D. A. <T.DIssERTATIO CHEMICA,

THEORIAMsALIUM ACI-DORUMBREVITER EXHIBENs,

Quam,Consent. Amplijs, Tacuit, Philoshph. in Regia ’

Ad Auram AcademiaePublica disqtii(itioni mode(le suhmittum

AUCTOR

JOHANNEs PIHLMANPhilos, Magister,

REsPONDENsstipendiarius Regius

HENRICUs TOCKLIN,Borea * Femmtes,

In Audis, Majori, die XXIV, Noverabr, AnniMDCCLV1,

H. A. M s.AjBOAs, Impressit Direct* & Typogr. Reg. Magn, Duct

sialaeJ. JACQB MERCKELL,

Ampli(sime at/stte Celeberrime DOMINE,

Dn HENRICEHAssEL.

Eloquentiae ad Regiam Academiam Ascoensem PRO-FEssOR Consummatisiime,

Consistoisiique Academici ADsEssOR gravissime*

MZECENAs MAGNE.*

‘ •* * 1 * - » ‘-A *--s %

/tNiim mecum volvetis , cui poti(simum Patrono, ex Ut-teratorum more , /w/r inscriherem disserlationem , «/-

£/7 tandem dignius inveni , <///«?« Amplisls. TUUM NO-MEN tot amiosy j>ietate*qua decet,admhatus Juni.

maximi, Letantur certe, qui internos simi cives, Tuo Juhau/picio, Musartim jaeris operantes, dum in mentem revo-cant , quanta side, quikisq j nervis commoda Ipsorum quae-rere sutes ac promovere. Juvas nos consinis , non minus j'a•lubribus quam maturis, Auges preceptis ,qu<e in omnem vi-tam tisum dissundunt lati Jane. Cumulas demq ; aliis bene-siciis, quorum hic numerum inire tanto minus adunet,'

quanto altius illa omnia [wgulorum mentibus simi infixa,quanto item crebrius grato ab iliis ore ubivis locorum col-laudantur. In me vero, quatita lingularis gratiae hucusq;vohusii exslare documenta, impensius quidem jam celebra-re conveniret; at, quibus id verbis commode jacui, nejcio.Habet de Phocione, vulgo dictus Aemilius, illum a Demos-thene auCium ornatumque, eum, quem tenebat,gradum ad-sce sidisle : simili etiam ratione a TE, qui nosiler es Demos-thenes ,semper adjutus simi ego, IEq\ adeo, ViR AmpIisiT.lenis oculis intueor, tanqnam singulare quoddam mea seli-citatis organon, Anxium equidem me non raro habet, eamesie meam tenuitatem, ut, quod in gratitudiuis tesseram so-lent clientes, vel tantillum TIBI hactenus reponere nonpotuerim’, At erigit simul mentem illa animi Tui magnitu-do, qua nihilominus mihi, nullis id officiis promerito, pa-ri semper ajseClu henejacere pergis, evidenti sic indiciodeclarans, TE ab illorum longe longeq; abesje levitate, qui,clientibus savendo, sidis simul obiequi solent que(iibus.Dee igitur omnia sicut oculis meis &• animo perpetim ob-verjantur, ita pectus etiam gratitudine pietate persun-dunt calidisima-, qu<e, licet major Jit omnibus verbis, suitamen praeconem agere cupit hanc pagellam, quam coramTE, Ampliss. VIR, qua par esl reverentia publice jam de-pono. Tantum mihi non sumo, ut vel celsi Tui ingenii sa-gacitatem, vel profundam eruditionis amplitudinem, vel

morum gravitatem insigit em, vel mirificam dicendi v>rn ,

vel qtt£ alia sunt, quibus emines, dignepaedicare su(line-am animi dona. Esi mihi Jatius religioso silent io involve-re omnia, qu£ proprio nitore sjdendent, ede sama publicaubique loquitur. Unicum quod addo, votum esl , quod piamens unquam potesi concipere calidi/simum , ut quam diu-tisjime omnigena felicitate matius, inter mortalessuperjts ,

&• ReipuhliCiC Tuorumque omnium jalusi , quaples side <de alacritate , inservias.

Amplissimi atque Celeberrimi NOMINIs TUI

humillimus cultor,HENRIGUs TOCKL1N.

Reverendo asso FraclarifflmoDOMINO,

M»c JOHANNI CAR.H ACKs.

Ecclesiarum in Wesilax & Totkijsrswi PAsTORImeritisiimo, dignissimo,

Patrono & Nutritio optimo, indulgentissimo.

LUstrum amplius esi praterlapsum , ex quo pa*trils laribus relitlis , domm lIUA mihi pate-

tat 3 £ss pignus carissmum cura mea dignatarticommittere♦ Ontem litteris insiituo silium loquor ,

cre, wore, gewo ingenio exactum O-Parentis exemplar♦ Hoc quidem wumylj

primum IUI muneris satim, plurima dein muni-sicentia ■> qua m adjapisii, semper expertus

r

sum documenta. Neque in me silum, sici 0’ /«

parentem meum, c#wz iniquiori fortuna con-siciatur , benesicia conserre dignatus ‘es, ita qui-

nostrum uterque ductum abhinc totus inare :l(JO fuerit. Quo cum nulla unqmm opera nos-

liberare •valeat, hoc quicquid e[i ssieciminis,tpi.c gratitudinis noslrct publicum statuere vp •

lui inanimentum, ut simul memoriam cIuorum innos beneficiorum, quantum in me eji, maximcjredderem diuturnam. Adssice igitur, Vir pneda-ristime, hunc conatum, quo joles sereno vultu) sioaugebitur mea in hlE pietas, (i modo illa, qud,jam diu summa suit, capax sit augmenti. Pivljdiu Patrone, 0* felix beatusque vive ; sic satissietdesiciertis piis & unanimis Ecclesu , Familia, "luo*ramque omnium*

Admodum Reverendi atque PraedarissimiNominis'tui'

• *\ I •

t5 • :-v. J ■, Vi hi'*-*. ' iiv» ■ >- v. ., J •*; :<V»

crr.iwa ..\0•i / ;■.«■■ Vjs v,* ounjstt t;3 < 3rc&O >■> "'■

: - . *0l\ : >V, ,•/.') V\Vv '\l: .•v•’% r _ !

,

cultor perpetum , ."

. HENR. T0GKL1N.

Plurimum Reverendo atque PoBisstmn VIRO ,

Dn. ERIGO ARDENIO,Eccleliarum Raumoenlium sacellano dudum emerito,

Avi loco, qua par est reverentia, colendo.Perquam Reverendo aeque Oostlsssiw VIRO,.

Dn. CAR OLO BRANDER,i sdagogii Raumoenlis Rectori vigilantissimo,

Praeceptori quondam sideliiTimo.Perquam Reverendo aeque DoVhsane VIRO,

Dn GABR1EL1 FAVOR1NO,sacellano in Achas dlgni;T;mo, Nutricio Optimo.

Perquam Reverendo atque DoFtisstmo VIRO,Dn. JOsEPHO WALLENIO,

sacellano in TotKijarswi meiiciliimo.Perquam Reverendo atque Locillsimo VIRO ,

Dn. JEREMIAi WALLENIO,sacellano in Wesilax dignistimo.

Plurimum Reverendo atque Clarissimo VIRO ,

Dn. Mag. PETRO sONCK,Adjuncto Ecclesiae R aumoensis dignistimo,

Fautoribus cercissimis, astumatisiimis,

B praesljta (ibi benesicia ,

hunc perpetues gratitudinls cippumponit

HENR. TOCKL1N.■ J

siisuUnslteu i sRaumo*@M&/

*~og,ad)tab.sm JOHAN GABRIELUNssLUs,0a ccs

t&crfflmnui|Mc$/c od) #

.sscit EPHRAIM BOLLsTEDT,$r. MATTH. M. sTRANDsTEN,$Clt FRIEDRIC GROENLUND,©iiiiistlisle sKine £i6gtiir«tc ©pnntriige ©pmwe

otlj sBannit/t

Hsiwrtt1mnsl§ testa adctc , sdswitct ivetenmUe as init tacssamma I;jcr=telag cmot ai dtnjuten gotljes somocs stduntis ntig met en upricsjstgtndnsTap, untcr tiltnsFan as a((sstn§salltet/ framgent wara

©slmMisie sDssne £>errat$

tjenate,slENRIG TOGKLIN.

no materiem diserendi pr£ ce-teris eligerem , ■in eaque vires

'ingenii periclitarer. Hanc (olam habes L. B. ratio-nem, -cur oculis 's itis acutis fflitur & correctioni Tuajabjicitur luecce opella incomta & immatura, doslri*nam salium acidorum comprehendens. Halurgke ma-gna & late se dissundens utilitas (limulos mihi quo*que addidit , ut eorum imprimis indolem exponerem,

utpote qua delineata, reliquorum salium theoriam soremagis conceptibilem judicavi. Fateri tamen injmulcogor , me primas lineas solum materiae hujus duxisse,

& supersiciem ejusdem non niji aliquatenus tetigijje;sio igitur aliis relinquens & juppeditans occajionew . in

P R AE F A T I 0.

Emria juctwdissima atque dulcis*sima deliciarum Chemicarnm,quas mihi ante aliquot abhincannos , cum eidem silidia imum•

1 berern, delibare licuit ,pers iisus ,

; non potui mihi temperare , quin, hac vice ex Chemia promum*

2propius penetrare y interiores Icculos visit are, inti-

miore tque recejjits recludere. Hoc enim proslandi aqueac meliora /olidiora in lucem proserendi, vires nuxexigux animusque ■ variis occupationibus difinitus, utetiam breve illud temporis ssatium , quo circumscriptusoperam in hac truciatiunaila elaboranda collocavi , o-mnem mihi viam prtelttserunt. Hinc in di(sanatinu-cula hac non reperies novas quasdam propo/itiones excognitis veritatibus- dedutsas demon(Iratas , nequenova vel nov - antiqua problemata soluta , (ed commtt-nes jolummodo veritates /impliciter propostas ; quas ta-men optimis in hac [cientia magisiris debeo. Huma-num itaque & candidum Ledi orem reverenter <£r os-scitcijjime rogatum volumus , ut innoxium hunc cona-tum benignis adspiciat oculis , candida perfringat cen-sttra, in melioremque interpretetur partem.

P§. i.Raeter saporem inter notas characteristicas /ali-

um etiam non sine ratione reserri solet solu-bilitas in aqua & non mutabilitas in igne. Per

saporm intelligimus sensationem illam melius aquovis perceptibilem, quam a nobis explicabilem,quae oritur simul ac aliquid peculiari quodam mo-do assiciat nervos gustui humano praecipue inser-vientes. Hanc notam salibus ita competere expe-rientia testator, ut sine haesitatione ad eorum prae-sentiam statim formari possit conclusio, quandosaltem (aporem in corpore quodam persentiscere li-ceat, live sit dulcis, austerus, aromaticus, live alius

3cujusdam indolis specialis. solubilisas in aqua sali-bvs quoque tam propria est, ut alia corpora nul-lum cum aqua inire queant consortium, nili id si-at illis adjuvantibus. (V) Hoc quamvis ita sit,GE-R1KE tamen nihilominus dubhim de hoc criteriomovere videtur, dum contendit dissicultates quas-dam proprietatem hanc solis /aliius adjudicatamparere, quoniam occurrant etiam alia corpora,quae facilius cum aqua serre poliunt connubiumin eaque solvi, quam multa salia , & inter ilia an-numerat ole»/um iu alcohole, sapoves &c. Unde igi-tur arbitratur /blubilitatem in aqua non praecipuesalibus tribuendam, neque ab iis esse individuam,(/>) Verum facile haec dispellitur nebula, si tan-tum animum advertere velimus ad rationem, curmateriae illae ab eo allatae tanta facilitate cum a-qua misceri queant; sine scrupulo etenim tunc re-periemus illam deduci debere a principio salinoiis admixto, quod vi gaudet e. g. oleosum illud siodictum Alcoholis ita attenuandi «5c subtilisandi, utaptum evadat cum aqua uniri. Idem etiam valetde saponibus &c. Discrepantia vero solubilitatis /ci-lium in aqua s utrum dependeat a puritate eo-rum majori minorive, nimirum prout magis velminus heterogeneis sint inquinata & a prima sim-psicitate remota ; vel a disserenti molecularum sub-tilitate, vel a diversa earum figura; vel etiam abalia quacunque causia, dissicile est determinare.Id sidum constat, post acida & alkdina, utpote /a-lia simpliciora ad naturaraque primogeneam ma-

4gis -prae reliquis accedentia, terram s altatam 1arta-ri , tartarum sohtbilem & (ai ebsturniense citissime o-mnium in aqua solvi, observantibus HOFFMANNO& BOERHAAVIO. (c) Quod denique ad non mutabi-litatem in igne, quam quoque inter [alium commu-nes affectiones reserendam esse indicavimus, atti-net 5 observamus, eam quidem ab omnibus Che-.micis asterii universalis loco non esser habitam;unde & BOERHAAV1Us prioribus notis solum ad-dit, saha etiam sundi in igne pojje » (i non avolentprius in auras, (d) Interim tamen si rite explice-tur, inter reliqua illud signum quoque Jocum ha-'bere posse deprehendemus. Ultimo heic necessumduximus monendum, haec, quae dicta sunt, nonesso ita interpretanda, quasi statuere vellemus, sin-gulas notas tribui posse omnibus corporibus salein sua mixtione gaudentibus, sed genuinis tantumillis, quae [alium nomen proprie merentur, quo-rumque generalem catalogum in §, 111. traderesubet.

O) Vid. JUNCKERI Conspcct, Chem. ’ Tom. II. p.i$6. (6) Ejus fundamenta Chym. Rational, p. 223. (*)CARTHEUsERI Rudiment. Mat. med. ration, edit.174r. p- 206. ss) in Elemenr, Chem, edit. Lipsije, 1732.Tom, 1. p, 634.

§• II.

PRa?missa sic idea (alium generali, &, ut nobispersvademus, perspicua, brevis jam injicienda

e'st mentio de origine eorundem prima. Neminemsugere pctest, qui vel parum Chemicorum scripta.

5evolverit, eorumque placita (ibi familiaria reddidit,eos in duas praesertim & in genere circa hoc ne-gotium abire sententias, aut videlicet urgentes salquoddam dari -principiale vel dementare, aut etiamcontendentes {ai die corpus aliquod mixtum suos-que natales debere aliis principiis certa proportionepwstis. Non opus die putamus moleste conqui-rere argumenta varia, quibus prior ilia opinio surperstruitur, eaque prolixe recensene, quum facilequisq; de veritate vel salsitate ejusdem judicium serrequeat, expositis iis, qua? posteriorem imprimis se-riunt sententiam. Neque nobis nunc animus est,omnia sententiarum diuortia hanc controversiamconcernentia enumerare; verum quasdam solum-modo attingere placet opiniones, iisque nostrumqualecunque judicium subjungere. Inter veteres con-stat HERMETEM, & inter recentiores De WEL-L1NG, TEICHMEJERUM aliosque principium sidi-num vel potius (al primigenium derivasTe a sole &

Planetis, asserendo ejus patrem esso sokm & matremlunam, (a) Cui opinioni addictum quoque, saltimnon procul ab eadem sinire suspicamur BAs1L1UMVALENT1NUM, trium principiorum Chemicorumauctorem, scilicet salis , sulphuris & mercurii , E jusquesequacem THEOPHRAsTUM PARACELsUM. Ip-se etiam immortalis memoriae URBAN H1ERNEoriginem (alis primigenii deduxit ex influentiis cce-Lestibus, perhibens id generari ex radiis solaribus& lunae corporeisque dementis, pauciore nimirumaere, multa aqua & multa terra subtiiissima inti-

6

mius connexis, (b') acidumque sic esTe compotitumex sale primigenio, copioliori terra, aliquali mercu-rio seu humido & mediocri copia siilphuris. BE-CHERUs iterum sc sTAHLIUs, cui prior ille or-tum solium sub rigidius examen revocandi occa-sionem subministravit, eorum prima incunabula de-beri arctae unioni terrae subtilissimae cum aqua (la-tuerunt, (c) quemadmodum de utriusque indoleparticipent, (sunt enim volatiliores terra, fixioresvero aqua) & tam in terram quam aquam resoIviqueant. JUNCKERUs hos secutus, variis quoqueargumentis probare annixus est, (alia primitus ge-nerari ex aqua & terra, ac inter alia e calcis vi-vae cum aqua subactae in salinum corrosivum tran-situ. Contendit simul terream portionem in saleprimigenio aquosam superare, & terreis subtilissimismoleculis tribuere non dubitavit ipsum acumen sa~lium , pluribusque hanc theoriam stabilire tenta-vit. (d) Cei. MACQUER idem sentit & autumat dehac re, substantiamque salinam nihil esse aliud,quam combinationem aquae & terrae arbitratur,quoniam affinitate gaudeat magna ad haec copora,praeter alia, quae probationis loco allegat ( e) Cei.WALLER1Us variis in Jocis quoque indigitavit, seeidem sententiae album calculum adjecisie , hanc-que rem ita pro more suo acu tetigit, ut non so-lum dicterii! Chemica assertum illud saepius nomi-natum probaret , verum etiam ut syncrisi idemextra omnem dubitationis aleam poneret. (/) Ex*perientiss. ELLER vero praeter aquam & terram

7requirere videtur simul principium inflammabile.,priusquam sal ssimigenium formari possit, quantumquidem mihi ex experimentis ejus colligere licuit, (g)Verum ne longius progrediamur in recitandis variisvariorum de ortu solium primo existentibus opi-nionibus, nonnulla ad eas, quae adductae sunt, re-spondere nostri esse officii jam animadvertimus. Quodigitur ad hypothesin attinet primam, existimamuseam cx eo imprimis capite vacillare, adeoque scminus commendare, quod ejus desensores non de-monstraverict, neque sorsan probare valeant, da-ri ejusmodi influxum planetarum in haec terrestria.supponunt quidem illam elementorum miscelamjam quasl peractam in planetis sole proximis ut &

aliis, exindeque senslm propagari & cursum diri-gere ad lunam, ex qua iterum communicareturcum atmosphaera nostra, quemadmodum Lunae in-fluxum in terram neminem in dubium vocare cre-dant. sed quis illis patesecit, & unde illis conslattales generationes & mixtiones in loco a nobistam dissito sleri, quum observationes.- nihil de hi-sce loqui satis superque notum sit, ut vel minimamspeciem probabilitatis prae se serre poffent. Fate-ri igitut necessum habemus, haec esse quam maxi-me inconceptibilia, 3c solos. ingenii luxuriantis lu-sus amabiles. Quid vero cenlendum sit de ai!re*quem quoque necessariam partem constitutivamsalis primigenii esle contendunt, facile liquet, dumadtendimus partes constituentes cum variabilibusconsundi non debere. Ut mentem nostram etiam

8aperiamus circa’ alteram sententiam, putamus In-conceptibile itidem esse, ex aqua & terra combina-tis, utpote corporibus nullo sapore pollentibus, e-nasci posse materiam quandam sapidam *, quemad-modum nec ali?e uniones terree & aqu<e nobis co-gnitae prodant aliquo modo vel minime eam asse-ctionem; quamvis tamen simul negare non audea-mus, ex connexione duarum diversarum materia-rum quidem emergere posse ens alia ac ab iis di-versa indole gaudens. Exigui vero momenti &

nullius sere, argumentationem esse reputamus, exjaliihn magna vi attractiva & affinitate ad aquam& terram , desumtam; nam notum est, /'alia acida ,

quas ceteris magis sunt simplicia, maxime serriin mflamtnabile: adeoque hinc facilius concluderedeberemus ad necessitatem principii inflammabitis inconstituendo jale primigenio; quippe cui conjecta-tioni majus robur accedit quam priori illi ex ta-bula approximationis, quae docet, corpora magishomogenea majorem quoque ad se invicem habe-re vim attractiva!!!. Deinde neque ex eo, quodpraeter aquam & terram in analysi /alium nihil de-prehensum sit aliud, ullam ejusmodi deduci posseconsequentiam opinamur, quasi nec plura praetereas requirantur. Nam cur ideo peculiare aliquodjalmum principium adsuisse suspicari non sas (it,quodque facile in tali operatione auras petere potu-isset; & quid impedit, quo minus eidem tanta vo-latilitas tribui queat cum GARTHEUsERO? (si)Quid denique sentiendum sit de experimentis Cei.

9WALLERII, quae totam controversiam dirimerevidentur, venia magni hujus viri annotare licet,& quaestionem quandam simplicem proponere, (sividelicet tuto & nihil contradicentibusaccuratioribusobservationibusadfirmari possittantum salinum, quan-tum sesesub/imavit, nonextitisse prius in oleo aeque acin terra quamvis elixiviata, cum quibus experi-menta instituta suere; adeoque nullam suspicionemlocum habere id sidum ex iis eductum suisTe) an-non etiam inflammahile aliquod insinuarc se nonpotuerit mixtioni terrae & aquae? quodque quasiomnem rem absolverit & line quo nuda particu-larum aquojarum & terrearum unio nihil salinumpraebuisset. Experientia enim tesle novimus, pro-ut & nuper diximus, terram puram nullum exci-tare saporem, neque aquam ab omni salini misce-la bene munitam, elTe sapidam: Inslammahile vero,saltem in motum redactum, vi esse instructum ca-que vehementi nervos & quidem omnes concu-tiendi & vellicandi. si idcirco certa ratione con-sortium iniret cum determinata portione aqua &

terrae , quae vim ejus urentem hebetiorem redde-rent, unde sio blandior sensatio saporis aemula e-nasceretur, certe facilius tunc originem [alium pri-mam ex aliis principiis unitis concipere liceret.Hinc majorem praerogativam prae aliis habent ex-perimenta ELLER1ANA, propiusque alias verita*tem attingere haec existimamus, quippe quae hanctheoriam evincere videntur; nisi ex eo capite su-specta forent, quod simul aqua transmutationem

10

in terram iis probare voluerit ELLFRUs; ita utpotius ansam inde nacti simus subsumendi, ea o-mnia, nimirum terram , sal &c. antea latitasie inaqua, ope vero sermentationis isiius, quam subierathaec actioni radiorum solarium expolita, manisestafacta. Ex his allatis jam sine dissicultate sequitur,quaedam adhuc deliderari, priusquam quatsiio de ori-gine jalium prima rite solvi & decidi queat. Non estvero, ut multa dicamus de opinione sTABEL1I,qua inter principia Chemica 'retulit finitus acidos, scjalia artisicialia ; facile namque patet, qualem cen-suram haec meretur assertio, quum eo productaChemica cum principiis consuderit. (/)

(a) Vid. annot. WAELER1I ad H1ERNE Parasc,Tent, Chem. p. 48. (£) Lib. cit. p. 60. 61. & 64. (c)sTAHL11 Chym. Rat. & Experiinent. ed. tert. Germ, p.lOs. & ejusdem fundam. Chym. Dogmatico-Rat. & experi-mens. ed. Norimberg. 1732. Part. a. p- 13. (et) Conspect,Chem. Tom. II. p- 174« seq* (e) In Ejemens de ChymieTheorique p. 23. seq. (s) 3 ntr^^cs sist om 0slltern«3ursprung JC. p. s. seq. (g) Histoire de V Academie Roy-ale de sciences de Berlin an, 1748. p 7« seq. siib»ds. p. seq. (i) Vid, Aphorism, Chem, Cent, I, Pr«-side BROWALLIO edit, Abos p. 28*

§• HI-

sive Jal quoddam frincisiale vel dementare exi-stere concedamus, sive etiam id ortum silum

primum ducere ex aliis simplicioribus materiis con-nexis statuamus, sal aliquod tamen $rimi geniumdari negare non sustinemus, quodque sal virgine*

11

um acida esse naturae experimentis sisis offendere& evincere conati simt ORTHELIUs, sENDI-VOG1Us, BALDU1NUs, LANGELOTT (*) alii-que. Ex hoc (de primigenio unito cum particulisphlogiflicis , terreis & metallicis resultant variae (ali-um disserentiae, eaeque diversissimae: Chemico veroexamini subjecta in tria praecipue genera redigisolent 5 aut etenim sunt acida, aut alkalina y autneutra , quae etiam media sive sal(a appellantur. A*eida simplicissimae eorum indolis esse deprehendun-.tur, Alkalma iterum magis composita esse obser-vantur, conssareque acido, principio inflammabili scterra in certa proportione mixtis. Haec (alia aUkahna ratione durationis in igne & calore sunt velfixa vel volatilia. Inter illa reseruntur ea, quae ca-lore & igne non avolant; inter hac vero, quae i-gni commissa & calori expossta fugiunt & auraspetunt. Fixa ulterius ratione originis reperiunturtam naturalia quam artisicialia. sub illorum nomi-ne veniunt ea ipsa (alia alkalina , quae sponte innatura proveniunt, &e certis quoque corporibus,quibus insunt, educi postunt. IFc autem sola ar-te producuntur. De (alium alkalmorum naturaliumexistentia non satis quidem inter se conveniuntChemicij verum de bae re non credimus magisaliquod dubium superesse, quum eorum existentiaa tot magnis viris sit conceiTa, observationibus sir-mata & evicta, ut ex antiquis PLINIO, TACITO,DIOsCOR1DE, & e recentioribus H1ERNE, HENG-KEL10, MAGQUERO, HOFFMANNO, BOERHAA-

12

VIO, jUNCKERO, WALLERIO &c. negativam li-cet sententiam tuentibus NEUMANNO, sTABILIO,POTTIO &c. Disserre tamen bae ab artisicialibusin quibusdam proprietatibus experientia simul com-probat. (A) salia alkalwa volatilia quoque darivnturalia demonstrat magnus ille nostri aevi Cbe-micus Cei. D. D. WALLER1Us (c) ut & AmplissiDn. BRANDT. (d) Neutra denique seu enixa nun-cupantur ea (alia , quae sunt conslata ab acido quo-dam, (cujus praesentia in iis semper necessaria est)& basi alius cujusdam materias; pro cujus diversi-tate commode dispesci possunt in /alia proprie sicdicta & improprie sic vocata. Illorum basis est salquoddam alkalimm, ut nitri , salis communis &c.Inae vero pro basi habent aut principium quod-dam metallicum, ut vitriola , vel terreum, ut alumi-na, &c. 0) Id heic observandum, non quamcun-que sufficere proportionem pardum istarum ad salmedium formandum necesiariarum, sed requiri, ut;ejusmodi mixtiones siant ad punctum usque, ut vo-cant, saturationis; ne scilicet principium unum ex-cedat alterum, & sio signa edat solum suae indoliconvenientia. (/) satia neutra quoque tali praireliquis constat superbire natura, ut sere omniaassumant formam crystallinam, vel saltim ejus ge-minam, accedente nimirum aqua. Hasc jam enu-merata corpora imprimis satium nomine a Che-micis insigniuntur. Neminem vero latet,'multacorpora praeter allata, quaeque sub ordine dicto-rum comprehendi nequeunt, japore tamen gaudere

13ut sc in (ujtm sclvr, verum [alia proprie non vov-eantur, quum omnibus affectionibus, more saliumnon sini praedita, ut vari$ materias dulces , au[ier £,

aromatica, balsamic#, acres &c. sed quidquid sit,invenimus nihilominus in iis salinum aliquod aliisprincipiis esie admixtum, ut e, c. acidum cum o-leoso conjunctum efficit saporem dulcem , quemad-modum diacrisis chemica docet; au(Ictus iterum o-ritur japor ex (ale acido cum particulis terreis uni-to, &c. (g) Haec & reliqua salium genera nuncrelinquimus intacta, ad propositum propius nosaccingentes, breviterque solum percurrentes indo-lem & Theoriam salium acidorum.

(.*) Annor. WAILER1I ad H1ERNE L. c. p. 74, (4)D i ss* Pncsule VVALLERIO Ups. edit, de erigine salium aULilinorum aJoH. stenuerg p. 7. seq. (s) Hydroiog. p, 47/6i Minera!, p. 177. 178, (a) Acta Reg. societ, Holm,An. 1747. p. 301, (ej jUNCRERl 1. c. T, II. p. 145?- l/o,(/) MACQUER 1. c. p seq. (g) Cons. diss. Hicrtz-bskgii Prass. lilustr, L1NNT0 Ups. edit, eie methodovires medicamentorum invelhgsndi Chemica p. 10. seq*

Antequam plura, acida spectantia, attingemus,consultum prius duximus notas eorum genera-

liores & alias atque alias affectiones paucis trade-re & recensere. Inter eas igitur observamus I:osaporem quendam peculiarem, qui quam maximenotus est, quemadmodum etiam ex eo nomensuum acceperunt; Japores enim, quos persentisci*mus in aceto, succo citri &c* communiter acidos

14appellare solehius. (#) 2:0 Motum esservescenti<e ma-jorem minoremve cum salibus alkalmis. CausTam hu-jusmodi esservescentiarum deduxit sTAHL1Us exejectione stuidi cujusdam aereo-aetherei impetuosae poris corporum, unde calor & bullula: genera-rentur. (b ) Nobis vero verosimilius videtur, il-lum indigitatum motum dependere a vi illa attra-ctiva magna, qua ad se invicem seruntur (alia aci•da & alkalina. Esservescenti a haec acidorum cumsalibus alkalinis fixis deprehenditur eadem cum ea,quae obtinet inter illa & /alia volatilia'-, in eo ta-men discrepat, quod priori calor insignis produca-tur, posteriori autem aliquod frigus, (r) Acida sicconsortium ineunt cum salibus alkalinis ,

& cum hismaritata in /alia taedia concrescunt. Avidius &

magis se uniri cupiunt cum fixis quam volatilibus ,

cum illisque mixta, solia longe fixiora , quam cumhis constituunt. Ea vero salia , quae oriuntur exconnubio Jalium alkaliuorum volatilium cum acidisin .igne reperiuntur volatilia & facilius dissipabilia,nuncupanturque ammoniacalia. (</) Porro inter aci-dorum proprietates attentionem meretur 3:0 quodomnes colores coeruleos & violaceos vegetabilium in-tendant in rubros que mutept. Hinc patet, cur ad a-eida detegenda adhibeatur communiter syrupus vio-larum, & simul ac hic rubro tingitur colore, adeorum .praesentiam concludi mos sit. Acida quo-sque inducunt succo Heliotropii vel torna jolis rubi-cundum colorem, & quo dilutius rubet, vel etiampallidior evadit hic ipse succus, eo sortius adesse

• 7

15

acidum expertus est HIERNE. (V) Qui caustas ejus-modi colorum mutationum ex variorum liquorumpermixtione oriundarum scire avet, de iis conse-rat magnum sc encomiis nunquam satis celebran-dum NEWTONUM. (/) 4:0 JQuod [elutione t cumIaliIus alkalinis satsas praeisilem , h. e. in sundumdemittant vel saltim libi relinquant ea, quae anteacum his unita suere. Hoc derivari posle arbitra-mur ab alkalinerum salium majori vi attractiva adacida quam alia corpora. 5:0 Quod jolvant terrasinvitrificahiles vel ahjorhentes & quidem interdumcum tumultu esservescentia, quare hae terrae ob hanccum salibus alkalinis communem proprietatem et-iam alkalma vocantur 5 cum iisque combinata sa-lia medis: natur£ forment. In hac unione acido-rum acor quam maxime obtunditur, hebetiorqueredditur. Hinc quoque prostuit & dependet faciliatas istarum terrarum in aqua solutionem subeundi.6:0 Quod affinitate etiam ad jubstantias metallicassolleant , minori tamen quam ad salia alkali-na & terras absorbentes, easqve jolvant. Non hocita intellectum volumus, quasl quodvis acidum con-nubium serre poslTet cum quovis metallo , sed idtantum experientia commonstrat, quod acida qui-dem omnia quaedam solvant metadat & deinde hocvel illud acidum aggrediatur hoc vel illud metallum ,

ut in sequentibus videbimus. Hoc loco enim hanccircumstantiam solum generaliter sufficit indicasle.Quando metalla sic soluta praecipitantur alkalinisjalibus vel terris ab(ori;entibus , animadvertere tunc

16

licet magisleria sive praecipitata phlogiflo suo esseprivata, & ita sere quasi calcinata suissent, exce-ptis tamen metallis perfectis. ( g ) 7:0 Quod mu-tationem quandam /abeant in jolutione a jolatis,

&

perhibet Illustr. BOERHAAV1Us, ea non adeo mu-tare soluta, quam quod mutentur ab his. (/j) s:oJQuod pingvia, sulphura mineralia , gelatinosa &c. nonsolvant ; verum pingvia potius coagulare videntur,unde partim deducendam esse caussam, cur alkali-na salia resolvant pingvia, absorbendo scilicet co-agulans acidum , ait indesessus ille naturae serutatorHIERNE. (i) Hinc etiam liquet, cur acida nonaeque facile solvant concreta terree-gelatinosa ac ter-ras ahsorbentes , ob videlicet largiorem gelatinae pin-guis immixtionem, quae acidorum aciem hebetat,et non nisi accedente digestione aggrediantur illa y

vel rectius eorundem tantum portionem terream.(k)Praeter haec, quae adduximus, deprehenduntur aci-da quoque iat magnam vim attractiva!!! habere adaquam: quare pura nunquam sere alia quam sor-ma aquosa reperiuntur, quum et aeri exposita sa-cillime inde aquam attrahunt, neque hanc dese-runt, nisi juncta cum solido quodam; tunc etenimruunt in amplexum solidi, arcte huic coalescunt 3zpost aquae evaporationem soiidum cum oblato cor-pus repraesentant; unde succos acidos a salibus aci-dis vel ipso corpore acidi pulcre distingvit GERI-KE. (/) -

(4) MACQUER !• c, p. 25. (£) Fundam. Chym. Do-gmatico-Racion, & experimen*. P, I. p. 23. (c) Annos, WAL-

17

LERII ad'HIERNE I. c. p. 7. (J) CARTHEUsERs sic. p. 10. seq. (e) si c. p. 144. (s) ia Optica ed. CLAR-Klsi p. 193- U) MACQUER si c. p, 77. seq. {h)Elem. Chem. T. si p. 6gr- (/) si c. p. 77. (k) CAR-THEUsERsi si c. p. 97. (i) Fundam, Chym. p. 228-229,

§• v.iNnuimus §. III. sal primigenium acide die indolis,J.& caetera acida accedentibus aliis materiis indeortum silum ducere; una cum salibus alkalinis o-mnique jalino. Illud igitur acidum merito nomineimiversalis inflgniri potess; &hinc, quodcunque exreliquis acidis proxime ad ejus naturam accedit,ab eoque parum vel nihil dissert, ei sic characte-rem imiversalis tribuendum elTe apparet; quod ve-ro determinare non hujus adhuc eit loci, svadentexperimenta, ut credamus acidum adesse in quoviscorpore in naturae regnis obvio, quum & illud inmetallis prasio die statuit saepe sed nunquam satislaudatus HIERNE. (a) Asser tum istud nostrum eoimprimis nititur fundamento, quod in omni cor-pore naturali, analysi chem leae subjecto, obveniattarreslre , aquojum & salinum ; siinulque ab orga-nicis obtineatur oleosum aliquod, ab inorganicisvepo sulphureum & metallicum, {bj DiacrisIs ite-rum docet chemica palamque facit, oleosum essocomposItum ab acido , principio iustammabili , aqua.& terra. Omne quoque saltuum suam originemdebet acido , illud enim sine hoc conceptibile esIenequit, ut saepius indicavimus & offendimus; un-de igitur evidens est, sententiam noffram sua non

>•

18carere veritate. Et si praeterea vera sint, quaecontendit HIERNE» nimirum dicens, acida omni-um firmissime sigere corpora, ita ut una pars aci-di potis sit decem partes aqueas coagulare, (c)summa exinde simul resultat necesiitas acidi in sir-mitate & cohaesione corporum saltem quorundamaugenda, imo etiam quoad partem constituenda.Haec quamvis ita se habeant, TE1CHMEJERI ta-men opinionem approbare eique adstipulari nonpossumus, qua perhibet acida quoque constituerecalorem y radiisque solaribus inelFe; verum potiusabsurdam eam pronunciamus experientiseque con-trariam, quippe qua novimus calorem non augmen-tum capere ab acido , sed a principio inflammabili,acidum vero tantummodo augere slammam & de-slagrationem. A nostro proposito alienum jam est,omnia corpora, quae acidum vel purum vel hete-rogeneis contaminatum continent, sub examenvocare, ejusque indolem & rationem partium mix-tarum explorare, ( voluminum namque haec eslsetmateries) sed nobis solum id sumimus hac vice,ut generaliter & simul quam brevistime loquamurde acidis in regnis minerali , vegetabili , animali

, a-queo & aereo occurrentibus, scrutinio no-stro susimittamus.

(a) Tentam. Chem. p. 14?. (h) Dissi Lindhuit Ups*ed. Praes. WALLERIOj an & quousque Chemia resolvaCcorpora naturalia in illas, a quibus suerunt composita, par-ies, (*) Ejus Parasceve Tentam, Chem. p, is.

19

§. vi.

UT ergo ordiamur ab acidis mineralibus , adten-dimus ea acidis in regno vegetabili & ani-

mali obviis esse simpliciora, ad acidumquc -primige-nium propius accedentia. sunt simul his magiscorrojroa, & hanc virtutem quam diutissime etiamretinent; experientia enim dictitat, acida minera-lia, in vasis hermetice sigillatis, igni occluso com-misTa, atque caloris aequali gradu magno tempo-ris spatio digesta, nullam virtutis suae jacturam pas-sia siuisse aut mutationem siubiisle. (V) Deinde di-cit HENCKEL, ut /alia alkalina fixa in regno ve-getabili, volatilia in animalibus, ita acida in regnominerali esTc sortijjima-, quae regula tamen animad-vertitur non omni carere exceptione. (b) Cumoleis xthereis quoque esservesicere dicuntur, (V) &

oleis destillatis combinata in magma resinae aemulumabeunt, acremque siaporem & vim corrosiivamtunc prorsius amittunt. (d) Quando cum /piritu vi-ni connubium sierunt, dulcia redduntur, & hoc incasiu etiam virtutem siuam perdunt, minusque post-ea corpori humano noxia evadunt. Haec /alia a-eida sosjdia dunt, vel nativa, vel fixata in corporibus.In illorum exemplum aliud allegari nequit, quamvagus ille vapor acidus , qui in sodinis metallicis& aliis in locis elt obvius, vique siusisbcante gau-det. ( 'e) Heec vero trium praecipue! specierum di-versiarum esse inveniuntur ,

& communiter interea reseruntur acidum vitriolicum vel julphureum, aci-dum nitri & salis communis , in quorum specialem

20considerationem jam paululum descendere ani-mus est. Non opus etenim est, ut pluribus aga-mus de natura vagi illius nominati acidi vaporis ,

quum conveniat et ejusdem sere indolis sit cumacido vitriolico,

»

(4) BOEHHAAVIl si c. T. I. p. 679. C b) Re-divivus in mineralogia p. 18. (<) sTAHL11 1 c. Part. sip. 24. (4) sT,A,Hl1I J. c. p. 12. & JUNCKERI 1. c, p,162. (e) WALLERII mineralog. p. 175-

§. VII.

Contemplationi nostrae igitur sese omnium pri-mo ossert acidum iliud minerale , quod vulgo

appellatur viiriolicmn vel sulphureimu Obtineturhoc e sulphure communi, praesertim vero e vitri-olis sic dictis, reperiturque praeterea in variis cor-poribus mineralibus, ut pyritibus, alumine &c. i-mo etjam aliis, (d) Artificium autem istud, quoe sulphure educi solet, in eo imprimis consistit,quod hoc vel flores ejus in vale quodam accen-dantur, vaporque in aere libero adscendens, cam-pana vitrea ad distantiam aliquam supra vas sus-pensa capiatur, & captus ac condensatus in aliovase colligatur, qui tunc est humor quidam acidus& limul volatilis, quae volatilitas ad scribendaest particulis iustanmahilibus vero acido junctis. (/?)Vitriola iterum illud^ praebent, si primo calcinentur,& dein debitis vatibus immissa torturae ignis ex-ponantur ; quibus factis ab iis urgentur spiritus& oleum sic dicta vitrioh , colchotare in sundo re-

211 icto. (c) De pluribus modiis acidum vitriolicitm exhis & aliis corporibus eliciendi consulantur Che-mia. spiritus ille & oleum stridi nunquam seretanta puritate fulgent, quin particulis metallicisaliisque heterogeneis simul sini inquinata, proutvariis argumentis probarunt Chcmici, HELLOT1Ique experimentum serri praesentiam in oleo vitrioliextra omnem dubitationis aleam posuit. (cl) Nequea sulphure , quamvis pellucidisiimo, accipi posse pu-rum acidum, observationes NEUMANNI dictitant &

luculenter offendunt, (c) Dissert idcirco acidumvhriolicum ase invicem, pro ratione admixtionisparticularum basin eiusdem in variis- corporibusconlsituentium, quemadmodum etjam inter oleum& spititum vitrioli discrimen else tessatur experien-tia, contrariam licet sententiam soventibus KUNC-KELIO & NEUMANNO. (s) Interim tamen dese-catius id reddi poile negare non valemus, quamcommuniter deprehenditur. Discrepare hoc aciduma ceteris hmo simplicitate novimus, quae ei magnarespecto aliorum ess, nili quod, ut diximus, quae-dam peregrina, ad ejus clsentiam non perti-nentia, contineat. Deinde, quod sit 2:0 povdero-s,ssimum, ess enim ad acidum vitri ut n. ad 9. adspiritum (alis ut 11. ad 8. aquam fortem ut n. ad9 acetum stillatitium ut 11. ad 7. circiter, (g) Aliisdijudicandum relinquimus, num haec ejus pondero-

■■sitas sit tribuenda particulis metallicis ei admixtis,vel an deducenda sit a veri acidi majori copia inhoc prae aliisj ElOMBERGIUs etenim, quipecu-

22

liari quadam methodo acida exploravit, inveniaesertur in oleo vitrioli partes aquae 60. ad 57. veriacidi , in acido nitri aquae 60. ad ip. veri acidi , inspiritu salis denique aquae 52. ad 15. veri acidi. (h)3:0 Fixijsimum, nam non nisi calore. 560, gradus idebullire constat. (/) 4:0 Fortijjimum, cetera namqueacida cum aliis corporibus saturata vel associatapropellit, nulli vero ipstnn obtemperat; segnius ta-men & lentius persicere solutiones ibas reliquis mi-neralibus acidis contendit JUNCKERUs. (k) Quodvero aliis sit sortius, primos, qui ob-seruarunt, suis-se LIBAVIUM, KEsLERUM & praecipue GLAU-BERUM, resert quoque nuper laudatus JUNCKE-RUs. (7) 5:0 Pra reliquis vebementijjhne cjservescatcum terra, aqua & spiritu vini, (?;;) probe dephleg•matam aquam ex aere adtrabat , cum eaque frigidaintense incalescat. Plures hujus caloris adserri so-lent rationes. Cei. WALLERIUs eum derivat avi attractiva acidi vitriohci magna ad aquam , di-cit etenim, aucto motu, augeri etjam calorem. («)Cui sententiae adstipulari quoque videtur Celebra-tissimus, dum viveret, Ghemicus D. BROWALLIU3.(0) Affinitatem hujus acidi ad varia corpora ver-bo tantum nominare adhuc liceat. Maximam ha-bere deprehenditur ad ‘mstammabile, cum eoquecombinatum sitlphura constituit; hinc alumina, tar-tarus vitriolatus, velut salia acido vitrioli saturata, sicum carbonibus tractentur, liberantur basi sua &

acidum sese conjungit cum inflammabili, cum eoque,ut modo innuimus, sulphur format, (/>) Illi, qui

23primo synthesi ex partibus, quibus constat sulphur,iterum id composuere, hancque doctrinam invene-re, perhibentur suise sTAHL1Us & GEOFFROI,quamvis GLAUBERUs ex jule suo mirabili & car-bonibus antea produxerit sulphnr , ut & BOYLE exacido vitrioli & oleo Therebinthirux Verum quumtheoriam ejusdem minus sibi habuerint perspectam,ideo etjam neque his gloria hujus inventionis meri-to est adjudicanda. (js) Ut plura experimenta hanccompositionem Julphuris evincentia scientes praeter-eamus, unum solum ETTMULLER1 in medium pro-serre lubet, quodque ita se habet. si oleo nimirum the*lebintbin<e rectificare & purissimo paulatim instilleturdeum vitrioli bene dephlegmatum, sic mixtum dige-ratur aliquamdiu calore & deinceps destilletur, pro-dit oleum singulare, remanet 1 bitumen spissius, & postoleum tandem in collum retortae adscendit, huicqueadhaeret materia vulgari sulphuri prorsus sinalis, (r)Vyrophorus sic dictus HOMBERG1I suam originemetjam repetit ab hoc acido & materia quadam inflam-mabilit (s) salia quoque alcalina adtrahit acidum vi-triolicum, cum iisque concrescit in [alia media variaeindolis, pro ratione videlicet diverutatis baseos; ut,si cum fixo naturali jungatur, oritur inde sal aqua& igne facile solubile, sub nomine satis mirabilisGLAUBER1 satis notum; cum sale vero tartari, tar-‘tarus vitriolatus , sal dissiculter in aqua & igne solu-bile & sic porro. Cum alkaii iterum volatili formatsal anmoniacum artisiciale secretum GLALBERI. (/)Alumina constituit cum terris absorbentibus combina-

24tum, & indigitant experimenta HELLOTU, alumengener,ari ex quacunque argilla & hoc acido. (//) la-ter lubstantias metallicas omnium avidissime solvitzincum, deinde senum & sic cuprum. Hinc pluranon prostant vitriola naturalia, quam haec, scii, zinci,serri & cupri, (x) Aggreditur etjam plumbum , slan-tium, argentum ut & auram, sed non nisi certis ad-hibitis encheiresibus. De his & aliis solutionibusplura legi possunt apud chemicos. Acidum nostrumdenique cum sangvine animalium permixtum, ipsirubedinem ausert & in colorem lividum mutat, utnarrat JUNCKERUs. O)

(4) WALLERII mineral. p. 160. seq. (*)LEMMERYCours, de Chernie edic. 1696. Paris, p. 428. seq. & BOER-HAAVU 1. c. T. II. P . 369, 379. (c) BOERHAAVH 1. c.p. 436, seq. ( d) MACQUER Chym, Pract. p. 29. (e) An-nnt. WALLERIs ad HIERNE Teneam, Chem. p, 164, x6>,(s) HIERNE !. c, p. 160. (g) BOERHAAVII I. c. T. 1.p. 67 s • ssO.BOERsIAAVH I. c. T. II. p. 364. (t) BOER-HAAVI l1.c.T. 1. [v 6>L '■(*) 1. c. T. II. p. 26s. (I) s. c.pv 238. (w) JUNCEERI 1. c. p. 204. (V) Ariaot. ejus-dem ad HIERNE (0) Aphorism Chem, Cenc.III. p.io. ( p) MACQUER l.c, p. 39. seq. (9) MACQUER,1. c,* p. 4B CU -GEiUKE J. c. p. 239- seq. (4} CAR-THEUsERI l.c.p. 41, 42- . (r) WALLERII mineral, p, 4.36«seq. («) HIERNE ,1. c. p', 66. (x) WALLERII L.c, p,160, r6i, 0),L c. p. 213,

s VIII.

ALterum acidum minerale, quod destillationis opee nit;ro educitur, spiritus nitri vocari solet,

C'

.ai jJ

25si aqua in majori proportione diluatur, aqua sortisnomine venit. Quum nitri compositionem etjam,praeter hoc acidum, ingrediatur sal quoddam alcali-num, necesium est, ut illud antea in pulverem con-tundatur, et cum vitriolo vel alumine calcinato mi-sceatur , licque dein destillctur. si loco harummateriarum ipsiim adhibeatur oleum vitrioli , puris-limum illud tunc obtinetur, jpiritus que nitri simum•iis sive GLAUBERIAN1 titulo insignitur. sai veroin sundo retorta; remanens, arcanum nuncupaturduplicatum , ex combinatione acidi vitrioli et alkaliistius ortum. Caussam, cur admixtis materiis iisnominatis, a basi s\ia liberum evadit acidum nitri ,

facile apparet derivandam esse, ab hujus minori ad-finitas ad partem alkalinam ipsius nitri, quam a •

eidi vitriolici. Ad nitri constitutionem plura nonopus esse opinamur, quam acidum illud & alkali ,

de qua tamen re haesitare videtur ipse BOERHAA-V1Us.Q0 Nonnulli, ut sPRATT, KUNCKEL1Us,BARNERUs, HIERNE &c. urimsttm quoque quod-dam se invenisTe in nitro serunt, sed perhibet Cei.WALLER1Us hoc revera non inelse eidem, quumfacile produci queat a calce cum inflammabili as-sociata. (£) Ipsum autem acidum nitri constare de-prehenditur acido & quidem vitriolicoi & inflamma-hili, ut sufficienter commonstrant & evincunt ex-perimenta sTAHL1ANA, P1ETsCHIANA & WAL-LER1ANA, insammabile quamvis non agnoseenteBOERHAAVIO. (c) Acrem etiam simul quasi par-tem ejus constitutivam considerat sTAHL1Us; (d)

26verum variae impediunt rationes, quominus huicopinioni subscribere audeamus. Quod indolem a*eidi nitri jam concernit, observamus id e(Te i:opost acidum Julphureum, ponderosi(simum , ut §. prae-cedenti annotavimus. 2:0 hortijjnnum , excepto eo-dem acido , propellit namque reliqua, bae vero in-tactum relinquit. Ulterius consiat illud 3:0 cuminflammabilibus junctum excitare scintillationem,se fulgurationem magis minusue rapidam, (>)se cum iis constituere sulphur peculiaris naturae,quod nimirum eodem momento, quo oritur, simuldesiruitur se evaneseit. (s) 4:0 solutiones sinis ce-lerius peragere ceteris acidis mineralibus,

& suamvirtutem imprimis exserere in ea metalla, eaqueprae aliis aggredi, quae multum in se continentphlogision, sorsan ob affinitatem & identitatemmateriae inssammabilis. Credunt nonnulli acidumnitri quoque esso caussiam frigoris, quemadmodumintensissimum frigus eo produxit FAHRNHE1TI-Us, ig) se pluribus aliis circumstantiis ad hoc i-psum concludunt. Verum minus recte assiertumeorum sese habere quisque facile videt, qui so-lummodo perpendit, minimam nitri quantitatemin locis polo propioribus prosiare & obtineri, utresert JHNCKERUs (A) se alii, simulque ex GME-L1NI praesatione ad floram sibericam pateseit. (/'),Praeterea annotarunt BOERHAAVUJs (C) se MUs-sGHENBROEKiUs, (/) reliquis salibus etiam fri-gus polle produci. Haec aliis diseutienda ulteriusrelinquentes, eadem brevitate, quam nobis propo-

27

suimus, jam- de acidi vitri approximatione ad aiiacorpora, & proprietatibus ex ejusmodi connubiisortis loquemur. Magis hoc acidum sertur ad in-jlarmuabile quam alias materias, julphurque cum eoformat indoiis nuper memoratae. Hinc nitrum inpulverem contusum, & crucibulo iramissum carbo-nibusque tractatum, in partes, quibus constat, re-solvitur, acido videlicet consortium ineunte cumphlogiflo carbonum, unde lic sulphur illud oritur,in sundo vero vasis remanente alkali fixo purovel alkahest GLAUBER1. si loco carbonum inhac operatione adhibeatur sulphur commune, salreliduum nomine polychresti ornari solet. Quan-do acidum nitri cum alkali naturali combinatur,resultat inde sal quoddam medium cubica figurae;cum sale vero urinoso si jungatur, constituit tuncnitrum sic dictam slammans. Ex metallis cuprumsolvit, cum reactione magna & ebullitione, ser-rumcsve eodem sere modo. Aggreditur quoqueplumbum; quae Essutio dat crystallos, quae cande-factae instar pulveris, pyrii sulminant. stannum so-lummodo corrodit, & in pulverem comminuit,parum autem solvit. <4qua vero regis , quae suamoriginem debet acidis nitri st. salis communis mixtis ,

facile /lamium secum consortium inire patitur. Inspiritu nitri & aqua sorti , ut notum, solutionemsubit etiam argentum , quod tamen KUNCKELIUsinculcat debere esse antea limatura, vel in lamel-las tenues redactum, contendens, solidum argentifrustulum, licet per plures annos in aqua sorti di-

28

'geratur, minime tamen ab ea acisici. (iri) Imo , i-psum aurum eludere non potest acidi hujus vim sol-v entem, ut observationes nonnullorum, imprimisvero Experientis. D:ni BRANDT (») indigitant.si aurum solutum in aquaregis, velut menstruo ejusnotissimo, & praecipitatum per alkali fixum velterram quandam absorbentem, exponatur certogradui caloris, rapidissime in auras cum fragoreviolento tunc dissipatur. Unde nurum sic praecipi-tatum vocatur sulminans, (o) Praeterea solvsit aci-dum nitri, mercurium, nrsenicum , cobaltum, nntinio-nium, hismnthum & zincum, de quibus, ut & aliissclutionibus, propiorem nancisci licet notitiam a-pud Chemicos. Denique modica additione coloresvegetabilium in rubrum exaltat, largiori vero sub-vertit, ut plane evanelcant.

(/») L. c. T. II. p. 347. (i) Ejus annot. ad HIER-AE Parasc, p. 90. (s) Argillander diss. de origine & natu-ia nitri, Upsal. Pradide WALLERIO edit. p. 7. 8, (^)EjusI. c. p. 1. p. 3. (<■) JUNCKERI J. c. p. asa. (/")MAG-QUER Chym, Thcorique p. 49. yo. (g) BOERHAAVIIJ. c, T. 1. p. 146» (b) 1. c. p. agi* (*') Argillander diss,cit. p. 10. (k) 1. c. (0 3«stbnincj til nntintunnigbeten p*

537. (m) JUNCKERI J- c. p. 283. («) Acta Reg. Acad.stockholm, An, 1748. P* 4/. seq. (0} MACQUER 1, c«p. gs.

§. IX.

ORdo jam exigit, ut paucis quoque agamus deacido sio dicto salis communis vel muri*. Eli-

citur hoc e sale communi, gemmae &c. mediante

29destillatione, addito sici!, his salibus pulverisatis o•leo vitrioli &c. unde acidum forma sumorum albo-rum propellitur, acidoque vitrhli se combinantecum parte alkalina istorum salium, oritur sal mi-rabile GLAUBER1. Ab acido vitriolico & alio quo-dam principio, quod mercuriale vel arsenicale vo-citant, acidum illud compositum esle, observationesdictitare videntur. Quale vero revera istud prin-cipium lit, non adhuc tamen crediderim esse satisdissindo expolitum & determinatum a Chemicis.BECHERUs primus esse sertur, qui salis communisadfinitatem cum mercurio currente, ut & arsenico,observavit, indeque occasionem nactus est ad ejusmo-di principii praesentiam in spiritn salis concludendi.Discrepat a ceteris hoc acidum', quod lit i;o.levijji-vmm ex acidis mineralibus, gravius vero aceto de-stillato. 1:0 Volatilisimum, efficiens metalla & aliacorpora in ipso soluta stuida & volatilia, calcemetiam communem , ignem sortissimum alias re-spuentem, in jal facile fluens convertens. ('a) 3:0Debili simum , quod tamen non impedit, quominusalba metalla in acido nitri ,

& interdum quoquein acido vitriolico soluta, praecipitet, & secum cor-nidificando combinet. Ulterius deprehenditur illud4:0 alia acida pernicitate superare, in destructionccorporis animalis. (V) 5:0 Colores vegetabilium ex-altare in ruborem cinnabarinum , non facile vero utssiiritus nitri plane consumere. (c) Reliquas quodipectat ejus proprietates in unione cum aliis cor-poribus conspicuas, observarnus illud cum inflam-

30mabili junctum phosphorum constituere, alkali verofixo, ut sale tartari, efficere sal digestivum sYLVI1,Praeterea format acidum murie, cum alkali volatili& parum inflammabili, sal ammoniacum communeartisiciale, quod in AEgypto paratur, & nobis ex-inde assertur. Hujus compolitionem aliam nonesse, satis evictum reddere conantur Chemici. (d)Inter metalla solvit acidum istud, serrum, cuprum &

slantium. Attingit quoque argentum , si scilicet hocantea in spiritu nitri solutum fuerit, & cura eoin corpus sere semipcllucidum & slexibile abit,quod luna appellatur cornua• Eodem sere modosele conspicienda probet ejus mixtio cum plumbo .

.solvit denique mercurium mediante sublimadone,unde suam orginem mercurius sublimatusd ucit, &

mtimonium , cum quibusdam aliis.(4) 1UNCKERI I. c p. 328. (£) Ibici, p. 277. (()

Jbid, p, 328* (<0 WALLERII Minesalog. p. 439. 440,

§. X.

EXposita natura acidorum in regno minerali ob-viorum, vel quae mineralis sunt prosapiae, de-

volvimur nunc ad acida vegetabilia consideranda.’ H<ec orginem suam repetere tam ab acido aerea,

quam ab acidis mineralibus arbitramur, unde noninepte BOERHAAV1Us ea ad sossilium naturam re-ducit. (a) Negare tamen non audemus, acidumquoque generari in ipsis vegetabilibus, quemad-modum quidam contendere videntur, si tantum sa-tis stringentibus argumentis simul haec sententia

31corroboraretur. Verum missam hanc controver*siam jam facimus. Neque heic magis loqiii ani-mus esi, de iliis acidis , quae immutata & ejusdemsere indolis esie animadvertuntur cum ipsis acidismineralibusutpote consiat, in nonnullis repeririacidum nitri , quorum videlicet /'alium figura sal re-sert nitrosum, & in aliis iterum inveniri acidumjutis communis , quod sal commune in iis deprehen-sum indicat, ut in Galeopside, Chamomilla &c.quemadmodum KUNsT, LiCHT, MODEL aliiqueobservarunt. (b') sed propria eorum acida solumattingemus, quae quidem quam maxime suos na-tales debent acidis mineralibus, particulis tamenterreis, aquosis & oleosis, plus vel minus crassiori-bus, obtusiora, mitiora & debiliora iis sunt red-dita. Quare, quo maturiores fructus evadunt, eohebetius adsit acidum , quo vero immaturiores, eopotentius & acerbius id persentiseere soleamus, &

in quibusdam tam corrosivum & vehemens exisiat,ut non duriores tantum arrodat terras, sed & cuti-culam excoriet. (c ) sunt acida regni vegetabi-lis vel nativa vel sastitia, sive quae peculiari quo-dam artificio e corporibus eliciuntur, Ilia plerum-que fixa expressione e fructibus & herbis succulen-tis, ut herberis, citro, limoniis, acetosella, cydo-niis &c. obtinentur 5 quamvis ideo non negemus,acidum quoque ex ruptis nonnullorum vasculis ex*siiliari, ut tamarindae, aceris &c. Inter acid'asadi‘lia vero, secundum EOI F.HAAV11JM (d) reserre Ju-bet ea i;o, quae sermentationis ope e vegetabilibus.

32maturis, dulcibus &c. extricantur st manisestaredduntur; sic enim particulae Crasiiores terreae stoleosae, siab quibus antea occulta haerebant, sejun-guntur. Haec iterum in vinosa st acetoja subdivi-duntur. Illa vel liquida forma in vino oberrant,vel cum tempore collecta supersiciei cadi se asfigunt,tartari solidi nomine. Acetoja vero, oriuntur ex vi-nis, cum acidis austeris & crudis, de novo sermentatis,unde haec ceteris acidis vegetabilibus sortiora else,ob privatum oleum & terram, dicit GERIKE, (e)Praeterea, ad hunc ordinem annumerari quoquepotest acidum illud, quod in ipso sermentationisactu erumpit, nares serit st in corpus humanummagnarum est virium, mirabilisque limul indolis.q:o Quae e vegetabilibus quibusdam igni expolitisexsudare conspiciuntur. 3:0 Quae ope destillationis,tam perascensum quam descensum,ab iisaccipiuntur,ut e lignis juniperi, quajaci, quercus &c. Disser-re haec recenlita acida a se invicem observantur,pro diversa eorum puritate aliarumque partium ad-mixtione, st hinc etjam diversis else instructa vi-ribus; de quibus vero nunc commentari non va-cat. Pauca solummodo adhuc de competitionibusquorundam cum aliis corporibus, ut & solutionibus,nominare liceat. Acidum nimirum tartari cum saletartari combinatum, constituit tartaram tartarisatum ,

sal in aere non deliquescens. Acidum iterum citriassociatum cum sale alkali vegetabili, producit tar»tarum citratum, quod sal in aere facile deliquescit.Terra soliata tartari , sua incunabula derivat ab

33aceto deflillato 8c sale alkalino fixo artisiciali mix-tis; sai denique [delicti formatur ex acido tartarisc soda unitis: ( s ) • Inter ipetalla solvunt omniaacida vegetabilia , cuprum > serrum & plumbum ; acetum •

tsiW cum hoc conjunctum efficit sacchardm saturai sicdictum, acetum arripit otjam [htmnmi, si ssioc vi-delicet antea mixturi* sc tritum fuerit cum saleammoniaco. (g) Zincum st. arseuicum inter semi-metalla aggrediuntur.

O) L. c. T. I. p. 669. Armot. WALLERU adHiERNE Parasc: p. 83. 84. (cy JUNCKERJ Uc. p, 349,■(d) 1, c. p. 670. seq. (e) i. c p. 271. (/) WALLERUAppead, Mineralog. (g) WALLERlLMmetal. p. 301*

»%v 41

§. XI.hKmmlla% nulla propria acida continere, nisi inge-/j sta, neque a corporis vi mutata, asserit BOER-HA A VIUs, (as Verum quidem est, pauca copia a~eidum ex iis eductum suisse, sc solas formicas indestillatione notabili quantitate hoc exhibere; dsecujus natura sc indole quoque pulcre & sblidecommentatus cst HIERNE. tb) Interim tamen cre-dimus, non prorsus rejiciendam esse eam senten-tiam * qua statuitur iis etiam in esse acidum propri-p, quamvis hoc, ut diximus, exigua prosset co-pia. HOMBERG1Us etenim ex sangvine animali-um quadrupedum, eorum carnibus sc excrenkn-£is, exiguam quantitatem multo Iket labore dete-xit. ('c) Obtinetur quoque acidum ex insectis, acu-leatis, sc quosdam praeterea humores animaUtini 1

,

34ut lac, serum &c. acidum continere non dubita-mus, quemadmodum cum tempore acescunt & i-pse sangvis in destillatione hoc largitur, (c/).. Hincigitur putamus, acida h<£Cy quamvis prima sua in-cunabula repetant ab acidis mineralibus & vegeta-bilibus, esso tamen peculiariter' modificata, aliisparticulis & in alia proportione inviscata, eorum-que texturam ab acidis hisce diversam, utpote so-lum tribuendam animalium propriae structurae, &

-aliis circumstantiis.( a ) si c. T, I. p. 67. 659. (£) Tetrr. Chenrt. p. 49*seq. (»)Memoires de l’ Academie Royal, de> Iciences ann*

1712. p. 9. & CAEXHEUsERI 1, c, p. 117» (d) GERi-RE 1» c, p- ay5.

§. xn,rsam rem jubere quisque facile perspicit, tit b-mnem evitemus prolixitatem, in natura acido-

rum aquis inhaerentium examinanda, quum iisdemsere,proprietatibus, praedita sint cum, acidis minc-.ralibusi Acida enim in aquis depreherssa, aut in-dolis sunt vitriolic£ , aut salis communis. Illud induplici disserentia ede obierva tur,*

npOpe vel vo-latile, subtile & aethereum, vel etiam \ magis si-xum. (a) Quod vero ad sal commune adtinct, nonhoc loco jam diiquiremus, utrum.hoc cum acidt)/sio, originem suam trahat solum a regno- minera-li j vel an aquis, primitus sit concedam : vel deni-que an hodie etiam generetur j ; &, -si omnia harcsimul concurrerent ad ejusdem ' existentiam in a-

.. ~ - (Thiq .

35qisi?, quid tunc quodque eorum ad id contribue-ret se conserret. Plausibileni quidem reddunt va-riae ratiopes, hypothesin, qua avidum-'m aquis mari*vis quotidiq nasex urgetur, scil. qyiq sal in super-side aquarum marinarum .ad acidam inclinet na-turam, ac chartam caeruleam rubro insiciat colore»ita non faciente jale de prosundiori aqua sumtoy(/>) unde sic liquet suo non carere fundamen-to hanc ipsam opinionem; interim tamen ulterioipem ejus indagationem rejinquere cogimur acutio-ribus & eruditis. . • , j

(4) VVALLERII Hydr-ologie. (6) not. WALLERiiad H1ERNE Parasc» Tene, Chem. p, 64.

§‘ XHLIslT promissioni nostrae satissiat, tandem -de acuV/ dis in aere natantibus verba faciemus. Non-nulli dicunt se acidum jalis communis in aere inve-nisse, ut GERiKE, qui resert se exposuisse sal quod-dam ajjtasinum aeri, & inde ortum suisse sal adindolem salis cqmmunis proxime accedens,HIERNE autem asser it se cx aquis aereis ipsumjal commune, accepiise, (b) quod etiam 130RRICKE»UM ante hos expertum suilse serunt, (e) Hocquoad partem indicare quoque videntor observa-tiones GRIMMII , quamvis tamen acidi vitrioiicipraesentiam in aere limul quam maxime evincant& dementirent. ■ (d)' Alii iterum acidum nitrosuniin aere hospitari credunt, inter quos HIERNE ipsumsjmitum siltri pro vero acido aereo considerat, (e)

36ut et HENCKEL, qui quoque contendit iDum inaere adesse. (/} Praeterea JENCKEREs cbserva-tionem quandam idem innuentem adducit, perhi-bens videlicet, cineres Ciavellatos aqua solutos &

aeri commissos in sal riitrosum commutatos 'siirslequoad partem, (gj Nuperrime denique RED.AEG. VOGEL exinde concludit spiritum vitri inaere vagari, quod sai tartari dimidio anni spationon vitriolificaretur. {A) Verum haec omnia a-perte contrariantur experimentis MARIOTTjANIs& LEMMERIANIs, acidi t/itroji in aere expiscandi& explorandi caulsa institutis ,.(/) aliorumque in-numeris, quae restantur nihil ejusmodi ibi existe-re j de quibus legi potest apud HOFFMANNUM,sTAHLPJM, JUNCKERUM aliosque. Pluriminamque expen mentis probarunt, 'acidum illud aere*um potius vuridic£ esso indolis. Et praeter nupercitatos, CARTHEUsEREs varias allegat Observa-tiones hoc confirmantes. (E) Celeb. etiam WALLE-R1Us pluribus idem ita corroboravit, ut de hacre nullum magis dubium, saltim alicujus momenti,Jocum habere queat. Alia autem est quaerito, un-de origo hujus acidi sit deducenda. Quidam id ecentro terrae asfulgere sibi imaginantur. Alii e terraeexhalationibus illud provenire singunt. Alii deni-que acidam ejusmodi in aere generari slatuum, utGeleb. WA.LLER1Es,qui nixus experimentis EL-LERIANIs, hoc ipssum st combinatione particularumuquojarum in aere versantium cum subtili terra ibi-dem .praesente, mediante calore’, deiiulat, (/)

37(a) I... C. p, 253. (h) Parasc. Tent. Diem. p. gs. (c)

JUNCKER1 si c. T. si p. 2;5. (a) CARTHEUsER Uc. p, 57. s8. (0 si c. p. 66. (/) R -divivus- m MineraeJog. p. !7. 9

(s) si c. T. Isi p. i;i. (A) Mer-curius st>C $(r I7s'. p. 421. (>) Akguiandeb dilserr. cisip. n, 12. (*) si c. p. ;6. ieq. (s) Ejus necae ad HIER-KE 1. c. p. 69»

$. XIV.

LEviter licet a nobis adumbrata sit natura acide»rum , faciie tamen jam respondcre quisque va-

let ad quaestionem de .acido umversati motam,. &,

quodnam ex recensitis pro eo sit habendum, sal-tim aliquo 'modo determinare. Antecedentia enimcommqnstrant, acida aeri & aquis inhaerentia ni-hil sere ab acidis mineralibus diserepare. simul vi-dimus, acida vegetabilia & animalia, quamvis abiis diversa, suum tamen iliis ipsis debere ortum.Hinc igitur solum inquirendum, quodnam ex aci-dis mineralibus nomen acidi miiverjalis vere tueripossic. Neminem nobis perspectum habemus, quihanc palmam unquam acido nitroso detulit Verumdisceptaturn tantum esse non ignoramus, utrumVidelicet acidum vitriolicum, an vero salis communispro mimersaii sit agnoseendum. HELMONT , WEL-LING, KUHNsT &c. pro bae Opinione desenden-da omnes intendere'nervos, eamque variis argu-mentis adornavere, (a} KUNCKEL1Us vero, BE-CHERUs, sTAHUUs, JUNCKERUs* HlERNEh

38NEUMANNUs, POTT &c. illud pro mrersaliVenditarunt; cui sententiae quoque nos non pos-sumus non ssiubscribere', albumque calculum. adde>ie. Antea namque' alTeruimus’, acidum vhripli essisomnium limplicimmum; acidi autem salis commu-nis mixtionem, 'praeter illud, ingredi etiam ali-quid aliud, quod principium mcrcutiale 8c arseni•cale appellare solent. apparet, acidum ja•

lis communis sine itio, non essie conceptibile. sedhoc ita non explicandum essie volumus, quasi lo-queremur de acido vitriolico , quale e vitri olo e-ducitur, utpote variis heterogeneis contaminato,verum, quale his non perpenlis sit & existere de-beat.

(a) WALLERII jjsajteatg sstist 5.

• 5- xv.

sic ea, qua potuimus brevitate, ad sinem perrducta nostra quaiicunque de (alibus acidis traT

ctatiuncuia, multa quidem adhuc dicenda forentde varia eorundem utilitate tam in medicina,quam in oeconomia, chemia &c. Verum haec o-mittere & in aliam magis opportunam occasionemreservare nobis injungit temporis brevitas , ut &

patientia Tua G. L. qua nos jam abusos esse sa-tentur. Interim tamen, ne ««VssAm prorsusinhocnegotio esse videamur, verbo solum sari lubetde usu illorum in medicina. Ii, qui praseunte

39HELMONTIO, cum TACHENIO .& sYLVIO, qua-rumvis sere asgritudinum originem derivare vo-lunt , ex acido quodam practernaturali , in corporehumano ? saepissime praesente, (0) simul necessumhabent, ut omnem usum acidorum in medicinatollant, solaque dtkalma commendent. Non qui-dem nsegare nobis sas est,r varia' phoenomeria ma-la ex asulis oriri, utpote secundum sAUVAGE, inprimis viis, samem, borborygmos, spasmos, & invasis sangvitreis., pallorem., chlorosin, irritamentacerebri, nervorum &c. (£) sed 'experiendi re-fragari tantum urgetnus, r pmqes morbos ab acidodeducere. Nam de sebribus, veluti morbis frequen-tissimis, & secundum sYDENHAMUM (c) duaspartes tertias reliquorum complentibus, dicit BA-GL1VUs, qlJcal/.a potius v$rip alterca l( accusandain bis eslc, quam acida , siquidem illorum ssiasisestaadsunt indicia. (V/) Eline igitur elucet, & sine dis-sicurtate agnosei a quovis potest usus acidorum.Nany in morbis, in quibus putredo & alcales$en-tia* nimis increscunt, vel qui ab altasytt nimiaprostuunt magno omnino .eum frustu pro-pinari posiunt; destruunt ehim>*hoc, & cum eo insal quoddam jaljmni awmmia&tle abeunt, unde &

respectu alkalwi demulcentium loco esle queunt.(c) Mineralia quidem acida sibi relicta, varia effici-unt & producunt in oorptise humano mala, dequorum curatione tanquam venenorum quoqueagunt HE1sTERUs (/} & alii j dulcificata vero',sc debite tractata, non sidum non sine noxa, sed

40

i'

etiam cum eximia utilitate adhibere ea licet tJI*-teriorem de his desiderantes cognitionem’ ablega-re cogimur ad medicos, nostra namque conditio

haec non permittit in practenti pluribus perse-qui. Manum ergo de tabula.

-ir/p X! '/[ .'isiiOLl yCTitu-JO hVt\ 3.r ipBlOi < isizuoi(a) CARTHEAJsERl Lc. p, 70. (t)\ Patholog Me-

thodica ed. Amsteiod, 17s 12.. p. 86* (O Oper. Med. T,I. p. 408- (.d) Prax. Med. p. jg* s9* (*) BOERHAA-VII vires medicamentorum p. 99, (s) Compecd, Med,fract.p, 439, 440,

s. D. G»