chentu concas, chentu contos
DESCRIPTION
Chentu contos curtzos in sardu pro iscarigare de badas e lègere in ite siat momentu.TRANSCRIPT
CHENTU CON
CAS,
CHENTU CON
TOS
Xavier Frías
2
3
Xavier Frías Conde
CHENTU CONCAS, CHENTU CONTOS
DRACONIA
4
© Testu: Xavier Frías © Illustratziones: Alberto Frías © Tradutzione: Micheli Ladu
© Editzione: Lastura
www.lastura.org [email protected]
All rights reserved worldwide
Custu libru si pùblicat gràtzias a un’agiudu econòmicu de sa Regiona Autònoma de sa Sardigna (RAS),
Diretzione Generale de sa Limba Sarda.
5
CHENTU CONCAS, CHENTU CONTOS
Assòtziu Tzìrculu Sardu Ichnusa Madrid
Asociación Circolo Sardo Ichnusa Madrid
6
7
1
SU BISU DE VOLARE SUBRA DE
SU TAPISSU MÀGICU
Bepi Pani aiat semper disigiadu unu tapissu chi bolat. Giai a pitzinnia bisaiat de volare subra sa tzitade ghiende unu tapissu boladore.
E a s’incapas una die, cussu bisu s’est acumpridu. Una tzia chi istaiat a tesu l’aiat lassadu comente eredade unu tapissu, chi, cando fiat bia, no aiat mai ghiadu ca s’artària nche l’ingaddinaiat.
Bepi Pani non fiat abarradu in cue duos e duos e si nche fiat essidu dae sa ventana de domo sua (bellagasi istaiat in su de chimbe pianos) rugrende sos chelos, gosende sa libertade, cun su bentu Solopu chi li cari-nnaiat sa cara.
Su bisu suo fiat acumpridu! Peroe, arribadu chi fiat a domo, si nde fiat assu-
conadu. Bi fiat una multa e una foto chi lu retrataiat bolende subra cussu tapissu màgicu gasi galanu.
Su chi depiat pagare fiant bintichimbe piastras, ca aiat boladu subra de su tapissu sena de patente, sena sa targa e nemmancu cun su cascu in conca.
Su bisu si nche fiat iserghende pro semper!... sniff... Iscedadeddu, non si nde fiat sàpidu chi cun su tapissu
depiat chìnghere finas unu manteddu màgicu, pro èssere invisìbile, a tales chi sa politzia non nche l’esseret re-connotu.
E sigomente su manteddu fiat invisìbile, mancu bidu l’aiat Bepi Pani! Ite làstima.
8
9
2
SU CANE LILLU ANDENDE A
COMPORARE SU GIORNALE
Pro annos e annos, su cane Lillu fiat andadu a com-porare su giornale, cada domìniga, a s’edìcola in sa contonada. Su giornalaju los connoschiat bene a su cane e finas a su mere suo, duncas ischiat bene cale giornale li depiat dare, e su cane bi lu pagaiat cun su tantu giustu. Su giornalaju pensaiat chi su mere de Lillu depiat èssere orgolliosu de cussu cane gasi masedu e contivigiosu.
Mancari gasi, cada domìniga, luego ischidadu, su mere de Lillu preguntaiat a isse etotu ue nche fiant andados a parare cussos duos èuros maladitos, chi semper man-caiant dae su taschinu, e cale dimmòniu fiat chi li giu-ghiat, onni domìniga, su giornale chi aturaiat abertu in su pamentu de sa coghina.
Lillu Sanna si ghetaiat a tontu, comente chi no esseret ischidu nudda.
Ca issu non podiat nen nàrrere ne acrarare nudda. Issu, Lillu, podiat lèghere su giornale, ma no ischiat a
faeddare. Si esseret pòdidu allegare, diat èssere istadu tropu pro
unu cane, beru est?
10
3 SOS PROBLEMAS DE SU
MOSTRU DE S’ISTÙGIU Cussa note, sa ghenna de s’aposentu de Sandru Pani
totu in una si nche fiat aberta. Sandru, assustadu aiat ghetadu unu tzèrriu
—Aaaahhhhhh! Su Mostru de sos computer!!!! E cussa casta de mostru, chi fiat istupadu dae su can-
taranu, ca a seguru boliat assustare e assuconare, si nde fiat abarradu teteru.
—E no, bellu meu. Deo non so su mostru de sos com-puter. Deo so su mostru de sos bisos malos. Pagu pagu de respetu o deddè, eh?
Sandro, chi si nche fiat pesadu dae su letu, s’aiat chin-tu sa vestàllia e sas catzolas, e si fiat postu a resonare cun cussu mostru feu chi fiat a pees de letu.
—E tando? Mi ses narende chi non ses su mostru de sos computer?
—Balla ca no! Deo so su mostru clàssicu de sos bisos malos.
Sandru chi si nche fiat infadadu de faeddare, aiat pi-gadu sa computadora suo dae su comodinu e l’aiat allutu pro murigare in internet.
—Millu, mì!— aiat naradu unos cantos minutos a pustis su pitzocu, a pustis chi aiat buscadu paritzos retratos de mostrus cun su motore de chirca in sa com-putadora.
E su mostru bidende cussas immàgines, si fiat asse-riadu, ca finas a tando fiat cumbintu chi esseret unu mos-
11
tru de sos bisos malos, e intamas, fiat unu mostru de sos computer...
Su dispiaghere fiat gasi mannu chi aiat comintzadu a prànghere a sucutu.
Sandru tando, chirchende de lu cossolare, l’aiat na-radu:
—Coràgiu, a èssere unu mostru de sos computer e mè-gius meda, tenes tratamentu cun prus pessones...
Ma, nointamas custu inditu de Sandro, su mostru fiat galu iscunnortadu. Ammischinadu si nche fiat andadu ingalende·si·nche torra in su cantaranu, pro non l’assus-tare prus, mai prus.
12
13
4
SU MISTÈRIU DE SU “ÈSSERE”
ORROROSU A S’ÀTERA ALA DE SAS ISCALAS
Pro annos e annos, a su mancu dae cando si l’ammen-
taiat, Lino Sanna timiat a frea cada borta chi castiaiat dae s’istampu in su muru, in sa pinna de sas iscalas de su portale.
A s’àtera ala de s’istampu fiat totu iscuridu, nieddu pìghidu, ma cando acurtziaiat s’ogru a cussu istampu, Lino bidiat unu mostru orrorosu, lègiu, chi boliat a lu ochìere.
Onni ocasione fiat bona pro nd’acostiare sa cara a s’is-tampu e bìdere cussa cara istremorosa, de cussu èssere a s’àtera banda, comente chi l’esseret isetende, pro l’ammostrare torra cantu fiat feu.
Emmo, timoria de a beru poniat! Bastis, pro unos cantos annos Lino aiat sessadu de abbaidare in s’istampu pro non sighire a bìdere sa cara de cussu “èssere”.
Ma, a pustis de pagu tempus, cando nche fiat prus ma-nnitu, una die Lino aiat abbetiadu cun isse etotu pro bìdere si fiat coragiudu. E aiat torradu a ampaniare in s’istampu. E torra galu aiat agatadu a cussu mostru orrorosu. Pro de beras, Lino giai ischiat chi l’esseret aga-tadu, pro custu aiat pensadu de l’iscrammentare a cussu “èssere” a s’àtera ala de s’istampu.
Nointamas s’iscurigore, Lino ischiat de bi la pòdere fàghere. Aiat pigadu una frunda, aiat tiradu s’elàsticu e imboladu una perda giustu·giustu in intro de sa calanca.
14
A pustis de un’iscuta, aiat intesu carchi cosa comente a... unu bidru segadu.
E a pustis mancu pìulu. Tando Lino aiat torradu a abbaidare in s’istampu. E
pro sa prima borta, dae annos a tando, no aiat bidu prus nudda. Nudda.
Su mostru fiat isparèssidu, fortzis l’aiat assustadu su sonu de su bidru segadu rutu a arrogheddos subra de issu.
E Lino no aiat prus torradu a bìdere cussa cara orro-rosa.
Custu ca, ma mai nche l’aiat pessadu, aiat segadu unu ispigru betzu, remonidu in s’àtera ala de sa pinna, in ie dae deghenas de annos, e chi mustraiat in s’iscuriu sa cara de Lino Sanna etotu, cada borta chi isse castiaiat in cussu istampu.
15
16
5 SU CANE PORTAFORTUNA,
IN SU GIOGU
A Rino Pani l’aiant asseguradu chi cun cussu cane ae-ret bintu cale si siat giogu de cartas, si si lu manteniat serente a isse.
Rino giogaiat a onni ora, e duncas aiat comporadu su cane portafortuna gastende belle totu su dinari suo pro cussu catzutzu.
Fiat cumbintu duncas chi fiat unu cane portafortuna, o carchi cosa gasi. Duncas l’aiat pigadu in fatu a su logu in ue giogaiat a cartas, ma su cane corcadu in terra a in antis de Rino, fiat partu intamas unu tonteddu ca moiat petzi sa coa, comente chi esseret cuntentu.
Totu sa note su cane aiat sighidu moende sa coa, e intamas Rino sighiat a pèrdere sas partidas una in fatu a pare. Inchietu, sa die a pustis fiat andadu a si chensciare anco su tziu chi l’aiat bèndidu su cane:
—Custu isentu at petzi mòidu sa coa, e trèmidu su culu totu note, pariat belle·belle chi fiat cuntentu cada borta chi perdia!— aiat muschiadu Rino.
—Perdonet, ma su tontu beru est Vostè— l’aiat res-postu su bendidore— Cussu chi fiat faghende su cane fiat de bos inditare sas cartas de sos àteros giogadores moen-de sa coa!
17
6
CUSSU CHI NON FIAT, SU MOSTRU
Cussa note, a Maria Sanna nche l’aiat ischidada unu tzocu in intro de su cantaranu. Si nde fiat pesada pro bìdere ite fiat capitadu. Cando aiat abertu s’isportellu de su cantaranu, belle nd’arruiat a culu a terra.
Fiat unu mostru piludu, mannu a tres bortas de su cantaranu. Comente aiat fatu a si nche istichire in unu tretu gasi piticu?
Maria aiat abboghinadu assustada. Su mostru intamas pariat prejadu bidende·la gasi. Ma totu in una fiat istu-padu dae suta su letu unu mostru, piticu piticu. Lestru·lestru aiat brincadu subra de su cantaranu mossighende su pee de su mostru mannu. Su mostru mannu aiat ghetadu unu tzèrriu pro su dolore e si nche fiat cuadu in intro de sa bugiaca de una giancheta.
E Maria si fiat posta a chircare cussu mostru nou, gasi piticu.
—Ello tue, ite casta de cosa ses?— l’aiat pedidu sa pitzoca
—So su mostru de sas mìgias, de su mostru de custu aposentu —aiat naradu— In ue b’at unu mostru non bi nde podent istare duos. Bonanote.
E si nche fiat iscumpartu suta de su letu. Maria, in finis aiat cumpresu proite fiant isparèssidas
gasi mìgias medas, ma non nde l’afutiat nudda, ca a s’acabu aiat cumpresu chi fiat mègius a pèrdere sas mìgias, chi a si nde ischidare in intro de note e a s’agatare unu mostru ispantosu chi essit dae su cantaranu e faghet “buh!”
18
19
7
SU SEGRETU DE S’ISCRITORE
FAMADU
A pustis bintu su prèmiu de primore prus bramadu, aiant preguntadu a s’iscritore famadu, Tino Pani, cale fiat su segretu pro iscrìere contos bellos. E isse aiat respostu:
—Andat bene, bos l’iscòvio. Sos contos essint a sa sola dae sa màchina de iscrìere betza mea, chi est de su 1938.
—Duncas Vostè est unu de cussos iscritores chi im-preant una màchina de iscrìere antiga, e sena de custa non lu diat pòdere fàghere?— Aiat preguntadu unu de sos giornalistas.
—No gasi non torrat bene su contu— aiat respostu Tino Pani—. Pro de beras non so deo chi iscrio sos contos ma sa màchina etotu. Deo abarro a costàgios suos ebbia, corcadu in s’amaca, bantende·la, narende·li chi li chèrgio bene. Gasi sa màchina iscriet a sa sola totu sas pàginas, e deo, depo remplassare petzi sos follos cando acabant...
20
21
8
S’ISPERDIDORE DE BRÙSCIAS
Bachis Boi e Tore Boi sunt esploradores pro contu de su Re. Colant peri su paisu e còmpudant su logu. Mancari gasi, una die, si fiant abbigiados chi una brùscia pipiruda, forte e barrosa, cumandaiat una parte de su rennu. La mutiant brùscia ogritorta.
—Depimus buscare sa manera de nche la mòere dae mesu de pees sena de nd’arriscare sa vida— Aiat naradu Bachis— mai m’est costadu de peleare cun una brùscia. Apo gherradu contra de cavalleris cun s’alenu pudès-chidu, contra de dragones trasseris e finas contra de su cau cantadore de òpera. Ma no isco comente si gherrat contra de una brùscia ogritorta. Si a su mancu no esseret ogritorta...
Pro bona sorte issoro Tore teniat unu fradile chi los podiat agiudare. L’aiat mutidu cun su telefoneddu, contende·li sa cosa. E duas oras a pustis fiat arribadu su fradile cun sa vetura sua a pedales. Fiat totu apam-palussadu, cun giaca e cravata. Aiat saludadu a Tore e a Bachis e totu paris fiant andados anco sa brùscia, in una capanna iscurigosa, posta in su cùcuru de unu montigru.
A pustis de deghe minutos, aiant intesu unu tzèrriu istremorosu (gasi forte chi sas bacas de cussa leada pro unu mese aiant bogadu yogurt de fràgula, banana o ànanas, cunforma a sa genia de baca... intamas de bogare late).
Deretu a pustis, su fradile de Tore, fiat torradu dae sos duos bardaneris risitende e lis aiat naradu:
—Totu a postu.
22
—E comente diàulu as fatu!— Aiat preguntadu Bachis, curiosu.
—Oh! Unu gioghitu! Deo bendo aspiraprùere domo in domo. L’apo naradu a sa brùscia chi como sa moda, intre sas brùscias, est cussa de bolare cun s’aspiraprùere. Issa at crètidu e m’at comporadu s’aspiraprùere. Una borta chi l’at alluta at postu sa buca in sa parte ue sa màchina suspit s’aera, e s’aspiraprùere si nche l’at papada, gasi chi como nch’est in intro de su sachiteddu e b’at a aba- rrare fintzas a cando no at a buscare remèdiu pro si nch’essire....
Adiosu! E gasi est chi Bachis e Tore ant bogadu dae mesu de
pees a sa brùscia ogritorta e ant sighidu a compudare su rennu e a lu mantènnere lìberu.
23
24
9 SA MÀCHINA DE SA BERIDADE
Efis Cau fiat nàschidu cun unu donu istravanadu. Fiat
bonu a cumprèndere si unu fiat narende fàulas. Giai a pipiu, si calicunu acanta a isse contaiat fàulas,
issu totu in una li naraiat —“Fàuras” A pustis, cando nche fiat prus mannitu aiat imparadu a
ispastigare bene s’allega “fàula”. Peroe isse, mancari gasi, custu donu non lu podiat istransire, e cando cale si siat pessone fiat acanta a isse e naraiat una fàula, issu luego naraiat “fàula”.
Duncas pessade·bos sa cosa. Una borta a in antis de su presidente de su guvernu, a
pustis chi aiat naradu chimbe frases una in fatu a pare, Efis aiat naradu.
—Fàula, fàula, fàula, fàula e fàula. Una pro cada frase chi aiat naradu. E su presidente de
su guvernu, chi non boliat pèrdere sas eletziones comente a faulàrgiu, aiat ordinadu chi l’esserent postu una mìgia in buca, a tales de non nàrrere prus cussa allega “fàula”.
Beru est chi Efis sighiat ascurtende fàulas a muntones, peroe non podiat faeddare. Nche li moiant sa mìgia dae buca petzi cando depiat papare, o cando nemos fiat acanta a isse. Pro custu, sa conca de Efis aiat comintzadu a ismanniare, ca sas allegas non podiant essire dae buca, fintza a cando sas allegas non nche li fiant essidas dae sas nares e dae sas origras.
E dae tando, in totu sa bidda s’intendiat sa boghe de Efis narende...”fàula”, cada borta chi calicunu contaiat
25
fàulas. Peroe giai non fiat isse, fiat sa boghe sua chi fiat in su chelu, subra sa bidda.
Sa gente aiat comintzadu a tìmere ca totus iscoviaiant chi fiant contende fàulas totu cantos. Ite pessades chi at imparadu sa gente dae totu custu trèulu? A contare sa beridade?
E beniminde!Tambene! At imparadu sa gente a nàrrere petzi mesu fàulas, gasi
chi sa boghe de Efis no aeret abboghinadu prus: “Fàula”!
26
10 AMORE A SA PRIMA MUTIDA
Cussa die, Lìdia Moro, si fiat abbigiada chi sa cum-
pàngia chi istaiat paris cun issa, fiat belle un’ora faeddende in su telefoneddu. Pariat prejada meda in mesu de cussos cràstulos.
Aiat sighidu alleghende pro àteras duas oras. —Isella, beni a papare. Isella fiat andada a mandigare, ma cun su telefoneddu
in fatu, sighende a chistionare. E sa cosa aiat sighidu finas a pustis, fache a sas noe de
sero, a pustis àere faeddadu pro dòighi oras de fila a pare. Aiat sessadu, petzi, ca sa bateria de su telefoneddu si nche fiat iscarrigada.
—Oh raju! Isella— aiat naradu Lìdia— Non t’apo bidu mai istentende·ti gosi meda cun su telefoneddu, ello it’est s’isposu tuo?
—No, Lìdia, fiat unu fulanu chi at isballiadu su nùmeru de telèfonu, peroe, amus incomintzadu a faeddare... fiat garbosu, m’agradaiat. Pesso chi m’apo a innamorare de isse.
—So cuntenta pro tene. A su mancu tenes su nùmeru de telèfonu suo.
—Oih, ma ite!— l’aiat respostu Isella— M’at tzerriadu cun su nùmeru cuadu e como no isco cale est su nùmeru suo. E mi nde so ismentigadu fintzas de bi lu pedire!
27
28
11 SA CADDERA CHI SALVAIAT
PRÌNTZIPES, CASSAIAT DRAGONES E ISCHIAT PETZI A NÀRRERE “EMMO”
Sa caddera Luisa Salis fiat famada ca fiat sa prima
fèmina chi s’afainaiat pro salvare prìntzipes e a gherrare contra de dragones. Mancari gasi nemos l’aiat mai intesa faeddende, fiat comente chi no ischeret a faeddare. Pro custu, una giornalista ispibilla e curiosa, la cheriat in-tervistare. E pro fàghere s’intervista, aiat sètzidu a caddu, sighende a sa caddera Luisa, mentras caddigaiat chir-chende unu dragu, chi, a su chi paret, rundaiat in cussu rennu:
GIORNALISTA: E, duncas nos nèrgiat, Luisa, sa prima caddera est? LUISA: Emmo GIORNALISTA: E a salvare prìntzipes si ponet? LUISA: Emmo GIORNALISTA: E custu traballu a li torrat a contu? LUISA: Emmo GIORNALISTA: Comente fèmina cuntenta est? LUISA: Emmo GIORNALISTA: E como, est andende a chircare carchi dragu, pro lu cassare? LUISA: Emmo GIORNALISTA: Bene, finas a como m’at semper naradu ca “emmo”, ma calicuna àtera allaga a l’ischit nàrrere? LUISA: Dona atentu GIORNALISTA: Ite cheret nàrrere?
29
LUISA: Dona atentu? GIORNALISTA: Dona atentu? E in cussu mamentu nde fiat coladu unu dragone
ràsiga·ràsiga su terrinu, cun sa buca aberta, e si nch’aiat papadu a sa giornalista totu a una borta...
LUISA: A su dragu...bos cheria nàrrere, peroe cun totu custa tzarra...
30
12 SA SENNORA DE SA MUSCA
Sa sennora Adele Sanna fiat intrada in sa butega to-
loende in manos unu paràcua nieddu, mancari chi in foras unu sole lughente iscrariat sa die.
—Bonas dies— aiat saludadu cun gentilesa a su commissu sa sennora Adele— Cheria unu produtu bonu pro sa musca, ca nde b’at meda in domo...
—Emmo, sennora —l’aiat respostu su commissu— est musca manna? O normale? Faghet sonu o est pitica?
—A narrere su beru, bi nd’at de cada genia, fintzas de cussa chi non l’agradat su mele, ca sunt a dieta.
—Ummm, interessante. Bene, lassade chi càstio in magasinu, ca bido si su chi tèngio serbit a cada genia de musca.
Su bendidore, cun unu càmitze chintu, fiat iscumpartu a palas de una tenda e fiat torradu deretu a pustis cun in manos una siringa, de cussas chi sèrbint pro ispartzinare su prùere contra sos parassitas, e chi non serbint petzi pro ochìere sa musca, ma finas, si bi nd’esseret bisòngiu, pro nde bogare a foras de domo fintzas sos fantasmas...
—Millu inoghe su produtu mègius chi tenimus, pro nde ochìere sa musca, sa tzintzula, su carrampone, sa ma-riposa e sos mostrus suta de su letu de domo— l’aiat acraridu su commissu, boghende sas dentes dae un’origra a s’àtera.
Sa cara de sa sennora, ascurtende sas allegas de su commissu, aiat mudadu in un’ingestu de orrore e de ispantu. A pustis, aiat torradu a si nche leare su paràcua e l’aiat isbatuladu a conca a su commissu, narende·li:
31
—Mortore! Ite as cumpresu? Cando t’apo faeddadu de sa musca, fiat pro li dare cosa de papare prus bona! Ah, sos animaleddos meos istimados, mancu male chi istades cun megus...
E si nde fiat essida dae sa butega, istrampende sa ghenna.
32
13 SA SABIDORIA DE UNU DETECTIVE
DE SCOTLAND YARD
Sir Peter O’Sea fiat su mere de unu de sos prus antigos albergos in Inghilterra, in sa marina, Belleview. Gastaiat peroe unu muntone de dinari in lentzolos, e non faghiat àteru chi comporare lentzolos noos cada chida, ca ispa-ressiant sena cumprèndere proite.
Pro custu aiat fatu indagare a sos dipendentes suos, s’incapas esseret istadu unu de issos a nche los furare, ma a pustis fiat essidu a campu chi nemos de issos fiat unu furàntzulu.
Fiat istadu su detectve Jim Garcia, de Scotland Yard, chi aiat iscobertu proite isparessiant cada chida cussos lentzolos dae s’Hotel Belleview.
—Comente fatzo a non mi nche fàghere isparèssere sos lentzolos? Aiat pedidu Sir Peter O’Sea, assustadu, bi-dende giai s’hotel serradu.
E su detective Jim Gracia, chi, in prus de inves-tigadore, fiat su fìgiu de unu bendidore de guantes de su Yorkshire e, custu, nebode de unu chi teniat mariposas in Oruense, l’aiat inditadu:
—Pòngiat sa publitzidade de s’hotel in mesu de sos lentzolos, prontos a pigare, a tales chi sos fantasmas si nche los leent. Est nòdidu chi sos fantasmas non sunt nemos sena de lentzolos, gasi a su mancu ant a andare in giru faghende publitzidade a indonu pro s’hotel in totu sa bidda.
E gasi fiat acuntèssidu. Cada borta chi unu fantasma essiat a campu in cale si siat parte de s’Inghilterra, in su
33
lentzolu istupaiat una iscrita fosforescente chi naraiat: “Hotel Belleview, in sa marina. Intre de sos prus antigos de Inghilterra. Cussigiadu dae sos fantasmas, e cun is-contos pro sos pipios”.
E, non istedas duda·duda. Sa trassa aiat funtzionadu!
34
35
14
CUSSÌGIOS PRO NCHE BÌNCHERE A
SA TIMORIA —Mama, so timende. Mi paret chi bi siat unu mostru
in su letu meu— Aiat naradu Marisa Pani a mama sua. Sa mama nche fiat infadada de custa cosa. Cada note
fiat sa matessi. Pro custu, aiat mudadu sa trassa. L’aiat naradu carchi cosa, sighende sos inditos letos in una revista ispetzializada in psicologia de sos pipios, segura chi esseret istadu de profetu.
—Cando ses timende, pensa de la pigare, sa timoria, e de ti nche la papare. Gasi, si ti nche la papas, non t’at a fàghere prus nudda. E tue, gia ti nde imbentas una de cosa, as a bìdere chi bi resessis.
—Eja...– Aiat respostu Marisa —E como, bae e corca·ti·nche, gasi ti nche papas sa
timoria tua etotu. Su cras a mangianu, Marisa fiat andada a cughina
risitende. Aiat dadu unu basu mannu a mama sua e l’aiat naradu:
—Tenias resone, mama. Tocaiat a papare sa timoria mea etotu.
—Difatis prenda mea... —aiat risitadu sa mama, carinnende·li sos pilos.
Peroe non nche l’apo mandigada totu ca teniat un’arrogu chi non faghiat a bi lu papare.
Intendende custas allegas sa mama si fiat siddida. De repente, Marisa aiat bogadu dae sa bugiaca de sa ves-tàllia, duas farrancas, che a unu mostru orrorosu. E a pustis aiat naradu:
36
—Cussu mostru fiat suta de su letu meu, e mi poniat a tìmere, e in prus custas farrancas mi pariant tostas e fortzis non bi la faghia a nche las isfamigare. Peroe totu s’àteru de su mostru giai mi nche l’apo papadu, totu, lampu! Gosi emmo chi non timo prus!
37
15
ISCOLA DE BABBOS E MAMAS Sa mama fiat intrada in sa libreria paris cun sos duos
fìgios, Milena e Pedru Mùrgia. Milena, papende crema de tziculate imbastriada in su pane, cun sos pòddighes brutos, e pighende dae manca e dereta carchi libru.
E Pedru, dae banda sua, brinchende, apichende·si dae una libreria a s’àtera, comente chi esseret Tarzan, pro istransire sa fritzas tosconosas de una tribù arrenegada cun s’òmine–martinica. In s’interis sa mama fiat faedden-de cun su telefoneddu, sena mancu carculare cussu chi fiant cumbinende sos fìgios suos, castiende unos cantos tìtulos de libros. Dae banda sua, sa libraja li naraiat a Milena:
—Oh pitzochè, là chi su tziculate no ispìtzigat dae sos libros, a l’ischis?
Peroe sa pipia sighiat a fàghere su chi fiat faghende, comente chi no aeret cumpresu. Finas a cando non fiat costada una cosa totu in una. Fiat intradu unu politziotu. Ma non fiat unu politziotu normale, cun manganello e pistola. E nossi. Cussu chi teniat in fatu fiat una ispada laser, peroe, istudada. Si fiat acurtziadu a sa mama e nche l’aiat leadu su telefoneddu dae s’origra, narende·li in antis chi s’esseret chensciada:
—Oh sa sennora, so un’agente de sa politzia educativa, dipendente de su Comunu. Sa libraja bos at denuntziadu como·como ca nos est mustrende chi no ischit a educare bene sos fìgios suos. Pro custu mi depet fàghere bìdere su documentu de identidade de “mama”.
38
—Documentu de mama? E ite cosa, no apo intesu mai chistionende de custu documentu.
—Su documentu de mama e de babbu est comente a sa patente. Sena de custu, Vostè non podet pesare a fìgios suos.
Sa mama de Milena e de Pedru teniat sas ancas tre-me·treme.
—Non tèngio nudda de su chi m’est pedende... —E tando depet bènnere cun megus a su Campu de sos
genitores chi tenent bisòngiu de leare sa licèntzia de babbu e mama, cunforma a...
—E sos fìgios meos? —Ant a andare a una domo de acollida finas a cando
non nche tenet cussu permissu. A sa mama de sos pipios nche li fiat benende unu
intrecore. Sas làgrimas fiant calende in sas trempas. —Sennora —aiat naradu tando sa libraja— bògio reti-
rare sa denùntzia, nde tèngio làstima. Peroe imparet a sos fìgios suos chi si depent cumportare bene in intro de una libreria.
Sa mama naraiat ca ei cun sa conca. —Faghimus una cosa —aiat naradu su politziotu—
Torret a inoghe sa chida chi intrat. Leet in fatu fintzas sos fìgios e còmporet una pariga de libros. Deo apo a castiare. Si bido chi sos pipios faghent a bonos, naramus chi m’apo a ismentigare de su chi est capitadu oe...
—Emmo agente, gràtzias meda, apo a fàghere gasi... E sa mama, fiat essida a sa lestra dae sa libreria, cun
sos fìgios in fatu. Cando fiant abarrados a sa sola, s’agente e sa libraja, su primu aiat naradu a s’àtera:
—Pro de beras, la diant dèpere imbentare una patente de genitore, e ite nde pessas tue?
39
—Ello!...sos babbos a sas mamas de oe no ischint prus a nde pesare sos fìgios issoro. Sos pipios faghent su chi lis aconcat.
—Peroe depimus donare atentu cun custa casta de teatru, ca, si calicunu s’abbìgiat chi deo so maritu tuo e mi gheto a politziotu educativu pro bèndere libros...
40
41
16
SA GRANDU NOVA Su giornalista Dàriu Porru aiat retzidu una nova cando
fiat sètzidu a in antis de sa computadora in ufìtziu. Aiat lèghidu su messàgiu chi bi fiat in s’ischermu, aiat isbabarriadu sos ogros, si nche fiat pesadu a ritzu, aiat leadu s’impermeàbile, e fiat essidu currende dae sa sea de su giornale.
Bianca Serra, una collega sua, incuriosida dae su chi fiat faghende Dàriu Serra, si nde fiat acurtziada a s’ischermu pro cumprèndere ite fiat totu cussu pisti-ghìngiu de su collega. E aiat letu:
“Est cunfirmadu, ant bidu luego unu unicorru biancu, in su cursu de Roma. Sos unicorros esistint a beru!”
Si nde fiat sàpida deretu chi, si Dàriu Porru nch’aeret tentu fotografias bonas de s’unicorru, custu diat èssere istadu su resurtu prus mannu de sa carriera sua. Si fiat firmada un’iscuta, papende·si sas ungras, finas a cando non nche fiat torradu Porru a s’ufìtziu, totu ammurriadu.
—E beh, conta, fàula fiat custa de s’unicorru? —aiat preguntadu Bianca a su collega, chi sighiat a èssere abbuddadu.
—Pagu prus o mancu —aiat respostu isse, moen-de·si·nche s’impermeàbile e apichende·lu in s’apica-dòrgiu.
—Est a nàrrere? Isse, colende·si sa manu in buca, aiat suspiradu, si fiat
sètzidu a in antis de sa computadora moende su mouse pro lu torrare a fàghere partire. A pustis aiat naradu:
42
—E la nàrrere totu giai bi fiat unu animale cun unu corru in conca
—E non fiat unu caddu? —No. —Oh raju! Si fiat istadu unu caddu cun unu corru, si
podiat nàrrere chi esistint sos unicorros. —Emmo — l’aiat respostu Dàriu— ma intamas fiat unu
poleddu. Unu burricu betzu cun unu corru in conca. A chie nde l’importat de unu animale chi li narant àinucorru? A chie?
43
44
17 S’ASSUSTERI DE SOS MOSTROS E
DE SOS BISOS MALOS
Micheli Palmas fiat s’espertu prus mannu de mostros de domo in totu sa tzitade. Finas a oe in die, perunu mostru si l’aiat isfrancada dae isse.
A bolides ischire cale est su segretu suo? Toca, andat bene, bos lu naramus, peroe non depides fàghere perunu sonu. Sighide·mi e camminade in pee·in pee.
Cussu in cue est Micheli. At torradu imposta a sa sennora Boi, chi lat tzerriadu ca, narat, est disisperada pro su prantu de su fìgiu suo. Su pipiu, chi tenet sete annos, cada mangianu si nde ischidat, pranghende a sucutu, ca nà chi b’at unu mostru de sos bisos malosin suta de su letu, chi li papat sos bisos serenos e bi los mudat in bisos malos e orrorosos.
Micheli intrat in s’aposentu. Nch’est giai iscurigadu. In custa ocasione s’at a corcare isse totu note in s’aposentu, mentras su pipiu dormit in domo de sa iaja Matilde. Bois, non naredas nudda e non faghedas perunu sonu, petzi isetade.
Como Micheli aberit sa bursa sua. Est manna meda. Nche bogat dae sa bursa unu corpus totu pinnigatu a tundu. It’est? Lampu! Est un’èssere umanu! Preguntamus pispisende a Micheli chie est, cuss’èssere umanu.
—Est Filippo su fradile meu— respondet Micheli a boghe bassa.
Su fradile Filippo, chi est galu piticheddeddu, si nche dormit in su letu de su fìgiu de sa sennora Boi. Micheli
45
nos inditat de nos nch’essire dae s’aposentu. Nos nch’essimus.
Sunt sas bator de note, pagu prus o mancu. S’intendet sonos in s’aposentu. Micheli nos inditat cun sa manu de nos calmare. Non podimus intrare. Isse si bufat a bellu·a bellu su sutzu de arantzu cun una cannita de plàstica. Su sonu est prus artu. Intendimus cròchidos, abèlidos, iscramos...e, unu tzèrriu assustadu. Micheli sighit a nos inditare cun sa manu de aturare calmos.
De repente, nudda. Totu in una, su mudìmine. Micheli no intrat a
s’aposentu finas a cando no est arbèschidu. In su letu b’est Filippo chi dormit serenu, comente una botza e sorroscrende comente unu ippopòtamu (semper chi sos ippopòtamos sorroscrent).
—E, su mostru de sos bisos malos? Preguntamus a Micheli Micheli risitat e narat: —Si nd’est andadu pro semper. Tando bidet a nois ispantados. Torrat a risitare e nos
contat: —No esistit unu mostru de sos bisos malos chi poderet
a Filippo. Issu est macu iscassuletadu. Tenet sa conca prena de unu muntone de pugiones, a l’ischides? Non nde b’at unu prus isvariadu de isse. Pro custu, cando cale si siat mostru de sos bisos malos intrat in conca sua, intendet s’assartillada de una folada manna de pugiones. E a custu, nemos resessit a aguantare, nemmancu su mostru prus espertu. A s’acabu totus nche parant fuin-de... Custu est su segretu mannumeu, peroe no andedas in giru a nche l’iscoviare a totus, cumpresu?
E bois, chi seis leghende, bois no ais letu nudda de totu custu. Como ismentigade·bos·nche totu, no est chi, posca, depides retzire sa bisita de Filippo...
46
47
18
CHISTIONE DE DEFINITZIONES
—Lina, dona·mi unu basu! —aiat preguntadu sa tzia Giùlia a sa neta.
—Nche los apo acabados —l’aiat respostu Lina Zurru, pipiedda de bator annos, cun atza.
—Ello proite? —l’aiat preguntadu sa tzia. —Nche los apo ispitidos totus, depo andare a su
bancomat a nche los torrare a carrigare... Totu sos familiares chi bi fiant in cue si fiant postos a
rìere a iscracàlliu, pro sa respusta de sa pipia chi, torrende atza, aiat bogadu una carta comente a cussa de crèditu de sos prus mannos.
—Ando a nche carrigàre àteros basos. E sa pipia si nde fiat andada a s’aposentu suo, lassende
sos familiares in sa domo bona, preguntende·si ite si nch’aeret imbentadu Lina. Peroe Lina non fiat brullende, non fiat fàula sa chi aiat naradu. In s’aposentu suo, fiat intrada in su cantaranu e si nche fiat istichida intre unu capoto e sos pantalones de jeans. Nde fiat torrada a istupare in una dimensione connota petzi dae sos pipios suta de sos chimbe annos.
—Oh raju, ite fila longa —aiat giaculadu Lina a in antis de su bancomat pro torrare a carrigare sos basos, bi fiant a su mancu binti pipios in antis de issa, e totus isetende de carrigare torra sos basos.
—Eih, muconosu, moe·ti! —Abboghinaiat unu. —A ti nd’ischidas, faghe a lestru ca sinono mi pìssio. —Si m’infundes cun su pìssiu, deo ti cago a pitzu,
cumpresu m’as?
48
Unu disisperu! Non beniat bene a sos pipios a infilare sa carta in su bancomat, pònnere su PIN (a bias nche l’iscaressiant, e, bidu chi no ischiant a lèghere, cussos retratados, non fiant nùmeros, ma figuras, gasi chi, su bancomat mustraiat onni figura cada borta, istentende galu de prus). Cando, in fines fiat tocadu a Lina, aiat dèpidu isetare pro abbaidare a totu sas figuras pro pònnere su PIN suo: elefante rosa, soddu cun istampos, oca groga e sinnu tzinesu, custu fiat su PIN suo.
—Cantos basos bolet a retirare?– Aiat preguntadu su bancomat.
—Oto. —Non si podet fàghere, nde tenet a disponimentu pro
oe petzi chimbe. Lina aiat contadu sos pòddighes. Chimbe giai fiant
bastantes: unu pro sa tzia, un’àteru pro su tziu, s’àteru pro sa sorrestra, un’àteru pro sa iaja Elisabetta e un’àteru galu pro su cane Ciuaua, chi finas issu, fiat parte de sa famìlia.
—Andat bene. Sa pipia aiat acostiadu sas lavras a su bancomat e aiat
retzidu chimbe basos. Posca aiat retiradu sa carta e si nde fiat torrada cara dae ue fiat bènnida.
Teniat basos bastantes pro los dare a totu sa famìlia. Fiat essida dae s’aposentu suo, andende fache a sa
domo bona, ma sos parentes si nde fiant andados. —As istentadu meda. Ue ti nche fias cuada? T’apo
mutidu unu muntone de bortas —l’aiat naradu sa mama. Peroe Lina non podiat iscoviare ue fiat su bancomat de
sos basos. Aiat tzannigadu sos coddos. Mancari gasi, non podiat abarrare cun cussos basos in buca, ca fiant graes meda. Fiat andada a su corridòriu e aiat imboladu sos basos in s’aera. Fiat segura chi calicunu los aeret retzidos.
49
19
CANDO SA BRÙSCIA MATRONA AIAT
PÈRDIDU SOS POTERES SUOS
In sa perca afastiadora, de su clan de sos maghiàrgios e de sas brùscias Garcia von Heidelberg, totu sos membros acudiant a sa cramada de sa matrona, chi los aiat tzerriados in sa leada prus trista, ùmida e iscurigosa de sa perca–fortilesa, posta a s’artària de trinta metros, suta de terra. Cussa sala de sas reuniones l’impitaiant pro atopos nòdidos:
—Istimados —Aiat comintzadu a chistionare sa ma-trona de sas brùscias e de sos mahiàrgios de su Clan García von Heidelberg— bos apo mutidu ca est costada cosa mala.
In sa sala aiant comintzadu a murmutare. Apo pèrdidu sos poteres meos —aiat naradu sa
matrona— e tocat a nche los torrare a leare, ca, si no lu faghimus, giai ischide ite podet capitare.
Ischiant totus ite podiat acuntèssere si sa matrona no aeret tentu prus sos poteres suos. Si depiant incrunare a s’influèntzia de sa televisione pro un’annu, pro mèdiu de unu ischermo a su plasma.
A ratza de istrina, a bìdere sa televisione sena pàusu pro totu s’annu, sena tzèdere a s’influèntzia diabòlica de sa publitzidade cosa sua. Deretu, totu sos membros de su Clan fiant andados a chircare sos poteres pèrdidos, cada unu chirchende de torrare imposta a s’enigma de sa pèrdida de sos poteres, cun un’ipòtesi diferente: maghia pro sa pèrdida de sos poteres, bumbu pro nde furare su potere, ipnosi pro ismentigare sos poteres...
50
Petzi su magu Crispin, chi totus lu pessaiant tontu, non b’aiat atinadu, e si nde fiat essidu dae sa perca. Luego fiat arribadu in tzitade e fiat intradu in unu ufìtziu. A pustis fiat essidu cun unu sachiteddu suta su survicu e fiat recuidu a sa perca, ue bi fiat unu trèulu mannu, intre maghiàrgios e brùscias, belle isetende s’atacu de s’inimigu dae foras. Peroe Crispin mancu contu nd’aiat fatu, e fiat andadu deretu a s’aposentu de sa brùscia matrona. Si fiat firmadu cara a cara a sa brùscia, cando issa si fiat petenende sos pilos canos, e l’aiat postu su pachete imboligadu cun unu follu de giornale, a pees suos. A pustis aiat naradu:
—In cue bi sunt sos poteres. Sa brùscia matrona, aiat sessadu de si petenare. Aiat
regortu su pachete dae terra, l’aiat abertu e aiat bidu chi, de a beru, in cue bi fiant sos poteres suos. Luego si fiat intesa prus forte.
—Ti torro gràtzias Crispin. Ma nara·mi, comente as fatu a nd’agatare sos poteres meos?
—Cosa simple meda est istada, apo fatu su chi faghet sa gente normale cando perdet carchi cosa.
—Ello e ite faghet? – Aiat preguntadu curiosa sa brùscia.
—Andat a s’ufìtziu de sos ogetos pèrdidos...E in cue difatis fiant. Los aias pèrdidos sena mancu ti nde abbigiare, cando fias bolende cun s’iscopa tua e calicunu los at agatados, in cue in sa carrera. E nche los at giutos a s’ufìtziu...
51
52
20 SU MOSTRU IN FUNDU A SA CORTE
—Emmo, a pitzinnia —aiat inghitzadu su contu sa iaja
Caterina— Cando babbu e mama aiant comporadu custa domo, otanta annos a oe, nointamas chi su terrinu ue est fraigada nde tèngiat prus de chentu, apo intesu semper, a de note, s’ùrulu orrorosu chi beniat dae fundu de sa corte.
—E ite ses pessende chi siat? —L’aiat preguntadu sa neta sua Assunta Serra, chi teniat oto annos.
—Deo apo semper pessadu chi esseret unu mostru. E totus chi mi righiant in cara. Aiant isfossadu in su pamentu de sa corte unas cantas bortas, pessende chi esseret essende abba. Peroe mancu isperu, nudda, non bi fiat peruna cosa.
—E s’ùrulu, l’intendet petzi a de note? —A de note ebbia, cando su fundu de sa corte nch’est
in s’iscurigore... Timoria ti ponet custu? —Nono, a s’imbesse, m’interessat semper de prus
custu contu —l’aiat naradu sa neta. —E tue crees a su chi ti naro de su mostru? —Ello ca ei, iaja. Bi credo a su chi mi contas. Tue non
mi dias contare mai fàulas. Sa iaja aiat risitadu. Totu sos familiares e sos amigos,
si l’aiant semper rìghia de issa cando naraiat chi in fundu a sa corte bi fiat unu mostru, e chi s’intendiat petzi a de note, in s’iscurigore nieddu pìghidu.
Mancari gasi sa iaja non pessaiat mai chi sa pipia esseret andada a castiare su tretu a sa sola. Unu contu fiat a crèere a su chi li naraiat, àteru fiat cussu de averguare a
53
sa sola, in su fundu de sa corte, a de note, cun una pila pro fàghere lughe.
E intamas custu est su chi aiat fatu sa netighedda, una note, cando totus fiant corcados, in domo de sa iaja. Nde fiat calada in sas iscalas dae su de bator pianos, aiat abertu sa ghenna pro intrare a sa corte, e in cue, aiat chircadu de fàghere lughe cun sa pila... E cussu chi aiat bidu, non l’aiat ispantada nudda.
Tres dies a pustis sa iaja aiat naradu a sa neta: —Nche sunt tres notes chi no intendo urulende a su
mostru in sa corte. —Est normale. —Normale? E ite ses andada a bìdere a su mostru a de
note, a sa sola? —Emmo. Sa iaja aiat isbabbariadu gasi meda sa buca, chi bi nche
podiat intrare finas unu pianoforte. E sa neta l’aiat na-radu:
—So andada a bìdere su mostru. E pro de beras giai bi fiat e fiat dormende in su pamentu de sa corte, fiat una casta de dragu, peroe non nde bogaiat de fogu, e in cara fiat totu asseriadu. Deretu aia cumpresu ite li fiat costende.
—E ite? —Chi no isfàmigat bene, e produet unu muntone de
gas. Pro bona sorte sua deo mi fia ammaniada e tenia in fatu finas un’ampullitedda de digestivu. Bi l’aia dada. Issu l’aiat ingurtida totu in una e aiat comintzadu a istare mègius. L’aia cumpresu ca deretu sa bisura de sa cara de cussu mostru iscedadeddu fiat mudada.
Sa iaja Caterina non bi podiat crèere. —E como ite at a acuntèssere? L’aiat preguntadu sa mannai.
54
—E como nudda. T’at a tocare a calare una borta a su mese pro li dare sos sales digestivos a su mostru, pro pòdere isfamigare bene.
Sa iaja fiat abarrada meledende e preguntende·si comente fiat capitadu chi totu sos sonos in sa corte, dae belle unu sèculu, fiant cajonados dae su gas de calicunu.
55
56
21 SU DINOSÀURU ANIMALE DE
CUMPANGIA Ludwig García, su biòlogu, fiat unu pessone istra-
vanada. Giai dae pitzinnia fiat unu amantiosu de sos dinosàuros, gasi meda chi, cando si fiat fatu a iscien-tziadu, sa prima cosa chi aiat fatu, fiat istada cussa de clonare unu de cussos rètiles, gasi chi aiat regaladu a sa mugere pro su cumpleannu suo unu dinosaureddu.
Su biòlogu Ludwig l’aiat creadu moende dae una tziligherta, peroe colende su tempus, fiat crèschidu meda.
Sa mugere de su biòlogu, chi li naraiant Irina e l’agra-daiant sos animales istrambecos, fiat essida dae domo pro si fàghere una passigiada cun su dinosaureddu, chi peroe fiat giai mannu che a unu malloru. Lu manteniat cun unu guintzàlliu de cane, chi peroe fiat unu pagu astrintu; mancari gasi cussu dinosaureddu teniat unu vantàgiu cunforma a sos canes: Non si firmaiat in cada lantione o in cada àrbore pro pissiare. Nointamas, totu sa gente chi l’atopaiat in sa carrera, si nche franghiat. Poniat timoria manna!
Irina risitaiat, peroe non naraiat nudda. Fiat gasi belleddu su dinosaureddu suo...
E teniat fintzas un’àteru vantàgiu: cando Irina andaiat a fàghere s’ispesa, cun su dinosaureddu, totu sas pessones la lassaiant colare in sa fila...
Timiant a frea chi los aeret papados... Est chi Irina non bi lu naraiat a issos chi su maridu aiat
dadu atentu, a tales chi su dinosàuru nd’esseret essidu vegetarianu.
57
58
22 SU GIRU DE SU MUNDU
Nina Pau fiat una pipia coragiuda. Aiat chertu a
fàghere su giru de su mundu. Pro custu aiat seberadu su tempus de sas vacàntzias istadiales. Pensaiat chi in duos meses esseret pòdida lòmpere a tesu meda. L’aiat semper disigiadu de bìdere su mundu, andare in giru, a s’intèndere lìbera.
Aiat seberadu de mòere a s’ispessada, sena perunu pessamentu. Fiat segura chi aeret agatadu in su caminu, totu su chi li podiat serbire...Teniat paritzas chimeras.
Fiat mòida a mangianu chitzo. Aiat pessadu chi pro chi non l’esserent firmada in sas fronteras, aeret serradu sos ogros. Gasi no aeret bidu sas fronteras. Ca gasi est: ogru non bidet e coro non dolet, si non bidiat a sas fronteras, nemos la podiat firmare, lògicu no?
Essida chi fiat dae domo, aiat comintzadu a cammi-nare. Semper cun sos ogros serrados.
Aiat camminadu, e camminadu. Oras e oras. Aiat camminadu gasi comente no aiat fatu in vida sua.
Camminaiat a lestru, belle currende. Aiat camminadu finas a cando no aiat comintzadu a l’intrare fritu. Su sole fiat calende.
E posca, Nina, aiat intesu a craru sa boghe de mama sua:
–Nina, intra ca nch’est ora de chena... E Nina aiat abertu in fines sos ogros. E aiat bidu chi a camminare, balla, giai aiat cammi-
nadu, peroe semper a indurriu de domo sua.
59
23
SU BENDIDORE DE MUSCA
Rino Matta aiat aparitzadu in su mercadu unu tretu pro bèndere musca.
Sos clientes fiant ispantados. Comente si podiat bèn-dere musca?
E Rino naraiat chi non fiat musca normale. Fiat musca allenada.
—E si calicunu acante a bois est de intragnas malas, issa nche l’ischint.
—Si calicunu bolet bèndere alimentos pudèschidos, issa nche l’ischit.
—Si calicunu bos ingiùrgiat a palas bostras, issa nche l’ischit.
—Si retzides unu pachete prenu de òdiu, issa nche l’ischit...
E aiat sighidu a elencare unu muntone de cosas chi sa musca sàbida fiat capatza a iscoviare...
Unu cliente aiat preguntadu: —Andat bene, peroe, si si nd’abbìgiant de totu custu —Su chi faghet semper sa musca, si nde pasat subra de
sa merda.
60
61
24
SOS ANIMALES INTELLIGENTES
Bruno Matta aiat seberadu de allenare a unu scimpantzè, unu papagallu e unu grìgliaru.
Aiat traballadu pro duos annos, die e note. Los aiat allendaos bene meda. Finas a cando nche fiant prontos a si mòere comente a
èssere umanos. Cando lis chinghiat sa bestimenta de un’òmine, nemos
si nd’abbigiaiat chi fiant tres animales. Sos animales aiant imparadu a faeddare intre de issos. Faghiant cunferèntzias. Faghiant progetos a pitzu de terrinos e pontes. Iscriiant manuales de economia, filosofia e bricolage. Finas a cando non si nche fiat irrichidos meda. Peroe, cada note, recuiant a domo de su mere issoro. —Ello proite no ant istitadu dae su mere? —s’at a
preguntare carchi letore curiosu. Ladinu est: ca su scimpantzè, est s’intellighèntzia e sos
moimentos; su papagallu sa boghe – fintzas si flautada; e su grìgliaru sa cussèntzia, chi semper los faghet con-toniare a domo...
62
63
25
SA BRÙSCIA CHI AMMANIAIAT SU
TZICULATE PRUS BONU DE SU MUNDU
Bi fiat una borta, unu bidditzolu ue istaiat sa brùscia
Amèlia Cau. E, comente acuntesset su prus de sas bortas, sos bighinos boliant a li pònnere fogu a cussa brùscia. Paret chi giai dae meda teniant custa costumàntzia mala de abrusiare sas brùscias.
Amèlia, cando aiat bidu chi fiant andende anco issa, cun làntias e caras arrennegadas, aiat tìmidu meda. Peroe li fiat bènnida a conca una idea:
—Oh bighinos, benide ca bos cumbido una tassa de tziculate caente.
Sos bighinos fiant dudosos. Pensaiant chi aeret postu carchi cosa in intro de su tziculate, carchi retzeta pro los cunvertire in ruspos o in tostòinas.
—Non timedas, lu tasto deo in antis de bois —aiat naradu sa brùscia.
Gosi aiat ammaniadu unu lapiolu prenu de tziculate. Cussu nuscu fiat intradu in sas nares de totu sos bighinos. E totus, in fines, aiant testadu su tziculate.
Fiat bonu a beru... Pro custu si nche fiant iscarèssidos de nche abrusiare a
Amèlia. Dae tando, sa brùscia aiat sighidu cumbidende
tziculate caente in ierru. Peroe cussu chi sos bighinos no ischiant est chi in
cussu tziculate bi fiat una maghia.
64
Peroe fiat gasi bonu... Pro custu, galu oe in die, in cussu bidditzolu, ammà-
niant su tziculate prus bonu de su mundu, ma nemos iscòviat su segretu de sa retzeta.
65
66
26
SA TZIA BRÌGIDA
Adele Cadeddu pensaiat chi cussas esserent istadas sas
vacàntzias peus de sa vida sua. Issa no aiat fatu nudda pro tènnere cussu... A fines,
l’aiant rimandada in oto matèrias de noe in iscola. L’aiant mandada in unu bidditzolu assoladu in mesu
de un’ìsola ispèrdida in su Mediterràneu. In cue istaiat tzia Brìgida, grussa comente a unu camion.
—Andamus a bìdere sa laguna —aiat naradu sa tzia a sa neta, in antis de chenare.
A l’aiat leada in fatu finas a s’istagnu prenu de man-gone.
—E ite tenet de ispetziale? Aiat preguntadu Adele, belle casighende.
Sa tzia Brìgida aiat fatu unu tzacamanu e sos man-gones si nche fiant bolados. Est tando chi aiat bidu chi sos mangones teniant tres ancas. A pustis aiat iscobertu chi in s’ìsula sos canes teniant ses ancas. E, cosa ispantosa, sas puddas bolaiant lèbias che a s’astore...
Mancari gasi, cussu chi aiat ispantadu de prus a Amèlia fiat istadu su de bìdere chi suta de su bestire de sa tzia, si moiat carchi cosa.
A de note fiat intrada in s’aposentu pro compudare sa cosa. E pro de beras teniat resone a suspetare... Gasi chi finas sa Tzia Brìgida non fiat normale, comente a nemos in s’ìsula.
Sa tzia Brìgida teniat bator bratzos!
67
Peroe aiat finas cumpresu chi fiat unu vantàgiu mannu cussa cosa, pro coghinare, iscrìere, faeddare in su telèfonu e ochìere sa musca, totu in una borta.
68
27 SA DISGRÀTZIA DE ÈSSERE LÈGIA
A Cristina Sanna li pariat chi la puniant ca fiat lègia.
Prus chi fea, fiat orrorosa. Una die in fatu a s’àtera la castigaiant. E issa fiat
segura chi sa maistra no la bagiulaiat ca fiat lègia. Peroe depiat ammìtere chi, mirende·si in s’ispigru, fiat fea de a beru.
Sa gente in sa carrera si nche istesiaiat. Mischinedda, est peroe chi poniat a tìmere de a beru, unu mostru.
Finas a cando cussa die fiat arribada a fàghere bisita una tzia chi beniat dae a tesu. Pro su prus, nemos andaiat a la bisitare a domo sua, ca totus la timiant. Sa tzia aiat bidu cantu fiat fea cussa pipia, peroe fintzas cantu mìope fiat sa mama. Sa neghe de sa legiesa de sa pipia la teniat sa mama.
E, bellagasi, issa teniat una paja de ulleras in prus. Bi las aiat dadas a sa mama de Cristina. Cando sa
mama las aiat postas aiat cumpresu deretu ite boliat nàrrere sa legiesa de sa fìgia. E, torrende·li sa bista, nche li fiat torradu fintzas s’olfatu.
Ca Cristina, in prus de su restu, fragaiat a bentu. Aiat postu a fìgia sua pro duas borta in lavatritze. L’aiat profumada cun tres litros de colònia. L’aiat petenada cun unu trivutzu de su mannoi, chi impreaiat pro su fenu. A pustis l’aiat castiada: non pariat mancu issa.
Cristina Sanna fea giai non fiat. Cando fiat torrada a iscola, no l’aiant prus castigada ca fiat lègia.
L’aiant punida peroe ca fiat una mandrona ca, pro de beras, non giughiat sos còmpitos fatos in domo.
69
70
28 BERTEDDA NO ISCHIT A
FAEDDARE S’INGLESU
A pustis chi nch’aiat provadu pro tres annos, sa maistra aiat tzerriadu a su babbu e a sa mama de Bertedda Sau:
—Fìgias sua no est bona a faeddare s’inglesu. Su babbu e sa mama fiant pessamentosos. A sa maistra, in prus, no est chi l’agradaiat meda cussa
pitzochedda. —Pesso chi fìgia bostra no at a imparare mai a
faeddare —aiat naradu sa maistra. Su babbu e sa mama aiant pinnigadu sa conca. Sa
maistra aiat naradu unu muntone de cosas, ma peruna fiat bona.
Gasi est chi fiat intradu su cane de sa pipia. —Su cane non podet istare inoghe —aiat naradu totu
arrennegada sa maistra. Bertedda aiat tando faeddadu cun su cane, faedden-
de·li in limba canina. L’aiat naradu de si nch’essire e su cane l’aiat postu in mente. A sa maistra nche li fiant rutas a terra sas ulleras.
—Peroe, ischit a faeddare... o a intzaulare... comente a sos canes? —aiat preguntadu ispantada a su babbu e a sa mama.
—Ello! —l’aiat naradu tando sa mama— e ischit a allegare fintzas comente a su gatu, s’orsu su cau e est imparende fintzas a chistionare comente a s’abe.
71
29
ISTÈVENE MELIS IN SOS PÀTINOS
Istèvene Melis fiat tristu meda ca s’elefante chi traballaiat paris s’aiat segadu s’anca. S’elefante si mutiat Barritu–chi–ischidat–sos–bighinos–a–cada–ora.
Podiat traballare petzi in su padente, e, a seguru, aerent giai seberadu chi sa sorte sua fiat...
Istèvene no lu cheriat nemmancu pessare. Lu boliat agiudare su matessi.
In s’interis pessende a comente agiudare a s’elefante suo, aiat bidu a unos cantos pipios gioghende in sa carrera. Si nde fiat alluta una lughe in su fundale de su cherbeddu.
Aiat traballadu pro una chida tirada. Aiat traballadu cun linna e metallos chi nche colliat dae s’arga. In fines fiat resessidu a fàghere bator pàtinos. A nche los pònnere a Barritu–chi–ischidat–sos–bighinos–a–cada–ora fiat istadu peleosu meda.
Peroe Istèvene non si fiat rèndidu mai e nche fiat resessidu. A pustis fiat abarradu unas cantas chidas allenende a s’elefante pro imparare a patinare. In fines Barritu–chi–ischidat–sos–bighinos–a–cada–ora si fiat fatu unu patinatore de gabbale. Non podiat prus traballare in su padente, peroe, emmo chi podiat cùrrere in sas carreras che a su bentu.
Istèvene e Barritu–chi–ischidat–sos–bighinos–a–cada–ora aiant agatadu traballu comente a missos.
Peroe semper depiant biagiare in s’autostrada, pro tènnere prus tretu. De su clacson non de teniant bisòngiu, ca sos barritos suos si nche intendiant finas a Istambul.
72
Mancari gasi, mai, Barritu–chi–ischidat–sos–bighinos–a–cada–ora pagaiat su pedàgiu.
Bidimus chi est gasi atrividu de bi lu perdire...
73
74
30 SU PIANOFORTE IN SA FATORIA
Domìnigu Buffa aiat eredadu sa cosa chi prus pagu
s’isetaiat, dae una bisaja chi mancu connoschiat. Totu fiat inghitzadu sa die chi fiat lòmpidu a cussa fatoria gasi a tesu, unu fulanu, chi ghiaiat unu tratore. Su tratore petzi nche podiat arribare fintzas a ie, e sos postinos de monte andant a cada logu in bitzi o in moto, a fines, amus cum-presu...
Fiat istupadu unu postinu cun una lìtera racu-mandada. Aiant pedidu una tassa de abba pro poderare in sa ghirada e si nche fiat isparèssidu dae ue fiat lòmpidu, giurende chi fiat s’ùrtima borta chi poniat pee in cue, pro totu sa vida sua. Peroe si fiat faddidu ca chimbe annos a pustis...oih toca, ca custu est un’àteru contu.
In sa lìtera racumandada, naraiant a Domìnigu, chi aiat eredadu carchi cosa dae sa bisaja, chi si nche fiat morta dae pagu tempus. L’aiat lassadu unu pianoforte mannu·mannu, chi a pustis aiant batidu a sa fatoria.
Pro nche lu batire aiant dèpidu impitare un’elicòteru. Bi fiat fintzas unu pianista chi, in s’interis chi su pianoforte andaiat peri s’aera, lu sonaiat a tales chi su pianoforte non s’esseret iscordadu cando nche fiat gasi in artu, ca fiat unu traste dìlicu meda.
Peroe, Domìnigu Buffa no ischiat ue si lu pònnere unu pianoforte gasi. Non li serbiat mancu a nche lu remonire in s’acuiladòrgiu. No interessaiat a sas bacas (a s’incapas aerent dadu prus late cun sa mùsica?). Non serbiat che istentu pro sos porcos...
75
In fines nche l’aiat assentadu in domo, tutadu cun prantas e fotografias.
Finas a cando una turista de su monte fiat parada in sa fatoria. Fiat danesa e camminaiat istontonada. Aiat camminadu duas dies sena ischire a ue parare. Sa pitzoca mischinedda aiat pessadu chi nch’esseret parada in su padente de su Madagascar, pereo fiat a su mancu in Toscana. Cando aiat buscadu sa fatoria de Domìnigu, fiat curta cara a custa. Fiat intrada pro pedire una tassa de abba.
Peroe cando aiat bidu cussu pianoforte in domo de Domìnigu, si fiat innamorada de issu...
Si fiat innamorada de su pianoforte, chèrgio nàrrere... E fiat abbarrada in cue a istare. Como sa turista danesa, chi si mutit Lippa, sonat cada
note su pianu. A su chi paret Domìnigu est innamoradu... inna-
moradu de sa mùsica chi essit dae cussa càssia cun sas cordas in intro.
76
77
31
S’ISCOBERTA DE SORU
Frantziscu Soru fiat òmine lègiu, gasi feu chi bastaiant duos segundos chi finas su prus balente si poniat a prànghere. Teniat duos coddos chi pariant unu monte, peroe cun tzepas piticas in fila a pare comente a sos dragos.
Sa carena fiat totu prena de pilos, chi si bi la faghiat fortzis cun su serraerba si nche podiat afaitare. Su bruncu nche l’essiat a foras e dae cue istupaiant duas sagnas che sirbone...
E sas ungras...pariant francas chi nche podiant segare s’atzàrgiu. Pro custu Frantziscu fiat una pessone trista.
Nemos lu boliat serente. Poniat timoria ca cun cussa bisura, cale si siat pessone pessaiat chi fiat un’èssere istupadu dae sa conca de carchi iscritore machillotto, de cussos chi s’imbentant a èsseres istrambecos. In prus resessiat a mastigare bigas intamas de gomma de mastigare e a fàghere bolloncas cun custa.
Peroe una die, chirchende roba in su cantaranu, aiat atopadu a unu mostru.
Prus a prestu fiat unu mostru fèmina. Fiat pagu prus o mancu lègia e pilurtza cante a isse.
L’aiat leadu in fatu a issa in su mundu de sos mostros, ue si podet intrare petzi dae sos cantaranos, o dae suta de sos letos. In ie aiat iscobertu chi finas isse fiat unu mostru, nchi nche l’aiat lassadu sa mama cando fiat nàschidu in mesu de sos umanos.
Dae tando Frantziscu Soru fiat istadu in mesu de sos mostros cuntentu che pasca, ue nemos fiat prus “bellu” de isse.
78
32 SU TERMÒMETRU RUTINÀRIU
In Biddapuddu, su sìndigu, Giua Puddu, si fiat postu in
conca de assentare una colunna. In pitzu de sa colunna nch’aiant postu unu ischermu. Sos bighinos aiant pessadu chi fiat unu termòmetru.
Peroe fiat unu termòmetru istranu a beru. Pro totu s’annu semper sa matessi cosa faghiat.
Comintzaiat a mesunote marchende zero grados. Pro totu sa die creschiat sa temperadura finas a nche lòmpere a bintibator. E posca torraiat a sinnare zero grados.
Sos bighinos sighiant cussu chi marcaiat su termò-metru a manera sìnchera. Fiat su matessi in estiu e in ierru. A mesunote chinghiant sos gabbanos comente macos, cando pagu in antis fiant in mallieta, mancari chi in foras esseret niende.
Nemos cumprendiat, in Biddapuddu, proite cussu termòmetru funtzionaiat in manera gasi istrana. Peroe...
Finas a cussa istrachia, cando su ventu aiat suladu. S’ischermu aiat nannigadu e nche fiat rutu un’arro-
gheddu dae sa matade a s’ala dereta sua. Tando aiant iscobertu, abbabballocados, chi non fiat unu termòmetru, ma unu relògiu ue si nde bidiant petzi sas oras, ma non sos minutos...
Totus in Biddapuddu no aiant iscoviadu nudda a nemos... non siat chi calicunu si nd’abbiget e si nde riat a iscracàllios de issos pro totu sa vida, ponende·lis cantzone.
79
80
33 SA COGA CUN SAS VERRUGAS
MANNAS
Non bi fiat duda peruna chi sa coga Frantzisca Murru fiat una coga. Teniat sas verrugas in totu sa cara. Las teniat de cada mannària, sena pòdere nàrrere cale fiat sa prus fea. Custa est sa cosa chi sa coga si nche fiat infa-dada.
Unu contu fiat a assustare sa gente cun paritzas ve-rrugas, sinnu de coga·cogona, àteru contu fiat cun totu cussas verrugas chi sa cara pariat tutada cun patata. Finas a sa die chi unu gatu òrfanu fiat cumpartu in domo de sa coga.
Teniat fàmene e fritu. Sa coga Frantzisca in coro suo non fiat mala. L’aiat acollidu e l’aiat dadu su late e unu bìculu de durche. A bellu·a bellu aiant leadu ballassa.
Tando fiat capitada una cosa ispantosa; sas verrugas de sa coga aiant comintzadu a si nche rùere.
Peroe, giai non fiant verrugas normales: fiant verrugas saboridas. Nde ruiant che frùtora cota.
Cada verruga teniat unu sabore diferente: frùgula, mango, pèssighe...
Peroe sa coga depiat mantènnere cuadu carchi cosa de malu, ca si esseret divenida bona de su totu, aeret sessadu de tènnere sas verrugas, verrugas cun sabore de frùtora...
Pro custu, cada tantu, essiat a sa bia e imbolaiat su pìgiu de banana in su martzapee, a tales chi calecunu esseret istrisinadu, ca sinono fiat istata tropu bona.
81
34
SA LÌNIA AÈREA ULTRASEGURA
Cussa lìnia aèrea, Airsanna, fiat sa prus severa cun sas normas de s’aviatzione.
Non bastaiat a torrare a nàrrere sas normas binti bortas, fintzas pispisende·las in s’origra de sos passe-geros.
Una tzinta de seguresa non fiat bastante, in cussa lìnia aèrea cada passeggeru nde teniat tres.
Peroe, sa cosa mègius fiat chi, in antis de lassare s’aèreu, sos passeggeros depiant dare un’esàmene pro mustrare chi aiant cumpresu su chi lis aiant naradu.
E cussos chi non colaiant s’esàmine, depiant torrare a fàghere su biàgiu...
82
35 SA MALADIA DE SA COMPUTADORA
Cussa computadora, a su chi paret, fiat s’ùrtima mera-
villa. Fiat de s’ùrtima generatzione, belle intelligente che a un’èssere umanu.
Fiat bona a si relatare cun una pessone e a sighire sa lògica de s’arresonu umanu.
Mancari gasi, una die, nointamas esseret gasi so-fisticada, l’aiat corpidu unu virus. Sos tècnicos no ischiant comente nche la sanare. Provaiant totu sos antivirus e, a deretura, nd’aiant imbentadu calicunu nou pro lu sar-bare.
Peroe fiat totu de badas. Finas a cando sa iaja de su tècnicu printzipale, sennora
Evelina Orrù, chi fiat avesa a giùghere durches fatos in domo a su nebode suo, nch’aiat bidu sa computadora. Sa sennora Evelina aiat cumpresu luego ite fiat costende a sa computadora.
Sena bogàre pìulu, aiat assentadu in costagios de su traste una istufa, e l’aiat ammaniadu unu brodu de pu-dda, e in fines l’aiat dadu un’aspirina, chi l’aiat fatu leare sena chi nemos esseret cumpresu sa trassa sua.
Sa computadora si nche fiat sanada totu in una. E est seguru chi nemos aiat cumpresu, francu sa iaja,
chi cussa computadora belle umanu, finas isse, pigaiat sos virus umanos.
83
84
36 SU MISTÈRIU DE SU PISCADORE CHI
MAI PISCAIAT NUDDA Dao Piang Sàiu su betzu, andaiat totu sos meries a
piscare dae unos sesanta annos. Si setziat in s’oru de su molu, cun sa canna sa lentza e
sos bermes. Nche colaiat totu sos meries ponende bermes in su riu. Peroe mai, mai, mai, Dao Piang Sàiu aiat piscadu unu
pische tristu... Nemos, in su bidditzolu de Dao Piang Sàiu
cumprendiat proite su betzu colaiat totu sos meries in ie, si non piscaiat perunu pische.
Peroe issos no ischiant chi Dao Piang Sàiu non boliat piscare.
Andaiat a ie petzi pro dare a papare a sos pisches, ponende sos bermes in s’abba.
85
86
37 SA MODA DE SAS VALÌGIAS DE
BIÀGIU
—Mama, chèrgio una valìgia pro su biàgiu mea—aiat naradu Paloma Deriu a sa mama sua.
E mama sua, grandu comporadora, fiat cumparta cun una valìgia noa chi aiat comporadu de reghente.
—Mira fìgia mea – aiat naradu sa mama— custa est una meravilla: tenet bator rodas cun unu motore chi camminat a sa sola; si b’at emergèntzia, l’essint duas alas pro volare, peroe si non bastant giai b’at su paracadute; tenet in intro una tenda pro su monte; e a deretura unu radar piticu pro ti sighire sena chi tue pòngias in fatu a issa. A t’agradat?
Paloma Deriu aiat castiadu unu pagu dudende cussa valìgia gasi pitica. Comente bi podiat istare in intro su muntone de roba sua, s’aiat preguntadu.
Deretu aiat compudadu: aperende sa valìgia b’istaiat petzi unu dighidale.
Su restu, comente si lu podiat pessare, fiat ocupadu dae sos trastes sofisticados.
87
88
38 SU MAGHIÀRGIU
Bruno Sanna fiat seguru de divenire unu maghiàrgiu
grandu e potente. Giai cando teniat deghe annos, nemos in su bidditzolu s’acurtziaiat a isse. Totus si nche fuiant.
Sa gente fuiat cando lu bidiat, li bastaiat a artziare sos bratzos pro nde bogare a foras carchi casta de energia, chi faghiat fuire currende a totus.
E non petzi sas pessones ma finas sos animales. Finas sas feras. Orsos, lupos o carrampones, si nche
fuiant cando pesaiat sos bratzos e mutiat gasi sa maghia sua.
Bruno pessaiat chi sos poteres suos non los podiat bìnchere nemos. Pessaiat chi cun custos aeret pòdidu conchistare finas su mundu, nointamas no aiat cumpresu cales fiant custos poteres ma chi si pesaiat sos bratzos, nche istesiaiat a cale si siat èssere biu, finas sos àrbores si nde fuiant a sa lestra.
Finas a sa die chi, passigende peri sas lavanderias, fiat istrisinadu in su pamentu infustu e nche fiat rutu in intro de una vasca prena de sabone.
Pro bona sorte sua fiat pagu profunda. Pro sa prima borta in vida sua, Bruno Sanna si fiat sabunadu totu cantu e bene.
E a pustis, cando aiat artziadu sos bratzos, non fiat essida peruna maghia...
Paret chi unos cantos poteres, cun s’igiene si nche perdent.
89
39
SU CHERBEDDU ISTRANU
Peer van Bruggen Podda, fiat una pessone istrana. Petzi a una cosa pessaiat: a papare sa pitza. La papaiat a unfradura sena pàusu.
Cussas chi l’agradaiant de prus fiant sas pitzas esò-ticas. Podiant èssere de piberone cun sardina, pitza bator casos cun cugùmene, o pitza de pantzeta cun cantzofa.
Sa pobidda de Peer van Bruggen Podda fiat pessa-mentosa.
Pro custu aiat cumbintu a su pobiddu a andare anco su dutore ca a papare gasi meda pitza non fiat normale pro nudda.
Sa dutoressa, una pessone seria meda, pessaiat chi s’amore de Bruggen Podda pro sa pitza, si podiat cum-prèndere petzi connoschende ite teniat in conca. Pro custu l’aiat fatu una radiografia a sa conca ue si bidiant sos meledos. Peroe su resurtu non fiat istadu bonu.
—Non bi posso crèere —aiat naradu sa dutoressa a sa pobidda de Bruggen Podda, mustrende·li sa radiografia.
—E ite fiat isetende·si? L’aiat preguntadu issa a pis-tighìngiu.
—Chi pobiddu bostru teniat su cherbeddu de pitza. —Ello gasi no est? —aiat preguntadu sa fèmina cun
ispera. —Nono, pobiddu bostru tenet su cherbeddu... de per-
dingianu e custu non lu cumprendo a beru.
90
91
40
SU FURÙNCULU MANNU·MANNU
Mimma Saliu fiat una pitzochedda cussentziosa chi l’agradaiat a istudiare. Fiat unu sòrighe de biblioteca chi pessaiat petzi a imparare e imparare.
Finas a sa die chi nche li fiat istupadu unu furùnculu in conca, mannu a beru. Non fiat unu sangiolu chi essit a sos adolescentes, mancari chi issa fiat pitzinna meda. Non fiat nemancu unu burrutzone chi essit cando ti corpit una botza in conca.
Nudda de custu, fiat unu furùnculu ue si podiat pintare unu mappamundu piticu.
Aiant provadu a nche lu mòere cun cremas, pumatas, inturtos, retzetas, lamas, martzeddadas e fintzas ingiur-gende·lu, peroe fiat istadu totu de badas, su furùnculu mannu aturaiat in ie, die cun die.
Mimma Saliu iscedadedda non boliat prus a essire a sa bia cun unu furùnculu gasi in conca. E su malu fiat chi non resessiat a nche lu cuare. Si si poniat in conca unu mucadore pariat chi fiat cuende a unu extraterrestre...
E in s’interis, sa pipia leghiat e leghiat sena pàusu. Cantu prus leghiat, tantu prus ismanniaiat cussu fu-rùnculu maladitu.
A fines aiat cumpresu ite fiat capitende: pro more de istudiare meda, de lèghere e de chircare de imparare, su cherbeddu suo creschiat e creschiat, peroe, sigomente non bi fiat logu in sa conca, s’isparghinaiat in intro de su furùnculu.
Mimma, chi emmo, fiat intelligente, aiat cumpresu chi si depiat firmare.
92
Si nche fiat andada in vacàntzia a Rio de Janeiro, po-nendesi unu bonete in conca e si fiat gosada su carra-segare in ie.
E no aiat letu nudda de nudda pro totu su tempus chi aiat coladu pasende·si...
Pro custu, cando fiat torrada, giai non bi fiat prus perunu rastru de cussu furùnculu.
93
94
41
S’ACUNTÈSSIDA ISTRANA DE MISS
OWLE
Miss Owle–Buffa fiat una pessone particulare. Fiat a
tretu de abarrare chistionende e chistionende e chistio-
nende sena pasu.
Faeddaiat a ora tirada sena si fadiare, ma su peus non
fiat cussu, no, su peus fiat chi podiat faeddare sena de
tema. E, est ladinu, sas bighinas suas nche fiant prus chi
orròschidas.
Est a nàrrere, fiant disisperadas.
De a beru, nche fiant infadadas de l’intèndere fae-
ddende e faeddende, a tales chi ddu bisaiant su bla–bla–
bla suo. Ca, aderetura, si non bi fiat nemos in domo,
essiat a faeddare a sa corte o a su corridòriu.
Una die, cando fiat disisperada de su totu, sa bighina
sua, Miss Pintaventanas, aiat postu sa gatu infogiada in
domo de Miss Owle–Buffa. Petzi pro li dare apitzigu. E ite
nde fiat essidu a pìgiu? Sa gatu infogiada aiat atopadu a
su cane surdu de Miss Owle–Buffa —depiat èssere surdu
pro nche l’aguantare — e aiat comintzadu sa a si cùrrere
in totu sa domo.
Aiant imboladu a terra frores, cadiras, tiàgias portze-
llanas e finas s’urna cun su chinìsu de su biadu de Mr
Owle–Buffa.
95
Miss Owle–Buffa aiat chircadu de assentare totu, pe-
roe, in un’ungrone de su passaditzu, aiant atumbadu cun
sa tzia, sa gatu e su cane. E totu e tres aiat corduladu in
terra faghende unu bete tzocu.
Sa gatu aiat inghitzadu a apeddare.
Su cane aiat comintzadu a si lìnghere su pilu.
E Miss Owle–Buffa…, Miss Owle–Buffa aiat intesu chi
sa boghe sua si nde fuiat dae su gurgùgiu e curriat lìbera
in sa domo.
Sa fèmina, iscedadedda, l’aiat curta ma de badas.
Balla chi si fiat pentida Miss Pintaventanas de sa brulla
sua, ca, si in antis Miss Owle–Buffa a su note abarraiat a
sa muda, como sa boghe sua, sena chi nemos la podiat
cuntrollare, tzarraiat e tzarraiat in totu sa domo, sena
pasu.
96
97
42
UNA TZIVILIDADE IN SU CÀVANU
Su grandu ìdolu de sa mùsica, Marco Sìrigu aiat
basadu sa trempa de cussa pitzoca. L’aiat cunsinnadu
giustu tando su prèmiu comente a sa fans nùmeru
chimbighentas mìgia.
Sa pitzoca, Mimma Arrica, aiat giuradu chi non s’aeret
sabunadu mai prus cussu càvanu. Boliat chistire pro
semper su nuscu de s’amore suo platònicu. Pro custu
l’aiat cugugiadu cun una bollonca de cristallu.
Si sabunaiat totu sa carena, francu cussa parte, peroe
su chi fiat acuntèssidu est chi, a pustis de meses sena de
si sabunare in cussu tretigheddu, si bidiat una mantza
manna. E sa mantza, a pustis de ses meses fiat crèschida
finas a formare unu montrigheddu. A pustis de noe meses
fiat giai una bollonca suta su cristallu, peroe sa pitzoca
sighiat narende chi in cussa parte mai s’aeret sabunadu,
ca fiat una prova de amore. E a pustis de un’annu sa
bollonca de cristallu si nche fiat iscopiada e in suta fiat
cumparta una botza iscura.
Sa botza si nde fiat ispitzigada dae sa cara de Mimma
Arrica e aiat incomintzadu a abarrare bolende.
Issa l’aiat bida bolende ma non podiat fàghere nudda
pro non lu fàghere. Sa botza si fiat mudada in unu pianeta
piticu ue istaiant microrganismos. E fiat bolada cara a
s’istratosfera.
98
Teniat un’istratosfera sua etotu.
De custa manera, annos a pustis, sa botza, nàschida
dae unu basu innotzente si fiat posta a biagiare in
s’universu…
99
100
43
SAS MISÈRIAS DE SU GRANDU
ESPLORADORE
Tito Monni fiat de s’erèntzia de sos pros mannos
iscoberidores de su mundu. Sos antepassados suos, milli
e milli annos in antis, fiant vikingos chi aiant iscobertu sa
Groenlàndia.
Fiant istados sos antepassados suos cussos chi fiant
lòmpidos pro primos a su Polo e, aderetura, aiant batitu
in Europa sa traditzione de fàghere sos bistocos in Nadale
pro sos pipios, peroe sena alcool.
Pro custu finas isse aiat sighidu s’arte de sos ante-
passados suos. Iscoberiat pianetas noos biagende in
s’universu. Fiat bonu meda a buscare pianetas a tesu.
Nointamas in domo sua non fiat bonu a nudda.
In ie no agataiat mancu isperu.
Cando li serbiant sas mìgias pro isse fiat su matessi a
las chircare in su frigorìferu, ca non s’ammentaiat mai in
ue las aiat postas.
A bias, sas mìgias l’istupaiant intre de sos libros in sa
biblioteca; o una mallieta fiat imboligada in mesu de
s’istèrgiu.
Tito Monni non fiat bonu in cussas cosas.
Pro custu l’agradaiat a s’istentare chirchende pianetas
e abarrende a tesu meda dae domo sua.
101
44
SA VARITEDDA MÀGICA
A Antoni Pistis, sos Tres Res l’aiant giutu paritzos
donos: un’elefante cun tutù chi ballaiat Rock and Roll,
una matita colorada chi pintaiat su chi isse cheriat, unu
libru chi non si lassaiat lèghere e una varitedda màgica.
A su pitzocu cussu chi prus li fiat agradadu fiat istada
sa varitedda màgica.
Fiat ispantosa. Cando la puntaiat subra cale si siat
cosa, nannighende·la, sa varitedda màgica nde bogaiat
unu raju de lughe e nde isciusciaiat su chi teniat a in
antis.
Gasi, aiat arrogadu in pagu tempus a su televisore, a
metade coghina, a sa ghenna de su terratzu e una pariga
de pinnas de muru, una de custas fiat de sa domo de su
bighinu chi peroe, pro bonasorte, tando non bi fiat.
Cando su babbu e sa mama l’aiant briadu, timende pro
s’iscàndulu, giai mesu domo nche fiat isciusciada e
Antoni puntaiat sa varitedda subra s’antenna de sos
telèfonos in su fràigu a in antis.
—Ite regàlu dèchidu —aiat naradu Antoni a su babbu e
a sa mama mustrende·lis sa varitedda.
Su babbu, timende, aiat comintzadu a forrogare intre
sos pachetes de s’àrbore de Paschighedda. E difatis sos
suspetos suos giai torraiant: Antoni aiat pigadu unu
pachete chi fiat pro su babbu, pessende chi bi l’aiant
regaladu a isse.
102
—Antoni, cussa varitedda est sa mia —aiat naradu su
babbu inchietu, e l’aiat ammostradu s’adesivu de su pacu
ue bi fiat iscritu su nùmene de su babbu, paris a una
pregunta: “Pro Ernesto. A bonu ocannu as fatu?”.
Antoni aiat torradu sa varitedda, abbuddadu, a ma-
lagana.
Fortzis bos preguntades proite sos Tres Res apant
dadu cussu giogu a su babbu. Sa beridade est chi su
babbu fiat una casta de agente segretu chi traballaiat pro
su guvernu. Fiat istadu su guvernu etotu chi l’aiat fatu
cussu donu, un’arma segreta cun forma de varitedda
màgica chi peroe in sa realidade fiat unu mini cannone
laser.
Peroe pro non pesare suspetos l’aiant fatu arribare cun
sos Tres Res.
103
104
45
SA MUDADURA DE SOS VIRUS
In unu laboratòriu segretu fatu pro fraigare armas cun
microorganismos, bi fiat istada una fuida de virus, dae
unu tzipu chi sos espertos aiant batigiadu “Tzipu Sanna”,
in onore de su ghiadore issoro su Dr. Sanna. Peroe non
fiant virus ordinàrios, fiant virus in fase de isperien-
tatzione.
Sos creadores boliant fàghere unu virus chi depiat
isganire sa gente a tales chi sos soldados aerent ocupadu
su Paisu sena istrobbos e nemmancu faende cùrrere
sàmbene.
Peroe, a s’acabu, su virus aiat cajonadu àteros efetos in
sa populatzione: sa gente si fiat fata prus intelligente.
Cussu ierru, cando non bi fiat ammaniadu perunu
vacinu, su virus, chi pro de beras fiat una influèntzia, aiat
comintzadu a s’isparghinare in totu su Paisu.
Fiat istada una epidemia. Sa gente si fiat fata in-
telligente. Cada die de prus. Cantu prus si cuntagiaiat sa
gente tantu prus su virus Sanna s’isparghinaiat, onni die
bi fiat prus gente intelligente in su Paisu.
E meda gente intelligente fiat unu problema pro sas
autoridades.
Non si podiant collonare a lestru dae sas lege ingiustas.
E galu prus pagu bagiulaiant chi sos polìticos los
pigherent che pipios.
105
Sas autoridades fiant pessamentosas meda cun cussa
epidemia, ca no est sa matessi cosa a guvernare a gente
innorante e a guvernare a gente intelligente.
Peroe, pro bonasorte issoro, pro sos chi guvernaiant,
fiat arribadu su beranu e cun custu fiant acabadas sas epi-
demias de influèntzia.
E fintzas su virus chi mudaiat sa gente a intelligente
aiat sessadu.
Sa gente aiat pèrdidu s’intelligèntzia chi aiat
guadangiadu a pustis curados.
Peroe sos guvernantes fiant in pessamentu: depiant
agatare unu vacinu contra a cussu virus malu, non siat
mancu chi sa gente esseret torrada intelligente.
106
46
SU DISCENDENTE DE OPINEDDU
A su chi paret Opineddu aiat tentu discendentes. No
aiant iscritu libros subra sa vida sua a pustis chi si fiat
fatu a òmine, peroe contant chi si fiat cojadu, cando fiat
mannu, cun una pitzoca isvìtzera, fìgia de unu arrelogeri
capassu meda.
Aiant tentu una pariga de fìgios, e cussos fìgios aiant
fatu àteros fìgios.
E sos fìgios de sos fìgios aiant tentu àteros fìgios.
E sos fìgios de sos fìgios de sos fìgios, su matessi aiant
tentu fìgios…
E gasi pro paritzos ingènneros, finas a cando fiat
nàschidu in Frantza, a metade de su de XX sèculos, Jean
François Mura.
Bidu chi no ischiat chi fiat su discendente de
Opineddu, non podiat cumprèndere proite isse non
podiat contare fàulas, sena chi si nd’abbigeret sa gente.
A issu non creschiat su nasu che a s’antepassadu suo,
no. Cando Jean François Mura contaiat una fàula, li
creschiant sos pilos.
Peroe cussu fiat de profetu, ca teniat talentu meda.
Jean François Mura s’istentaiat imbentende contos,
totu frassos, pro campare.
E gasi, li creschiant sos pilos sena pasu.
107
Finas custu peroe lu faghiat guadangiare, ca bendiat
sos pilos suos chi fiant che a sa seda a una fàbrica de
prenìngiu pro cortzas, pro tènnere prus calidade de sas
pinnias de s’acoca.
108
47
SOS CÒMPITOS DE PUNCA
Punca est una callelledda non prus manna de unu cane
banghitu.
Est furba meda e intzàulat forte cando calicunu
s’acùrtziat a sa ghenna de domo.
Fiat nàschida in unu circu, peroe l’aiant adotada luego.
In totu sa vida peroe sos meres suos no l’aiant mai
bogada a sa bia pro sos bisòngios suos.
A s’imbesse, sa mere, chi est unu pagu caddotza, la
giughet pro fàghere sas cosas suas a su terratzu e, a
pustis, sa putzinosa, fuliat sa cascasina e su pìssiu in sa
carrera, a su note, cando nemos la biet.
E est a nàrrere chi sa domo ue istat Punca est unu
degollu. In sa domo b’istat sa famìlia Pes, pro custu issa
etotu tenet a sambenadu Pes; difatis est Punca Pes.
Pro comintzare, nemos in sa domo tenet sas craes.
Colant sa die tzerriende cun su campanello pro abèrrere
su portale. Su babbu, sa mama, su fìgiu prus mannu, sa
segunda fìgia, sa fìgia pitica, sa giaja, sa neta adolescente,
su nebode cabràrgiu (ca, a su chi paret, abarrat incantadu
abbaidende sa crabas),…non si cumprende canta gente
istet in cussa domo.
Pro nois, sos bighinos, fiat unu mistèriu cussu chi bi
fiat e faghiant in cussa domo.
109
Finas a cando, una die, totu sos chi istaiant in intro
fiant essidos a foras. Sa mama fiat istada sa prima a
recùere. Aiat tzerriadu cun su campanello de su citòfono.
Si nemos in domo teniat sa crae, e totu sos chi b’istaiant
nche fiant foras, chie depiat abèrrere?
Bi fiat petzi una resposta: depiat abèrrere Punca.
Peroe, comente faghiat unu callelleddu gasi piticu a
abèrrere sa ghenna?
A seguru non cun una crae.
Su cane aiat comintzadu a intzaulare a sa pinna de
muru de su bighinu, chi didisperadu, si nde fiat essidu a
sa bia —pro no intèndere cussos ùrulos de su cane— gasi,
essende, aiat abertu su portale, faghende intrare a sa
mama.
E sa ghenna de domo?
Finas custa l’aeret aberta Punca: fiat artziada subra de
una fune lasca chi bi fiat in su passaditzu, mantenende
unu paràcua cun sa buca no in antis de s’essere posta unu
tutù; aiat avantzadu subra sa fune, totu cuntzentrada, si
fiat chinta su pararutòrgias chi a su sòlitu fiat apicadu in
sa ghenna, e aiat brincadu subra sa manìllia de sa
ghenna, semper chirchende de agantzare sas chingras de
su pararutòrgias cun sa manìllia pro abèrrere gosi sa
ghenna.
E aiat funtzionadu.
No isco ite diat a lis capitare a custa gente sena su cane
issoro.
110
111
48
SA TREMULEDDA
Marianna Cossu fiat una pitzoca cun una tremuledda
mala. Tremiat gasi meda chi, cando sos virus intraiant in
intro de issa pro l’apitzigare s’influèntzia, si nd’essiant
dae sa carena in deghe minutos, totu ingaddinados…
Pro cussu s’iscuredda teniat una vida cumplicada
meda.
Cando boliat carcare su butone de unu canale de sa
televisione, nde carcaiat tres de tastos in su matessi
tempus gasi chi su tziu chi naraiat sas novas subra de su
tempus essiat cun sa boghe de unu atore de telenovelas
declarende s’amore suo a una balena de s’antàrtide.
E in sa coghina… Aiat chertu a imparare a coghinare
un’ou frighidu, peroe s’ùnica cosa chi li fiat essida fiat
cussa de nde fàghere de sa coghina unu campu de batalla,
intre sos oos, s’ògiu e sa mama sua.
Disisperada, Marianna si nche fiat fuida a su monte.
Fiat unu sero de ierru. Sende chi fiat iscuriu si nde fiat
essida dae domo, sena chi sa famìlia si nd’esseret abbi-
giada. Boliat prànghere sa tragèdia sua a sa sola.
E aiat inghitzadu a niare. Pro s’amparare fiat intrada in
sa gruta de un’orsu, chi aiat chircadu de si l’imbrassare
peroe, bidu chi Marianna no abarraiat firma, s’orsu
contagiadu dae sa tremuledda aiat coladu totu s’ierru
treme·treme.
112
A pustis nd’aiat caladu sa prus manna niada de
s’istòria…peroe su nie non nche l’aiat cugugiada ca no
abarraiat firma. Mancari chi bi provaiat su nie non
s’astragaiat subra de issa, ca tremiat sena arreu. A su chi
paret s’ierru nche fiat paradu depressu.
Fiat torrada a domo sua comente a una eroina ca fiat
recuida dae su monte sena si fàghere nudda, sena chi
l’esseret fartada nemmancu un’origra.
Peroe perunu pitzocu fiat resessidu a li dare su basu de
benebènnida, ca no istaiat mai firma.
A s’acabu petzi una baca fiat resessida a su mancu a
nche la lìnghere.
Fiat istada una cosa lègia a beru: sa baca mischinedda
no aiat prus bogadu late normale, ca Marianna nche l’aiat
apitzigadu sa tremuledda; peroe non fiat istada gasi mala
sa cosa: dae tando, cada borta chi la murghiant, sa baca
in logu de su late bogaiat recotu…
113
114
49
SU PRUS GRANDU ESPERTU DE ARTE
A Willy Enna lu cunsideraiant su prus grandu espertu
de arte de sa costera Est. Cussu chi Willy Enna publicaiat,
podiat èssere sa gloria e su profetu o sa derruta e s’olvidu
de cale si siat pintore.
Peroe su mistèriu prus cuadu de totus, fiat sa
personalidade de Willy Enna. Nemos ischiat bene chie
fiat. Aiant averiguadu in cada tretu pro ischire chie fiat
cussu fulanu bassiteddu misteriosu chi fiat bonu a
bisitare totu sas mustras chi sogru crìticu suo resessiat a
lòmpere in cale si siat ungrone de sa tzitade in matèria de
arte.
Pro de beras custa fiat sa crae de sa bonasorte sua:
resessiat a bisitare sas salas de arte e sas gallerias sena
chi nemos l’aeret reconnotu.
Chie fiat a beru Willy Enna?
Li diat èssere bènnidu male a cale si siat èssere umanu
a atopare un’umbra chi semper si moiat in sas bòvedas de
sas espositziones cun una màchina fotogràfica. Custa
umbra, a pustis de cada bisita, contoniaiat in unu àticu
de sa tzitade chi non teniat intrada nen peri sas iscalas
nen peri sos ascensores, petzi arrepeddende·si in sas
pinnas de muru si podiat intrare.
E una borta lòmpida a ie, s’umbra si setziat a in antis
de sa computadora, ue podiat bìere reflessa sa cara sua de
115
scimpantzè in su matessi mamentu chi iscarrigaiat sas
fotos fatas, e a iscrìere duncas unu artìculu subra totu su
chi aiat bidu…
116
50
SOS VIDEOGIOGOS DE SU MANNOI
Bi fiat una borta una famìlia, sos Moros, cun unu
mannoi. Fiat comente a medas famìlias chi tenent unu
mannoi o una mannai in domo, comente chi esserent una
mobìlia. S’iscureddu non si censciaiat mai, prus a prestu,
non ispitzigaiat allega.
A bias sos fìgios suos, cando colaiant acanta a issu,
pessaiant chi si fiat mudadu a pranta mancari abarraiat
sicu. Su mannoi colaiat totu sa die sètzidu in una cadira
sena bogare pìulu.
Petzi cando lu poniant a in antis de sa mesa, su mannoi
papaiat su chi li daiant, esseret su chi esseret e a pustis, a
de note, nche lu corcaiant in su letu finas a su cras
mangianu.
Sa vida de su mannoi fiat infadosa meda.
Mischineddu…
Finas a cando una die, su nebode, Adolfo, teniat in fatu
suo deghe cosas: s’ismùrgiu, oto giogos, su video–giogu,
su telefoneddu.
Li bisongiaiant de oto bratzos, che a unu purpu. Pro
custu aiat lassadu su vìdeo–giogu suo in sa mesa a in
antis de su mannoi, galu allutu. A pustis si fiat postu a
forrogare intre sos giogos.
Posca aiant mutidu a Adolfo in su telefoneddu. Fiat
abarradu mesora bona in foras. Cando Adolfo respondiat
117
nch’abarraiat a oras tiradas faeddende. Difatis su
telefoneddu fiat s’ùnica cosa chi li faghiat ismentigare de
su vìdeo–giogu suo. Sa sua fiat una vida dòpia, cum-
partzida intre sos vìdeo–giogos e su telefoneddu.
Cando fiat torradu aiat agatadu a su mannoi cun su
cumandu de su vìdeo–giogu in manos. Non bi creiat a su
chi bidiat. Fiat una alluinadura. Su mannoi fiat ochende
prus martzianos de totu sos àteros.
Fiat un’espertu a beru.
Fiuuu…Elloooo…Neeeee. Fiat ispantosu.
Guadangiaiat puntos comente nemos aiat fatu.
Adolfo non bi creiat. Aiat bidu sa partida mègius de sa
vida sua, pro paritzos minutos, peroe non boliat èssere
petzi isse su testimòngiu de cussa acuntessida. Fiat essidu
a su salone currende che lèpore e aiat mutidu a su babbu
e a sa mama, ma cando custos fiant arribados, su mannoi
nche fiat torradu a su sètiu suo de semper, abbaidende su
boidore.
Dae tando, Adolfo, lassat su vìdeo–giogu a su mannoi a
tales chi gioghet cando est solu. At cumpresu chi su
mannoi bolet cuare cussu segretu e pro custu isse etotu
no lu contat a nemos…
E pro de beras su mannoi est unu campione verdaderu
de vìdeo–giogos.
118
119
51
SA BURSA MÀGICA
—Mama, mama, chèrgio una màschera subàcuea —aiat
pedidu Pàulu Sanna.
Sa mama de Pàulu fiat sètzida suta de unu sàlighe, in
s’oru de sa pischina. Aiat istichidu sa manu in intro de sa
bursa manna, murighende in intro unos cantos minutos.
In fines nd’aiat bogadu una màschera de sub chi aiat
porridu a su fìgiu.
—Gràtzias, mama.
Canteddu a pustis fiat arribada Lina Sanna, sa sorre de
Pàulu.
—Mama, mama, mi serbit una retentiva pro su MP3
cosa mia.
Naradu e fatu. Sa mama de Lina aiat abertu sa bursa
manna sua e ammanutzende in intro pro un’iscuta,
nd’aiat bogadu unos auricolares.
—No est cussu, o mama. Sos auricolares nche los
tèngio giai —l’aiat naradu sa pipia totu allera a pustis
essida dae sa piscina.
Sa mama aiat forroncradu torra in sa bursa e nd’aiat
leadu a foras in prus chi unu micro–chip fintzas unu
assutamanu mannu meda chi l’aiat dadu a sa fìgia pro
s’assutare.
—Pipios, benide a ismurgiare.
120
Sos duos pipios si fiant sètzidos a pees suos e aiant
bidu chi sa mama fiat aberende torra sa bursa manna
boghende·nche a foras duas pitzas, duas ampulliteddas de
bevida frisca e una iscàtula de tziculateddos isvìtzeros
imboligada cun unu paperi ruju lughente.
Peroe totu cussu l’aiat sighidu unu ispetatore chi
nemos s’isetaiat. Fiat Jimmy, unu furànciulu malepigadu
chi aiat pessadu chi cussa bursa esseret istada sa fura sua
prus manna de s’annu.
Sende chi sa mama de sos pitzocos si nche fiat
isbeliada, in presse·in presse aiat furadu sa bursa. Fiat
lèbia de manera ispantosa. Jimmy si nche fiat fuidu dae
sa pischina e si nche fiat cuadu in su parchègiu. In ie aiat
abertu sa bursa e nche aiat istichidu sa manu. Non tocaiat
nudda, nemancu a su fundu. Tando nch’aiat bestidu a
intro sa conca e a pustis metade de carena. A s’acabu
Jimmy si nche fiat rutu in intro de sa bursa manna, sa
cale, in fines aiat rutadu totu prejada.
A pustis de unos cantos minutos, una guàrdia de
seguresa de sa pischina aiat agatadu sa bursa in mesu de
duas veturas.
—Sa sennora, sa bursa custa est?
—Balla ca emmo! Bos torro gràtzias ca l’at agatada.
—Perunu istrobbu, sa sennora, semus inoghe pro custu.
E sa sennora aiat leadu sa bursa manna, si l’aiat posta
in coddos e si nche fiat torrada anco sos fìgios.
121
122
52
SA BIDDA SENA TELÈFONOS
Baddemùrgia, est una bidda chi, cando si mirat dae su
chelu, paret cascasina de pugione imbastriada dae cada
chirru.
Baddemùrgia diat pòdere èssere una cale si siat bidda,
ma tenet unu piessinnu totu suo, carchi cosa chi la
distinghet dae sas àteras in su mundu: non tenet telèfonu
perunu. E no est mancu chi sa gente non tèngiat dinari
pro los comporare e chi non fatzat a nche batire finas a
cue sas lìneas telefònicas. Nudda de custu. Est a sa
sìnchera chi sos chi istant in Baddemùrgia comùnicant
intre de issos a tzèrrios. Duncas no ischint nemmancu
it’est unu SMS.
Totu cantos tenent purmones poderosos. Gasi, tziu
Renato, chi istat in sa parte Est de sa bidda e tenet una
ofelleria, mutit a fìgiu suo ghetende boghes, cando issu
nch’est in su parcu in sa zona Nord–Est, a tesu duos
chilòmetros e mesu:
—Gennarooooo! Beni a domo chi depes fàghere sos
còmpitos!
—Abarra canteduuuuu!
E sa sennora Maccioni, chi istat giustu in sa pratza de
Crèsia, si ponet a mutire a maridu suo chi est a tesu tres
chilòmetros dae sa domo:
123
—Cotzanedduuuuuu —gasi lu mutit a maridu suo—
Beni deretu a domo!
—So arribbendeeeee —respondet isse, dae suta una
mata de figu ue si setzet pro si pasare cante·cante.
Fintzas su sìndigu, cando faeddat cun s’assessore pro
sas festas, chi assora est in domo, faghet su matessi:
—Ermìniaaaaaaaa. Cheria ischire si depes bènnere a sa
reunione de oe a sas ses.
—Emmo chi bèngioooooo. Peroe chèrgio ischire si
depet bènnere finas s’assessore de sa limpiesa. Cotza-
nedduuuuuu! Finas tue b’as a andareeeeeee!
E Cotzaneddu, chi est lompende a Baddemùrgia, res-
pondet boghende sa conca dae sa vetura:
—So arribbendeeeeeee. So arribendeeeeeee.
Su problema de Baddemùrgia est chi nemos faeddat
cun sos foranos. Non diant ischire comente fàghere.
E galu peus, non b’at perunu turista, ca non b’at pe-
runa pessone chi aguantet a totu cussos tzèrrios.
E sinono, proade a pònnere sa ràdiu a volùmene artu e
apitzigade·bos·la a s’origra e andade gasi peri sas carreras.
124
125
53
SU COLLETZIONISTA DE FRAGOS
Mateu Piga est una pessone particuare. Non bagiulaiat
sa dòtzia. Non bagiulaiat chi s’abba li ruiat a pitzu. Fiat
gasi meda custa cosa chi cando proiat Mateu no essiat a
sa bia, finas pro chimbe dies in fatu a pare. E non fiat
bastante mancu a si pònnere s’incheradu, ca su chi boliat
fiat chi mancu unu gùtiu l’àeret tocadu.
E, est ladinu, sende chi non si sabunaiat fragaiat a
bentu. Peus de unu dimòniu, ca est seguru chi sos
dimònios de s’inferru non nche fragant che a Mateu. Su
problema est chi nemos si nd’acurtiaiat a Mateu. Fiat
putzionosu a beru.
A comintzu sa gente non si nch’acurtziaiat prus de
mesu metro, ca arribados a cussa distàntzia su pudesciore
de Mateu non faghiat a l’aguantare. Peroe a bellu·a bellu
cussa distàntzia ismanniaiat, finas a cando sa gente non
s’acostiaiat a isse de deghe si non de bìndighi metros.
Mancari gasi, pro Mateu fiat finas unu vantàgiu, ca
cando nd’intraiat in sa corriera, sa gente si nche franghiat
totu a un’ala. Isse, pro su prus, si nche poniat a segus in
sa corriera, mentras totu sos àteros passegeros s’ammun-
tonaiant acanta a su guidadore.
Mateu, cando si nde pesaiat, si nuscaiat sa màllia.
Fragu pudidu fiat cussu, peroe a isse agradaiat. Cando
intraiat a tzilleri prenu de gente, a su comintzu, nemos si
126
nd’abbigiaiat de cussu fragu, ca in ie s’ammesturaiant
cada genia de fragos, totu cantos fortes meda. E a s’acabu
cussos fragos si nche apitzigaiant a sa pedde e a sa
bestimenta de Mateu.
Cando posca essiat a sa bia, Mateu si nche leaiat in fatu
cussu muntone de fragos ammesturados cun cussos chi
giai nche teniat. Pro custu sa gente si nche depiat
istesiare galu de prus dae isse. Assora totu s’arruga fiat
pro isse ebbia.
Peroe fiat acuntèssidu una cosa chi non s’isetaiat. Fiat
sa prima die de fritu de s’ierru. Mateu fiat essidu a si
fàghere una passigiada ca non fiat proende. Peroe bi fiat
fritu meda. Fiat un’aundada de fritu polare. Sa gapa de
fragos de Mateu si nche fiat intostada. A bellu·a bellu,
cussu mischineddu camminaiat semper prus a lenu, finas
a cando non si nche fiat ammarturadu sena mancu
pòdere mòere una pipirista.
Gasi est chi aiat coladu totu s’ierru in mesu de sa bia
fatu a istàtua. Peroe non l’acurtziaiat mancu cane, ca a
pustis de annos e annos regollende fragos, custos l’aba-
rraiant pro semper.
127
128
54
BABBU PRESIDENTE
Aiant cunvocadu sas eletziones pro seberare su presi-
dente de su Paisu. Aiant fatu sas eletziones e aiat bintu
Vissente Boi. Su programma chi l’aiat fatu bìnchere sas
eletzione fiat: “Prus chi unu Presidente, unu Babbu pro
bois”. Sa gente fiat cuntenta, ca cussu òmine cun sa cara
che a unu pipiu mannu, daiat ballassa.
Peroe sa gente no aiat cumpresu chi cussa fràsia, “Prus
chi unu Presidente, unu babbu pro bois” fiat una cosa
bera, ca cando Vissente Boi aiat nominadu a sos minis-
tros, aiat mudadu su nùmene de s’incàrrigu, e non si
mutiant prus “ministros” ma “Eduministros” ca totu can-
tos issos teniant unu ruolu educativu.
Sa gente si la riiat pensende chi sos ministros si
mutiant Eduministros e chi sos ministeros colaiant a
èssere Eduministeros, peroe su risitu si nde fiat furriadu
a ispantu cando sos agentes de sa lege, fiant colados dae
èssere “politziotos” a “Edupolitziotos” e su commissa-
riadu a Educommissariadu. Su “Babbu–Presidente”,
comente totus mutiant a Vissente Boi, fiat mudende totu.
E dae cue fiat inghitzada sa politzia educativa de su
guvernu nou de Vissente Boi. Su guvernu aiat pessadu chi
sas multas non podiant pertocare a unu Istadu ue su
presidente fiat su babbu pro totus, chi cheriat bene a sos
tzitadinos e chi duncas tocaiat de los educare. Pro custu
129
sos guidadores chi andaiant tropu a lestru o chi colaiant
cun su semàforu ruju, depiant andare a su Educommi-
ssariadu e colare in unu aposentu ue unu Edupolitzioto
li daiat una isnadigada cunforma a sa mannària de
s’infratzione.
A cussos chi collonaiant cando depiant pagare sas
tassas nche los giughiant a unu aposentu ispetziale in
s’eduministeru de sas tassas e los poniant a iscrìere pro
bintichimbe mìgia bortas: “no apo a collonare a s’Istadu”
e in prus, in televisione essiant sas caras de sa gente
castigada.
Su prus mannu furadore de bancas, arrestadu dae sa
politzia, a pustis giuigadu, aiat dèpidu pintare a manu sas
rias in sas carreras de mesu bidda, torrende a fàghere
cussu chi faddiat, pintende in totu tres mìgia chim-
bighentos chilòmetros. E, su peus, est chi una edu-
funtzionària de edugiustìtzia, abarrende totu s’ora cun
isse, li naraiat: “Male meda. Male meda l’as pintada custa
ria. Torra·la a fàghere”. Ite inferru.
Peroe si pensades chi Vissente Boi, aeret pèrdidu sas
eletziones a pustis, bos faddides. Sa gente de su paisu suo
fiat infantile meda e fiant totu cuntentos chi los cun-
sideraiant che pipieddos e chi teniant a unu babbu
presidente. In sa legislatura imbeniente nche bolent
pònnere fintzas “sa tirada de origras” intre sos castigos,
de intregare a cussos chi biàgiant sena pagare su billete
de sa corriera.
130
131
55
SU PAISU DE SAS MILLI E UNA
FRONTERA
Su Presidente Mimmo Cossu, pro prima cosa aiat
apostivigadu chi nemos esseret intradu sena permissu in
su Paisu. Pro custu aiant fraigadu pinnas de muru artas
bìndighi metros peri totu sa frontera e bardiende totu
cantu cun sensores ultra modernos. S’idea fiat agradada a
su prus de sos tzitadinos.
Custu peroe non fiat bastadu. Unos cantos meses a
pustis, su Presidente Mimmo Cossu aiat tentu s’idea chi
nemmancu sos animales podiant intrare cando cheriant.
Aiant comintzadu cun su salmone, chi, in intro de sos rios
aiat comintzadu a atopare sas barrieras chi no lu lassaiant
artziare cara a sa mitza de s’abba pro pònnere sos oos.
Sa tzicònnia non podiat atraessare prus su Paisu de su
Presidente mimmo Cossu ca una retza de laser non bi lu
lassaiat fàghere, e nemmancu cale si siat àtera genia de
pugione.
A su margiane de su Paisu aiant postu unu micro chip
pro las agatare in onni mamentu. Cando s’acostiaiant a sa
frontera, li donaiant una iscàrriga elètrica chi los obligaiat
a si nch’andare.
Su Presidente Mimmo Cossu naraiat chi serbiat pro
amparare su Paisu dae sos perìgulos foranos, siat dae sos
inimigos umanos, siat dae sos animales, ca sas bèstias
132
foranas nche batiant maladias mentras cussas de su Paisu
fiant compudadas.
Sos Paisos acanta si fiant chesciados, peroe su Pre-
sidente Mimmo Cossu e sa majoria de sos tzitadinos suos
fiant prejados meda. Istaiant in intro de una bollonca.
A pustis peroe, su Presidente Mimmo Cossu, aiat
comintzadu a nàrrere chi bi fiat bisòngiu de àteras fron-
teras. Finas in intro de su Paisu etotu, pro istransire chi
sos furadores (cussos de su Paisu etotu) esserent rundadu
in sos bighinados, e a tales chi cando calicunu cheriat
fàghere una festa in intro de note, no aeret istrobbadu a
sos bighinos. Pro custu aiant comintzadu a fraigare
fronteras intre de sas regiones, a pustis intre de sas
provìntzias e posca in sas tzircuscritziones, in sos bighi-
nados... A s’acabu, finas in intro de sas domos aiant pos-
tu fronteras: pro andare a bagnu tocaiat de nde colare
una pariga de custas, ma cussu fiat unu problema, ca
cando calicunu fiat a diarrea, arriscaiat de no achipire a
lòmpere a bagnu, mescamente si in sa frontera bi fiat sa
fila.
Como, finas su Presidente Mimmo Cossu etotu depet
colare parigas fronteras cada borta chi andat a su bagnu
suo o cando andat a dare unu basu de sa bonanote a sos
fìgios suos. Peroe sa peus cosa est chi como non podet
ordinare sas pitzas, ca sos chi la batint depent barigare
baranta fronteras e sas pitzas arribant semper isfritadas.
133
134
56
ESSIDA FADDIDA
Archimede Giua fiat essidu a sa bia chitzillanu, cussa
domìniga mangianu, comente l’agradaiat meda a fàghere
a fitianu. Gasi, beniat malu a atobiare gente in s’arruga.
Non bagiulaiat s’atrumada de gente e bidu chi si nde
pesaiat a chitzo fiat avesu a si gosare s’arruga isse a sa
sola.
Cussa domìniga, archimede Giua fiat arribadu a su
portale. Aia alenadu a fundu intendende s’àera frisca de
su beranu intrende in sos purmones. A pustis fiat essidu e
aiat comintzadu a caminare in su martzapee. Fiat ispan-
tosu, nemos bi fiat a cussas oras caminende in sos
martzapees, totu bòidu fiat. Non bi fiat mancu unu cane
chi esseret essidu a cussa ora a pissiare cun su mere ,
nemmancu s’intendiat unu furfuràrgiu o unu de cussos
columbos abetiosos chi lassant sa cascasina issoro subra
sas concas.
Nudda, in totu s’arruga non bi fiat ànima bia. Fintzas
sos semàforos pariat chi esserent andados in vacàntzia.
Archimede fiat prejadu meda. E aiat passigiadu e
passigiadu prus de su chi fiat avesu, una pariga de oras,
tres, pro metade tzitade e no aiat atopadu a nemos. Cussu
chi fiat prus curiosu —si nde fiat abbigiadu petzi tando—
est chi no aiat bidu nammancu una vetura moende·si,
135
totu parchegiadas fiant, nen taxis, nen corrieras, nen
tramvia. Nudda, mancu isperu.
E Archimede Giua fiat coladu dae su preju de si gosare
sa tzitade totu a sa sola a incomintzare a tìmere, pessende
chi totu sa vida de sa tzitade, finas cussa de sos animales,
fiat isparèssida, o chi totus si nd’esserent andados apustis
avertidos dae s’autoridade, e petzi isse non si nde fiat
sàpidu de nudda ca si nche fiat corcadu a chitzo e no aiat
allutu sa televisione sa note in antis.
Fiat intradu finas in sa metropolitana. Fiat aberta, ma
nemmancu in cue bi fiat ànima bia. Aiat isetadu
un’iscuta, ma non s’intendiat mancu pìulu. E comente
tocaiat de s’isetare, perunu trenu fiat coladu in ie.
Fiat torradu a s’arruga. Su sole nche fiat pesadu. Aiat
seberadu de contoniare a domo sua. Fiat intradu in su
portale e fiat andadu deretu fache a s’aposentu suo. Non
arrenneschiat a crèere a su chi fiat capitende. Aiat allutu
sa televisione. Si bidiant petzi sas lìneas a tipu archu de
chelu.
Archimede fiat timende a frea. Aiat pessadu de si nde
fuire dae sa tzitade a s’incapas depiat costare carchi
dannu luego. Fiat in sas iscalas. Si fiat firmadu in su
portale pro un’iscuta, in su liminàrgiu. Aiat atinadu chi
cando fiat essidu cussu mangianu, l’aiat fatu cun su pee
mànchinu, chi fiat istadu semper pro isse unu sinnu de
malasorte.
Tando, cun atinu, fiat essidu a s’arruga cun su pee de
dereta e l’aiat iscutu a terra.
136
Luego su sonu infernale de sa tzitade, s’atrumada de
gente currende dae unu chirru a s’àteru, fiant torra cum-
partos a in antis suo e s’incuinamentu l’aiat fatu tussire.
Archimede Giua, firmu in mesu de s’arruga, si fiat
postu a pessare ite l’esseret capitadu si de repente aeret
atopadu unu gatu nieddu o si esseret coladu suta de
un’iscala. E aiat pessadu si esseret mudadu deretu su
tempus e nch’esseret in su Medioevu.
137
57
SU MANNOI TOSTORRUDU
Su mannoi Giagu Virdis fiat unu mannoi de gabbale. A
Pedru, nebode suo, l’agradaiat unu muntone chi andaiat a
nche lu leare a iscola. Finas sos cumpangeddos suos fiant
fengosos, ca nemos teniat unu mannoi gasi brulleri che a
su mannoi Giagu.
A Pedru Virdis l’aiant preguntadu si bendiant mannois
comente a Giagu, in carchi butega, in internet o in sa
televisione, peroe isse pro de beras non l’ischiat; e aiat
impromìtidu chi aeret chircadu mannois che a su suos, a
tales chi finas sos cumpàngios suos nd’esserent tentu unu
finas issos.
Su mannoi Giagu giughiat semper in fatu una
cunfetzione de gioddu cun frùtora pro Pedru. Bi lu
donaiat cando su pipiu giumpaiat sa ghenna de iscola e si
setziant in una panchina a in antis de s’iscola.
E semper, su mannoi imbolaiat in terra sa cunfetzione
bòida cando su pipiu nche acabaiat de papare su gioddu.
Fiat una costumàntzia mala cussa chi teniat. Fortzis fiat
su difetu ebbia chi teniat mannoi Giagu. Toca, a la
nàrrere pro de beras giai nde teniat un’àteru de difetu:
fiat tostorrudu meda.
Peroe cussa die depiant costare cosas istranas,
istravanadas e ispantosas. Totu fiat comintzadu cando a
unu elfo nche li fiat rutu a conca s’istèrgiu bòidu de su
138
gioddu. Sos elfos sunt invisìbiles, peroe cando nche li ruet
a conca carchi cosa s’inchietant meda.
E cussu elfo fiat arrennegadu ca su mannoi aiat imbo-
ladu cussu istèrgiu de su gioddu a subra de isse e in prus
sos gùtios l’aiant imbrutadu totu.
Si l’aerent bidu sos àteros elfos aiant pessadu chi fiat
una isprèmida de frùtora ambulante. Diat èssere istadu
s’acabu de sa dinnidade de cussu elfo, pro su prus pa-
ghiosu.
Pro custu s’elfo aiat impreadu sa maghia. Luego im-
boladu a terra s’istèrgiu de su gioddu, su mannoi si l’aiat
agatadu torra in manos.
Est comente chi no aeret imboladu mai a terra a cussu
istèrgiu.
Pro custu su mannoi aiat torra iscabuladu a terra
s’istèrgiu. Ma deretu a pustis nche fiat torra in sas manos
de su mannoi.
Istèrgiu in terra.
Istèrgiu in sas manos.
Istèrgiu in terra.
Istèrgiu in sas manos.
Istèrgiu in terra.
Istèrgiu in sas manos.
Istèrgiu in terra.
Istèrgiu in sas manos.
Pedru si nche fiat infadadu de totu cussu. A pustis bidu
sa matessi iscena pro chimbantases bortas, nche teniat
gana de ghirare a domo.
139
—Mannoi —Aiat naradu Pedru— non pessas chi dias
dèpere imbolare s’istèrgiu de su gioddu in s’àliga?
Su mannoi, mancari chi esseret tostorrudu meda,
depiat pessare in antis de totu de su nebodeddu suo. E
aiat ghetadu s’istèrgiu in s’arga. Est tando chi si fiat fir-
madu in cue. S’istèrgiu non si nche fiat torradu in manos
suas. S’elfo, comomai cuntentu, si nde fiat andadu.
Finas Pedru, cuntentu, aiat collidu su zàinu e si l’aiat
postu in coddos.
Su mannoi Giagu, pessende chi totu fiat acabadu, aiat
imbucadu sa manu in mesu de s’arga, aiat leadu s’istèrgiu
e l’aiat imboladu in terra.
Est chi sa resone le depiat tènnere semper isse...
Ma s’ùrtimu a seberare fiat istadu unu cane simpàticu
chi aiat collidu s’istèrgiu dae terra e aiat sighidu a su
mannoi Giagu e a su nebode Pedru, cun s’istèrgiu in buca
pro nche lu torrare.
140
141
58
SU SUTZU DE FRÙTORA DE
ISPERDIMENTU MASSIVU DE SA
MANNAI
—Mama, mama, su sutzu chi ammàniat mannai est
perigulosu meda —si fiat chensciada Rina Sanna cun sa
mama.
Sa mama, comente est naturale, aiat pessadu chi cussa
fiat sa chènscia normale de una fìgia normale chi co-
mente a totu sos pipios normales, si chènsciant de cussu
chi non l’agradat, e duncas pro custu de sos sutzos de
frùtora.
—E non t’istreches fìgia mea. Mannai ammàniat sutzos
de frùtora saboridos meda.
Peroe Rina non s’arrendiat. Aiat leadu una màriga
prena de sutzu, de frùtora diferente, chi sa mannai aiat
ammaniadu dae pagu, duos litros de lìcuidu de isper-
dimentu massivu, e nd’aiat prenadu a cùcuru sa pistola
de abba. A pustis fiat andada a sa computadora chi bi fiat
in s’aposentu suo. Nch’aiat postu una pariga de minutos
peroe aiat agatadu deretu su chi fiat chirchende: ue
depiat acuntèssere s’invasione imbeniente de sos extra-
terrestres. Aiat tentu bonasorte ca depiat capitare a tesu
petzi duos chilòmetros dae sa domo, tra tres oras.
142
Rina si fiat ammaniada. Sa prima cosa chi aiat fatu est
cussa de nche pònnere sa pistola de abba, prena in cussu
mamentu de sutzu nucleare, in su frigorìferu ca sa
mannai naraiat semper chi su sutzu de frùtora perdet sas
propriedades suas cun su calore. A pustis aiat fatu sos
còmpitos de iscola, aiat coladu un’ora in sa chat e aiat
papadu unu cogoneddu cun casu e presutu cotu...
De repente fiat cumparta in su salone. Teniat in fatu sa
pistola de abba e sa vestàllia de sa mama.
—Como l’as a bìdere mama chi su sutzu chi ammàniat
mannai est mortale.
Sa mama no aiat mancu achipidu a si chensciare. Sa
fìgia si la tragiaiat in fatu, in antis a foras de domo e
posca in s’arruga finas a arribare a unu padente piticu chi
bi fiat in foras de sa tzitade. No aiant istentadu meda
isetende. Unos cantos minutos a pustis fiat cumpartu unu
discu volante chi aiat aterradu.
Rina fiat andada cara a su discu extraterrestre e aiat
isparadu su chi bi fiat in sa pistola de abba, su sutzu
multifrùtora de sa mannai.
S’efetu fiat essidu luego. Sa nave aiat comintzadu a
s’iscagiare, finas chi fiant abarrados petzi gùtios de lìcui-
du birde fluorescente in terra
A seguru fiat una nave sena achipàgiu, ca si b’esseret
istadu echipàgiu extraterrestre depiant èssere de ghela-
dina pura.
—Bidu as mama? —aiat preguntadu Rina totu sèria a
sa mama.
Sa mama no aiat pòdidu aberrere buca.
143
Rina aiat pigadu sa manu de sa mama e fiat torrada a
domo cun issa. Cun unu pagu de bonasorte, a pustis de
cussa esibitzione, no l’aiant obligada prus a bufare cussu
sutzu de isperdimentu massivu de sa mannai e l’aiant
declaradu produtu tosconosu, bonu petzi pro s’impreu
militare.
144
145
59
S’INSETU PRUS ISTRANU
Su baballoti si moiat in s’ischermu de sa computadora
de Giusepe Fais a bellu·a bellu, chirchende chi non
l’esseret bidu si pitzocu chi, in s’interis, fiat in sa chat cun
sos amigos.
S’insetu camminaiat in punta de pee. Bellagasi bi fiat
paga lughe in s’aposentu, francu cussa chi bogaiat
s’ischermu de sa computadora, e chi su pitzocu fiat
pessende petzi a abbaidare su chi essiat in s’ischermu.
Mancari gasi, totu sas previsiones aiant faddidu. Su
pitzocu si nde fiat abbigiadu chi bi fiat su baballoti in
s’interis chi caminaiat a bellu in s’oru de s’ischermu.
Prenu de curiosidade, su pitzocu aiat acurtziadu sa
cara acante meda a s’insetu e aiat tzerriadu a sa mama.
—O ma’, a nd’esistint arangiolos cun probòscide e
origras de elefante? —aiat preguntadu su pitzocu
abboghinende.
—Non boghes bambìghines, fìgiu meu —aiat atumbadu
sa boghe de sa mama dae s’àtera ala de sa domo— Ses
semper apitzigadu a sa computadora e ses isciolloriende.
—At a èssere pro custu...
Giusepe aiat serradu sos ogros, lo aiat murigados e los
aiat torrados a abèrrere. Su baballoti fiat isparèssidu.
Peroe a seguru non si nche fiat istesiadu meda.
S’insetu si nche fiat cuadu in s’ala a segus de s’ischermu e
146
fiat respirende abbivadu. Nche l’aiant belle iscobertu. Ite
l’esseret capitadu —aiat pensadu— si sos umanos aerent
iscobertu chi esistiat un’arangiolu elefante?
S’àtera borta su baballoti aiat donadu a seguru prus
atentu.
147
148
60
PROITE SA COMPUTADORA
INGRASSAIAT
Cussa die Francu Sanna aiat comintzadu a denotare
chi sa computadora suo fiat onni die prus grassu.
Comente fiat? Bidimus, a ingrassare ingrassant petzi sos
animales bios. Unu computer est una cosa intelligente,
peroe biu·biu, no. Custu fiat unu mistèriu, peroe tocaiat
de l’averiguare.
Pro una chida, a pustis istudadu sa computadora,
Francu misuraiat a sa computadora a fùrriu de sa càssia
de sa memòria. Non teniat dudas, cada die ingrussaiat de
unu tzentìmetru e mesu, e custu fiat una cosa iscandalosa
a beru, ca in cale si siat mamentu diat àere iscopiadu.
Francu non li daiat a papare, e a su chi paret, sa
currente elètrica no lu podiat ingrassare. A su chi ischi-
mus, nemmancu sa televisione, nemmancu su frigorìferu
ingrassant nointamas siant semper culligados a sa
currente elètrica.
Peroe cussu enigma si nche fiat iscoviadu a sa sola.
Fiat capitadu una die chi Francu aiat retzidu medas prus
“ispam” de su sòlitu. In cussa ocasione li fiant lòmpidos
prus de chentusessanta messàgios.
Est ladinu chi los aiat burrados unu in fatu a pare, in
s’interis chi si chensciaiat chi s’antivirus cun antispam
149
fiat caru meda e chi non fiat mancu bonu a blocare totu
cussu bascaràmene.
Peroe, cando fiat resessidu a burrare totu cantu fiat
acuntèssidu “cussu”. Sa computadora nd’aiat bogadu unu
rutu. Peroe non fiat unu rutu normale, fiat unu rutu bete
mannu. Franco si nde fiat ispantadu, peroe aiat cumpresu
cussu chi fiat capitende.
Cussa computadora teniat s’antivirus chi non burraiat
nudda, a s’imbesse metabolizaiat sos ispam e faghiat
ingrassare a sa computadora etotu.
Aiat pessadu de nche lu fuliare, peroe, de unu ghetu,
l’aiat lastimadu cando, sende istacada s’ispina, l’aiat
intesu alenende comente a unu pipiu chi si nche dormit e
faghet bisigheddos...
Pro custu l’aiat cugugiadu, l’aiat dadu su basu de sa
bonanote e, finas Francu, si nde fiat andadu a corcare.
150
61
SU CUMPLEANNU
—Mama, mama, cantu bi cheret a su cumpleannu meu?
—Pagu, fìgiu meu, pagheddu
Sa die a pustis:
—Mama, mama, cantu bi cheret a su cumpleannu meu?
—Pagu, fìgiu meu, pagheddu
Un’àtera die a pustis:
—Mama, mama, cantu bi cheret a su cumpleannu meu?
—Pagu, fìgiu meu, pagheddu
E un’àtera die galu:
—Mama, mama, cantu bi cheret a su cumpleannu meu?
—Pagu, fìgiu meu, pagheddu
Sa mama Titina Maxia nche fiat infadada. Casta de
ossessione chi teniat cun su cumpleannu. Su cumpleannu
fiat una tontesa, issa no lu festaiat mai. Diat àere chertu
iscrammentare a su fìgiu Boboreddu, chi, cun ses annos de
edade, viviat totu cussu cun una intensidada istravanada.
—Mama, mama, cantu bi cheret a su cumpleannu meu?
—Pagu, fìgiu meu, pagheddu. Est su 34 de làmpadas.
Nara·ddu a totu sos amigos tuos...
—Andat bene
E nche fiat lòmpidu su 3 de làmpadas. Su pipiu aiat
retzidu sos regalos dae totu sos amigos suos e dae sos
cumpàngios de s’asilu. Titina non creiat a su chi bidiat.
151
Peroe galu prus pagu l’aiat crètidu cando, sa die a
pustis, Boboreddu aiat retzidu torra sos matessi regalos,
in sa matessi cantidade e dae sa matessi gente.
—E it’est costadu inoghe? —S’aiat preguntadu sa mama.
Peroe totu teniat una ispiegatzione. Boboreddu no aiat
galu cumpresu comente s’iscriiant sos nùmeros a duas
tzifras, mancari chi ischiat a inviare sa posta cun sa
computadora. Pro custu aiat iscritu a sos amigos suos chi
su cumpleannu suos fiat su trintabator de làmpadas
comente “su tres bator de làmpadas”. E sos amigos suos,
geniales che a isse, aiant pessadu chi sa die de su
cumpleannu de Boboreddu esseret durada duas dies.
Iscofadu, no?
152
153
62
SA SUPER-MAMAJOLA
S’iscuredda de Maria Puddu abbadiaiat comente cussu
tzillompo de Bartolu non nche la lassaiat colare. Issa fiat
piticheddedda, peroe isse fiat artu e forte comente a unu
mammuth.
—Ma a mi lassas colare? —Aiat dimandadu issa,
castiende cara a susu, peroe isse non si fiat mancu
trèmidu.
Maria aiat isetadu un’iscuta, peroe bidende chi su
pitzocu la boliat alliare, l’aiat amenetzadu.
—Andat bene, si non mi lassas colare, apo a mutire a sa
super-eroina mea. Gasi as a bìere cando at a bènnere
chinta de ruju cun sas mantzas nieddas. As a tìmere a
frea!
Bartolu si fiat postu a rìere a iscracàllios. Totu custu
nde fiat essende ispassiosu meda. Aiat aturadu in ie,
isetende chietu.
In s’interis Maria fiat intrada a domo chi fiat a palas
suas e aiat serradu sa ghenna. Non nche fiant colados
mancu chimbe segundos chi una mamajoledda fiat
arribada bolende, non s’ischit dae ue, e aiat corpadu a
Bartolu in sa cuca.
Isse nd’aiat bogadu unu “Ojah!”. A pustis si fiat
abbigiadu chi a in antis suo fiat bolende una mamajola.
154
Custa fiat una mamajola chi pariat arrennegada meda,
cun sas aligheddas rujas suas chi tacheddaiant a lestru.
Totu in una, sa mamajola aiat boladu cara a una de sas
origras de su pitzocu e nche li fiat intrada a intro.
Bartolu abboghinaiat belle ammachiadu. Sa mamajola,
a pustis de un’iscuta, fiat essida dae una nare e sena si
firmare si nche fiat istichida suta de sa camisa. Bartolu
chircaiat de l’istrecare ma s’ùnica cosa chi faghiat fiat
cussa de s’iscùdere a isse etotu, boghende nafras in totu
sa carena. Sa mamajola in fines si fiat pasada subra sa
conca de issu. Tando Bartolu aiat pessadu chi nche l’aeret
cassada. Si fiat incrunadu a bellu·a bellu, aiat collidu una
pedra lada dae terra e..., pum! S’aiat iscutu sa pedra a
conca.
Si fiat faddidu.
Sa mamajola si nche fiat fuida. E Bartolu si nche fiat
istrampadu a terra belle mancadu. A pustis de pagu
tempus si fiat abbivadu. Cando aiat abertu sos ogros aiat
bidu a Maria a in antis suo, chinghende unu manteddu
ruju cun puntos nieddos.
—So sa super-mamajola, sa super-eroina...
Bartolu non boliat ischire prus nudda de cussa pitzoca,
e si su de sa mamajola fiat acuntèssidu in divartas o si de
a beru cussa pipia teniat super–poteres. Galu mesu
istronadu, si nche fiat andadu dae cue a sa lestra, cun una
timoria de sa mamajola chi li fiat abarrada totu vida. Pro
isse fiat istadu prus pagu perigulosu a giocare a fùbbalu
cun una bespe chi a torrare a peleare cun una mamajola.
155
156
63
CANDO FAEDDAT SU CORO
Elena Giua fiat una pessone ratzionale meda. Custu
cheret nàrrere chi meledaiat e meledaiat, chi totu lu
colaiat pensende, e peroe ascurtaiat pagu.
Sa mama li naraiat:
—Fìgia mea, depes ascurtare de prus. Lassa chistionare
a su coro tuo...
—Su coro non faeddat —li naraiat
—Beru est chi non faeddat cun sas allegas, peroe
s’espressat.
Peroe issa sighiat narende chi custas fiant lerèddias.
Pro custu sa mama fiat andada a faeddare cun sa mannai,
ca giai fiat sàbia pro sos annos meda chi teniat.
—Elena non bogat a pìgiu sos sentidos suos —aia
contadu a sa mama— s’ùnica cosa chi faghet est a
meledare. So in pessamentu.
Sa mannai aiat meledadu subra de custu. E deretu aiat
buscadu una solutzione. Aiat mutidu a sa neta.
—Elena, beni canteddu.
Elena aiat acudidu deretu e, cando fiat colende in su
passaditzu, sa mannai l’aiat ghetadu s’anca e Elena aiat
boladu ruende in intro de unu cassa–mariposas mannu a
beru. In ie aiat aturadu, sena de si pòdere mòere. Elena
aiat provadu a cadreddare comente a una maca e,
157
faghende gasi, si nde fiat sàpida chi su coro andaiat cara a
susu e chi su cherbeddu andaiat cara a giosso.
Cando sa mannai aiat carculadu chi fiat lòmpidu su
tempus giustu, aiat leadu sas fòrtighes e aiat abertu a su
cassa–mariposas. Elena fiat essida totu istronada.
—Ih! mama mea ite tìmere —aiat naradu sa pitzoca.
—E àteru nudda? —aiat preguntadu sa mannai.
—No l’isco, fiat timoria, àteru nudda —aiat naradu issa.
Sa mannai aiat risitadu. Sa neta diat àere tentu pro
unu pagu de tempus a su coro in ue b’at su cherbeddu, e
su cherbeddu in su tretu de su coro, posca depiat agatare
sa manera de ammerare sa cosa, peroe custu, amigos, est
un’àteru contu.
158
64
DE COMENTE SESSARE SU CANTU DE
SU CAU
Sos caos de s’apenditzu de Stampaxi fiant famados pro
èssere sos prus carrargeris de totu su continente europeu.
Non s’ischiat comente los lassare a sa muda. Sos chi
b’istaiant in ie fiant disisperados, cando fiat s’ora de
dormire, sos caos s’acordaiant pro iscrillitare totu paris, e
nemos dormiat...beh!, nemos nono, Donnu Istèvene
emmo, ca fiat surdu che perda e non intendiat mancu sa
cannonada, chi a isse li pariat su bolu de una musca.
Sos bighinos aiant ammaniadu atopos e atopos unu in
fatu a pare pro faeddare de cussa chistione, peroe nemos
ischiat comente a los callare a cussos caos. E nemancu si
podiant istrobbare, ca ddoe fiat una lege chi non per-
mitiat de lis cajonare perunu dannu, e duncas sa proposta
de pònnere unu tzàpulu a fùrriu de su becu a totu sos
caos non si podiat acumprire, nointamas totu sos
bighinos cuncordaiant cun cussa.
Pro custu aiant prublicadu un’annùntziu in su giornale
chi naraiat: “Sos chi istant in s’apenditzu de Stampaxi
sunt chirchende un’espertu chi tupet sa buca a sos caos,
sena lis nòghere”. Petzi una pessone aiat torradu isceda e
su missu fiat una pitzoca làngia meda, cun pilos
lorighitados chi si mutiat Filomena Sanna, chi fiat de
lastimare petzi bidende·la. In un’atòbiu issa aiat naradu a
159
sos bighinos chi resessiat a acontzare cussu problema
pro chimbighentos èuros ebbia e una bursa de trigulianu
coloradu.
Sos bighinos de Stampaxi aiant naradu ca emmo.
Nemos, mancari gasi, ischiat ite depiat acuntèssere. Aiant
pessadu chi forsis teniat carchi trassa cuada o chi, prus a
prestu, podiat faeddare a manera telepàtica cun sos caos
pro los cumbìnchere de si callare. Peroe nudda de custu
fiat acuntèssidu. Fiat cumparta bestida che a una diretora
de orchestra cun sa varitedda in manos. Si fiat posta in
mesu de su portu, chi fiat unu logu ue s’atopaiat su prus
de sos caos e aiat comintzadu a mòere sa varitedda
comente a una maca, lestra·lestra. Sos caos la sighiant
cun sos ogros e a bellu·a bellu fiat arribada totu sa truma
de sos caos de s’apenditzu, sortende·si duncas in su portu
finas a formare unu mesu chircu. Aiant comintzadu
duncas a iscrillitare gasi meda chi sos bighinos aiant
pessadu chi fiat acabende su mundu, peroe, a bellu·a
bellu sos iscrillitos si fiant mudados in cantzones
armònicas, rìtmicas, a cunsonu, cun tonalidades galanas.
E sa pitzoca ghiaiat cussu cuncordu de caos faghende
intrare una boghe e callende sas àteras, distinghende
intre de tenores e sopranos...
A fines sos bighinos aiant fatu unu bete tzacarramanos
e sos caos aiant incrunadu sa conca dae s’artu de sos
palatzos torrende gràtzias. Fiat istadu unu cuntzertu
ispantosu. Gasi mannu chi, a pustis de pagu tempus, sa
televisione fiat andada a trasmìtere su cuntzertu de sos
caos e, a bellu·a bellu, aiant comintzadu a lòmpere sos
160
turistas pro gosare de cussu ispetàculu de iscrillitos de
sos caos in cuntzertu.
Totu custu esseret acabadu bene si no est chi, a pustis
chi fiat resessida a armonizare sos cantos de sos caos,
Filomena Sanna aiat seberadu de tramudare e de si nde
andare prus a tesu, pro imparare a sos pinguinos a
giogare a pallavolo. Su malu no est chi como sos caos
iscrillitent a fainu comente in antis, est chi, cando
chircant de fàghere unu cuntzertu, istonant a
istropiadura, e sa cosa est peus meda.
161
65
A ITE SERBIT UNU CHIHUAHUA
—Milo, beni ca b’at tzia Carmela chi ti bolet bìere.— Aiat
naradu sa mama.
Milo si fiat ateteradu. Tzia Carmela, sa fèmina prus
imbelèschida de su mundu, sa fèmina prus tzarrona, chi
fiat a tretu de chistionare, boghende bambìghines, pro
prus de tres oras e mesu. Milo, ponende in mente, fiat
andadu cara a su salone. In ie bi fiat sètzida tzia Carmela,
chi nche pigaiat belle duo postos in su divanu e chi
chinghiat unu capotu de pedde vera (iscureddos cussos
animales, ochidos pro custu, a sa tonta, pro nudda), e cun
una tassighedda de ànitze intre sos pòddighes mannos,
chi mancu si nche bidiat cussa tassighedda, cun sas lavras
pintadas comente chi esserent istadas duos pneumàticos
rujos. E est craru, su basu obligatòriu fiat arribadu subra
de Milo, iscedadeddu, in sa trempa, lassende·li unu sinnu
coloradu, chi podiat abarrare in ie sèculu cun sèculu, una
disgràtzia manna.
—E ite paret, o Milo, novas ddoe sunt? —aiat pregun-
tadu tzia Carmela.
Milo fiat acante a tzannigare sa dae dereta a manca pro
li torrare su nono, peroe su babbu aiat faeddadu in antis
suo e aiat naradu:
—Ello! Amus comporadu unu bellu callelleddu, unu
chihuahua. Milo, bae a bati·nche·ddu.
162
Milo non teniat gana de andare a lu chircare, ma fiat
andadu su matessi. L’aiat giutu a ie e l’aiat ammostradu a
tzia Carmela.
Peroe tzia Carmela, depiat èssere de mala ispèssia, ca
aiat intortigadu su murru belle grisende e aiat abboghi-
nadu:
—Ojojah! Ite cosa minoreddedda! Mi paret una mer-
dona!
A Milo non li fiat agradadu su chi aiat naradu. Su cane
suo fiat bellu. Comente podiat nàrrere totu cussos
isciollòrios cussa tzia?
Peroe su chihuahua pariat chi aiat cumpresu sas
allegas de sa tzia. Pro custu aiat brincadu dae sas manos
de Milo e fiat intradu in un’origra de tzia Cramela, totu
prejadu, pro torrare a pustis in manos de Milos.
Tzia Cramela fiat abarrada risitende. Mancari chi
podiat pàrrere istrambecu, fiat cuntenta. Si nde fiat
pesada cun cussa carena bete manna e aiat contoniadu a
domo sua sena saludare nemmancu.
Dae tando, fiat essida sa boghe chi tzia Carmela no
acostumaiat prus a andare in cada domo a istrobbare a
sas pessones, e chi si fiat posta a ammasedare focas
mannas in s’acuàriu de su zoo.
E totu custu pro more de una passigiada istrambeca de
su chihuahua de Milo in intro de su cherbeddu de cussa
fèmina. Pro custu cada borta chi benit a fàghere una
bisita, depet mantènnere astrintu a su chihuahua chi non
si nch’intret in s’origra de sos àteros, peroe...bae e chirca.
163
164
66
CANDO SOS MOSTROS TIMENT
Maria Saiu aiat castiadu suta de su letu. A su sòlitu no
lu faghiat, peroe li pariat chi in cue suta bi fiat unu
mostru. Sighiat intendende sonos comente, pro esempru,
acorriatende o iscarfende o cosas che a custas. Pro custu,
cando, abbaidende dae artu nch’aiat mòidu sas mantas e
sos lentzolos, aiat bidu a cussu èssere, non si fiat
ispantada meda. In cue suta bi fiat unu mostru tremende
pro sa timoria.
Maria l’aiat sentidu a cussu mostruchi in cue tre-
me·treme. Fiat pilurtzu, cun duas sagnas che a lepas chi
istupaiant dae sa lavra de suta, peroe, finas gasi, sa pipia
l’aiat lastimadu, ca issa fiat una pipiedda carissiosa.
Semper s’apegaiat a totu sos parassitas chi atobiaiat.
—Mostrigheddu, nara·mi, proite ses gosi?
—Ca so timende —aiat respostu isse, tremende.
Est craru, unu mostru chi timet non podet fàghere
bene su dovere suo. Comente faghet a pònnere timoria
unu mostru chi tenet timoria? Maria s’intendiat
amistantzosa:
—E ite ses timende?
—A unu mostrimostrosu chi girat in custos chirros —aiat
ispiegadu su mostro. Fiat istadu gasi chi Maria aiat ischidu
chi sos mostrimostrosos sunt pro sos mostros che a sos
mostros de sos mostros. Maria aiat ischidu finas chi sos
165
èsseres umanos non cunsiderant a sos mostrimostrosos
che a un’amenetza.
—In ue?
—In su cantaranu.
Nointamas chi su mostru l’aiat avertida, sa pipia aiat
abertu su cantaranu. Cussu chi bi fiat in intro fiat unu
aspiraprùere. E tando aiat cumpresu totu. Sos mòstros de
sas domos timent a frea a s’aspiraprùere. Pensant chi siat
una casta de mostru pro issos. Sa pipia aiat astrintu
s’aspiraprùere in su tzugru e nche l’aiat giutu in un’àteru
aposentu faghende sa trassa de l’amenetzare narende·li
chi l’aeret segadu su tzugru.
Cando fiat torrada aiat agatadu torra su mostru
pilurtzu chi si nche acaraiat timiditu dae suta de su letu.
—Bintu as a su mostrimostrosu?– aiat preguntadu isse
galu time·time.
—Ello. Giai podes essire a foras.
—Gràtzias. E como a ti posso assustare unu pagheddu?
Bies, est su traballu meu...
—Prova, prova, peroe ti nch’averto chi non timo gasi a
sa lestra... —aiat respostu sa pipia— Mancari so deo etotu
chi ti posso assuconare.
Su mostrigheddu in cue suta de su letu aiat ingurtidu
sa salia.
166
167
67
S’ANIMALE DE DOMO
Elisabeta Farci teniat una vida cumplicada meda.
Biagiaiat meda e non si podiat mantènnere unu animale
in domo.
Finas a cando non si fiat abbigiada chi sos marùtzulos
de prùere in su passaditzu fiant èsseres intelligentes.
Papaiant a sa sola e creschiant pro more de sa brutùria
chi s’ammuntonaiat in sa domo.
Elisabeta aiat sessadu de nche mòere sos marùtzulos
de prùere. Su chi aiat fatu fiat istadu de los crobare totu
paris.
Su marùtzulu de prùere gasi aiat comintzadu a
crèschere. Aiat comintzadu a pigare ballassa cun issa. Si
setziat cun issa in su divanu pro abbaidare sa televisione
e cando recuiat a domo, a pustis traballadu, curriat a la
saludare e, mancari chi non moiat sa coa che a sos canes,
brincaiat pro l’ammostrare chi fiat cuntentu.
E sa cosa prus bella est chi, cando ghiraiat dae unu
biàgiu, su marùtzulu de prùere nche fiat mannu a beru e
li donaiat abratzos mannos, cun ternura, caentes,
amorosos.
Una cosa ebbia depiat fàghere cada tantu Elisabetta:
segare sos pìgios de subra a tales chi su marùtzulu no
esseret crèschidu tropu. Peroe, pro su prus, mai Elisabeta
aiat tentu cumpangia mègius.
168
169
68
SA CRISI ACRARIDA A SOS PIPIOS
—Sa mannai, it’est custa cosa de sa crisi chi nde chis-
tionant babbu e mama —aiat preguntadu Franco a sa
giaja sua Giulia Serpi chi semper nche l’acumpangiaiat e
nche lu ghiraiat dae iscola.
—Est cosa cumplicada meda... pesso chi non sias bas-
tante mannu pro lu cumprèndere.
Franco aiat iscàrfidu sa conca e si fiat ammentadu de
cantu su babbu si chensciaiat pro sa crisi, cando creschiat
su prètziu de sa benzina pro andare a traballare, o cando
mama sua si chensciaiat ca cun su chi guadangiaiat,
istaiant cada die peus.
Dae cada chirru intendiat chi sa crisi fiat arroghende
totu, pro custu Franco aiat comintzadu a pessare chi sa
crisi fiat unu mostru invisìbile chi intraiat in sas domos
de sa gente e si nche papaiat sa roba, su màndigu e in
prus si nche bufaiat sa benzina de sas veturas.
—Sa crisi, duncas unu mostru est? —aiat preguntadu
Franco a sa mannai in s’interis chi custa fiat traballende a
màllia sètzida in una panchina de su parcu.
Sa mannai si fiat firmada un’iscuta abbaidende a su
nebode.
—A beru est chi boles ischire it’est sa crisi?
Franco aiat tzannigadu sa conca pro li nàrrere ca
emmo.
170
—Andat bene, ma posca non ti pòngias a prànghere,
mì?
Franco aiat pessadu chi sa mannai nche l’esseret
intregadu a su mostru invisìbile pro si nche lu papare, pro
custu aiat tìmidu peroe intamas su chi aiat fatu sa mannai
fiat de istichire sa manu in su portafòlliu e nde bogare
una moneda de duos èuros.
—Dae cando est chi non papas caramellas? —aiat
preguntadu sa mannai.
—Dae meda...
—Cando babbu e mama ti daiant duos èuros, ti
comporaias sas caramellas, o no?
—Emmo. Cun duos èuros tenio 40 caramellas.
—Como bae e compora·ti·ddas.
Franco aiat postu in mente. E fiat torradu a pustis de
pagos minutos a conca bassa.
—E it’est capitadu? —aiat preguntadu sa mannai—
Cantas caramella t’ant dau cun duos èuros?
—Petzi bintichimbe —aiat naradu su pipiu tristu.
—Bene e sa crisi, it’est cumpresu l’as?
Franco aiat naradu ca emmo cun sa conca, peroe non
fiat su chi si pessaiat sa mannai, su pipiu intamas fiat
abarradu chi sa crisi fiat unu mostruinvisìbile, ma prus
malu de cussu chi isse aiat pessadu ca non petzi si nche
mandigaiat sas cosas de sos mannos, ma si nche papaiat
finas sas caramella de sos pipios.
171
172
69 CONTRA DE SU MOSTRU DE SAS
MÌGIAS
Taniele Sanna nche fiat arroschidu de comporare
mìgias cada chida. Fiat seguru chi bi fiat unu mostru de
sas mìgias in domo e no ischiat comente nche lu gaddiare.
Pro custu aiat comintzadu a papare sas mìgias suas
etotu. Gasi fiat chi nch’aiat gaddiadu a su mostru de sas
mìgias dae domo sua, ca, sena de sas mìgias in fines fiat
morende de fàmine.
173
70
SOS PROBLEMAS DIGESTIVOS DE SU
DRAGONE SAMBENERI
Su dragone sambeneri fiat andadu anco su dutore pro
cumprèndere proite fiat chi li doliat semper sa bentre a
pustis papadu una baca.
Su dutore Bustianu Casula, un’omine minoreddu, ma
sèriu meda, l’aiat castiadu in buca, sas dentes, sa limba e
sas nares. In fines l’aiat torradu imposta:
—Su problema tuo est chi t’aiant fatu crèere chi fias
unu dragone areste e chi, pro custu, depas papare petza.
Peroe intamas, pro de beras, tues ses unu dragone erbì-
voru e custu non ti l’at naradu mai nemos. Gasi chi, dae
oe, as a mandigare petzi erba.
E gasi est istadu. Dae tando, su dragone s’est postu a
papare erba in sas pasturas, paris cun sas bacas e no at
prus papadu animales. Peroe nemos ischit si como su
dragone bogat late.
174
71
E SA COGA ALICARDIA
NCH’ABARRAT ATURDIDA
Sa coga Alicardia Moro non resessiat a cumprèndere
comente aiat pòdidu sa politzia a l’imbiare una multa a
domo ca fiat currende tropu cun sa vetura.
Cussa foto peroe fiat sa prova chi fiat issa sa chi fiat
subra de una iscopa biagende a chentuchimbanta chi-
lòmetros a s’ora in s’autostrada.
Ma abbaidende prus atentu aiat iscobertu comente sa
politzia fiat resessida a nche l’agatare: s’iscopa sua teniat
sa targa.
175
72
UNA CHISTIONE DE COLORES —O babbu, so seguru chi b’at unu mostru de sos bisos
malos suta su letu meu —aiat naradu Filippo Sanna— A bi
podes castiare tue? Deo so timende tropu...
Su babbu, coidadosu, aiat sessadu de chenare e fiat
andadu a bìere suta de su letu. Cun una pila, in prus, aiat
averiguadu bene e posca aiat naradu a su fìgiu:
—Fìgiu meu, non b’at perunu mostru de sos bisos
malos suta de su letu.
—Seguru ses, o babbu? Deo isco chi b’at calicunu in
cue suta.
—So seguru de su totu, est unu Tremebondus Devora-
tor Domesticus, no est unu mostru de sos bisos malos
ordinàriu, e duncas non depes tìmere, ca cussu èssere
faghet petzi una cosa: secuestrat a sos pipios comente a
tue e los mudat in ispaghitos colorados.
176
73 SU BASU
Boele Melis no ischiat prus ite fàghere pro chi Petra
s’esseret abbigiada de isse. A Petra l’agradaiat sa gente
originale, ispetziale, non gente normale che a Boele.
Boele, mischineddu, fiat prus chi normale.
Non podiat divènnere che a sos fulanos de sos film e
ischiat chi gosi no aiat pòdidu fàghere nudda pro
conchistare a Petra.
Finas a sa die cando aiat letu un’annùntziu in su
giornale chi naraiat:
“Si tue non podes èssere una pessone galana, sias unu
mostru beru. Tzèrria a su XXXXXXXX”
Boele boliat fàghere s’esperimentu. Aiat tzerriadu e
l’aiant mandadu unas cantas pìndulas coloradas. Depiat
fàghere sa cura pro tres dies. A pustis, totu in una, si diat
èssere mudadu in unu mostru. E a s’incapas si no aeret
funtzionadu, nche l’aiant torradu su dinari, gasi assegu-
raiant, o s’impinnaiant a curare sos efetos segundàrios de
sas pìndulas coloradas.
Boele aiat sighidu sa cura cunforma a sas istrutziones e
ischidende·si, sa de bator dies, fiat andadu a si castiare in
s’ispigru. Fiat legiu che a su fritu e su fàmene. Unu
òmine–lupo, postu in cunfrontu diat èssere istadu bonu
pro sas festas de pipios. Cheriat torrare venga a Petra e
fiat andadu a la bisitare. In sa carrera totu sa gente si
nche fuiat assustada.
177
Totus lu timiant a frea.
Aiat sonadu su campanello.
Aiat abertu sa ghenna, Petra.
Chi aiat ghetadu unu tzèrriu chi nche ghetaiat sa
contonada.
—So unu mostru istremorosu... —aiat naradu Boele
sena si presentare— si boles a non t’assuconare prus mi
depes dare unu basu.
E Petra, chi non boliat sighire biende cuss’orrore, bi
l’aiat dadu (peroe in sa trempa, non pessedas...).
De repente fiat acabadu s’efetu de sas pìndulas e Boele
fiat torradu a sa bisura sua de prima.
Dae tando Petra est cuntenta de issa etotu e andat
basende a totu sa gente fea chi atòbiat in sa carrera, cun
sa punna de burrare s’incantèsimu.
178
74
SA TIMORIA DE S’UMBRA SUA ETOTU
Giuanne Frau a minoreddu timiat a s’umbra sua etotu.
Cada borta chi abbaidaiat in terra e la bidiat in ie,
apitzigada a sos pees, si tremiat dae sa timoria gasi chi si
poniat a prànghere.
In iscola, cando boliant rìere de isse, non faghiant
àteru si non a l’inditare a s’umbra sua e a li nàrrere:
—Atentu a s’umbra tua ca ti nche tenet!
Giuanne si firmaiat castiende·la, s’assustaiat e si poniat
a cùrrere finas a nche pèrdere alenu o finas a lòmpere a
carchi logu sena lughe.
Su peus est chi fatu a mannu sighiat a s’assuconare pro
s’umbra sua e non castiaiat mai in terra, no esseret chi bi
fiat in giru s’umbra sua.
E est tando chi li fiat tocada sa leva.
Giai dae sa prima die su sergente Colobrinu aiat
ischidu chi cussa rècluta timiat a carchi cosa o a calicunu,
lu bidiat comente curriat che a unu macu comente chi
l’esseret curtu calicunu.
Duncas su sergente aiat preguntadu a Giuanne:
—Bidimus, timende carchi cosa ses?
Giuanne sighiat a castiare cun sa punta de s’ogru a
terra.
179
Peroe su sergente, chi teniat esperièntzia manna,
ischiat chi fiat s’umbra sua etotu cussa chi poniat timoria
a sa rècluta.
E gasi aiat tentu un’idea:
—Si curres a manera chi s’umbra siat a in antis tuo, as
a èssere tue a la persighire e no issa a tue. Pro custu depes
tènnere sa lughe semper a palas tuas.
—Oih ite tontu chi so istadu, a non nche lu pessare
prima!? —si fiat preguntadu prus serenu Giuanne.
Annos meda timende a frea cando sa solutzione fiat in
cue, in sa punta de sos pòddighes de sos pees.
Giuanne si fiat bortadu e si fiat postu a cùrrere.
Cando aiat castiadu in terra aiat bidu chi s’umbra, pro
de beras, curriat a in antis suo. Fiat isse como chi li
poniat timoria.
Dae tando Giuanne si fiat fatu prus coragiudu... a su
mancu... semper chi s’umbra currat a in antis suo.
180
181
75
SU CASSADORE E SU LÈPORE
Su cassadore Filipo Siddu, totu bene trassadu, cun unu
fusile a duas cannas, si fiat cuadu in segus de una roca e
fiat prontu a isparare a unu lèpore chi, sena pedinu,
papaiat s’erba a 50 metros dae isse.
A bellu·a bellu aiat comintzadu a carcare su grillete
finas a cando, totu in una, si fiat abbigiadu de su “clic” in
antis de s’isparu.
Ma non bi fiat istadu perunu isparu.
Nono.
No aiat isparadu e fiat capitada un’àtera cosa. Una cosa
mala a ispiegare, ma amus a provare. Cussu chi fiat
capitadu de a beru est chi su cassadore carchende su
grillete no aiat isparadu ca, de repente, si fiat bidu isse
etotu in logu de su lèpore.
Issu papaiat s’erba – comente faghiant a papare cussa
ischivoria, putzidda! Ite àscamu – in s’interis chi su
lèpore li puntaiat su fusile a duas cannas. Su cassadore
fiat seguru chi s’animale l’aeret isparadu, seguru chi
boliat a si vengare pro totu sos esemplares de sa genia sua
chi aiat ochidu in tantos annos.
Peroe si fiat faddidu. Su lèpore, cun unos cantos
sinnos, l’aiat obligadu a andare a in antis, amenetzende·lu
cun su fusile finas a intro de su padente, in cue, ue
perunu èssere umanu bi lompiat, (a su mancu finas a
182
tando, ca posca calincunu in ie b’at a fraigare sa villeta).
S’òmine fiat arribadu in una campuredda in su padente
ue bi fiat s’atòbiu de sos animales. Totu in una, comente
chi esseret maghia, s’òmine aiat cumpresu su limbàgiu de
sos animales.
Una tostoina manna comente a una corriera fiat essida
dae sa truma de animales e aiat naradu a Filipo:
—Bido chi su lèpore t’at iscritu a cùrrere contra a mie.
Narat chi so una collonera ca non bàgiulat a pèrdere.
Bidimus ite faghes tue, èssere umanu... beni, ischinghe·ti
e moe·ti·nche sas sabatas.
Totu a indùrriu su cassadore aiant intesu su carràrgiu
de sos animales, abboghinende..., sas iscummissas...
183
76
SA GHENNA BRULLERA
Mirella Bua aiat abertu sa ghenna de domo sua. Fiat
recorvende dae comporare in su supermercadu. Fiat totu
càrriga cun duos chilos de pische, una làtia che a una
roda de camion, ses chilos de arantzu e unu robot de
cumpangia chi aiat comporadu in oferta.
Fiat acanta de intrare in sa coghina cando, totu in una,
non s’ischit proite, sa ghenna de sa coghina si nde fiat
furriada e aiat pistadu unu pòddighe a Mirella. Pariat chi
sa ghenna esseret bia.
—“Ojaaaaaaa!”
Sas bursas de plàstica fiant rutas a terra, peroe,
sigomente su pische e sa làtia fiant in fundu aiant fatu che
mantalafu. Mirrella aiat curtu in bagnu. Teniat bisòngiu
de pònnere su pòddighe in s’abba frita. Ite dolore, raju. A
bellu·a bellu su pòddighe si fiat faghende vìrghinu,
bastante malu. Fiat torrada in coghina. Aiat castiadu a sa
ghenna. Non boliat pessare chi fiat petzi immaginatzione
sua, peroe pariat chi sa ghenna si la fiat righende de issa.
Mirella aiat pessadu chi forsis non de depiat fàghere
contu. No esseret chi sa ghenna si nde furrieret de
repente. Peroe su chi aiat fatu in antis si depiat vengare.
Mirella boliat castigare a sa ghenna ca aiat fatu a mala.
Sa ghenna aiat comintzadu a nannigare, comente
intzighidende·la. Cussu fiat giai tropu. Mirella aiat leadu
184
unu caciavite e fiat andada cara a sa ghenna pro nche
l’ismontare. Peroe, in cussu mamentu, sa ghenna si fiat
isbabarriada cun fortza. Una truma de politziotos de
assaltu fiat intrada in s’aposentu. Su capu, bestidu totu in
nieddu, aiat naradu:
“Sa sennora, vostè est in arrestu pro chirriolare a una
ghenna innitzente de sa coghina.”
Mirella non bi creiat. Su politziotu l’aiat postu sos
ferros, andende posca cara a sa ghenna de s’intrada.
Cando nche fiat belle foras de domo si nde fiat
ischidada. Fiat istadu petzi unu bisu malu, unu bisu malu
maladitu.
Mirella si nde fiat pesada dae letu. Fiat andada in
coghina. In ie bi fiat sa ghenna de su bisu malu. Peroe,
totu in una, sa ghenna aiat comintzadu a nannigare e aiat
intesu unu iscracàlliu misteriosu. Mirella non teniat
dudas. Totu cantu fiat istadu unu bisu abbertidore.
Sena bogare allega, aiat leadu su caciavite...
Un’ora a pustis sa ghenna de sa coghina de Mirella fiat
assentada subra sas istrìssias pedonales, a s’àteru chirru
de sa tzitade. Fiat aberta, peroe bi fiat apicadu unu
cartellu chi inditaiat:
“So sa ghenna chi giughet a un’àtera dimensione.
Barigade·mi si tenides coràgiu”.
Peroe sa ghenna fiat abarrada in ie, a sa sola, finas a
cando unu autista mesu tzurpu nche l’aiat cunfusa cun
s’intrada de unu parchègiu.
185
77
SARBAMENTU IN SU SUPRAMONTE
Fiant sas deghe de note de una de sas dies prus fridas
de s’ierru. Sos duos iscaladores fiant tremende de fritu,
amparados dae unu foghiteddu lenu·lenu chi fiant
resessidos a allumare, suta de unu chercu mannu·mannu
chi pariat abbaidende·los. Mentras su nie fiat calende a
bellu·a bellu cugugende de biancu semper de prus in
terra.
—Depimus fàghere carchi cosa, inoghe non nos
podimus istentare. At a sighire a niare bastante de nos
nche tutare totu – aiat naradu su primu iscaladore,
Ludwig von Sanna – Schwarz..
—Tenes resone, peroe giai l’ischis chi sas autoridades
tenent problemas mannos a bènnere a nos agiudare in
custu mamentu – l’aiat respostu su collega suo Karl.
Fiant postos male. Su tempus fiat contras de issos.
Un’ora, in antis o a pustis, podiat bàlere sa vida o sa
morte.
—Tenes galu bateria càrriga in su telefoneddu?– aiat
preguntadu Karl.
—Pesso chi emmo —aiat respostu Ludwig.
S’iscaladore aiat bogadu su telefoneddu dae sa bugiaca
mancari chi li beniat male ca teniat sos guantes e non
boliat chi, moende·nche·los s’esserent arregorados sos
pòddighes. Cun isfortzu mannu Karl nch’aiat istichidu sa
186
manu in sa bugiaca pro la caentare. Est tando chi aiat
buscadu unu cantu de paperi totu imboligadu. L’aiat
bogadu a foras. Cun dificultade fiat resessidu a l’istèrrere
e l’aiat letu cun s’agiudu de sa lùghe bassa de su fogu.
—Salude, bògio una pitza chimbe casos cun piberone e
salsa barbecue. L’intreghet in s’àndala de sos Elefantes, a
su chilòmetru sete e batorghentos, suta unu chercu
mannu, su nùmeru de telefoneddu meu est custu…
—Ma ti ses ammachiende? —l’aiat naradu su cum-
pàngiu.
—No, isco su chi so faghende…
E bi fiat torra su mudìmine. Finas a cando, colada
un’ora, sos duos iscaladores aiant comintzadu a intèndere
su sonu de una moto a tesu. A bellu·a bellu su sonu si
nche fiat acurtziadu finas a cando no aiant bidu unu raju
de lughe forte chi los iscrariat, fiat che a su sonu de su
motore de una moto de nie. Su sonu aiat sessadu e
un’òmine bene trassadu cun roba de monte aiat
acurtziadu a issos.
Karl si nde fiat pesadu totu prejadu. Fiant salvos.
Carchi die a pustis Ludwig aiat pedidu a su cumpàngiu.
—Comente ischias chi a nos sarbare l’aeret fatu unu
fatorinu de sa pitza?
—Pro more de sa publitzidade issoro —l’aiat respostu
Karl— Su chi iscriente est: “Ti nche batimus una pitza in
cale si siat leada de su Paisu e finas in tempus. Si no est
gasi ti regalamus sa pitza”. E depes cumprèndere chi issos
mai ant a regalare nudda…
187
188
78 SA VENGADA DE S’ORSU DE PELUCHE
Sisinna Tatti, abratzada a s’orsu de peluche cosa sua,
Ddeddu, castiaiat a cussa tzia chi fiat tres o bator bortas
prus arta de issa.
Sa tzia chinghiat una uniforme, unu bestire cun gu-
nnedda e giancheta asula cun sa camisa bianca, chi li
poniat importu mannu.
B’at gente chi, cando bestit s’uniforme, si creet prus de
gabbale peroe cando si nche la leat non prus.
Gente istròllica.
Sisinna ampaniaiat comente, in sa fila pro intrare in
s’aèreo, a bellu·a bellu sa distàntzia pro nch’arribare a
cussa tzia isminorigaiat. E tando astringhiat semper de
prus a Ddeddu.
Arribada anco sa tzia in uniforme, custa aiat naradu a
sa mama de Sisinna:
—Una valìgia ebbia pro cada pessone.
Sisinna in prus de s’orsiteddu teniat una valìgia
piticheddedda.
Sisinna non pessaiat chi Ddeddu esseret cunsideradu
che a un’ecuipàgiu, ma sa tzia cun s’uniforme emmo chi
lu pessaiat, ite istròllica chi fiat.
Sa mama de Sisinna aiat pessadu chi fiat de badas a
peleare cun cussa tzia chi, a seguru, teniat sagnas de
vampiru, mancari chi las cuaiat bene.
189
Sa mama aiat naradu a Sisinna:
—Sasposa, ajo chi ponimus s’orsiteddu in sa valìgia, li
faghimus un’aposentu comente in unu hotel.
Sisinna non fiat prejada meda, no, peroe aiat bidu
cussa tzia cun s’uniforme, dae in cue susu, belle tochende
su chelu, chi la castiaiat cun una cara antipàtica comente
pessende chi sa pipia esseret istada saborida pro su
pràngiu, cun patata frighida e satza de tamata.
Sisinna aiat dadu s’orsu a mama sua, peroe chi custa
non fiat a manos iscapas, e gasi l’aiat dadu in deretura a
sa tzia cun s’uniforme a tales de lu mantènnere in
s’interis chi faghiat logu in sa valìgia.
Sa tzia cun s’uniforme non si l’isetaiat. Aiat isba-
barriadu sos ogros.
Sisinna aiat pessadu chi sa tzia aeret pòdidu abrusiare
s’orsu cun cussos ogros, ca los aberiat gasi meda chi
pariat chi depiant bogare fogu.
Raju, a iscuta mala.
Sa mama, faghende logu in sa valìgia de Sisinna, aiat
pigadu s’orsu dae sas manos de sa tzia cun s’uniforme e
l’aiat assentadu in sa valìgia de sa fìgia sua.
L’aiat ammaniadu unu letigheddu.
E aiant aderetadu, sa mama e sa fìgia, in su passaditzu
cara a s’aèreo
Sa tzia cun s’uniforme si nde fiat sàpida, tando,
castiende·si sas manos e sa giancheta, chi teniat una
mantza manna in su bestire.
Teniat sas manos infustas e intendiat unu fragu forte
meda.
190
Non bi creiat.
Aiat naradu a s’iscùsia:
—A bi lu crees, custu orsiteddu putzinosu, m’at pissi-
tadu subra, a mene…
191
192
79 SOS SEGRETOS CUADOS DE UNA
BITZICRETA
Larentu Saiu non cumprendiat proite totu sos canes de
sa bidda si nde fuiant cando andaiat in bitzi. Fiat cosa de
non crèere ca si nd’istesiaiant petzi cando andaiat in bitzi,
aghite si andaiat a pee non capitaiat nudda.
L’aiat iscobertu in divartas, cando sos bighinos suos
aiant leadu unu cane. Una die s’animale si nche fiat
acurtziadu a sa cantzellu de sa domo de Larentu e aiat
comintzadu a fragare sa bitzi. Larentu l’abbaidaiat dae
segus de sas tendas. Fiat acanta de nd’essire e li ghetare
boghe a su cane, ca nch’aiat giai pesadu s’anca pro
pissiare subra de sa bitzi, cando, totu in una, nde fiat
essida una sorpresa.
Sa bitzi aiat pesadu su pedale e nd’aiat abrubuddadu
unu tzurritu de ògiu de sa cadena, comente chi esseret
pìssiu, e l’aiat ghetadu cun pretzisione cara a su cane.
E su cane de sos bighinos si nche fiat isèrghidu, cu-
rrende e apeddende pro si cuare in domo de sos meres. A
pustis, cando Larentu aiat pigadu sa bitzi pro andare a
runda, aiat atopadu a su cane de sos bighinos, chi aiat
fatu su matessi de sos àteros canes de sa bidda, bidende
sa bitzi de su pitzocu, est a nàrrere a si nche fuire a sa
lestra.
193
Larentu no aiat naradu nudda. Petzi si fiat afainadu a
pònnere s’ògiu a sa bitzi a tales chi aeret pissiadu cando
boliat. Peroe una die li fiat tocada un’àtera sorpresa.
Essende dae su supermecadu e andende a si nche a
pigare sa bitzi chi fiat parchegiada in foras, aiat obiadu a
unu vìgile chi li fiat ponende una multa.
—Ascurtet, su vìgile, e proite est chi m’est ponende sa
multa? Non bio in perunu logu su divietu chi narat chi
non si podet parchegiare sa bitzi inoghe —aiat naradu
Larentu.
—Est beru, ma est beru finas chi b’at unu cartellu chi
narat “Vietadu a lassare chi s’animale de cumpangia
fatzat sos bisòngios suos in custu tretu”. E deo apo bidu
uschinde sa bitzi tua pissiende su lantione de s’arruga,
gasi comente a unu cane, e pro custu depes pagare sa
multa…
194
195
80
ISTUDENDE SAS CANDELAS DE SU
CUMPLEANNU
—A chentu annos, Maria. Istuda sas candeleddas…
E Maria Boi aiat suladu sas candeleddas cun totu sas
fortzas. E sa framita de totu sas candeleddas chi aiat
suladu fiat essida dae sa ventana chi tando fiat aberta ca
fiat die bona —fiat in abrile— e fiat bolada in s’àera de sa
tzitade.
A sa prima fiat colada suta sos ogros de unu pipiu chi
fiat pranghende, assutende·li sas làgrimas, evapo-
rende·las e faghende unu arcuechelu chi aiat postu su
risitu a su pipiu.
Sa framita aiat sighidu a bolare peri sa tzitade e fiat
arribada finas a una tzia chi, setzida in una panchina,
chircaiat sa frènnida pro su discursu de sa vida sua, in
s’interis castiende·si s’imbìlighe. Sa framita fiat intrada a
lenu in sa nare e l’aiat fatu sas tzilighitas. Sa tzia aiat
isturridadu e sa framita si nde fiat essida a sa lestra,
peroe l’aiat lassadu in intro una pariga de ideas pro
iscrìere su discursu subra sa balia de castiare foras e non
s’imbìlighe suo, ca totu cussu giai nche lu connoschimus.
Sa framita aiat sighidu bolende finas a sa domo de una
tzia betza chi fiat abarrada sena lumìnos e non podiat
allùghere su forru pro fàghere una turta a sos nebodes
chi, giustu cussa die, depiant andare a li fàghere bisita ca
196
fiat, castia tue a cumbinatzione, su cumpleannu suo. Sa
framita comomai dèbile si fiat posta in su forru e l’aiat
allumadu. Sa tziedda gasi aiat pòdidu impitare su forru e
a fàghere sa turta.
Sa framita fiat belle istudada peroe aiat achipidu a
torrare a domo de Maria e a intrare dae sa ventana in
s’interis chi a Maria li preguntaiant:
—E su disìgiu pedidu l’as?
—Emmo.
—E cale est?
—Apo petzi disigiadu chi esseret serbidu pro carchi
cosa… —Peroe mi paret chi non serbit a nudda…
Peroe fiat faddende∙si... e meda puru. In cuss’iscuta sa
framita si fiat arrimada in una de sas candelas de sa turta
e l’aiat alluta. Maria l’aiat castiada ispantada e si fiat
posta a meledare. Baddu sa framita, a pustis de totu…
197
81
SU MISTERU DE SU TRAVU
ISCORRADU
Su tzieddu Gonàriu Monne fiat abbaidende a su travu
betzu suo sena corros. Fiant amigos dae tempus meda,
peroe sos annos fiant colados e isse como fiat betzu,
semper cun sa berrita in conca e finas incrunadu,
mentras chi su travu, forte e balente in pitzinnia, non fiat
àteru chi una caricatura de su chi fiat istadu, a la nàrrere,
aiat pèrdidu sos corros. Sa musca l’infadaiat sena pie-
dade, peroe su peus de totu est chi sos pitzocos de sa
bidda, ischende su chi fiat istadu su travu in tempus
coladu, e cussu chi fiat como, lu faghiant a befe.
E su mere suo, Gonàriu, moiat sa conca dae dereta a
manca, cada borta chi calicunu de sos pitzinnos colaiat a
in antis de sa cresura faghende·li sa ghelea a su travu, chi
abarraiat petzi firmu castiende cussu èssere timicaca chi
tempus prima no aiat mancu aconcadu a s’acurtziare a sa
cresura ue bi fiat isse.
In medas in sa bidda l’aiant naradu chi fiat mègius a
sacrificare s’animale, ca fiat tropu betzu e chi pigaiat petzi
logu in s’istalla e chi non bi fiat su tantu de fuliare àteros
èuros pro s’addescu. Ma Gònariu su betzu fiat òmine de
gabbale, unu masoneri chi semper fiat istadu fidele a sos
animales suos e boliat chi su travu si nd’esseret andadu
cando nche fiat acumprida s’ora.
198
Mancari gasi, si nd’abbigiaiat chi fiat de lastimare
bidende·lu in cue, tèteru, moende petzi sa coa ca pro su
restu s’animale non si tremiat e pro custu li faghiant sa
zagota.
E fiat arribadu carrasegare. In sa bidda totus si fiant
ammaniados a gosare de sa festa in sa manera mègius.
Gonàriu no andaiat a festas gasi, fiant cosas pro
pitzinnos, a isse no agradaiat totu cussu carràrgiu, pro
gasi mègius si nd’anadiat a letu chitzo.
E sa prima note, a pustis iscurigadu, cando Gonàriu
fiat giai corcadu, unos cantos pitzocos imbriagos fiant
colados acanta a sa domo de su betzu. Est ladinu chi fiant
carotados e chi fragaiant a bentu de alcool, gasi meda chi
fiat perigulosu a nd’allughere unu luminu acanta a issos.
Unu de custos, bestidu che a vikingu, fiat apretadu de
pissiare e aiat chircadu un’ungrone pro si cuare. Sena
atinare a ue fiat andende, fiat intradu in s’istalla de
Gonàriu e in cue aiat arrimadu s’elmo in carchi logu, ca
cun cussu pesu in conca non bi la faghiat a pissiare. A
pustis, e ca non s’ammentaiat ite fiat faghende e ca non
bidiat nudda in s’iscuriu, su pitzocu si nde fiat essidu dae
cue sena su cascu.
Intre sa gente de sa bidda fiat essida sa boghe chi a su
travu de Gonàriu li fiant essidos torra sos corros. E
comente podiat èssere? Cussu chi fiat seguru est chi
s’elmo vikingu, chi unu pitzinnu muscadu aiat lassadu
pro isbèliu in sa conca de su toro, in una note de
imbriaghera, nd’aiat pesadu unu trèulu. Cussu chi fiat
costadu est chi s’elmo si fiat incrieddadu giustu·giustu in
199
sa conca de su travu. E fiat perigulosu a s’acostiare a isse
pro compudare si fiat un’elmo o si fiant corros naturales.
Su pitzinnu, dae s’ala sua, s’ammentaiat pagu e
nudda de cussa note de carrasegare pro custu no li su-
beniat chi esseret lassadu un’elmo de vikingu in conca a
unu travu betzu.
Pro Gonàriu cussu fiat istadu unu regalu mannu. Sos
pitzinnos de sa bidda, pro si pigare su seguru, aiant
acabadu de lu befare e de lu fàghere a ghelea a su travu.
De cada manera, nemos cheriat a s’acurtziare bastante a
su travu pro averiguare si cussos corros fiant beros o
fintos, non siat mai…
200
201
82
SA BUCA PRUS ORROROSA
Bi fiat una borta unu re bonu chi peroe teniat una buca orrorosa, chi sas dentes, faeddende, ballaiant e assus-taiant a totu sos sùditos.
Pro custu, nemos boliat leare parte a sas udièntzias de su re, Trìptico Saiu III, ca cussa buca poniat timoria, peus galu, terrore.
A pustis de s’udièntzia, sos sùditos faghiant bisos malos, comente chi esserent arrogheddos de durche in intro de sa buca de su re, matziados sena arreu.
Finas su re Trìptico si nd’abbigiaiat chi sos sùditos lu grisaiant, peroe mancu a conca li beniat su proite non boliant istare acanta a issu. E sende chi fiat su re, nemos aconcaiat a bi lu nàrrere, no esseret chi, mancari chi fiat de bonucoro, arreneghende·si, fiat capatzu chi aeret ordinadu de mutzare carchi conca.
Est tando chi a sa fìgia de su re, sa printzipessa ere-dera, li fiat bènnida a conca s’idea pro agiudare a su babbu. Ca issa emmo chi si nde sapiat de su problema de su monarca.
Aiat sortidu a su primu ministru e a sos àteros membros de sa corte e aiat postu unas cantas revistas de moda in sa mesa. A pustis aiat naradu:
—Sos Sennores, sa solutzione pro agiudare a babbu meu est sa moda.
—Sa moda? —aiant preguntadu totu paris, francu su ministru de sa gherra chi tando fiat isbeliadu, pensende a comente istrecare una musca cun una cannonada.
202
E sa printzipessa, cun manera misteriosa, aiat mus-tradu sa trassa.
Gasi chi, tres dies a pustis, fiat cumpartu in sa corte unu personàgiu istravanadu. Chinghiat una bestimenta lasca e teniat in fatu una pariga de ulleras de sole a forma de ogru de musca e, in conca, teniat una piluca brunda chi nuscaiat de murta.
—Sa mertzè —aiat naradu a su re, mancari chi non nche li bidiat sa buca, pro more de sas ulleras de sole – so Bernard Metraillette e so bènnidu pro bos batire sa moda in su regnu bostru.
In antis chi su re nch’aeret ispitzigadu allega, sa printzipessa aiat comintzadu a abboghinare che a una maca, prejada che pùlighe, mentras su primu ministru faghiat su tzacarramanu.
Su re, a in antis de totu cussu interessamentu, aiat crètidu chi sa moda esseret istada carchi cosa de bonu pro su regnu, ca tando galu no aiant imbentadu a internet e cussas terras fiant a tesu meda dae sos àteros regnos.
—Toca, tziu Metraillette, e ite moda nos batides? Su re pessaiat chi sas modas si bendiat che a sas
sabatas o a su casu, chi calicunu s’acurtziaiat a su palatzu e chi si la pagaiat pro custu. Ma non fiat gasi.
—Deo bato s’ùrtima moda de Parigi; su mustatzu—tendina.
—Su mustatzu-tendina? —aiat preguntadu su re, abba-bballocadu.
Su mustatzu-tendina non fiat àteru chi un’imbentu de sa printzipessa pro sarbare a su babbu. Fiat unu mustatzu fintu chi cugugiaiat sa buca, cuende·nche·la. Peroe a s’ora de ismurzare si tiraiat una funighedda e sa tendina de sos mustatzos s’aberiat a costados liberende sa buca e lassende su logu pro papare.
203
Cussa trassa de sa printzipessa, in ue su maistru de pannu non fiat àteru chi unu atore pagadu, aiat sarbadu sos sùditos de su regnu dae sos bisos malos issoro, cando bisaiant a su re matziende·nche∙los. Pro more de custu, a su re fiat torrada in sas udièntzia gente meda, ma finas custu aiat dadu istrobbos…
A su re li fiat agradada gasi meda cussa moda chi aiat obligadu totu sas pessones de su regnu, chi teniant prus de degheoto annos, a pònnere sos mustatzos–tendina, siat òmines chi fèminas.
E gasi fiat istadu finas a cando calicunu no aiat bogadu imbentu mègius…
204
205
83
SAS BITZICRETAS NON BOLANT
Una die, Giuanne Dessì aiat iscobertu chi podiat bolare cando artziaiat subra de una bitzi. Fiat capitadu in divartas, cando, pigadu chi aiat a unu montrigu, aiat bidu chi sa bitzi podiat abarrare bolende in s’àera e chi la podiat ghiare cun sa mente sua. De cussa iscoberta nd’aiat gosadu una pariga de chidas, finas a cando, una die, su babbu de Giuanne l’aiat bidu e l’aiat brigadu meda. L’aiat naradu:
—Sa gente normale non bolat in bitzi. Duncas mancu tue, cumpresu m’as?
Giuanne, dae cussa die, mancari chi bi provaiat meda, non fiat resessidu prus a bolare in sa bitzi.
Binti annos a pustis Giuanne aiat buscadu a fìgiu suo, Gantine Dessì, bolende cun sa bitzi.
E tando isse l’aiat brigadu meda. L’aiat naradu: —Sa gente normale non bolat in bitzi. Duncas mancu
tue, cumpresu m’as? Gantine dae cussa die, mancari chi bi provaiat meda,
non fiat resessidu prus a bolare in sa bitzi. Binti annos a pustis a Frantziscu Dessì, nebode de
Giuanne e fìgiu de Gantine, l’aiant buscadu bolende cun sa bitzi sua.
E tando isse l’aiat brigadu meda. L’aiat naradu: —Sa gente normale non bolat in bitzi. Duncas mancu
tue, cumpresu m’as? Frantziscu s’aiat iscàrfidu sa conca e aiat preguntadu a
su babbu:
206
—E tando? Proite est chi non potzo bolare? Custa bitzi est fata a sa posta pro bolare.
E su babbu Gantine si fiat calladu a sa muda, ca no ischiat ite nàrrere e nemmancu aiat faeddadu cun su mannoi, Giuanne, ca no ischiat ite li nàrrere.
207
84
S’INVASIONE DE SOS ALIENOS
Sos tres extraterrestres fiant calados in su pianeta Terra. Pro deghenas de annos aiant istudiadu cales fiant sas formas de vida chi aguantaiant de prus in su pianeta. Aiant cumpresu chi fiat su babbarrotu.
Emmo, su babbarrotu podiat resìstere a unu atacu nucleare, e bidu comente fiat posta sa Terra, fiat una cosa chi podiat capitare in cada mamentu.
E gosi, sos tres extraterrestres, carotados che babba-rrotos, aiant aterradu cun s’astronave issoro in unu cale si siat logu, in una cale si siat tzitade e aiant comintzadu a si nd’imbucare in sas domos de sos umanos, pro lo connòschere mègius e a pustis a nche los fàghere iscravos issoro su prus a lestru.
No aiant postu in contu a sa mannai Titina Spissu. Sa mannai Titina fiat una cassadora esperta de
babbarrotos, barigadu chi aiat sos setanta annos. Teniat un’abilesa ispantosa pro nche los cassare e los ochìere.
E cun tres corfos de iscopa aiat mortu a sos tres extra-terrestres carotados de babbarrotos chi tando fiant colende a sa muda in su passaditzu de domo sua.
Issa non si nde fiat sapida chi, pro more de s’abilesa sua, aiat sarbadu a su mundu.
208
209
85
SOS BALOSSOS GUIDENDE
Ludmilla fiat intrada in sa vetura sua. Aiat allutu su motore. Aiat comintzadu a girare andende a in antis in s’arruga.
E posca a putis de binti segundos contados… Pibììììììì, Pibìììììììì Fiat cussu balosso chi cada die, a sa matessi ora, si
nche tzacaiat a segus suo e comintzaiat a sonare. E totu ca teniat una “P” in coa de vetura. Maleducadu. Su malu est chi, cada die, cussu caddete faghiat su
matessi carràrgiu. E in prus si pipaiat unu zigarru Habana pudèschidu e risitaiat cando sonaiat su su volante.
Pibììììì, Pibììììì… A pustis naraiat: —Ajò, franghe·ti·nche cun cussa vetura, pitzochedda!! Peroe Ludmilla una die si nde fiat infadada. Fiat istada
sa die chi aiat iscobertu in divartas ue istaiat cussu òmine maleducadu, chi lassaiat cada note sa vetura sua par-chegiada in s’arruga.
Issa non guidaiat bene, ma fiat bona in àteras cosas comente, pro nàrrere, a cullegare cavos e cosas gasi.
E a de note… Su cras a mangianu fiat intrada in sa vetura sua. Aiat
allutu su motore. Aiat comintzadu a girare andende a in antis in s’arruga. E posca a putis de binti segundos contados…
Etciò!, Etciò, Etciò!
210
Fiat su balosso de cada die. Peroe su zigarru nche li fiat rutu in pantalones pro
s’ispantu, e l’aiat fatu unu istampu mannu a beru. Non cumprendiat comente mai sa vetura sua, intamas
de fàghere “Pibììì, Pibììì” isturridaiat cando sonaiat su volante.
Peroe su peus fiat chi totu sa gente chi passigiaiat in s’arruga no acabaiat de rìere.
E Ludmilla, totu serena, aiat sighidu a andare in sa bia sua sena istrobbos.
211
212
86 A IMPARARE DAE S’ISTÒGOMU
Nello Boi aiat abertu su libru. Depiat imparare totu su
chi bi fiat pro sa die a pustis. Non bi fiant disinnos, ne allegas ispassiosas, petzi tàulas e fòrmulas. Disisperadu, Nello, aiat mossigadu unu pìtzulu de sa copertina tosta de cartone, e un’àteru galu e torra galu. Non fiat gasi malu. Est gasi chi aiat mossigadu torra e torra galu. In una pariga de oras nch’aiat papadu totu su libru. Mancari gasi, depiat isetare a su cras pro ischire si nch’aiat isfamigadu bene totu su chi bi fiat imprentadu in su libru.
213
214
87 SA CANISCA VEGETARIANA
Medas, ma medas annos a como, Micheli Palmas aiat
agatadu una canisca piticheddedda e l’aiat pesada in sa finca sua. Sigomente fiat vegetariana l’aiat pesada cun ortalìtzia. Peroe cando sa canisca nch’aiat ismanniadu e non teniat logu bastante in sa poja de sa finca, nche l’aiat torrada a mare.
Est gasi chi fiat cumparta una canisca chi no l’agra-daiat nudda su pische. E podides pessare sa situatzione istravanada, ca sa canisca si nde papat cada genia de pische.
Pro de beras est s’ùnicu màndigu issoro. Papat pische a ismùrgiu, a gustu e a chena. Finas
comente aperitivu cando faghet tzìfiri mannu intre sos amigos in s’otzèanu, a tesu dae domo, finas tando papat pische.
Peroe a custa canisca, comente naraiamus, no agra-daiat su pische. No aguantaiat su sabore, e posca sas ispinas, cando l’allufiaiat, si nche cravaiant in sas cra-garastas, e duncas non podiat dormire serena. Fiat gasi acostumada a papare ortalìtzia chi no lu bagiulaiat a su sabore de pische. Pro custu, aiat comintzadu a man-dighare àliga. A printzìpiu sa cosa pariat bene. S’àliga fiat modde e su sabore non fiat malu. Peroe a bellu·a bellu, aiat comintzadu a islangiare e a islangiare chi faghiat làstima a la bìdere.
Fiat gasi ca s’àliga non daiat sustàntzia meda che a su càule e sas brotas chi li daiat Micheli, pro custu, sa canisca fiat islangende gasi meda chi pariat unu palu.
215
E fiant coladas duas chidas. Sa canisca si nche fiat torrada belle a nudda, comente
una lìnia. Peroe issa sighiat a papare petzi àliga e a non provare su pische. Finas a una die cando, chirchende su màndigu in su fundale, aiat agatadu una roda de linna chi sos umanos aiant imboladu in mare.
Sos umanos dae semper fiant istados bastante caddotzos; acosumaiant a fuliare in mare totu cussu chi a issos non serbiat, comente chi esseret unu muntonàrgiu. E cussa roda de linna nche fiat parada in fundu de su mare pro custa cajone.
E sigomente fiat de linna e sa canisca non cumprendiat nudda de cosas umanas, aiat pessadu chi forsis bi fiat su tantu de si papare sa roda. Aiat abertu de su totu sa buca manna sua e aiat ingurtidu sa roda. Peroe, de comente fiat làngia, sa roda si nche fiat arrèschida a metade istògomo.
Sa canisca non podiat fàghere nudda pro nche mòere cussa roda arrèschida in cue, pro meda chi peleaiat. E duncas fiat abarrada in ie pro semper.
E comente acabat su contu a lu bolides ischire? Bene, galu no est acabadu. Cada borta chi biagiades in mare, postu de non fuliare perunu ascamile in s’abba, castiade unos cantos pisches chi sunt comente a caniscas, peroe chi tenet una bisura istilizada meda.
Tenent una conca minore e una coa longa, peroe sa carena est tunda e prana. Custos sunt sos discendentes de s’amiga nostra sa canisca vegetariana. Custos pisches si mutint pisches–tiras, prus a notu scritas.
Galu oe, unos cantos betzos, piscadores unu tempus, las mutiant caniscas–roda. Peroe nemmancu issos s’ammentant prus proite.
216
88 CUSSU MOSTRU GASI ISTRAMBECU
Su cavalieri ochide–dragos, Ogreddu Sanna, si fiat
ateteradu cando aiat iscobertu chi a palas de su paranùmene de “Badderinu Istramu”, chi medas oras aiat coladu paris chatende e internetende in sas retzas sotziales, bi fiat cuadu in sa realidade s’inimigu suo peus, su dragone papa–cavalieris, Alientu Infernale Piras.
217
89
SEBERENDE SU RE NOU
A pustis mortu su re betzu Lucamor Moro IV, aiant pedidu imposta a s’oràculu pro ischire chie diat èssere istadu su re nou.
S’oràculu aiat naradu: “Depet èssere unu fulanu mannu, mannu meda, chi
non faeddat, chi intendat bene, cun una manu longa a beru, e chi càstiet a totus dae artu”.
E s’ùnicu chi aiant buscadu, chi torraiat a su chi aiat naradu s’oràculu, fiat un’elefante de unu tzìrcu in cue acanta. Sena bi pessare meda, l’aiant fatu a re.
218
90 CHISTIONE DE AMORES
In cussu rennu, fiant totu depressos e colaiant sa die
suspirende. Est chi su dragone orrorosu fiat innamoradu de sa printzipessa tonta; sa printzipessa tonta fiat inna-morada de s’allevadore de tzurrundeddos; s’allevadore de tzurrundeddos fiat innamoradu de sa coga mìope, sa coga mìope fiat innamorada de unu bendidore de cannacas, su bendidore de cannacas fiat innamoradu de una istàtua de sale; s’istàtua de sale fiat innamorada de su dragone orrorosu. E su cavaliere runderi Priamu Giua? Isse podiat petzi giogare a cartas cun sos nanos in su padente, peroe issos, collonaiant semper in su giogu.
219
91
SOS MISTÈRIOS DE S’AMORE
Andria Moi teniat unu problema mannu: sas origras suas produiant chera a fitianu. Pro de beras mancu oto abeàrgios postos paris produiant gasi meda chera in una die cantu a Andria.
S’òmine, iscureddu, fiat tristu meda pro custu. Fiat peleosu a colare sa vida moende·si sa chera dae sas origras a fitianu. De custa manera non bi fiat peruna fèmina chi si podiat innamorare de issu…
Su problema suo fiat essidu in su telegiornale. Boliat a pedire agiudu s’incapas calicunu li podiat pònnere unu grifone in sas origras pro regulare s’essida de sa chera, chi, ispantu, fiat de calidade bona meda.
Pro more de su telegiornale, Melissa aiat connotu su problema de Andria Moi. L’aiat cuntatadu e l’aiat pedidu si la cheriat cojuare:
—Ello proite? Proite boles a ti cojuare cun unu fulanu chi non faghet àteru de si nche bogare sa chera dae sas orìgras?
E issa l’aiat iscoviadu sa beridade: —Ses perfetu pro mene. Ti chèrgio contare su segretu
meu: deo gasto unu muntone de èuros in chera totu sos meses, ca tèngio pilos in totu sa carena, pàrgio una martinica e mi tocat a mi depilare cada die; si non dia fàghere gasi cada mangianu dia pàrrere unu yeti. Si mi cojuo cun tue dia pòdere tènnere sa chera chi mi serbit, e in prus a indonu, de pònnere in sas ampullas e de bèn-
220
dere… Non dias a traballare prus pro su restu de sa vida tua…
A Andria custa li fiat parta una proposta tropu bella e si fiant cojuados.
E fiant prejados ma no aiant papadu sos mendulados pro duas cajones: una ca a Melinda no agradaiat sa mèndula e duos ca Andria non bagiulaiat su sabore de su tzùcaru in su menduladu.
221
222
92 TRASSAS DE PSICÒLOGU
Arìstide Locci fiat unu ispetzialista apaseguende sos
pipios iper–ativos. —Su segretu est a los pigare comente chi siant una
bevida cun sas bolloncas – ispiegaiat isse semper —petzi depes mòere su tapu a tales chi essat su gas…
Cussu chi mai aiat ispiegadu Aìstide Locci fiat comente nche moiat su tapu a sos pipios iper–ativos…
223
93
SOS MESSÀGIOS ENIGMÀTICOS
SEGRETOS Sos servìtzios segretos non resessiant a detzifrare sos
messàgios chi retziat s’agente Pàulu Pilloni. Aiant postu tempus a averiguare s’orìgine de cussos messàgios, peroe s’ispantu fiat istadu mannu cando aiant iscobertu chi chie inviaiat sos messàgios fiat su cane de Pàulu Pilloni.
Est tando chi totu sos collegas de s’agente aiant comintzadu a rìere a iscracàllios, ca aiant pessadu chi su cane etotu poniat sa farranca in su telefoneddu de su mere carchende lìteras a fainu.
Peroe nemos si nde fiat abbigiadu, mancu dae a largu, chi su cane fiat su mègius codificadore de messàgios de su mundu…
224
94 FAEDDENDE TEDESCU DE REPENTE
Totu in una, Rina Boi si nde fiat ischidada una die,
faeddende tedescu. Dae sa buca sua essiant fràsias intreas in cussa limba,
cun una forma grammaticale perfeta, sena chi issa esseret fatu nudda pro las pessare in tedescu.
L’aiant fatu una radiografia pro cumprèndere dae ue naschiat in su cherbeddu suo cussu fenòmenu. Peroe, bidu chi sa radiografia non mustraiat nudda, l’aiant fatu àteras radiografias e iscannerizatziones de totu sa carena. Aiant iscobertu chi, sena resone, aiat ingurtidu unu telefoneddu, papende patata e ischinale de porcu impanadu e chi custu si nche fiat arrèschidu in s’istògomo.
—Custu ispiegat totu —aiat naradu satisfatu su dutore Periscòpiu Nonne— depet èssere unu telefoneddu tedes-cu. Cando calicunu tzèrriat, su telefoneddu si cullegat a sa sola e cussu chi intendimus est sa boghe de chie est faeddende a s’àteru chirru de sa lìnia.
Peroe su dutore si fiat faddende. Su mistèriu fiat galu prus mannu, ca su telefoneddu fiat pro de beras grecu, peroe sende cullegadu a s’istògomo de Rina, sas allegas essiant in tedescu.
225
226
95 SA FÈMINA PRUS ANNICADA
Nemos ischiat proite Cristina Serra fiat una fèmina
gasi annicada. Bastaiat a la castiare un’iscuta e a unu giai li beniat tristura manna. In prus issa teniat semper sos ogros ùmidos…
Una die, caminende in su martzapee, fiat abarrada sena ulleras ca nche li fiant rutas a terra. Una corriera fiat colada subra sas ulleras e a pustis unu acumpannamentu de carrasegare cun una truma de gente e de carros e finas una orchestra cumpleta.
Est ladinu chi fiat abarrada sena ulleras, ca non si podiant acontzare; pro custu, sa cosa ebbia chi li fiat abarrada fiat istada una bete poja de làgrimas.
A s’imbesse de cussu chi si podiat pessare, Cristina nche li fiat colada sa tristura. A s’imbesse, fiat prus serena.
E est chi nemos l’aiat naradu chi cussas ulleras fiant sa cajone de s’anneu suo, ca fiant fatas cun làgrimas de cocodrillu.
E dae tando aiat acabadu sa tristura sua, peroe s’iscuredda mazaiat in cada logu, ca sena ulleras, non bidiat nudda.
227
96
SU TELEFONEDDU PRUS
INTELLIGENTE
Giagu Loi fiat istada una pessone pagu intelligente in totu sa vida sua, finas a cando no aiat comporadu unu telefoneddu intelligente, o prus chi intelligente, super-dotadu. Navigaiat in internet e teniat milli aplicatziones diferentes, comente pro esempru una pro ischire a si pònnere sas mìgias bene (carchi cosa de cumplicadu pro Giagu). Fiat gasi utilosa chi Giagu aiat comintzadu a cunsiderare su telefoneddu meda prus chi unu traste e aiat inghitzadu a li pònnere unu s’istèrgiu in sa mesa pro su pràngiu, non siat chi, sende unu telefoneddu gasi cumpletu, l’esseret intrada gana.
Giagu pediat cussìgiu a su telefoneddu pro totu, ca, comente giai amus naradu, fiat intelligente meda. Pro more de sos cussìgios de su telefoneddu, gràtzias a su muntone de aplicatziones, sa vida de Giagu aiat megio-radu.
Finas a sa die cando su telefoneddu fiat abarradu a bateria iscàrriga. Nemos aiat ispiegadu a Giagu chi pro de beras su telefoneddu s’alimentaiat cun s’elètricu.
Pro custu, cando su telefoneddu de Giagu si nde fiat istudadu, isse fiat torradu a èssere comente fiat in antis de tènnere su telefoneddu.
228
229
97
S’ASSUMMADORE DE RÙNGIA
Libòrio Zedda fiat cumbintu chi sa rùngia chistiat su calore. Pro custu, giai in pitzinnia, si sabunaiat petzi una borta a s’annu, prus che àteru pro ischire si nche li fiat cambiadu su colore de sa pedde e istransire carchi assu-conu.
Est ladinu, Libòrio pudiat a bentu. Nemos s’acurtziaiat a isse e sos bighinos istaiant a su mancu a 17 chilòmetros a tesu dae isse. Finas sa tzìntzula no lu boliat pùnghere, ca, chie fiat cussa chi disigiaiat cussu sàmbene si depiat colare in mesu de cussu pìgiu de pudescore?
E una die, Libòrio aiat retzidu una lìtera dae sa po-litzia. Li pediant de andare a su commisariadu sa die a pustis. Libòrio aiat pessadu chi pro una ocasione gasi si depiat sabunare in antis de su tempus. No esseret chi l’oferiant unu traballu.
Sa die a pustis, cando fiat andadu a sa politzia e aiat naradu chi fiat Libòrio Zedda, su commissàriu l’aiat dadu una isticida de pee in nàdigas chi nche l’aiat imboladu in deretura in sa carrera.
—Duncas non tenides bisòngiu de mene? —aiat abboghinadu istèrridu in terra – E tando aghite m’ais mutidu? Giai mi nche fia finas sabunadu prima de bènnere a inoghe.
Su commissàriu, chi galu fiat in su liminàrgiu de sa ghenna, l’aiat respostu:
—Pretzisu. Boliamus chi esseres intradu in unu fràigu prenu de secuestrados, ca cun su fragu chi bogas nch’aias fatu fuire sos secuestradores e gasi no aiamus impreadu
230
sas armas. Gosi, como depimus isetare galu una chida pro los liberare, finas a cando tue no as a torrare a fragare…E non ischis mancu cantu at a èssere peleosu a cum-bìnchere sos secuetradores a abarrare in cue isetende.
231
232
98 SA FÈMINA PRUS DROLA DE SU
PIANETA
Filantròpica Puddu fiat famada pro èssere sa fèmina prus drolla de su mundu. Creiat a totu su chi li naraiant, totu, sena peruna ecetzione.
Unos cantos de sos bighinos suos, cun intragnas malas, aiant comintzadu a li contare chi issa fiat in realidade unu conillu. E tando bi l’aiant torradu a nàrrere gasi medas bortas chi issa in fines b’aiat crètidu, gasi meda chi li fiant essidas sas dentes de in antis, che a unu conillu beru, e finas sas origras si fiant illonghiadas cara a susu, acabende pagu·pagu a punta. In prus aiat inghitzadu a papare pastinaca.
Sena duda, cussa situatzione aiat fatu inchietare a sa sorre, Emèrita Puddu, chi non bagiulaiat sa mala intragna de sos bighinos, chi gasi si nde riiant de issa.
Pro custu, Emèrita aiat comintazadu a repìtere a Filantròpica:
—Tue ses un’àbbila, tue ses un’àbbila… E bi l’aiat naradu gasi medas bortas chi Filantròpica
nche l’aiat acabada creende chi fiat un’àbbila e no unu conillu, peroe custu no ispiegat proite Filantròpica como est a tretu de bolare che a un’àbbila verdadera e cassat pugiones, conillos e sòrighes pro si los papare…
233
99
ÒMINES–LUPO! AUUUUUUH
Simone Lecis fiat su prus grandu ispetzialista de òmines–lupo de totu su comunu. No, no los ochiat, ca isse non fiat bonu a ochìere mancu una musca. Cussu chi faghiat pro de beras fiat de los ammasedare, ca, a pitzinnia, aiat ammasedadu focas in unu tzircu.
Cada borta chi bi fiat sa luna prena, Simone traballaiat pro su comunu. Li tocaiat a sighire a unos ses o sete òmines–lupo tzensidos in su comunu.
Su traballu de Simone fiat cussu de ammaniare un’ispetàculu de òmines–lupo in sa pratza manna. In s’interis chi bi fiat sa metamòrfosi, sos òmines–lupo depiant a malagana brincare in intro de chircos de fogu, o a camminare subra una fune lasca o a cùrrere subra botzas de gomma mannas cantu a una vetura.
In custa manera, sos òmines–lupo fiant inofensivos de su totu in sas notes de luna prena e sa gente li faghiat finas su tzacarramanu e lis imbolaiat monedas.
E bellagasi sa die a pustis sos òmines–lupo non s’ammentaiant nudda ca sinono, a ratza de birgòngia chi li beniat a cussos, mischineddos…
234
235
100
SU CONTU DE S’HERPES
BERNARDINU Paloma Ruju si nde fiat pesadu a mangianu comente
a totu sas àteras dies, aiat saludadu a sa gatu, a su conillu e, dae sa ventana de s’aposentu suo, cussu iscureddu de dischente supereroe de sa domo a dae in antis chi fiat abarradu dormidu in s’isterridòrgiu subra sa corte. Aiat bidu chi teniat unu pitzigore istrollicu in una lavra. Fiat andadu a su bagnu pro bìdere ite fiat. Cando aiat bidu cussu ufrore si fiat assuconada. Fiat comente a unu chìghere mannu pìndili·pendele dae costados in bassu, a manu manca. Aiat pessadu de andare a s’ospidale. In ie bi fiat unu posòlogu chi la podiat agiudare. L’aiat naradu chi podiat fàghere petzi una cosa: a lu lassare de sese finas a cando non si nche ruiat a solu.
In custa manera, Paloma si fiat posta a curare s’herpes suo e a l’aguantare. Est gasi chi aiat pessadu de lu mutire Bernardinu. A seguru est chi, dae cussa die, aiat acabadu de s’intèndere gasi sola. No est chi su conillu e sa gatu no li faghiant cumpangia, emmo chi la faghiant, peroe cun Bernardinu teniat prus ballassa. Sighiat a ismanniare die cun die. Acabende sa chida s’herpes de sa lavra de Paloma fiat mannu che a una botza de fùbbalu. Peroe custu non fiat gasi de importu, su prus fiat comente cumpartziant su màndigu. Gasi, cando Paloma ammaniaiat su brodu cun ortalìtzia, Bernardinu si tremiat ca no l’agradaiat, peroe brincaiat cuntentu cando Paloma si papaiat unu geladu, e cun totu custu, Paloma lu depiat poderare cun sas manos, ca podiat pèrdere s’echilì-
236
briu. A de note abbaidaiant sos film paris. Cando Paloma s’emotzionaiat cun una commèdia romàntica e pranghiat, finas Bernardinu pranghiat, peroe lu cuaiat e l’addengaiat.
Bernardinu, a s’acabu de duas chidas, fiat giai mannu cantu a sa conca de Paloma sua, si podiat nàrrere chi issa fiat cuntenta. Cussu mangianu, cando Paloma si nde fiat ischidada e aiat tocadu s’herpes pro li nàrrere bonas dies, si fiat abbigiada chi non bi fiat prus. Iscumpartu! E comente podiat èssere? L’aiat chircadu in mesu de sos lentzolos. Aiat castiadu intre de sas dentes de sa gatu, a s’incapas si nche l’esseret papadu. Paloma si fiat annicada. Bernardinu…
—Bernardinu! – aiat mutidu disisperada. E, totu in una, aiat intesu una boghe in pees suos chi
naraiat: —Inoghe so! Paloma fiat abarrada castiende s’èssere chi fiat a pees
suos. Fiat una casta de gnomo chi camminaiat brin-chende in su pamentu.
—Tue Bernardino ses? —aiat preguntadu ispantada Paloma.
—Emmo. Bide, so nàschidu dae tene pro mitosi, giai ischis, comente a sas tzèllulas chi si nche ischìrriant. So una casta de clone tuo, piticheddeddu e lègiu, peroe unu clone…
Paloma no ischiat si rìere o prànghere. Dae una ban-da fiat bellu a tènnere una cumpangia in cussa domo. A s’àtera banda, Bernardinu fiat essidu legiu meda. Teniat sas origras a punta, che a sos elfos, e, in prus, si l’esserent bidu sos bighinos, aiant mutidu a sas Fortzas Armadas ca mancari cussa fiat una invasione aliena. Bernardinu pariat chi cumprendiat sas dudas de Paloma.
237
—T’impromito chi no at a mudare nudda, totu at a èssere che in antis…In prus, como t’apo a pòdere porrire su coddu a tales chi prangas cando ses castiende unu film romànticu.
Su malu est chi su coddu de Bernardinu abarraiat unu pagu prus bassu de Paloma, peroe, chissai, ponende·lu subra paritzos cabitzales…peroe Paloma aiat naradu ca emmo. Aiat lassadu chi Bernardinu, su clone imperfetu, esseret istadu in domo. E aiant pòdidu vìvere cuntentos, si no est chi una die, pesende dae su letu, Paloma aiat agatadu a una verruga de sa barra chi fiat comintzende a crèschere meda e luego s’aiat preguntadu:
—E como, it’at a capitare…”.
238
239
DRACONIA