co-management concept and its practical variation in protected area: a case study of ob luang...

1st National and International Conference on Administration and Management January 30, 2015, KU Home, Bangkok, THAILAND

แนวคดของการจดการรวมและความแปรปรวนในแนวปฏบตในพนทค มครอง: กรณศกษาอทยานแหงชาตออบหลวง จงหวดเชยงใหม

Co-Management Concept and Its Practical Variation in Protected Area: A Case Study of Ob Luang National Park, Chiang Mai

นตยา วงศวระพนธ*

Nittaya Wongweerapant

บทคดยอ

ในการวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาและวเคราะหความสมบรณและความแปรปรวนของแนวคดการจดการรวมทมาจากระดบโครงสรางและระบบทมผลตอปฏบตการในพนท และความแปรปรวนทเกดจากปฏบตการในระดบพนทโดยเฉพาะความปราณตของกระบวนการและความสมพนธของผมสวนไดสวนเสยหลายฝาย โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ เกบรวบรวมขอมลจากเอกสารรายงานประประชม รายงานผลการด าเนนงานโครงการของหนวยงานและองคกรตางๆ และสมภาษณเชงลกจากผมสวนไดสวนเสยทกฝายในระดบพนทในประเดนกลไกการจดการ กระบวนการจดการและการใ ชเครองมอ น าขอมลมาจดระบบและแจกแจงล าดบความส าคญแลวสรปวเคราะหปญหาอปสรรคและเงอนไขตางๆในพนทออกมาเปนตารางสรปเปรยบเทยบ ผลการศกษาพบวา การใชแนวคดการจดการรวมในโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมของพนทอทยานแหงชาตออบหลวง จงหวดเชยงใหมซงเปนความรวมมอกนระหวางฝายรฐ ฝายองคการบรหารสวนต าบล ฝายองคกรพฒนาเอกชนและฝายเครอขายชมชน ทประสบผลส าเรจในการแกไขปญหาในระดบพนทระดบหนงคอการหมายแนวเขตการใชทดนอยางมสวนรวม แตกไมสามารถด าเนนการและขยายผลไดอยางเตม ท เนองจากมปญหามาจากแนวคดหลกการ กระบวนการและปฏบตการทไมสมบรณ หรอเมอน าแนวคดการจดการรวมโดยผมสวนไดสวนเสยทกฝายมาเรยนรขอเทจจรงและแกไขปญหารวมกน โดยใชขอมลเชงประจกษไปปฏบตโดยกลไกการจดการ เครองมอและกระบวนการจดการแลว เกดผลส าเรจบางลมเหลวบางเปนความแปรปรวนจากปญหาความไมลงตวของแนวคดหรอวธการปฏบตมปญหาถกแรงเฉอย แรงตานจากระบบจงเกดความแปรปรวน ซงแนวคดการจดการรวมน ไ ดวเคราะหปฏสมพนธของระบบฐานทรพยากรธรรมชาตยงยน ระบบเศรษฐกจและการผลตและการจดการแบบมสวนรวมในระบบนเวศลมน าทเ กอกลกนอยางสมดลและยงยน ใชกลไกการจดการปญหาขบเคลอนโดยใชปญหาน า วเคราะหแบบองครวม ใชสหสาขาวชาและภมปญญาทองถน รวมทงขอมลเชงประจกษททกฝายยอมรบรวมกนในการแกไขปญหา แตเมอมการเผชญหนากบปฏบตการจงเกดความแปรปรวนพจารณาจากการถายโอนแนวคดสปฏบตการ กลไกการจดการกบเครองมอ ความส าเรจของกระบวนการหมายแนวเขตการใชทดนอยางมสวนรวม ระดบผลส าเรจของผลลพธและความสมพนธเชงอ านาจและการใชอ านาจของ ผมสวนไดสวนเสยทกฝายในการแกไขปญหา โดยมเงอนไขและปจจยทกอใหเกดความแปรปรวนในระดบโครงสรางคอระบบคดและวธคดของระดบผบรหารทยดตดระบบคดแบบเดม โครงสรางระบบราชการมความสลบซบซอนและมการแบงแยกสวนงานตามบทบาท

* นกศกษาปรญญาเอก สาขาวชาการใชทดนและการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


[47]

หนาท รวมทงวฒนธรรมองคกรทเนนผลลพธทพงพอใจมากกวาผลสมฤทธและความแปรปรวนในระดบปฏบตการคอความเขาใจในแนวคดและปฏบตการทไมเทากนของผมสวนไดสวนเสยและความสมพนธของอ านาจและการใชอ านาจในการจดการ ทไมเทาเทยมกน รวมทงการใชเครองมอและกระบวนการจดการมลกษณะแยกสวน ค าส าค ญ : แนวคดการจดการรวม, ความแปรปรวนในแนวปฏบต

Abstract

This research aims to study and analyze the validity and variability of the co-management concept in the structure level and systems that affect the area and the operations in the area, especially the elaboration of the process and relationships of stakeholders. The research was done as qualitative method by collect data from the annual report, the implementation report of the agencies and organizations and in-depth interviewing stakeholders from the area in the issues of the local management mechanism, the management process and the tools. The data were organized and clear priorities and a summary of the problems and conditions in the area. The result shown that the co-management concept was applied under the Joint Management of Protected Area in Ob Luang National Park, Chiang Mai. The implementation was based on cooperation among several parties namely government organizations, Tambon Administrative Organizations, non-government organizations and community networks. The work was successful in solving problems of the protected area at a certain level. The participatory land demarcation was conducted successfully. However, the work could not continue and could not be extended fully. This problem was assumed to arise from incompleteness of the concept, the process, or the operation. The co-management concept was applied by the stakeholder via cooperation to learn the result and solve the problems. This application was also relied on implementation of evidence base via the management mechanism, the tools and the management process. Nevertheless, both success and failure in certain aspects were resulted. This reflects variation from the project’s objectives due to incompletion of either the concept or the practiced operations that encountered resistance force from the system. Indeed, the co-management concept was based on an intensive analysis on interaction among sustainable natural resource base system, the production and economy system, and the participatory management system in order to management the watershed ecosystem for its balance and sustainability. The management mechanism was driven with a problem-oriented approach, a holistic analysis, multidisciplinary and local knowledge, as well as with application of evidence base that were accepted mutually by all parties. However, when the concept interacts with the practices, there was variation that can be seen when considering the concept transfer, the management mechanism with the tools, the success of land demarcation, the success of the outputs and the power of relationship/power use of all stakeholders. The conditions and factors that caused variation at the structure level were originated from mindset of the administrators who were adhered with traditional mindset and the complex bureaucratic structure of the government system, Moreover, roles of each responsible


[48]

organization were separated, and their organizational cultures put an emphasis on activities satisfying their leaders rather than on achievements. The variation happened because of on unequal understanding and practicing among the stakeholder, and the relations of power and authority to deal with inequalities. Also, their knowledge levels on the management tools were different, causing disintegration of the management procedures. Keywords: Co-management Concept, Practical Variation

บทน า

การแกไขปญหาหรอการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตในพนทคมครองทคนและปาอยรวมกนเทาทผานมา ยงขาดความรทแทจรงหรอการแกไขปญหาทยงไมตรงจดและขาดการเชอมโยง ลกษณะของความรในการแกไขปญหา ยงเปนการแยกสวนทงในแงของค าอธบาย สภาพปญหา วธการและเครองมอ รวมทง ผใ หค าอธบายเพราะปญหาและการจดการทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพนนไมสามารถแยกออกจากกนระหวางทรพยากรดน น า ปาไมและทรพยากรมนษยในระบบนเวศลมน าหรอพนทหนงๆ แตมความเชอมโยงซงกนและกน การเปลยนแปลง ทเกดขนยอมสงผลกระทบตอกนทงระบบ (สทธณฐ ประพทธนตสาร, 2553) ดงนนการบรหารจดการหรอการแกไขปญหาจงจ าเปนตองมองอยางเชอมโยงทงระบบท าใหตองมวธคดและวธปฏบตแนวใหมในระดบพนททเนนปจจยส าคญ คอสาเหตทแทจรงของปญหา เชนการใชทดนกบความออนไหวของระบบนเวศ เปนตน สทธโดยชอบธรรมเปนธรรมกบสทธตามกฎหมาย การใชประโยชนพนทเพอชวตกบเพอเศรษฐกจและความร ารวย การจดการโดยชมชนเพอสวนรวมหรอเพอประโยชนสวนบคคลหรอกลมและการจดการโดยเจาหนาทของรฐเพอสมฤทธผลทยงยน แกขอขดแยงเปนหลก หรอเพอรกษาสถานภาพของ ผปฏบตหรอของหนวยงาน การจดการรวมแนวใหมทครอบคลมปจจยทงหมดแบบบรณาการคอ ลกษณะการจดการรวมทปรบปรงทงในแงของแนวคดและแนวปฏบต ซงการจดการรวมแนวใหมน ไดมการใชแนวคดการจดการแบบมสวนรวมแนวใหมและมปฏบตการ เมอป พ.ศ.2549 ภายใตโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวม พนทอทยานแหงชาตออบหลวง จงหวดเชยงใหม ซงเปนความรวมมอระหวางฝายรฐ คอ กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช ทมเจาหนาทของอทยานแหงชาตเปนผปฏบต รวมถงหนวยงานราชการทเกยวของ ฝายวชาการจากมหาวทยาลยและหนวยงานสารสนเทศภมศาสตร ฝายองคการบรหารสวนทองถน ฝายองคกรพฒนาเอกชน ฝายเครอขายชมชนของแตละลมน าและคณะกรรมการ/องคกรชมชน รวมตลอดถงสมาชกในชมชนผใชประโยชนในพนทคมครอง โดยมรปแบบของแนวคดและหลกการส าคญการจดการรวมของผมสวนไดสวนเสยในดานการใชทดนและจดการทรพยากรธรรมชาตอยางมสวนรวม และมการใชเครองมอในการจดการ ประกอบดวยขอมลเชงประจกษคอ แผนทภาพถายทางอากาศโอธอส แผนทดาวเทยมความละเอยดสงในมาตราสวน 1 : 4000 และการส ารวจขอมลดานประวตและสภาพการใชประโยชนทดนและทรพยากรธรรมชาตรวมทงขอมลดานความออนไหวของระบบนเวศและสถานภาพของฐานทรพยากรในพนท ผลส าเรจอยางเปนรปธรรม คอ มการจดกลมองคกรชมชนในรปคณะกรรม การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3 ระดบ คอ ระดบหมบาน ระดบลมน ายอย และระดบอทยานแหงชาต มการรวมกนปกหมดแนวเขตพนทการใ ชทดน มการส ารวจแปลงทท ากน ทอยอาศย ปาชมชนและปาอนรกษ มการท าประชาพจารณระดบพนทเพอก าหนดกฎระเบยบขอตกลงรวมระหวางชมชนและเจาหนาทของรฐในการใชประโยชนและการอนรกษปาแตละประเภท และมการสง เสรมโครงการและกจกรรมเกยวกบการคมครอง ฟนฟ อนรกษทรพยากรธรรมชาต เชนการบวชปา การท าแนวกนไฟ การสรางฝาย


[49]

ดกตะกอนรวมไปถงการออกตรวจ ลาดตระเวนในการดแลรกษาและรบผดชอบพนทรวมกน ซงจากความส าเรจดงกลาว ท าใ หลดขอขดแยงดานการใชทดนจากการก าหนดแนวเขตการใชทดนแบบมสวนรวม ท าใหผมสวนไดสวนเสยทกฝายหนมารวมมอกนในการจดท าแนวเขตการใชทดนทไดรบการยอมรบจากทกฝายจนสามารถสรางขอตกลงและกฎเกณฑการใ ชทดนรวมกนและมการบงคบใชอยางไดผล ท าใหเกดความยงยนในการจดการทรพยากรธรรมชาตในพนทลมน าแมเตยะ-แมแตะ และท าใหมความมนคงในการใชทดนของชมชน แตอยางไรกตามการด าเนนงานโครงการดงกลาวประสบความส าเรจในการแกไขปญหาในระดบพนทไดระดบหนงเทานน คอการท าแนวเขตการใชประโยชนทดนอยางมสวนรวมเทานน คอ การท าแนวเขตการใ ชประโยชนทดนอยางมสวนรวมนนสามารถชวยจดการเรองความออนไหวของระบบนเวศได เรองของสทธโดยชอบธรรมเปนธรรมนนสามารถจดการแกไขได สวนสทธตามกฎหมายสามารถใชไดแคในระดบพนทเทานน แตเรองการใชประโยชนพนทเพอชวตกบเพอเศรษฐกจและความร ารวยนนยงไมสามารถจดการได เพราะการด าเนนงานของโครงการสนสดกอนสวนการจดการโดยชมชนเพอสวนรวมและการจดการโดยเจาหนาทของรฐสามารถจดการไดระดบหนง เปนการจดการเฉพาะบคคลมากกวา (สทธณฐ ประพทธนตสาร, 2551: 12-18) ความส าเรจบางสวนของโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมน ไมสามารถด าเนนการตอไปไดและไมสามารถขยายผลไดอยางเตม ท นาจะตองมปญหาอะไรเกดขน ถามองจากแนวคดหลกการ กระบวนการและปฏบตการในพนทกนาจะประสบความส าเรจอยางสมบรณแบบตามความคดทถกตอง ดงนนอาจเกดจากความสมบรณในทางแนวคดแตมปญหาเชงโครงสรางและปญหาปฏบตการในพนท หรอแนวคดอาจไมสมบรณตงแตตนหรอวาเกดความแปรปรวนทเกดจากการละเลยในสวนทเปนวธคดหลกการและแนวปฏบตการ อาจเปนความไมลงตวของแนวคดหรอวธปฏบตมปญหา หากถอวาแนวคดมความสมบรณในเชงตรรกะแลว แตไมครอบคลมถงปญหาทงเชงโครงสรางและปฏบตการในพนท ในการศกษาวจยครงน ผวจยจงมค าถามงานวจยคอ 1) ความสมฤทธผลของโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมทส าเรจบางสวนหรอยงไมส าเรจเกดจากความแปรปรวนทเกดขนจากโครงสรางอยางไรและมความเชอมโยงกน อยางไร และ 2) ความแปรปรวนทเกดจากปฏบตการในระดบพนท ความประณตของกระบวนการและความสมพนธของผมสวนไดสวนเสยหลายฝาย มลกษณะอยางไรและมความเชอมโยงกนอยางไร

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษาและวเคราะหความสมบรณและความแปรปรวนของแนวคดการจดการรวมทมาจากระดบโครงสรางและรบบทมผลตอปฏบตการในพนท 2. เพอศกษาและวเคราะหความสมบรณและความแปรปรวนทเกดจากปฏบตการในระดบพนท โดยเฉพาะอยาง ยงคามปราณตของกระบวนการและความสมพนธของผมสวนไดสวนเสยหลายฝาย

วธการวจย

การวจยครงนเปนการศกษาเชงคณภาพ มการเกบรวมรวมขอมลจากเอกสารรายงานประประชม รายงานผลการด าเนนงานโครงการของหนวยงานและองคกรตางๆ และสมภาษณเชงลกจากผมสวนไดสวนเสยทกฝายในระดบพนท ซงมการแบงออกเปน 4 กลมคอ 1) ผน าชมชนและกลมองคกรชมชน 2) องคการปกครองสวนทองถน 3) เจาหนาทอทยานแหงชาตและหนวยงานทเกยวของในพนท และ 4) องคกรพฒนาเอกชนในพนท ในประเดนกลไกการจดการ กระบวนการจดการและการใชเครองมอ น าขอมลมาจดระบบและแจกแจงล าดบความส าคญแลวสรปวเคราะหปญหาอปสรรคและเงอนไขตางๆในพนทออกมาเปนตารางสรปเปรยบเทยบและบรรยายสรป


[50]

การทบทวนวรรณกรรม ในงานการศกษาวจยเรองแนวคดการจดการรวมและความแปรปรวนในแนวปฏบตระดบพนทคมครอง : กรณศกษาอทยานแหงชาตออบหลวง จงหวดเชยงใหม มการศกษาแนวคดและงานวจยทเกยวของ ดงตอไปน

1. แนวคดพนฐานในการจดการปญหาทรพยากรธรรมชาต คอ แนวคดนเวศวทยา เพอท าความเขาใจความสมดลของระบบนเวศวาในระบบนเวศทมสงมชวตกบสงแวดลอมมความสมพนธสลบซบซอน เมอมการเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอมกจะท าใหสงมชวตมการปรบเขาสสมดลใหมสามารถน ามาทดแทนกนได ปจจบนมนษยมการน าปจจยทางธรรมชาตมาใชตอบสนองความตองการดานปจจยสและสวนเกนตางๆ มากเกนไปจนขาดความสมดลในระบบนเวศ แลวตอมามแนวคดนเวศวทยานยม คอ มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต และยอมรบในสทธธรรมชาต จ ากดความยงยนทางนเวศและจ ากดการเตบโตทางเศรษฐกจ การเปลยนแปลงโครงสรางอ านาจทางเศรษฐกจ สงคม การเมองทอยตธรรม การเคลอนไหวทางสงคมและวฒนธรรมและการมสวนรวมของชมชนทองถน ไมเหนดวยกบเทคโนโลยขนาดใหญเชอมโยงระหวาง วถชวตชมชนกบสงแวดลอมธรรมชาตและปฏเสธลทธบรโภคนยม (Bryant and Bailey, 1997) แตอยางไรกตาม ในการจดการปญหาขอขดแยง มการใชแนวคดนเวศวทยาการเมองเปนยทธศาสตรในการตอสเพอสงแวดลอม โดยมงเปลยนแปลงโครงสราง สวนบนของสงคมในรปแบบของนโยบายการบรหารประเทศ การออกกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบสงแวดลอมโดยตรง แตอยาง ไรกตามการจดการปญหาเปนการแยกสวนของปญหาลงไปทอ านาจในเชงโครงสรางทรพยากธรรมชาตทเปนศนยกลางของปฏบตการเชงอ านาจ แตขาดมตของนเวศทางกายภาพไป ดงนนการมองปญหาดานทรพยากรธรรมชาตกบความสมพนธเชงอ านาจของรฐ มการใชอ านาจเขาควบคมและจดการทรพยากรธรรมชาต รวมทงกดกนการเขาถงและการใ ชทรพยากรของชาวบาน จนเกดการโตตอบและตอรองอ านาจรฐโดยกลมผใชทรพยากร มการใชพนททางสงคม ในการเขาถงและจดการทรพยากรในรปการบวชปา การจดการปาชมชน ซงเปนการมองปญหาจาก 2 ขวคอรฐกบชาวบานเทานน (Peluso, 1992 ; Wiber, 1993; Vandergeest & Peluso, 1993; Chusak. 1996; Anan, 1997) แตขาดการมองจากขอเทจจรงทวายงไมมความเทาเทยมกนในการเขาถงทรพยากรซงขนอยกบอ านาจของแตละกลมหรอปจเจกทมอ านาจทางดานเศรษฐกจทแตกตางกน 2. แนวคดเกยวกบการจดการขอขดแยงดานทรพยากรธรรมชาต

2.1 การจดการโดยภาครฐ พบวามกจะประสบความลมเหลวตลอดมา เพราะนโยบายในการพฒนาประเทศมงเนนการเจรญเตบโตโดยใชฐานทรพยากรธรรมชาตเปนฐานการผลตเกดการขยายตวของระบบการผลตเชงพาณชย การขยายตวของชมชน เมองและพนทอตสาหกรรมและเกดการแยงชงทรพยากรธรรมชาตและขอขดแยงระหวางกลมตางๆ ชมชนทเขาถงและการใชประโยชนจากทรพยากรทไมเทาเทยมกนในขณะทนโยบายทเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตพบวารฐขยายอ านาจในการควบคมทรพยากรธรรมชาตโดยการจดการดวยกฎหมายตางๆ รวมทงการแตงตงและใหอ านาจของเจาหนาทของรฐเขาไปควบคมจดการ ดงนนในระดบพนทไมไดมองการจดการแบบดงเดมของชมชนตามจารตประเพณ องคความรและภมปญญาทองถน รวมทงบรบทและเงอนไขของพนททมความแตกตางกนดวย นอกจากนการบรหารจดการของหนวยงานราชการตางๆ มการแบงแยกอ านาจหนาทตามลกษณะกจกรรมแตละพนทแยกสวน ตางคนตางท าโดยมกฎหมายรองรบอ านาจหนาทแยกออกจากกน ท าใหลกษณะงานมความซ าซอนกน กอใหเกดความสบสนในการท างานรวมกบชมชนและบางครงเกดขอขดแยงระหวางหนวยงานปฏบตการในพนท (อานนท กาญจนพนธ, 2538) 2.2 การจดการโดยชมชน เปนการจดการเรองสทธชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตการจดการเชงโครงสรางเศรษฐกจ สงคมและการเมอง โดยมการพฒนาและประยกตการใชภมปญญาทองถน การพฒนาศกยภาพของ ผน า กลมองคกรทองถนและเครอขายภาคประชาชน การสงเสรมใหเกดการจดการแบบมสวนรวมและการถายทอดและขยายผลองคความรอยางตอเนอง ปจจยภายในชมชน ไดแก วฒนธรรมและประเพณ องคความรและภมปญญาทอง ถน และปจจย


[51]

ภายนอกคอ การปฏสมพนธกบองคกรของรฐ หรอ องคกรพฒนาเอกชนทเขามาเสรมความเขมแขงของชมชน โดยอยบนพนฐานของการจดการแบบมสวนรวม (เอนก นาคะบตร, 2534) โดยสรปลกษณะการจดการแกไขขอขดแยงของภาครฐและในระดบพนทของชมชน ไมไดชวยแกไขปญหาทตนเหต ท าใหตองมาคดใหมท าใหม โดยตองมองถงสาเหตทแทจรงของปญหาทเกดขอขดแยงระหวางชมชนกบรฐ ในสวนของชมชนตองมองสทธโดยชอบธรรมเปนธรรมกบสทธตามกฎหมาย รปแบบการใชประโยชนพนทเพอชวตกบเพอเศรษฐกจและความร ารวย การจดการโดยชมชนเพอสวนรวมหรอเพอประโยชนสวนบคคลหรอกลมและการจดการโดยเจาหนาทของรฐเพอสมฤทธผลทยงยน แกขอขดแยงเปนหลก หรอเพอรกษาสถานภาพของ ผปฏบตหรอของหนวยงาน 2.3 แนวคดการจดการรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาต หรอการจดการแบบมสวนรวมเปนกระบวนการจดการระหวางผมสวนไดสวนเสยเพอกอใหเกดประสทธภาพและความเทาเทยมกนในแตละระดบพนท การจดการนจะเปนการรวมมอกนเพอกอใหเกดความเขมแขง อาจครอบคลมองคกรของรฐและองคกรพฒนาเอกชนทเกยวของกบการใชทรพยากรและผมสวนเกยวของตางๆ การจดตงและการด าเนนการในลกษณะการจดการรวมกนนใหประสบความส าเรจนน ตองใชเวลาคอนขางนานและมความซบซอนมาก ดงนนรปแบบวธการในการจดการบนฐานทรพยากรจะแตกตางกนออกไปอยางหลากหลาย แตระบบอดมการณตอการจดการทรพยากรชมชนเพอใหเกดความยง ยน นนกคอการจดการโดยชมชน ไมวาจะเปนการคนอ านาจการจดการคนสชมชน การพฒนาศกยภาพ การขบเคลอนขององคกรเครอขายภาคประชาชน ทงเพยงชมชนโดยล าพงหรอการขบเคลอนในลกษณะของ “การจดการรวม” ระหวางองคกรภาครฐ ภาคเอกชน ในฐานะพเลยงและมกลไกภาคประชาชนเปนแกนหลก หรอแมกระทงการใหมการจดการรวมกนทกฝาย กระแสหนงคอ การท าอยางไรใหชมชนเกดศกยภาพและขบเคลอนในการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยองคกรเครอขายภาคประชาชน ( เพม ศกด มกราภรมย, 2542) ชวงระยะเวลาทผานมา แมจะพบวากระแสการตนตวของกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาต จะไดรบการยอมรบวาเปนแนวทางบรหารจดการทมประสทธภาพทงจากภาครฐ เอกชนและชมชนทองถน แตอยางไรกตามจะพบวาปญหาวกฤตทางทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศดงกลาวกยงคงไมสามารถแกไขไดอยางเปนรปธรรมตรงกนขามกลบทวความรนแรงเพมมากขนเพราะแนวคดเกยวกบการจดการรวมแบบดงเดมจะเนนทกระบวนการมสวนรวมของชมชนและองคกรชมชนโดยองคกรภาครฐและองคกรภาคเอกชนเปนพเลยงและมกลไกภาคประชาชน เปนแกนหลกแตขาดความรทแทจรงหรอการแกไขปญหาทไมตรงจดและขาดความเชอมโยง ดงนนการจดการรวมแบบเดมกยงเปนการมองแบบแยกสวนและสวนใหญเนนคนในชมชนเขามามสวนรวมมากกวา จงท าใหสามารถจดการแกไขปญหาไดในระดบชมชนเทานน 2.4 ส าหรบแนวคดการจดการรวมแนวใหมทสรางขนมามหวใจส าคญคอ ผมสวนไดสวนเสยทกฝายตองเขามาจดการปญหาและขอเทจจรงรวมกนทมลกษณะเปนปฏสมพนธของระบบฐานทรพยากรธรรมชาต ระบบเศรษฐกจและการผลต และการจดการแบบมสวนรวม เพอใหระบบนเวศลมน ามความสมดลและความยงยน โดยอาศยขอมลเชงประจกษทน าไปปฏบตแบบบรณาการตองมประเดนปญหารวมกน โดยมการขบเคลอนเปนการใ ชปญหาน า และในการแกไขขอขดแยงจ าเปนตองใชขอมลและขอเทจจรง ซงเปนขอมลเชงประจกษ สนบสนนการจดการรวม ดงนน การขบเคลอนปฏบตการในพนท ใชปญหาน าและการใชขอมลเชงประจกษรวมกน โดยกลไกการจดการในระดบชมชนรวมกบเจาหนาทของรฐและองคกรพฒนาเอกชน โดยตองท าความเขาใจสภาพพนท บรบทและเงอนไขของชมชน การสง เสรมใหชมชนมสวนรวม โดยกระบวนการมสวนรวมตองอยพนฐานของขอมลทเปนขอเทจจรงในพนทและมการสรางจตส านกรวมในการขบเคลอนรวมกนอยางแทจรง มลกษณะของการบรณาการทงแนวคดและแนวปฏบตทเปนทงวทยาศาสตร สงคมศาสตร องคความรใหมและภมปญญาทองถนมาปรบใชใหเหมาะสมกบเงอนไขของชมชนแตละแหง ในการขบเคลอนปฏบตการการจดการรวมในพยทตองอาศยกลไกในการด าเนนการ วงประกอบดวย คณะกรรมการ 3 ระดบคอ ระดบหม บาน ระดบลมน าและระดบอทยานแหงชาต ซงประกอบดวย ตวแทนจากองคกรชมชน ตวแทนจากหนวยงานรฐ ตวแทนองคกรพฒนาเอกชนและตวแทนจาก


[52]

องคการปกครองสวนทองถน อ าเภอและจงหวด โดยขบเคลอนกจกรรมอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาต ระบบฐานขอมลและแผนการจดการทรพยากรธรรมชาตรวมกน (สทธณฐ ประพทธนตสาร, 2545) แนวคดจดการรวมแบบบรณาการน ถงแมวาจะมความสมบรณของตรรกะ มากกวาแนวคดการจดการรวมแบบเดม แตเมอน าไปปฏบตการในระดบพนทโดยมกลไกการจดการทงทเปนเจาหนาทของรฐ ฝายเจาหนาททองถนและชมชนเขามารวมจดการปญหาขอขดแยงรวมกนแลวและ ระบบการท างานของหนวยงานราชการตางๆ งบประมาณๆ โครงสรางหนวยงานอนๆ ทเกยวของ รวมทงวฒธรรมองคกรท าใหแนวคดการจดการรวมพบกบแรงเฉอยและแรงตาน ซงเปนความแปรปรวนในผลส าเรจของแนวคด 3. แนวคดการวเคราะหผมสวนไดสวนเสยทมความหลากหลายของกลมนน แตละคนกจะมจดยนหรอเดมพนทตางกนรวมถงเครองมอทใชทเปนความรวมมอหรอความขดแยงทตางกนออกไปตามแตทนหรออ านาจทมอยโดยพจารณาในบรบทและเงอนไขของการทมทรพยากรจ ากดและเปนทรพยากรทส าคญ ตองมการจ าแนกผมสวนไดสวนเสยกอนเพอท าความเขาใจในตวตนหรอจดยนของแตละฝาย วาตางมจดยนทแตกตางกน วเคราะหใหครอบคลมผมสวนไดสวนเสยโดยตรงและโดยออม ซงเดมพนของแตละฝายกจะแตกตางกนและมผลตอขนาดและความซบซอนของความขดแยงบนทรพยากรนน แตความรนแรงของความขดแยง เปนปฏสมพนธเชงอ านาจของผมสวนไดสวนเสย ขนอยกบอ านาจและแหลงทมาของอ านาจทแตกตางและไมเทากนของผมสวนไดสวนเสยแตละฝาย โดยปฏสมพนธของผมสวนไดสวนเสยเพอแยง ชงทรพยากรตองเขาใจและแยกแยะถงอ านาจและฐานทมาของอ านาจของผมสวนไดสวนเสยใหชดเจนกอน ถงจะเขาใจพลวตของการปะทะ ประสานของผมสวนไดสวนเสยหลายฝาย อาศยอ านาจทมอยและทจะหาใหม โดยมการน าขอเทจจรงหรอขอมลเชงประจกษททกฝายจ านนมาเปนฐานหนงของอ านาจมาใชจะท าใหเกดแนวทางในการแกไขปญหาขอขดแยง เรองทรพยากรธรรมชาตและน ามาซงแนวทางการจดการแบบมสวนรวมตอไป (สทธณฐ ประพทธนตสาร, 2545)

ผลการวจย

ในการศกษาแนวคดการจดการรวมและความแปรปรวนในระดบปฏบตการ สามารถแจกแจงผลการศกษาออกเปน 2 ระดบคอ ในระด บนโยบาย

ค วามแปรปรวนของแนวค ดและการถายโอนปร บแนวค ดในระด บนโยบาย ส าหรบแนวคดการจดการรวมบรณาการเปนแนวคดแนวใหมทเนนปฏบตการในระดบพนทลมน าเพอเปนแนวทางใน

การจดการทรพยากรธรรมชาตเพอคลคลายปญหาความขดแยงในพนทอนรกษ โดยเชอมโยงปฏสมพนธระหวางระบบนเวศธรรมชาตและระบบนเวศมนษยทเกอกลกน โดยเชอมโยงระบบฐานทรพยากรธรรมชาต ระบบเศรษฐกจและการผลตและระบบการจดการอยางมสวนรวม แลวมกระบวนการแกไขปญหาโดยใชปญหาน า มการวเคราะหปญหาแบบองครวม ใชการท าความเขาใจสหสาขาวชา รวมทงภมปญญาทองถนในการแกไขปญหา โดยมกลไกการจดการแบบมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยหลายฝายเกยวของภายใตเงอนไขของการเผชญปญหารวมกนและมการใชขอมลเชงประจกษททกฝายยอมรบรวมกนในการแกไขปญหา ดงนนในระดบนโยบายไมพบวามการถายโอนแนวคดและปฏบตการของแนวคดการจดการรวมแบบบรณาการดงกลาวขางตน แตเทาทพบคอ แนวทางการบรหารจดการโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมไดใชแนวคดการจดการเชงระบบนเวศและการจดการแบบมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยเปนหลก จากการวเคราะหพบวาเปนแนวคดทยงขาดมมมองดานระบบเศรษฐกจและการผลตของชมชนทมความส าคญตอการใชประโยชนพนทและในสวนของผมสวนไดสวนเสยจะเนนบทบาทและอ านาจของผมสวนไดสวนเสยทเปนเจาหนาทของหนวยงานรฐทเปนคนนอกมากกวาคนในชมชนโดยพจารณาจากการแบงกลมและบทบาทหนาทของผมสวนไดสวนเสยโดยตรงและออม


[53]

ค วามแปรปรวนในการปร บผลลพธ และแนวทางในการบร หารจดการ โค รงการ ในป 2547-2549 ไดมการประเมนโครงการโดยทมประเมนโครงการจากสถานทตเดนมารก (18 กนยายน 2550) พบวาความกาวหนาและผลสมฤทธคอกจกรรมการหมายแนวเขตพนทการใ ชทดนเปนตวชวดกจกรรมทเ กยวของกบกระบวนการหมายแนวเขตและกจกรรมชมชน ซงสวนใหญจะมองคกรพฒนาเอกชนเขาไปรวมสนบสนน รวมทงจากหวหนาอทยานและการจดตงคณะกรรมการพนทคมครอง โดยสรป แนวคดเรองการจดการพนทคมครองถอวาประสบผลส าเรจในการรเรมสนบสนนโครงการแตขาดการสนบสนนอยางเปนทางการจากกรมอทยานแหงชาต และแนวทางในการด าเนนงาน ซงเปนอปสรรคขดขวางความกาวหนาในระดบตอไป หวหนาอทยานบางแหงด าเนนกจกรรมการจดการอยางมสวนรวม แมวาขดกบขอกฎหมาย ซงไมมแนวทางมตหรอกรอบกฎหมายทรบรองจากการจดการรวมในพนทคมครอง แสดงใหเหนวาการสนบสนนการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมมความส าคญในการลดลงของการขดแยงระหวางชมชนทอาศยในหรอรอบๆ พนทและการจบกม แตเปาหมายโครงการสงและไมสามารถบรรลได เพราะโครงสรางการบรหารจดการทซบซอน ขาดการประสาน ขาดความเปนผน า บทบาทหนาทไมชดเจนและการสนบสนนวชาการไมเพยงพอ ซงตอมาไดมการแกไขเปาหมายใหมตามการปรบกรอบการด าเนนการใหมในป 2549 การแกไขปญหาความซบซอนการจดการโครงการ เปนการปรบปรง ขนตอนการเบกจายงบประมาณใหกบส านกบรหารพนทอนรกษและพนทคมครองใหรวดเรวขน แตไมมความกาวหนาเ รองการจดการอยางมสวนรวม การจดท ากฎระเบยบ ขอบงคบตางๆ และมตทเปนประโยชนหรอในดานการตดตามประเมนผล ดงนนอปสรรคในการบรรลผลลพธทยงยนของโครงการคอ การใชงบประมาณโครงการไมเหมาะสม ความขดแยงในการใชทรพยากรในพนท พบความลมเหลวในการจ าท าขอตกลงสทธผใชประโยชน ควรใหอ านาจบงคบทชดเจนกบหวหนาพนทอนรกษและการหมายแนวเขตพนทการใชทดนและการบกรกอยางผดกฎหมายของนายทนในพนทคมครองเพอพฒนาการทองเทยว ควรมกฎหมายขอบงคบทตรงไปตรงมาชดเจนและการมสวนรวมขององคกรพฒนาเอกชน ค วามแปรปรวนในผลลพธ ตามกรอบแผนนโยบายและระด บผลส าเ ร จในระด บนโยบาย จากผลลพธป 2547-2549 คอ มการจดการพนทคมครองเชงระบบนเวศ สรป ขยายผลและขอกฎหมายและการบรหารจดการโครงการ สรปจากการประเมนโครงการพบวา แผนและผลลพธยงไมชดเจน ปญหาและอปสรรคชวงแรกของโครงการคอ โครงการบรหารจดการทซบซอน ขาดการประสานงานขาดความเปนผน า บทบาทหนาทไม ชดเจนและการสนบสนนทางวชาการไมเพยงพอ ท าใหมการปรบเรมโครงการใหมป 2550 ในการปรบแนวการด าเนนงานและผลลพธโครงการ แบงออกเปน 10 ผลลพธ ซงผลส าเรจทพบคอ การสนบสนนผมสวนผมสวนไดสวนเสยดานแผน งบประมาณและขอมลพนฐานและแผนท การจดท ารายงานบทเรยนและการตดตามประเมนผล ผลกระทบ/อปสรรค คอ ความไมชดเจนในบทบาทของส านกนวตกรรมและอทยานแหงชาต ความลกลนของกฎหมายบงคบใชและขอเทจจรงในพนทและไมพบการน าเสนอการปรบขอกฎหมายและนโยบาย ในระดบนโยบายพบวาความแปรปรวนนาจะมเงอนไขและปจจยทเ กยวของคอ ระบบคดและวธคดของเจาหนาทระดบผบรหารทคดจากฐานทแตกตางกน ในแงของขอกฎหมายท าใ หวคดและการจดการบรหารนนยงคงตดยดกบการจดการแบบเดม ขาดมมมองและเขาใจเงอนไขในเชงพนทและขาดการมสวนรวมในปฏบตการในระดบพนทรวมกนกบชมชนอยางแทจรงทมการใชขอมลพนฐานทเปนขอเทจจรงในพนทและสรางจตส านกรวมกนในการรวมแกไขขอขดแยงและทส าคญคอ กจกรรมทด าเนนการสวนใหญเนนกจกรรมทไดรบความพงพอใจของหวหนางานม ากกวาผลสมฤทธของแผนงานอยางบรณาการ ในระด บปฏ บต การ

ค วามแปรปรวนแนวค ดและการถายโอนและปร บแนวค ดสปฏ บต การ ในระด บพนท ในระดบปฏบตการมการถายโอนแนวคดสปฏบตการ คอ การวเคราะหระบบนเวศภายในพนทอนรกษเปาหมาย


[54]

และพนทอน รกษเปาหมายและพนทอนแนวทางปฏบตและกฎระเบยบตางๆ จดท าระบบขอมล วเคราะหขอมลทรพยากรธรรมชาตและการใชประโยชนทดนประเภทตางๆ ขอมลเศรษฐกจ สงคม การเมองและการใ ชทรพยากรและสถานภาพความหลากหลายทางชวภาพและจดระบบขอมลสารสนเทศเชงพนทเพอวางแผนและวเคราะหสถานภาพทรพยากรฯ เพอการจดการรวมกน มการรวมกนจดตงคณะกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบหมบาน ระดบลมน าและระดบอทยานแหงชาตทมขดความสามารถในการด าเนนการผานเวทตางๆ ด าเนนการวเคราะหกลมผมสวนไดสวนเสย รวมจดตงคณะกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตในระดบตางๆ ผานเวทสมมนา จดตงระบบขอมลเชงพนทเพอการวางแผนการจดการทรพยากรฯในระดบหมบาน สนบสนนกระบวนการปรกษาหารอหรอคณะกรรมการฯใหมความเขมแขง เสรมศกยภาพใหคณะกรรมการฯลมน าและองคการปกครองสวนทองถนในการวเคราะหปญหาและวางแผนงานในพนท เพม ขดความสามารถแกกลมเยาวชน สตร ผน าศาสนา และ อบต.ฯลฯ โดยการอบรมการจดท าหลกสตรการจดการทรพยากรอยางมสวนรวม เวทสมมนาและสนบสนนกจกรรมเสรมทกษะตางๆ มการก าหนดแนวเขตการจดการประเภทตางๆ และขอตกลงในการจดการแบบมสวนรวม กฎระเบยบในการใชและก าหนดแนวเขตและระบเปนทางการไวในแผนปฏบตการในการจดการพนทอนรกษ ความแปรปรวนทพบคอมการถายโอนแนวคดและปฏบตการเฉพาะกลมคณะท างานเทานนในระดบคณะกรรมการระดบชมชนและลมน ามการพฒนาศกยภาพและเครองมอเพอใชด าเนนกระบวนการท าแนวเขตการใ ชทดนรวมกบเจาหนาท แตเวลาปฏบตการจรงไมไดใชความรทไดรบการถายทอด เพราะฐานความรความเขาใจแตกตางกน

ค วามแปรปรวนของกลไกการจดการกบการใช เค ร องม อ กลไกการการจดการฝายสนบสนน คณะท างานแลฝายปฏบตการไดใชเครองมอทเปนขอมลเชงประจกษคอ แผนท

จางๆ ขอมลฐานทรพยากรและความออนไหวทางนเวศและการใชประโยชนพนทในกระบวนการหมายแนวเขตการใชทดนแบบมสวนรวมโดยมการวางแผน เตรยมเครองเครองมอ เตรยมเจาหนาทและชมชน ปฏบตการส ารวจแปลงและก าหนดเขตปลกหมด และประชาพจารณและสรางขอตกลงรวมกน พบวาผลดคอ มการใชขอมลชดเดยวกนททกฝายยอมรบและใชการบรณาการแผนปฏบตการและขบเคลอนกระบวนการ สวนผลเสยคอคณะกรรมการทปรกษาฯ ไมไดเขารวมในกระบวนการกจกรรมในพนท ทงๆ ทมสวนในอ านาจการตดสนใจแกไขขอขดแยง ชาวบานบางกลมยงไมเขาใจเรองแผนท ท าใหไมสามารถแสดงความคดเหนได งบประมาณลาชาไมทนกจกรรมในพนท และแผนทไมทนสมยกบการส ารวจในพนทจรง ซงนาจะมสวนกอใหเกดความแปรปรวนในการปฏบตการดวย สวนเครองมอทเปนกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ในระดบพนทประกอบดวย 3 ฝายมการใชหลกการมสวนรวม ปฏบตและใชความรและมกระบวนการเรยนรรวมกนแกไขปญหา สวนหนงไดมการด าเนนการรวมกนเตรยมกอนการหมายแนวเขต สามารถด าเนนการไดเพยงระดบหนงเทานน

ค วามแปรปรวนในผลส าเร จในการหมายแนวเขตการใช ทด นแบบมสวนร วม โดยพบวาการสนบสนนผลส าเรจของปฏบตการในพนทคอ สถานการณปญหาในพนทไปสอดรบ กบการเขามาด าเนนการของโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวม โดยทสถานการณทท าใหน าไปสการจดการแบบมสวนรวมเกดจากสถานการณในพนท มปญหาเกดขอขดแยง และแยงชงการใชประโยชนทงจากทรพยากรน าและการใชประโยชนทดนทงในระหวางชมชนตอนบนดวยกน และชมชนตอนบนกบชมชนตอนลางของพนทลมน าแมเ ตยะ -แมแตะ สวนสถานการณจากภายนอกมเรองการกระจายอ านาจการจดการจากสวนกลางมายงทองถน บทบญญตของ รฐธรรมนญป 2540 การน าเอาแนวคดดานสทธชมชนมาเปนแนวทางการตอสในการครอบครองทดน และการเขามาของโครงการน ารองการจดการอทยานแหงชาตในป 2547 และโครงการการจดการพนทคมครองแบบมสวนรวม ท าใหเกดแนวคดการใชแนวทางจดการแบบใหม คอ การจดการแบบมสวนรวม เพอหาทางออกรวมกนในการแกปญหาขอขดแยงของการใ ชประโยชน ทดนในพนทปาไม นอกจากนนในระดบพนท ยงพบวา เจาหนาทอทยานแหงชาตออบหลวง ไดมการปรบเปลยนมมมองและทศนคต เ กยวกบวา พนทปาเปนของสวนรวมไมใชของใครคนใดคนหนง และภาคองคกรพฒนาเอกชนและเจาหนาทอทยานแหงชาตฯ ถกหลอ


[55]

หลอมไมแบงฝกฝายโดยผานเวทประชมทงเปนทางการและไมเปนทางการของภาคในโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมกนอยางตอเนอง รวมทงเจาหนาทอทยานแหงชาตและองคกรพฒนาเอกชน และผานการท ากจกรรมรวมกนอยางตอเนอง รวมทงเจาหนาทอทยานแหงชาตและองคกรพฒนาเอกชน เขาไปสรางเวทรวมเปนคณะกรรมการในระดบลมน า ท าใหเกดการจบเขาคยกน ท าใหเกดการเปลยนแปลงองคประกอบและปรบความสมพนธใหเหนดวยกบการเปลยนวกฤตใ หเปนโอกาส มกจกรรมตามเขาไปทนท เชน การท าแนวเขตการใชประโยชนทนท มกองทนชวยชมชน กจกรรมอนรกษแนวกนไฟ ลาดตะเวนและฝายตกตะกอน ท าใหกรรมการในระดบหมบาน และกรรมการในระดบลมน าเปนทยอมรบจากชาว บานและทกฝายทเกยวของ ค วามแปรปรวนในค วามสมพนธ เช งอ านาจผม สวนได สวนเสยในระด บพนท การวเคราะหความสมพนธเชงอ านาจในการหมายแนวเขตการใชทดนแบบมสวนรวม โดยพจารณาจาก กระบวนการหมายแนวเขตการใชทดนแบบมสวนรวม มลกษณะความสมพนธทพบคอ ในระดบชมชน ชาวบานทถอครอง ทดนมลกษณะเดมพนสงเกยวกบหลกการในการก าหนดเขตการใชประโยชนทดน เพราะมความหมายตอทดนทใ ชประโยชนในการท ากน หากไมไดรบการก าหนดเขตการใชประโยชนทดน เพราะมความหมายตอทดนทใชประโยชนในการท ากน หากไมไดรบการวงแนวเขตกอาจจะสญเสยพนทท ากนนนไป ซงเปนเรองทมเดมพนสงตอการด ารงชวต แตชาวบานกไมไดมอ านาจในการตดสนใจในเรองแนวเขตการใชทดนมากนก ในขณะเดยวกนเจาหนาทอทยานแหงชาตทท าหนาทรกษากฎหมายทดนปาไมมอ านาจสงในการตดสนใจเกยวกบเรองทดนและแนวเขต แตมเดนพนเกยวกบเรองของทดนถอครองของชาวบานนอย เพราะเจาหนาทโดยเฉพาะระดบหวหนาอทยานมการโยกยายเปลยนแปลงพนทปฏบตงานอยเสมอ ความสมพนธในลกษณะนจงมผลท าใหการตดสนเกดความคลาดเคลอนไดจากการละเลยในรายละเอยดของขอเทจจรง ตางๆ ทเกดในพนท จงจ าเปนจะตองปรบความสมพนธเชงอ านาจในการเดมพนและอ านาจในการตดสนใจใหใกลเคยงกนในทกฝายทเกยวของ และปญหาเ รองความเขมแขงของคณะกรรมการในระดบลมน าและคณะกรรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กเปนสวนส าคญในการผลกดนและขบเคลอนกจกรรมอยางตอเนองและประสบความส าเรจตอไปและมปญหากบหนวยงานอนๆ ทเกยวของ เชน ปกครอง ต ารวจ เกษตร พฒนาการและสจ. ซงยงไมมความเขาใจในกระบวนการท างานรวมและการสนบสนนกจกรรมรวมในระดบพนทไ ดอยางเตมท รวมทงสงทส าคญคอ กฎหมายและระเบยบตางๆ ของกรมอทยานแหงชาตฯ นนยงไมเอออ านวย ตอกระบวนการท างานรวมและการสนบสนนกจกรรมรวมในระดบพนทตามแนวคดการจดการรวมบรณาการอยาง ชดเจน ท าใ หหวหนาหนวยงานไมกลาด าเนนการพสจนแนวทางทจ าเปนส าหรบการบรหารจดการพนทคมครองอยาง ยง ยนได แตถาหวหนาหนวยงานมความกลาและมเวลา รวมทงมทรพยากรสนบสนนอยางเตมทมากกวานผลพสจนทเกดขนคาดวาสามารถน าไปสการปรบแกกฎหมายและระเบยบตางๆ ไดตอไปในอนาคต ค วามแปรปรวนจากผลส าเร จและผลกระทบ/อปสรรค

ระดบผลส าเรจในระดบปฏบตการคอ การหมายแนวเขตการใชทดนอยางมสวนรวม การสราง ขอตกลงกฎเกณฑรวมกน การอนรกษและฟนฟธรรมชาตเปนการปลกปา การท าแนวกนไฟและการท าฝายตกตะกอน รวมทง การทมเวทภาครฐและภาคเอกชน ไดมมมมองใหมเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางมสวนรวม มการประสานงานและขอมลของภาคและมแผนงานของกรรมการในระดบหมบาน/ลมน าอยางชดเจน ผลกระทบและอปสรรคทเกดขน คอ ส าหรบการด าเนนการหมายแนวเขตการใชทดนแบบมสวนรวมและสรางขอตกลงรวมกน ซงปฏบตจรงไมกหมบานท าใหไมสามารถด าเนนการจดท าเปนขอตกลงในระดบองคการบรหารสวนต าบลได และเมอมการปดโครงการในป 2551 ท าใหกจกรรมเกยวกบการสรางอาชพทางเลอกและเพมรายได ไมสามารถด าเนนการไดอยางตอเนองตามแผนและท าใหไมประสบผลสมฤทธ รวมทงไมพบเรองการน าเสนอผลเพอเปนขอแกไขในเชงขอกฎหมายและนโยบายเลย และถงแมวามการด าเนนกจกรรมอนรกษฟนฟในพนทแลวกตามแตเปนสงทด าเนนการแลวจ าเปนตองใชระยะเวลา


[56]

สรปและอภปรายผลการวจย

ในเชงทฤษฎแลว นอกจากดจากความส าเรจของโครงการทเกยวของจะมความแปรปรวนพรอมกนไปหาความส าเรจทมความสมบรณแบบ ซงความแปรปรวนกจะสามารถเตมเตมความเปนทฤษฎและปฏบตการเกดขนจากพนท หากสามารถเขาถงความแปรปรวนกจะสามารถเตมเตมความเปนทฤษฎและสามารถขยายผลใหสมบรณตอไป ดงนนในการศกษา แนวคดการจดการรวมและความแปรปรวนในแนวปฏบตในพนทอทยานแหงชาตออบหลวง จงหวดเชยงใหม ซงมโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวม เขาไปด าเนนการชวงป 2549-2551 นน ส าหรบแนวคดการจดการรวมแบบบรณาการ ถอวาแนวคดมความสมบรณดานตรรกะระดบหนง แลวเมอน าไปใชในปฏบตการระดบพนทประสบความส าเรจ พบวา การหมายแนวเขตการใชทดนอยางมสวนรวม ประสบผลส าเรจเพราะกลไกการจดการฝายสนบสนน ฝายท างานและฝายปฏบต มการใชกระบวนการจดการและเครองมอไดอยางเหมาะสม โดยทในกระบวนการด าเนนงานรวมมการรวมกนคดของผมสวนไดสวนเสยทกฝายไดเขารวมกนตงแตการวางแผน เตรยมเครองมอ เจาหนาทและชมชน มปฏบตการส ารวจแปลงและก าหนดแนวเขตการใ ชทดนและปกหมดแนวเขตรวมกน และการประชาพจารณและสรางขอตกลงรวมกน และเครองมอสนบสนนกระบวนการดงกลาว คอ กระบวนการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม และขอมลเชงประจกษ และสงทส าคญคอการสนบสนนจากหวหนาอทยานแหงชาตฯและองคกรพฒนาเอกชนอยางจรงจง สอดรบกบสถานการณปญหาในพนทท าใหใหตองรบด าเนนการใหส าเ รจเพอชวยในการจดการปญหาขอขดแยงทเกดขน ส าหรบปญหาของตวแนวคดการจดการรวมแบบบรณาการมความสลบซบซอนทงวธคด กระบวนการและปฏบตการในระดบพนทยากตอการท าความเขาใจในชวงระยะเวลาสน ท าใหพบวา ไมมการถายโอนแนวคดการจดการรวมในระดบผบรหาร อาจเปนเพราะวา ระบบคดและวธคดของระดบบรหารยงยดตดกบแนวคดแบบเดม ขาดมมมองและความเขาใจในเงอนไขในเชงพนทและขาดการมสวนรวมในปฏบตการในระดบพนทกบชมชนอยางแทจรง ระบบราชการทมการแบงสวนงานการด าเนนของหนวยงานของรฐทรบผดชอบอยางชดเจน ท าใหหนวยงานอนๆ ทเกยวของโดยออม ไมสามารถเขามารวมกจกรรมไดอยางเตมท และวฒนธรรมองคกรทสวนใหญด าเนนงานกจกรรมทไดรบความพงพอใจของหวหนางานมากกวามงผลสมฤทธของแผนงานกจกรรมอยางบรณาการ ดงนน แนวคดการจดการรวมถอไดวามความสมบรณในระดบพนท แตไมอาจครอบคลมธรรมชาตของระบบราชการ ขอเสนอแนะทางวชาการ 1) ประเดนส าคญของแนวคดการจดการรวมแบบบรณาการน ยง ไมถกบรณาการหลอหลอมตกผลกรวมกน ตงแตคนตนคด ระดบนโยบายและระดบปฏบตการในพนท วธคดมความสลบซบซอน วชาการมความเปนอดมคต ท าใหขาดการเชอมตอกบหนวยงานของรฐท าใหไมสามารถเปนเนอเดยวกนได ดงนนควรจะตองปรบแนวคดแบบเดมใหมามองเรองของดของเดนและคณคาของแนวคดใหมทเปนวธคดทมความสมเหตสมผลเขากบธรรมชาตมากทสด 2) ในการปรบแนวคดการจดการรวมในระดบนโยบาย ควรมการสรางจตส านกและความตระหนกในการจดการรวมรวมกน ซงการถายโอนในระดบผบรหารนน อาจจ าเปนตองใชระยะเวลา เพราะมระบบคดและวธคดทแตกตางกนในแตละระดบ พรอมๆ กบการถายโอนใหกบเจาหนาทหนวยงานทเกยวของและชมชนในระดบพนท สามารถด าเนนการปรบเปลยนไดไมยาก โดยไมใหขดแยงกบแนวคดแบบเดมสอกรบกบประโยชนรวมกน

เอกสารอางอง

เพมศกด มกราภรมย. 2549. การจดการแกไขปญหาค วามข ดแยงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยสนตวธ . เอกสารทางวชาการหมายเลข 37. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม.


[57]

สทธณฐ ประพทธนตสาร. 2545. การวจยเช งปฏ บต การแบบมสวนร วม : แนวค ดและแนวปฏ บต . กรงเทพฯ: ส านกงานสนบสนนกองทนการวจย.

สทธณฐ ประพทธนตสาร. 2551. บทเร ยนการจดการพนทค มครองอยางมสวนรวม อทยานแหงชาตออบหลวงจะเดนหนาต ออยางไร : เพอค วามยงยนของระบบนเวศ และค นทองถน . เอกสารประกอบการประชมสมมนา ในวนท 5-6 มนาคม 2551 ณ โรงแรมราชพฤกษ อ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม: 15-18.

สทธณฐ ประพทธนตสาร. 2553. การจดการทรพยากรธรรมชาตอยางมสวนรวม: กรณศกษาโครงการจดการพนทค มครองอยางม สวนร วม อทยานแหงช าต ออบหลวง จงหวดเช ยงใหม . เอกสารประกอบการประชมวชาการและเสนอผลงานวจยทางดานสงคมศาสตร เรอง ทบ-ทวนการพฒนา: จากทองถนภาคเหนอสอนภมภาคลมน าโขง วนท 22 กนยายน 2553. เชยงใหม: คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

อานนท กาญจนพนธ. 2538. ววฒนาการของการบกเบกทด นท ากนในเขตปา: กรณศกษาภาคเหนอตอนบน. กรงเทพฯ: ส านกวจยเพอพฒนาประเทศ. Bryant, R. and Sinead, B. 1997. Third World Political Ecology. London and New York: Routledge. Chusak, W. 1996. Tenure Insecurities in Protected Area of Thailand. Paper Presented at the 13th Annual

Conference of the International Association for the Study of Common Property. Berkeley: University of California.

Ganjanapan, A. 1997. “The Politics of Conservation and The Complexity of local Control of Forests in the Northern Thai Highland.” Mountain Research and Development. 18, 1: 71-82.

Peluso, N. 1992. Rich Forest, Poor People: Resource Control and Resistance in Java . Berkeley: University of California Press.

Wiber, M. 1993. Politics, Property and Law in the Philippine Uplands . Waterloo, Ontario: Wilfrid Laurier University Press.

Vandergeest, P. and Peluso, Ne. 1993. Property’s Place in Thai Space . Paper Presented at the 21st Annual Conference of the Canadian Council for Southeast Asian Studies. Edmonton: University of Alberta.

co-management concept and its practical variation in protected area: a case study of ob luang...

Documents