chƯƠng 1: vai trò cỦa chính phỦ trong nỀn kinh tẾ · pdf filevà...

Cả thị trường và Chính phủ đều cần thiết cho một

nền kinh tế vận hành lành mạnh. Thiếu một trong

hai điều này thì hoạt động của nền kinh tế chẳng

khác gì vỗ tay bằng một bàn tay.

Paul A. Saumuelson, 1967

CHƢƠNG 1: VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG

NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG

VÀ NHẬP MÔN TÀI CHÍNH CÔNG

1

NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

1.1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ

TRƢỜNG

1.2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP

CỦA CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ

1.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA

CHÍNH PHỦ

1.4. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ MÔN HỌC

2

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Slide bài giảng của GVGD

ThS. Phan Thị Quốc Hƣơng, Bài giảng Lý thuyết Tài

chính công, Khoa TC-NH & QTKD, Trƣờng Đại học Quy

Nhơn, 2011: Chƣơng 1

Giáo trình Lý thuyết Tài chính công, chủ biên PGS.TS. Sử

Đình Thành, Trƣờng Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí

Minh, NXB Thống Kê, 2010: Chƣơng 1

Giáo trình Kinh tế và tài chính công, ThS. Vũ Cƣơng,

Trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân, NXB Đại học Kinh tế

quốc dân, 2014: Chƣơng 1

3

1.1. CHÍNH PHỦ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG

Góc độ Khoa học hành chính Nhà nƣớc: Chính phủ là bộ

máy hành pháp, một trong ba nhánh quyền lực cơ bản của

Nhà nƣớc.

Góc độ Tài chính công: Chính phủ là một tổ chức được

thiết lập để thực thi những quyền lực nhất định, điều tiết

hành vi của các cá nhân sống trong xã hội nhằm phục vụ

cho lợi ích chung của xã hội đó và tài trợ cho việc cung

cấp những hàng hóa, dịch vụ thiết yếu mà xã hội đó có

nhu cầu.

4


Mô hình nền kinh tế thị trƣờng thuần túy với quan điểm

“Bàn tay vô hình” của A. Smith: Vai trò của Chính phủ là

tối thiểu.

Mô hình nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung ở Liên Xô cũ

và các nƣớc XHCN: Vai trò tập trung của Chính phủ là tối

thƣợng.

Mô hình nền kinh tế hỗn hợp: Vai trò của Chính phủ thay

đổi theo quan điểm của từng quốc gia về mức độ nghiêm

trọng của các thất bại của thị trƣờng và khả năng khắc

phục chúng của Chính phủ.

5


Sự thay đổi vai trò của Chính phủ từ sau WW2:

Giai đoạn 1950-1970: Chính phủ gặp nhiều thất bại do hạn chế

thông tin về thị trƣờng và các tác động của chính sách vĩ mô; hạn

chế năng lực giám sát đối với các phản ứng của khu vực tƣ nhân;

hạn chế trong kiểm soát nạn quan liêu trong bộ máy Nhà nƣớc;

áp đặt phi kinh tế;…

Giai đoạn 1970-1990: khủng hoảng dầu lửa 1972, 1979; khủng

hoảng nợ 1982 hạn chế khu vực công, kích thích khu vực tƣ,

kéo theo việc suy giảm cung ứng dịch vụ công cho ngƣời nghèo

và gia tăng bất bình đẳng xã hội.

Giai đoạn 1990-nay: khủng hoảng tài chính tiền tệ chỉ ra sự yếu

kém trong quản lý của Chính phủ và đặt ra các yêu cầu mới đối

với sự can thiệp của Chính phủ. 6


Khu vực công cộng vs. Khu vực tƣ nhân

Khu vực tƣ nhân và cơ chế thị trƣờng: tuân theo các quy

luật khan hiếm, quy luật cung cầu, quy luật giá trị,…

nhằm tối đa hóa lợi ích.

Chính phủ, Khu vực công cộng và Cơ chế phi thị

trƣờng: thực hiện thông qua thuế, trợ cấp, mệnh lệnh

hành chính,…

7


Khu vực công cộng bao gồm:

Hệ thống các cơ quan quyền lực của Nhà nƣớc: Quốc hội, HĐND

các cấp, các cơ quan hành pháp (bộ máy Chính phủ, các Bộ,

Viện, UBND các cấp), các cơ quan tƣ pháp (tòa án, VKS)…

Hệ thống quốc phòng an ninh và trật tự an toàn xã hội…

Hệ thống KCHT kỹ thuật và xã hội (đƣờng sá, bến cảng, cầu

cống, mạng lƣới thông tin đại chúng, hệ thống cung cấp dịch vụ

công, trƣờng học, bệnh viện công, các công trình bảo vệ môi

trƣờng…)

Các lực lƣợng kinh tế của Chính phủ (DNNN, tập đoàn kinh tế

Nhà nƣớc, lực lƣợng dự trữ quốc gia…)

Hệ thống an sinh xã hội (bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ cấp

xã hội nhƣ trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp cứu đói,…) 8


Chính phủ trong vòng tuần hoàn kinh tế

9

1.2. CƠ SỞ KHÁCH QUAN CHO SỰ CAN THIỆP CỦA

CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KINH TẾ

Kinh tế học phúc lợi.

Kinh tế học phúc lợi chủ yếu quan tâm đến sự mong

muốn của xã hội đối với các trạng thái kinh tế khác

nhau. Lý thuyết này đƣợc dùng để phân biệt các trƣờng

hợp khi thị trƣờng hoạt động có hiệu quả với các trƣờng

hợp mà thị trƣờng thất bại.

10



1.2.1. Các tiêu chuẩn về hiệu quả sử dụng nguồn lực

Hiệu quả Pareto: Tính hiệu quả trong phân bổ đạt

đƣợc khi không có cách nào tổ chức lại quá trình

sản xuất hay tiêu dùng để có thể tăng thêm độ thỏa

dụng của ngƣời này mà không làm giảm độ thỏa

dụng của ngƣời khác.

Các tiêu chí giá trị: Mỗi cá nhân đánh giá tốt nhất độ thỏa dụng hay phúc lợi của mình;

Xã hội đơn giản là tổng cộng các cá nhân trong cộng đồng;

Nếu có thể tái phân bổ các nguồn lực để làm tăng độ thỏa dụng của

một cá nhân mà không làm giảm độ thỏa dụng của một cá nhân nào

khác thì phúc lợi xã hội sẽ tăng thêm.

11




Hoàn thiện Pareto: đạt đƣợc khi có một cách phân

bổ lại các nguồn lực để ít nhất một ngƣời đƣợc lợi

hơn mà không làm thiệt hại đến bất kì ai khác.

Hiệu quả Pareto đạt đƣợc khi nền kinh tế thỏa mãn

các điều kiện hiệu quả trong tiêu dùng, sản xuất và

hiệu quả hỗn hợp.

Mô hình cân bằng tổng thể và Hộp Edgeworth.

12




a. Hiệu quả Pareto trong tiêu dùng: phản ánh chính

sách lựa chọn phân phối và tiêu dùng những lƣợng

hàng hóa nhất định giữa các cá nhân nhằm tăng

thêm lợi ích của ngƣời này mà không phải giảm lợi

ích của ngƣời khác.

13




Nhắc lại về đƣờng bàng quan.

Công thức tỷ suất thay thế cận biên

Nhắc lại về đƣờng ngân sách

Phƣơng trình: NS = X*PX + Y*PY

Độ dốc:

14




Hộp Edgeworth:

15




16




17




18




19




Điều kiện đạt hiệu quả Pareto trong tiêu dùng: là

điểm tại đó đƣờng bàng quan của ngƣời A tiếp xúc

với đƣờng bàng quan của ngƣời B, hay:

20




b. Hiệu quả Pareto trong sản xuất: đạt đƣợc khi

không thể phân bổ lại các đầu vào giữa các cách sử

dụng khác nhau sao cho có thể tăng sản lƣợng của

bất kì một hàng hóa nào mà không phải giảm sản

lƣợng của hàng hóa khác.

21




Nhắc lại khái niệm hàm sản xuất và chi phí biên:

doanh nghiệp sẽ sản xuất tại mức sản lƣợng mà thu

nhập biên (giá cả) bằng với chi phí biên

Nhắc lại về đƣờng đẳng lƣợng

Tỷ suất thay thế kỹ thuật biên (MRTS)

22




Hộp Edgeworth:

23




24




25




Điều kiện đạt hiệu quả Pareto trong sản xuất: là

điểm tại đó đƣờng đẳng lƣợng tiếp xúc với nhau,

hay:

26




c. Hiệu quả Pareto hỗn hợp hay hiệu quả xã hội: đạt

đƣợc khi cả lĩnh vực sản xuất và tiêu dùng xã hội

đạt đƣợc tối ƣu Pareto, khi đó các yếu tố đầu vào và

đầu ra đều đƣợc phân bổ theo cách không thể làm

cho bất kể ai đó đƣợc lợi hơn mà không phải làm

thiệt hại đến ngƣời khác, hay:

27




Điều kiện biên về hiệu quả - một cách phát biểu

khác của Hiệu quả Pareto

Nếu lợi ích biên để sản xuất thêm một đơn vị hàng

hóa lớn hơn chi phí biên thì hàng hóa đó cần đƣợc

sản xuất thêm; trái lại, nếu lợi ích biên nhỏ hơn chi

phí biên thì việc tiếp tục sản xuất hàng hóa đó chỉ

lãng phí nguồn lực.

Mức sản xuất hiệu quả nhất đạt đƣợc tại MB =

MC, hay lợi ích biên ròng bằng 0.

28




Tranh luận về tiêu chuẩn Hiệu quả Pareto: Nếu tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn Pareto thì điều

kiện này không thể đạt đƣợc.

Tiêu chuẩn Pareto không cho biết chính xác về các

trạng thái cần thay đổi trong hiện thực.

Các tiêu chuẩn Pareto thích hợp với nguyên trạng

nhƣng có nhiều trƣờng hợp việc giữ nguyên trạng là

không hợp lý và không công bằng.

29



1.2.2. Định lý cơ bản của Kinh tế học phúc lợi

Định lý thứ nhất: Trong môi trƣờng cạnh tranh hoàn

hảo, ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng chấp nhận giá

cả giao dịch thị trƣờng thì các phân phối nguồn lực của

nền kinh tế đều đạt hiệu quả Pareto, tức là tối đa hiệu

quả xã hội.

30



1.2.2. Định lý cơ bản của Kinh tế học phúc lợi

Các điều kiện của một thị trƣờng cạnh tranh hoàn hảo:

(1) Tất cả nguồn lực sản xuất thuộc sở hữu tƣ nhân;

(2) Trong mỗi thị trƣờng có nhiều ngƣời bán cạnh tranh

cung cấp sản phẩm đƣợc tiêu chuẩn hóa cho nhiều

ngƣời mua có tính cạnh tranh;

(3) Quyền lực kinh tế đƣợc phân tán, hành động riêng lẻ

của mỗi ngƣời không ảnh hƣởng gì đến giá cả;

(4) Tất cả ngƣời mua và ngƣời bán đều có thể tiếp cận đƣợc

các thông tin trên thị trƣờng;

(5) Các nguồn lực có thể di chuyển tự do giữa các hãng.

31



1.2.3. Thất bại thị trƣờng – cơ sở để Chính phủ can

thiệp vào nền kinh tế

Thất bại của thị trƣờng là những trƣờng hợp mà thị

trƣờng cạnh tranh không thể sản xuất ra hàng hóa và

dịch vụ ở mức nhƣ xã hội mong muốn.

32





Những trƣờng hợp thất bại chủ yếu của thị trƣờng:

Độc quyền thị trƣờng

Ngoại ứng

Hàng hóa công cộng

Thông tin không đối xứng

Bất ổn định kinh tế

Mất công bằng xã hội

Hàng hóa khuyến dụng, phi khuyến dụng

33





a. Độc quyền thị trƣờng: Khi thị trƣờng chỉ do một hay

một số hãng thống trị và các hãng này có thể tìm

cách tăng thêm lợi nhuận cho mình bằng cách tăng

giá mà không phải sợ có những đối thủ mới gia nhập

thị trƣờng

Cần có Chính phủ can thiệp

34





b. Ngoại ứng: khi tác động của một giao dịch trên thị

trƣờng có ảnh hƣởng đến bên thứ ba ngoài ngƣời bán

và ngƣời mua nhƣng những tác động này (lợi ích hoặc

chi phí) lại không đƣợc tính đến (về mặt tƣ nhân), dẫn

đến tình trạng điểm cân bằng trên thị trƣờng không đạt

hiệu quả xã hội.


35





c. Hàng hóa công cộng: trong nhiều trƣờng hợp, thị

trƣờng tƣ nhân không thể hoặc không muốn cung cấp

những hàng hóa này cho xã hội.

Cần có Chính phủ cung cấp

36





d. Thông tin không đối xứng: khi có một bên tham gia

thị trƣờng (ngƣời mua hoặc ngƣời bán) lợi dụng thông

tin để gây ảnh hƣởng tiêu cực đến thị trƣờng, khiến

nguồn lực bị phân bổ quá nhiều hoặc quá ít so với mức

hiệu quả xã hội.


37





e. Bất ổn định kinh tế: khi nền kinh tế rơi vào tình trạng

bất ổn nhƣ đình trệ, khủng hoảng hay tăng trƣởng quá

mức.


38





f. Mất công bằng xã hội: Cần có Chính phủ điều tiết

phân phối thu nhập giữa các tầng lớp dân cƣ, trợ giúp

và nâng cao năng lực của những đối tƣợng dễ bị tổn

thƣơng trong xã hội.

39





g. Hàng hóa khuyến dụng, phi khuyến dụng: nhiều cá

nhân đôi khi không nhận thức đƣợc đầy đủ lợi ích/ tác

hại của việc tiêu dùng một hàng hóa/ dịch vụ nào đó,

ngay cả khi họ có đầy đủ thông tin, khiến cho việc tiêu

dùng những hàng hóa hay dịch vụ này không đạt mức

mà xã hội mong muốn.

Cần có Chính phủ can thiệp.

40


CHÍNH PHỦ

1.3.1. Chức năng của Chính phủ:

a. Phân bổ nguồn lực nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế

b. Phân phối lại thu nhập và đảm bảo công bằng xã hội

c. Ổn định hóa kinh tế vĩ mô

d. Đại diện cho quốc gia trên trƣờng quốc tế

41


CHÍNH PHỦ

1.3.2. Nguyên tắc cơ bản cho sự can thiệp của Chính

phủ vào nền kinh tế thị trƣờng

a. Nguyên tắc hỗ trợ:

Sự can thiệp của Chính phủ phải nhằm mục đích cuối

cùng và dài hạn là phải hỗ trợ, tạo điều kiện cho thị

trƣờng hoạt động hiệu quả hơn.

b. Nguyên tắc tƣơng hợp

Chính phủ cần ƣu tiên sử dụng những biện pháp can

thiệp tối ƣu, nghĩa là ít gây méo mó nhất cho thị trƣờng

(thuế, lãi suất, mệnh lệnh hành chính).

42


CHÍNH PHỦ

1.3.3. Những hạn chế của Chính phủ khi can thiệp

- Hạn chế do thiếu thông tin

- Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát phản ứng của cá

nhân

- Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát bộ máy hành

chính

- Hạn chế do quá trình ra quyết định công cộng

43


1.4.1. Khái niệm tài chính công

Theo nghĩa rộng, TCC là tài chính khu vực công

thƣờng đƣợc sử dụng để phục vụ xây dựng chính sách

công và phân tích quy mô nợ công của quốc gia.

Theo nghĩa hẹp, TCC là lĩnh vực kinh tế học liên quan

đến hoạt động thu chi của Chính phủ (Ngân sách Nhà

nƣớc), và là nền tảng xây dựng chính sách tài khóa của

Chính phủ.

44


1.4.1. Khái niệm tài chính công

Cơ cấu tài chính công:

- Quỹ NSNN - nguồn lực tài chính chủ yếu của nhà

nƣớc và có vai trò định hƣớng, điều tiết các bộ phận

khác trong tài chính công.

- Các Quỹ tài chính khác của nhà nƣớc (Qũy dƣ trữ

QG, Quỹ bảo hiểm xã hội, Quỹ hô trơ XK,..), tài

chính các đơn vị quản lý hành chính, các đơn vị sự

nghiệp …

45


1.4.2. Bản chất và chức năng của tài chính công

a. Bản chất TCC

Bản chất kinh tế: thu – chi tài chính trong bối cảnh

nguồn lực giới hạn.

Bản chất chính trị: thu - chi tài chính đƣợc thực hiện

thông qua quyền lực chính trị nhằm thực hiện các

chính sách của Nhà nƣớc.

46



b. Chức năng TCC

Huy động nguồn lực

Công cụ/ hình thức huy động;

Giới hạn huy động;

Ý đồ huy động.

47



b. Chức năng TCC

Phân bổ nguồn lực

48

Nguồn lực tài chính của

khu vực tài chính DN

và hộ gia đình

Hàng hóa

dịch vụ công

Các quỹ tiền tệ

chuyên dùng của tài

chính công

Nguồn lực

tài chính công

Huy động

Phân bổ

Chi tiêu công

Cung cấp



b. Chức năng TCC

Tái phân phối thu nhập

49

Nhoùm ngöôøi coù

thu nhaäp trung bình

Nhoùm ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, ngheøo

Nhoùm ngöôøi coù thu nhaäp cao

Quyõ ngaân saùch Taùi phaân phoái

thu nhaäp thoâng

qua caùc khoaûn

chi chuyeån

giao

Thu thueá

chƯƠng 1: vai trò cỦa chính phỦ trong nỀn kinh tẾ · pdf filevà...

Documents