb drwy wneud cardiau o

aeliau, cegau, trwynau, ac ati, wedi’u torri allan o gylchgronau. Rhowch un

nodwedd wyneb ar bob cerdyn. Chwaraewch gêm, gan ddewis y nodweddion

mae eu hangen arnoch i wneud wyneb. Gofynnwch i’r plant edrych ar yr wyneb

maen nhw wedi’i wneud a dweud beth mae eu person yn ei deimlo.

Defnyddiwch ffotograffau neu luniau o’r plant yn cymryd rhan mewn

gweithgareddau ac yn edrych yn hapus, yn drist, yn ofnus neu’n llawn cyffro.

Gwasgarwch nhw fel bod y plant yn gallu gweld pob un ohonyn nhw.

Chwaraewch ‘Pasio’r frawddeg’. Mewn cylch, bydd y plant yn dweud, yn eu tro,

‘Dwi’n teimlo’n hapus (neu’n drist neu’n ofnus neu’n llawn cyffro) pan ... ’. Os nad

ydyn nhw’n siŵr beth i’w ddweud, gallan nhw ddefnyddio’r lluniau i’w helpu.

Mae’n bwysig cadw cydbwysedd rhwng emosiynau cysurus ac anghysurus bob

amser er mwyn i blant ddechrau sylweddoli ei bod yn dderbyniol ac yn iawn

dangos eu hemosiynau i bobl, pwy bynnag ydyn nhw. Dywedwch wrth y plant ei

bod yn iawn profi pob teimlad, hyd yn oed os nad yw rhai’n teimlo’n gysurus iawn

y tu mewn. Fodd bynnag, bydd yn rhaid i chi bwysleisio nad yw’n iawn ymddwyn


Dwi’n gwybod ei bod yn iawn i ni gael teimladau ond nad yw’n iawn

ymddwyn mewn unrhyw ffordd yr hoffwn (os yw’n brifo pobl eraill).

Dwi’n gallu dweud os wyf yn hapus neu’n drist.

Dwi’n gallu rhoi gwybod i chi os wyf yn teimlo’n hapus, yn llawn cyffro, yn

drist neu’n ofnus.

Rydym yn

defnyddio ein

‘cardiau teimladau’

cyffyrddadwy

wedi’u gwneud â

botymau, fel bod

plentyn â nam ar

y golwg yn gallu

cymryd rhan yn y

gweithgaredd hwn.

Fe ddefnyddiais

weithgaredd gefn

wrth gefn yma.

Rhoddwyd llun o

wyneb i un plentyn

yn dangos teimlad

ac roedd y plentyn

hwnnw wedyn yn

disgrifio’r wyneb i’w

bartner a oedd yn

gorfod tynnu llun

o’r wyneb ar sail y

disgrifiad.


1323-2010-CYMRU

28

mewn ffyrdd sy’n brifo pobl eraill, hyd yn oed os ydym yn teimlo’n anghysurus neu’n ddigalon.

Siaradwch gyda’r plant am ymddygiad y plant yn y stori ac a oedd eu hymddygiad yn iawn

neu beidio.

Ar ôl amser cylch ar brif teimladau, gallech ofyn i’r plant edrych yn y drych a gwneud wyneb

hapus/trist/ofnus/llawn cyffro ac yna tynnu llun o’r wyneb. Gofynnwch: ‘Beth sy’n gwneud i

chi deimlo fel hyn yn y lleoliad?’ Bydd oedolion yn ysgrifennu hyn ac wedyn yn ei deipio

mewn swigen siarad i fynd gyda’r llun. Rhowch rhain i gyd ar boster grŵp i’w arddangos yn

yr ystafell neu i gynulleidfa ehangach mewn neuadd neu goridor.

Er mwyn helpu plant i adnabod eu teimladau, gallech gael lein ddillad gyda gwahanol ‘wynebau

teimladau’ arni. Yn ystod y diwrnod, gallai plant baru eu ffotograff/enw eu hunain â’r wyneb

teimlad sy’n dangos orau sut maen nhw’n teimlo. Neu defnyddiwch gardiau symbolau ar

gyfer hapus, ofnus, trist a llawn cyffro i annog plant i ddangos sut maen nhw’n teimlo.

Cyfleoedd dysgu: rheoli fy nheimladau

Atgoffwch y plant o’r stori Y bachgen newydd (gweler tudalennau 34–36). Yn y stori, roeddKaltuun yn teimlo’n ofidus ac yn ddig am ei bod am i Sam chwarae gyda hi, ac nid gydag

Aled. Mi gymerodd cryn amser iddi ymdawelu. Gofynnwch i’r plant beth maen nhw’n ei

wneud pan fyddan nhw’n teimlo’n ‘anghysurus’ – beth fyddai eu cyngor i Kaltuun? Os yn

bosib, gofynnwch i’r plant ddangos (er enghraifft, gwneud rhywbeth maen nhw’n hoffi ei

wneud/anadlu’n ddwfn bum gwaith). Sicrhewch fod pob un o’r plant yn gallu anadlu’n

ddwfn. Wrth iddyn nhw ymarfer hyn, byddai o gymorth pe bydden nhw’n chwythu’n ysgafn

ar gefn eu llaw wrth iddyn nhw anadlu allan. Gwnewch arddangosfa, ‘Pan dwi’n teimlo’n

anghysurus, galla i ... ’ drwy dynnu lluniau â chamera o blant yn dangos eu strategaethau.

Atgyfnerthwch y strategaethau hyn lle bo’n bosibl mewn sefyllfaoedd go iawn.

Rhowch gydnabyddiaeth i deimladau plant bob tro, hyd yn oed os oes angen i chi weithio

ar y ffordd maen nhw’n delio â nhw. Mae pob teimlad yn ddilys.

Cyfleoedd dysgu: sgiliau cymdeithasol

Ymhelaethwch ar stori Aled, gan bwyso a mesur, efallai, y pethau sydd wedi digwydd,

neu a allai ddigwydd yn y lleoliad/ysgol, er mwyn rhoi cyd-destun ar gyfer addysgu sgiliau

cymdeithasol fel sy’n briodol, ac atgyfnerthu’r drefn. Adroddwch storïau am bethau a

welwch yn mynd o le yn y dosbarth a drwy’r storïau, dysgwch y pethau cywir, gan roi

ymadroddion posibl a all fod yn fuddiol i blant er mwyn iddyn nhw ymuno mewn gêm – er

enghraifft, dweud ‘mae’n ddrwg gen i’, gofyn am gael benthyg rhywbeth ac ati.


Dwi’n gallu rhannu mewn grŵp/dosbarth.

Dwi’n gallu cymryd tro mewn grŵp/dosbarth.

Dwi’n gallu ymuno â phlant eraill wrth chwarae gêm.

Dwi’n gwybod sut mae bod yn garedig wrth bobl sy’n newydd neu sy’n ymweld â’r

lleoliad/ystafell ddosbarth.


Rydw i’n gwybod am rai ffyrdd o ymdawelu pan rwyf yn teimlo’n ofnus neu’n ofidus.


1323-2010-CYMRU

29

Cynhaliwch brynhawn chwaraeon, a’r nod fydd cael y timau cymysg i orffen gan fod mor

garedig ag sy’n bosibl wrth ei gilydd. Rhowch wobrau am hyn yn hytrach nag am ennill.

Daliwch ati i greu’r awyrgylch lle gellir annog ymddygiad cadarnhaol – er enghraifft, rhoi

cymaint o groeso ag sy’n bosib a chanolbwyntio drwy’r amser ar yr hyn mae’r plant yn ei

gael yn gywir yn hytrach na’r hyn sydd ganddyn nhw i’w ddysgu eto.

Daliwch blant yn ‘ymddwyn yn dda’. Gan ddefnyddio enw’r plentyn, rhowch ganmoliaeth

benodol i blant

cynradd penaethiaid, athrawon ac ymarferwyr mewn lleoliadau...

Documents