АГУУЛГАcdn.mta.mn/2mug1re5qkqd_r59a8zy-q/mta.mn/mayagt/bellyuten... · 2019. 5. 24. · 1.2...

- 1 -

АГУУЛГА

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. МОНГОЛ УЛСЫН ЭРДЭС БАЯЛГИЙН САЛБАРЫН МЭДЭЭЛЭЛ...............41.1 АШИГЛАЛТЫН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛТЭЙ АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДИЙН ТӨСӨВТ

ТӨВЛӨРҮҮЛСЭН ТАТВАРЫН ОРЛОГЫН МЭДЭЭ................................................................41.2 УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ГОЛ НЭР ТӨРЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ

ОЛБОРЛОЛТ, БОРЛУУЛАЛТ, ЖИШИГ ҮНИЙН ТАЛААРХ ТОВЧ МЭДЭЭЛЭЛ .................61.3 АШИГТ МАЛТМАЛЫН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТУХАЙ ТООН МЭДЭЭЛЭЛ ........13

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. ОЛОН УЛСЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН МЭДЭЭЛЭЛ .................................................152.1 АЛТНЫ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ХЭТИЙН ТӨЛӨВ ....................................................................15 Алтны үнэ .......................................................................................................................................15 Дэлхийн алтны хэрэглээ ...............................................................................................................16 Алтны үйлдвэрлэл .........................................................................................................................172.2 ТӨМРИЙН ХҮДРИЙН ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ .........................................18 Төмрийн хүдрийн үнэ ...................................................................................................................18 Төмрийн хүдрийн дэлхийн худалдаа ...........................................................................................192.3 ГАЗРЫН ТОСНЫ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ ..................................................22 Газрын тосны үнэ ..........................................................................................................................22 Дэлхийн газрын тосны хэрэглээ ...................................................................................................23 Дэлхийн газрын тосны олборлолт ...............................................................................................232.4 ЗЭСИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ .....................................................................................28 Зэсийн зах зээлийн үнэ ..................................................................................................................28 Зэсийн хэрэглээ ..............................................................................................................................29 Дэлхийн үйлдвэрлэл ......................................................................................................................302.5 КОКСЖИХ НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ ..........................................................31 Коксжих нүүрсний үнэ ..................................................................................................................31 Дэлхийн худалдаа ..........................................................................................................................32 Дэлхийн экспорт ............................................................................................................................342.6 ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ НҮҮРСНИЙ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ .........................37 Эрчим хүчний нүүрсний үнэ ........................................................................................................37 Дэлхийн худалдаа ..........................................................................................................................38 Дэлхийн импорт .............................................................................................................................38 Дэлхийн экспорт ............................................................................................................................402.7 ЦАЙРЫН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ ....................................................................................43 Цайрын зах зээлийн үнэ ................................................................................................................44 Дэлхийн үйлдвэрлэл ......................................................................................................................45

ЭРДЭС БАЯЛАГИЙН САЛБАРЫН ЗАРИМ НЭР ТОМЪЁОЛОЛ .........................................................48

ЭХ СУРВАЛЖ ...............................................................................................................................................52

- 2 -

ХҮСНЭГТ

Хүснэгт 1. Татварын орлогын товч мэдээ /тэрбум төг/ .........................................................................................4Хүснэгт 2. Эрдэс баялгийн салбараас төвлөрүүлсэн татварын орлогын мэдээ, татварын төрлөөр /

тэрбум төг/ ................................................................................................................................................5Хүснэгт 3. Татварын орлогын мэдээ /Ашигт малтмалын төрлөөр, тэрбум төгрөг/ ..........................................5Хүснэгт 4. Алтны олборлолт, экспортын хэмжээ ...................................................................................................6Хүснэгт 5. 2011- 2016 он, 2017 оны II улирлын экспортонд гаргасан алтны олон улсын зах зээлийн үнийн

мэдээлэл ......................................................................................................................................................6Хүснэгт 6. Нүүрсний олборлолт, экспортын хэмжээ...............................................................................................7Хүснэгт 7. Нүүрс экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /тонн/ ...................................7Хүснэгт 8. 2012-2013 онуудын экспортод гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

(ам.доллар/тонн) .......................................................................................................................................8Хүснэгт 9. 2014 оны экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

(ам.доллар/тонн) .......................................................................................................................................8Хүснэгт 10. 2015 онд экспортод гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

(ам.доллар/тонн) .......................................................................................................................................8Хүснэгт 11. 2015 онд экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

(ам.доллар/тонн) .......................................................................................................................................9Хүснэгт 12. 2016 оны экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

(ам.доллар/тонн) .......................................................................................................................................9Хүснэгт 13. 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн

үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн) .............................................................................................................10Хүснэгт 14. Зэсийн баяжмалын үйлдвэрлэл, экспорт /эхний хагас жилээр/ ............................................................10Хүснэгт 15. Зэс экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /мян.тонн/ ................................10Хүснэгт 16. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортод гаргасан зэсийн олон улсын зах

зээлийн жишиг үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн) ..................................................................................10Хүснэгт 17. Төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээ /эхний хагас жилээр/ .................................................................11Хүснэгт 18. Төмрийн хүдэр экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /мян.тонн/ ............11Хүснэгт 19. 2012-2016, 2017 оны 1 дүгээр улирлын байдлаар экспортод гаргасан төмрийн хүдрийн олон

улсын зах зээлийн жишиг үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн) ...............................................................11Хүснэгт 20. Цайрын баяжмалын олборлолт, экспортын хэмжээ ............................................................................12Хүснэгт 21. 2011-2016, 2017 оны II улиралд экспортод гаргасан цайрын олон улсын зах зээлийн жишиг

үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн) .............................................................................................................12Хүснэгт 22. Цайр экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /тонн/ .....................................12Хүснэгт 23. Тусгай зөвшөөрлийн тоо хэмжээний судалгаа .......................................................................................13Хүснэгт 24. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн нэр төрлийн судалгаа

(2017 оны II дугаар улирлын байдлаар) ...................................................................................................14Хүснэгт 25. Тусгай зөвшөөрлийн нутаг дэвсгэрийн судалгаа ....................................................................................14Хүснэгт 26. 2017 оны тусгай зөвшөөрлийн хөдөлгөөний мэдээ .................................................................................15Хүснэгт 27. Дэлхийн алт олборлолтын тойм мэдээ ...................................................................................................18Хүснэгт 28. Дэлхийн төмрийн хүдрийн төлөв .............................................................................................................22Хүснэгт 29. Дэлхийн газрын тосны тойм ....................................................................................................................28Хүснэгт 30. Австралийн газрын тосны тойм .............................................................................................................28Хүснэгт 31. Коксжих нүүрсний дэлхийн худалдаа ......................................................................................................35Хүснэгт 32. Австрали улсын коксжих нүүрсний төлөв байдал .................................................................................37Хүснэгт 33. Эрчим хүчний нүүрсний төлөв байдал ....................................................................................................43

- 3 -

ЗУРАГ

Зураг 1. Татварын нийт орлого болон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс төвлөрүүлсэн татварын орлогын харьцаа /тэрбум төг/ .................................................................................. 4

Зураг 2. Татварын орлогын мэдээ / татварын төрлөөр, тэрбум төг/ .......................................................................... 5Зураг 3. Татварын орлогын мэдээ /бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр, хувийн жин/ ............................................................ 6Зураг 4. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан алтны зах зээлийн жишиг

үнийн дундаж /төгрөг, граммаар/ ....................................................................................................................... 7Зураг 5. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан зэсийн жишиг үнийн жилийн

дундаж ................................................................................................................................................................... 11Зураг 6. 2011-2016, 2017 оны II улирлын байдлаарх экспортонд гаргасан цайрын жишиг үнийн жилийн дундаж .. 13Зураг 7. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн тоо ..................................................................................................... 13Зураг 8. Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн судалгаа (ашигт малтмалын нэр төрлөөр) ............................................. 14Зураг 9. Алтны үнэ болон ам.долларын ханш .................................................................................................................... 15Зураг 10. Алтны үнэ болон Америкийн төрийн сангийн орлого ......................................................................................... 16Зураг 11. Энэтхэг болон Хятад улсуудын үнэт эдлэлийн хэрэглээ .................................................................................... 17Зураг 12. Дэлхийн алтны нийлүүлэлтийн өсөлт ................................................................................................................. 17Зураг 13. Дэлхийн уурхайн нийлүүлэлт болон алтны үнэ ................................................................................................... 18Зураг 14. Төмрийн хүдрийн үнэ /Австрали FOB, улирлаар/ ................................................................................................ 18Зураг 15. БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн импорт ба дотоодын үйлдвэрлэл ....................................................................... 20Зураг 16. Энэтхэг улсын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэл ба хэрэглээ .................................................................................. 20Зураг 17. 2019 оны төмрийн хүдрийн олборлолт ................................................................................................................ 21Зураг 18. Австралийн төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээ ............................................................................................ 21Зураг 19. Баруун Техас болон Брент маркийн түүхий тосны үнэ ..................................................................................... 23Зураг 20. Газрын тосны үнэ /жил бүрээр/ ........................................................................................................................... 23Зураг 21. Газрын тосны хэрэглээ болон нөөц ...................................................................................................................... 24Зураг 22. OECD-ийн аж үйлдвэрийн газрын тосны нөөц /улирлын хэмжээ/ ................................................................... 24Зураг 23. ОПЕК-ийн үйлдвэрлэл, 2017 үйлдвэрлэлийн гэрээ ............................................................................................... 25Зураг 24. Улс орнуудын газрын тосны хэрэглээ .................................................................................................................. 25Зураг 25. Занарын тосны үйлдвэрлэл болон өрөмдлөгө ...................................................................................................... 25Зураг 26. ОПЕК болон АНУ-ын нефтийн бүтээгдэхүүний жилийн өөрчлөлт ................................................................. 26Зураг 27. Австралийн газрын тосны олборлолт ................................................................................................................. 26Зураг 28. Конденсаци болон LNG төсөл ............................................................................................................................... 27Зураг 29. Австралийн экспорт, газрын тос, конденсаци ................................................................................................... 27Зураг 30. Австралийн үйлдвэрлэл болон импорт, боловсруулсан бүтээгдэхүүн .............................................................. 27Зураг 31. Зэсийн үнэ ............................................................................................................................................................... 29Зураг 32. Зэсийн үйлдвэрлэл ба хэрэглээ ............................................................................................................................... 29Зураг 33. Зэсийн цэвэршүүлэх үйлдвэрлэл ............................................................................................................................ 30Зураг 34. Дэлхийн зэсийн статистик ................................................................................................................................... 31Зураг 35. Коксжих нүүрсний спот үнийн төлөв ................................................................................................................. 32Зураг 36. Австралийн коксжих нүүрсний гэрээний үнэ ...................................................................................................... 32Зураг 37. Тэргүүлэгч гурван импортлогч улсын сарын импортын хэмжээ ...................................................................... 33Зураг 38. Голлох импортлогч улс орнууд .............................................................................................................................. 33Зураг 39. АНУ-ын коксжих нүүрсний экспортын хэмжээ ................................................................................................. 34Зураг 40. Австралийн коксжих нүүрсний үйлдвэрлэл ......................................................................................................... 36Зураг 41. Австралийн коксжих нүүрсний экспортын хэмжээ, үнэ ................................................................................... 36Зураг 42. 2017 оны эхэн үед спот үнэ хүчтэй хэвээр хадгалагдаж байна ....................................................................... 37Зураг 43. Япон улсын санхүүгийн жилийн гэрээний үнэ ..................................................................................................... 38Зураг 44. Хятад, Энэтхэг улс орнуудын сарын импортын хэмжээ .................................................................................. 39Зураг 45. Япон, Өмнөд Солонгос улс орнуудын сарын импортын хэмжээ ....................................................................... 40Зураг 46. Дулааны нүүрсний голлох экспортлогч улс орнууд ............................................................................................. 41Зураг 47. Австрали улсын эрчим хүчний нүүрсний хайгуулын ажлын зардал .................................................................. 42Зураг 48. Австрали улсын эрчим хүчний нүүрсний үнэ, хэмжээ ........................................................................................ 42Зураг 49. Цайрын сарын үнэ .................................................................................................................................................. 43Зураг 50. Цайрын жилийн спот үнэ болон долоо хоногийн нөөцийн харьцуулалт .......................................................... 44Зураг 51. Австралийн мөнгө, хар тугалга, цайрын хайгуулын ажлын зардлын хэмжээ ................................................. 46Зураг 52. Австралийн цайрын бүтээгдэхүүний олборлолтын хэмжээ /мужаар/ ............................................................ 46Зураг 53. Австралийн цайрын экспортын хэмжээ, үнийн дүн .......................................................................................... 47

- 4 -

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. МОНГОЛ УЛСЫН ЭРДЭС БАЯЛГИЙН САЛБАРЫН МЭДЭЭЛЭЛ

1.1. АШИГЛАЛТЫН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛТЭЙ АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДИЙН ТӨСӨВТ ТӨВЛӨРҮҮЛСЭН ТАТВАРЫН ОРЛОГЫН МЭДЭЭ

2017 оны 2 дугаар улиралд улсын төсөвт төвлөрүүлсэн татварын нийт орлого 1,757.8 тэрбум төгрөгт хүрсэн ба үүнээс 41.6 хувь буюу 731.0 тэрбум төгрөгийн татварын орлогыг Монгол улсын уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч аж ахуйн нэгжүүд төвлөрүүлсэн байна. Энэ нь 2016 оны мөн үеийн үзүүлэлтээс 136.2 хувиар, харин улсын хэмжээний татварын нийт орлого 83.3 хувиар өссөн байна. (Хүснэгт 1, Зураг 1)

Хүснэгт 1. Татварын орлогын товч мэдээ /тэрбум төг/

Татварын орлого

2014-2017 оны II улирал Өөрчлөлт

2014/II 2015/II 2016/II 2017/II2015/2014 2016/2015 2017/2016

Дүнгээр Хувиар Дүнгээр Хувиар Дүнгээр Хувиар

Улсын хэмжээний татварын нийт орлого 1,215.7 1,217.1 959.2 1,757.8 1.4 0.1 (257.9) (21.2) 798.6 83.3

Эрдэс баялгийн салбарын татварын нийт орлого 398.4 448.0 309.5 731.0 49.6 12.5 (138.6) (30.9) 421.5 136.2

Нийт татварын орлого дахь Эрдэс баялгийн салбарын татварын орлогын хувь

32.8 36.8 32.3 41.6 4.0 12.3 -4.5 -12.4 9.3 28.9

Зураг 1. Татварын нийт орлого болон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс төвлөрүүлсэн татварын орлогын харьцаа /тэрбум төг/

Ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс 2017 оны 2 дугаар улиралд дараах нэр төрлийн татвар, төлбөр, хураамжийг улс, орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлсэн байна. (Хүснэгт 2)

2017 оны II дугаар улиралд ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс төсөвт төвлөрүүлсэн татварын орлогыг 2016 оны мөн үеийнхтэй нэр төрлөөр нь харьцуулахад аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын орлого 20.5 хувиар, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 4.0 дахин, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 2.3 хувиар өссөн байна. Орон нутгийн төсвийн орлого бүрдүүлж буй татваруудын хувьд өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 94.5 хувиар өссөн байна. Энэхүү өсөлтөнд агаарын бохирдлын төлбөр, хувь хүний орлогын албан татварын орлого өссөн нь нөлөөлсөн байна. (Хүснэгт 2, Зураг 2)

- 5 -

Хүснэгт 2. Эрдэс баялгийн салбараас төвлөрүүлсэн татварын орлогын мэдээ, татварын төрлөөр /тэрбум төг/

Дүн Хувь Дүн Хувь Дүнгээр Хувиар 730.9 100.0 309.5 100.0 421.4 136.2

1 Улсын төсвийн орлого 596.9 81.7 240.6 77.7 356.3 148.1 1.1 Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар 176.5 24.1 146.5 47.3 30.0 20.5 1.2 Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 407.3 55.7 81.3 26.3 326.0 401.0 1.3 Дотоодын бараа, үйлчилгээний НӨАТ 13.1 1.8 12.8 4.1 0.3 2.3 2 Орон нутгийн төсвийн орлого 134.0 18.3 68.9 22.3 65.1 94.5

2.1 Агаарын бохирдлын төлбөр 11.9 1.6 3.7 1.2 8.2 221.6 2.2 Газрын төлбөр 5.8 0.8 3.8 1.2 2.0 52.6 2.3 Усны нөөц ашигласны төлбөр 18.7 2.6 11.4 3.7 7.3 64.0 2.4 Цалин хөлснөөс суутгасан татвар /ХХОАТ/ 47.9 6.6 26.9 8.7 21.0 78.1 2.6 Бусад 49.7 6.8 23.1 7.5 26.6 115.2

Татварын төрөл2017/II улирал 2016/II улирал Өөрчлөлт

Эрдэс баялгийн салбарын татварын нийт орлого

Зураг 2. Татварын орлогын мэдээ / татварын төрлөөр, тэрбум төг/

Хүснэгт 3. Татварын орлогын мэдээ /Ашигт малтмалын төрлөөр, тэрбум төгрөг/

Төвлөрүүлсэн татвар

Хувь Төвлөрүүлсэн татвар

Хувь Дүнгээр Хувиар

730.9 100.0 309.5 100.0 421.4 136.2 1 Нүүрс 285.7 39.1 46.1 14.9 239.6 519.7 2 Цайр 28.9 4.0 8.1 2.6 20.8 256.8 3 Алт 16.6 2.3 9.5 3.1 7.1 74.7 4 Төмөр 4.5 0.6 7.2 2.3 (2.7) (37.5) 5 Зэс 367.4 50.3 229.6 74.2 137.8 60.0 6 Бусад 27.8 3.8 9.0 2.9 18.8 208.9

Ашигт малтмалын

төрлөөр

2017/II улирал 2016/II улирал Өөрчлөлт

Нийт

Ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээс улс болон орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлсэн татварын орлогын 2017 оны 2 дугаар улирлын мэдээг 2016 оны мөн үетэй харьцуулахад төмрийн хүдэр олборлогчдоос төвлөрүүлсэн татвар буурсан, харин алт, зэс, цайр, нүүрс олборлогчдоос төвлөрүүлсэн татвар өссөн үзүүлэлттэй байна.

- 6 -

Зураг 3. Татварын орлогын мэдээ /бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр, хувийн жин/

1.2 УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ГОЛ НЭР ТӨРЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ОЛБОРЛОЛТ, БОРЛУУЛАЛТ, ЖИШИГ ҮНИЙН ТАЛААРХ ТОВЧ МЭДЭЭЛЭЛ

АЛТ: Монгол улсын уул уурхайн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн алтны олборлолт 2017 оны 2 улирлын байдлаар 6.6 тонн хүрсэн нь 2016 оны мөн үетэй /6.5 тонн / харьцуулахад 1.5 хувиар буурсан байна. 2014 оны 1 дүгээр сард Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.3.3 заалтанд оруулсан өөрчлөлтийн дагуу алтны борлуулалтанд ногдуулах Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /АМНАТ/-ийн хувь хэмжээ буурсан ба Монгол банкнаас гадаадад байршуулсан алтны дүнгээр алтны экспортын тоо мэдээ тодорхойлогдож байна. 2017 оны эхний 6 сарын байдлаар 4.5 тонн алт гадаадад экспортонд гаргасан нь өмнөх оны мөн үеэс 36.6 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байв.

Хүснэгт 4. Алтны олборлолт, экспортын хэмжээ

ҮзүүлэлтХэмжих

нэгж2013 он

II улирал2014 он




II улиралӨөрчлөлт хувиар

2017.II/2016.II

Олборлолт тн 3.8 3.0 3.6 6.5 6.6 1.53%

Экспорттн 3.2 2.5 4.0 7.1 4.5 -36.6%

мян.ам $ 135,476.7 89,843.2 157,843.2 280,149.0 180,255.9 -35.7%

Эх үүсвэр: Статистикийн мэдээлэл, 2017 II улирал

Хүснэгт 5. 2011- 2016 он, 2017 оны II улирлын экспортонд гаргасан алтны олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

Он/сар 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017.II

1 сар 56,846.23 73,101.88 75,825.23 65,852.83 72,423.93 68,335.37 91,725.94

2 сар 53,056.27 76,582.50 75,593.64 68,217.93 77,384.86 70,289.66 95,100.66

3 сар 57,115.48 73,497.19 71,168.99 72,873.87 77,435.78 77,508.01 97,952.74

4 сар 55,130.58 70,868.12 70,002.06 75,990.16 75,132.71 81,548.77 97,396.55

5 сар 62,755.98 69,505.69 67,973.57 74,320.37 75,971.84 80,079.24 98,659.96

6 сар 61,558.87 67,823.54 65,424.06 74,929.53 74,582.43 81,243.51 96,767.50

7 сар 61,416.70 69,495.68 62,619.01 74,666.77 72,044.37 80,201.69

8 сар 66,478.20 69,336.45 60,522.56 77,393.16 71,380.64 86,695.63

9 сар 75,572.67 75,016.93 67,548.06 77,481.09 71,253.20 93,914.60

10 сар 68,537.09 79,891.60 72,025.46 73,063.50 71,945.03 95,276.09

11 сар 73,515.67 77,089.08 71,050.56 72,631.04 74,026.35 93,816.03

12 сар 75,386.21 77,308.95 70,984.91 70,796.01 69,623.42 96,908.91

- 7 -

Зураг 4. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан алтны зах зээлийн жишиг үнийн дундаж /төгрөг, граммаар/

Алтны жишиг үнийн мэдээллийг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйл, Монгол Улсын Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар тогтоол, 2010 оны 39 дүгээр тогтоол, 2011 оны 193 дугаар тогтоол, 2013 оны 131 дүгээр тогтоол, 2014 оны 88, 89, 220 дугаар тогтоолын дагуу уул уурхайн экспортын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээллийг нийтэд мэдээллэх эрх бүхий ажлын хэсгийн сар тутам шинэчлэн зарласан мэдээллээс бэлтгэсэн болно. Экспортонд гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний тухайн сард зарлагдаж буй олон улсын зах зээлийн үнийг өмнөх саруудын дундаж үнэд үндэслэн тогтоох зарчмаар тооцож Ажлын хэсгээс зарлаж байна. Нэг грамм алтны үнэ 2017 оны II улирлын байдлаар дунджаар 96,267.23 төгрөг байгаа нь өмнөх оны мөн үеийн дундаж үнэ 76,500.76 төгрөгнөөс 19,766.47 төгрөгөөр буюу 25.8 хувиар өссөн байна.

НҮҮРС: 2017 оны 2 дугаар улиралд 19,145.4 мянган тонн буюу 1,282,360.4 мянган ам. долларын нүүрс экспортолсон нь 2016 оны мөн үетэй харьцуулахад тоо хэмжээний хувьд 98.9 хувиар өсч, үнийн дүн нь 337.4 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. 2017 оны 2 дүгээр улиралд нүүрсний нийт үйлдвэрлэл 24,837.2 мянган тонн байсан бөгөөд өмнөх оны мөн үеэс 94.6 хувиар өссөн байна.

Хүснэгт 6. Нүүрсний олборлолт, экспортын хэмжээ

Үзүүлэлт Хэмжих нэгж 2013.II 2014.II 2015.II 2016.II 2017.II Өөрчлөлт хувиар

2017.II/2016.II

Олборлолт мян.тн 11,521.5 11,680.5 12,112.9 12,762.7 24,837.2 94.6%

Нүүрсний экспорт

мян.тн 7,483.9 9,357.6 6,901.3 9,625.9 19,145.4 98.9%мян.ам $ 542,483.9 206,459.7 309,580.5 293,154.7 1,282,360.4 337.4%


Монгол Улсын Засгийн газрын 2016 оны 2 дугаар 01-ний өдрийн 81 дүгээр тогтоол болон 2014 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдрийн 220 дугаар тогтоолын дагуу гадаад зах зээлд борлуулж буй нүүрсний АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг 2016 оны 02 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн холбогдох аргачлалын дагуу ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч нь нүүрс экспортод гаргах гэрээний үнэд үндэслэн тооцож байна.

Хүснэгт 7. Нүүрс экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /тонн/

№ Экспортлогчийн нэр 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он IIулирал

2017 оны ззлэх хувь

1 Эрдэнэс Таван Толгой ХК 1,614,108.2 5,612,227.6 4,174,393.0 7,650,076.4 3,016,985.6 15.76%2 Таван Толгой ХК 441,126.5 11,004.2 435,380.4 2,183,999.4 2,386,097.1 12.46%3 Монголын алт МАК ХХК 3,210,910.6 4,040,777.6 3,145,364.2 5,353,352.2 2,659,728.0 13.89%4 Энержи Ресурс ХХК 5,779,556.7 5,184,886.8 1,123,610.5 1,705,897.4 2,636,335.3 13.77%5 Бусад ААН 7,325,343.9 4,650,270.5 5,593,952.0 8,804,598.9 8,446,254.8 44.12%

Нийт 18,371,045.8 19,499,166.6 14,472,700.0 25,697,924.3 19,145,400.8 100%

2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар нийтдээ 50 гаруй аж ахуйн нэгж 19,145.4 мянган тонн нүүрс экспортлосноос “Эрдэнэс таван толгой” ХХК 15.8%, “Монголын алт МАК” ХХК 13.9%, “Энержи ресурс” ХХК 13.8%, ”Таван толгой ХК” нь 12.5%-ийг тус тус экспортолсон ба үлдэх аж ахуйн нэгжүүд нь 8,446.2 мянган тонн буюу 44.1% хувийг нь хариуцан экспортод гаргажээ.

- 8 -

Засгийн газраас 2011 онд 193 дугаар тогтоолоор баталсан ангиллын дагуу нүүрсний жишиг үнийг зарладаг ба 2015 онд Засгийн газрын 102 дугаар тогтоолоор нүүрсний ангилалд өөрчлөлт оруулсны дагуу жишиг үнийг зарлаж байна.

Хүснэгт 8. 2012-2013 онуудын экспортод гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Үзүүлэлт2012 он 2013 он

Боловсруулаагүй нүүрс Боловсруулсан нүүрс Боловсруулаагүй нүүрс Боловсруулсан нүүрс4000

хүртэл4000-5500

хүртэл5500 дээш

Коксжих нүүрс

Эрчим хүчний нүүрс

4000 хүртэл

4000-5500 хүртэл

5500 дээш

Коксжих нүүрс

Эрчим хүчний нүүрс

1 сар ГС 174.3

Зарлагдаагүй Засгийн газрын тогтоолоор гэрээний үнээр

ШХ 79.0 98.0 115 174.32 сар ГС 76.3 90.6 105 145

ШХ 74.0 86.0 95 3 сар ГС 76.3 90.6 105 145

ШХ 74.0 86.0 95 4 сар ГС 81.4 96.7 112

ШХ 68.0 80.7 93.4 159 56.4 38.50 62.50 74.40 134.80 5 сар 81.4 96.7 112 159 56.4 30.74 55.78 73.53 105.98 44.266 сар 69.0 82.2 95.2 159 56.4 29.32 54.29 72.39 104.31 44.547 сар 69.0 82.2 95.2 126 59.3 29.36 54.38 72.50 102.16 44.628 сар 68.8 67.5 78.2 134.2 59.3 28.53 52.67 72.70 96.51 40.979 сар 56.9 67.6 78.3 134.4 59.7 25.32 50.96 69.99 89.85 37.7010 сар 46.5 58.1 59.7 115.8 48.7 25.33 50.28 69.48 89.87 37.7111 сар Засгийн газрын тогтоолоор гэрээний үнээр 25.39 50.41 69.31 90.11 37.8112 сар 25.44 50.50 68.38 90.27 37.87

Жилийн дундаж үнэ

ГС 78.0 92.6 107.3 154.8ШХ 68.7 80.5 91.7 141.1 56.6 28.7 53.5 71.4 100.4 40.7

Хүснэгт 9. 2014 оны экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Төрө

л

Ккал Чанарын үзүүлэлт2014 он Жилийн

дундаж1

сар2

сар3

сар 4

сар 5

сар 6

сар 7

сар 8

сар 9

сар 10 сар

11 сар

12 сар

Түүх

ий н

үүрс 4000 Хүхэр: 0.9%, дэгдэм

хий бодис 45%, үнслэг 25% 25.52 25.6 25.5 25.1 24.9 22.4 22.5 22.6 20.3 19.6 19.6 19.6 22.76

4000-5500Хүхэр: 0.5%, дэгдэмхий бодис 30-35%, үнслэг 8-12%

50.65 50.8 50.6 49.8 49.4 49.3 48.3 47.4 46.9 46.2 46.8 47.6 48.65

5500 дээш

Хүхэр: 1%, дэгдэмхий бодис 30%, үнслэг 11% 68.59 69.1 68.9 64.7 59.7 59.3 58 47.9 55 54.1 54.8 55 59.58

Боловсруулсан нүүрс

Баяжуулсан коксжих нүүрс 90.54 84.7 82.2 76.1 72.3 71.7 70.6 71 67.8 66.8 66.9 66.9 73.97Баяжуулсан эрчим хүчний нүүрс 37.99 38.1 37.9 34.1 31.6 31.5 31.6 30.7 28.8 28.5 28.6 28.6 32.34

2014 онд экспортод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээллийг зарлах үүрэг бүхий ажлын хэсгээс нүүрсний үнийг зарлаж байсан боловч Засгийн газрын 2014.03.21-ны 88 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтанд зааснаар экспортлосон нүүрсний борлуулалтын үнэлгээг тооцохдоо 2014 оны 4 сараас эхлэн гэрээний үнийг ашиглахаар шийдвэрлэсэн юм. Тухайн үед нүүрс экспортлосон компаниудын гэрээний үнийн дунджийн судалгааг тус хэлтсээс гарган мэдээллэж байсан.

Хүснэгт 10. 2015 онд экспортод гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Төрөл Ккал Чанарын үзүүлэлт2015 он Жилийн

дундаж1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

Түүхий нүүрс

4000 Хүхэр: 0.9%, дэгдэмхий бодис 45%, үнслэг 25% 19.4 19.3 19.2 19.2

Засгийн газрын 2015 оны 5 сарын 102 тогтоолын дагуу өөрчлөгдсөн

19.284000-5500

Хүхэр: 0.5%, дэгдэмхий бодис 30-35%, үнслэг 8-12% 48.1 48.1 47.8 46.8 47.72

5500 дээш

Хүхэр: 1%, дэгдэмхий бодис 30%, үнслэг 11% 54.2 51.4 51.1 51.2 51.98

Боловсруулсан нүүрс

Баяжуулсан коксжих нүүрс 65.9 64.3 63.9 64.1 64.59Баяжуулсан Эрчим хүчний нүүрс 28.3 28.2 28.0 28.1 28.15

2015 оны 3 дугаар сарын 16-нд батлагдсан Засгийн газрын 102 дугаар тогтоолоор нүүрсний ангилалд оруулсан өөрчлөлтийг 5 сараас эхлэн даган мөрдөж байгаа тул 2015 онд экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнэ оны эхний 4 сард хуучин ангиллаар, 5-12 сард шинэ ангиллаар зарлагдсан болно.

- 9 -

Хүснэгт 11. 2015 онд экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Төрөл Нэр Чанарын үзүүлэлт2015 он Жилийн

дундаж5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

Боловсруу-лаагүй нүүрс

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<25%, илчлэг Q>5500 68.91 68.88 68.86 68.83 66.56 65.76 65.96 65.2 68.41

КоксжихБарьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V=<28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15%

51.34 50.28 53.98 42.36 41.3 40.82 40.95 40.81 47.85

Сул коксжихБарьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15%

37.39 36.51 36.08 34.42 33.68 33.68 34.33 31.8 35.62

Коксжих чанаргүй нүүрс

Барьцалдах чанар: G>50, Дэгдэмхий: V=28%-37%, >37% Үнслэг: A<=25%, >=25% Илчлэг: Q>5500, >=4500

25.80 25.79 25.78 25.77 25.22 25.12 25.2 24.49 25.67

Хүрэн нүүрс Илчлэг: Q<4500, Чийг:W<45%, V>40%, Үнслэг: A<20% 19.35 19.34 19.33 16.91 16.55 16.49 16.54 16.48 18.30

Баяжуул сан нүүрс

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<12%, Илчлэг Q>7000 77.18 75.08 71.61 71.59 69.53 69.78 68.2 66.95 73.00

КоксжихБарьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V<28%, Үнслэг: A=<10.5%, 10.5%<12%, >=12%

64.50 60.24 58.81 56.37 58.33 57.71 57.88 56.35 59.65

Сул коксжихБарьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<10.5%, 10.5%<12%, >=12%

48.37 47.44 45.4 46.01 45.96 46.1 44.07 46.81


Барьцалдах чанар: G<60, Чийг: W<12, Үнслэг: A<=20%, >=20% Илчлэг: Q>5500, >=4500

28.25 28.24 28.23 28.22 28.97 28.85 28.94 28.84 28.38

Хүснэгт 12. 2016 оны экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Нэр Чанарын үзүүлэлт2016 он

Жилийн дундаж1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10

сар11 сар

12 сар

Боло

всру

улаа

гүй

нүүр

с

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<25%, илчлэг Q>5500 64.2 63.1 63.3 62.4 62.7 59.6 61.8 68.5 68.8 69.8 82.9 90.4 68.13

КоксжихБарьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V=<28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15%

40.3 34.2 34.4 34.6 34.7 38.6 40.9 51.3 55.5 64.7 104.1 125.0 54.86

Сул коксжихБарьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15%

29.8 29.3 29.4 27.6 25.7 26.1 27.9 27.5 27.6 27.5 30.8 59.7 30.74


Барьцалдах чанар: G>50, Дэгдэмхий: V=28%-37%, >37% Үнслэг: A<=25%, >=25% Илчлэг: Q>5500, >=4500

24.0 23.6 23.6 23.9 24.3 24.5 24.3 20.5 20.6 22.1 32.6 59.7 26.98

Хүрэн нүүрсИлчлэг: Q<4500, Чийг:W<45%, V>40%, Үнслэг: A<20%

16.3 15.9 14.7 10.8 10.8 11.5 11.4 11.6 13.7 15.0 19.1 24.0 14.57

Баяж

уулс

ан н

үүрс

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<12%, Илчлэг Q>7000 65.6 63.7 64.0 64.4 64.6 67.9 69.5 74.9 75.2 77.3 95.6 104.2 73.91

Коксжих

Барьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V<28%, Үнслэг: A=<10.5%, 10.5%<12%, >=12%

55.6 54.6 54.8 55.5 56.1 56.4 59.0 58.3 72.0 73.4 103.5 134.7 69.49

Сул коксжихБарьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<10.5%, 10.5%<12%, >=12%

42.7 41.9 42.1 41.5 40.9 41.2 43.4 42.9 43.1 50.5 67.2 84.2 48.47


Барьцалдах чанар: G<60, Чийг: W<12, Үнслэг: A<=20%, >=20% Илчлэг: Q>5500, >=4500

28.5 27.9 26.9 23.6 23.7 24.2 23.9 24.4 25.7 26.7 28.9 51.5 27.99

- 10 -

Хүснэгт 13. 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Нэр Чанарын үзүүлэлт 2017 он Жилийн дундаж1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар

Боло

всру

улаа

гүй

нүүр

с

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<25%, илчлэг Q>5500 91.39 91.70 92.99 95.74 99.42 100.52 95.29

Коксжих Барьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V=<28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15% 135.85 127.71 113.86 105.95 111.95 117.90 118.87

Сул коксжих Барьцалдах чанар: G>=50, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<12.5%, 12.5%<15%, >15% 59.28 58.79 58.44 62.98 69.26 76.94 64.28


Барьцалдах чанар: G>50, Дэгдэмхий: V=28%-37%, >37% Үнслэг: A<=25%, >=25% Илчлэг: Q>5500, >=4500 49.40 48.88 48.49 53.03 59.34 67.02 54.36

Хүрэн нүүрс Илчлэг: Q<4500, Чийг:W<45%, V>40%, Үнслэг: A<20% 24.56 24.65 24.73 24.73 24.67 24.68 24.67

Баяж

уулс

ан

нүүр

с

Антрацит Дэгдэмхий: V<8%, Үнслэг A<12%, Илчлэг Q>7000 104.98 105.33 106.67 109.41 113.06 114.18 108.94

Коксжих Барьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V<28%, Үнслэг: A=<10.5%, 10.5%<12%, >=12% 146.13 141.27 139.78 138.01 142.57 140.18 141.32

Сул коксжих Барьцалдах чанар: G>=60, Дэгдэмхий: V>28%, Үнслэг: A<10.5%, 10.5%<12%, >=12% 102.70 100.03 99.11 100.49 105.91 108.56 102.80


Барьцалдах чанар: G<60, Чийг: W<12, Үнслэг: A<=20%, >=20% Илчлэг: Q>5500, >=4500 50.36 49.57 49.90 53.51 53.46 50.76 51.26

Засгийн газрын 2013 оны 131 дүгээр тогтоол, 2014 оны 220 дугаар тогтоол, 2015 оны 102, 103, 488 дугаар тогтоол, 2016 оны 81 дүгээр тогтоолын дагуу уул уурхайн экспортын бүтээгдэхүүний олон улсын нүүрсний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл зарлагдсан болно.

ЗЭС: 2017 оны эхний хагас жилийн байдлаар нийт 647.4 мян.тонн олборлолт хийсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 11.8 хувиар мөн экспортонд гаргасан зэсийн баяжмалын хэмжээ 10.3 хувиар тус тус буурсан байна.

Хүснэгт 14. Зэсийн баяжмалын үйлдвэрлэл, экспорт /эхний хагас жилээр/

Үзүүлэлт Хэмжих нэгж 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он Өөрчлөлт хувиар 2017/2016

Олборлолт мян.тн 304.9 479.9 592.3 734.2 647.4 -11.8%

Экспортмян.тн 282.8 583.5 663.8 817.0 732.9 -10.3%

мян.ам $ 916,681.9 764,732.3 -16.6%Эх үүсвэр: Статистикийн мэдээлэл, 2017 он

2017 оны эхний хагас жилийн байдлаар зэсийн нийт экспортын дүн 732.9 мян.тонн буюу 41 хувийг “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК, 50.6 хувийг нь “Оюутолгой” ХХК гаргасан байна.

Хүснэгт 15. Зэс экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /мян.тонн/

№ Экспортлогчийн нэр 2016 он 2017 он Өөрчлөлт /хувиар/1 Оюутолгой ХХК 490.7 370.9 -24.42 Эрдэнэт ХХК 326.2 300.8 -7.83 Бусад ААН 0.1 61.2 612 дахин

Нийт тоо хэмжээ 817.0 732.9 -10.3

Зэсийн хүдэр, баяжмалын экспортын голлох хувийг дээрх 2 компани монополь байдлаар эзлэж байгаа хэдий ч өмнөх онуудтай харьцуулахад бусад компаниудын хувьд ихээхэн өсөлт ажиглагдаж байна.

Хүснэгт 16. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортод гаргасан зэсийн олон улсын зах зээлийн жишиг үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Он/сар 2011 2012 2013 2014 2015 2016 20171 сар 9,147.26 7,567.55 7, 962.10 7,202.55 6,422.23 4,628.6 5,665.832 сар 9,555.70 8,043.45 8,048.77 7,294.33 5,815.08 4,462.3 5,736.993 сар 9,867.60 8,422.69 8,070.00 7,151.58 5,701.49 4,594.96 5,941.104 сар 9,530.65 8,441.50 7,662.24 6,667.56 5,925.46 4,947.04 5,821.095 сар 9,483.25 8,296.50 7,202.97 6,670.24 6,027.97 4,850.55 5,697.376 сар 8,927.05 7,364.00 7,228.62 6,883.18 6,300.08 4,707.85 5,591.117 сар 9,045.43 7,419.79 7,003.72 6,805.80 5,833.22 4,630.268 сар 9,619.24 7,588.71 6,892.51 7,104.02 5,456.22 4,855.369 сар 9,041.30 7,491.91 7,181.88 7,000.18 5,088.56 4,757.8210 сар 8,314.84 8,068.03 7,161.11 6,871.83 5,207.32 4,706.7811 сар 7,347.50 8,069.00 7,188.38 6,738.73 5,221.81 4,731.7612 сар 7,551.77 7,693.92 7,066.06 6,700.67 4,807.63 5,442.73

- 11 -

Зураг 5. 2011-2016, 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар экспортонд гаргасан зэсийн жишиг үнийн жилийн дундаж

ТӨМРИЙН ХҮДЭР: 2017 оны эхний хагас жилийн байдлаар төмрийн хүдэр, баяжмалын экспорт 2,740.0 мянган тонн байгаа нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 7.3 хувиар, харин үнийн дүн нь 67.1 хувиар өсчээ. Энэ нь 2016 оны сүүлийн хагас, 2017 оны I дүгээр улиралд төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээл дээр үнэ өссөнтэй холбоотой байна.

Хүснэгт 17. Төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээ /эхний хагас жилээр/Үзүүлэлт Хэмжих

нэгж 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он Өөрчлөлт хувиар 2017/2016

Олборлолт мян.тн 2,289.8 3,899.5 2,164.4 2,242.4 4,566.5 15.8%Төмрийн хүдэр

баяжмалын экспортмян.тн 3,197.3 2,598.0 2,271.9 2,552.7 2,740.0 7.3%

мян.ам $ 96,898.9 161,963.3 67.1%Эх үүсвэр: Статистикийн мэдээлэл, 2017 он

Хүснэгт 18. Төмрийн хүдэр экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /мян.тонн/

№ Экспортлогчийн нэр 2016 он 2017 он Өөрчлөлт /хувиар/1 Болд төмөр ерөө гол ХХК 1,636.6 1310.8 -19.92 Дарханы төмөрлөг ХК 434.8 494.3 13.73 Монголросцветмет ХХК 86.9 194.3 123.64 Алтайн хүдэр ХХК 183.4 469.5 155.96 Бусад ААН 211.0 271.1 28.5

Нийт тоо хэмжээ 2,552.7 2,740.0 7.4

2017 оны II дүгээр улиралд нийтдээ 2,740.0 мян.тонн төмрийн хүдэр экспортлосноос “Алтайн хүдэр“ ХХК компани 17.1%, “Болд төмөр ерөө гол” ХХК 47.8%, ”Дархан төмөрлөг ХК 18.0%, “Монголросцветмет” ХХК 7.1%-ийг тус тус гаргасан байна.

Хүснэгт 19. 2012-2016, 2017 оны 1 дүгээр улирлын байдлаар экспортод гаргасан төмрийн хүдрийн олон улсын зах зээлийн жишиг үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Он/сар 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Агуулга

66.5% агууламж

бүхий хүдэр баяжмал

58% агууламж бүхий хүдэр,

баяжмал

58% агууламж бүхий хүдэр

58% агууламж бүхий хүдэр 56%

хүдэр60%

баяжмал56%

хүдэр60%

баяжмалБүхэллэг хүдэр

Нунтаг хүдэр

Бүхэллэг хүдэр


1 сар 120.0 84.0 121.9 109.1 69.1 55.9 28.7 36.0 61.68 62.272 сар 118.0 84.0 118.1 108.1 72.5 55.9 30.3 34.0 63.13 72.493 сар 116.0 81.5 109.9 102.3 65.5 50.1 35.8 37.9 68.45 79.214 сар 114.0 79.8 96.1 88.8 53.5 44.5 45.0 47.1 63.80 78.575 сар 114.0 79.8 100.8 93.8 44.6 39.8 47.8 50.4 44.83 61.706 сар 117.9 *+ 120.8 ++ 89.3 79.8 54.6 48.9 44.1 45.2 38.40 53.44

- 12 -

Он/сар 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Агуулга

66.5% агууламж

бүхий хүдэр баяжмал

58% агууламж бүхий хүдэр,

баяжмал

58% агууламж бүхий хүдэр

58% агууламж бүхий хүдэр 56%

хүдэр60%

баяжмал56%

хүдэр60%

баяжмалБүхэллэг хүдэр


Бүхэллэг хүдэр


7 сар 115.3 + 118.3 ++ 75.5 67.8 59.5 52.5 41.9 41.7 8 сар 111.4 *+ 113.0 ++ 80.6 72.9 43.9 41.4 45.4 46.0 9 сар 92.6 96.9 80.4 71.6 44.9 42.3 47.6 50.4 10 сар 82.6 88.3 71.6 61.7 50.1 46.6 42.3 45.811 сар 97.9 1 03.0 69.9 61.4 45.9 42.5 43.7 46.812 сар 99.8 105.0 67.9 57.8 39.9 37.2 55.4 59.4

Дундаж үнэ 108.3 96.2 90.2 81.3 53.7 46.5 42.3 45.1 46.08 67.95

*+ 65 хувийн хүдэр *+* 63.5% агуулгатай хүдэр* 63.5% хүртэлх агуулгатай хүдэр, баяжмал *++* 58.0% агуулгатай баяжмал** 63.5% их буюу тэнцүү агуулгатай хүдэр, баяжмал *+ 58.0% агуулгатай баяжмал*-* 63.5% агуулгатай хүдэр *++ 58.0% агуулгатай хүдэр*-** 60.0% агуулгатай баяжмал

ЦАЙР: 2017 оны II дүгээр улирлын байдлаар 40.0 мянган тонн олборлосон байгаа нь, өмнөх оны мөн үеэс 2.6 мянган тонноор бага буюу 6.1 хувиар буурсан байна. Цайрын хүдэр баяжмалын экспорт 2017 оны II улирлын байдлаар нийт 57.7 мянган тонн байгаа нь өмнөх оны мөн үеэс 10.2 мянган тонноор бага буюу 15.2 хувиар буурсан үзүүлэлттэй гарсан байна. Тухайн хугацаанд экспорт нийт дүнгээрээ 86,427.4 мянган ам. долларт хүрсэн бөгөөд энэ нь 2016 оны мөн үеэс 19.40 хувиар илүү байна.

Хүснэгт 20. Цайрын баяжмалын олборлолт, экспортын хэмжээ

Үзүүлэлт Хэмжих нэгж 2013.II 2014.II 2015.II 2016.II 2017.II Өөрчлөлт хувиар 2017.I/2016.I

Олборлолт мян.тн 57.0 46.8 45.4 42.6 40.0 -6.10%Цайрын экспорт

мян.тн 42.1 45.4 56.5 67.9 57.7 -15.02%мян.ам $ 41,780.0 44,190.8 70,898.1 72,385.5 86,427.4 19.40%


Хүснэгт 21. 2011-2016, 2017 оны II улиралд экспортод гаргасан цайрын олон улсын зах зээлийн жишиг үнийн мэдээлэл (ам.доллар/тонн)

Он/сар 2011 2012 2013 2014 2015 2016 20171 сар 2280.93 1916.38 2037.19 1973.88 2171.36 1521.74 2671.342 сар 2371.55 1980.69 2032.87 2038.12 2110.32 1511.88 2712.683 сар 2465.13 2058.21 2129.01 2035.02 2028.74 1710.47 2848.044 сар 2349.24 2034.55 1935.57 2014.07 2028.61 1804.32 2781.335 сар 2372.39 2048 1852.63 2030.28 2206.52 1851.12 2632.56 сар 2160.43 1852.5 1828.76 2060.02 2289.13 1870.87 2589.787 сар 2230.48 1855.18 1838.92 2126.47 2087.05 2022.598 сар 2390.55 1850.82 1835.6 2310.69 2001.69 2184.439 сар 2211.82 1813.46 1894.24 2328.88 1809.62 2282.4010 сар 2076.77 2001.82 1848.17 2293.74 1718.64 2292.4411 сар 1859.17 1911.43 1882.5 2272.37 1727.73 2313.8312 сар 1916.11 1904.02 1868.36 2259.06 1581.97 2568.41

Хүснэгт 22. Цайр экспортлогч голлох аж ахуйн нэгжүүдийн экспортын хэмжээ /тонн/

№ Экспортлогчийн нэр 2013.II 2014.II 2015.II 2016.II 2017.II Нийт1 Цайрт минерал ХХК 18,416.4 21,289.6 27,776.3 33,365.4 40,628.2 141475.9 2 Шинь шинь ХХК - - - - 17,071.8 17,071.8

3 Шанлун ХХК - 114.56 - - - 114. 56

4 Юүшэнгминг ХХК - 682.09 - - 682.09

Нийт тоо хэмжээ 18,416.4 22,086.25 27,776.3 33,365.4 57,700.0 159,344.35

- 13 -

Зураг 6. 2011-2016, 2017 оны II улирлын байдлаарх экспортонд гаргасан цайрын жишиг үнийн жилийн дундаж

2017 оны II дугаар улирлын байдлаар улсын хэмжээнд нийтдээ 2 аж ахуйн нэгж 57,700.0 тонн цайр экспортлосноос “ Цайрт минерал” ХХК нь 70.4%, “Шинь шинь” ХХК 29.6% хувийг тус тус экспортонд гаргасан байна.

1.3 АШИГТ МАЛТМАЛЫН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТУХАЙ ТООН МЭДЭЭЛЭЛ2017 оны 2 дүгээр улирлын байдлаар хүчин төгөлдөр 1,878 хайгуулын тусгай зөвшөөрөл, 1,595

ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл, нийт 3,473 ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлүүдийг 2,029 аж ахуйн нэгжүүд эзэмшиж байна.

Ашиглалтын болон хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй нийт талбайн хэмжээ 11,662.03 мян.га талбай бөгөөд Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 7.46%-ийг эзэлж байна. Үүнээс ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайн хэмжээ нь 1,482.26 мян.га, хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайн хэмжээ нь 10,179.77 мян.га байна.

Зураг 7. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн тоо

2010 оноос 2014 он хүртэл ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн тоо 5-14 хувиар буурч байсан бол 2015 оноос шинээр хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгож эхэлсэнтэй холбоотойгоор нэмэгдэж байна. Харин 2017 оноос эхлэн Ашигт малтмалын газраас түгээмэл тархацтайгаас бусад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн мэдээ ирдэг болсон тул 2016 оны дүнгээс бууралттай харагдаж байна.

Хүснэгт 23. Тусгай зөвшөөрлийн тоо хэмжээний судалгаа

Он Тусгай зөвшөөрлийн тоо Өсөлт, бууралт%2010 4,137 -12.82011 3,759 -9.142012 3,537 -5.912013 3,024 -14.502014 2,736 -9.522015 3,380 23.542016 3,839 13.582017 3,473 -9.53

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг ашигт малтмалын төрлөөр нь ангилж үзвэл 325 аж ахуй нэгжүүд 552 тусгай зөвшөөрлийг алт олборлохоор, 257 аж ахуй нэгжүүд 304 тусгай зөвшөөрлийг барилгын материал олборлохоор, 170 аж ахуй нэгжүүд 300 тусгай зөвшөөрлийг нүүрс олборлохоор, 129 аж ахуй нэгжүүд 169 тусгай зөвшөөрлийг жонш олборлохоор, 58 аж ахуй нэгжүүд 73 тусгай зөвшөөрлийг төмөр олборлохоор, 16 аж ахуй нэгжүүд 22 тусгай зөвшөөрлийг зэс олборлохоор тус тус эзэмшиж байна.

- 14 -

Зураг 8. Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн судалгаа (ашигт малтмалын нэр төрлөөр)

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн нийт талбайн хэмжээ нь 1,482.26 мянган га үүнээс хамгийн том газар нутгийг нүүрсний ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл 54.36% буюу 805.72 мянган га, алтны тусгай зөвшөөрөл 20.99 % буюу 311.10 мянган га, бусад нэр төрлийн ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөлд 24.65% буюу 357.43 мянган га талбайг эзэлж байна.

Хүснэгт 24. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн нэр төрлийн судалгаа (2017 оны II дугаар улирлын байдлаар)

№Ашигт

малтмалын нэр төрөл

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлТөрийн Дотоодын Гадаадын Нийт

ТЗ-ын тоо

ААН тоо

Талбайн хэмжээ

ТЗ-ын тоо

ААН тоо


ТЗ-ын тоо

ААН тоо


ТЗ-ын тоо

ААН тоо


1 Алт - - - 447.0 274.0 237,794.0 105.0 51.0 73,310.6 552.0 325.0 311,104.62 Бар/м 4.0 3.0 277.7 283.0 239.0 40,886.7 17.0 15.0 1,934.0 304.0 257.0 43,098.43 Нүүрс 18.0 7.0 77,103.0 219.0 127.0 507,065.8 63.0 36.0 221,555.5 300.0 170.0 805,724.34 Жонш 2.0 1.0 96.1 130.0 96.0 15,568.5 37.0 32.0 7,542.1 169.0 129.0 23,206.75 Төмөр 3.0 1.0 1,663.0 42.0 36.0 27,066.2 28.0 21.0 9,630.7 73.0 58.0 38,359.86 Зэс - - - 14.0 10.0 44,835.9 8.0 6.0 37,096.6 22.0 16.0 81,932.57 Бусад 1 1 30.06 129 110 95923.57 45 38 82882.02 175 149 178835.65

Нийт 28.0 13.0 79,169.8 1,264.0 892.0 969,140.6 303.0 199.0 433,951.4 1,595.0 1,104.0 1,482,261.8

Нутаг дэвсгэрийн судалгаанаас харахад Төв аймагт хамгийн олон 508 тусгай зөвшөөрөл, Дорноговь аймагт 466, Хэнтий аймагт 314, Өмнөговь аймагт 272 тусгай зөвшөөрөл тус тус олгогдсон байна. Харин талбайн хэмжээгээр Өмнөговь аймагт хамгийн их талбай буюу 1,806.06 мянган га, Дорноговь аймагт 1,778.97 мянган га, Говь-Алтай аймагт 1,052.47 мянган га талбайг хамарсан байна.

Хүснэгт 25. Тусгай зөвшөөрлийн нутаг дэвсгэрийн судалгаа

№ Аймаг/хот Хайлгуулын тусгай зөвшөөрөл Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл Нийт тусгай зөвшөөрөл

Талбайн тоо Талбайн хэмжээ Талбайн тоо Талбайн хэмжээ Талбайн тоо Талбайн хэмжээ1 Архангай 17 62688.82 28 12590.51 45 75279.332 Баян-Өлгий 72 307983.83 26 10628.1 98 318611.933 Баянхонгор 123 484426.55 89 58262.06 212 542688.614 Булган 69 309575.05 68 20257.54 137 329832.595 Говь-Алтай 177 985002.29 50 67464.71 227 10524676 Говьсүмбэр 5 19959.04 16 38741.44 21 58700.487 Дархан-Уул 26 14529.78 75 9025.85 101 23555.638 Дорноговь 297 1594171.48 169 184798.43 466 1778969.919 Дорнод 133 587978.5 70 55088.37 203 643066.87

10 Дундговь 159 889058.33 104 155593.64 263 1044651.9711 Завхан 107 555172.04 7 12360.55 114 567532.5912 Орхон 1 6931.19 11 4176.83 12 11108.0213 Сэлэнгэ 67 108697.2 139 35053.66 206 143750.8614 Сүхбаатар 52 620124.04 65 49925.43 117 670049.4715 Төв 197 388295.64 311 134632.91 508 522928.5516 Увс 199 776013.39 43 15038.23 242 791051.6217 Улаанбаатар 19 2127.3 172 12095.5 191 14222.818 Ховд 124 475764.71 30 11975.74 154 487740.4519 Хэнтий 193 521564.8 121 38392.37 314 559957.1720 Хөвсгөл 17 100072.84 19 7628.77 36 107701.6121 Өвөрхангай 27 96257.01 30 15845.43 57 112102.4422 Өмнөговь 166 1273379.04 106 532684.83 272 1806063.87

- 15 -

2017 оны эхний хагас жилд шинээр олгосон тусгай зөвшөөрлийн тоо 71 байсан бол буцаан өгсөн дуусгавар болсон тусгай зөвшөөрлийн тоо нийт 299 болж өөрчлөгдсөн байна.

Хүснэгт 26. 2017 оны тусгай зөвшөөрлийн хөдөлгөөний мэдээ

Он, сар Хүчин төгөлдөр

Шинээр авсан Шилжүүлсэн Талбайг буцаан

өгсөнХугацаа

сунгагдсанДуусгавар

болсонБанкны

барьцаандНөхөн

олгосон2017-06 3473 11 11 17 18 32 3 12017-05 3493 23 18 11 12 15 3 52017-04 3485 5 19 9 26 54 3 12017-03 3533 9 10 9 19 26 0 12017-02 3548 15 11 8 7 37 0 42017-01 3571 8 15 11 17 36 6 1Нийт - 71 84 65 99 200 15 13

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. ОЛОН УЛСЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН МЭДЭЭЛЭЛ

2.1 АЛТНЫ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ХЭТИЙН ТӨЛӨВ2017 онд алтны үнэ дунджаар нэг трой унц нь 1,254.0 ам.доллараар буурах төлөвтэй байна. 2017 оны

гуравдугаар сард гаргасан REQ / тоон үзүүлэлт чанарын үзүүлэлтийн харьцуулсан судалгааны аргачлал /cудалгаагаар алтны үнийн ам.доллартай харьцах ханш таамаглаж байснаас өндөр байгаа хэдий ч, энэ нь 2017 оны төсөөллөөс хамаагүй доогуур байгаа юм. 2017 онд Австрали доллартай харьцах алтны үнэ өссөнөөр, орон нутгийн үйлдвэрлэгчдэд дэмжлэг болж байна. 2017 оны 2-р улиралд Австралийн олборлолт нь хүлээгдэж байснаас доогуур байв. Гэсэн хэдий ч экспортын эзлэх хувь хэмжээ 2017 оны гуравдугаар сард гаргасан REQ cудалгаагаас өөрчлөгдөөгүй хэвээр байгаа ба экспортын үнэ өссөн нь дэлхийн алтны үнэ өссөнтэй холбоотой юм. Австрали улсын алтны экспорт 2018-2019 онуудад 334.0 тонн болж, 17.0 тэрбум ам.доллараас давна гэж таамаглаж байна.

Алтны үнэ2017 оны эхний хагаст Алтны үнэ өссөн.

Лондонгийн алтны зах зээлийн холбооны (LBMA) алтны үнэ 2017 оны эхний хагас жилийн байдлаар 9.1 хувиар өсч, нэг трой унци нь 1,238.0 ам.долларт хүрсэн. Ам.доллартай харьцуулах алтны үнэ өссөнөөр долларын ханш суларсан. АНУ-ын төрийн сангийн орлого бага, геологи улс төрийн санаа зовоосон асуудал, Сирийн мөргөлдөөнд АНУ-ын оролцоо ихээхэн нөлөөлж байсны улмаас АНУ, ОХУ-ын харилцаа сүүлийн 3 сарын сүүлээр таагүй байдалд хүрсэн, түүнчлэн Францын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнд Солонгосын хойгийн хойд зүгт сөргөлдөөн улам бүр нэмэгдсэн зэрэг улс төрийн хэд хэдэн нөхцөл байдлаас шалтгаалж гуравдугаар сарын сүүлээр алтны ханш унасан бөгөөд 4-р сарын дундуур нэг унци нь 1,290.0 ам.долларт хүрсэн.

Хөрөнгө оруулагчдын эрэлт хэрэгцээ 2-р улиралд өссөн нь АНУ-ын Холбооны нөөцийн сангаас мөнгөний хатуу бодлогыг баримталж урьдчилан таамагласнаар, 6-р сард Холбооны нөөцийн сангийн ханшийг 25.0 нэгжээр өсгөж 1.0-1.25 хувьд хүргэсэн. АНУ-ын зээлийн хүү энэ жил өсөх төлөвтэй байна. Ингэснээр АНУ-ын үнэт цаасны өгөөжийг дээшлүүлж, алтны үнэ буурах хандлагатай байна. Бодит өгөөж өсөхөд хөрөнгө оруулагчид АНУ-ын үнэт цаасыг хадгалахыг илүүд үздэг.

Зураг 9. Алтны үнэ болон ам.долларын ханш

Эх үүсвэр:Resources and Energy Quarterly June 2017

- 16 -

Зураг 10. Алтны үнэ болон Америкийн төрийн сангийн орлого


REQ–ын урьдчилсан таамгаар 2017 онд алтны дундаж үнэ дахин өөрчлөгдсөн, алтны ам.доллартай харьцах ханш хүлээгдэж байснаас сул байгаа ба 2018 онд 3.9 хувиар буурч, нэг тонн унц тутамд 1,205.0 ам.доллараар буурах төлөвтэй байна. Учир нь бодит бондын өгөөж өндөр байсан, улс төрийн бодлогын асуудлууд зэргээс шалтгаалж алтны үнэ дунджаар 1,254.0 ам.доллар болох таамаглалтай байна.

Дэлхийн алтны хэрэглээ2016 оны гуравдугаар улирлын байдлаар дэлхийн алтны хэрэглээ 18.0 хувиар буурсан бөгөөд энэ

үзүүлэлт нь түүхэн дээд цэгт хүрсэн сөрөг хандлага болсон. Энэ бууралт нь төв банкны худалдан авалт болон хөрөнгө оруулагчдын эрэлт буурсантай холбоотой. Дэлхийн алтны хэрэглээ 2018 онд 1.8 хувиар өсч, 2,484.0 тоннд хүрэх төлөвтэй байна. REQ-ийн судалгаагаар хэрэглээний үзүүлэлт нь гуравдугаар сарын эхээр төсөөлж байснаас доогуур байсан нь өгөгдлийн шинэчлэлтээс шалтгаалсан байна.

Үнэт эдлэлийн хэрэглээ 1-р улиралд сайжирсан

Алт, үнэт эдлэлийн хэрэглээ жилийн эхнээс эерэг үзүүлэлттэй байсан бөгөөд, 2017 оны 1-р улиралд 1,6 хувиар өссөн байна. Энэтхэг улсад багахан хэмжээний өсөлт гарч, 3-р сарын өндөр борлуулалт нь валютын ханшид таатай нөлөө үзүүлсэн байна. Энэтхэгийн алтны үйлдвэрлэл нь өндөр ханш бүхий Энэтхэгийн мөнгөний ханш, хөдөөгийн орлогын сулралт зэрэг хүчин зүйлээс хамааралтайгаар сэргэж, 2016 онд алтны борлуулалт бага болсон байна.

Үнэт эдлэлийн хэрэглээ нь - Нийт эрэлт хэрэгцээний 80.0 хувийг эзэлдэг бөгөөд энэ нь төлөвлөсөн ажиглалтын хугацааны туршид өсөх хандлагатай байна. Гэсэн хэдий ч Энэтхэгт алтны борлуулалтын бараа, үйлчилгээг зохицуулах шинэ журам 2017 оны 7 сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр болно. Энэтхэг, Хятадад эдийн засгийн өсөлт үргэлжлэн явагдаж байгаа бөгөөд, дэлхийн хоёр үнэт эдлэлийн зах зээл дээр алтыг илүү ихээр зарцуулахыг дээрх улсууд урамшуулан дэмждэг. Үүнээс улбаалж үнэт эдлэлийн хэрэглээ 2017 онд 3.5 хувиар өснө гэж таамаглаж байна. 2017 оны 2-р улирлын алтны хэрэглээ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 3.7 хувиар өссөн байна. Электроник хэрэглээний өсөлтөнд смартфонуудад ашиглагддаг утасгүй технологид алтны холболтын утас шаардлагатай байдгаас шалтгаалж цахим технологийн салбарт ашигласан алтны хэмжээ 2017 онд 2.21 хувиар өсч, 261.0 тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Хөрөнгө оруулагчдын эрэлт цаашид АНУ-ын өсөлтийн хурд нэмэгдэж байгаатай уялдаж байна.

Хөрөнгө оруулалтын эрэлт өнгөрсөн 2-р улиралд өссөн ч өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 34.0 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Алтны арилжааны сангийн нөөц (ETF) 2017 оны 3 дугаар сард 109.0 тонноор өссөн. 2018 оны эцэс гэхэд АНУ-ын хүүгийн түвшин 2.0 хувиар өсөх төлөвтэй байгаа тул алтны үнэ буурах төлөвтэй байна. Төв банкны алтны эрэлт 2-р улиралд 27.0 хувиар буурчээ. Сүүлийн үед дэлхийн хамгийн том худалдан авагчдын нэг болох Хятадын төв банкны худалдан авалт өнгөрсөн жилийн сүүлчээс хойш зах зээлд мэдэгдэхүйц багассан байна. ОХУ нь гадаад валютын нөөцөө алтаар үргэлжлүүлэн нэмэгдүүлсээр байгаа бөгөөд Рублийн ханш харьцангуй бага байгаа нь дотоодын үйлдвэрлэгчдээс худалдан авах таатай нөхцөл болж байна. БНХАУ, ОХУ-ын алтны эрэлт удааширч байгаа нь тэдгээр улсын Төв банкны эрэлт буурсантай холбоотой юм.

- 17 -

Зураг 11. Энэтхэг болон Хятад улсуудын үнэт эдлэлийн хэрэглээ


Алтны үйлдвэрлэлУурхайн олборлолт тогтвортой хэвээр байхад дахин боловсруулалт буурч байна

2017 оны 1-р улиралд алтны нийт нийлүүлэлт 12.0 хувиар буурсан байна. Дэлхийн уурхайн олборлолт бараг өөрчлөгдөөгүй нөхцөл байдалд дахин боловсруулсан алтны нийлүүлэлт жилийн туршид 21.0 хувиар буурсан байна. Дэлхийн хэмжээнд уурхайн олборлолт 2017 онд 3,305.0 тонн болж өсөх ба дараагийн гурван жилийн хугацаанд дэлхийн уул уурхайн олборлолтын хэмжээ өсөх төлөвтэй байна. Дэлхийн алтны нийлүүлэлт өнөөгийн түвшинг хангаж чадах эсэх нь нь арилжааны шинэ төслүүдээс хамаарна. АНУ болон Суринам зэрэг улсуудын хэд хэдэн шинэ төслүүдээс 1-р улиралд олсон ашиг нь Индонезийн Грасбергээс олсон ашгаас даруй 8.0 тонноор буурсан байна. Грасбергийн үйлдвэрлэл нь боловсруулаагүй металл экспортлоход сөргөөр нөлөөлсөн нь дамжиггүй. Дэлхийн уурхайн олборлолт 2018 он гэхэд 2.3% -иар өсч 3,380.0 тонн, 2019 он гэхэд 3,414.0 тонн болж нэмэгдэх төлөвтэй байна. Хэд хэдэн шинэ төслүүд хэрэгжсэнээр 2017 он гэхэд дэлхийн уул уурхайн алтны олборлолт 50.0 тонн хүртэл нэмэгдэх төлөвтэй байна. Канадад хэрэгжсэн алтны шинэ төслүүд нь алтны олборлолт нэмэгдэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Түүнчлэн, 2018 онд дэлхийн уурхайн олборлолт 75.0 тонноор, 2019 онд 34.0 тонноор нэмэгдэх төлөвтэй байна. Хүлээгдэж буй алтны олборлолтын ихэнх нь шинэ төслүүдээс гарах бөгөөд, зөвхөн маш цөөн тооны өргөтгөлийн төслүүд л үр дүнтэй ажиллах бололцоотой байдаг.

Зураг 12. Дэлхийн алтны нийлүүлэлтийн өсөлт


- 18 -

Зураг 13. Дэлхийн уурхайн нийлүүлэлт болон алтны үнэ

Дахин боловсруулсан алтны нийлүүлэлт

Дэлхийн дахин боловсруулсан алтны нийлүүлэлт 2017 оны эхний улиралд нийтдээ 21.0 хувиар буурч 283.0 тонн болсон. Алтны үнэ нэмэгдэж байгаа нь дахин боловсруулсан алтны нийлүүлэлтийг нэгэн адил нэмэгдүүлж байгаа тул, энэ нөхцөлд 2016 он хүртэлх үзүүлэлтээс шалтгаалан цаашид буурах хандлагатай байна. Дахин боловсруулсан алтны нийлүүлэлт 2017 онд 1,243.0 тонн, 2018 онд 1,266.0 тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Хүснэгт 27. Дэлхийн алт олборлолтын тойм мэдээ

Хэмжих нэгж 2016 2017f 2018f 2019f 2017f 2018f 2019fАлтны нийт тн 4,315 4,155 3,913 3,832 -3,7 -5,8 -2,1Зохиомол хэрэглээ тн 2,364 2,440 2,484 2,493 3,2 1,8 0,4Уурхайн үйлдвэрлэл тн 3,255 3,305 3,380 3,414 1,5 2,3 1,0

ҮнэНэрлэсэн үнэ ам.доллар/унц 1,248 1,254 1,234 1,148 0,4 -1,6 -6,9Бодит үнэ ам.доллар/унц 1,276 1,254 1,205 1,096 -1,8 -3,9 -9,0


2.2 ТӨМРИЙН ХҮДРИЙН ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ

Төмрийн хүдрийн үнэБага зардлаарх нийлүүлэлтийн өсөлт нь төмрийн хүдрийн үнийг бууруулах төлөвтэй байна.

Төмрийн хүдрийн үнэ 6 сард огцом буурч, сарын дундуур тонн нь 47.0 ам.доллар болсон нь сүүлийн 12 сарын хамгийн бага үнэ байлаа. Хэдийгээр үнэ буурна гэж таамаглаж байсан ч энэ нь 2017 оны 1 дүгээр улиралд таамаглаж байсан төсөөллөөс илүү их байв. Төмрийн хүдрийн үнийг 2017 онд 65.0 ам.доллар болно гэж байсан бол буураад дунджаар 62.0 ам.доллар болохоор байна.

2017 оны сүүлийн хагас жилд төмрийн хүдрийн үнэ дунджаар 55.0 ам.доллар болохоор байна. БНХАУ-ийн гангийн салбарын өсөлт нь богино хугацаанд нийлүүлэлтийг барихаар харагдаж байна.

Зураг 14. Төмрийн хүдрийн үнэ /Австрали FOB, улирлаар/


- 19 -

Хэдийгээр нийлүүлэлт тодорхой хугацаанд тогтмол байх боловч төмрийн хүдрийн үнэ буурах нь тодорхой байна. БНХАУ-ын далайн зах зээл дэхь төмрийн хүдрийн нөөц тогтмол өсч, 2017 оны 6 сард 140.0 сая тонн болон дээд цэгтээ хүрлээ. Төмрийн хүдрийн далайн зах зээлд 2018, 2019 онуудад бага зардлаарх үйлдвэрлэгчдийн нийлүүлэлтийн хэмжээ тогтмол өссөөр байна. Мөн дээрх хугацаанд Хятадад гангийн үйлдвэрлэл буурч байгаатай холбоотойгоор төмрийн хүдрийн эрэлт буурах төлөвтэй байна.

БНХАУ, Иран зэрэг улс орнуудын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэлийн уналтаас шалтгаалан 2016 оны сүүл, 2017 оны эхээр төмрийн хүдрийн үнэ өссөн байна. Өмнөх улиралд төмрийн хүдрийн үнийг 2018 онд 51.0 ам.доллар болно гэж таамаглаж байсан боловч буураад тонн тутам нь 48.0 ам.доллар, 2019 онд 47.0 ам.доллар болохоор байна.

Өндөр болон бага агуулгатай төмрийн хүдрийн үнийн зөрүү нэмэгдсээр байна.

Төмрийн хүдрийн жишиг үнийг 62.0 хувийн агуулгатай төмрийн хүдрээр тооцдог. Үйлдвэрлэлд ашигтай төмрийн хүдэр ихэвчлэн 58.0-65.0 хувийн агуулгатай байдаг. Өндөр болон бага агуулгатай төмрийн хүдрийн үнэнд хөнгөлөлт эсвэл урамшуулалт байдаг.

Сүүлийн үед бага агуулгатай төмрийн хүдрийн үнийг 62.0 хувийн агуулгатай төмрийн хүдрийн үнэтэй харьцуулахад харьцангуй ялгаатай байна. 2017 оны 4-5 сард 58.0 хувийн агуулгатай төмрийн хүдрийн үнэ 62.0 хувийн агуулгатай төмрийн хүдрийн үнээс 27.0 хувиар бага, өмнөх оноос 19.0 хувиар бага байсан. Харин 2012 онтой харьцуулахад 14.0 хувиар зөрүүтэй байна.

Урт болон богино хугацаанд үнэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс: – Циклон “Дебби”-г дагаад эрчим хүчний нүүрсний үнэ нэмэгдсэн. Эрчим хүчний нүүрсний

үнэ өсч, эрчим хүчний үйлдвэрүүд эрчим хүчний нүүрсний хэрэглээг багасгах тусам өндөр чанарын төмрийн хүдрийн эрэлтийг нэмэгдүүлж байна. Гэхдээ Циклон “Дебби”-гийн эрчим хүчний нүүрсний өртөг буурч байгаа нөлөөллөөс шалтгаалан энэ үзэгдэл удаан оршин тогтнохгүй.

– Сүүлийн 2 жилд уул уурхайн салбар сэргэсэн мөн экспортын татваргүй болгосон учир Энэтхэгийн бага агуулгатай төмрийн хүдрийн экспорт өссөн. Энэтхэгийн борооны улирал эхэлж олборлолт ихэссэнээр нийлүүлэлтийн хэмжээ өсч, бага агуулгатай төмрийн хүдрийн үнэ буурна.

– БНХАУ-ын байгаль орчныг хамгаалах дүрэм журам нь илүү хатуу болсон. Тиймээс гангийн үйлдвэрлэлд хаягдлыг бууруулж, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор илүү өндөр агуулгатай төмрийн хүдрийн хэрэглээ нэмэгдэж байна.

– Бага агуулгатай төмрийн хүдрийн нийлүүлэлт тогтмол байх юм. Учир нь томоохон үйлдвэрүүд зардлаа бууруулах зорилгоор бага агуулгатай төмрийн хүдрийг өндөр агуулгатай төмрийн хүдэртэй хольж хэрэглэхийг илүүд үздэг. Тиймээс Бразилаас өндөр агуулгатай төмрийн хүдрийн нийлүүлэлтийг өсгөхөөр байна.

Төмрийн хүдрийн дэлхийн худалдааТөмрийн хүдрийн дэлхийн худалдаа 2017 онд 2.6 хувиар, 2018 онд 2.9 хувиар өсч, харин 2019 онд

өсөлтийн хэмжээ бага зэрэг буурч 0.9 хувь болохоор байна. Дэлхийн төмрийн хүдрийн худалдааны хэмжээг 2009 онтой харьцуулахад 2.0 дахин өсч, 1.59 тэрбум тонн болохоор байна.

БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн импорт өснө.

БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн импортын 4, 5 сарыг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 1.8 хувиар өссөн, харин 1 дүгээр улиралд 12.0 хувиар өссөн байна. Импортын өсөлтийн удаашралт нь Австралийн Пилбара дахь цаг агаарын хүндрэл төмөр замын үйл ажиллагаа болон төмрийн хүдрийн тээвэрлэлтэнд сөргөөр нөлөөлсөнөөс шалтгаалж байна.

- 20 -

Зураг 15. БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн импорт ба дотоодын үйлдвэрлэл


БНХАУ-ын дотоодын төмрийн хүдрийн олборлолт нэмэгдэж, хаягдал гангийн хэрэглээг нэмэгдүүлснээр импортын эрэлт нь буурна. 2017 оны 6-р сарын 30-нд хууль бус хайлуулах зуухыг засгийн газраас хаасан нь хаягдлыг бууруулах, хаягдал түлшний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, төмрийн хүдрийн эрэлтийг бууруулахад хүргэсэн. Түүнчлэн 2016 онд төмрийн хүдрийн үнэ өссөнөөр дотоодын төмрийн хүдрийн олборлолт нэмэгдсэн. Хятадын 2017 оны 4, 5 сарын төмрийн хүдрийн олборлолтыг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад (чанарын хувьд тохируулагдсан) 22.0 хувиар өссөн байна.

БНХАУ-ын гангийн үйлдвэрүүдийн ойролцоогоор 21.0 хувь нь 3, 4 дүгээр саруудад дотоодын төмрийн хүдрийг ашигласан. Энэ нь өмнөх оны дундаж үзүүлэлттэй харьцуулахад 14.0 хувьтай байна. БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэл зардал өндөртэй, бага агуулгатай тул дотоодын төмрийн хүдрийн хэрэглээг импортын төмрийн хүдрээр орлуулах магадлалтай байна. Тиймээс БНХАУ-ын төмрийн хүдрийн импорт 2018 онд 0.7 хувиар, 2019 онд 0.3 хувиар өсөхөөр байна.Энэтхэгийн төмрийн хүдрийн олборлолт нэмэгдсээр байна

Энэтхэг улсын засгийн газраас уул уурхайн үйл ажиллагааны хориг, экспортын татварыг бууруулснаар төмрийн хүдрийн олборлолт, экспортын хэмжээ өссөн. 2017-2018 оны санхүүгийн жилд уул уурхайн 8 блокыг дуудлага худалдаагаар борлуулахаар төлөвлөж байна.

Зураг 16. Энэтхэг улсын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэл ба хэрэглээ


Баруун муж дахь төмрийн хүдрийг зүүн эргийн мужууд дахь төмрийн үйлдвэрүүд рүү тээвэрлэхэд тулгарч буй бэрхшээлүүд хэвээр байна. Төмрийн хүдрийн зах зээл дэхь засгийн газрын оролцоо нь ган үйлдвэрлэлийн салбарыг хямд өртөгтэй материалуудаар хангахын тулд шинэ уурхайг хөгжүүлэхэд үзүүлэх хөнгөлөлт, дэмжлэгт саад болж байна. Засгийн газрын томилогдсон хороо одоогоор дотоодын үнийн механизмын талаар зөвлөмж боловсруулж байна.

Хэдийгээр үйлдвэрлэлийн хэмжээ өссөн ч Энэтхэг 2019 он гэхэд төмрийн хүдрийн цэвэр импортлогч болох төлөвтэй байна. Хурдацтай хөгжиж буй гангийн үйлдвэрлэлийн хэрэглээ нь төмрийн хүдрийн олборлолтоос давах төлөвтэй байна.

- 21 -

Төмрийн хүдрийн экспорт далайн тээвэрлэлтийн зах зээлд ноёлсоор байна.

Австрали, Бразил улс орнуудын төмрийн хүдрийн экспорт нь өндөр зардалтай бага агуулгатай үйлдвэрлэгчдийг зах зээлээс шахан гаргаж, улмаар дэлхийн төмрийн хүдрийн экспортод өөрсдийн эзлэх хувь хэмжээг өсгөхөд зорилготой байна. Австралийн төмрийн хүдрийн борлуулалт 2016 онд 54.0 хувь байсан бол 2019 онд дэлхийн зах зээлийн 56.0 хувийг эзлэхээр байна. Бразил улсын төмрийн хүдрийн экспорт далайн тээвэрлэлтийн зах зээлд 2016 онд 24.0 хувь байсан бол 2019 онд 26.0 хувь болохоор байна.

Зураг 17. 2019 оны төмрийн хүдрийн олборлолт


2017 оны эхний таван сарын байдлаар Бразилын төмрийн хүдрийн экспорт хоёр дахин нэмэгдэж, 2016 онтой харьцуулахад 70.0 сая тоннд хүрч хоёр дахин өссөн байна. “Валел” уурхай 2017 онд 360.0-380.0 сая тоннын олборлолтын зорилтоо дахин баталж, 2018 оны эцэс гэхэд 400.0 сая тоннд хүргэх урт хугацааны зорилтоо биелүүлэхээр ажиллаж байгаа бөгөөд “S11D”, “Itabiritos” төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлж байна. “Англо-Американ” компанийн “Минас Рио” уурхай 2020 он гэхэд 27.0 сая тоннд хүрч бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахаар төлөвлөж байна.

Австрали:Австрали улсын төмрийн хүдрийн экспортын орлого 2016-2017 оны 1 дүгээр улиралд таамаглаж

байсан 75.0 тэрбум ам.доллараас буурч, 65.0 тэрбум ам.доллар болохоор байна. Эндээс харахад төмрийн хүдрийн үнэ хүлээж байснаас ч хурдан буурч байна. Хэдийгээр таамаглал буурсан ч 2015-2016 онтой харьцуулахад 33.0 хувийн өсөлттэй хэвээр байна.

Төмрийн хүдрийн үнэ сүүлийн 3 жилд нилээд өөрчлөгдсөн. 2016 оны сүүлээр төмрийн хүдрийн үнэ өссөн нь 2017 оны эхээр нийлүүлэлтийн өсөлтийг идэвхжүүлж, үнийг бууруулах шалтгаан болсон байна. 2017 онд төмрийн хүдрийн үнэ дунджаар 62.0 ам.доллар /FOB Австрали нөхцөлөөр/ болохоор байна. Бага зардлаарх нийлүүлэлт нь эрэлтийн хэмжээнээс тогтмол давах таамаглалтай байгаа бөгөөд 2018 онд үнэ буурч тонн тутам нь 48.0 ам.доллар, 2019 онд 47.0 ам.доллар болохоор байна. Австралийн экспортын орлого буурч, 2017-2018 онд 58.0 тэрбум доллар, 2018-2019 онд 55.0 тэрбум доллар болохоор байна.

Зураг 18. Австралийн төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээ


- 22 -

Хүснэгт 28. Дэлхийн төмрийн хүдрийн төлөв

Үзүүлэлт нэгж 2016s 2017f 2018f 2019f2017f 2018f 2019f

% % %Төмрийн хүдрийн импортЕвропын холбооны улс 28 Сая.тонн 140 138 138 138 -1.1 0.3 0.0Япон Сая.тонн 131 133 134 136 1.4 1.0 1.8БНХАУ Сая.тонн 1,035 1,038 1,046 1,049 0.3 0.7 0.3ӨмнөдСолонгос Сая.тонн 75 71 72 74 -5.2 1.9 2.1Энэтхэг Сая.тонн 4 7 8 13 90.0 10.5 79.6Төмрийн хүдрийн экспортАвстрали Сая.тонн 808 851 885 897 5.3 3.9 1.3Бразил Сая.тонн 364 382 408 419 4.9 6.8 2.8Энэтхэг Сая.тонн 9 8 7 7 -13.9 -9.6 0.0Украйн Сая.тонн 38 42 42 42 10.8 0.1 0.4Дэлхийн худалдаа Сая.тонн 1,492 1,531 1,576 1,590 2.6 2.9 0.9Төмрийн хүдрийн үнэ bcнэрэлсэн ам.доллар 57.7 62.4 49.1 49.2 18.5 -21.4 0.4Бодит d ам.доллар 53.9 62.4 47.9 47.0 15.8 -23.3 -1.9

f-таамаглал, s-төсөв

b-FOB Австрали

c-спот үнэ, 62 хувийн төмрийн агуулгатай

d-тухайн хуанлийн жил ам.доллар


2.3 ГАЗРЫН ТОСНЫ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВЗах зээлийн дүгнэлт

2017 оны эхний хагаст Олон улсын газрын тосны үйлдвэрлэлд томоохон динамик өөрчлөлт болж АНУ-ын газрын тосны олборлолт өсч ОПЕК- ийн гэрээ нь дэлхийн газрын тосны зах зээлийг дахин тэнцвэржүүлэхэд чиглэгдсэн юм. Австралийн газрын тос, конденсацын экспортын үнэ 2017-2018 онуудад 6.0 тэрбум ам.долларт хүрч, 2018-2019 онд экспорт 8.1 тэрбум ам.долларт хүрэх төлөвтэй байна. REQ-ийн судалгаагаар 2017-2018 онуудад экспорт 2.2 тэрбум ам.доллараар, 2018-2019 онд 0.7 тэрбум ам.доллараар тус тус буурахаар харагдаж байна. Ингэснээр газрын тосны үнэ буурах нийтлэг төлөв ажиглагдаж байна.

Газрын тосны үнэ2017 оны 2 дугаар улиралд Брентийн маркийн газрын тосны үнэ нэг барриал нь 53.0 ам.доллар

байсан бол Баруун Техасын Интермедер (WTI) хувьцааны үнийг 50.0 ам.доллараар үнэлсэн байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 40.0 орчим хувиар өндөр байна. 2017 оны эхний 4 сарын үнийн өсөлтөөс үл хамаарсан АНУ-ын газрын тосны бүтээгдэхүүний үнийн эрс өсөлт нь дэлхийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг даган 2017 оны 2-р улирлын эхээр газрын тосны үнэ буурч эхэлсэн төдийгүй, Brent чанарын газрын тосны үнийг 50.0 ам.доллароос доош оруулж бууруулсан нь 2016 оны арван нэгдүгээр сараас хойш анх удаагаа тохиолдож байна. Дэлхий даяар хувьцааны уналт удаашралтай байгаа нь үнийн уналтанд нөлөөлж байна. ОПЕК-ийн нөөцийн хэмжээ 2017 оны 4-р сард 292.0 сая баррель болж 5 жилийн дунджаас өссөн байна. 2017 оны газрын тосны үнийн урьдчилсан тооцоогоор Brent-маркийн газрын тосны үнэ 1.0 баррель нь 54.0 ам.доллароос буурч, WTI-маркийн газрын тосны үнэ 52.0 ам.доллар болж, харин АНУ-ын үйлдвэрлэлийн хэмжээ өсөхөөр байна. Эдгээр урьдчилсан таамаглалууд жилийн эцсийн хагаст ОПЕК-ийн хэлэлцээрийн үр дүнгээс хамаарах дүр зураг ажиглагдаж байна.

ОПЕК-ийн гэрээг үргэлжлүүлэн дэмжсэнээр үнийн өсөлтийг дэмжиж байна.

Ирэх улирлуудад зах зээлийн эрэлт буурч дэлхийн газрын тосны эрэлт хэрэгцээ буурах төлөвтэй байна. Ялангуяа улирлын чанартай боловсруулах үйлдвэрийн үйл ажиллагаа зогссоноор “Brent” түүхий нефтийн үнэ дунджаар 2018 онд нэг баррель нь 58.0 ам.доллар, 2019 онд нэг баррель нефть 61.0 ам.доллар болно гэж таамаглаж байна. WTI түүхий нефть 2018 онд баррель нь 55.0 ам.доллараар, 2019 онд 57.0 ам.долларт хүрч 2019 онд баррель нь дунджаар 55.0-аас 57.0 ам.долларт хүрч хэлбэлзэх таамаглалтай байна.

- 23 -

Зураг 19. Баруун Техас болон Брент маркийн түүхий тосны үнэ


Зураг 20. Газрын тосны үнэ /жил бүрээр/


Дэлхийн газрын тосны хэрэглээ2017 оны эхний хагаст Хятад, Энэтхэг, АНУ зэрэг хэд хэдэн газрын тосны гол хэрэглэгч орнуудын

газрын тосны хэрэглээ нь таамаглаж байснаас бага байв. Дэлхийн газрын тосны хэрэглээ жилийн туршид 97.8 сая баррельд хүрэх төлөвтэй байгаа бөгөөд 2017 он гэхэд жилд дунджаар 1.3 хувиар өссөн байна. 2011 оноос хойш АНУ, Япон улсуудын газрын тосны хэрэглээний өсөлт хамгийн доод түвшинд байлаа. ЭЗХАХБ-ын гишүүн бус орнуудын хэрэглээний өсөлт нь 2018 он гэхэд дунджаар 2.8 хувь өссөн нь 2019 оны байдлаар ЭЗХАХБ-ын гишүүн орнуудын хэрэглээний өсөлт удаашрахад сөргөөр нөлөөлж болохоор байна.

Хятад болон Энэтхэгийн хэрэглээний өсөлт хүчтэй байна

Хятадын газрын тосны хэрэглээ нь эдийн засгийн үйл ажиллагаа, нефть химийн салбар өргөжин тэлж байгаа зэргээс шалтгаалан жилд дунджаар 2.7 хувиар өсөх таамаглалтай байна. Газрын тосны бохирдлын хяналтыг чангатгах нь хэрэглээний өсөлтийг урт хугацааны туршид бууруулах нөлөөтэй байж болно. Энэтхэгт газрын тосны хэрэглээ өсөх төлөвтэй байна. Үүнд: Энэтхэгийн мөнгөний ханш чангарсан нь нөлөөлсөн ба 2017 оны эхээр хэрэглээний өсөлт буурч өдөрт дунджаар 4.3 сая баррель болж байсан ба энэ нь өнгөрсөн жилээс 2.0 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байсан байна. 2018-2019 он гэхэд Энэтхэгийн нэг хүнд ногдох тээврийн хэрэгслийн хэрэглээний өсөлт нь 6.0 хувиар өсөх төлөвтэй байна.

Дэлхийн газрын тосны олборлолтДэлхийн томоохон газрын тос олборлогч орнуудын газрын тос олборлолтонд гарсан өөрчлөлтөөс

хамаарч 2017 оны эхний 5 сарын дэлхийн газрын тосны олборлолт нь жилд дунджаар 0.2 хувиар өссөн байна. Энэ хугацаанд ОПЕК-ийн олборлолт өдөрт дунджаар 0.3 хувиар буюу 133,000.0 баррелиар

- 24 -

багасаж байна. Бразил, Канад улсуудын олборлолт жилээс жилд өсч, 2017 оны эхний 5 сард 12.0 хувь буюу 2016 оны мөн үеэс 7.7 хувиар өссөн байна. Дэлхийн газрын тосны олборлолтыг 2017 онд өдөрт дунджаар 97.2 сая баррелиар өсгөх төлөвтэй байна. ОПЕК-ийн олборлолт нь АНУ болон Канад, Бразилд хэрэгжиж буй шинэ төслүүдээс ч илүү хэмжээгээр буурах төлөвтэй байна. ОПЕК-ийн гэрээг 2018 оны 3-р сарын сүүлээр дуусгахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд 2018 оны хоёрдугаар хагаст улмаар 2019 он гэхэд үйлдвэрлэлээ бүрэн нэмэгдүүлэх болно. 2018 онд өдөрт 99.7 сая баррель, 2019 онд өдөрт 101.1 сая баррель нефть олборлох төлөвлөгөөтэй байна.

2017 оны газрын тос олборлолтыг өдөрт 1.8 сая баррелиар бууруулахын тулд ОПЕК-ийн гишүүн арван улс орнууд 2016 оны арван нэгдүгээр сард түүхэн гэрээг байгуулсан. Энэхүү гэрээ нь дэлхийн газрын тосны нийлүүлэлтийг бууруулах, газрын тосны зах зээлийг тэнцвэржүүлэхэд чиглэгдсэн юм. 2017 оны 5-р сараас 2018 оны 3-р сар хүртэл ОПЕК-ийн газрын тос олборлолтыг бууруулах гэрээ байгуулснаар ирэх 10 сарын хугацаанд хувьцааны бууралтыг өсгөх нь дамжиггүй.

Зураг 21. Газрын тосны хэрэглээ болон нөөц


Саудын Арабын улс өнөөдрийг хүртэл энэхүү гэрээг хүчин төгөлдөр мөрдөж байна. Нөгөө талаас гэрээний хугацааг сунгах нь улирлын чанартай үйлдвэрлэл болон бусад хүчин зүйлээс шалтгаалж олборлолтын хэмжээ буурах зорилтот түвшинд хүрэхгүй байх эрсдэлтэй юм. Бүс нутгийн дипломат харилцаанаас үл хамааран Катар улс л ОПЕК-ийн гэрээг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэхийг хүсэж байна.

Зураг 22. OECD-ийн аж үйлдвэрийн газрын тосны нөөц /улирлын хэмжээ/


ОПЕК-ийн гэрээ болон түүнд учрах эрсдэл

ОПЕК-ийн орнуудын олборлолтыг нэмэгдүүлснээр Индонези, Ливи, Нигери зэрэг улсуудын газрын тосны нийлүүлэлтийг эрсдэлд оруулж байна. Газрын тос олборлолтыг багасгаснаар Иран улсын 2017 оны эхний таван сарын олборлолт нь 2016 оныхоос даруй 13 хувиар өсч, өдөрт 4.5 сая баррельд хүрчээ. ОПЕК-ийн гишүүн орнуудын газрын тос олборлолтыг хязгаарласнаар ОПЕК-ийн нефтийн олборлолт 2017-2018 онд өдөрт 38,8-39,7 сая баррельд хүрч нэмэгдэх төлөвтэй байна. Төлөвлөсөн хугацааны эцэст ОПЕК-ийн үйлдвэрлэлийг хязгаарласнаар газрын тос олборлолт зах зээлд ямар байр суурьтай байх, олборлолтонд яаж хяналт тавих зэрэг асуудлууд нь тодорхойгүй хэвээр байна.

- 25 -

АНУ-ын үйлдвэрлэлийн өндөр үнэ буурч, ОПЕК-ийн гэрээг үгүйсгэж байна.

АНУ хар занарын тосны гарцыг нэмэгдүүлснээр гарч ирсэн нь 2017 онд нефтийн зах зээлд хамгийн том цохилт болсон. АНУ-ын газрын тосны олборлолт оны эхний таван сард өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулбал 1.0 хувиар илүү байна. АНУ 2017 оны 2-р сард анх удаа БНХАУ-д газрын тос экспортлосон.

Зураг 23. ОПЕК-ийн үйлдвэрлэл, 2017 үйлдвэрлэлийн гэрээ


Зураг 24. Улс орнуудын газрын тосны хэрэглээ


АНУ-ын газрын тосны гарцын үзүүлэлт 7 хоног тутам байнга шинэчлэгдэж 2 жилийн дотор хамгийн өндөр цэгт хүрсэн. АНУ-ын газрын тосны үйлдвэрлэл 2017 онд 4.8 хувиар, 2018 онд 7.7 хувиар өснө гэж таамаглаж байна. Занарын тосны үйлдвэрлэлийн технологи, үр ашгийг дээшлүүлснээр нэг баррель газрын тосны олборлох зардлыг 40-50 ам.доллараар бууруулах боломжтой болно.

Зураг 25. Занарын тосны үйлдвэрлэл болон өрөмдлөгө


- 26 -

Австралийн газрын тосны олборлолт ба эдийн засагАвстралийн түүхий газрын тос болон конденсацын орд нь 2017 оны эхний 4 сарын байдлаар өдөрт

дунджаар 343,000.0 баррельд хүрч буурсан нь, 2016 оны мөн үеийнхээс 12.0 хувиар буурсан үзүүлэлт юм. Цаг агаарын аюултай нөхцөл байдал нь зүүн хойд зүгийн нутаг болох Плутон, Гиепландын сав газрын газрын тосны олборлолт буурахад нөлөөлсөн. Улирлын олборлолтын хэмжээ буурсантай холбогдуулан жилийн эхний дөрвөн сард экспорт өдөрт 188,000 мянган баррель болсон бөгөөд, энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 17.0 хувиар буурсан байна.

Нефтийн үнэ өндөр байгаа нь жилийн эхний 4 сард экспортын орлого 11.0 хувиар өсч, 1.6 тэрбум ам.долларт хүрсэнтэй холбоотой. 2017 оны эхээр газрын тосны олборлолтын хэмжээ огцом буурах хандлагатай байгаа ба 2016-2017 онд гэхэд өдөрт дунджаар 287,000 баррель болж, нийт дүндээ харьцуулахад 10.0 хувиар буурахаар байна.

Зураг 26. ОПЕК болон АНУ-ын нефтийн бүтээгдэхүүний жилийн өөрчлөлт


Шинэ LNG / шингэрүүлсэн байгалийн хий / төслүүд ба газрын тос олборлолт, өсөлт

Зураг 27. Австралийн газрын тосны олборлолт


Төлөвлөсөн хугацааны туршид конденсацын үйлдвэрлэл өндөр байх нь газрын тосны олборлолтын өсөлтийг нэмэгдүүлнэ. Конденсаци ба байгалийн хийн нөөцийг нэгэн зэрэг олборлох боломжтой байдаг. Ингэснээр нийт түүхий газрын тос болон конденсацийн олборлолт 2017-2018 онуудад өдөрт дунджаар 294,000.0 баррельд хүрэх төлөвтэй байна. LNG төслүүдийн хэрэгжих хугацаа өөрчлөгдсөнөөр конденсацийн ордоос өдөрт 100,000.0 баррель газрын тос олборлож байна. 2018-2019 оноос эхлэн өдөрт дунджаар 374,000.0 мянган барриалд хүрнэ гэж таамаглаж байна. Эдгээр төслүүд нь нийт конденсацийн үйлдвэрлэлийн 40.0 гаруй хувийг эзэлж байна.

Экспортын үнэ, хэмжээ, орлогын өсөлтийг дэмжих нь

2016-2017 онд Австралийн газрын тос, конденсацийн экспорт 2016 онтой харьцуулахад бараг 5.0 хувиар буурч, өдөрт дунджаар 228,000.0 баррельд хүрэв. 2017 оны эхний хагаст үйлдвэрлэлийн алдагдал багассан байна. Газрын тосны үнэ өссөнөөр 2016-2017 онд экспортын орлогын хэмжээ 1.0 хувиар өсч,

- 27 -

5.6 тэрбум ам.долларт хүрнэ гэж тооцоолж байсан бол экспортын хэмжээ 2017-2018, 2018-2019 онуудад өдөрт 229,00-292,000 баррельд хүрч өсөх төлөвтэй байна. 2017-2018 онд экспортын орлогын хэмжээ 7.0 хувь буюу 6.0 тэрбум ам.долларт хүрэх ба 2018-2019 онуудад экспортын орлого нь 8.1 тэрбум долларт хүрэх төлөвтэй байна.

Зураг 28. Конденсаци болон LNG төсөл


Австралийн газрын тосны үйлдвэрлэл2017 оны нэгдүгээр улиралд Австралийн цэвэршүүлсэн газрын тосны үйлдвэрлэл гурван сар

дараалан буурсан. Дөрөвдүгээр сард газрын тосны үйлдвэрлэл өндөр байгаа хэдий ч 2016-2017 оны үйлдвэрлэлийн хэмжээ өдөрт дунджаар 424,000.0 баррельд хүрч 5.0 хувиар буурах тооцоо гарч байна. Газрын тосны үйлдвэрлэл нь удаан хугацааны туршид буурах төлөвтэй байна.

Зураг 29. Австралийн экспорт, газрын тос, конденсаци

Эх үүсвэр:Resources and Energy Quarterly June 2017 Австралийн газрын тосны үйлдвэрлэлийн гол өрсөлдөгч нь Ази тивийн томоохон газрын тос

үйлдвэрлэгч орон болох Хятад улс болоод байна.

Зураг 30. Австралийн үйлдвэрлэл болон импорт, боловсруулсан бүтээгдэхүүн


- 28 -

Дотоодын үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурснаас 2016-2017 онуудад цэвэршүүлсэн бүтээгдэхүүний импорт 5%-иар өссөн нь өдөрт дунджаар 621,000 баррельд хүрч байна. Дотоодын үйлдвэрлэлийн өнөөгийн түвшнийг харахад, цэвэршүүлсэн газрын тосны импорт нь эрэлтийн өсөлттэй уялдан бага зэрэг өсөх төлөвтэй байна.

Хүснэгт 29. Дэлхийн газрын тосны тойм

Хэмжих нэгж 2016 2017f 2018f 2019z 2017 2018 2019БүтээгдэхүүнОлборлолт сая/баррель 97.0 97.2 99.7 101.1 0.2 2.6 1.4Хэрэглээ сая/баррель 96.6 97.8 99.3 100.6 1.3 1.5 1.3Түүхий нефть газрын тосны үнэ ҮнэНэрлэсэн ам.доллар/баррель 43.2 51.9 56.2 59.6 20.0 8.2 6.2Бодит ам.доллар/баррель 44.2 51.9 54.8 59.6 17.3 5.7 3.8Брентийн газрын тосны үнэ Үнэ Нэрлэсэн ам.доллар/баррель 44.1 53.5 57.6 61.1 21.2 7.8 6.0Бодит ам.доллар/баррель 44.1 53.5 56.3 58.3 18.5 5.3 3.6


Хүснэгт 30. Австралийн газрын тосны тойм

Австрали Хэмжих нэгж 2015-2016 2016-2017s 2017-2018f 2018-2019f 2016-17 2017-18 2018-19Түүхий болон шатдаг нефтьОлборлолт /баррель 317 287 294 374 -9.5 2.6 27.1Экспортын хэмжээ /баррель 239 228 229 292 -4.7 0.3 27.8Нэрлэсэн үнэ авс.доллар 5,444 5,601 6,144 8,505 2.9 9.7 38.4Бодит үнэ авс.доллар 5,540 5,601 6,015 8,147 1.1 7.4 35.4Импорт баррель 342 342 341 324 0.0 -0.2 -5.0LPG ХийОлборлолт баррель 53 53 51 66 0.1 -3.5 28.7Экспортын хэмжээ баррель 34 38 35 45 11.0 -8.8 28.5

Боловсруулсан бүтээгдэхүүнБоловсруулсан бүтээгдэхүүн баррель 445 424 419 415 -4.6 -1.3 -1.1

Экспорт баррель 10 18 12 9 73.0 -32.6 -24.1Импорт баррель 593 621 611 643 4.8 -1.6 5.2Хэрэглээ баррель 950 966 965 982 1.7 -0.1 1.8

Эх үүсвэр:Resources and Energy Quarterly March 2017

2.4 ЗЭСИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ

Зэсийн зах зээлийн үнэ2017 оны 2 дугаар улиралд зэсийн үнэ буурсан.

Лондонгийн металлын бирж дээр 2017 оны 2 дугаар улиралд зэсийн үнэ буурч, 5 дугаар сарын 8-ны байдлаар 5,466.0 ам.доллар болсон байна. Зэсийн үнэ буурч байгаа шалтгаан нь эрэлт хэрэгцээ буурч, зах зээл дээрх зэсийн нөөц ихэссэнтэй холбоотой юм. Хэдийгээр томоохон 3 уурхай түр зогсолт хийсэн ч 2017 оны 3 дугаар сард зэсийн нөөц сүүлийн 3 жилийн хамгийн өндөр түвшинд хүрсэн байна.

Лондонгийн металлын бирж дээрх зэсийн спот үнэ 2017 онд дунджаар тонн тутам нь 5,667.0 ам.доллар болж, 2016 оноос 17.0 хувиар өснө гэж тооцоолж байна. Зэсийн томоохон хэрэглэгч болох БНХАУ, АНУ зэрэг орнуудын эрэлт буурч хэрэглээ багассанаас зах зээл дээрх зэсийн илүүдэл нөөц үүссэн байна. Зэсийн үнэ 2018 онд 4.1 хувиар буурч, тонн тутам нь 5,438.0 ам.доллар болохоор байгаа нь дэлхийн зах зээл дээрх нийлүүлэлтийн хэмжээ өсч, эрэлт буурч байгаатай холбоотой юм.

Зэсийн үнэнд нөлөөлж болох дараах хэд хэдэн хүчин зүйлүүд байна. Уурхайн ажилчдын нөхцөл байдал мөн уурхайн болон худалдааны үйл ажиллагаанд оролцох засгийн газрын оролцоо зэргээс шалтгаалан 2017 оны сүүлийн хагас жилд нийлүүлэлтийн хэмжээ тасалдаж магадгүй байна. Нөгөө талаас БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт буурч байгаа нь зэсийн үнийг бууруулах магадлалтай юм. Мөн төсөөлж байгаа томоохон эрсдлийн нэг нь АНУ-ын долларын ханш өсч байгаа юм. АНУ-аас бусад улс орнуудын тухайд зэсийн үнэ өсч, хэрэглээ буурах эрсдэлтэй байна.

- 29 -

Зураг 31. Зэсийн үнэ


Зэсийн хэрэглээЗэсийн хэрэглээ томоохон зах зээлүүд дээр буурч байна.

Дэлхийн цэвэршүүлсэн зэсийн хэрэглээ 2017 оны эхний 4 сарын байдлаар өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 3.6 хувиар буурч, 7.5 сая тоннд хүрсэн. БНХАУ болон Европын орнуудын эрэлт хэрэгцээ багассанаас зэсийн хэрэглээ буурсан байна. Гэсэн хэдий ч Өмнөд Солонгос, Тайвань, Бразил зэрэг хэд хэдэн улс оронд хэрэглээ их хэмжээгээр нэмэгдсэн байна.. Эхний 4 сарын хэрэглээний бууралтаас шалтгаалан 2017 онд хүлээгдэж буй дэлхийн зэсийн хэрэглээний урьдчилсан таамаглал 23.0 сая тонн хүртэл буурсан байна.

БНХАУ-ын зэсийн хэрэглээ өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 2017 оны эхний 4 сарын байдлаар 7.7 хувиар буурч, 3.7 сая тонн болсон байна. БНХАУ-ын тэргүүлэх салбар болох барилгын салбар нь 2017 оны эхний 5 сарын байдлаар өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 3.1 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Харин эрчим хүчний салбарт оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 2017 оны эхний 5 сарын байдлаар 5.5 хувиар өссөн байна. БНХАУ-ын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өсч байгаатай холбоотойгоор зэсийн хэрэглээ 2017 онд өсөх хандлагатай байна.

2017 оны эхний 5 сарын байдлаар цэвэршүүлсэн зэсийн импорт 28.0 хувиар буурсан байна. Харин зэсийн хаягдал болон зэсийн хүдэр, баяжмалын импорт 1.9 хувиар өссөн байна.

АНУ-д зэсийн хэрэглээ 2017 оны эхний дөрвөн сарын байдлаар 1.7 хувиар буурсан байна. Барилгын салбар нь АНУ-д зэсийн эрэлт хэрэгцээ өсөх хамгийн хүчтэй эх үүсвэр хэвээр байна. Шинэ орон сууцны зөвшөөрлүүд эхний таван сарын байдлаар 8.3 хувиар өсч, 2017 онд зэсийн эрэлт хэрэгцээтэй байгааг харуулж байна. АНУ-ын аж үйлдвэрийн салбар жил ирэх тусам буурч, 2017 оны эхний таван сарын байдлаар цахилгааны тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэдэг автомашины үйлдвэрлэл 3.2 хувиар буурчээ.

Зураг 32. Зэсийн үйлдвэрлэл ба хэрэглээ


Хөгжиж буй орнуудын дэд бүтцийг хөгжүүлэх, хотжилтыг хөгжүүлэхэд оруулах хөрөнгө оруулалтын өсөлт ирэх хоёр жилийн хугацаанд зэсийн хэрэглээний өсөлтийн ихэнх хэсгийг өдөөх

- 30 -

болно. Зэсийн хэрэглээ 2018 онд 3.4 хувиар нэмэгдэж, 24.0 сая тонн, 2019 онд 2.7 хувиар өсч, 25.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Дэлхийн үйлдвэрлэлДэлхийн зэсийн олборлолт түүхэн дэх хамгийн өндөр түвшинд байна.

Дэлхийн зэсийн олборлолтын хэмжээ 2017 оны эхний 4 сарын байдлаар өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 0.6 хувиар буурсан. Энэ нь дэлхийн томоохон 3 уурхайн үйл ажиллагаа тасалдсан мөн бусад уурхайнууд хүлээгдэж байснаас доогуур түвшин олборлолт явуулсан зэргээс шалтгаалсан. 2017 онд дэлхийн уул уурхайн олборлолтын урьдчилсан таамаглалыг 20.0 сая тоннд хүрнэ гэж тооцоолж байна.

Чили, Канад, АНУ зэрэг улс орнуудын үйлдвэрлэлийн хэмжээ өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 2017 оны 1 дүгээр улирлын байдлаар буурсан байна. Дэлхийн зэсийн томоохон уурхай болох Чилийн “Энкодидейн”-ийг өмнөх онтой харьцуулахад 64.0 хувиар буурч, 94,900.0 тонн болсон байна. Учир нь тус уурхайн ажилчид ажил хаялт зарласнаас ойролцоогоор 2 сарын турш тасралтгүй үйлдвэр зогссон байна. Перу улсад Лас-Бамбасын үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа үргэлжлэн явагдаж уурхайн олборлолт 1 дүгээр улиралд 111,000.0 гаруй тонноор нэмэгджээ.

2017 онд шинэ уурхайгаас 430,000.0 тонн зэс нэмж гарахаар байна. Казахстаны Актогаяин нь КАЗ Minerals-аас 2017 онд 95,000.0 тонн зэс олборлох төлөвлөгөөтэй байгаа бөгөөд энэ шинэ уурхайн нийлүүлэлтэнд хамгийн том хувь нэмэр болох юм.

2018 онд зэсийн томоохон үйлдвэрүүдийн өргөжилт хийгдэхээр хүлээгдэж байна. Өнөөдрийн байдлаар First Quantum Minerals-ийн CobrePanama нь /жилд 330,000.0 тонн зэс олборлох хүчин чадалтай/ олборлолтоороо нилээд хувийг эзэлж байна. Мөн Tibet JulongMining –ийн Qulong шинэ төслөөс жилд 120,000.0 тонн, Чилийн “Codelco’s Radomiroin” болон Перу-гийн “South Coper Toquepalain” зэрэг томоохон уурхайнуудын өргөжилтөөс жилд 100,000.0 тонн зэс олборлоно гэсэн таамаглалтай байна.

Дээрх уурхайнуудийн өргөжилт болон шинээр гарч байгаа уурхайнуудын олборлолт зэргээс шалтгаалан 2018 онд 3.8 хувиар өсч, 21.0 сая тонн, 2019 онд 1.6 хувиар өсч, 22.0 сая тонн болох таамагтай байна.

Зураг 33. Зэсийн цэвэршүүлэх үйлдвэрлэл


Цэвэршүүлсэн зэсийн үйлдвэрлэл удааширч байна.Цэвэршүүлсэн зэсийн үйлдвэрлэлийг өмнөх онтой харьцуулахад 2017 оны эхний 4 сарын

байдлаар 0,6 хувиар буурч, 7.7 сая тонн болсон байна. Зэсийн хүдэр, баяжмал нийлүүлдэг уурхайнуудын зогсолтоос шалтгаалан бүтээгдэхүүний гарц буурсан.

2017 онд ойролцоогоор 24.0 сая тонн цэвэршүүлсэн зэс гарах магадлалтай байгаа нь өмнөх онтой харьцуулахад ойролцоо байна. Нэмэлт 648,000.0 тонн цэвэршүүлэх хүчин чадал 2017 онд бий болох төлөвтэй байна. Шинэ боловсруулалтын хүчин чадлын ихэнхи нь БНХАУ-д байх бөгөөд таван төсөл нь нэмэлт 585,000.0 тонн зэс цэвэршүүлэх чадвартай байхаар төлөвлөж байна. 2018 онд БНХАУ-ын боловсруулах үйлдвэрийг өргөтгөх ажлыг үргэлжлүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд нэмэлт зургаан төсөл нь 570,000.0 тоннын нийлүүлэлтийг бий болгож байна.

Цэвэршүүлэх үйлдвэрлэл 2018 он гэхэд 3.6 хувиар өсч, 24.0 сая тоннд хүрэх бөгөөд зах зээлийн илүүдэл 164,000.0 тоннд хүрнэ. Харин 2019 онд 1.6% -иар өсч, 25.0 сая тоннд хүрч, хэрэглээний өсөлт

- 31 -

харьцангуй хүчтэй байж, цэвэршүүлсэн үйлдвэрлэлийн өсөлтөөс давах төлөвтэй байна. Үүний үр дүнд зах зээлийн тэнцвэрт байдал бий болж цаашлаад 94,000.0 тоннын хомсдол үүсч болзошгүй байна.

Зураг 34. Дэлхийн зэсийн статистик

Хэмжих нэгж 2016 2017f 2018f 2019z 2017f 2018f 2019fБүтээгдэхүүнОлборлолт мян.тн 20,753 20,407 21,184 21,531 -1.7 3.8 1.6Цэвэр зэс мян.тн 23,530 23,509 24,361 24,761 -0.1 3.6 1.6Хэрэглээ мян.тн 23,331 23,402 24,197 24,855 0.3 3.4 2.7ҮнэНэрлэсэн ам.доллар/тонн 4,863 5,667 5,568 5,672 16.5 -1.7 1.9Бодит ам.доллар/тонн 4,972 5,667 5,438 5,415 14.0 -4.0 -0.4f- таамаг


Австрали: Зэсийн зах зээлийн үнэ 2017 оны 1 дүгээр улиралд өссөн ч их хэмжээний нөөц, эрэлтийн бууралтаас шалтгаалж 2017 оны 2 дугаар улиралд үнэ буурсан. Хэдийгээр зарим нэг томоохон уурхайнуудад доголдол гарсан ч шинэ уурхайн өргөжилтүүд зэсийн нийлүүлэлтийг нөхсөн. 2017 оны 1 дүгээр улиралд зарим үйл ажиллагаанд нөлөөлж болзошгүй цаг агаарын хүндрэлүүд гарч байсан ч Австралийн үйлдвэрлэл тогтвортой байсан. Австралийн зэсийн экспорт өнгөрсөн 1 дүгээр улиралд 18.0 хувиар буурсан нь Азийн чиглэлд экспортыг бууруулсантай холбоотой. Зэсийн экспортын орлого 2017-18 он гэхэд 8.4 хувиар өсч, 8.0 тэрбум ам.доллар болохоор байна.

2.5 КОКСЖИХ НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ

Зах зээлийн хураангуйНүүрс олборлолтоор дэлхийн хамгийн томд тооцогдох Австралийн Queensland-ыг дайран өнгөрсөн

“Дебби” циклон салхины хөнөөлийн улмаас тодорхой хугацаанд буураад байсан дэлхийн металлургийн нүүрсний үнийн савлагаанд 2017 оны дөрөвдүгээр сараас эхлэн өсөлт ажиглагдаж байна.

Тодруулж хэлэхэд, экспортын зах зээлд нийлүүлэлт хийгддэг далайн боомтуудтай холбогдсон төмөр замын чухал зангилаа боомтуудын хэвийн ажиллагаа алдагдсан нь нийт экспортын хэмжээг багасгаж, экспортын зах зээлийг чангаруулсан.

2017 оны 4-р сараас эхлэн төмөр замын үйл ажиллагаа хэвийн байдалд эргэн орж байгааг төмөр замын тарифын үнэ буурч буурсантай холбогдуулан ойлгож болох юм. Тэгээд ч тээврийн зардлын үнэ тухайн ондоо өсөх хандлага ажиглагдахгүй байна. Ашигт малтмал / нүүрс / экспортлосноос олж буй экспортын орлогын хэмжээ нь 2017-2018 онуудад түүхэн дээд хэмжээнд буюу 36.0 млрд ам.долларын хязгаарт хүрэх бололцоотой юм. Гэвч үнийн бууралтаас шалтгаалан тухайн төлөвлөж буй ирээдүйн цаг үед буюу 2017-2018, 2018-2019 онуудад экспортын орлого буурах төлөвтэй байна.

Коксжих нүүрсний үнэSpot үнэ үргэлжлэн буурах хүлээлт ажиглагдаж байна.

2017 оны 4-р сард нүүрсний спот үнэ өсч, тухайн сард нэг тонн нүүрсний үнэ дунджаар 261.0 ам.доллар болсон байна. “Дебби “ циклоноос үүдэлтэй Куинсландын экспортын хэмжээ огцом уналтанд орсон нь үнийн эрс өсөлтөнд шийдвэрлэх нөлөөлөл үзүүлсэн. Дөрөвдүгээр сард болсон спот үнийн огцом өсөлт нь өнөөдрийн байдлаар буурах төлөв ажиглагдаж, ердөө хоёр сарын дараа буюу 2017 оны 06 дугаар сард нэг тонн нь дунджаар 187.0 ам. долларын хэлбэлзэлд байна.

Хятад улсын засгийн газраас Засгийн газрын эзэмшлийн нүүрсний уурхайнуудын ашиглалтын зардлыг багасгах, технологийн хувьд ашиглах бололцоогүй уурхайнуудыг хаах зэрэг авч хэрэгжүүлж буй хосолмол арга хэмжээний үр дүн, мөн Австрали дахь металлургийн нүүрсний олборлолтын салбарын нөхөн сэргэлтийн хурдац зэрэг нь дэлхийн нүүрсний үйлдвэрлэлийн түвшинд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлэх юм. Эдгээр хүчин зүйлүүд нь 2017 онд спот үнийг дунджаар 158.0 ам.долларын хязгаарт барих боломжтой гэж таамаглаж байна.

2017 оны 02 дугаар улирлын зургадугаар сарын байдлаар Японы гангийн үйлдвэрлэгчдээс Австралийн металлургийн нүүрсний үйлдвэрлэгчдэд төлөх гэрээний жишиг үнийн хэмжээ 06 дугаар сарын сүүл гэхэд бас л тодорхойгүй хэвээр байлаа. Мэдээлэлд дүгнэлт хийж үзэхэд аж ахуйн нэгжүүд 2017 оны 06 дугаар сарын үнийг бүрдүүлэхдээ үйлдвэрлэгч болон хэрэглэгч нарын дунд улирал тутамд

- 32 -

нүүрс нийлүүлэх гэрээний үнийг мөрдөхийн оронд харин ч эсрэгээр спот буюу индекстэй холбоотой хандлагыг үнийн механизм болгон хэрэгжүүлж шаардлагатай төлбөрийг хийсэн байна.

Австралийн бенчмарк үнэ судлаачдын тодорхойлсноор, 2017 онд металлургийн зориулалт бүхий хатуу нүүрсний үнэ 1.0 тонн тутамд дунджаар 191.0 ам.доллар хүрнэ гэж төлөвлөснийг 2016 онтой харьцуулбал 67.0% -иар өсөх хандлагатай байгаа нь энэ оны 03 дугаар сарын гэрээний үнэ 285 ам.доллараар үнэлэгдэж буйгаар тайлбарлагдаж байна. Шинжээчид үлдсэн хоёр улирлын гэрээний үнийг нэлээд доогуур байх болно гэсэн таамаглал дэвшүүлж байна.

Зураг 35. Коксжих нүүрсний спот үнийн төлөв


Таамаглаж буй 2017 оны сүүлийн хагас дахь үнийн уналт нь Хятад улсын металлургийн нүүрсний үйлдвэрлэл нэмэгдсэн, мөн Австралийн нүүрсний олборлолтын дундаж түвшин нэмэгдсэнтэйгээр тайлбарлагдаж байна. Циклон “Деббигийн” нөлөөлөлд өртөөгүй уурхайд металлургийн нүүрсний үйлдвэрлэл нэмэгдэх тусам үнийн өсөлт буурах магадлалтай. Учир нь өндөр өртөгтэй нүүрс олборлогчид харьцангуй өндөр үнийн түвшинд хариу үйлдэл хийдэг нь шуурхай ажиглагддаг.

Австралийн бенчмарк металлургийн нүүрсний гэрээний үнэ 2018 онд 28.0 % -иар буурч, тонн нь 137.0 ам.долларт хүрэх төлөвтэй байна. 2019 онд тонн тутамд 13.0 хувиар өсч, тонн тутамд 119.0 ам. долларын хязгаарт тогтворжих болно гэж таамаглаж байна. Учир нь импортын эрэлт, нийлүүлэлт хэвийн байх болно. Металлургийн нүүрсний үйлдвэрлэл өсөхийн хэрээр Хятад улс нийлүүлэлт, эрэлт хэрэгцээний хоорондын тэнцвэрийг сайжруулахад томоохон хувь нэмэр оруулна гэж тооцоолж байна. Spot үнийн хувьд гэрээний үнийн нэгэн адил 2017 онд үнийн дундаж нэмэгдэх боловч цааших 2018, 2019 онуудад буурах хандлагатай байна.

Зураг 36. Австралийн коксжих нүүрсний гэрээний үнэ


Дээд зэрэглэлийн хатуу коксжих нүүрсний үнэ 2017 онд 8.0 хувиар өсөж тонн тутамд 159.0 ам.доллар хүрэх төлөвтэй байна. Харин 2018 онд спот үнэ 18.0 хувиар буурч, тонн нь 130.0 ам.долларт, 2019 онд тонн нь 112.0 ам. доллар болж буурах таамаглалтай байна.

Дэлхийн худалдаа2017 оны байдлаар БНХАУлсын металлургийн нүүрсний импортын хэрэгцээ буурсантай

холбогдуулан дэлхийн металлургийн нүүрсний худалдаа 2016 онд хүрсэн түвшингээс 3.0% -иар буурч,

- 33 -

306.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. 2018 онд Хятадын гангийн үйлдвэрлэлийн металлургийн нүүрсний эрэлт багасч байгаа учир нь Энэтхэгийн импортын эрэлтийг өсгөснөөр хэсэгчлэн нөхөгдөх төлөвтэй байна. Худалдааны урьдчилсан тооцоогоор нийт эргэлт зөвхөн 1.0% -иар буурч 302.0 сая тоннд хүрч магадгүй байна. 2019 онд дэлхийн худалдааны хэмжээ 1.06 хувиар өсч, 306 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Энэ өсөлт нь Энэтхэгийн эрэлт хэрэгцээ өсөх хандлагатай байгаагаар тайлбарлагдаж байна.

Хятадын металлургийн нүүрсний импорт ирээдүйд буурах хандлагатай байна.

Зураг 37. Тэргүүлэгч гурван импортлогч улсын сарын импортын хэмжээ


Хятад бол дэлхийн хамгийн том төмөрлөгийн нүүрсний хэрэглэгч, хоёрдугаарт орох хамгийн том импортлогч бөгөөд Австрали улсын металлургийн нүүрсний 4 дэхь том хэрэглэгч юм. Хятадын төмөрлөгийн нүүрсний импорт 2017 оны 5 дугаар сар хүртэлх хугацаанд 42.0 хувиар өссөн байна. Дээр дурьдсан импортын өсөлтийн баталгаа нь 2017 оны 4-р сард Хятад улс ган үйлдвэрлэлийн хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлэгч орон болж дээд амжилт тогтоосноор тайлбарлагдаж байгаа юм.

Хэдийгээр 2017 оны эхний 4 сарын импорт өсөлттэй байсан боловч, 2016 оны туршид, 2017 оны үлдэж байгаа хугацаанд нүүрсний импорт аажмаар буурах төлөвтэй байгаа ба Хятадад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй нүүрсний олборлолтын бодлогын үр дүнд импорт 5.9% -иар буурч 56.0 сая тоннд хүрэх хандлагатай байна. БНХАУ-ын Засгийн газар тусгай зориулалтын нүүрсийг бууруулахгүй (жишээ нь, металлургийн нүүрс) гэдгийг албажуулан тодорхой болгосон. Төрийн энэ шийдлийг ухаалаг импортын бодлоготой хослуулсны үр дүнд 2017 оны туршид Хятадын дотоодын гангийн үйлдвэрлэлд шаардагдах металлургийн нүүрсний хангалттай нөөцийг бүрдүүлэхээр төлөвлөж байна.

Хятадын төмөрлөгийн нүүрсний импорт 2018 он гэхэд 11.0 % -иар буурч 50.0 сая тоннд хүрэх бөгөөд, 2019 онд 12.0 хувиар буурч 44.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Хятадын төмөрлөгийн нүүрсний импорт нь дотоодын гангийн эрэлтийг сааруулахад нөлөөлөх төлөвтэй байна. Энэ нь Бээжингийн удирдлагуудаас хэрэгжүүлж буй төсвийн урамшууллын бодлого нь барилгын салбарын хөгжилд сөргөөр нөлөөлж болохуйц байна.

Энэтхэгийн металлургийн нүүрсний импорт ойрын ирээдүйд өсөх төлөвтэй байна.

Зураг 38. Голлох импортлогч улс орнууд


Энэтхэг бол металлургийн нүүрсний дэлхийн хамгийн том импортлогч юм. Энэ улс нь Австралийн өндөр чанарын металлургийн нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч бөгөөд ойрын ирээдүйд

- 34 -

энэ байр сууриа удаан хугацаанд хадгалах төлөвтэй байна. 2017 оны 1 улирлын байдлаар Энэтхэгийн металлургийн нүүрсний импорт өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 16.0 хувиар буурчээ. Өнгөрсөн онд металлургийн нүүрсний үнэ огцом өссөнөөс хамаарч, 2016 оны жилийн эцэст 12.0 хувиар өссөн металлургийн нүүрсний үнэ цаашид буурах хандлагатай байна.

2017 оны 03 дугаар сарыг өмнөх 2016 оны мөн үетэй харьцуулахад Энэтхэгийн металлургийн нүүрсний импорт 2.0 хувиар өсч, 2017 онд 52.0 сая тоннд хүрнэ гэж таамаглаж байгаа юм. Дээрх өсөлтийн ач холбогдол нь төмөрлөгийн нүүрсний үйлдвэрлэлийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх замаар орон нутгийн гангийн үйлдвэрлэлийг дэмжих хэрэгцээ зорилтыг агуулж байгаа болно. Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт нь дэд бүтцэд зарцуулалтыг нэмэгдүүлж, улмаар ган ихээр шаардагдах барилгын салбарын өсөлтийг нэмэгдүүлнэ.

Энэтхэгийн төмөрлөгийн нүүрсний импорт 2018 онд 8.5%-иар өсч 56.0 сая тоннд, 2019 онд мөн адил 6.3 хувиар өсч 60.0 сая тоннд хүрэх хүлээлт байна.

Энэтхэг улс өөрийн ган үйлдвэрлэлийг цаашид өргөжүүлж, төмөрлөгийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхийн тулд төмөрлөгийн нүүрсний импортын өсөлтийг улам нэмэгдүүлэх боломжтой хэдий ч түүхий эд, газар, санхүүжилт зэрэг голлох үзүүлэлтүүдийн эргэн тойронд тулгардаг бэрхшээл, жигд хүртээмжтэй байдал зэрэг сорилтуудаас хамаарч гангийн үйлдвэрлэлийн өсөлтийг хязгаарлаж болзошгүй юм.

Японы металлургийн нүүрсний импорт тогтвортой өсч байна

Япон бол дэлхийн металлургийн нүүрсний гурав дахь том импортлогч бөгөөд Австралийн металлургийн нүүрсний хоёр дахь том хэрэглэгч юм. 2016 онд төмрийн хүдрийн нүүрсний импорт 2017 оны эхний 4 сарын байдлаар 5.9% -иар буурч, 2016 оны мөн үетэй харьцуулахад 5.8%-иар өссөн байна. 2016 оны импортын өсөлтийг Японы компаниудын ган үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнийг зуучлан борлуулах үйл ажиллагаатай холбоотойгоор тайлбарлаж болох юм. 2017 онд металлургийн нүүрсний импорт 2016 оны хэмжээнд буюу 53.0 сая тоннд хязгаарт байх төлөвтэй байна. Төлөвлөсөн хэмжээнд металлургийн нүүрсний импортыг барьж буй нь ихээхэн хэмжээгээр ган болон бусад бэлэн бүтээгдэхүүнийг (автомашин гэх мэт) экспортлох тооцооллоос урган гарч байгаа юм.

Японы төмөрлөгийн нүүрсний импорт 2018 онд дөнгөж 0,9 хувь өсөж 54.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байгаа бөгөөд, 2018 он гэхэд мөн л энэ түвшинд байх төлөвтэй байна. Импортын тогтвортой байдал нь Японы гангийн үйлдвэрлэл болон экспортод гаргадаг гангийн бүтээгдэхүүнийг тогтвортой байдлаар дэмжиж байгааг энэ нөхцөл байдал илэрхийлж байна.

Дэлхийн экспортАНУ-ын металлургийн нүүрсний экспорт 5 жилийн хугацаанд анх удаа өссөн

Австрали бол дэлхийн хамгийн том металлургийн нүүрсний экспортлогч юм. АНУ, Канад, ОХУ, Индонез зэрэг улсууд Австралийн дараа орох бөгөөд, АНУ нь далайгаар тээвэрлэх зах зээлийн 17.0 хувийг бүрдүүлдэг.

2017 оны эхний 4 сарын байдлаар АНУ-ын металлургийн нүүрсний экспорт жилийн тооцооллоор 24.0 хувиар өссөн өсөлтийн хариуд, үйлдвэрлэгчид шаардлагатай металлургийн нүүрсний үнэнд харьцангуй өндөр үнэ төлж байна. Экспортын энэхүү мэдэгдэхүйц өсөлт нь 2012 оноос хойш тасралтгүй бүх хуанлийн жилүүдэд үргэлжилж байна.

Зураг 39. АНУ-ын коксжих нүүрсний экспортын хэмжээ


- 35 -

2017 он гэхэд экспортын хэмжээ нь металлургийн нүүрсний үнийн уналтаас шалтгаалан экспорт буурах төлөвтэй байна. Ялангуяа АНУ-ын үйлдвэрлэгчдийн үйлдвэрлэлийн процесс нь өндөр өртөгтэйгөөр явагдаг тул металлургийн нүүрсний үнэ унаж байгаа нь нөлөөлөл нь хүндээр тусаж болзошгүй. 2017 онд АНУ-ын экспортын хэмжээ 2.7% -иар буурч 36.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Таамаглалд судалгаа хийж үзэхэд, АНУ-ын металлургийн нүүрсний экспорт 2018 онд 8.3 хувь буюу 33.0 сая тонн, 2019 он гэхэд 6.1 хувь буюу 31.0 сая тонн байх хандлагатай байна. Металлургийн нүүрсний үнийн өсөлт нь өндөр үнэтэй үйлдвэрлэгчдэд бэрхшээл учруулж болзошгүй.

ОХУ-ын экспорт жилээс жилд өссөөр байна.

2017 оны эхний дөрвөн сард Оросын металлургийн нүүрсний экспорт 12.0 хувиар өссөн нь металлургийн нүүрсний өндөр үнэтэй холбоотой юм. 2017 оны байдлаар ОХУ төмөрлөгийн нүүрсний экспортын дийлэнх хувийг Украин улсад экспортлосон дүр зураг харагдаж байна. Украин, Өмнөд Солонгос зэрэг орнуудын голлох зах зээлээс импортын эрэлт их байгаатай холбоотойгоор 2017 оны экспортын хэмжээ 7.0 хувиар өснө гэж тооцоолж байгаа юм.

2018 онд Оросын экспортын хэмжээ 3.0% -иар өсөж буюу 24.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байгаа бөгөөд, мөн адил 2019 онд 3.0% -иар буюу 25.0 сая тонноор нэмэгдэх төлөвтэй байна. Экспортын өсөлт нь металлургийн нүүрсний үнээс гадна, дотоодын үйлдвэрлэлийн зардал бага, үр ашигтай байдлаас хамаарах нь дамжиггүй.

Хүснэгт 31. Коксжих нүүрсний дэлхийн худалдаа

Сая тонн 2016 s 2017 f 2018 f 2019 z 2017f 2018f 2019fЖилийн дундаж хувийн өөрчлөлт

Коксжих нүүрсний импорт Европын Холбооны улс 28 42 43 43 43 1.7 0.0 0.8 Япон 53 54 54 54 -0.3 0.9 0.9 Хятад 60 54 46 39 -5.9 -10.7 -12.0 Өмнөд Солонгос 36 37 37 37 2.0 0.0 2.7 Энэтхэг 51 56 61 66 2.0 8.5 6.3

Австрали 186 183 186 192 -1.7 1.8 3.2 Канад 28 28 29 29 1.2 1.2 1.2 Америкийн Нэгдсэн Улс 37 35 33 31 -2.7 -8.3 -6.1 Оросын Холбооны Улс 22 23 24 25 7.0 3.0 3.0Дэлхийн худалдаа 315 309 306 309 -3.0 -1.0 1.0Тайлбар:f-таамаглал, s-тооцоолол, z-төсөөлөлЭх үүсвэр: Олон улсын Эрчим хүчний Агентлаг (2017) Нүүрсний мэдээлэл 2016; Аж үйлдвэр, Санаачлага, Шинжлэх ухааны газар (2017)

Австралийн үйлдвэрлэл, экспортАвстралийн үйлдвэрлэл тогтвортой хэвээр байх болно.

Австралийн металлургийн нүүрсний олборлолт 2016-2017 оны байдлаар 2.0 хувиар өсч, 193.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Циклон “Дебби “ нь 2017 оны 1, 2 дугаар улирлуудад болж өнгөрөхдөө хэд хэдэн уурхайд сөргөөр нөлөөлсөн. Хэдийгээр олон тооны уурхайнуудын үйлдвэрлэлийн хэмжээнд циклоны нөлөөлөл бага гэж мэдээлсэн боловч, циклон нь нийт экспортын хэмжээнд нөлөө үзүүлсэн тодорхой юм. 2016-2017 онуудад Хятадын импортын эрэлт сэргэсэнтэй холбогдон металлургийн нүүрсний зах зээлд төмөрлөгийн нүүрсний үнийг өсгөсөн.

2017-2018 онуудад тус уурхайн үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2,4 хувиар нэмэгдэж, 198.0 сая тоннд хүргэх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд үйл ажиллагаагаа шинээр эхлүүлсэн Куинсланд дахь Беруэнгийн уурхай тодорхой хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй. Мөн, цаашид 2018-1919 онд тус үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь 201.0 сая тоннд хүрч 1.6% -иар нэмэгдэх боломж байна. Квийнслэнд дэхь Бойерен (3.5 сая тонн) үйлдвэрлэх, Ийгл Даунс (1.4 сая тонн) үйлдвэрлэх уурхайнууд шинээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлнэ.

Түүхий эдийн үнэ өндөр хэдий ч Австралийн экспортын хэмжээ, экспортын орлого өсөх хандлагатай байна.

2016-2017 онуудын байдлаар Австралийн металлургийн нүүрсний экспортын хэмжээ нь 2.9 хувиар буурч 183.0 сая тоннд хүрсэн гэж мэргэжилтнүүд тооцоолсон. Циклон “Дебби”-гийн учруулсан хохирлын улмаас 6-р сард уурхайн хонгилоос гадагшлуулах нүүрсийг экспортонд нийлүүлж чадаагүй байдал нь сөргөөр нөлөөлсөн байна.

- 36 -

Cyclone “Debbie”-тай холбоотой үерийн гамшигт нэрвэгдсэн “Геонелла” төмөр замын гарц түр зуур хаагдсаны улмаас металлургийн нүүрсний экспортын томоохон терминал (Далримпл Бэй) -т бүтээгдэхүүнээ шилжүүлэх олон уурхайнууд гамшигт өртсөн. Нөлөөлөлд өртсөн уурхайнууд гэвэд: Хайлт, Өмнөд Вокер Крюк, Исаак Плэйс, Карборо Дауш, Каваль Рид, Уэст Стрийт, Фоклип зэрэг уурхайнууд багтжээ. “Гёонелла” төмөр замын гарц түр зуур хаагдсанаас 6.0 сая тонн нүүрс экспортод гарах асуудал одоо ч хүндрэлтэй байна.

Зураг 40. Австралийн коксжих нүүрсний үйлдвэрлэл


Графикт хугацаанаас хоцорсон нүүрсийг ачилтанд хамруулж илгээх, эсвэл усан онгоцны ачилтын тавцан эрж хайх зэрэг нэн яаралтай арга хэмжээ шуурхай явагдаж байна.

Тавдугаар сарын дунд үе гэхэд 29 хөлөг онгоц “Далримпл Бэйн” терминалд ачигдах ээлжээ хүлээн зогсож байсан бөгөөд, 2 дугаар улирлын экспортын нэгжийн үнэ нь тодорхойгүй байсан учир нийт үнийн механизм доголдож, үнийн өөрчлөлтийг тооцох бололцоогүй болсон. Энэ шалтгаанаас улбаалж багагүй ачаа гэрээний үнээр ачигдах бололцоогүй болж байв. (6-р сарын гэрээний үнийг залруулж чадаагүй учир)

Зураг 41. Австралийн коксжих нүүрсний экспортын хэмжээ, үнэ


2016 оны жилийн эцэс, 2017 оны 4 сарын үнийн өсөлт нь Австралийн зарим үйлдвэрлэгчдийн экспортын орлогыг нэмэгдүүлж байхад экспортын гэнэтийн саатлын улмаас бусад үйлдвэрлэгчдэд багагүй хэмжээнд сөргөөр нөлөөлжээ. Ерөнхийдөө, экспортын орлого 2016-2017 онуудын байдлаар 77.0 орчим хувиар өсч, 36.0 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна.

2017-2018 онуудад Австралийн экспортын хэмжээ 2016-2017 онуудтай харьцуулахад 10.0 хувиар нэмэгдэж, 201.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. 2017 оны 1-2 дугаар улиралд “Cyclone Debbie “ салхины улмаас саатсан ачааны экспортын хэмжээ нь Хятадаас ирэх эрэлт хэрэгцээний сул нөлөөг хангалттай түвшинд арилгаж чадна. 2017-2018 онуудын экспортын орлогын хэмжээ нь үнийн бууралтаас хамаарч 2016-2017 онуудтай харьцуулахад 12% -иар буурч, 31.0 тэрбум ам.доллар хүрч багасах төлөвтэй байна.

2018-2019 онуудад экспортын хэмжээ 2.0 хувиар буурч 197.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Энэ бууралт нь байгалийн гамшгийн улмаас бий болсон онцгой нөхцөл байдлаас эргэж хэвийн хэмжээнд нийлүүлэлт явагдах болсонтой холбоотой юм. Энэтхэг, Японыг оролцуулаад уламжлалт томоохон хэрэглэгчдийн импортын эрэлт хэрэгцээ, мөн АСЕАН-ий эдийн засгийн эрэлт хэрэгцээ өсөх хандлагатай байгаа нь Хятадаас импортлох эрэлтийн бууралтаас давж гарах төлөвтэй байна. 2018-2019 онуудад экспортын орлого 16.0% -иар буюу 26.0 тэрбум ам.доллараар буурах төлөвтэй байна.

- 37 -

Хүснэгт 32. Австрали улсын коксжих нүүрсний төлөв байдалҮзүүлэлт нэгж 2016s 2017f 2018f 2019z 2020z 2021z 2022z

Жилийн дундаж хувийн өөрчлөлтДэлхийГэрээний үнэ b c-нэрлэсэн ам.доллар/тн 114.4 193.8 138.8 124.5 67.2 -26.7 -11.2-бодит d ам.доллар/тн 116.9 193.8 135.8 118.9 63.5 -28.4 -13.2Спот үнэ g-нэрлэсэн ам.доллар/тн 143.5 156.8 133.7 117.4 10.4 -15.8 -12.1-бодит d ам.доллар/тн 146.7 156.8 130.8 112.1 8.0 -17.7 -14.1Австрали улсҮйлдвэрлэл сая тн 189 .3 195.7 197.6 199.6 2.0 2.4 1.6Экспортын хэмжээ сая тн 188.0 191.7 193.7 195.6 -2.9 10.0 -2.0

2.6 ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ НҮҮРСНИЙ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ

Зах зээлийн хураангуйАвстрали улсын хувьд дулааны нvvрсний экспортын хэмжээ 2016-2017 онд экспортын нийт

орлогод 19.2 тэрбум ам.доллар нэмж байгаа бөгөөд, 2017-2018 оны урьдчилсан тооцооллоор экспортын орлого нь өнгөрсөн онтой нэгэн адил 19,1 тэрбум ам.доллартай тэнцэх юм байна. 2016 оны сүүлчээс 2017 оны эхэн үе хүртэлх үнийн өсөлтийн дараа дулааны эрчим хүчний үнэ алгуур боловч буурах төлөвтэй байна. Үнийн бууралт нь Австралийн дулааны нүүрсний экспортын орлогод, ялангуяа 2018-2019 онуудад нөлөөлөх хандлагатай байна. 2017-2018, 2018-2019 оны экспортын хэмжээ болон тодорхой асуудлуудыг манай товхимолыг 2017 оны 1 дүгээр улирлын дугаарт бичигдсэн байгааг анхаарч үзэхийн зэрэгцээ, шинээр үүссэн нөхцөл байдал гэвэл- Өмнөд Солонгос улсад шинэ засгийн газар эмхлэгдэн байгуулагдаж импортын нүүрсний хэмжээг улам багасгасан болохыг тэмдэглэхийг хүсэж байна.

Эрчим хүчний нүүрсний үнэ2017 оны эхээр байсан үнэ нь 2016 онтой харьцуулбал доогуур боловч, үнийн өсөлтөөс өмнөх үеэс хамаагүй өндөр байна.

2016 оны 5-р сард ойролцоогоор 5 жилийн хамгийн өндөр түвшинд очсоны дараа дулааны нүүрсний үнэ нь 2017 оны 1 дүгээр улирлаас буюу 3 дугаар сараас эхлэн буурч эхэлсэн байна. Австралийн Ньюкасл хотоор хийгдэж буй /Дулааны нүүрсний танкер ачаалдаг зангилаа боомт/ FOB хэлцлийн дулааны нүүрсний үнэ дунджаар нэг тонн нь 81.0 ам.долл болж буурав.

Зургадугаар сарын спот үнэ 1-р улирлаас 5.0 хувиар буурч, тонн нь 77.0 ам.долларт хүрч байна. Хэдийгээр үнэ буурч байгаа ч бууралтын түвшин хүлээж байснаас харьцангуй бага байгаа нь Хятадаас ирэх импортын эрэлт 2016 оны хэмжээнд харьцуулшгүй бага боловч байсаар байгаад л оршиж байна.

2017 оны 1 улирлын байдлаар Хятадын дулааны нүүрсний импорт 17.0 % -иар өссөн дүн гарлаа. Хятад улсын оны эхний хэдэн сарын туршид өссөн импортын өсөлт нь тус улсын дотоодын нүүрсний борлуулалттай өрсөлдөхүйц үнэтэй импортын нүүрсний үнээс хамааралтай байж болох юм.

Япон улсын 2017 оны санхүүгийн жилээ JFY 2017 (2017 оны дөрөвдүгээр сараас 2018 оны 3-р сар хүртэл) төлөвлөхдөө 1 тонн дулааны нүүрсийг 84.0 ам.долл хэмжээнд төлөвлөсөн нь 2016 оны мөн үетэй харьцуулахад 33.0 хувиар өсчээ.

Зураг 42. 2017 оны эхэн үед спот үнэ хүчтэй хэвээр хадгалагдаж байна


- 38 -

Энэхүү өмнөх жилийн эхний хагастай харьцуулахад гарсан үнийн өсөлт нь гол импортлогч Хятад улсын нийлүүлэлтийн бодлогоос хамаарч байна. Ньюкаслын FOB спот үнэ 2017 оны байдлаар тонн тутамд дунджаар 77.0 ам.долларт хүрч, 2016 онтой харьцуулахад 15% -иар өснө гэж таамаглаж байна.

Зураг 43. Япон улсын санхүүгийн жилийн гэрээний үнэ


JFY-ийн гэрээний үнэ ойрын ирээдүйн урьдчилсан таамаглалаар буурах хандлагатай байна. Тодруулбал: 2018 онд 16.0 хувиас 70.0 ам.доллар, 2019 онд тонн нь 5.0 хувиас 67.0 ам.долларт хүрэх төлөвтэй байна. Үнэ буурах нь үндсэн шалтгаан нь гэвэл- Хятад улс дулааны нүүрс шатаах илүү дэвшилтэт технологи нэвтрүүлж буй тул импортын эрэлт буурсан, мөн Энэтхэгийн импортын өсөлт саарч байгаатай холбоотой юм. Олон улсын бенчмарк спот үнэ гэрээний үнийг бууруулахтай адил буурах хандлагатай байна. Таамаглаж буйгаар 2018 онд Австралийн Ньюкаслын FOB хувьцааны үнэ 10.0 хувиар буурч, 69.0 ам.доллар болж, 2019 онд тонн нь 4.3 ам.доллараар буурч 66.0 ам.долларт хүрнэ.

Дэлхийн худалдаа2017 онд дэлхийн дулааны нүүрсний худалдааны хэмжээ 2.4 хувиар буурч, 1.0 тэрбум тоннд хүрэх

төлөвтэй байна. Худалдаа 2018 онд 2.1 хувиар буурч 990.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байгаа бөгөөд 2019 онд 0.4 хувиар буурч 986.0 сая тонн болох төлөвтэй байна. Ойрын жилүүдэд Хятад, Энэтхэг, Өмнөд Солонгосоос импортын эрэлт буурах хандлагатай байгаа тул, нийт худалдааны хэмжээ нь агших төлөвтэй байна. Энэтхэгт импортын эрэлт нь зөвхөн 2019 оноос хойш эерэг дүр төрх гарч магадгүй гэж таамаглаж байна. 2017-2018 онуудын байдлаар Хятад, Энэтхэг зэрэг томоохон хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээ нь дотоодын нийлүүлэлтээс хэтрэхгүй байх төлөвтэй байна.

Хятад болон бусад цөөнгүй улс орнууд дэвшилтэт технологи бүхий нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудыг ашиглан эрчим хүчний үр ашгийг дээшлүүлэх арга замуудыг эрж хайхын зэрэгцээ, тодорхой төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийж байна. Тухайлбал: Зарим улс орнууд нүүрстөрөгчийн дэгдэлтийг бууруулах чиглэлээр, устөрөгчийн бөмбөлгийн ялгаруулалт, хадгалалтыг ашиглах чиглэлд судалгаа хийж байна.

Дэлхийн импорт2017 оны эхээр Хятадаас импортлох импортын эрэлт нэмэгдэж, харин төсөөлж буй хугацааны бууралтыг урьдчилан таамаглаж байна

Хятад улс-дэлхийн дулааны эрчим хүчний нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч, импортлогч бөгөөд 2016 онд Австралийн дулааны нүүрсний хоёрдогч том импортлогч болсон байна. Хятадын дулааны нүүрсний импорт өнгөрсөн оны эхний 5 сартай харьцуулахад 15.0 хувиар өссөн байна. Импортын өсөлтийн гол шалтгаан нь Хятадын дотоодын үнэ харьцангуй өндөр тогтоогдсоноос хамаарч байна. Хятадын удирдлагуудаас нүүрсний олборлолтод тавьсан хязгаарлалт суларсны дараа бүх нүүрсний уурхайнууд богино хугацаанд эргэж бүрэн хүчин чадлаараа жигд ажиллах боломжгүй байдлаас хамаарч дотооддоо бүрэн ханган нийлүүлэлт хийх чадвар муу байгаа нь дотоодын зах зээл дээрх үнийг хөөрөгдөж байна.

- 39 -

Зураг 44. Хятад, Энэтхэг улс орнуудын сарын импортын хэмжээ


2017 оны байдлаар Хятадын дотоодын эрчим хүчний нүүрсний үнэ нь тонн тутамд 74.0-84.0 ам.долларын хэлбэлзэлд тогтвортой байх төлөвтэй байна. Энэ үнийн хэлбэлзэлд үндэсний үйлдвэрлэгчдийг болон нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудыг ашигтай ажиллуулах боломж олгохоор засгаас төлөвлөсөн байна.

2017 оны эхээр импортын хэмжээ огцом нэмэгдсэн боловч Хятадын дотоодын борлуулалтын үнийн бууралтаас хамаарч тус улсын дулааны нүүрсний импортын хэмжээ 2017 онд өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 4.2 хувиар буурч 172.0 сая тоннд хүрч магадгүй гэж таамаглаж байна.

2018, 2019 онуудад ч энэ чиг хандлага үргэлжлэх төлөвтэй байна. 2018 онд дулааны нүүрсний импорт 8.0 хувиар буурч 158.0 сая тоннд хүрэх, 2019 онд нэгэн адил 0.8 хувиар буурч 157.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Энэхүү бууралт нь нөгөө талаас Хятадад нүүрсээр ажилладаг эрчим хүч үйлдвэрлэх станцуудыг өөрчлөн өөр хувилбарт шилжих замаар агаарын бохирдлыг бууруулахад асуудалд Хятад улс анхаарлаа хандуулж буйг илтгэн харуулж байна.

Энэтхэг олборлох бүтээгдэхүүний хязгаарыг багасгаж тогтоосон хэдий ч, импорт үргэлжлэн буурах хандлагатай байна.

Энэтхэг бол дэлхийд эрчим хүчний нүүрсний хоёр дахь том хэрэглэгч бөгөөд, хоёр дахь том импортлогч юм. Түүнчлэн, энэ улс нь Австралийн эрчим хүчний нүүрсний зургаа дахь том хэрэглэгч. Энэтхэгийн дулааны нvvрсний импорт оны эхний улиралд өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 22.0 хувиар буурчээ. Хэдийгээр Засгийн газраас 2017-2018 онуудад олборлох бүтээгдэхүүний хязгаарыг албан журмаар багасгасан боловч, 2017 оны импортын түвшин төлөвлөж байснаар багаар тооцоологдож байна.

Энэтхэгийн нүүрсний компани - Энэтхэгийн нүүрсний дийлэнх хэсгийг үйлдвэрлэдэг төрийн өмчит компани, 2017-2018 онуудад үйлдвэрлэлийн зорилтоо 10% -иар бууруулж 600.0 сая тоннд хүргэсэн. Эдийн засгийн бууралт нь хүлээгдэж буй эрэлт хэрэгцээтэй үйлдвэрлэлийг тэнцвэржүүлсэнтэй холбоотой бөгөөд үндэсний нүүрсээр ажилладаг эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн өсөлт нь хүлээж байснаас маш удаан байгаагаар тайлбарлагдаж байна.

2017 онд Энэтхэгийн дулааны нүүрсний импорт 3.0 хувиар буурч, 161.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. 2018, 2019 онуудад нэгэн адил буурах төлөвтэй байна. Энэ нь Энэтхэгийн засгийн газрын зүгээс импортын эрчим хүчний нүүрснээс хамааралтай байдлыг бууруулах зорилтыг агуулсан боловч, дотоодын эрчим хүчний салбарын шинэчлэлийн явцыг удаашруулж цаг алдсантай холбоотой.

Саяханаас Энэтхэгийн засгийн газрын зүгээс Энэтхэгийн эрчим хүчний нүүрсний хэрэгцээг бүрэн дотоодын нүүрээр хангахуйц байхыг зорьж байгаа боловч импортын дулааны нүүрсний хэрэгцээ үргэлж байсаар байх болно гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн мэдэгдэл гаргасан. Энэ нь өндөр энергийн агуулга бүхий нүүрс ашиглаж шатаах замаар даралтат генераторын үйлчлэлээр ялгарч буй дулааны хүчин чадлын 38%-тай тэнцэх энергийг үйлдвэрлэхэд шаардагдах өндөр агуулгатай нүүрс дутагдаж байгаагаар тайлбарлагдана. Тус улсын эрчим хүчний нийт салбар дахь бэрхшээлүүд нь хуваарилах сүлжээний байгууламжид нөлөөлж, улмаар нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудад саад учруулж байна. 2018 онд Энэтхэгийн дулааны нүүрсний импорт 1.5 хувиар буурч, 158.0 сая тоннд хүрч, 2019 онд 1.0 хувиар буурч 157.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Японы дулааны нүүрсний импорт тогтвортой хэвээр байх төлөвтэй байна.

Япон нь дэлхийн эрчим хүчний нүүрсний гурав дахь том импортлогч бөгөөд Австралийн дулааны нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч юм. Японы дулааны нүүрсний импорт 2017 оны эхний дөрвөн сарын

- 40 -

хугацаанд өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 1.5 хувиар өссөн байна. 2017 онд дулааны нүүрсний импорт 1.3 хувь өсөж 140.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Энэ нь нүүрсээр галладаг цахилгаан станцуудын хэрэглээг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ, нүүрсээр ажилладаг цахилгаан үүсгүүрийн тогтсон хүчин чадлыг 0.5 хувиар өсгөсөнтэй холбоотой юм. Импорт 2018 онд 141.0 сая тонн, 2019 онд 142.0 сая тонн болж өсөх төлөвтэй байна. 2018, 2019 онуудад импортын эрэлт тогтвортой хэмжээнд байгаа нь нүүрсээр ажилладаг эрчим хүчний эх үүсвэр тогтвортой хэмжээнд түүхий эдээр хангагдах болно.

Өмнөд Солонгосын дулааны нүүрсний импорт шинэ засгийн газрын бодлогоос болж буурах төлөвтэй байна.

Өмнөд Солонгос нь дэлхийн эрчим хүчний нүүрсний гурав дахь том импортлогч бөгөөд Австралийн эрчим хүчний нүүрсний гурав дахь том хэрэглэгч юм. 2017 оны 1 дүгээр улирлын нөхцөл байдлыг 2017 оны тавдугаар сард шинээр сонгогдсон ерөнхийлөгч өөрчлөн ЗГ-аас шинэ бодлого хэрэгжүүлж эхлээд байна.

Ерөнхийлөгч Moon Jae-in нь агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд нүүрсээр ажилладаг эрчим хүч үйлдвэрлэх төлөвлөгөөгөө тодорхой болгосон. Тэрбээр дараах зүйлийг олон нийтэд хүргэхийн зэрэгцээ, хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Үүнд: 2017 оны 6-р сард багтаан нийт 3.35 ГВт-ын хүчин чадалтай нүүрсний цахилгаан станцуудыг насжилтыг нь харгалзан богино хугацаанд, эсвэл бүрмөсөн зогсоох, нүүрсний хэрэглээний улсын татварыг нэмэгдүүлэх; 5 ГВт-ын болон бусад бүх хүчин чадлын нүүрсний цахилгаан станцуудын шинээр баригдах барилга байгууламж төдийгүй баригдаж байгаа цогцолборуудын үйл ажиллагааг зогсоох зэрэг болно.

Нүүрсний импортыг хөндсөн эдгээр улс төрийн бодлогын мэдэгдэл болон амлалтууд нь хэрхэн нөлөөлөхийг цаашид тодруулах шаардлагатай.

2017 оны эхний 4 сарын байдлаар Өмнөд Солонгосын дулааны нүүрсний импорт өнгөрсөн онтой харьцуулахад 16.0 хувиар өсчээ. Энэ оны үлдсэн хувийг Ерөнхийлөгчийн төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжүүлсэн тохиолдолд 2017 онд импорт 1.8 хувиар буурч, 96.0 сая тоннд хүрнэ гэж тооцоолж байна. Өмнөд Солонгосын аж үйлдвэржсэн эдийн засаг, эрчим хүчний хэрэгцээ өсөх төлөвтэй байгаа тул нүүрс ямар боловч суурь ачааллын энергийн нийлүүлэлтэнд ямар нэгэн хэмжээгээр дэм үзүүлэх энергийн эх үүсвэр байх нь гарцаагүй. 2018, 2019 онуудад Өмнөд Солонгосын импортын төлөв байдал доогуур байх төлөвтэй байгаа бөгөөд 2018 онд импортын хэмжээ 4.2 хувиар буурч, 92.0 сая тоннд хүрэх, 2019 онд 2018 оноос даруй 1.1 хувиар буурч, 91.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Зураг 45. Япон, Өмнөд Солонгос улс орнуудын сарын импортын хэмжээ


Дэлхийн экспортИндонезийн экспортын өсөлт нь эрчим хүчний нүүрсний үнийн өсөлтөөс хамаарч байна.

Индонезийн нүүрсний экспортын хэмжээ өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 11.0 хувиар өссөн байна. Хятадад эрчим хүчний хэрэгцээ өссөнөөс хамаарч импортын эрэлт хэрэгцээ нэмэгдсэн, мөн 2016 оны эцсээр нэмэгдсэн үнийн өөрчлөлт Индонезийн үндэсний үйлдвэрлэлийг ихээхэн дэмжсэн.

- 41 -

Зураг 46. Дулааны нүүрсний голлох экспортлогч улс орнууд


2017 оны байдлаар Индонезийн эрчим хүчний нүүрсний экспорт нь 380 сая тоннд тогтвортой байх төлөвтэй байна. Учир нь эрчим хүчний нүүрсний үнэ тогтвортой буурч байгаа ч 2016 оны эхэн үеийн үнийн доод хязгаартай харьцуулахад илүү ашигтай түвшинд нүүрс арилжаалагдаж байна.

Үүнээс ажиглахад, Том бус жижиг үйлдвэрлэгчдийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, өмнөх жилийн “борооны улирал”-ын улмаас үүссэн үйлдвэрлэлийн алдагдлыг арилгаж үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэх боломж харагдаж байна.

Тасралтгүй өсөж байгаа үйлдвэрлэлийн шаардлагад нийцүүлсэн илүү нийлүүлэлтийн улмаас 4700 к.кал-ын нүүрсний дундаж үнэ буурч байгааг харж болно. Индонезид албан тушаалтнууд vйлдвэрлэлээ нэмэгдvvлэхийн тулд vйлдвэрлэгчдэд хүлээцтэй ажиллахыг зөвлөж байна.

Шинжээчдийн дүгнэлтийг үзэхэд, Индонезийн дулааны нүүрсний экспорт 2018 онд 1.3 хувиар буурч 375.0 сая тоннд хүрэх магадлалтай бөгөөд, 2019 онд 373.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Экспортын бууралт нь эрчим хүчний нүүрсний үнэ үргэлжлэн буурах магадлалтай, түүнчлэн Засгийн газраас өндөр өртөгтэй уурхайг дэмжихгүй байх зорилгыг агуулж байна. ( Индонезийн нүүрсний үйлдвэрлэлийн гол тулгуур: илчлэг багатай нүүрс )

Төлөвлөлтийн хугацаанд Индонезийн Засгийн газар дотоодын нүүрсний зохицуулалтын үүрэг, бодлогыг хянаж байдгийн хувьд экспортын бүтээгдэхүүний хэмжээнд нөлөөлөх нэг хүчин зүйл байж болох магадлалтай юм. Энэ бодлогын хүрээнд дотоодын нүүрсний уурхайнууд нь нүүрсээр ажилладаг цахилгаан эрчим хүчний дотоодын хэрэгцээний ихэнхийг экспортонд бүтээгдэхүүнээ гаргахаас өмнө биелүүлэхийг шаарддагтай холбоотой. Энэ үе шатанд дээрх бодлогыг бүрэн хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хугацаа хэзээ дуусах нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд урьдчилан таамаглаж байснаас удаашралтай байна.

Колумбын эрчим хүчний нүүрсний экспортын эрч хүчтэй бэлтгэл ажил2017 оны эхний таван сард Колумбын дулааны нүүрсний экспорт өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс

илүү буюу эрчимтэй дотоодын үйлдвэрлэлийн үр дүнд 5.7 хувиар өссөн байна. Гэсэн хэдий ч 5-р сард тус улсын хамгийн том дулааны нүүрсний уурхайнууд хүчтэй шуурганд өртсөн нь дэд бүтцийн төмөр зам, боомтын үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлсөн байна. Хүйтэн салхи 5-р сарын ихэнх хугацаанд үргэлжилсээр байсан боловч 6-р сарын эхээр уурхайнууд үйл ажиллагаа нь хэвийн байдалд орсон гэж үздэг.

2017 онд Колумбын дулааны нүүрсний экспорт 2016 онтой харьцуулахад 3.9 хувиар өсч, 92.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. 2018 онд Колумбын дулааны нүүрсний экспорт 2,2 хувиар өсч, 94.0 сая тоннд хүргэх бөгөөд 2019 онд 2,7 хувь өсөж 97.0 сая тоннд хүргэх төлөвтэй байна. Эрчим хүчний нүүрсний үнэ 2016 оны сүүлээр өссөн нь экспортын өсөлтийг дагалдуулж байна.

Зөвхөн бага өртөгтэй үйлдвэрлэгчид болох Glencore, Anglo American цаашилбал, дунджаар 35-40 ам.долларын хэмжээнд 1 тонн бүтээгдэхүүний өртөг бүхий үйлдвэрлэлийн зардалтай BHP Billiton’s Cerrejon уурхай төдийгүй, дунд түвшний үйлдвэрлэгчид болох Drummond and Itocho Corporations- La Loma, El Descano зэрэг уурхайнуудад (дунджаар 47 ам.доллар 1 тоннын өртөг) нэгэн адил өсөлт ажиглагдсан байна.

Австралийн хайгуул, үйлдвэрлэл, худалдааЖилийн туршид нүүрсний хайгуулын ажил бага зэрэг өссөн.

Австралийн нүүрсний хайгуулын зардал 2017 оны 1-р улиралд 500,000.0 ам.доллараар өсч, 23.9 сая ам.долларт хүрсэн байна. Гэсэн хэдий ч өмнөх улирлаас хайгуулын зардал 28.0 хувиар буурчээ.

- 42 -

Австралийн үйлдвэрлэл өсөх төсөөлөлтэй байна.

2016-2017 онуудад бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 2015-2016 онуудын түвшинд буюу 250.0 сая тонн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх төлөвлөгөөтэй байна. Тогтвортой үйлдвэрлэлд, спот үнээр тодорхойлсон гэрээний дундаж үнийн өндөр өсөлт дэмжлэг үзүүлж байна.

Дулааны эрчим хүчний нүүрсний үнэ харьцангуй тогтвортой байгаа нөхцөл байдлаас хамаарч 2017-2018 онд үйлдвэрлэлийн хэмжээ бага зэрэг өсөж 251.0 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байгаа боловч Өмнөд Солонгос зэрэг уламжлалт хэрэглэгчдийн импортын эрэлт хэрэгцээ багасахаас хамаарч тодорхой дүгнэлт өгөхөд хүндрэлтэй байна.

Зураг 47. Австрали улсын эрчим хүчний нүүрсний хайгуулын ажлын зардал


“Hunter Valley Operations,” Narrabri and Moolarben” зэрэг том уурхайнуудын үйл ажиллагааг эрс эрчимжүүлэх шаардлагатай байна. 2018-2019 онд үйлдвэрлэлийн хэмжээ 251.0 сая тоннд тогтвортой байх төлөвтэй байна. Үр дүн нь Mangoola (жилд 8.3 сая тонн хүчин чадалтай), Ravensworth (жилийн хүчин чадал 9.3 сая тонн) зэрэг уурхайнуудын үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нийт үйлдвэрлэлийг дэмжиж байгаа боловч Өмнөд Солонгост импортын эрэлт буурснаар өөрийн үйлдвэрлэлийн процессыг саармагжуулах нөхцөл үүсч магадгүй байна.

Австралийн экспортын орлого 2016-2017 онд, 2017-18 онуудад өснө.

2016-2017-ны хооронд экспортлох нүүрсний хэмжээ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 0.5 хувиар өсч, 202.4 сая тонн болж өссөн байна. Экспортын хэмжээ өссөн нь Хятадаас хүчтэй импортын эрэлт хэрэгцээ, ялангуяа санхүүгийн жилийн эхний хагасаас ихээхэн хүчтэй мэдрэгдэж байв. Экспортын орлогын жилийн өсөлт өнгөрсөн онтой харьцуулахад 28.0 хувиар өсч, 19.2 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь үнийн өсөлтөөс шууд шалтгаалж байна.

2017-2018 онуудад экспортын хэмжээ 0.7 хувиар багасаж 201.0 сая тоннд хүрэх магадлалтай байна. 2017-2018 онуудад экспортын үнэ нь дулааны коэффициентын хувьд 2016-2017 түвшинтэй төстэй байх төлөвтэй байна.

Зураг 48. Австрали улсын эрчим хүчний нүүрсний үнэ, хэмжээ

- 43 -

Хүснэгт 33. Эрчим хүчний нүүрсний төлөв байдал

Үзүүлэлт нэгж 2016s 2017f 2018f 2019z 2020z 2021z 2022zДэлхийГэрээний үнэ b c-нэрлэсэн ам.доллар/тн 62 82 72 70 68 68 68-бодит d ам.доллар/тн 62 81 69 66 62 61 60Спот үнэ g-нэрлэсэн ам.доллар/тн 65 77 71 69 68 67 66-бодит d ам.доллар/тн 66 77 70 66 63 61 59Нүүрсний худалдаа сая тн 1,036 1,016 1,002 1,004 1,017 1,038 1,062Импорт Ази БНХАУ сая тн 727 722 729 747 761 781 804 Энэтхэг сая тн 180 171 157 157 158 189 162 Япон сая тн 138 141 143 145 146 147 147 Өмнөд Солонгос сая тн 98 101 103 105 107 109 111Экспорт Колумб сая тн 89 90 95 97 102 110 117 Индонез сая тн 379 378 377 376 372 365 357 ОХУ сая тн 148 150 152 156 159 162 165 Өмнөд Африк сая тн 74 75 76 77 77 78 78 АНУ сая тн 17 17 16 16 16 15 14Нэгж 2015-16 2016-17s 2017-18f 2018-19z 2019-20z 2020-21z 2021-22zАвстрали улсҮйлдвэрлэл сая тн 250.8 253.1 254.8 255.1 255.3 264.5 268.4Экспортын хэмжээ сая тн 201.3 202.2 203.8 204.0 204.3 206.3 209.4-нэрлэсэн үнэ цэнэ сая авс.дол 14,751 18,921 19,937 18,218 17,822 17,594 17,759-бодит үнэ цэнэ h сая авс.дол 15,001 18,921 19,517 17,419 16,628 16,015 15,767Тайлбар: b – Япон улсын санхүүгийн жил (JFY), IV/1-ээс эхэлсэн, ФОБ-Австрали суурьтай, Австрали-Япон улсуудын хооронд хийгдсэн гэрээний дундаж үнэ; c- Япон улсын санхүүгийн жил ам.дол; d – тухайн хуанлийн жил авс.дол; e – 2017 оны хуанлийн жил ам.дол; g – хүрэн нүүрс багтсан, 2016-17 оны авс.доллар; f – таамаглал; s – тооцоолол; z - төсөөлөл

Эх үүсвэр: Resources and Energy Quarterly, March 2017

2.7 ЦАЙРЫН ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭТИЙН ТӨЛӨВ

Зах зээлийн хураангуйОрчин үед цайрын үйлдвэрлэгчдийн үндсэн нөхцөл байдал нь бусад суурь металлын

үйлдвэрлэгчдээс их хүнд эрсдэлтэй байдалд байна. Өнгөрсөн ойрын ирээдүйд эрэлт хэрэгцээ байхгүйн улмаас хаагдсан уурхайнуудын дараа 2016 онд

дэлхийн зах зээлд цайрын эрэлт хэрэгцээ эрс нэмэгдэж, 2017 он гэхэд өндөр үнээр өсч байна. Эрэлтийн нөлөөгөөр хуримтлагдсан бараа материалын үлдэгдэл нэгэн адил буурч байна. Дэлхий даяар янз бүрийн цайрын уурхай, байгууламжууд нь ховордсон олборлолтыг нэмэгдүүлэхийн тулд хүчин чармайлт гарган ажиллаж байна. Австрали нь дэлхийн зах зээл дээрх өнөөгийн боломжийг ашиглахын тулд зарим саад тотгортой тулгарч байна.

Зураг 49. Цайрын сарын үнэ


- 44 -

2016-2017 онд экспортын хэмжээ буурсан гэж тооцоолсон нь сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд зарим уурхай хаагдсанаас үүдэлтэй. Гэсэн хэдий ч үнийн өсөлтийн үр дүнд дүнд ашиг харж богино хугацаанд цайр үйлдвэрлэгчдэд гэнэтийн боломж, ашгийг бий болгох төлөв ажиглагдаж байна. Цайрын экспорт (металл агууламж бүхий) 2017-2018 онуудад 1,008,000 тонн, 2018-2019 онд 1,169,000 тонн хүртэл өсөх төлөвтэй байна. Экспортын бодит орлого нь өмнөх жилүүдээс бага зэрэг буурч 2017-2018 онуудад 2,426.0 сая ам.доллар 2018-2019 онуудад 2,652.0 сая ам.доллар байх төлөвтэй байна.

Цайрын зах зээлийн үнэ

Нийлүүлэлтийн хязгаарлалт, эрэлттэй холбоотойгоор цайрын үнэ маш их өссөн.

Лондонгийн металлын бирж дээрх цайрын үнэ 2016 оны жилийн эцсээр огцом өсөж тонн тутамд 2.092.0 ам.доллар байв. Энэ огцом өсөлт нь ихээхэн хэмжээний үйлдвэрлэлийн хомсдолтой нөхцөл байдал үүсэн бий болсныг илтгэн харуулахын зэрэгцээ, 2017 он гэхэд улам даамжирч дэлхийн цайрын нөөцийг багасгах хэмжээнд хүргэсэн. Нийлүүлэлтийн алдагдал өсөхийн хэрээр цайрын үнэ 2017 онд тонн тутамд 2,670 ам. доллар болж өссөн болно.

Үүний зэрэгцээ томоохон үйлдвэрлэгчид, тэр дундаа Хятад зэрэг орноос үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний хэмжээ өсөхийн хэрээр алгуур боловч үнийн бууралт үргэлжилж, 2018 онд 1.0 тонн нь 2525.0 ам.доллар, 2019 онд тонн нь 1.0 тонн нь 2475.0 ам.долларын хязгаарт аажмаар хүрэх төлөвтэй байна. Ирэх жилүүдэд үнэ: автомашины болон дэд бүтцийн салбарын хэрэглээний өсөлт ерөнхийдөө хэвээр байх төлөвтэй байгаа тул шаардагдах цайрын эрэлт хэрэгцээ хэвээр нэгэн адил хадгалагдах болно. Иймд ойрын ирээдүйд цайр нь ямар нэгэн байдлаар үнийн эрс өөрчлөлтөнд сөрөг хэлбэрээр нэрвэгдэх магадлал туйлын бага байна. Нэг болзошгүй эрсдэл нь АНУ-д хэрэгжиж буй дэд бүтцийн зардал нь дэлхийн зах зээл дээр хүлээгдэж буй хөгжлийн хэмнэлтэй зохицохгүй байгаа явдал юм. Цайрын олборлолтын төлөвлөгөөт бус ханган нийлүүлэлтийн огцом өсөлт нь, ялангуяа Хятадад үйл ажиллагаа явуулж байгаа үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа төсөөлөшгүй байдгаас хамаарч урт хугацааны туршид цайрын үнийн өсөлтийг хязгаарлах үндэслэл болно.

Зураг 50. Цайрын жилийн спот үнэ болон долоо хоногийн нөөцийн харьцуулалт


Автомашины үйлдвэрлэл, дэд бүтцийн зардал нь цайрын хэрэглээний өсөлтөд маш чухал хэвээр байна.

Баяжуулсан цайрын хэрэглээ 2016 онд 14.0 сая тоннд /арай хүрээгүй/ байсан нь өмнөх жилүүдээс үндсэндээ өөрчлөгдөөгүй байна. Дэлхийн баяжуулсан цайрын тэн хагасыг хэрэглэдэг Хятад улс өнөөгийн байдлаар буюу өөрт шаардлагатай үедээ улсын салбарын хөрөнгө оруулалтаар төсөөлж буй эрэлтийг үргэлжлүүлэн урамшуулахаар төлөвлөж байна. Мөн АНУ-ын ерөнхийлөгч Trump-ын зүгээс үйлдвэржүүлэлтийн хөрөнгө оруулалтын саналаа Конгрессоор дамжуулан батлуулж чадсан нөхцөлд АНУ-д цайрын эрэлт хэрэгцээ Хятадын нэгэн адил өндөр байх боломж байна. 2017 онд дэлхийн хэрэглээ

- 45 -

14.4 сая тоннд хүрэх бөгөөд 2018 онд 14.9 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Эрэлт хэрэглээний эрс өсөлт нь 2017 оны туршид өндөр үнийг дагуулах ба энэ нь цайрын хуримтлагдсан нөөцийн хэмжээнд сөргөөр нөлөөлөх нь дамжиггүй, 2017 оны сүүл, 2018 онуудад үргэлжлэх хандлагатай байгаа өсөлт нь 2018 онд цайрын нөөцийн хуримтлалд ямар нэгэн дэмжлэг үзүүлэх бололцоог олгохгүй гэсэн хүлээлт байна.

Дэлхийн үйлдвэрлэл

Цайрын олборлолт өндөр өсөлттэй байна.

Уурхайн хаалтын улмаас 2016 онд цайрын үйлдвэрлэл дэлхийн хэмжээнд буурсан. Ялангуяа Хятадад цайрын уурхайнууд байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлснээс болж 26 цайрын уурхайг хаасан байна. Дэлхийн өнцөг булан дахь бусад уурхайнуудад ч гэсэн хүдрийн хомсдолд орох, нийлүүлэлтийн үйл ажиллагааны нөхцөл байдал хүндрэх зэрэг шалтгаануудаас хамаарч нөхцөл байдал хүнд байна. Гэсэн хэдий ч өндөр үнээс шалтгаалсан өргөтгөлийн төлөвлөгөөнүүдийг (зарим нь өмнө нь хасагдсан байсан) дахин эргэн харах төлөв ажиглагдаж байна. Цайрын нэмэлт ордуудыг үүсгэх хүчин чармайлт хэд хэдэн оронд явагдаж байна.

Эрэлтээс хамаарч 2017 онд цайрын олборлолт нь 6.0 хувиар өсөж, 13.6 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна. Таамаглалаар бол: 2018 онд 14.5 сая тонн, 2019 онд 15.1 сая тоннд хүрч өсөх нь одоогийн эрэлт, нийлүүлэлтэнд зөрүүтэй байдлыг багасгах болно. 2017 онд цайрын нөөцийн хуримтлалын горим харьцангуй бэрхшээлтэй хэвээр байх боловч, 2018 онд дахин сэргэх төлөвтэй байна.

Сайжруулсан үйлдвэрлэл нь олборлолтоороо хязгаарлагдмал хэвээр байна. Төмрийн баяжмалыг боловсруулж байгаа нь уурхайн хаалтын үеэр хязгаарлагдаж байгаа бөгөөд хайлуулах үйлдвэрийг түдгэлзүүлэх замаар баяжмалыг ашиглахад хүндрэлтэй байдаг.

Баяжуулсан цайрын үйлдвэрлэлийн өсөлт нь урьдын адил уурхайгаас олборлосон цайрын нөхцөл байдлаас хамаарч байна. Цайрын хүдэр боловсруулах процессын хүндрэлтэй байдал нь олон тооны уурхайг хаагдах, концентраци бүхий түүхий эдийг олборлоход бэрхшээлтэй байдаг цөөнгүй баяжуулах үйлдвэрүүдийг зогсоохоос сэргийлж байна.

Баяжуулсан цайрын бүтээгдэхүүний өсөлт нь ойрын ирээдүйд уурхайнуудаас ирүүлж буй нийлүүлэлтийн саналаас хамаарах төлөвтэй байна. Зарим хайлуулах үйлдвэрүүдийн түүхий эдийг хүлээн авах процесс нь хүндрэлтэй байдаг шалтгаанаас хамаарч бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах бололцоогүй болж байна. Үйлдвэрлэл 2017 онд 1.2 хувиар буурч 13.8 сая тоннд хүрэх ба 2018 онд 14.7 сая тоннд хүрэх ба 2019 онд 15.3 сая тоннд хүрэх төлөвтэй байна.

Австралийн хайгуул, үйлдвэрлэл, экспортҮнийн өсөлтийн тогтворгүй байдал нь ирээдүйд хайгуулын зардлыг нэмэгдүүлэх нэг хүчин зүйл

болж байна. Австралийн цайр, хар тугалга, мөнгө зэрэг эрдсийн бүтээгдэхүүний хайгуулын зардлын хэмжээ буурч улмаар 2016 оны жилийн нийт 13.4 сая ам.доллараас 2017 оны 1-р улиралд дөнгөж 7.7 сая ам.доллар болж буурах хандлагатай байна. Гэвч, Цайрын үнэ өндөр байгаа нь бэлтгэн нийлүүлэгч компаниудын сонирхлыг их татаж байгаа бөгөөд ойрын хэдэн улиралд хайгуулын зарцуулалт сэргэх магадгүй байна.

Цайрын хүдрийн гарц муу байгааг үл харгалзан Австрали улсын олборлолт нэмэгдэж байна.

Австрали улсын цайрын олборлолт 2015-2016 онуудын байдлаар 868,000 тонн байсан бөгөөд, 2016-2017 онуудад 916,000 тонн хүртэл өсгөх төлөвтэй байгаа зорилтын дор өөрийн үйлдвэрлэлийн гаралтыг нэмэгдүүлж байна.

Үйлдвэрлэл нь өсөх хандлагын хүрээнд олборлолт хэвээр өсөх төлөвтэй байгаа бөгөөд 2017-2018 онуудад 1,049,000 тонн, 2018-2019 онд 1,054,000 тонн хүртэл өсөх дүр зураг ажиглагдаж байна.

- 46 -

Зураг 51. Австралийн мөнгө, хар тугалга, цайрын хайгуулын ажлын зардлын хэмжээ


Хэдийгээр Endeavour, Cannington, Golden Grove и Jaguar зэрэг цайрын уурхайнуудын ашиглалтын хугацаа дуусч үйл ажиллагаа зогсож магадгүй хэдий ч MMG’s Dugald River, KBL’s Sorby Hills and Independence Group’s Stockman зэрэг ашиглалтанд орох гэж буй шинэ уурхайнуудын үйл ажиллагааны үр дүнд бүтээгдэхүүний хэмжээ нэмэгдэх юм. Хэдий тийм боловч Австрали улсын цайрын олборлолт маш бага хэмжээнд байх магадлалтай.

Австралийн цэвэршүүлсэн цайрын үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2016-2017 онд маш бага хэмжээгээр өсөж 465,000 тоннд хүрсэн амжилт гаргахад, Port Pirie үйлдвэрийн үйл ажиллагааны өсөлт ихээхэн нөлөөлсөн байна.

Үйлдвэрлэл нь таамаглаж буй хугацаанд хугацаанд аажмаар өсөж, 2017-2018 онд 472,000.0 тонн, 2018-19 онд 500,000.0 тонн хүрэх төлөвтэй байна.

2016 он гэхэд их хэмжээгээр буурсан экспортын хэмжээ тогтмол өсөх төлөвтэй байна.

Зураг 52. Австралийн цайрын бүтээгдэхүүний олборлолтын хэмжээ /мужаар/


Хөгжиж буй эдийн засагтай улс орнуудын цайрын хэрэглээний өсөлт, цайрын баяжмалын дэлхий нийтийн хүртээмжийн ховордол зэрэг нөхцөл байдал нь тус эрдсийн бүтээгдэхүүний экспортын нөхцөл байдлыг эрчимжүүлж байна.

Эдгээр боломжууд байгаа хэдий ч Австралийн экспортын чадавхи нь үлдсэн ажиллаж байгаа уурхайнуудын хүчин чадлаар хязгаарлагдах болно. 2016 оны эхээр MMG’s уурхайг / Зууны уурхай гэж нэрлэгддэг /500,000.0 тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтай уурхайг хаасан явдал нь экспортын боломжит дээд хязгаарыг бууруулсан.

2016-2017 онуудад нийт экспортын хэмжээ 1,026,000.0 тонн (металл агууламж) хэмжээнд хүрч буурах төлөвтэй байгаа нь уурхай хаагдсан, үйлдвэрлэлийн бууралтаас шалтгаалсан байна.

- 47 -

2017-2018 онуудад цайрын экспортын хэмжээ 1,008.0 мянган тонн хүрч буурах бөгөөд, харин 2018-1919 онд 1,169.0 тонн хүрч өсөх хандлагатай байна. Энэ өсөлтөнд өмнө Dugald and Sorby Hills зэрэг шинэ уурхайнууд үйл ажиллагаа жигдэрч ирсэн нь нөлөөлөх болно. Экспортын орлого 2016-2017 онуудын 2,521.0 сая ам.доллараас 2017-2018 онуудад $ 2,426.0 сая ам.доллар хүртэл буурч, 2018-2019 онуудад 2,652.0 сая ам.долларын хязгаарт хүрч өснө гэсэн таамаглал байна.

Зураг 53. Австралийн цайрын экспортын хэмжээ, үнийн дүн


- 48 -

ЭРДЭС БАЯЛАГИЙН САЛБАРЫН ЗАРИМ НЭР ТОМЪЁОЛОЛ

Acid magma (Хүчиллэг магма) - Энэ магма нь силикатлаг буюу хүчиллэг найрлагатай бөгөөд дараах ислүүдийг өөртөө агуулж байдаг.

SiO2 65-75% Al2O3 12-16% Fe2O3 болон FeO 4-8% MgO болон CaO 4-6% Na2O болон K2O 6-9%

Acid rain (Хүчиллэг бороо) - Хүчиллэг бороо гэдэг нь галт уулын дэлбэрэлтийн үед ялгарч байгаа, найрлага дахь рН ийн хэмжээ нь 4-өөс дээш ус юм. Энэ борооны рН нь 1,5-3,5 байдаг (цэвэр усны рН нь 7 буюу саармаг байдалтай байдаг) нь хүчиллэг шинж чанарыг үзүүлдэг. Эдгээр үүл нь мөн жижиг хэмжээний шилний хэлтэрхийнүүдийг агуулсан байдаг нь хүн болоод амьтны нүдийг гэмтээж болзошгүй байдаг. Ийм хүчиллэг борооны үед дараах хүндрэл бэрхшээл илүү учирдаг.

Acidic rock (Хүчиллэг чулуулаг) – 65%-иас илүү цахиур бүхий галт уулын чулуулаг.

Acid mine drainage (Уурхайн хүчиллэг усыг шүүрүүлэх) – Уурхайн хог хаягдал, тогтоол уснаас гарсан хүдрийн эрдэс агуулсан хүчиллэг хаягдал ус. Түүнчлэн уурхайн хөрсний усыг газрын гадаргууд шахаж гаргахыг бас хэлнэ

Biotite (Биотит ) - Галт уулын чулуулагт элбэг байдаг ялтаст бүтэцтэй хавтгай төмөрт магнийн гялтгануур.

Blister copper (Хар зэс) – Зэсийн боловсруулаагүй хэлбэр (ойролцоогоор 99%-ийн сорьцтой) ба хайлах цехээс гарсан үйлдвэрийн зорилгоор хэрэглэхээс өмнө цаашид дахин баяжуулах шаардлагатай зэс.

Carbon in Leach (Шүлтийн уусмалаас нүүрстөрөгчөөр металл ялгах арга) - Идэвхжсэн нүүрстөрөгч бүхий шүлтийн уусмалаас алт гаргах арга.

Cyanidation (Цианийн хүчлээр уусгах) - Буталсан эсвэл хөндөгдөөгүй хүдрийг цианидын уусмалд хийж уусган алт, мөнгийг уусган олборлох арга.

Cyanide (Цианид) - Хүдрээс алт, мөнгийг уусган авахад хэрэглэдэг нүүрстөрөгч, азот агуулсан химийн нэгдэл.

Disseminated ore (Холимог агуулгатай хүдэр) - Их бага хэмжээний, өөр төрлийн эрдсүүдээс тогтсон хүдэр.

Electrolysis (Электорлиз) - Металл бүхий уусмалаар урсан өнгөрөхдөө металлыг катодод оруулдаг цахилгаан гүйдэл.

Electrolytic refining (Электролитээр цэвэршүүлэх) - Анод бүхий элетролитийн ваннд катодын үүрэг гүйцэтгэн уусмал дахь металлыг металл ялтаст хуримтлуулан цэвэршүүлсэн металл гарган авах явц.

- 49 -

ТАТВАР ТӨЛӨГЧИЙН МЭДЛЭГИЙН САНД

ЗӨВЛӨМЖ

Татвараа зөв ногдуулж, тайлагная

Татвар төлөгч Танд зориулан татварын тайлантай холбоотой татварын алба, татвар төлөгчдийн хуулиар хүлээсэн үүрэг, тогтоосон эрх, баримтлах зарчим, харилцааны талаарх мэдээллийг бэлтгэлээ.

Татвар төлөгч таны ирүүлсэн татварын тайланг татварын албаны нэг цэгийн үйлчилгээний улсын байцаагчид хүлээн авна.

Татварын албаны улсын байцаагч нь татвар төлөгч тантай Монгол улсын хууль тогтоомжийн дагуу шударгаар харилцахаа илэрхийлж, тайлан хүлээн авах явцад баримтлах журам, зарчим, таны эдлэх эрх, хүлээх үүрэг хариуцлагыг тайлбарлаж өгнө.

Татварын алба таныг илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй төлбөл зохих татварын хэмжээг тодорхойлж, төлөхөд тань бүхий л талаар тусална. Татварын алба, түүний ажилтнууд татварын хууль, тогтоомжийг шударгаар хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа гэдэгт та итгэлтэй байгаарай.

Татварын алба татварын хууль тогтоомжийг нийт иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад адил тэгш мөрдүүлэх, татвар төлөгчдийг татварын аливаа зөрчил гаргахаас урьдчилан сэргийлэх, улмаар татварын систем шударга байх нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор үйл ажиллагаагаа явуулдаг болно.

НЭГ. ТАТВАР ТӨЛӨГЧ ТА ТАТВАРЫН ТАЙЛАНГАА ХЭРХЭН БЭЛТГЭХ ВЭ?

� Та татварын хуулийн дагуу нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад үндэслэн татвар ногдох зүйл, төлөх татварын хэмжээгээ өөрөө үнэн зөв тодорхойлж, татварын тайланг үйлдэнэ.

� Тайланг батлагдсан маягт, зааврын дагуу засваргүй үйлдэж татвар төлөгч гарын үсгээ зурж, тамга, тэмдгээ дарсан байна.

� Тайлангийн тоон үзүүлэлтийг өссөн дүнгээр гаргаж, тайлангийн хугацааг тэмдэглэсэн байна. � Тухайн тайлангийн хугацаанд үйл ажиллагаа явуулаагүй тохиолдолд тайланд «х» тэмдэглэгээ

хийж ирүүлэх ба энэ тухай үндэслэлээ тайлбарласан байх нь зүйтэй.

ХОЁР. ТАТВАР ТӨЛӨГЧ ТА ТАЙЛАНГАА ХЭЗЭЭ,ХЭРХЭН ИРҮҮЛЭХ ВЭ?

� Та тайлангаа өөрийн биеэр болон цахим хэлбэрээр, мөн шуудангаар ирүүлж болно. � Та татварын тайланг хуулиар тогтоосон хугацаанд гаргаж татварын албанд ирүүлнэ. Жишээлбэл:

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын улирлын тайланг улирлын дараа сарын 20-ны дотор, тухайн жилийн эцсийн тайланг дараа жилийн 2 дугаар сарын 10-ны дотор, НӨАТ-ын тайланг дараа сарын 10-ны дотор, онцгой албан татварын тайланг дараа сарын 5-ны дотор татварын албанд тушааж, татварын тооцоо хийнэ.

� Татвар төлөх, тайлагнах эцсийн хугацаа адил байдаг. Энэ нь тайлан хүргүүлэхдээ татвараа төлсөн байх ёстой гэсэн үг.

� Татвар тайлагнах хугацаа долоо хоног бүрийн амралт, нийтээр амрах баярын өдөртэй давхацвал түүний өмнөх ажлын өдөр татварын тайлангаа ирүүлнэ.

� Та татварын хуулийн дагуу татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөнд хамрагдах бол тайлан тушаах үүргээс чөлөөлөгдөхгүй бөгөөд уг тайлан нь татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөнд хамруулах үндсэн баримт болно. Энэ нөхцөлд та тайлангаа тайлбарын хамт өөрийн биеэр татварын албанд ирүүлэх ёстой гэдгийг анхаарна уу.

� Та татварын албанд ирүүлсэн тайлангаа тайлагнах эцсийн хугацаа хүртэл засварлах эрхтэй ба засварлах тухай хүсэлтээ бичгээр илэрхийлэх ёстой.

� Татварын алба тайлан хүлээн авсан хугацааг татвар төлөгч өөрийн биеэр ирүүлсэн тайлангийн хувьд уг тайланг татварын албанд хүлээн авч баталгаажуулсан өдрөөр, шуудангаар ирүүлсэн тайлангийн хувьд илгээсэн өдрөөр, интернетээр ирүүлсэн бол цахим мэдээллийн системд илгээсэн өдрөөр тооцно.

- 50 -

ГУРАВ. ТА ЦАХИМ (ЭЛЕКТРОН) ХЭЛБЭРЭЭР ХЭРХЭН ТАЙЛАГНАХ ВЭ?

� Та цахим тайланг өгөхдөө харъяалагдах татварын албанаас системд нэвтрэх код авна. � Та “Цахим тайлангийн систем” /e-tax.mta.mn/-д хандаж, дараах горимын дагуу ажиллана. • Системднэвтрэх-“Цахимтайлангийнсистем”-днууцүг,хэрэглэгчийннэрээорууланнэвтэрнэ.• Татварынтайлангийнтөрлийгсонгох–“Татварынтайлан”цэснээстайлагнахтатварынтөрлийг

сонгоно.• Татварынтайлангшивжоруулахбахадгалах-Сонгосонтатварынтайлангүзүүлэлтийндагуу

шивж оруулах ба хадгална. � Татварын тайланг илгээх – Шивсэн тайланг сайтар нягтлан, төгрөгөөр илэрхийлсэн эсэхийг шалган

илгээнэ. Илгээхээс өмнө алдаатай оруулсан тайланг засварлаж болно.• Илгээсэнтайлангхарах–“Тайланхарах”цэсээроржилгээсэнтатварынтайлан,мэдээболон

НӨАТ-ын падааныг тайлант хугацаагаар нь, маягтын үзүүлэлтээр нь харна.• Татварынтайлангзалруулах-Алдаатайтайлангзалруулна.• Системээсгарах-Тайлангшивждууссаныдараазаавалсистемээсгарахүйлдлийгхийсэнбайна.

� Та “Цахим тайлангийн систем”-д хандан тайлан гаргах заавар, зөвлөмжтэй сайтар танилцаж тайланг маягтын дагуу үнэн зөв, алдаагүй шивж татварын албанд илгээнэ.

� Та “Цахим тайлангийн систем”-д хандан цахим тайланг ирүүлэхээс гадна өөрийн татвар төлөгчийн бүртгэл, татварын ногдол, төлөлт, үлдэгдлийн мэдээллийг авч, и-мэйл хаяг бүртгүүлэх, нэвтрэх үгээ солих боломжтой байна. Таны татвар төлөгчийн бүртгэл, татварын ногдол, төлөлт, үлдэгдлийн тооцоо татварын албаны мэдээлэлтэй зөрж байвал татварын албанд мэдэгдэнэ.

� Та цахим тайланг тухайн тайлан гаргах хуулиар тогтоосон өдрийн 24:00 цаг хүртэлх хугацаанд багтаж цахим хэлбэрээр татварын албанд илгээх бөгөөд хугацаа хожимдуулсан тайланг харъяалах татварын албанд цахим хэлбэрээр хүсэлт гарган хүргүүлнэ .

� Цахим тайлангийн систем нь жилийн эцсийн тайлангийн хувьд дараа оны эхний өдрөөс тайлан ирүүлэх хугацааны сүүлийн өдрийг хүртэл, бусад хугацааны тайлангийн хувьд тайлан ирүүлэх хугацааны сарын эхний өдрөөс тайлан ирүүлэх хугацааны сүүлийн өдрийг дуусталх хугацаанд нээлттэй байна. Бусад хугацаанд цахим тайлангийн систем хаалттай байдгийг анхаарна уу.

� Та тайлангийн үзүүлэлтийг алдаатай буюу буруу шивсэн тохиолдолд тайланг залруулах боломжтой. Тухайн тайланг гаргах хуулийн хугацаа дуусахаас өмнө тайланг засварлах бол татвар төлөгч өөрөө тайланг залруулж дахин илгээх боломжтой.

� Та цахим тайлангаа илгээсний дараагийн өдрөөс өөрийн татвар төлөгчийн бүртгэл, татварын ногдол, төлөлт, үлдэгдлийн мэдээллийг харах боломжтой болно.

� Хэрэв Та нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангаа цахим хэлбэрээр ирүүлбэл борлуулалт, худалдан авалтын НӨАТ-ын падаан бүрийг “Цахим тайлангийн систем”-д шивж оруулсан байна.

� Тайланг тоон гарын үсэг хэрэглэж илгээсэн тохиолдолд цаасаар дахин ирүүлэх (баталгаажуулах) шаардлагагүй юм. Харин тоон гарын үсэг хэрэглээгүй тохиолдолд тайлангаа цаасан хэлбэрээр хуулийн хугацаанд ирүүлэх ёстой.

ДӨРӨВ. ТАНЫ ТАЙЛАНГ ХҮЛЭЭЖ АВААД ТАТВАРЫН АЛБА ЯМАР ХЯНАЛТ ТАВИХ ВЭ ?

� Таны тайланг татварын албаны нэг цэгээс үйлчилгээ үзүүлэх улсын байцаагч хүлээн авна. � Татварын алба таны санхүүгийн болон татварын тайлангийн тоон үзүүлэлтүүд хоорондоо тохирч

буй эсэх, тооцооны алдаа буй эсэх, татварын тооцоолол, хувь хэмжээ зөв эсэх, татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт хуульд нийцэж байгаа эсэхийг хянана.

� Байцаагч Таны төлсөн татварын дүнг татварын албаны холбогдох бүртгэлтэй тулган тохирч буй эсэхийг нягталж, НӨАТ-ын тайлантай хамт НӨАТ-ын падааныг авна.

� Татварын албаны байцаагч тайланг хүлээн авах үед тайланд тооцоо, үйлдлийн алдаа байвал татвар төлөгчөөр өөрөөр нь засуулж баталгаажуулна. Таны тайланг буруу гэж үзэн зарим зүйлийг тодотгох шаардлагатай бол байцаагч энэ тухай танд мэдэгдэж, тайланг засварлуулахаар буцаан өгч болно.

� Тухайн тайлангийн татварын үлдэгдлийг бусад татварын илүү, дутуу төлөлтөөс шилжүүлэн суутган тооцохоор бол энэ тухай бичилтийг тайланд тусгаж, татварын төрөл тус бүрийн үлдэгдлийг шинэчилж, татвар төлөгчтэй тохирч баталгаажуулна.

- 51 -

� Татвар төлөгч өөрөө эсвэл шуудангаар тайланг ирүүлсэн бол татварын байцаагч тайланг мэдээллийн баазад шивж оруулна.

� Шуудангаар ирүүлсэн тайланг хүлээн авч баталгаажуулсан хувийг тухайн хуулийн этгээд, иргэний шуудангийн хаягаар илгээнэ.

� Тайланг электроноор ирүүлсэн бол цахим тайлангийн системд илгээсэн тухай бүр татварын улсын байцаагч хянаж хүлээн авч, мэдээллийн санд тусгай кодоор бүртгэнэ.

� Цахим тайланг хянаж хүлээн авах явцад алдаа гарвал татвар төлөгчид энэ тухай утсаар болон “Цахим тайлангийн систем”-д бүртгүүлсэн и-мэйл хаягаар хариу мэдэгдэнэ.

ТАВ. АЛИВАА АЛДАА ГАРСАН БОЛ � Ямар алдаа гаргасан бэ гэдгийг танд тайлбарлана. � Цаашид татварын тайлан, тооцоогоо хэрхэн хуулийн дагуу зөв хийхийг зааж зөвлөнө. � Зөрчил гаргасан үйлдэл, хэмжээг харгалзан хариуцлага хүлээлгэнэ. � Байцаагч таны хугацаандаа төлөөгүй татварын дүнд хоног тутам 0.1 хувийн торгууль ногдуулна. � Таны хугацаандаа төлөөгүй татварын дүнд хоног тутам алданги тооцно. Алдангийн хэмжээ нь нөхөн

төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 50 хувиас хэтрэхээргүй байна. Алдангийн хэмжээг Засгийн газар жил бүр тогтоодог бөгөөд Засгийн газрын 2017 оны 30 дугаар тогтоолоор хоног тутамд 0,054 хувь байхаар тогтоосон байна.

� Хэрэв та татварын тайлангаа хуулиар тогтоосон хугацаанд татварын албанд гаргаж өгөөгүй бол хувь хүнийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ (240.0 мян.төг) болон түүнийг хоёроос гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр (480.0-720.0 мян.төг), албан тушаалтныг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг гурваас дөрөв дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр (720.0-960.0 мян.төг) торгодог болохыг анхаарна уу.

� Байцаагч гаргасан шийдвэрээ танд танилцуулж зөвшөөрсөн тухай гарын үсэг зуруулна.

ЗУРГАА. ТАНЫ ЭДЛЭХ ЭРХ, ГОМДОЛ ГАРГАХ � Татварын хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон мэдээлэл, зөвлөгөө, татвар ногдуулах,

төлөх, тайлагнах журам, аргачлал, маягтыг татварын албанаас авах, 1800-1288 утсаар лавлах, mta.mn цахим хуудсанд хандах

� Илүү төлсөн татварыг буцаан авах буюу суутган тооцуулах, алданги тооцон нэхэмжлэн авах � Татварын хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөхийг татварын алба, татварын улсын байцаагчаас шаардах � Татварын албаны буруугаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх � Татварын албаны байцаагчаас гаргасан аливаа шийдвэртэй танилцах � Хэрэв та байцаагч алдаа гаргасан, таны эрх зарим талаар зөрчигдсөн, таньтай буруу харьцсан гэж

үзвэл гомдлоо тухайн шатны татварын албаны дарга, дээд шатны байгууллага, эрх бүхий төрийн захиргааны байгууллага болон шүүхэд гаргах

ДОЛОО. НУУЦ ХАДГАЛАХТатварын алба болон татварын улсын байцаагч нар албан үүргээ гүйцэтгэх явцад олж мэдсэн Хувь

хүний болон байгууллагын нууцын тухай хуулиар тодорхойлсон татвар төлөгчийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийн нууцыг чанд хадгалах үүрэгтэй бөгөөд энэ үүргээ биелүүлж ажилладаг гэдэгт та итгэлтэй байж болно.

НАЙМ. ХАРИУЦЛАГАТа хэдийгээр татварынхаа тайлан, тооцоог нягтлан бодогч буюу мэргэжлийн зөвлөхөөрөө

хийлгэдэг байсан ч татварын хуулинд зааснаар татварын албанд гаргаж өгсөн мэдээллийн үнэн зөвийг татвар төлөгч Та өөрөө хариуцах үүрэгтэй.

- 52 -

ЭХ СУРВАЛЖ

1. Татварын ерөнхий газрын мэдээллийн сан. Татварын орлогын мэдээ, гаалийн мэдээ (2012-2017 ).

2. Татварын ерөнхий газар, Ашигт малтмалын газрын хооронд мэдээлэл солилцох журам (2013). Ашигт малтмалын газраас ирүүлсэн мэдээ.

3. Сангийн яамны цахим хуудас. Уул уурхайн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний олборлолт, борлуулалт жишиг үнийн талаарх мэдээлэл.(2012-2017)

https://mof.gov.mn

4. Уул уурхайн яамны цахим хуудас. Уул уурхайн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний олборлолт, борлуулалт, жишиг үнийн талаарх мэдээлэл (2011-2017) ttps:// www.mm.gov.mn

5. Улсын бүртгэл, статистикийн ерөнхий газрын цахим хуудас. Статистикийн эмхэтгэлүүд. https://www.12.mn

6. “Resours and Energy Quarterly” March, 2017. Эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн мэдээлэл. https://www.industry.gov.au

7. Эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

https://www.londonstockexchange.com

8. Эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

https://www.bloomberg.com

АГУУЛГАcdn.mta.mn/2mug1re5qkqd_r59a8zy-q/mta.mn/mayagt/bellyuten... · 2019. 5. 24. · 1.2...

Documents