Cymru

Geirfa

Cymraeg Saesneg

balchder pride

bod yn falch to be proud

cenedl/cenhedloedd nation/s

cenedlaethol national

cenedlaetholwr

cenedlaetholwraig

cenedlaetholwyr

nationalist (m)/(f)/nationalists

diwylliant/diwylliannau culture/s

gwleidyddiaeth politics

ffyddlondeb faithfulness/loyalty

yn fwy na hyn more than this

Mae dysgu geirfa newydd o hyd yn help wrth ddysgu iaith. Beth am fentro ar y cwis

geirfa ar ddiwedd yr uned wedyn?

Beth yw Cymru i ti?

Beth mae’r gair ‘Cymru’ yn ei olygu i ti? Ysgrifenna dy syniadau ar fap meddwl 1 ar

ddiwedd yr uned.

Ar ôl astudio’r uned hon byddi di’n

gallu trafod Cymru fel thema

gallu cymharu Cymru mewn sawl testun

Beth mae Cymru’n ei olygu i dy bartner di? Trafoda hyn gyda dy bartner. Oes

syniadau gwahanol gennych chi? Ychwanega syniadau dy bartner at dy swigod di.

Nesa, mae’n rhaid i ti a dy bartner siarad â phâr arall. Rhannwch eich syniadau.

Ydych chi wedi sôn am

y bobl

yr iaith

yr hanes a gwleidyddiaeth

y diwylliant

byd natur?

Cofiwch hefyd fod nifer o’r pethau sy’n codi yn uned 4 yn addas iawn yma hefyd. Mae

llawer o bobl wedi dangos cyfrifoldeb tuag at Gymru.

Gofynnodd T H Parry Williams, un o feirdd pwysicaf Cymru y cwestiwn ‘Beth yw’r ots

gennyf i am Gymru?’ Beth ydy dy ateb di tybed?

Ysgrifenna dy ateb ar ddarn o bapur. Nawr, siarada gyda dy bartner. Ydy’ch syniadau

chi’n debyg neu’n wahanol?

Nesa, mae’n rhaid i ti a dy bartner drafod eich atebion gyda phâr arall. Ydy’ch

syniadau chi’n debyg neu’n wahanol i syniadau T H Parry Williams?

Mae T H Parry Williams yn ateb y cwestiwn. Ar ddechrau’r gerdd, mae e’n gweld

Cymru fel lle bach ac yn lle sy’n gallu bod yn broblem i rai pobl weithiau.

Beth yw’r ots gennyf i am Gymru? Damwain a hap yw fy mod yn ei libart yn byw.

Wyt ti’n cytuno â T.H. Parry Williams? Trafodwch syniadau T.H. Parry Williams yn

eich grŵp. Cofiwch roi digon o resymau i gefnogi’ch barn. Ydych chi’n gallu defnyddio

rhai o’r syniadau sy gennych chi ar fap meddwl 1 i gefnogi’ch barn?

Felly, beth ydy Cymru?

Dyma’r wlad lle rwyt ti’n byw mwy na thebyg. Dyma’r wlad lle cest ti dy eni efallai.

Yn sicr, gwlad ydy Cymru - ond eto i gyd mae Cymru yn fwy na hyn. Mae’n fwy na

darn o dir yn unig. Mae’r bobl, y Cymry’n bwysig iawn. Mae llawer ohonyn nhw wedi

dangos cyfrifoldeb at eu gwlad.

Wyt ti’n gallu meddwl am Gymry enwog sy wedi dangos cyfrifoldeb at Gymru? Gwna

restr. Os oes angen syniadau arnat ti clicia ar www.100welshheroes.com

Nawr, trafoda gyda dy bartner. Oes enwau gwahanol ar y ddwy restr? Gweithiwch

gyda’ch gilydd i ddewis y deg uchaf. Cofia roi digon o resymau i berswadio dy bartner

i gytuno â ti.

Yn 2004 roedd pôl piniwn ar-lein i ddewis 100 arwr Cymru. Tybed ydy dy ddeg ucha di

a deg ucha’r pôl piniwn yn debyg. Clicia ar

http://www.100welshheroes.com/cy/homepage i weld. Pam does dim merched yn y

deg uchaf?

Dyma enghreifftiau o’r rhestr o wefan ‘100 o arwyr Cymru’

(http://www.100welshheroes.com/cy/homepage). Wyt ti’n gwybod pwy ydyn nhw ac am

beth maen nhw’n enwog? Os wyt ti’n cael problem, mae help ar ddiwedd yr uned.

Gweithiwch fel grŵp i drafod y bobl hyn. Yn eich barn chi, ydyn nhw’n haeddu bod ar y

rhestr? Rhowch ddigon o resymau dros eich barn a nodwch sut maen nhw wedi

cyfrannu at fywyd Cymru.

Mae grid 1 ar ddiwedd yr uned. Gwnewch gopi a llenwch y grid fel grŵp. Dyma

enghraifft o un rhes wedi ei llenwi. Dilynwch y patrwm.

Pwy? Enwog am ...? Barn y grŵp

Gwynfor

Evans

Gwleidydd/Aelod Seneddol

cyntaf Plaid Cymru/Heriodd y

llywodraeth nes i ni gael

sianel deledu Gymraeg, sef

S4C.

Wrth drafod y deg arwr yma rwyt ti hefyd wedi trafod iaith a diwylliant, gwleidyddiaeth a

hanes.

Meddylia am y deunyddiau gosod. Oes rhai cymeriadau’n dangos cariad a pharch at

Gymru? Mae grid 2 ar ddiwedd yr uned. Gwna gopi a llenwa’r grid. Dyma enghraifft o

un rhes wedi ei llenwi. Dilyna’r patrwm.

Pwy? Sut mae’n dangos cariad a

pharch at Gymru?

Effaith hyn?

Hedd Wyn Mae e’n dangos cariad at yr

iaith Gymraeg, e.e. wrth

ysgrifennu barddoniaeth.

Hefyd mae diwylliant yn

bwysig iddo a’r wlad o

gwmpas ardal Trawsfynydd.

Trafoda dy restr di gyda dy bartner. Penderfyna ar y ddwy enghraifft orau sydd gennyt

ti. Perswadia dy bartner mai dy enghreifftiau di ydy’r enghreifftiau cryfa. Cofia roi digon

o resymau i gefnogi dy safbwynt.

Yn anffodus, dydy pawb ddim yn dangos cariad a pharch tuag at Gymru. Dydy rhai

ddim yn deall y syniad o Gymreictod. I nifer, rhywbeth dros dro ydy dangos balchder

mewn gwlad e.e. y cefnogwyr rygbi yn ‘Diwrnod y Gêm Genedlaethol’.

Wyt ti’n gallu meddwl am enghreifftiau eraill o bobl sy ddim yn dangos cariad a pharch

tuag at Gymru? Beth am

ffrindiau

teulu

pobl leol

enwogion?

Ond pam dydy pobl ddim yn dangos cariad a pharch at Gymru? Weithiau, mae pobl

yn camddeall. Dydyn nhw ddim yn deall pam mae perthyn i wlad arbennig yn bwysig.

Mae hyn yn gallu bod yn broblem i ni yng Nghymru, e.e. yn y gerdd ‘Iawn, gei di ofyn

cwestiwn personol’ gan Iwan Llwyd.

Felly mae’n bwysig i ni ystyried y ddwy ochr yma. Yn gyntaf mae pobl sy ddim yn

parchu Cymru. Yn ail, mae yna bobl sy ddim yn deall.

Wyt ti’n gallu meddwl am enghreifftiau o bobl sy ddim yn dangos cariad a pharch at

Gymru mewn cerddi eraill, yn y testunau gosod neu’r testunau eraill rwyt ti wedi eu

darllen, clywed neu wylio? Gwna gopi o grid 3. Llenwa dair colofn gyntaf y grid. Mae

enghraifft yn y rhes gyntaf isod. Gweithia gyda dy bartner i ddod o hyd i fwy o enwau

ar gyfer y golofn ‘Pwy?’. Wedyn, llenwch y colofnau ‘Beth?’ a ‘Pam dydyn nhw ddim

yn dangos cariad a pharch?’ ar gyfer pob enghraifft.

Pwy? Beth? Pam dydyn nhw

ddim yn dangos

cariad a pharch?

Effaith hyn?

Sarsiant y

gwersyll

hyfforddi (Hedd

Wyn)

Mae e’n galw’r

milwyr Cymraeg

yn ‘ignorant

Welsh peasants’

Dydy e ddim yn

deall. Efallai ei fod

e’n teimlo’n nerfus

achos bod y milwyr

yn siarad iaith arall a

fydd e ddim yn gallu

deall yr hyn maen

nhw’n dweud.

Trafoda dy restr di gyda dy bartner. Perswadia dy bartner mai dy restr di yw’r rhestr

orau. Cofia roi digon o resymau i gefnogi dy safbwynt.

Dangos neu fethu dangos cariad a pharch at Gymru

Fel arfer, mae canlyniad i ddangos neu fethu dangos cariad a pharch at wlad. Doedd

y sarsiant yn y gwersyll hyfforddi ddim yn dangos unrhyw barch at y Cymry.

Oherwydd hyn, dydy’r milwyr ddim yn gallu dangos parch ato fel person.

Edrycha eto ar gridiau 2 a 3. Wyt ti’n gallu llenwi’r golofn olaf nawr? Dyma res gyntaf

grid 3 i ti fel enghraifft.

Pwy? Beth? Pam dydyn nhw

ddim yn dangos

parch?

Effaith hyn?

Sarsiant y

gwersyll

hyfforddi (Hedd

Wyn)

Mae e’n galw’r

milwyr Cymraeg

yn ‘ignorant

Welsh peasants’

Dydy e ddim yn

deall. Efallai ei fod

e’n teimlo’n nerfus

achos bod y milwyr

yn siarad iaith arall a

fydd e ddim yn gallu

deall yr hyn maen

nhw’n dweud.

Mae e’n colli

parch y milwyr

tuag ato fel

person.

Siarada gyda dy bartner am yr effaith mae dangos neu fethu dangos cariad a pharch

wedi cael ar y gwahanol bobl. Ydych chi’n cytuno bob tro?

Siwan

Mae llawer o gyfeiriadau at Gymru yn y ddrama Siwan. Gwna gopi o grid 4 Gweithia

gyda dy bartner i lenwi’r grid. Mae un enghraifft i ti isod.

Pa

gymeriadau?

Beth oedd y cyfeiriad

at Gymru?

Ymateb i’r cyfeiriad?

Effaith hyn?

Siwan ‘Dafydd y rhois i ’mywyd

i euroi’i deyrnas...’ (tud

35)

Gweithiodd Siwan yn ddiwyd ym myd

gwleidyddiaeth gan drefnu priodasau

ei phlant er mwyn gwneud yn siwr bod

Dafydd yn etifeddu teyrnas gref.

Roedd dyfodol Cymru yn bwysig i

Siwan.

Mae mwy o gyfeiriadau at Gymru yn y ddrama Siwan. Gweithia gyda dy bartner i’w

hysgrifennu i gyd yn y grid.

Ar ôl i ti wneud hyn, byddi di’n gweld bod y wlad a dyfodol y wlad yn bwysig iawn i

Siwan a Llywelyn. Ydy Cymru a dyfodol Cymru yr un mor bwysig yn y testunau eraill

rwyt ti wedi eu darllen?

Cymharu’r enghreifftiau

Wyt ti’n gallu gweld cyfeiriadau eraill yn y ddrama Siwan? Wyt ti’n gallu cyfeirio at

draddodiadau neu arferion? Edrycha wedyn ar yr enghreifftiau o ffynonellau eraill rwyt

ti wedi eu nodi. Beth sy’n debyg ac yn wahanol? Beth am ddefnyddio diagram Venn i

gymharu’r enghreifftiau? Bydd hyn yn dangos y cyfan yn glir.

Mae enghreifftiau o gridiau wedi eu llenwi yn uned 1.

Tasg

Gweithia gyda dy grŵp i drafod y cwestiwn isod.

Cymru ydy un o’r themâu pwysicaf yn y ddrama Siwan. Ydych chi’n cytuno?

Trafodwch hyn gan gyfeirio at unrhyw lenyddiaeth a ddarllenwyd neu

lunyddiaeth a wyliwyd gennych sydd yn ymdrin â'r un pwnc.

Cyn dechrau, rhaid meddwl a chynllunio. Defnyddia’r gridiau rwyt ti wedi eu paratoi.

Beth am ddefnyddio un o’r mapiau meddwl neu greu un newydd? Mae mapiau

meddwl ar ddiwedd yr uned.

Cofia! Gwaith grŵp yw hwn, felly bydd rhaid i ti

ofyn ac ateb cwestiynau

gwrando ac ymateb

gofyn am esboniad a herio

rhoi dy farn gyda digon o resymau.

Mae modd i ti ddefnyddio llawer o’r geiriau a’r ymadroddion defnyddiol sy yn unedau 1

– 3. Edrycha arnyn nhw eto. Faint rwyt ti’n cofio? Ysgrifenna chwech ymadrodd dwyt

ti ddim yn eu cofio’n dda o unedau 1 – 3 isod. Dysga’r ymadroddion a defnyddia nhw

pan rwyt ti’n siarad.

Nawr, rwyt ti’n barod i weithio gydag aelodau eraill y grŵp. Yn y drafodaeth dylet ti

siarad am gyfeiriadau at Gymru yn Siwan a thestunau eraill

cymharu’r cyfeiriadau a rhoi rhesymau dros dy farn

dweud rhywbeth am sut mae’r awduron yn defnyddio iaith ac arddull

ymateb i sylwadau aelodau eraill y grŵp

tynnu’r llinynnau ynghyd a dod i gasgliad.

Ar ddiwedd y drafodaeth, gwerthusa dy waith di a gwaith aelodau eraill y grŵp.

Defnyddia’r pwyntiau bwled uchod fel rhestr wirio. Defnyddia’r wybodaeth i osod

targedau ar gyfer y drafodaeth nesa.

Y tro nesa, bydda i’n

Barddoniaeth

Dewisa gerdd ar y thema Cymru Meddylia am y cwestiynau yn uned 1?

Gweithia gyda dy bartner i ateb y cwestiynau ar y gerdd. Gwna gopi o grid 5.

Defnyddia’r atebion i’r cwestiynau i lenwi’r grid.

Cymharu’r enghreifftiau

Mae llawer o wybodaeth gennyt ti nawr. Edrycha ar y gwahanol enghreifftiau o ymateb

i Gymru sy yn gridiau 1 – 4. Cofia hefyd am gynnwys y gerdd ddewisaist ti. Mae

gridiau 6 a 7 ar gael hefyd i dy helpu. Neu beth am ddefnyddio’r diagram Venn i

gymharu’r enghreifftiau?

Nawr, rhaid defnyddio’r wybodaeth i gymharu Cymru fel thema yn y gwahanol

destunau. Beth am ddefnyddio un o’r mapiau meddwl neu greu un newydd? Mae

mapiau meddwl ar ddiwedd yr uned.

Beth?

Ble?

Sut?

Pryd?

Pam?

Tasg

Defnyddia’r wybodaeth yn y gridiau i baratoi ymateb ysgrifenedig i’r cwestiwn isod.

Manylwch ar brif thema'r gerdd a ddewisoch chi trwy gyfeirio at unrhyw

lenyddiaeth a ddarllenwyd a/neu lunyddiaeth a wyliwyd gennych sydd yn ymdrin

â'r un thema.

Mae’r wybodaeth gennyt ti yn y gridiau, ond cofia, mae cael dechrau a diwedd da yn

bwysig. Mae llawer o ymadroddion defnyddiol ar gyfer dechrau a gorffen traethawd yn

uned 3. Wyt ti’n eu cofio nhw i gyd?

Ysgrifenna chwech ymadrodd arall dwyt ti ddim yn eu cofio o uned 3 isod. Dysga’r

ymadroddion a defnyddia rai ohonyn nhw pan rwyt ti’n ysgrifennu.

Nesa rhaid cynllunio er mwyn rhoi trefn ar yr wybodaeth. Cofia bod rhaid i bob syniad

arwain ymlaen at y nesaf yn naturiol. Efallai bydd y siart ar ddiwedd yr uned yn help i ti

gynllunio. Mae bocs i bob paragraff. Penderfyna di sawl bocs fydd ei angen.

Yn y traethawd dylet ti

drafod testun Cymru yn y gerdd

dweud ym mha destunau eraill y mae cyfeiriad at Gymru

cymharu’r ymateb i Gymru yn y gwahanol destunau a rhoi rhesymau dros dy

farn

dyfynnu i gefnogi dy farn

dweud sut mae’r awduron/beirdd yn defnyddio iaith ac arddull i dynnu sylw at

Gymru

dweud ydy agwedd y beirdd/awduron yn debyg neu’n wahanol

tynnu’r llinynnau ynghyd a dod i gasgliad.

Ar ôl i ti orffen rhoia dy draethawd i dy bartner. Darllena di draethawd dy bartner.

Gwerthuswch waith eich gilydd. Ydych chi wedi ysgrifennu rhywbeth am bob un o’r

pwyntiau bwled uchod? Siaradwch am y pethau da yn y ddau draethawd. Siaradwch

hefyd am y pethau rydych chi eisiau gwneud yn well y tro nesaf. Llenwch y grid isod.

Y pethau da yn fy nhraethawd Y pethau dw i eisiau gwneud yn

well

Nawr, edrycha eto ar dy draethawd a gwna’r pethau rwyt ti wedi eu rhestru uchod.

Gweithgareddau dysgu geirfa ac ymadroddion

Gweithiwch mewn grŵp. Rhowch y geiriau yma mewn dis sbwng.

balchder

ffyddlondeb

cenedlaetholwr

diwylliant

yn fwy na hyn

gwleidyddiaeth

Taflwch y dis yn eich tro a gwnewch frawddeg i gynnwys y gair, neu gofynnwch

gwestiwn yn cynnwys y gair i’r person ar eich chwith.

CYMRU

Map Meddwl 1

Grid 1

Pwy? Enwog am ... Barn y grŵp?

Grid 2

Pwy? Sut mae’n dangos cariad a pharch at Gymru? Effaith hyn?

Grid 3

Pwy? Beth? Pam dydyn nhw ddim yn

dangos parch?

Effaith hyn?

Grid 4

Pa

gymeriadau?

Beth oedd y cyfeiriad at

Gymru?

Ymateb i’r cyfeiriad?

Effaith hyn?

Diagram Venn

Grid 5

Beth? Ble? Pryd? Pam? Sut?

Grid 6

Beth? Tebyg i beth? Pam?

Grid 7

Beth? Ble? Pryd? Pam? Sut?

Diagram Venn

Map Meddwl 2

Map Meddwl 3

Map Meddwl 4

Siart cynllunio

Cyflwyniad cyffredinol

Tynnu’r llinynnau at ei gilydd a dod i gasgliad

Arwyr Cymru

Simon Weston

Catherine Zeta Jones

Dylan Thomas

John Charles

Saunders Lewis

Aneurin Bevan

Waldo Williams

Tanni Grey Thompson

Llywelyn Ein Llyw Olaf

Gwynfor Evans