comhairle uladh c.l.g. leabhrán...

Comhairle Uladh C.L.G.

Leabhrán Sláinte

Ainm:

Rang:

Scoil:

Cúig Phíosa sa Lá –

Torthaí agus Glasraí

ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET © 3

Cad é píosa amháin ?Píosa AmháinÚll / Óraiste / Piorra / Banana

Dhá Phíosa Beag 2 Mandarin /2 Kiwi / 2 Pluma

Cupán Amháin do:Caor Finiúna / Sú Talún / Sú Craobh

2-3 lán SpúnóigeTorthai Stánaithe /Sailéad Torthaí

Gloine AmháinSú Orthaí

Dhá Lán SpúnógeGlasraí Bruite

Babhla AmháinAnraith Glasraí / Sailéad

Is féidir leat glasraí nó torthí a ithe atá:

Úr Reoite Triomaithe Stánrithe

Deán liosta do na torthaí agus na glasaí is fear leat agus tarraing pictiúr dóibh

1.

3.

2.

4.

An Pirimid Bia

Tá an Pirimid Bia oiriúnach do pháistí ó cúig bliana d’aois

Ní foláir do páistí uair amhain, a a laghad d’aclíocht measartha a dhéanamh an chuidis mó den tseachtain.

Do pháistí níos óige, tosaigh le cuideanna beaga, ardaigh suas go dtí na treoracha atámálta, maidir le fás agus goile an páiste.

Ólneartuisce

2

3

5

6+

SparinglyMilséain, seaclaid agus criospaí – Ní ró-mhinic – Giota beag

Feoil, Sicín, Píseanna, Ponairi, Iasc agus a Leithid

Bainne, Cáis agus Íogart

Torthaí, Sú Torthaí agus Glasraí

Arán, Abhar, Pasta, Rísagus Prátaí

HEALTH PROMOTION UNITDEPARTMENT OF HEALTH AND CHILDREN

2 ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET ©

ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET © 54 ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET ©

An Focal “br icfeasta” = tá tú ag briseadh do chealacan ón oíche!

Tá breosla a dhíth ar do chorp agus d’intinn gach maidin!

Ní bheidh ocras ort

Beidh tú in ann d’intinn a dhíriú níos fear

Beidh cnámh agus fiacla níos láidre agat

Éireofar níos fear leat ar scoil

Seo iad roinnt smaointe maith don bricfeasta:

An mbíonn bricfeasta agat gach mhaidin? Bíonn/Ní bhíonn

Conas is féidir leat do bhricfeasta a dhéanamhníos sláintiúla?

Tarraing pictiúr bhricfeasta is fear leat?

Bricfeasta…… an béile

is tá tábhachtaí sa lá!

Brachan / muesli / arhair

Caiscín le banana, subh

Úibheacha agus áran rósta

Gloine sú, bainne nó smoothie

Uisce

Tá do chorp deanta suas le 60%d’uisce ach cailleann tú cuid

Ag cur allais

Ag caint agus ag análú

Ag dul go dtí an leithreas

Tríd do chraiceann

Muna gcuireann tú an t-uisce a chailleann tú ar aisisteach i do chorp, éireoidh tú tuirseach níos gaiste,

agus beidh níos lú fuinneamh agat.

Bíodh buideal uisceleat ag traenáil!

Caithfear 6 go dtí 8 gloine uisce a ól achan lá(fiu nuair nach bhfuil tart ort)

Caithfear an méid is mó de seo a bheith uisce, ach thig leat sú gan siúcra agus bainne a ól fósta!

TÚS

CRÍOCH


Tá aiste bia maith ag Conor. Faigh béile sláintiúil do fa choinn bricfeasta, lón, agus dinnéar. Inis do cén ceann is fear do a roghnú: a, b, nó c?

Tá cluiche a imirt ag Claire. Ba choir LÓN FOLLAIN agus MÁLA FEARAIS a bheith aici. Tarraing line ó na pictiúrí go dtí a mála.

Usáid dáth amhain don LÓN agus dáth eile don FEARAIS:

BRICFEASTA

LÓN

DINNÉAR

A

B

C

A

B

C

A B C

Mo Bhiachlár Tarraing pictiúr i ngach bosca le biachlár sláintiúil a dhearadh.

Tarraing ciorcal thart ar na sneaiceanna a itheann tú i rith an lae.

Bricfeasta

Dinnéar

Lón

Suipéar

98 ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET © ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET ©

Bí Beo, Bí Sláintiúil!

Chomh maith le bheith ag ithe go sláintiúla, tá sé tabháchtach go mbíonn tú fuinniúl. Coinníonn sport

nó aclaíocht do orgán agus do mhatáin folláin.

Déanann do chroi agus do

scamhóga níos mó obair, mar sin

béidh tú NÍOS ACLAÍ Beidh do

inchinn níos práinn

Beidh tú NÍOS SOLÚBHTAÍ agus ní beidh do

matáin faoin bhrú cheanna

Beidh do mhatáin

NÍOS LÁIDRE

Beidh do cnámha

NÍOS LÁIDRE

Ceangai l na Poncanna!Ceangail na poncanna agus dathaigh isteach gach cineál bia.

1110

9

8

7

6 5

4

3

2

1

1

15

14

13

1211 10

9

8

7

6

5

43

2

16

1514 17

13

12

1110

9 8

7

65

19

18

20

211

2

3

4

p

o

n

m

l

k

j

qr

s

tu

a

b

c

d

e

fg

hi

a

p

o

n

m

l

k

j

ihg

f

e

d

cb

ef

gh

i

a

bc

d


Líon na bearnaí leis na focail seo:

1. An deoch is fear nuair atá tart ort _ _ _ _ e

2. Cuidíonn seo le do cúig sa lá _ l _

3. Tá an deoch seo maith do cnámha agus fiacla laidir B _ _ _ _ _

4. Tugann arán, rís, pasta, agus prataí seo duit _ _ _ _ n_ _ _ _

5. Déanann barraíocht de na rudaí seo dochar duit _ _ l _ _ _ _ _

6. Tá sé an tabháchtach an béile seo a ithe gach maidin

_ _ _ _ _ _ _ _ _ a

7. Bealach míshlantiúl chun prataí a ithe _ _ e _ _ _ _ _ _

Bricfeasta l Bainne l Fuinneamh l Úll l Sceallóga l Uisce l Milseáin

Tráth na gCeist

1. Cé chomh minic is a itheann tú bricfeasta? a) achan lá b) 3 – 4 uair sa tseachtain c) am ar bith/is annamh

2. Cé chomh minic is a itheann tú milseáin, criospaí, seaclaid, deochanna coipeach? a) uair nó dhá sa tseachtain b) beagnach gach lá c) níos mó na uair amhain sa lá

3. Cé chomh minic is a itheann tú prataí, rís, pasta, arán agus arbhar? a) níos mó na uair amhain sa lá b) beagnach gach lá c) uair nó dhá sa tseachtain

4. Cé chomh minic is a itheann tú bia mar sceallóga agus bia gasta? a) uair nó dhá sa tseachtain b) beagnach gach lá c) gach lá

5. Cé chomh minic is a itheann tú tórthaí agus glasraí achan lá? a) 5 n-uair b) 2 nó 3 c) 1 nó níos lú

6. 8. Cé mhéad n-uaire a mbíonn gloinne bainne, íogurt nó cais agat sa lá? a) 2 nó 3 b) 3 nó níos mó c) 1 nó níos lú

7. Cé chomh minic is a itheann tú feoil, iasc, úbh no piseánach achan lá? a) 1 nó 2 b) nó níos mó c) choíche

8. Cé mhéad gloinne uisce a ólann tú achan lá? a) 8 gloinne b) 4 – 6 gloinne c) níos lú ná 2

Den cuid is mo A - maith thú. Tá aiste bia maith agat agus níl aspa grupa bia vitimíní, nó mianra onnigh leat!

Den cuid is mó B – Tá tú ag eirigh go maith, ach hig leat cúpla athrú a dhéanamh I d’aiste bia agus do nósanna itheacháin. Bí ag ithe an bia ceart gorialta, roghnaigh sneail folláin, agus bí ag ithe níos mó torthaí agus glasraí

Den cuid is mó C – Caithfidh tú athrú nó rachaidh do shláinte in olcas. Amharc ar an pirimid bia chun fáil amach an aít a bhfuil tú ag eipeadh

Cé is comh sláint iúi l is atá tú?

12 ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET ©

Seachtain 1 Seachtain 2 Líon amach an tabla seo chun leiriú an bia bhfuil ithe agus ólta agat

i rith na seachtaine.

Cuir nuair a d’ith tú na grupaí bia seo.

Líon amach an tabla seo chun leiriú an bia bhfuil ithe agus ólta agati rith na seachtaine.


Ar raibh bricfeasta agat?

Arán, arbhar, prataí, rís, pasta

Torthaí agus glasraí

Bainne, cáis, íogart

Foil, sícín, iasc

Milséain, seaclaid, deochanna coipeade Bia fríochta

Uisce





Foil, sícín, iasc


Uisce

Dé Luain

Dé Luain

Dé Máirt

Dé Máirt

Dé Céadaoin

Dé CéadaoinDéardaoin Déardaoin

Dé hAoine

Dé hAoine

ULSTER COUNCIL GAA HEALTH BOOKLET © 13

Tá bród orm an tseachtain seo mar

An tseachtain seo chugainn, thig liom feabhsú le

Bharr m’iarrachtaí, tabhairfidh mé / 5 dom féin





Seachtain 3 Seachtain 4 Líon amach an tabla seo chun leiriú an bia bhfuil ithe agus ólta agat

i rith na seachtaine.


Líon amach an tabla seo chun leiriú an bia bhfuil ithe agus ólta agati rith na seachtaine.






Foil, sícín, iasc


Uisce





Foil, sícín, iasc


Uisce

Dé Luain

Dé Luain

Dé Máirt

Dé Máirt

Dé Céadaoin

Dé CéadaoinDéardaoin Déardaoin

Dé hAoine

Dé hAoine








Boinn achan duine ag iaraidh an tús is fear sa tsaol a thabhairt do pháistí. Caithfear paistí a spreagadh le bheith ag ithe go sláintiúla chun an tús seo a thobhairt dóibh. Tá bia maith sa leanbaiocht ríachtanach don fás agus forbairt agus chun lobhadh fiacla a choisc. Thuig leis an bia a itheann do pháiste anois dul i bhfeidhm ar sláinte s’aige/s’aici sa todhchaí. Caithfear nósanna itheachain a fhoghlain sa lean baíocht chun bheith cinnte go mbeidh said ag ithe mar is ceart agus iad ag fás suas.

Tá Comhairle Uladh C.L.G. ag iarraidh páistí a spreagadh ionas go mbeidh saol níos sláintiúl acu agus iad ag déanamh aclaíocht agus ag ithe mar is ceart. Ba mhaith linn ról a bheith agarsa i seo. Níl sé I gconaí frast nó áisiúil an bia ceart a ithe an tam ar fad, ach seo iad cúpla moladh chun cuidiú leat aiste bia maith a chur ar fail do páistí.

Bí cinnte go bhfuil bricfeasta ag do phaisteTá an bhricfeasta an-tabháchtach mar tá do pháistí ndiaidh 10 uair gan bia thar oíche. Beidh fuinneamh s’aige/s’aici íseal agus tá bia a dhíth ar a chorp agus a hintinn. Beidh sé níos fusa do phaistí a itheann bricfeasta a nintinn a dhiriú ar scoil agus í bheidh sheaic a dhíth orthu roimh am lón. Tá aon bricfeasta níos fear ná bricfeasta ar bith, ach píoc rogha níos slaintíula mar brachan, arbhar, caiscín, úibeacha, íogurt agus torthaí. Tabhairfidh iad seo an fuinneamh atá a dhíth le na páistí, a choinnéal lán.

Ith béile mar theaglach go rialta De réir taighde, bíonn páistí a itheann béilí mar theaghlach níos dóchúil torthaí / glasraí /arbhar a ithe, ná sneaicenna míshláintiúil.

Stór bía slántiúil a fháil sa teach:Itheann paistí, go háirithe paistí óga, a dhath a mbíonn sa teach. Sin an fath go bhfuil sé tabháchtach smacht a choinnéal ar an bia sa teach – ná béile agus na sneaiceanna. Coinnigh leis na treoracha seo:

• Coinnigh torthaí agus glasraí I lá an páiste, dean iarracht 5 roinnt a bheith acu cúpla dóigh é seo a dheánamh: gloíne sú ag am bricfeasta, ag cur torthaí istigh sa íogart nó arbhar, glasraí tríd pasta nó rís.

• Bí cinnte go bhfuil torthaí agus glasraí ar fáil do na paistí le ithe mar sneaic agus nach bhfuil croispaí nó milséain ró-fhurast a fháil sa teach.

• Tabhair dóibh feoil agus sicín agus foinsí maithe próitéin mar úibheacha agus cnónna.

• Tabhair dóibh caiscín agus arbhar ionas go mbeidh snáithín acu.

• Seachnaigh bia friochta agus dean iarracht cócaireacht níos slaintiúla a dhéanamh ag gríoscadh, ag róstadh, ag gal.

• Seacnaigh bia mar sceallóga agus milséain. Ach ná cur coisc iomlán orthu sa teach. Cur ar fail iad mar ‘féiríní’ ionas nach mothaíona do pháiste in anás.

• Tabhair dóibh uisce sú gan siúcra, ‘smoothies’ nó bainne in áit deochanna coipeacha.

Bí mar shampla maith dóibh:Ná dean dearmad iad a spreagadh tríd d’íompar féin. Bíonn páistí ag deánamh aithris ar daoite fásta a fheiceann siad. Nuair a mbíonn aiste bia maith agat féin, bíonn tú ag tabhairt sampla maith do paistí.

Bain Sult as bia!Bain sult as bia s’agat, agus ná dean dearmad ná grupaí uilig sa phirimid bia. Bí cinnte go bhfuil siad uilig I do aiste bia.

Comhairle Cothaitheach do

Tuismitheoirí/Caomhnóirí Comhairle Cothaitheach

Arán, Prataí agus Arbhair eile

• Caithfear – ar a laghad – leann amhaín a bheith in achan béile a itheann tú.

• Déan iarracht roinnt lán –snáithín a ithe – mar shampla arán donn.

• Ná ith barraíocht den bia seo nuair atá sé deanta i geir – mar shampla sceallóga

• Is íontach an foirse fuinneamh ort.

Feoil, Iasc agus a Léithéid

• Déan iaracht 2 roinnt a ithe achan lá

• Tá rogha leathan ann: iasc, circeoil, feoil dearg, píseanna, pónairí, nó cnónna.

• Bí cinnte go bhfuil aon saill, tógtha as an fheoilBia le Saill nó Siucra• Is aobhinn le achan duine an bia seo ach déanan said dochar do na fiacla agus an sláinte.

• Milseaín, criospaí, seaclaid agus drochanna coipeacha sa grúpa seo.

• Móltar dúinn an bia seo a ithe is annamh agus is féidir, agus i roinnt bheaga.

Tórthaí agus Glasraí

• Tá vitimíní agus mianraí iontú agus is íontach iad ar son do shláinte.

• Moltar 5 roinnt den bia seo a ithe achan lá. Mar shampla, sú nó smoothie ag am bricfeasta, torthaí nó sailéad ag am lón, agus glasraí le do dhinnéar.

Bainne, cáis agus táirgí déiríochta

• Tá cailciam iontu agus tá said íontach tabhactach don cnámha agus fiacla folláin.

• Bí 2 nó 3 cuid agat gach lá: gloinne bainne, íogart, nó píosa cáis.

Milk

Léigh fríd seo le do pháiste!


Everyone wants the best start in life for their children. Encouraging children to eat a healthy and balanced diet is one way of doing this. Good nutrition in childhood is essential to ensure growth and development and to prevent tooth decay. What your child eats now could affect their health in the future. Establishing good eating habits in childhood means they will be more likely to eat healthily as they grow up.

The Ulster Council GAA is trying to encourage children to live a healthier lifestyle through taking regular exercise and eating properly, and we would like you to play a part in this. It’s not always easy or convenient to eat the right foods all the time, but here are some suggestions as to how you can help your child eat a healthy and balanced diet.

Ensure your Child has BreakfastBreakfast is a really important meal because your child has gone about 10 hours without food overnight. Their energy levels will be low and both their body and brain needs food. Children who eat breakfast will find it easier to concentrate at school and won’t be as likely to snack on sugary foods mid morning. While any breakfast is better than none, opt for healthy varieties such as porridge, cereal, wholegrain toast, eggs, yoghurt and fruit etc. These will give your children the energy they require and keep them full for longer.

Eat Regular Family MealsResearch has shown that children who eat regular family meals are more likely to eat fruits/vegetables/grains and less likely to snack on unhealthy foods.

Stocking Up on Healthy FoodsChildren, especially younger ones, will eat mostly what’s available at home. That’s why it’s important to control the supply lines - the foods that you serve for meals and have on hand for snacks. Follow these basic guidelines:

• Work fruit and vegetables into the daily routine, aiming to eat 5 servings a day. Some ways to increase your child’s intake include; drinking a glass of fruit juice at breakfast, adding fruit to yoghurt or cereal, serving vegetables through pasta and rice.

• Make it easy for your child to choose healthy snacks by keeping fruit and vegetables on hand and ready to eat, and limiting the availability of crisps and sweets.

• Serve lean meats and poultry as well as other good sources of protein, such as eggs and nuts.

• Choose whole-grain breads and cereals so your child gets more fibre.

• Limit fat intake by avoiding deep-fried foods and choosing healthier cooking methods, such as boiling, grilling, roasting and steaming.

• Limit fast food and other low-nutrient snacks, such as chips and sweets. But don’t completely ban favourite snacks from your home. Instead, make them “once-in-a-while” foods, so your child doesn’t feel deprived.

• Limit sugary drinks, such as fizzy drinks. Serve water, sugar free cordial, fruit smoothies or milk instead.

Be a Good Role ModelThe best way for you to encourage healthy eating is to eat well yourself. Children will follow the lead of the adults they see every day. By eating a balanced diet yourself, you’ll be sending the right message.

Enjoy Food!Enjoy your food and don’t forget that a balanced diet includes ALL food groups – so never totally eliminate any from your diet!

Nutritional Information

for Parents/Guardians Nutrition Advice

Bread, Potatoes and Other Cereals

• These are a great source of energy

• Each meal you eat should contain at least one of these

• Try to eat high fibre versions – like brown bread

• Try to eat less of these food when cooked in fats e.g. chips

Meat, Fish and Alternatives

• Try to eat 2 servings of these each day

• Choose from fish, poultry, lean red meat, peas, beans or nuts

• Make sure any fat is removed from the meat

Foods Containing Fat or Sugar

• Most people love these types of foods but they can be bad for teeth and health

• Sweets, crisps, chocolate and fizzy drinks are in this group

• We should try to eat these as few times as possible and in small amounts

Fruit & Vegetables

• These contain vitamins and minerals so are great for your health

• You should try to eat 5 portions of these each day – e.g. fruit juice or smoothie at breakfast, fruit or salad at lunch and veggies with your dinner!

Milk, Cheese andDiary Products

• These contain calcium and are really important for healthy teeth and bones

• Have 2 or 3 servings each day: a glass of milk, a yoghurt or a piece of cheese is a serving

Milk

Read throughthis with

your child!

Uladh CLG

8-10 Sráid an Mhargaidh, Ard Mhacha, BT61 7BX

Tel (028/048) 3752 1900 Fax (028/048) 3752 8092 Email [email protected] Website www.ulster.gaa.ie

comhairle uladh c.l.g. leabhrán...

Documents