İcbari sığorta bürosu...2019/11/15 · İcbari sığorta bürosu 2018-ci il üzrə maliyyə...

İcbari Sığorta Bürosu

31 dekabr 2018-ci il tarixinə tamamlanan il üzrə Maliyyə Hesabatları

Mündəricat

Müstəqil auditorların hesabatı ...................................................................................................................... 3 Əməliyyatlar haqqında hesabat .................................................................................................................... 6 Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat ............................................................................................................ 7 Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat ................................................................................................. 8 Xalis aktivlərdə dəyişikliklər haqqında hesabat ........................................................................................... 9 1 Giriş.....................................................................................................................................................10 2 Maliyyə hesabatlarının tərtib edilməsinin əsasları ..............................................................................11 3 Əsas uçot siyasətləri ............................................................................................................................16 4 Təqvim haqları üzrə gəlir ....................................................................................................................29 5 Xalis maliyyə gəliri .............................................................................................................................29 6 Xarici valyuta mübadiləsi üzrə zərər çıxılmaqla gəlir .........................................................................29 7 Ümumi və inzibati xərclər ...................................................................................................................30 8 Mənfəət vergisi ...................................................................................................................................30 9 Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri ................................................................................................31 10 Müddətli depozitlər .............................................................................................................................31 11 İnvestisiya qiymətli kağızları ..............................................................................................................32 12 Qeyri-maddi aktivlər ...........................................................................................................................32 13 Sair aktivlər .........................................................................................................................................33 14 Ehtiyatlar .............................................................................................................................................34 15 Təminat depozitləri .............................................................................................................................35 16 Maliyyə risklərinin idarə edilməsi .......................................................................................................35 17 Kapitalın idarə edilməsi ......................................................................................................................40 18 Şərti öhdəliklər ....................................................................................................................................41 19 Əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlar .............................................................................................................41 20 Maliyyə aktivləri və öhdəlikləri: ədalətli dəyər və uçot təsnifatı ........................................................42 21 Hesabat dövründən sonra baş vermiş hadisələr ...................................................................................44

İcbari Sığorta Bürosu 2018-ci il üzrə maliyyə hesabatlarına dair qeydlər

10

1 Giriş

(a) Təşkilat və əməliyyatlar “İcbari Sığorta Bürosu” Hüquqi Şəxslər İttifaqı Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə uyğun olaraq hüquqi şəxslərin ittifaqı kimi təsis edilib və “İcbari sığortalar haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulan tələblər nəzərə alınmaqla fəaliyyət göstərir. İcbari Sığorta Bürosunun iştirakçılarının fəaliyyət göstərdiyi icbari sığorta növlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Daşınmaz əmlakın icbari sığortası – daşınmaz əmlakın yanğın və ya digər hadisələr nəticəsində zədələnməsi, məhv olması, yaxud hər hansı formada itkisi ilə bağlı dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi məqsədi ilə tətbiq edilir.

• Avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası - mexaniki avtonəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisində istifadəsi nəticəsində fiziki şəxslərin sağlamlığına, həmçinin fiziki və hüquqi şəxslərin əmlakına vurduğu zərərlərin əvəzinin ödənilməsi məqsədi ilə tətbiq edilir.

• Daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı mülki məsuliyyətin icbari sığortası - müvafiq əmlakın istismarı, o cümlədən həmin əmlakın ərazisində inşaat, təmir, yenidənqurma və ya digər işlərin həyata keçirilməsi zamanı üçüncü şəxslərin sağlamlığına və əmlakına dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi məqsədi ilə tətbiq edilir.

• Sərnişinlərin icbari fərdi qəza sığortası - sərnişin daşımaları xidmətini həyata keçirən hava, su, dəmiryolu və avtomobil nəqliyyatı vasitələrində olan sərnişinlərin həyatına və sağlamlığına sığorta hadisəsi nəticəsində zərər dəyməsinə görə sığorta təminatının verilməsi məqsədi ilə tətbiq edilir. Sərnişinlərin nəzərdə tutulmuş qaydada fərdi qəza sığortası icbaridir.

• İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta – istehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından sığorta olunanların həyatına və sağlamlığına dəyən zərər nəticəsində onların peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi və ya ölümü ilə bağlı sığorta ödənişinin verilməsini nəzərdə tutur.

• Yaşıl kart – avtonəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatdan keçdiyi ölkədən xaricdə istifadəsi zamanı üçüncü şəxslərin sağlamlığına və /və ya əmlakına dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi üzrə mülk məsuliyyətin yaranması hallarında sığorta ödənişlərinin verilməsini təmin edən beynəlxalq sığorta təminatı sistemidir.

Büro Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının iki nümayəndəsindən, iştirakçı sığortaçıların isə üç nümayəndəsindən ibarət Himayəçilər Şurası tərəfindən idarə olunur:

• Himayəçilər Şurasının sədri – Lana Gözəlova – “AXA MBASK” Sığorta ASC-nin İdarə heyətinin sədrinin müavini;

• Himayəçilər Şurasının üzvü – Aqşin Əlizadə - Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının nümayəndəsi;

• Himayəçilər Şurasının üzvü – Məhəmməd Həsənli – Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının nümayəndəsi;

• Himayəçilər Şurasının üzvü – Tələt Səfərov – “Atəşgah Həyat” Sığorta ASC-nin İdarə heyətinin sədri;

• Himayəçilər Şurasının üzvü – Ülviyyə Cabbarova – “Paşa Sığorta” ASC-nin İdarə heyətinin sədri.

İl bitdikdən sonra Himayəçilər Şurasının tərkibində dəyişikliklər baş vermişdir (bax: Qeyd 21).


11

Büronun əsas fəaliyyəti zərərçəkən sığorta olunanların və zərər vurulan üçüncü şəxslərin maraqlarının müdafiəsini, icbari sığorta sisteminin sabitliyi və inkişafını təmin etmək, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulan funksiyaların həyata keçirilməsindən ibarətdir.

31 dekabr 2018-ci il tarixinə Büronun 31 işçisi olmuşdur (2017: 30 işçi).

Büronun qeydiyyat ünvanı SAT Plaza, 11-ci mərtəbə, Bəşir Səfəroğlu küçəsi 133, Bakı, Azərbaycan AZ1009-dur.

Büronun əsas nəzarət edən tərəfi yoxdur.

(b) Biznes mühiti Büronun fəaliyyəti əsasən, Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşir. Beləliklə, Büro inkişafda olan bazar iqtisadiyyatının xüsusiyyətləri ilə səciyyələnən Azərbaycanın iqtisadi və maliyyə bazarlarında fəaliyyətlə bağlı risklərə məruz qalır. Hüquqi, vergi və normativ baza və rejimlərin inkişafı davam edir, lakin onların müddəalarının həm fərqli şərh olunması, həm də tez-tez dəyişdirilməsi müşahidə olunur. Bütün bunların və sair hüquqi və vergi maneələri nəticəsində Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisələr müxtəlif çətinliklərlə üzləşir. Bununla yanaşı, 2015-ci ildə Azərbaycan manatının ucuzlaşması və dünya bazarında neftin qiymətinin davamlı tərəddüd etməsi biznes mühitində qeyri-müəyyənlik səviyyəsini artırmışdır.

Maliyyə hesabatlarında Azərbaycandakı biznes mühitinin Büronun fəaliyyətinə və maliyyə vəziyyətinə təsiri rəhbərlik tərəfindən qiymətləndirilir. Gələcəkdə biznes mühiti rəhbərliyin cari qiymətləndirməsindən fərqlənə bilər.

2 Maliyyə hesabatlarının tərtib edilməsinin əsasları

(a) Uyğunluq haqqında bəyanat Maliyyə hesabatları Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına (MHBS) əsasən tərtib edilmişdir.

Bu Büronun MHBS 9 “Maliyyə alətləri” və MHBS 15 “Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlir” standartlarının tətbiq edildiyi ilk illik maliyyə hesabatlarıdır. Əsas uçot siyasətlərində dəyişikliklər 2(e) saylı qeyddə təsvir edilmişdir.

(b) Qiymətləndirmənin əsasları Maliyyə hesabatları ilkin dəyər prinsipi əsasında tərtib edilmişdir.

(c) Əməliyyat və təqdimat valyutası Büronun əməliyyat valyutası Azərbaycan Respublikasının milli valyutası olan və baş verən əksər hadisələrin və onlarla bağlı vəziyyətlərin iqtisadi mahiyyətini əks etdirən Azərbaycan Manatıdır (“AZN”).

31 dekabr 2018-ci il tarixinə xarici valyuta qalıqlarının çevrilməsi üçün əsas mübadilə məzənnəsi aşağıdakı kimi olmuşdur: 1 ABŞ dolları = 1.7000 AZN və 1 Avro = 1.9468 AZN (31 dekabr 2017: 1 ABŞ dolları = 1. 7001 AZN və 1 Avro = 2.0307 AZN).

AZN həmçinin bu maliyyə hesabatlarının məqsədləri üçün təqdimat valyutasıdır. Əks müddəa təsbit olunmadıqda, bütün məbləğlər AZN-də təqdim olunur.

(d) Ehtimal və mühakimələrin tətbiqi Maliyyə hesabatlarının MHBS-na uyğun olaraq hazırlanması rəhbərlikdən mühasibatlıq siyasətlərinin tətbiq edilməsini və aktiv, öhdəlik, gəlir və xərclərin göstərilən məbləğlərinə təsir


12

göstərən mühakimə, ehtimal və fərziyyələrdən istifadə olunmasını tələb edir. Faktiki nəticələr bu ehtimallardan fərqlənə bilər.

Ehtimallar və fərziyyələr mütəmadi olaraq nəzərdən keçirilir. Mühasibatlıq ehtimallarında dəyişikliklər həmin dəyişikliklər edildiyi dövrdə və təsir göstərdikləri hər hansı gələcək dövrlərdə əks olunur.

Ehtimallarda ciddi qeyri-müəyyənliklər və mühasibatlıq siyasətlərinin tətbiq edilməsində vacib mühakimələr haqqında məlumat aşağıdakı qeydlərdə əks olunur:

(i) Qeyri-maddi aktivlər Büro spesifik olaraq və yalnız Büronun fəaliyyətləri üçün nəzərdə tutularaq hazırlanmış proqram təminatından istifadə etməkdədir. Bu proqram təminatı heç bir başqa məqsədlə istifadə üçün yararlı deyil. Həmçinin, açıq bazarda Büronun eyni məqsədlər üçün istifadə edə biləcəyi alternativ proqram təminatı mövcud deyildir. Büro yeddi ildir ki, fəaliyyət göstərir, lakin zəruri proqramların təminatı hələ də davam etməkdədir və hal-hazırda mövcud olan proqram təminatı 2011-ci ildən etibarən hissə-hissə quraşdırılmışdır. Bununla belə, bir çox əsas funksiyaların tam istifadəsi yalnız 2014-cü ildən etibarən mümkün olmuşdur. Qeyd olunmuş faktorları, xüsusən də Azərbaycanın dinamik və tənzimlənən biznes mühitində fəaliyyət göstərən icbari sığorta bazarının yaratdığı müstəvini nəzərə alaraq, rəhbərlik qərara gəlmişdir ki, proqram təminatının faydalı istifadə müddətini təxmin etmək üçün yetərli informasiya mövcud deyildir.

(ii) Mənfəət vergisinin tətbiqinə dair qeyri-müəyyənlik Büronun fəaliyyətinin mənfəət vergisinə cəlb olunub-olunmamasını müəyyən edərkən qüvvədə olan qanunvericiliyə əsaslanaraq mühüm mühakimələr yürüdülür (bax: Qeyd 2(e)(C)).

(iii) Kompensasiya üzrə ehtiyat “İcbari sığorta haqqında” qanuna əsasən aşağıdakı hallarda sözügedən qanunda nəzərdə tutulan sığorta ödənişlərinin həyata keçirilməsi mümkün olmadıqda Büro kompensasiya ödəməlidir:

- sığortaçı müvafiq icbari sığorta müqavilələri üzrə sağlamlığa və ya əmlaka dəyən zərərlə bağlı öhdəliklərini ödəmə qabiliyyətinin olmamasına görə yerinə yetirə bilmədikdə;

- üçüncü şəxsin sağlamlığına naməlum və yaxud oğurlanmış avtonəqliyyat vasitəsilə zərər vurulduqda;

- icbari sığorta müqaviləsi mövcud olmayan şəxs tərəfindən avtonəqliyyat vasitəsinin istifadəsi nəticəsində üçüncü şəxsin sağlamlığına zərər vurulduqda.

Son iki halda Büro ehtiyatı Bürodan pul vəsaitlərinin məxaric ehtimalı olduqda zərərçəkən üçüncü tərəfdən kompensasiyanın ödənişi ilə bağlı müraciət aldığı tarixdə tanıyır. Ehtiyatın məbləği rəhbərliyin ehtimallarına əsasən çəkilən zərərlərin səviyyəsindən (ölüm, əlillik qrupu və s.) asılı olaraq hesablanır. 31 dekabr 2018-ci il tarixinə belə ehtiyatların məbləği 79,114 AZN (2017: 63,150 AZN) təşkil etmiş və kompensasiya üzrə ehtiyata daxil edilmişdir.

Birinci hala gəldikdə, 2018-ci il ərzində rəhbərlik üzv sığortaçılardan bir-neçəsinin maliyyə stabilliyi ilə bağlı problemlərlə üzləşdiyini qiymətləndirmişdir və bu Büro rəhbərliyi tərəfindən öhdəlik hadisəsi kimi nəzərə alınmışdır. Rəhbərlik vəsaitlərin məxaric ehtimalının olduğu qərarını vermiş və bu üzv sığortaçıların bağladığı icbari sığorta müqavilələri üzrə Büronun ödəməli olduğu gələcək kompensasiyaları hesablamaqla ehtiyat məbləği təmin etmişdir. 31 dekabr 2018-ci il tarixinə bu ehtiyat 3,939,163 AZN (2017: sıfır) təşkil etmiş və kompensasiya üzrə ehtiyatlara daxil edilmişdir.

(iv) Ağır şərtli müqavilələr üzrə ehtiyat Büro avtomobillərin ehtiyat hissələri üçün bazar qiymətlərinin mərkəzləşdirilmiş məlumat bazasını yaradacaq peşəkar xidmət şirkəti ilə gəlirlərin illik minimal səviyyəsinə zəmanət üçün ləğv oluna


13

bilməyən müqavilə imzalamışdır. Bu məlumat bazası Büronun üzv sığorta şirkətləri tərəfindən istifadə olunacaq. Ötən üç il ərzində vəziyyətin dəyişməsi göstərmişdir ki, Büronun müqavilədən gözlədiyi faydalar müqavilə üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün labüd xərclərdən aşağıdır. Büro ağır şərtli müqavilələr üzrə müqaviləyə xitam verilməsinin gözlənilən xərcləri ilə müqavilənin davam etdirilməsinin gözlənilən xalis xərclərindən daha aşağı olanının cari dəyərində ölçülən ehtiyat tanımışdır.

(v) Maliyyə alətlərinin dəyərsizləşməsi Bax: Qeyd (3(c)(iv).

(e) Uçot siyasəti və təqdimatında dəyişikliklər 1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən Büro ilk dəfə MHBS 9 və MHBS 15-i tətbiq etməyə başlamışdır. Həmçinin Büro 1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən erkən olaraq BMHŞK 23 “Mənfəət vergisinin tətbiqinə dair qeyri-müəyyənlik” şərhini (MHBS-nın Şərhlə üzrə Komitəssinin may, 2017-ci il tarixli şərhi) tətbiq etmişdir. Bir sıra digər yeni standartlar da 1 yanvar 2018-ci il tarixindən qüvvəyə minmişdir, lakin onlar Büronun maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli təsir göstərmir.

Büronun bu standart və şərhlərin tətbiqinə keçid üçün seçdiyi üsullara əsasən standartın tələblərini əks etdirmək məqsədilə bu maliyyə hesabatlarında müqayisəli məlumat ümumi olaraq təqdim edilməmişdir.

A. MHBS 9 Maliyyə alətləri

MHBS 9 maliyyə aktivləri, maliyyə öhdəlikləri və bəzi qeyri-maliyyə bəndlərinin alışı və satışı üzrə müqavilələrin tanınması və qiymətləndirilməsinə dair tələblər irəli sürür. Bu standart MUBS 39-un “Maliyyə Alətləri: Tanıma və Qiymətləndirmə” standartını əvəz edir.

MHBS 9-un tətbiqi nəticəsində Büro MUBS 1 “Maliyyə Hesabatlarının Təqdimatı”na müvafiq dəyişiklikləri qəbul etmişdir. Bu isə maliyyə aktivlərinin dəyərdən düşməsinin əməliyyatlar haqqında hesabatda ayrıca bənd sətri kimi göstərilməsini tələb edir. Buna qədər Büro müddətli depozitlərin dəyərsizləşməsini qeyri-maliyyə aktivlərinin dəyərsizləşməsi üzrə zərərlərin də daxil olduğu dəyərsizləşmə üzrə zərərlər bəndində göstərirdi. Sonradan Büro 3,069,304 AZN məbləğində MUBS 39 çərçivəsində tanınan “müddətli depozitlərin dəyərsizləşməsi üzrə zərərlər”-i 31 dekabr 2017-ci il tarixində tamamlanan il üzrə əməliyyatlar haqqında hesabatda “dəyərsizləşmə üzrə zərərlər”-dən “müddətli depozitlərin dəyərsizləşməsi üzrə zərərlər”-ə təsnif etmişdir.

Bundan başqa, Büro müqayisəli məlumata tətbiq edilməmiş MHBS 7 “Maliyyə Alətləri: Açıqlamalar” standartına müvafiq dəyişiklikləri 2018-ci ilə dair açıqlamalara tətbiq etmişdir.

MHBS 9-a keçidin təsiri əhəmiyyətli olmadığı üçün 1 yanvar 2018-ci ildə xalis aktivlərə heç bir dəyişiklik edilməmişdir.

Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəliklərinin təsnifatı

MHBS 9-un maliyyə aktivləri üçün üç əsas təsnifat kateqoriyası var: amortizasiya edilmiş dəyər, sair məcmu gəlirdə ədalətli dəyər (SMGƏD) və mənfəət və ya zərərdə ədalətli dəyər (MZƏD). MHBS 9-un təsnifatı ümumən maliyyə aktivlərinin idarə edildiyi və müqavilə üzrə pul vəsaitlərinin hərəkət etdiyi biznes modelinə əsaslanır. Bu standart MUBS 39-un ödəniş tarixinədək saxlanılan, kredit və debitor borcları və satıla bilən aktiv kateqoriyalarını ləğv edir.

MHBS 9-un tətbiqi Büronun maliyyə öhdəlikləri ilə bağlı uçot siyasətinə əhəmiyyətli təsir göstərməmişdir.

Büronun MHBS 9-a əsasən maliyyə alətlərinin təsnifatının, qiymətləndirməsinin, əlaqədar gəlir və zərərlərlə bağlı modifikasiya və uçotları necə reallaşdırdığının izahı üçün 3(c)(i) saylı qeydə baxın.


14

Aşağıdakı cədvəl və onu müşayiət edən qeydlərdə Büronun 1 yanvar 2018-ci il tarixinə hər maliyyə aktivi və maliyyə öhdəliyi sinfi üçün MUBS 39-a əsasən ilkin ölçü kateqoriyaları və MHBS 9-a əsasən yeni ölçü kateqoriyaları göstərilmişdir.

AZN’000 Qeyd MUBS 39-a əsasən ilkin

təsnifat MHBS 9-a əsasən

yeni təsnifat

MUBS 39-a əsasən ilkin

balans dəyəri

MHBS 9-a əsasən yeni

balans dəyəri

AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların

ekvivalentləri Kreditlər və debitor

borcları Amortizasiya edilmiş dəyər 3,138,443 3,138,443

Təqvim haqları üzrə debitor borclar

Kreditlər və debitor borcları

Amortizasiya edilmiş dəyər 797,016 797,016

Müddətli depozitlər Kreditlər və debitor


Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyalar (a)

Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyalar

Amortizasiya edilmiş dəyər 5,437,351 5,437,351

Sair maliyyə aktivləri Kreditlər və debitor


Cəmi aktivlər 27,415,868 27,415,868 ÖHDƏLİKLƏR

Təminat depozitləri Amortizasiya edilmiş

dəyər Amortizasiya edilmiş dəyər 6,000,000 6,000,000

Sair maliyyə öhdəlikləri Amortizasiya edilmiş

dəyər Amortizasiya edilmiş dəyər 100,000 100,000

Cəmi öhdəliklər 6,100,000 6,100,000

a) MHBS 9-un tətbiqindən öncə müəyyən borc qiymətli kağızları ödəniş müddətinədək saxlanılan alət kateqoriyasına aid edilirdi. MHBS 9-a əsasən Büro bu qiymətli kağızların məqsədi aktivləri müqavilə üzrə pul vəsaitlərini toplamaq üçün saxlamaq olan biznes modeli çərçivəsində saxlandığını hesab edir. Büro bu qiymətli kağızları ayrıca uzunmüddətli gəlir portfelində saxlayır. Bu qiymətli kağızlar satıla bilər, lakin onların nadir hallarda satılacağı gözlənilir. Bu aktivlər MHBS 9-a əsasən amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən aktiv kimi təsnif edilir.

Maliyyə alətlərinin dəyərsizləşməsi

MHBS 9 MUBS 39-da olan “çəkilmiş zərər” modelini “gözlənilən kredit zərəri” modeli ilə əvəz edir. Yeni dəyərsizləşmə modeli həm də amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən maliyyə alətlərinə, SMGƏD-də ölçülən müqavilə aktivlərinə və borc investisiyalarına tətbiq edilir, lakin kapital investisiyalarına tətbiq edilmir. MHBS 9-a əsasən kredit zərərləri MUBS 39-da olduğundan daha tez tanınır. Büronun MHBS 9-un dəyərsizləşmə tələblərini necə tətbiq etdiyinin izahı üçün Qeyd 3(c)(iv)-ə baxın.

MHBS 9-un dəyərsizləşmə modelinin tətbiqi sahəsinə düşən aktivlər üçün dəyərsizləşmə üzrə zərərlərin artması və daha qeyri-sabit olması gözlənilir. Büro MHBS 9-un dəyərsizləşmə tələblərinin 1 yanvar 2018-ci il tarixindən tətbiqinin dəyərsizləşmə üzrə ehtiyatlarda əhəmiyyətli artımla nəticələnməyəcəyini müəyyən etmişdir.

Keçid

MHBS 9-un tətbiqi nəticəsində mühasibatlıq siyasətində dəyişikliklər, aşağıda təsvir edilənlər xaric, retrospektiv şəkildə tətbiq edilmişdir:

- Büro təsnifat və qiymətləndirmə (o cümlədən dəyərsizləşmə) tələblərinə münasibətdə əvvəlki dövrlər üçün müqayisəli məlumata dəyişikliklər etməmək hüququndan yararlanmışdır. MHMBS 9-un tətbiqi nəticəsində aliyyə aktivləri və maliyyə öhdəliklərinin balans dəyərlərində yaranan fərqlər (varsa) 1 yanvar 2018-ci ilə olan xalis aktivlərdə tanınır. Müvafiq olaraq 2017-ci il üçün təqdim olunan məlumat MHBS 9-un deyil, MUBS 39-un


15

tələblərini əks etdirir, odur ki, MHBS 9-a əsasən 31 dekabr 2018-ci il tarixində tamamlanan il üzrə və bu tarixdə təqdim olunan məlumatla müqayisə edilə bilməz.

• Aşağıdakı qiymətləndirmə ilkin tətbiq tarixində mövcud fakt və vəziyyətə əsasən həyata keçirilmişdir.

‒ Maliyyə aktivinin hansı biznes modeli çərçivəsində saxlanılmasının müəyyən edilməsi.

• Borc qiymətli kağızının kredit riski MHBS 9-un ilkin tətbiqi tarixində aşağı olmuşdursa, Büro bu aktivin kredit riskinin ilkin tanınmadan sonra əhəmiyyətli dərəcədə artmadığını qəbul etmişdir.

B. MHBS 15 Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlir

MHBS 15 gəlirin hansı hissəsinin və nə zaman tanınmasını müəyyən edən təfsilatlı çərçivə təqdim edir. Bu MUBS 18 “Gəlir”, MUBS 11 “Tikinti Müqavilələri və əlaqədar şərhlər” standartlarını əvəz edir.

Büro MHBS 15-i ilk dəfə 1 yanvar 2018-ci ildə heç bir praktiki faydadan yararlanmadan MUBS 8-ə uyğun olaraq retrospektiv şəkildə tətbiq etmişdir.

Büronun rəhbərliyi təqvim haqlarının MHBS 15-in tətbiqi sahəsinə düşmədiyi qənaətinə gəlmişdir. “İcbari sığorta haqqında” qanunda müəyyən edildiyi kimi Büronun yaradılmasının başlıca məqsədi zərər çəkmiş şəxslərin və üçüncü tərəflərin maraqlarını qorumaq və icbari sığorta sisteminin sabitliyi və inkişafını təmin etməkdir. Beləliklə, Büronun kompensasiya ödəmək öhdəliyi qanundan qaynaqlanır (bax: Qeyd 2(d)(iii)) və kompensasiyanın ödənilməsi üçün Büro ilə üzv sığortaçı şirkət və ya sığortalanmış şəxslər/üçüncü tərəf arasında müqavilənin imzalanması tələb olunmur. Anoloji olaraq, üzv sığortaçı şirkətin Büroya təqvim haqları ödəmək öhdəliyi müqavilə ilə deyil, qanun ilə müəyyən edilir (bax: Qeyd 3(j)). Bu faktları nəzərə alaraq Büronun rəhbərliyi belə qənaətə gəlmişdir ki, müştərilərlə müqavilə və sığorta müqavilələri mövcud deyil və təqvim haqları nə MHBS 15 “Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlir”, nə də MHBS 14 “Sığorta müqavilələri” standartlarının tətbiqi sahəsinə düşür. MHBS 4-ə əsasən qanunla yaradılmış “təminat fondu” MUBS 37 “Ehtiyatlar, şərti öhdəliklər və şərti aktivlər” standartının tətbiq sahəsinə düşür.

C. BMHŞK 23 Mənfəət vergisinin tətbiqi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik

BMHŞK 23 mənfəət vergisinin tətbiqinə dair qeyri-müəyyənlik olduqda MUBS 12-nin tanıma və qiymətləndirmə tələblərini yerinə yetirməyə aydınlıq gətirir. Belə hallarda müəssisə bu şərhi tətbiq etməklə vergi tutulan mənfəət (vergi zərəri), vergi əsasları, istifadə edilməmiş vergi zərərləri, istifadə edilməmiş vergi kreditləri və vergi dərəcələrinə əsaslanaraq MUBS 12-nin tələblərini tətbiq etməklə cari və ya təxirə salınmış vergi aktivləri və ya öhdəliklərini tanımalı və ölçməlidir. BMHŞK 23-ə əsasən müəssisə vergi orqanının qeyri-müəyyən vergi hesablanmasını qəbul etmək ehtimalının olub-olmayacağını nəzərə almalıdır. Əgər müəssisə belə ehtimalın olduğu qənaətindədirsə, o zaman müəssisə vergi tutulan mənfəəti (vergi zərərini), vergi əsaslarını, istifadə edilməmiş vergi zərərlərini, istifadə edilməmiş vergi kreditlərini və ya vergi dərəcələrini mənfəət vergisi sənədlərində istifadə edilən və ya istifadəsi planlaşdırılan vergi hesablanması qaydalarına uyğun şəkildə müəyyən etməlidir. Müəssisə vergi orqanının qeyri-müəyyən vergi hesablanmasını qəbul edəcəyinə dair ehtimalın olmadığı qənaətindədirsə, müəssisə əlaqəli vergi tutulan mənfəətin (vergi zərərinin), vergi əsaslarının, istifadə olunmamış vergi zərərlərinin, istifadə olunmamış vergi kreditləri və ya vergi dərəcələrinin müəyyən edilməsində qeyri-müəyyənliyin təsirlərini əks etdirməlidir. Müəssisə ya ən çox ehtimal edilən məbləğ, ya da gözlənilən dəyərdən istifadə etməklə hər qeyri-müəyyən vergi hesablanması qaydası üçün qeyri-müəyyənliyin təsirini əks etdirməlidir. Ən çox ehtimal edilən dəyər mümkün nəticələr üzrə ehtimal edilən məbləğlərin cəmidir.

BMHŞK 23-ün tətbiqi Büronun 1 yanvar 2018-ci il tarixli bölüşdürülməmiş mənfəətinə təsir göstərməmişdir.


16

Büronun fəaliyyətinin mənfəət vergisinə cəlb olunub-olunmadığını müəyyən etmək üçün vergi qanunvericiliyinə əsaslanan mühüm mühakimələr yürüdülmüşdür.

2017-ci il ərzində vergi orqanları məfnəət vergisi və əvvəlki 3 il ərzində mənfəət vergisinin ödənilmədiyinə görə cərimə olaraq Büronun bank hesablarından cəmi 5,485,284 AZN tutmuşdur. Vergi qanunvericiliyinə əsasən Büro özünü mənfəət vergisi ödəyicisi saymırdı və bu səbəbdən məsələ vergi appelyasiyası səviyyəsində həll edilmədiyi təqdirdə tutulmuş məbləği geri qaytarmaq iddiası ilə məhkəməyə müraciət etmək qərarı vermişdi. 31 dekabr 2017-ci il tarixinə olan fakt və vəziyyətə əsaslanaraq Büro rəhbərliyi vergi və ya məhkəmə orqanının Büronun vergidən azad olması haqqında qərar çıxaracağı ehtimalının olduğu qənaətinə gəlmişdir.

2018-ci il ərzində Büro vergi orqanları tərəfindən əlavə sanksiyalar və bank hesablarından əlavə tutulmaların qarşısını almaq məqsədilə 2017 və 2018-ci illər üçün vergi orqanlarına “mənfəət vergisi” qismində cəmi 1,502,450 AZN ödəmişdir. 31 dekabr 2018-ci il tarixinə olan fakt və vəziyyətə əsaslanaraq Büro rəhbərliyi vergi və ya məhkəmə orqanının Büronun vergidən azad olması haqqında qərar çıxaracağı ehtimalının olmadığı qənaətinə gəlmişdir. Nəticədə Büro 2018-ci il üçün cari vergi və təxirə salınmış vergi aktivi və ya öhdəliyini MUBS 12-ni tətbiq etməklə tanımış və qiymətləndirmişdir. Bu zaman Büro BMHŞK 23-ü tətbiq etməklə vergiyə cəlb olunan mənfəət və vergi əsaslarına əsaslanmışdır (bax: Qeyd 8).

3 Əsas uçot siyasətləri 2(e) saylı qeyddə açıqlanan dəyişikliklər istisna olmaqla Büro aşağıdakı uçot siyasətlərini bu maliyyə hesabatlarında təqdim olunan bütün dövrlərə ardıcıl olaraq tətbiq etmişdir.

(a) Xarici valyuta

Xarici valyuta əməliyyatları Xarici valyutalardakı əməliyyatlar həyata keçirildiyi tarixlərə olan məzənnələrlə Büronun müvafiq əməliyyat valyutasına çevrilir.

Hesabat tarixinə xarici valyutalarda əks olunmuş maliyyə aktivləri və öhdəlikləri həmin tarixə olan məzənnə ilə əməliyyat valyutasına çevrilir. Maliyyə maddələri üzrə xarici valyuta gəliri və ya zərəri, dövr ərzində effektiv faiz və ödənişlər nəzərə alınmaqla, dövrün əvvəlində əməliyyat valyutasının amortizasiya olunmuş dəyəri ilə hesabat dövrünün sonuna olan məzənnə əsasında çevrilmiş xarici valyutada amortizasiya olunmuş dəyər arasında olan fərqdir.

Ədalətli dəyərində ölçülmüş və xarici valyutalarda əks olunmuş qeyri-maliyyə aktivləri və öhdəlikləri ədalətli dəyərin müəyyən olunduğu tarixə qüvvədə olan mübadilə məzənnəsi əsasında əməliyyat valyutasına çevrilir. İlkin dəyər əsasında ölçülən xarici valyutada olan qeyri-maliyyə maddələri əməliyyat tarixinə olan mübadilə məzənnəsi əsasında çevrilir.

Konvertasiya zamanı yaranan xarici valyuta fərqləri əməliyyatlar haqqında hesabatda tanınır.

(b) Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinə ədalətli dəyərinin dəyişmə riski çox aşağı olan və Büro tərəfindən qısamüddətli öhdəliklərin idarə olunmasında istifadə edilən banklarda saxlanılan cari hesablar və ilkin ödəniş müddəti üç aydan az olan yüksək likvidli maliyyə aktivləri daxildir. Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri amortizasiya edilmiş dəyər əsasında əks olunur.


17

(c) Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəlikləri

(i) Qiymətləndirmədən sonra təsnifat Maliyyə aktivləri – 1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən tətbiq olunan siyasət

İlkin tanınma zamanı maliyyə aktivi aşağıdakı kimi təsnif edilir: amortizasiya edilmiş dəyərdə; SMGƏD – borc investisiyası; SMGƏD – kapital investisiyası; və ya MZƏD.

Büro maliyyə aktivlərinin idarə edilməsi üzrə biznes modelini dəyişdirməzsə (bu halda bütün aidiyyatlı maliyyə aktivləri biznes model dəyişəndən sonrakı ilk hesabat dövrünün ilk günündə təkrar təsnif edilir) maliyyə aktivi ilkin tanınmadan sonra təkrar təsnif edilmir.

Maliyyə aktivi aşağıdakı şərtlərə cavab verdikdə və MZƏD kateqoriyasına aid olmadıqda amortizasiya edilmiş dəyərdə qiymətləndirilir:

• aktiv məqsədi müqavilə üzrə pul vəsaitlərini yığmaq üçün aktivləri saxlamaq olan biznes modeli çərçivəsində saxlanılır; və

• maliyyə aktivi üzrə müqavilə şərtləri müəyyən edilmiş tarixlərdə yalnız əsas məbləğ və faiz ödəmələrindən ibarət pul vəsaitlərinin artmasına səbəb olur.

Borc aləti yalnız aşağıdakı şərtlərə cavab verdikdə və MZƏD kateqoriyasına aid olmadıqda SMGƏD-də ölçülür:

• aktiv məqsədi müqavilə üzrə pul vəsaitlərini yığmaq və maliyyə aktivlərini satmaq olan biznes modeli çərçivəsində saxlanılır; və

• maliyyə aktivi üzrə müqavilə şərtləri müəyyən edilmiş tarixlərdə yalnız əsas məbləğ və faiz ödəmələrindən ibarət pul vəsaitlərinin artmasına səbəb olur.

Ticarət üçün saxlanılmayan kapital investisiyasının ilkin tanınması zamanı Büro SMG-də investisiyanın ədalətli dəyərində sonrakı dəyişiklikləri göstərmək funksiyasını geri dönüşsüz seçə bilər. Bu seçim hər investisiya üçün ayrıca edilir.

Yuxarıda təsvir edildiyi kimi amortizasiya dəyərində və ya SMGƏD-də ölçülmüş kimi təsnif edilməyən bütün maliyyə aktivləri MZƏD-də ölçülür. İlkin tanınma zamanı Büro əks təqdirdə amortizasiya edilmiş dəyərdə və ya SMGƏD-də ölçülmək tələblərinə cavab verən maliyyə aktivlərini MZƏD-də təyin edə bilər, o şərtlə ki, bu yarana biləcək uçot xətalarını aradan qaldırsın və ya əhəmiyyətli dərəcədə azaltsın.

Biznes modelinin qiymətləndirilməsi

Büro aktivin portfel səviyyəsində saxlandığı biznes modelinin məqsədini qiymətləndirir, belə ki, bu model biznesin necə idarə edildiyini və rəhbərliyə təqdim edilən məlumatı daha yaxşı əks etdirir. Bu zaman aşağıdakı məlumat nəzərə alınır:

• Portfel üçün müəyyən edilən siyasət və məqsədlər və bu siyasətlərin təcrübədə tətbiqi. Xüsusilə də rəhbərliyin strategiyasının müqavilə üzrə faiz gəlirlərinin qazanılmasına, müəyyən faiz dərəcəsini saxlamağa, maliyyə aktivlərinin müddətinin bu aktivləri maliyyələşdirən öhdəliklərin müddətinə uyğunlaşdırmağa və ya aktivləri satmaqla pul vəsaitlərini reallaşdırmağa fokuslanıb-fokuslanmadığı;

• Portfelin fəaliyyəti necə qiymətləndirilir və Büro rəhbərliyinə necə hesabat verilir; • Biznes modelinin işinə (və bu biznes modeli çərçivəsində saxlanan maliyyə aktivlərinə)

təsir göstərən risklər və bu risklər necə idarə edilir; • Biznes rəhbərlərinin haqqı necə ödənilir. Məsələn, bu haqq idarə edilən aktivlərin ədalətli

dəyərinə əsaslanır, yoxsa müqavilə üzrə yığılan pul vəsaitlərinə; və • Əvvəlki dövrlərdə satış tezliyi, həcmi və vaxtı, belə satışların səbəbi və gələcək satış

fəaliyyəti barədə yaratdığı gözləntilər. Bununla belə, satış fəaliyyəti haqqında məlumata


18

ayrıca deyil, Büronun maliyyə aktivlərini idarə etmək üçün müəyyən etdiyi məqsədə necə nail olunduğunun və pul vəsaitlərinin necə əldə edildiyinin ümumi qiymətləndirilməsinin bir hissəsi kimi baxılır.

Kommersiya məqsədləri üçün saxlanılan və ya fəaliyyəti ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirilən maliyyə aktivləri MZƏD-də ölçülür, belə ki, onlar nə müqavilə üzrə pul vəsaitlərinin yığımı, nə də həm müqavilə üzrə pul vəsaitlərinin yığımı, həm də maliyyə aktivlərinin satışı üçün saxlanılmır.

Müqavilə üzrə pul vəsaitlərinin yalnız əsas məbləğ və faiz ödəmələri olub-olmadığının dəyərləndirilməsi

Bu qiymətləndirmənin məqsədləri üçün “əsas” dedikdə ilkin tanınma zamanı maliyyə aktivinin ədalətli dəyəri başa düşülür. “Faiz” dedikdə pulun zaman dəyəri və müəyyən zaman dövründə ödənilməli əsas məbləğlə əlaqədar kredit riski və sair əsas kredit riskləri və xərcləri (məsələn, likvidlik riski və inzibati xərclər), eləcə də mənfəət marjası üçün ödəniş nəzərdə tutulur. Müqavilə üzrə pul axınlarının yalnız əsas məbləğ və faiz ödəmələri olub-olmamasının qiymətləndirilməsində Büro alətin müqavilə şərtlərini nəzərə alır. Bu qiymətləndirmə maliyyə aktivində həmin aktivin bu şərtə əməl etməməsi ilə nəticələnən müqavilə üzrə pul axınlarının müddəti və ya məbləğini dəyişə bilən müqavilə şərtinin olub-olmamasını əhatə edir. Qiymətləndirmə zamanı Büro aşağıdakıları nəzərə alır:

- pul axınlarının məbləği və müddətini dəyişəcək şərti hadisələr; - maliyyə levereci xüsusiyyətləri; - vaxtından əvvəl ödəniş və müddətin uzadılması şərtləri; - Büronun müəyyən aktivlərdən gələn pul axınlarına olan iddialarını məhdudlaşdıran şərtlər

(məs., reqressiz aktivlər); və - pulun zaman dəyərini dəyişən xüsusiyyətlər, məsələn, faiz dərəcələrinin mütəmadi

yenilənməsi.

Təkrar təsnifat

Maliyyə aktivləri, Büronun maliyyə aktivlərini idarə etdiyi biznes modelini dəyişdikdən sonrakı dövr istisna olmaqla, ilkin tanınmadan sonra yenidən təsnif edilmir.

Maliyyə aktivləri – 1 yanvar 2018-ci il tarixindən əvvəl tətbiq olunan siyasət

Büro maliyyə aktivlərini aşağıdakı kateqoriyalar üzrə təsnif edirdi:

- kreditlər və debitor borcları; - ödəniş tarixinədək saxlanılan aktivlər; - satıla bilən aktivlər;

Maliyyə öhdəlikləri

Maliyyə öhdəlikləri ya amortizasiya edilmiş dəyərdə, ya da MZƏD-də ölçülür.

Təkrar təsnifat

İlkin tanınmadan sonra maliyyə öhdəlikləri təkrar təsnif edilmir.

(ii) Tanınmanın dayandırılması Maliyyə aktivləri

Büro maliyyə aktivini tanımağı o zaman dayandırır ki, maliyyə aktivindən gələn pul vəsaitlərinə olan müqavilə hüquqlarının müddəti bitir və ya əməliyyatda müqavilə üzrə pul vəsaitlərini almaq hüququnu ötürür ki, bu halda maliyyə aktivlərinə sahib olmaqla bağlı bütün risklər və faydalar da ötürülür və ya Büro sahibliklə bağlı bütün riskləri və faydaları nə ötürür, nə də özündə saxlayır və maliyyə aktivinə nəzarəti özündə saxlamır.


19

Maliyyə aktivinin tanınması dayandırıldıqda aktivin ümumi balans dəyəri (və ya aktivin tanınması dayandırılmış hissəsinə ayrılmış ümumi balans dəyəri) və alınan təzminat cəmi (i) əldə edilmiş kompensasiya (əldə edilmiş hər yansı yeni aktiv çıx götürülmüş hər hansı yeni öhdəlik daxil olmaqla) və (ii) sair məcmu gəlirdə tanınan hər hansı toplam gəlir və zərər arasındakı fərq mənfəət və ya zərərdə tanınır.

Maliyyə öhdəlikləri Büro müqavilə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirildikdə və ya ləğv edildikdə və ya müddəti bitdikdə maliyyə öhdəliyini tanımağı dayandırır. Büro maliyyə öhdəliyinin tanınmasını həm də onun şərtləri dəyişdirildikdə və dəyişdirilmiş öhdəlik üzrə pul vəsaitlərinin axını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdikdə dayandırır. Belə olan halda dəyişdirilmiş şərtlərə əsasən yeni maliyyə öhdəliyi ədalətli dəyərində tanınır.

Maliyyə öhdəliyinin tanınması dayandırılarkən balans dəyərindəki fərq əvəzləşdirilir və ödənilən məbləğ (ötürülmüş nağdsız aktivlər və ya götürülmüş öhdəliklər daxil olmaqla) mənfəət və ya zərərdə tanınır.

(iii) Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəliklərinin modifikasiyası 1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən tətbiq olunan siyasət

Maliyyə aktivləri

Maliyyə aktivinin şərtləri dəyişərsə, Büro dəyişmiş aktiv üzrə pul vəsaitlərinin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib-dəyişmədiyini qiymətləndirir. Pul vəsaitlərində əhəmiyyətli fərqlər olduğu təqdirdə (“əhəmiyyətli modifikasiya”) ilkin maliyyə aktivi üzrə pul vəsaitlərinə dair müqavilə üzrə hüquqların vaxtı keçmiş sayılır. Belə olan halda ilkin maliyyə aktivinin tanınması dayandırılır və yeni maliyyə aktivi müvafiq əməliyyat xərcləri daxil olmaqla ədalətli dəyərdə tanınır.

Büro modifikasiyanın əhəmiyyətli olub-olmadığına, yəni ilkin maliyyə aktivi və dəyişikliyə uğramış və ya əvəzlənmiş maliyyə aktivi üzrə pul vəsaitlərinin əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndiyinə dair kəmiyyət və keyfiyyət qiymətləndirməsi aparır. Büro kəmiyyət və keyfiyyət amillərinə əsaslanaraq modifikasiyanın əhəmiyyətli olub-olmadığını növbəti ardıcıllıqda qiymətləndirir: keyfiyyət amilləri, kəmiyyət amilləri, keyfiyyət və kəmiyyət amillərinin birgə təsiri. Pul vəsaitləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndiyi təqdirdə ilkin maliyyə aktivi üzrə pul vəsaitlərinə dair müqavilə hüquqlarının vaxtı bitmiş sayılır. Bu qiymətləndirmə zamanı Büro maliyyə öhdəliklərinin tanınmasının dayandırılması təlimatını nümunə götürür. Büro aşağıdakı keyfiyyət amillərinə əsaslanaraq modifikasiyanın əhəmiyyətli olduğu qənaətinə gəlir:

- maliyyə aktivinin valyutasının dəyişməsi; - girov və ya sair kredit təminatlarının dəyişməsi; - maliyyə aktivinin şərtlərində əsas məbləğ və faiz ödəmələri (SPPI) meyarına

uyğunsuzluqla nəticələnən dəyişiklik (məs., konvertasiya funksiyasının əlavə edilməsi) (1 yanvar 2018-ci il tarixindən tətbiq edilir).

Amortizasiya edilmiş dəyərdə uçota alınmış modifikasiya olunmuş aktiv üzrə pul vəsaitləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmədikdə modifikasiya maliyyə aktivinin tanınmasının dayandırılması ilə nəticələnmir. Belə olan halda, Büro maliyyə aktivinin ümumi balans dəyərini yenidən hesablayır və ümumi balans dəyərinə düzəlişdən qaynaqlanan məbləği mənfəət və ya zərərdə gəlir və ya zərər kimi tanıyır. Maliyyə aktivinin ümumi balans dəyəri maliyyə aktivinin ilkin effektiv faiz dərəcəsində diskontlaşdırılmış şərtləri yenidən nəzərdən keçirilmiş və ya müqavilə üzrə modifikasiya edilmiş pul vəsaitlərinin cari dəyərində təkrar hesablanılır. Xərclər və haqlar modifikasiya edilmiş maliyyə aktivinin balans dəyərində əks etdirilir və modifikasiya edilmiş maliyyə aktivinin qalan müddəti boyu amortizasiya edilir.



20

Büro maliyyə öhdəliyinin tanınmasını şərtləri dəyişdikdə və dəyişmiş öhdəlik üzrə pul vəsaitləri əhəmiyyətli fərqləndikdə dayandırır. Belə olan halda dəyişmiş şərtlər əsasında yeni maliyyə öhdəliyi ədalətli dəyərdə tanınır. Maliyyə öhdəliyinin balans dəyərindəki fərq ləğv edilir və yeni maliyyə öhdəliyi dəyişmiş şərtlərlə mənfəət və ya zərərdə tanınır.

Modifikasiya (və ya dəyişiklik) maliyyə öhdəliyinin tanınmasının dayandırılması ilə nəticələnmədikdə Büro maliyyə aktivinin tanınmasının dayandırılması ilə nəticələnməyən modifikasiya zamanı maliyyə aktivinin ümumi balans dəyərinə düzəliş tələblərinə dair uçot siyasətini tətbiq edir. Başqa sözlə, Büro maliyyə öhdəliyinin modifikasiyası (və ya dəyişməsi) nəticəsində maliyyə öhdəliyinin amortizasiya edilmiş dəyərində hər hansı düzəlişi modifikasiya (və ya dəyişiklik) tarixində mənfəət və ya zərərdə tanıyır.

Mövcud maliyyə öhdəliyi üzrə pul vəsaitlərində dəyişiklik mövcud müqavilə şərtlərindən qaynaqlandıqda modifikasiya sayılmır; məsələn, kreditin müqavilə şərtləri tələb etdiyi üçün ARMB-nin əsas faiz dərəcəsinin dəyişməsi ilə banklar sabit faiz dərəcəsini dəyişdikdə və Büro ya yenilənmiş faiz dərəcəsini qəbul etməli, ya da cərimə olmadan krediti nominal dəyərində almalı olduqda. Büro üzən dərəcəli maliyyə alətləri üzrə qaydadan istifadə edərək faiz dərəcəsinin modifikasiyasına cari bazar dərəcəsini tətbiq edir. Bu o deməkdir ki, effektiv faiz dərəcəsinə də müvafiq şəkildə düzəliş edilir.

Büro keyfiyyət amilləri, kəmiyyət amilləri və birlikdə keyfiyyət və kəmiyyət amillərini nəzərə alaraq modifikasiyanın əhəmiyyətli olub-olmadığının kəmiyyət və keyfiyyət qiymətləndirməsini aparır. Büro aşağıdakı keyfiyyət amillərinə əsaslanaraq modifikasiyanın əhəmiyyətli olduğu qərarına gəlir:

- maliyyə öhdəliyinin valyutasının dəyişməsi; - girov və ya sair kredit təminatlarının dəyişməsi; - konvertasiya funksiyasının daxil edilməsi; - maliyyə öhdəliyində subordinasiyanın dəyişməsi.

Yeni şərtlərə əsasən, alınmış haqlar çıxılmaqla ödənilmiş haqlar daxil və ilkin effektiv faiz dərəcəsinə əsasən diskontlaşdırılmaqla, diskontlaşdırılmış cari dəyər ilkin maliyyə öhdəliyi üzrə qalan pul vəsaitlərinin diskontlaşdırılmış cari dəyərindən ən azı 10 faiz fərqləndikdə kəmiyyət qiymətləndirməsinin şərtləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmiş sayılır. Borc alətlərinin mübadiləsi və ya şərtlərin modifikasiyası məbləğin ləğvi kimi uçota alınırsa, hər hansı xərc və ya haqlar da ödəniş zamanı gəlir və ya zərərin bir hissəsi kimi tanınır. Mübadilə və ya modifikasiya ləğv kimi uçota alınmadıqda, hər hansı xərc və ya haqq öhdəliyin balans dəyərinə düzəlişlə nəticələnir və modifikasiya edilmiş öhdəliyin qalan müddəti boyu amortizasiya edilir.

1 yanvar 2018-ci il tarixindən əvvəl tətbiq olunan siyasət

Maliyyə aktivləri

Maliyyə aktivlərinin şərtləri dəyişikliyə uğradıqda Büro dəyişmiş aktiv üzrə pul vəsaitlərinin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib-dəyişmədiyini dəyərləndirirdi. Pul vəsaitləri əhəmiyyətli dəyişikliyə uğradığı təqdirdə ilkin maliyyə aktivi üzrə pul vəsaitlərinin müqavilə şərtlərinin vaxtı keçmiş sayılırdı. Belə olan halda ilkin maliyyə aktivlərinin tanınması dayandırılır və yeni maliyyə aktivi ədalətli dəyərində tanınırdı.

Maliyyə aktivinin şərtləri borcalanın maliyyə çətinlikləri yaşamasına görə dəyişdikdə və aktivin tanınması dayandırılmadıqda aktivin dəyərsizləşməsi modifikasiyadan öncəki faiz dərəcəsi ilə ölçülürdü.


Maliyyə öhdəliyinin şərtləri dəyişikliyə uğradıqda və dəyişmiş öhdəlik üzrə pul vəsaitləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndikdə Büro bu öhdəliyi tanımağı dayandırırdı. Bu halda dəyişmiş şərtlərə əsaslanan yeni maliyyə öhdəliyi ədalətli dəyərində tanınırdı. Maliyyə öhdəliyinin balans dəyərindəki fərq ödənilir və ödənilmiş təzminat mənfəət və ya zərərdə tanınırdı. Ödənilmiş məbləğə


21

ötürülmüş qeyri-maliyyə aktivləri (varsa) və yeni dəyişmiş maliyyə öhdəlikləri daxil olmaqla öhdəliklərin götürülməsi də daxil idi.

Maliyyə öhdəliyində modifikasiya tanınmanın dayandırılmasına səbəb olmadıqda çəkilən istənilən xərc və haqlar öhdəliyin balans dəyərinə düzəliş kimi tanınır və alət üzərində effektiv faiz dərəcəsinin təkrar hesablanması yolu ilə dəyişikliyə uğramış maliyyə öhdəliyinin qalan müddəti üzrə amortizasiya edilirdi.

(iv) Dəyərsizləşmə Həmçinin bax: Qeyd 16(c)(i).

1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən tətbiq olunan siyasət

Büro amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən maliyyə aktivlərinin gözlənilən kredit zərərləri (GKZ) üzrə zərər ehtiyatını tanıyır. Büro zərər ehtiyatlarını, 12 aylıq GKZ kimi hesablanan aşağıdakılar istisna olmaqla, bütün dövr üçün GKZ məbləğinə bərabər qiymətlədirir:

- hesabat tarixində kredit riski aşağı müəyyən edilən borc investisiya qiymətli kağızları; - ilkin tanınmadan sonra kredit riski əhəmiyyətli dərəcədə artmayan digər maliyyə alətləri

Büro kreditin risk dərəcəsi qlobal olaraq qəbul edilmiş “investisiya dərəcəsi” anlayışına bərabər olduğu təqdirdə borc investisiya qiymətli kağızlarının kredit riskinin aşağı olduğunu qəbul edir.

12 aylıq GKZ hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində (alətin gözlənilən istifadə müddəti 12 aydan az olarsa daha qısa müddət ərzində) maliyyə alətinin defolt hadisəsindən yaranan GKZ payıdır. 12 aylıq GKZ tanınan maliyyə alətləri “Mərhələ 1” maliyyə aləti adlandırılır.

Bütün dövr üçün GKZ maliyyə alətinin gözlənilən müddəti ərzində mümkün bütün defolt hadisələrindən yaranan GKZ-dir. Bütün dövrü üçün GKZ tanınan maliyyə alətləri ilkin tanınmadan sonra kredit riski əhəmiyyətli dərəcədə artıqda, lakin maliyyə alətləri kredit üzrə dəyərsizləşmədikdə “Mərhələ 2” maliyyə alətləri, maliyyə alətləri kredit üzrə dəyərsizləşdikdə isə “Mərhələ 3” maliyyə alətləri adlandırılır.

GKZ-ni hesablayarkən götürülən maksimal müddət Büronun kredit riskinə açıq olduğu maksimal müqavilə müddətidir.

Gözlənilən kredit zərərlərinin ölçüləməsi

GKZ kredit zərərlərinin ehtimal əsasında ölçülən qiymətləndirilməsidir. Onlar aşağıdakı şəkildə ölçülür:

- hesabat tarixində kredit üzrə dəyərsizləşməmiş maliyyə aktivləri: bütün gözlənilən əldə edilməmiş pul vəsaitlərinin cari dəyəri (yəni müqavilə əsasında müəssisəyə ödənilməli pul vəsaitləri ilə Büronun əldə etməyi gözlədiyi pul vəsaitləri arasındakı fərq);

- hesabat tarixində kredit üzrə dəyərsizləşmiş maliyyə aktivləri: ümumi balans dəyəri ilə hesablanmış gələcək pul axınları arasındakı fərq;.

Gözlənilən kredit zərərləri maliyyə aktivinin effektiv faiz dərəcəsinə diskontlaşdırılır.

Restrukturizasiya edilmiş maliyyə aktivləri

Maliyyə aktivinin şərtləri yenidən nəzərdən keçirildikdə və ya modifikasiya edildikdə və ya mövcud maliyyə aktivi borcalanın maliyyə çətinlikləri yaşaması səbəbindən yenisi ilə əvəzləndikdə maliyyə aktivinin tanınmasının dayandırılıb-dayandırılmaması dəyərləndirilir (bax: Qeyd 3(c)(iii)) və GKZ aşağıdakı şəkildə ölçülür:

- Gözlənilən restrukturizasiya mövcud aktivin tanınmasının dayandırılmasına səbəb olmadıqda modifikasiya olunmuş maliyyə aktivindən gözlənilən pul vəsaitləri mövcud aktiv üzrə azalacaq pul vəsaitlərinin hesablanmasına daxil edilir (bax: Qeyd 16(c)(i)).


22

- Gözlənilən restrukturizasiya mövcud aktivin tanınmasının dayandırılmasına səbəb olacaqsa, yeni aktivin gözlənilən ədalətli dəyəri ilə mövcud maliyyə aktivinin tanınmasının dayandırılması anında bu aktiv üzrə yekun pul vəsaiti kimi davranılır. Bu məbləğ mövcud maliyyə aktivinin ilkin effektiv faiz dərəcəsindən istifadə etməklə mövcud maliyyə aktivi üzrə tanınmanın dayandırılmasının gözlənilən tarixindən hesabat tarixinədək diskont edilən çatışmayan pul vəsaitlərinin hesablanmasına daxil edilir.

Kredit üzrə dəyərsizləşmiş maliyyə aktivləri

Hər hesabat tarixində Büro amortizasiya edilmiş dəyərdə hesablanmış maliyyə aktivlərinin kredit üzrə dəyərsizləşməsini qiymətləndirir. Maliyyə aktivi üzrə proqnoz edilən gələcək pul vəsaitlərinə mənfi təsir göstərən bir və ya daha çox hadisə baş verdikdə maliyyə aktivi “kredit üzrə dəyərsizləşmiş” sayılır. Maliyyə aktivinin kredit üzrə dəyərsizləşdiyinin sübutuna aşağıdakı müşahidə edilə bilən məlumat daxildir:

- borcalan və ya emitentin mühüm maliyyə çətinliyi yaşaması; - müqavilə şərtinin pozulması, məsələn, defolt və ya gecikdirmə; - Büro tərəfindən Büronun dəyişməyəcəyi şərtlərlə kredit və ya avansın restrukturizasiyası; - borcalanın müflis olacağı və ya maliyyə-təşkilati strukturunun dəyişəcəyi ehtimal

edildikdə; və ya - maliyyə çətinlikləri səbəbindən qiymətli kağızlar üçün fəal bazarın olmaması.

Dövlət borcuna investisiyanın kredit üzrə dəyərsizləşmiş olub-olmadığını qiymətləndirərkən Büro aşağıdakı amilləri nəzərə alır:

- İstiqraz üzrə gəlirlərdə əks olunan kredit qabiliyyətinin bazar qiymətləndirməsi. - Kredit qabiliyyətinə reytinq agentliklərinin qiyməti. - Ölkənin yeni borc verilməsi üçün kapital bazarlarına çıxış qabiliyyəti. - Emitentin könüllü və ya icbari borc bağışlama nəticəsində zərər çəkə biləcəyi borc

restrukturizasiyası ehtimalı. - Həmin ölkəyə “son instansiya borcverən” kimi lazımi dəstəyi göstərmək üçün beynəlxalq

dəstək mexanizmlərinin olması və belə mexanizmlərdən istifadə ilə bağlı dövlət və agentliklərin niyyətinin əks olunduğu ictimai bəyannamələr. Bura həmin mexanizmlərin dərinliyinin və siyasi niyyətdən asılı olmayaraq tələb olunan meyarlara cavab vermək qabiliyyətinin olub-olmadığının qiymətləndirməsi daxildir.

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda GKZ üzrə ehtiyatın təqdimatı

Amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən maliyyə aktivləri üzrə zərər ehtiyatları aktivlərin ümumi balans dəyərindən çıxılır.

Borcların silinməsi

Kreditlər maliyyə aktivlərini tam və ya qismən bərpa etmək üçün əsaslı gözlənti olmadığı təqdirdə tam və ya qismən silinir. Bu adətən Büro borcalanın silinməsi nəzərdə tutulan məbləği ödəmək üçün kifayət qədər pul vəsaiti yaradacaq aktivlərinin və ya gəlir mənbəyinin olmadığını müəyyən etdikdə baş verir. Bu qiymətləndirmə fərdi aktiv səviyyəsində həyata keçirilir.


Dəyərsizləşməyə dair obyektiv sübut

Hər hesabat tarixində Büro MZƏD-də uçota alınmamış maliyyə aktivinin dəyərdən düşməsinin obyektiv sübutunun olub-olmadığını dəyərləndirirdi. Maliyyə aktivi və ya maliyyə aktivləri qrupu zərərin aktivin (aktivlərin) ilkin tanınmasından sonra baş verdiyinə və zərərin aktiv (aktivlər) üzrə gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətinə təsirinin etibarlı şəkildə hesablanmasına dair obyektiv sübut olduğu təqdirdə “dəyərsizləşmiş” sayılırdı.


23

Maliyyə aktivinin dəyərsizləşməsinin obyektiv sübutuna aid edilirdi:

• borcalanın ödənişi gecikdirməsi və ya defoltu; • Büro tərəfindən kredit və ya avansın Büronun əksini nəzərdən keçirməyəcəyi şərtlərlə

restrukturizasiyası; • borcalanın və ya emitentin iflas edəcəyinin göstəriciləri; • borcalan və ya emitentin ödəmə statusunda mənfi dəyişikliklər; • qiymətli kağızın fəal bazarının yox olması; və ya • aktivlər qrupuna dair qrupda borcalan və ya emitentlərin ödəmə vəziyyətində mənfi

dəyişikliklər və ya qrupda defoltlarla nəticələnəcək iqtisadi vəziyyətlər kimi müşahidə edilə bilən məlumat.

Amortizasiya edilmiş dəyərdə uçota alınan maliyyə aktivləri üçün, dəyərsizləşmə üzrə tanınmış ehtiyatın məbləği aktivin balans dəyəri ilə maliyyə aktivinin ilkin effektiv faiz dərəcəsinə diskontlaşdırılmış gələcək pul vəsaitlərinin cari dəyəri arasındakı fərq sayılırdı.

İlkin dəyərdə uçota alınan maliyyə aktivləri üçün, dəyərsizləşmə üzrə tanınmış ehtiyatın məbləği aktivin balans dəyəri ilə oxşar maliyyə aktivinin cari bazar dərəcəsinə diskontlaşdırılmış gələcək pul vəsaitlərinin cari dəyəri arasındakı fərq sayılırdı. Belə dəyərsizləşmə üzrə zərər sonrakı dövrlərdə bərpa olunmurdu.

Maliyyə aktivinin balans dəyəri, balans dəyəri ehtiyat hesabından istifadə etməklə azaldılan kredit və debitor borcları istisna olmaqla, bilavasitə bütün maliyyə aktivləri üçün dəyərsizləşmə zərəri miqdarında azaldılırdı. Kredit və ya debitor borcunun alınması mümkünsüz sayıldıqda ehtiyat məbləği hesabına silinirdi. Silinmiş məbləğin sonradan bərpası ehtiyat hesabında bərpa olunurdu. Ehtiyat məbləğinin balans dəyəri əməliyyatlar haqqında hesabatda tanınırdı.

Amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən maliyyə aktivləri üçün, sonrakı dövrdə dəyərsizləşmə zərəri azaldıqda və bu azalma obyektiv olaraq dəyərsizləşmə tanınandan sonrakı dövrə aid edildikdə, əvvəl tanınmış dəyərsizləşmə zərəri mənfəət və ya zərərdə tanınırdı. O şərtlə ki, dəyərsizləşmənin bərpa olunduğu tarixdə investisiyanın balans dəyəri dəyərsizləşmə tanınmadığı halda amortizasiya edilmiş dəyərdən çox olmasın.

(d) İnvestisiya qiymətli kağızları

1 yanvar 2018-ci il tarixindən etibarən tətbiq olunan siyasət

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda “investisiya qiymətli kağızları” bəndinə daxildir: - amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən borc investisiya qiymətli kağızları (bax: Qeyd 3(c)((i));

bura ilkin olaraq əlaqədar birbaşa əməliyyat xərcləri daxil olmaqla ədalətli dəyərdə, daha sonra effektiv faiz üsulu ilə amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülənlər daxildir;


İnvestisiya qiymətli kağızları əlaqədar birbaşa əməliyyat xərcləri daxil olmaqla (MZƏD-də olmayan investisiya qiymətli kağızları üçün) ilkin olaraq ədalətli dəyərdə ölçülür, daha sonra təsnifatından asılı olaraq ödəniş tarixinədək saxlanılan, satıla bilən və ya MZƏD-də ölçülən alət kimi uçota alınırdı.

31 dekabr 2017-ci il tarixinə Büro yalnız ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiya qiymətli kağızlarına sahib olmuşdur.

Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyalar

Ödəniş tarixinədək kimi saxlanılan investisiyalar sabit və ya müəyyən edilə bilən ödənişləri, sabit ödəniş müddəti olan və Büronun ödəniş tarixinədək saxlamaq niyyəti və qabiliyyəti olan, MZƏD və ya satıla bilən alət kateqoriyasına təsnif edilməyən qeyri-törəmə aktivləri idi.


24

Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyalar dəyərsizləşmə üzrə zərər çıxılmaqla effektiv faiz üsulu ilə amortizasiya edilmiş dəyərdə uçota alınırdı (bax: Qeyd 3(c)(iv)). Əhəmiyyətsiz olmayan məbləğdə ödəniş tarixinədək kimi saxlanılan investisiyaların satışı və ya yenidən təsnifatı ödəniş tarixinədək saxlanılan bütün investisiyaların satıla bilən investisiya kimi təsnif edilməsi ilə nəticələnə və Büronun cari və növbəti iki ildə investisiya qiymətli kağızlarını ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiya kimi təsnif etməsinə mane ola bilərdi. Bununla belə, aşağıdakı hallarda satış və ya yenidən təsnifat bütün investisiyaların yenidən təsnif edilməsi ilə nəticələnmirdi:

• satış və ya yenidən təsnifat ödəniş müddətinə yaxın zamanda baş verdiyi üçün faizin bazar dərəcəsində dəyişiklik maliyyə aktivlərinin ədalətli dəyərinə əhəmiyyətli təsir göstərmədikdə;

• satış və ya yenidən qiymətləndirmə Büro aktiv üzrə ilkin əsas məbləği topladıqdan sonra baş verdikdə;

• satış və ya yenidən təsnifat Büronun heç bir halda proqnoz və ya nəzarət edə bilməyəcəyi təkrarlanmayan hadisələrlə əlaqədar baş verdikdə.

(e) Əmlak və avadanlıqlar

(i) Mülkiyyətdə olan aktivlər Əmlak və avadanlıqlar yığılmış amortizasiya və dəyərsizləşmə üzrə zərərlər çıxılmaqla, ilkin dəyərdə uçota alınır.

Əmlak və ya avadanlıqlar müxtəlif faydalı istifadə müddətləri olan böyük komponentlərdən ibarət olduqda, onların uçotu ayrı-ayrı əmlak və avadanlıq kimi aparılır.

(ii) Amortizasiya Amortizasiya ayrı-ayrı aktivlərin hesablanmış faydalı istifadə müddətləri üzrə düz xətt prinsipi əsasında mənfəət və ya zərərə aid edilir. Amortizasiya aktiv əldə edildiyi tarixdən yaxud, daxili qaydada inşa edilən aktivlər halında, aktiv tam istifadə üçün hazır olduğu tarixdən etibarən başlanır. Torpaq üzrə amortizasiya hesablanmır. Təxmin edilən faydalı istifadə müddətləri aşağıdakı kimidir:

- kompüter 4 il - ofis avadanlıqları 4 il - mebel və avadanlıqlar 5 il - nəqliyyat vasitələri 5 il

(f) Qeyri-maddi aktivlər Alınmış qeyri-maddi aktivlər ilkin dəyərdən amortizasiya və dəyərsizləşmə çıxıldıqdan sonra göstərilir.

Alınmış kompüter lisenziyaları və proqram təminatı onların istifadəyə yararlı hala gətirmək üçün çəkilmiş hər bir xərc əsasında kapitallaşdırılır.

Büro tərəfindən nəzarət olunan müəyyən və unikal proqram təminatı məhsullarının istehsalı ilə birbaşa bağlı olan işləyib hazırlama xərcləri kapitallaşdırılır və daxili yaradılmış qeyri-maddi aktiv yalnız o halda tanınır ki, həmin aktivin bir ildən sonra yaradacağı iqtisadi faydaların onun xərclərindən artıq olacağı ehtimal edilsin və işləyib hazırlama xərcləri etibarlı şəkildə ölçülə bilsin. Daxili yaradılmış qeyri-maddi aktiv yalnız o halda tanınır ki, Büro işləyib hazırlamanı başa çatdırmaq və məhsuldan istifadə etmək üçün texniki-iqtisadi əsaslandırmaya, resurslara və niyyətə malik olsun. Birbaşa xərclərə proqram təminatının işlənib hazırlanması üzrə işçi heyət xərcləri və müvafiq əlavə xərclərin müəyyən hissəsi daxildir. Tədqiqat fəaliyyətləri üzrə xərc onun çəkildiyi dövrdə xərc kimi tanınır.


25

Qeyri-maddi aktivlər üzrə sonrakı xərc yalnız o halda kapitallaşdırılır ki, bu xərc aid olduğu xüsusi aktivin gələcək mənfəətini artırsın. Kompüter proqramlarının işlənib hazırlanması və ya saxlanması ilə bağlı xərclər çəkilmiş xərc kimi tanınır.

Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası onların faydalı istifadə müddətləri əsasında düz xətt metodu üzrə mənfəət və zərərdə tanınır. Təxmin edilən faydalı istifadə müddəti 5-10 ildir.

Qeyri-məhdud istifadə müddətinə malik qeyri-maddi aktivlər dəyərsizləşmə göstəricisini müəyyən etmək üçün illik əsaslarla ölçülür.

(g) Ehtiyatlar Büronun keçmiş dövrlərdə baş vermiş hadisə nəticəsində müəyyən hüquqi və ya konstruktiv öhdəliyi olduqda və həmin öhdəliyin ödənilməsi üçün iqtisadi faydaların məxaricinin tələb olunacağı ehtimal olunduqda, ehtiyat maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda əks olunur. Təsir əhəmiyyətli olduqda, ehtiyatlar pul vəsaitlərinin zaman dəyərinin cari bazar qiymətləndirmələrini əks etdirən vergidən əvvəlki dərəcə və müvafiq olarsa, həmin öhdəliyə aid olan xüsusi risklər əsasında gözlənilən gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətinin diskontlaşdırılması yolu ilə müəyyənləşdirilir.

(i) Kompensasiya üçün ehtiyat Büro bədbəxt hadisələr zamanı zərər çəkmiş üçüncü tərəflərin maraqlarını qorumaq öhdəliyi daşıyır. Bununla bağlı tanınmış ehtiyatın məbləği yaranmış zərərin (ölüm, əlillik qrupu və sair) səviyyəsindən asılı olaraq rəhbərliyin ən yaxşı təxminlərinə əsaslanır.

“İcbari sığorta haqqında” qanuna əsasən aşağıdakı hallarda sözügedən qanunda nəzərdə tutulan sığorta ödənişlərinin həyata keçirilməsi mümkün olmadıqda Büro kompensasiya ödəməlidir:

- sığortaçı müvafiq icbari sığorta müqavilələri üzrə sağlamlığa və ya əmlaka dəyən zərərlə bağlı öhdəliklərini ödəmə qabiliyyətinin olmamasına görə yerinə yetirə bilmədikdə;

- üçüncü şəxsin sağlamlığına naməlum və yaxud oğurlanmış avtonəqliyyat vasitəsilə zərər vurulduqda;

- icbari sığorta müqaviləsi mövcud olmayan şəxs tərəfindən avtonəqliyyat vasitəsinin istifadəsi nəticəsində üçüncü şəxsin sağlamlığına zərər vurulduqda.

Son iki halda Büro ehtiyatı, Bürodan pul vəsaitlərinin məxaric ehtimalı olduqda, zərərçəkən üçüncü tərəf kompensasiyanı aldığı tarixdə tanıyır. Ehtiyatın məbləği rəhbərliyin ehtimallarına əsasən çəkilən zərərlərin səviyyəsindən (ölüm, əlillik qrupu və s.) asılı olaraq hesablanır.

Birinci hala gəldikdə, hər hesabat tarixinin sonunda rəhbərlik öhdəlik hadisəsini, yəni üzv sığortaçının ödəmə qabiliyyətinin itirilib-itirilmədiyini və ya maliyyə çətinliyinin yaranıb-yaranmadığını qiymətləndirir. Rəhbərlik məxaric ehtimalını dəyərləndirir və rəhbərliyin ən dəqiq hesablamalarına uyğun olaraq müvafiq məbləğ ödənilir.

(ii) Ağır şərtli müqavilələr Ağır şərtli müqavilələr üzrə ehtiyat müqaviləyə xitam verilməsinin gözlənilən xərcləri ilə müqavilənin davam etdirilməsinin gözlənilən xalis xərclərindən daha aşağı olanının cari dəyərində ölçülür. Ehtiyat yaradılmazdan əvvəl, Büro həmin müqavilə ilə bağlı olan aktivlərin dəyərsizləşməsi üzrə zərər tanıyır.


26

(h) İştirak haqqı İştirak haqqı sığorta şirkətləri tərəfindən Büronun iştirakçısı olmaq məqsədilə ödənilən birdəfəlik ödənişdir və xalis aktivlərdə tanınır.

(i) Təqvim haqları üzrə gəlir Təqvim haqları üzrə gəlir sığorta şirkətlərindən icbari sığorta ilə əlaqədar daxil olmuş ümumi sığorta haqlarının 5%-i həcminə tutulur. Gəlir məbləği etibarlı şəkildə ölçülə bildikdə, Büronun gələcək iqtisadi faydalarla təmin olunacağı ehtimalı olduqda tanınır; Sığorta şirkəti sığortalı tərəflərlə icbari sığorta müqaviləsinə daxil olduqda, gəlir tam şəkildə tanınır və xidmətlər davamlı olaraq göstərilmədiyindən sığorta müddəti üzrə paylanmır (bax: Qeyd 2(e)(B)).

(j) Təminat depozitləri Təminat depozitləri müvafiq icbari sığorta növü üzrə sığortaçı şirkət tərəfindən Büroya birdəfəlik ödənilməli müəyyən edilmiş məbləğdir. Bu məbləğ alınmış vəsaitlərin ədalətli dəyəri kimi ölçülür və iştirakçılar müəyyən icbari sığorta növünü satmağı dayandırdıqda, tam şəkildə qaytarılmalıdır.

(k) Faiz

Effektiv faiz dərəcəsi

Faiz gəlirləri və xərcləri effektiv faiz üsulundan istifadə etməklə mənfəət və zərərdə tanınır. “Effektiv faiz dərəcəsi” maliyyə alətinin gözlənilən istifadə müddəti boyu gələcək ödənişləri və gəlirləri dəqiq olaraq:

• maliyyə aktivinin balans dəyəri; və ya

• maliyyə öhdəliyinin amortizasiya edilmiş dəyərinə diskontlaşdıran dərəcədir.

Alınmış və yaradılmış kredit üzrə dəyərsizləşmiş aktivlər istisna olmaqla, digər maliyyə alətləri üçün effektiv faiz dərəcəsini hesablayarkən Büro gələcək pul vəsaitlərini maliyyə alətlərinin bütün müqavilə şərtlərini nəzərə almaqla, kredit zərərlərini nəzərə almadan qiymətləndirir. Alınmış və ya yaradılmış kredit üzrə dəyərsizləşmiş maliyyə aktivləri üçün kredit üzrə uyğunlaşdırılmış effektiv faiz dərəcəsi gözlənilən kredit zərərləri daxil gözlənilən gələcək pul vəsaitləri nəzərə alınmaqla hesablanır.

Effektiv faiz dərəcəsinin hesablanmasına effektiv faiz dərəcəsinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan əməliyyat xərcləri və ödənilmiş və ya alınmış haqlar və ya bəndlər daxildir. Əməliyyat xərclərinə maliyyə aktivi və ya maliyyə öhdəliyinin alınmasına və ya verilməsinə bilavasitə tətbiq edilə bilən məxsusi xərclər daxildir.

Amortizasiya edilmiş dəyər və ümumi balans dəyəri

Maliyyə aktivi və ya maliyyə öhdəliyinin amortizasiya edilmiş dəyəri maliyyə aktivi və ya maliyyə öhdəliyinin ilkin tanınması zamanı əsas məbləğ üzrə ödəmələri çıxmaqla, ilkin məbləğ və ödəniş müddətinin sonundakı məbləğ arasında hər hansı fərqin effektiv faiz üsulu ilə xalis amortizasiyanı daxil etməklə və ya çıxmaqla və (maliyyə aktivləri üçün) hər hansı gözlənilən kredit zərəri ehtiyatına (və ya 1 yanvar, 2018-ci ilədək dəyərsizləşmə ehtiyatına) uyğunlaşdırmaqla hesablanan məbləğdir.

Amortizasiya dəyərində ölçülən maliyyə aktivinin ümumi balans dəyəri maliyyə aktivinin hər hansı gözlənilən kredit zərəri ehtiyatına uyğunlaşdırılmazdan əvvəl amortizasiya edilmiş dəyəridir.

Faiz gəlirləri və xərclərinin hesablanması

Maliyyə aktivi və ya maliyyə öhdəliyinin effektiv faiz dərəcəsi maliyyə aktivi və ya maliyyə öhdəliyinin ilkin tanınması zamanı hesablanır. Faiz gəlirləri və ya xərclərinin hesablanması zamanı


27

effektiv faiz dərəcəsi aktivin (aktiv kredit üzrə dəyərsizləşmədikdə) ümumi balans dəyərinə və ya öhdəliyin amortizasiya edilmiş dəyərinə tətbiq edilir. Dəyişən dərəcəli alətlərin pul hərəkəti dövri olaraq təkrar qiymətləndirildiyi üçün effektiv faiz dərəcəsi faizin bazar dərəcələrində yerdəyişmələri əks etdirməsi məqsədilə yenilənir.

İlkin tanınmadan sonra kredit üzrə dəyərsizləşən maliyyə aktivlərinin faiz gəlirləri isə effektiv faiz dərəcəsini maliyyə aktivinin amortizasiya edilmiş dəyərinə tətbiq etməklə hesablanır. Aktiv artıq kredit üzrə dəyərli olduqda faiz gəlirləri yenə ümumi balans dəyərində hesablanır.

İlkin tanınma zamanı kredit üzrə dəyərsizləşmiş aktivlər üçün faiz gəliri aktivin amortizasiya edilmiş dəyərinə kredit üzrə düzəliş edilmiş effektiv faiz dərəcəsi tətbiq edilməklə hesablanır. Aktivin kredit riski azaldıqda belə faiz gəliri ümumi balans dəyəri əsasında hesablanmır.

Maliyyə aktivlərinin nə zaman kredit üzrə dəyərsizləşdiyi haqqında məlumat üçün 3(e)(iv) saylı qeydə baxın.

Təqdimat

Effektiv faiz üsulu ilə hesablanan və əməliyyatlar haqqında hesabatda təqdim olunan faiz gəlirləri amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən maliyyə aktivləri üzrə faizləri də ehtiva edir.

(l) Müqayisəli məlumat MHBS 9-u tətbiqi nəticəsində Büro maliyyə hesabatlarının ilkin formasında bəzi bəndlərin təqdimatında dəyişiklik etmişdir. Müqayisəli məlumat cari dövrdə təqdimat dəyişikliklərinə uyğun olması üçün yenidən təsnif edilmişdir.

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatın təqdimatında əsas dəyişikliklərin təsiri 2(e) saylı qeyddə açıqlanmışdır.

31 dekabr 2017-ci il tarixinə maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatın təqdimatında əsas dəyişikliklərin təsiri aşağıdakı şəkildə olmuşdur:

- “Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyalar və sair debitor borcları” bəndi “İnvestisiya qiymətli kağızları” şəklində təqdim olunmuşdur.

31 dekabr 2017-ci il tarixində tamamlanan il üzrə pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın təqdimatında əsas dəyişikliklərin təsiri aşağıdakı şəkildə olmuşdur:

- “Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyaların alınması” bəndi “İnvestisiya qiymətli kağızlarının alınması” şəklində təqdim olunmuşdur.

- “Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiyaların satışı üzrə daxilolmalar” bəndi “İnvestisiya qiymətli kağızlarının satışı üzrə daxilolmalar” şəklində təqdim olunmuşdur.

31 dekabr 2017-ci il tarixində tamamlanan il üzrə əməliyyatlar haqqında hesabatın təqdimatında əsas dəyişikliklərin təsiri aşağıdakı şəkildə olmuşdur:

- “Dəyərsizləşmə üzrə zərərlər” bəndi əməliyyatlar haqqında hesabatda iki ayrıca bənd kimi təqdim olunmuşdur: “Müddətli depozitlərin dəyərsizləşməsi üzrə bərpa/(zərərlər)” və “Qeyri-maddi aktivlərin dəyərsizləşməsi üzrə zərərlər”.

31 dekabr 2017-ci il tarixində tamamlanan il üzrə xalis aktivlərdə dəyişikliklər haqqında hesabatda heç bir dəyişiklik edilməmişdir.

(m) Təsdiq edilmiş lakin hələ qüvvəyə minməmiş standartlar 1 yanvar 2019-cu il tarixindən etibarən illik dövrlər üçün bir sıra yeni standartlar və standartlara dəyişikliklər qüvvəyə minmiş və onların erkən tətbiqinə icazə verilmişdir; lakin Büro hazırki maliyyə hesabatlarını tərtib edərkən BMHŞK 23 istisna olmaqla bu standartları erkən tətbiq etməmişdir (bax: Qeyd (2(e)).


28

MHBS 16

Büro 1 yanvar 2019-cu il tarixindən başlayaraq MHBS 16 “İcarələr” standartını tətbiq etməlidir. Büro MHBS 16-nın ilkin tətbiqinin maliyyə hesabatlarına göstərəcəyi təsiri aşağıdakı şəkildə qiymətləndirmişdir. 1 yanvar 2019-cu ildə tətbiq ediləcək standartın faktiki təsirləri fərqli ola bilər, belə ki:

‒ Büro yeni İT sistemlərinə nəzarət sınaqları və qiymətləndirməni hələ yekunlaşdırmayıb; və ‒ yeni uçot siyasətləri Büronun ilkin tətbiq tarixinin daxil olduğu ilk maliyyə hesabatlarını

təqdim etdiyi tarixədək dəyişə bilər.

MHBS 16 icarəçilər üçün vahid, balans üzrə icarə uçotu modelini təqdim edir. İcarəçi aktivdən istifadə hüququnu təqdim edən aktivi və icarə ödənişləri etmək öhdəliyini təqdim edən icarə öhdəliyini tanıyır. Qısamüddətli icarələr və aşağı dəyərli maddələrin icarələri üçün əlavə istisnalar mövcuddur. İcarədarın uçotu cari standarta oxşar olaraq qalır – yəni icarədarlar icarələri maliyyə və ya əməliyyat icarələri kimi təsnif etməyə davam edirlər.

MHBS 16, MUBS 17 “İcarələr”, BMHŞK 4 “Müqaviləyə icarə elementinin daxil olub-olmadığının müəyyən edilməsi”, ŞDK “Əməliyyat İcarələri – Stimullar” və ŞDK-27 “İcarənin Hüquqi Formasını Nəzərdə Tutan Əməliyyatların Mahiyyətinin Qiymətləndirilməsi” daxil olmaqla, mövcud icarələr təlimatında dəyişikliklər edir.

i. Büronun icarəçi olduğu icarələr

Büro maliyyə hesabatlarına mümkün təsirlərin ilkin qiymətləndirməsini həyata keçirmişdir, lakin ətraflı qiymətləndirmə hələ tamamlanmamışdır. MHBS 16-nın ilkin tətbiq dövründə maliyyə hesabatlarına faktiki təsiri gələcək iqtisadi şəraitdən, Büronun icarə portfelinin inkişafından, Büronun hər hansı icarə yenilənməsi funksiyalarını tətbiq edib-etməyəcəyinə dair qiymətləndirməsindən və Büronun praktiki faydalar və tanınmaya dair güzəştlərdən istifadə etmə dərəcəsindən asılı olacaqdır

Büro ofis binalarının əməliyyat icarələri üçün yeni aktiv və öhdəlikləri tanıyacaq. Bu icarələrlə bağlı xərclərin təbiəti dəyişəcək, belə ki, MHBS 16 düzxətli əməliyyat icarəsi xərclərini istifadə hüququ aktivləri üçün amortizasiya xərcləri və icarə öhdəlikləri üçün faiz xərcləri ilə əvəz edir.

Əvəllər Büro əməliyyat icarə xərclərini icarə müddəti boyu düzxətli əsasla tanıyırdı. Aktiv və öhdəlikləri isə faktiki icarə ödənişləri və tanınmış xərcləri arasında zaman fərqi olduqda tanıyırdı.

31 dekabr 2018-ci il tarixinə Büronun xitam verilə bilinməyəcək icarələri yoxdur.

ii. Büronun icarədar olduğu icarələr

31 dekabr 2018-ci il tarixinə Binanın icarədar olduğu icarələri yoxdur.

iii. Keçid

Büro MHBS 16-nı ilkin olaraq dəyişiklik edilmiş retrospektiv yanaşmadan istifadə etməklə 1 yanvar 2019-cu il tarixindən tətbiq etməyi planlaşdırır. Odur ki, MHBS 16-nın tətbiqinin cəmi effekti müqayisəli məlumat üzrə təkrar hesabat verilmədən 1 yanvar 2019-cu il tarixində xalis aktivlərin ilkin qalıqlarına düzəliş şəklində tanınacaq.

Büro keçid zamanı icarə anlayışından azada olmaq kimi praktiki faydalardan yararlanmağı düşünür. Bu o deməkdir ki, Büro 1 yanvar 2019-cu il tarixinədək bağladığı və MUBS 17 və BMHŞK 4-ə əsasən icarə adlandırdığı bütün müqavilələrə MHBS 16-nı tətbiq edəcək.

• Digər standartlar

Aşağıdakı düzəliş edilmiş standartların və şərhlərin Büronun maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli təsiri gözlənilmir:

‒ Asılı və birgə müəssisələrdə uzunmüddətli faizlər (MUBS 28-ə düzəlişlər);


29

‒ Plana Düzəlişlərin, İxtisar və ya Ödənişin edilməsi (MUBS 19-a Düzəlişlər); ‒ MHBS 2015-2017 Dövründə illik təkmilləşdirmələr – müxtəlif standartlar; ‒ MHBS-da Konseptual Sənədə İstinadlara düzəlişlər; ‒ MHBS 17 Sığorta Müqavilələri.

4 Təqvim haqları üzrə gəlir

2018 AZN

2017 AZN

Avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası 4,727,388 4,586,872 İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta

1,696,707 1,644,662

Daşınmaz əmlakın icbari sığortası 1,450,223 1,320,962 Daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı üçüncü tərəflərin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası

13,347 15,549

Sərnişinlərin icbari fərdi qəza sığortası 5,632 5,074 7,893,297 7,573,119

5 Xalis maliyyə gəliri

2018 AZN

2017 AZN

Effektiv faiz üsuluna əsasən faiz gəlirləri: Müddətli depozitlər 669,355 810,810 İnvestisiya qiymətli kağızları 370,747 305,392 1,040,102 1,116,202 Maliyyə xərcləri: Ağır şərtli müqavilə üzrə ehtiyatın diskontunun açılışı (44,264) -

Mənfəət və ya zərərdə tanınan xalis maliyyə gəliri 995,838 1,116,202

6 Xarici valyuta mübadiləsi üzrə zərər çıxılmaqla gəlir

2018 AZN

2017 AZN

Sair maliyyə aktivləri (419,200) 832,413 Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri (9,372) 422 Sair (4,716) 379 İnvestisiya qiymətli kağızları (298) (199,822) Müddətli depozitlər (264) (347,952)

(433,850) 285,440


30

7 Ümumi və inzibati xərclər 2018

AZN 2017 AZN

İşçi heyəti xərcləri 1,050,731 907,449 Amortizasiya və köhnəlmə xərcləri 347,393 209,527 İnformasiya texnologiyaları üzrə xidmətlər 200,781 144,494 Təkrar sığorta proqramı ilə bağlı xərclər 182,006 148,432 Marketinq xərcləri 179,757 137,857 İcarə xərcləri 147,997 155,208 Ödəmə mənbəyindən tutulan vergi 104,010 140,102 “Yaşıl kart” sistemi ilə bağlı xərclər 86,260 97,607 Peşəkar xidmətlər 46,918 604,371 Bank xərcləri 42,957 50,413 Ezamiyyət xərcləri 24,102 13,700 Çap xərcləri 8,374 12,312 Sair xərclər 133,222 103,520

2,554,508 2,724,992

8 Mənfəət vergisi Bax: Qeyd 2(e)(C).

31 dekabr 2018-ci il tarixində tamamlanan il üzrə mənfəət vergisi xərclərinin tərkibi aşağıdakı kimidir: 2018

AZN Cari vergi xərcləri

Cari il

732,084 Əvvəlki illərlə bağlı hesablamalarda edilmiş dəyişikliklər 6,194,547

6,926,631 Təxirə salınmış vergi xərcləri

Müvəqqəti fərqlərin yaranması və əvəzləşdirilməsi (420,639) Əvvəllər tanınmamış tutula bilən müvəqqəti fərqlərin tanınması (1,029,884)

(1,450,522) Mənfəət vergisi xərcləri

5,476,109

Büro Azərbaycanda müəssisələr üçün 20%-lik mənfəət vergisi dərəcəsini tətbiq etmişdir.

31 dekabr 2018-ci il tarixində tamamlanan il üzrə effektiv faiz dərəcəsinin üzləşdirilməsi:

2018

AZN % Vergidən əvvəl mənfəət 2,409,378 100%

Adi fəaliyyətə tətbiq olunan mənfəət vergisi dərəcəsi 481,876 20% Vergi qoyulmayan/vergi tutulmayan bəndlərin vergi təsiri (170,431) (7%) Əvvəllər tanınmamış tutula bilən müvəqqəti fərqlərin tanınması (1,029,884)

Əvvəlki illərdə təmin edilməmiş cari vergi xərcləri 6,194,547 257%

Effektiv mənfəət vergisi xərcləri 5,476,109 270%


31

31 dekabr 2018-ci il tarixinə tamamlanan il üzrə təxirə salınmış vergi aktivləri və öhdəliklərində hərəkət aşağıdakı kimidir:

AZN 1 yanvar 2018-ci il tarixinə qalıq

Mənfəət və ya zərərdə tanınan məbləğ

31 dekabr 2018-ci il tarixinə qalıq

Müddətli depozitlər - 200,346 200,346 Qeyri-maddi aktivlər - 256,231 256,231 Ehtiyatlar - 993,945 993,945 Xalis təxirə salınmış vergi aktivi (öhdəliyi) - 1,450,522 1,450,522

9 Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 2018

AZN 2017 AZN

Banklarda cari hesablar: - reytinqi A- dan A+ dək 6,393 6,648 - reytinqi BB- dən BB+ dək 26,001 1,761,484 - reytinqi B+ dən aşağı 711,863 1,174,317 - reytinqsiz 10,813 195,994

Cəmi pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 3,138,443 Gözlənilən kredit zərərləri üçün ehtiyat - - Cəmi pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 3,138,443

10 Müddətli depozitlər 2018

AZN 2017 AZN

Yerli banklarda depozitlər - reytinqi BB- dən BB+ dək - 3,129,855 - reytinqi B+ dən aşağı 8,500,821 3,430,392 - reytinqsiz 2,755,308 4,344,928

Müddətli depozitlər, ümumi 11,256,129 10,905,175 Gözlənilən kredit zərərləri üçün ehtiyat (1,001,731) (3,069,304)

Müddətli depozitlər, xalis 10,254,398 7,835,871

31 dekabr 2018-ci il tarixinə Büronun bir bankda (2017: 3 bank) xalis aktivlərinin 10%-dən böyük qalığı var. Bu qalığın ümumi dəyəri 31 dekabr 2018-ci il tarixinə 7,227 min AZN (2017:10,480 min AZN) təşkil edir. Zərər ehtiyatı Aşağıdakı cədvəllərdə müddətli depozitlər üzrə zərər ehtiyatının ilkin və yekun qalıqları üzləşdirilmişdir. 2017-ci il üzrə müqayisəli məlumat kredit zərərləri üzrə ehtiyatı və MUBS 39-a əsasən qiymətləndirməni əks etdirir.

2018 2017

AZN 1-ci

mərhələ 2-ci

mərhələ 3-cü

mərhələ Cəmi Cəmi Banklardan alınmalı məbləğlər 1 yanvar tarixinə qalıq - - (3,069,304) (3,069,304) - Zərər üzrə ehtiyatın xalis təkrar

qiymətləndirilməsi (166,153) (835,578) 3,069,304 2,067,573 (3,069,304) 31 dekabr tarixinə qalıq (166,153) (835,578) - (1,001,731) (3,069,304)


32

Büro 31 dekabr 2017-ci il tarixinə “AGBank” ASC-də təminatsız əmanətlərin gözlənilən kredit riskləri üçün 3,069 min AZN ehtiyat tanımışdır. “AGBank” ASC ödəniş tarixi çatdıqda əmanətlərin yalnız bir hissəsini geri qaytara bilmişdir, ona görə qalan məbləğ üçün ehtiyat yaradılmışdır. 2018-ci il ərzində Büro “AGBank” ASC-də olan əmanət məbləğini tam bərpa etmiş və bu əmanətin dəyərsizləşməsi üzrə 3,069,304 AZN məbləğində ehtiyat bərpa edilmişdir.

Büronun 31 dekabr 2018-ci il tarixinə “Accessbank” ASC-də 2,745,000 AZN məbləğində təminatsız əmanəti var. 2018-ci il ərzində “Fitch” reytinq agentliyi “Accessbank” ASC-nin reytinqini “BB-“-dən “C”-yə düşürmüş və eyni zamanda ticari səbəblərdən reytinqləri ləğv etmişdir. Nəticədə Büro bu əmanət qalıqları üzrə 835,578 AZN məbləğində bütün dövr üçün (2-ci mərhələ) gözlənilən kredit zərəri hesablamışdır. İl bitdikdən sonra, Büro “Accessbank” ASC-də olan təminatsız əmanətlərini müddətləri tamamlandıqdan sonra geri çəkmişdir (bax Qeyd 21). Digər qalıqlar 31 dekabr 2018 və 1 yanvar 2018-ci il tarixinə 1-ci mərhələyə aid edilmişdir.

11 İnvestisiya qiymətli kağızları 2018

AZN 2017 AZN

Amortizasiya edilmiş dəyərdə ölçülən investisiya qiymətli kağızları: Dövlət və bələdiyyə istiqrazları Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin istiqrazları 7,812,577 3,434,251 Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin istiqrazları 2,966,656 - Cəmi dövlət və bələdiyyə istiqrazları 10,779,233 3,434,251 Gözlənilən kredit zərərləri üzrə ehtiyat - - Cəmi xalis dövlət və bələdiyyə istiqrazları 10,779,233 3,434,251 Sair debitor borcları: Veksellər - reytinqsiz - 2,003,100

Cəmi veksellər - 2,003,100 10,779,233 5,437,351

31 dekabr 2018 və 1 yanvar 2018-ci il tarixlərinə investisiya qiymətli kağızlarının daxil olduğu bütün qalıqlar 1-ci mərhələyə təsnif edilir və onlar üçün gözlənilən zərər ehtiyatı əhəmiyyətsiz olduğu üçün tanınmamışdır. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti “Fitch” reytinqinə əsasən “BB+” kimi qiymətləndirilmişdir.

12 Qeyri-maddi aktivlər AZN Proqram təminatı Lisenziyalar Cəmi

İlkin dəyər

1 yanvar 2017-ci il tarixinə olan qalıq 2,705,157 455,308 3,160,465

Əlavələr 571,550 15,090 586,640

31 dekabr 2017-ci il tarixinə olan qalıq 3,276,707 470,398 3,747,105

1 yanvar 2018-ci il tarixinə olan qalıq 3,276,707 470,398 3,747,105

Əlavələr - 8,619 8,619

31 dekabr 2018-ci il tarixinə olan qalıq 3,276,707 479,017 3,755,724


33

AZN Proqram təminatı Lisenziyalar Cəmi

Amortizasiya və dəyərsizləşmə üzrə zərərlər 1 yanvar 2017-ci il tarixinə olan qalıq (25,805) (89,904) (115,709)

İl üzrə amortizasiya (4,610) (64,200) (68,810)

Dəyərsizləşmə üzrə zərərlər (749,661) - (749,661)

31 dekabr 2017-ci il tarixinə olan qalıq (780,076) (154,104) (934,180)

1 yanvar 2018-ci il tarixinə olan qalıq (780,076) (154,104) (934,180)

İl üzrə amortizasiya (160,344) (56,835) (217,179)

Dəyərsizləşmə üzrə zərərlər (531,494) - (531,494)

31 dekabr 2018-ci il tarixinə olan qalıq (1,471,914) (210,939) (1,682,853)

Balans dəyərləri 1 yanvar 2017-ci il tarixində 2,679,352 365,404 3,044,756

31 dekabr 2017-ci il tarixində 2,496,631 316,294 2,812,925

31 dekabr 2018-ci il tarixində 1,804,793 268,078 2,072,871

Qeyri-maddi aktivlər xüsusi olaraq Büronun ehtiyacları üçün tərtib edilmiş proqram təminatlarından ibarətdir. Həmin proqram təminatlarına “Sığorta müqavilələrinin rəsmiləşdirilməsi və idarə olunması”, “Sığorta tələblərinin qeydiyyatı”, “Claims.isb.az”, “IMS Lite” və “Yaşıl Kart” sistemləri daxildir. İcbari sığorta üzrə qanunlar dəyişdiyindən və sistemə yeni xüsusiyyətlər əlavə edildiyindən, bəzi proqram modulları yararsız olmuşdur. Nexum Inc və Gratex International tərəfindən işlənib hazırlanmış və Büro tərəfindən artıq istifadə edilməyən modullarla bağlı dəyərsizləşmə zərəri tanınmışdır. Dəyərsizləşmə məbləği artıq istifadə edilməyən proqram təminatının qalıq məbləği üçün hesablanır. Bu cür proqram təminatı üçün bazar olmadığından, onun ədalətli dəyəri sıfır kimi qiymətləndirilir. 2018-ci il ərzində Büro istifadə müddəti qeyri-müəyyən olan proqram təminatlarının əməliyyat səmərəliliyinə baxış keçirmişdir. Nəticədə Büro rəhbərliyi daha təkmil “Sığorta tələblərinin qeydiyyatı” proqramına ehtiyac olduğu qənaətinə gəlmiş və Himayəçilər Şurası bunu təsdiq etmişdir. Büro 2019-cu ilin ortalarınadək yeni “Sığorta tələblərinin qeydiyyatı” proqramının hazırlanması üzrə müsabiqə elan etmişdir. Bu cari “Sığorta tələblərinin qeydiyyatı” proqramının istifadə müddətinin hüdudlu olmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə, əvvəlki dövrlərdə 362,817 AZN qiymətində uçota alınmış “Sığorta tələblərinin qeydiyyatı” proqramı üçün 155,738 AZN məbləğində əlavə amortizasiya hesablanmışdır.

13 Sair aktivlər

2018 AZN

2017 AZN

“KBC Bank”-da əmanət hesabı 9,734,300 10,153,500 Subroqasiya üzrə debitor borcları 48,557 53,687 Gözlənilən kredit zərərləri üzrə ehtiyat - - Cəmi sair maliyyə aktivləri 9,782,857 10,207,187 Artıq ödənilmiş vergi - 5,485,284 Sair 263,925 43,994

Cəmi sair qeyri-maliyyə aktivləri 263,925 5,529,278 Cəmi sair aktivlər 10,046,082 15,736,465


34

“KBC Bank”-dakı əmanət hesabı Büronun qoşulduğu qlobal “Yaşıl Kart Sistemi” proqramının tələbləri çərçivəsində yerləşdirilmişdir. “Yaşıl Kart Sistemi” avtonəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatdan keçdiyi ölkədən xaricdə istifadəsi zamanı üçüncü şəxslərin sağlamlığına və/və ya əmlakına dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi üzrə mülki məsuliyyətin yaranması halında sığorta ödənişlərinin verilməsini təmin edən beynəlxalq avtonəqliyyat vasitələrinin təminatı sistemidir. Depozit proqrama üzv olmaq üçün zəruri şərtləndəndir və Büronun proqrama üzvlüyü davam etdiyi müddətdə geri götürülə bilməz. “Fitch” reytinqinə əsasən “KBC Bank”-ın reytinqi “A+”-dur.

31 dekabr 2018 və 1 yanvar 2018-ci il tarixlərinə sair maliyyə aktivlərinə aid bütün qalıqlar 1-ci mərhələyə təsnif edilmiş və onlar üçün gözlənilən zərər ehtiyatı əhəmiyyətsiz olduğu üçün tanınmamışdır.

31 dekabr 2017-ci il tarixinə qədərindən artıq ödənilmiş vergi qalığına vergi orqanlarının Büronun bank hesabından mənfəət vergisi və əvvəlki 3 il ərzində vergi ödəmədiyinə görə cərimə kimi tutduğu məbləğlər daxildir (bax: Qeyd 2(e)(C).

14 Ehtiyatlar

AZN Təzminat Ağır şərtli

müqavilələr Cəmi

1 yanvar 2017-ci il tarixinə olan qalıq 135,500 - 135,500

İl ərzində ehtiyatlarda dəyişiklik (72,350) 1,267,304 1,194,954

İl ərzində istifadə olunan ehtiyatlar - - -

31 dekabr 2017-ci il tarixinə qalıq 63,150 1,267,304 1,330,454

Uzunmüddətli - 659,449 659,449

Cari 63,150 607,855 671,005

63,150 1,267,304 1,330,454

1 yanvar 2018-ci il tarixinə olan qalıq 63,150 1,267,304 1,330,454

İl ərzində ehtiyatlarda dəyişiklik 3,955,127 467,655 4,422,782

İl ərzində istifadə olunan ehtiyatlar - (827,774) (827,774)

Diskontun açılışı - 44,264 44,264

31 dekabr 2018-ci il tarixinə qalıq 4,018,277 951,449 4,969,726

Uzunmüddətli - - -

Cari 4,018,277 951,449 4,969,726

4,018,277 951,449 4,969,726

Kompensasiya üzrə ehtiyatlar 2018-ci il ərzində rəhbərlik üzv sığortaçılardan bir-neçəsinin maliyyə stabilliyi ilə bağlı problemlərlə üzləşdiyini qiymətləndirmişdir və bu Büro rəhbərliyi tərəfindən öhdəlik hadisəsi kimi nəzərə alınmışdır. Rəhbərlik vəsaitlərin məxaric ehtimalının olduğu qərarını vermiş və 2018-ci ildə bu üzv sığortaçıların bağladığı icbari sığorta müqavilələri üzrə Büronun ödəməli olduğu gələcək kompensasiyaları hesablamaqla ehtiyat məbləği təmin etmişdir (bax: Qeyd 2(d)(iii)).

Ağır şərtli müqavilələr 2014-cü ildə Büro avtomobillərin ehtiyat hissələri üçün bazar qiymətlərinin mərkəzləşdirilmiş məlumat bazasını yaradacaq peşəkar xidmət şirkəti ilə gəlirlərin illik minimal səviyyəsinə zəmanət


35

üçün 4 illik müqavilə imzalamışdır. Bu məlumat bazası Büronun üzv sığorta şirkətləri tərəfindən istifadə olunacaq. Zəmanət 2019-cu ilin iyun ayında başa çatır.

Ötən üç il üzrə vəziyyətin dəyişməsi göstərmişdir ki, Büronun müqavilədən gözlədiyi faydalar müqavilə üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün labüd xərclərdən aşağıdır. Gələcək ödənişlər kredit riskinə malik olmayan dərəcə ilə diskontlaşdırılmışdır və öhdəlik təmin edilmişdir.

15 Təminat depozitləri

2018 AZN

2017 AZN

Avtonəqliyyat üzrə üçüncü tərəfin mülki məsuliyyət icbari sığortası 2,600,000 2,600,000 Daşınmaz əmlakın icbari sığortası 1,300,000 1,300,000 Daşınmaz əmlakın istismarı ilə bağlı üçüncü tərəflərin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası 1,200,000 1,200,000 Sərnişinlərin icbari fərdi qəza sığortası 600,000 600,000 İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta 300,000 300,000 6,000,000 6,000,000

31 dekabr 2018 və 2017-ci il tarixlərinə təminat depozitləri qalıqlarında heç bir dəyişiklik olmamışdır.

16 Maliyyə risklərinin idarə edilməsi

(a) Risklərn idarə edilməsi siyasəti və prosedurları Büro daxilində risklərin idarə edilməsi funksiyası maliyyə riskləri, əməliyyat riskləri və hüquqi risklər ilə əlaqədar həyata keçirilir. Maliyyə risklərinə bazar riski (o cümlədən valyuta riski, faiz dərəcəsi riski və digər qiymət riskləri), kredit riski və likvidlik riski daxildir. Maliyyə risklərinin idarə edilməsi funksiyasının əsas məqsədi risk limitlərinin müəyyən edilməsi və bu limitlərə riayət edilməsidir. Əməliyyat və hüquqi risklərin idarə edilməsində məqsəd bu risklərin azaldılması üçün nəzərdə tutulan daxili qayda və prosedurlara müvafiq qaydada riayət edilməsini təmin etməkdən ibarətdir.

(b) Bazar riski Bazar riski maliyyə alətinin ədalətli dəyərinin və ya gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətlərinin bazar qiymətlərində baş verən dəyişikliklər səbəbindən dəyişkən olacağı riskdir. Bazar riski valyuta riskindən, faiz dərəcəsi riskindən və sair qiymət risklərindən ibarətdir. Bazar riski bazar qiymətlərində və xarici valyuta məzənnələrində ümumi və spesifik xarakterli dəyişikliklərin və bazar qiymətlərinin dəyişkənlik səviyyəsində dəyişikliklərin təsirinə məruz qalan faiz dərəcələrində və səhm maliyyə alətlərində açıq mövqelərlə əlaqədar yaranır. Bazar risklərinin idarə edilməsi müəyyən parametrlər çərçivəsində bazar risklərinin idarə edilməsi və tənzimlənməsi və eyni zamanda, gəlirliliyin risklərə nisbətinin optimallaşdırılması məqsədinə xidmət edir

Büro bazar riskini maliyyə alətləri ilə, faiz dərəcələrin ödəniş müddətləri ilə, valyuta mövqeləri ilə və itkilər üzrə limitlərlə münasibətdə açıq mövqe limitlərini təyin etməklə tənzimləyir. İdarə Heyəti qeyd edilən göstəricilərin mütəmadi monitorinqini və yoxlamalarını aparır, onları təsdiq edir.

(i) Faiz dərəcəsi riski Faiz dərəcəsi riski bazar faiz dərəcələrində dəyişikliklər nəticəsində maliyyə alətinin ədalətli dəyərinin və ya gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətinin dəyişəcəyi riskidir. Büronun maliyyə vəziyyəti


36

və pul vəsaitlərinin axını bazar faiz dərəcələrinin səviyyələrində dəyişikliklərin təsirinə məruz qalır. Büronun faizli maliyyə öhdəlikləri yoxdur və yalnız maliyyə aktivləri faiz dərəcəsi riskinə açıqdır.

(ii) Valyuta riski Büronun bir neçə xarici valyutada ifadə edilmiş aktivləri və öhdəlikləri vardır.

Valyuta riski maliyyə alətinin ədalətli dəyərinin və ya gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətinin xarici valyutaların məzənnələrindəki dəyişikliklərin nəticəsində dəyişməsi riskidir.

Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2018-ci il tarixinə maliyyə aktivlərinin və öhdəliklərinin xarici valyuta strukturu təqdim olunur:

AZN ABŞ dolları Avro Cəmi AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 455,419 92,273 207,378 755,070 Təqvim haqları üzrə debitor borcları 921,372 - - 921,372 Müddətli depozitlər 7,767,193 2,487,205 - 10,254,398 İnvestisiya qiymətli kağızları 2,966,656 7,812,577 - 10,779,233 Sair maliyyə aktivləri 48,557 - 9,734,300 9,782,857

Cəmi aktivlər 12,159,197 10,392,055 9,941,678 32,492,930

ÖHDƏLİKLƏR Ehtiyatlar 4,969,726 - - 4,969,726 Təminat depozitləri 6,000,000 - - 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri - - - -

Cəmi öhdəliklər 10,969,726 - - 10,969,726

Xalis vəziyyət 1,189,471 10,392,055 9,941,678 21,523,204

Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2017-ci il tarixinə maliyyə aktivlərinin və öhdəliklərinin valyuta strukturu təqdim olunur:

AZN ABŞ dolları Avro Cəmi AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 338,813 1,794,974 1,004,656 3,138,443 Təqvim haqları üzrə debitor borcları 797,016 - - 797,016 Müddətli depozitlər 2,408,123 5,427,748 - 7,835,871 İnvestisiya qiymətli kağızları 2,003,100 3,434,251 - 5,437,351 Sair maliyyə aktivləri 53,687 - 10,153,500 10,207,187

Cəmi aktivlər 5,600,739 10,656,973 11,158,156 27,415,868

ÖHDƏLİKLƏR Ehtiyatlar 1,330,454 - - 1,330,454 Təminat depozitləri 6,000,000 - - 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri 100,000 - - 100,000

Cəmi öhdəliklər 7,430,454 - - 7,430,454

Xalis vəziyyət (1,829,715) 10,656,973 11,158,156 19,985,414


37

Azərbaycan manatının qeyd edilən valyutalara qarşı 31 dekabr 2018 və 2017-ci il tarixlərinə zəifləməsi nəticəsində xalis aktivlər və nəticələr aşağıda göstərilən məbləğlər qədər arta bilərdi. Təhlil Büronun hesabat dövrünün sonunda mümkün olduqlarını ehtimal etdiyi müxtəlif xarici valyuta məzənnələrinə əsaslanır. Təhlildə bütün digər parametrlərin, xüsusilə də faiz dərəcələrinin, sabit qalması fərz olunur.

2018 AZN

2017 AZN

ABŞ dollarının AZN-ə nisbətdə 10% qalxması 1,039,206 1,065,697 Avronun AZN-ə nisbətdə 10% qalxması 994,168 1,115,816

Azərbaycan manatının qeyd edilən valyutalara qarşı 31 dekabr 2018 və 2017-ci il tarixlərinə möhkəmlənməsi, bütün digər parametrlərin sabit qalması şərti ilə, həmin valyutalara eyni həcmli, lakin əks istiqamətli təsiri edəcəkdi.

(c) Kredit riski Kredit riski müştəri və ya maliyyə aləti üzrə kontragent müqavilə üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmədiyi təqdirdə Büronun maliyyə zərərinə uğrayacağı riskdir. Büro kredit risklərinin tənzimlənməsi üçün siyasət və prosedurlara malikdir (həm uçota alınmış maliyyə aktivləri, həm də uçota alınmamış müqavilə öhdəlikləri üçün).

Kredit riskinin maksimal dərəcəsi, bir qayda olaraq, maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda maliyyə aktivlərinin balans dəyərində və uçota alınmamış müqavilə öhdəliklərinin məbləğlərində əks olunur. Mümkün kredit riskinin azaldılması məqsədi ilə aktivlərin və öhdəliklərin mümkün qarşılıqlı əvəzləşdirilməsi effekti əhəmiyyətli xarakter daşımır.

Hesabat tarixinə maliyyə aktivlərinin kredit riskinə məruz qalan maksimal məbləği aşağıdakı kimidir:

2018 AZN

2017 AZN

AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 3,138,443 Təqvim haqları üzrə debitor borcları 921,372 797,016 Müddətli depozitlər 10,254,398 7,835,871 İnvestisiya qiymətli kağızları 10,779,233 5,437,351 Sair maliyyə aktivləri 9,782,857 10,207,187

Riskə məruz qalan cəmi maksimal məbləğ 32,492,930 27,415,868

31 dekabr 2018 və 31 dekabr 2017-ci il tarixlərinə heç bir maliyyə aktivi üzrə gecikmə və ya kredit üzrə dəyərsizləşmə müşahidə edilməmişdir.

(i) Kredit riski – Gözlənilən kredit risklərindən qaynaqlanan məbləğlər Dəyərsizləşməni qiymətləndirərkən tətbiq olunan məlumat, fərziyyə və texnikalar Uçot siyasətləri üçün 3(c)(iv) saylı qeydə baxın.

Kredit riskində əhəmiyyətli artım

İlkin tanınmadan sonra maliyyə aləti üzrə defolt riskinin əhəmiyyətli dərəcədə artıb-artmadığını müəyyən edərkən Büro əlavə xərc və ya səy tələb etməyən əsaslı və dəstəkləyici məlumatı nəzərdən


38

keçirir. Bura kəmiyyət və keyfiyyət məlumatı, Büronun keçmiş təcrübəsi, kredit qiymətləndirməsinə əsaslanan təhlil və proqnoz məlumatları daxildir.

Qiymətləndirmənin məqsədi aşağıdakıları müqayisə etməklə kredit riskində əhəmiyyətli artımın baş verib-vermədiyini müəyyən etməkdir:

- hesabat tarixində qalan dövr üçün defolt ehtimalı; və - kredit riskinə məruz qalan məbləğin ilkin tanınması zamanı müəyyən edilmiş və hazırkı

tarixə qalan dövr üçün hesablanmış defolt ehtimalı (vaxtından əvvəl ödəniş gözləntilərində müvafiq dəyişikliklərə uyğunlaşdırılmış).

Büro kredit riskində əhəmiyyətli artımın olub-olmadığını müəyyən etmək üçün üç meyardan istifadə edir:

- defolt ehtimalında fərqlərə əsaslanan kəmiyyət testi; - keyfiyyət göstəriciləri; - 1-7 günlük gecikmənin hesablandığı maliyyə təşkilatları və qiymətli kağız emitentləri ilə

əməliyyatlar istisna olmaqla, 30 günlük gecikmə.

Defolt ehtimalının müddət strukturunun müəyyən edilməsi

Büro müvafiq tərəf müqabillərinin defolt ehtimalını hesablayarkən əsasən kənar reytinq agentliklərinin məlumatından istifadə edir.

Defoltun açıqlaması

Büro aşağıdakı hallarda maliyyə aktivini defolta uğramış sayır:

• maliyyə təşkilatları və qiymətli kağız emitentləri ilə əməliyyatlar istisna olmaqla, borcalan Büro qarşısında hər hansı əhəmiyyətli kredit öhdəliyini 90 gündən çox gecikdirdikdə;

• hesabat tarixində maliyyə institutları və qiymətli kağız emitentləri ilə əməliyyatlar üçün borc 7 gündən çox gecikdirildikdə;

• tərəf müqabilinin maliyyə çətinlikləri yaşaması səbəbindən defolt olduqda (maliyyə təşkilatları və qiymətli kağız emitentləri ilə əməliyyatlar istisna olmaqla);

• lisenziya geri alındıqda və müvəqqəti rəhbərlik təyin edildikdə (maliyyə təşkilatlarına aiddir).

Gözlənilən kredit zərərlərinin ölçülməsi

Gözlənilən kredit zərərlərinin ölçülməsində əsas amillər aşağıdakı parametrlərin müddət strukturudur:

• defolt ehtimalı; • defolt nəticəsində baş verən zərər (LGD); • defolta məruz qalan dəyər (EAD).

Mərhələ 1-də riskə məruz qalma üzrə GKZ-nin 12 aylıq defolt ehtimalını LGD və EAD-a vurmaqla hesablanır. Bütün dövr üçün GKZ bütün dövr üçün defolt ehtimalını LGD və EAD-a vurmaqla hesablanır.

Defolt ehtimalını hesablama metodologiyası yuxarıda “Defolt ehtimalının müddət strukturunun müəyyən edilməsi” başlığı altında müzakirə edilmişdir.

Üzv sığortaçıların təqvim haqları üzrə debitor borclarının gözlənilən kredit zərərlərini hesablayarkən rəhbərlik onların Büroya yerləşdirdiyi təminat depozitlərini nəzərə alır.

Büro “Moody`s”-in bərpa araşdırmalarına əsaslanaraq LGD parametrlərindən istifadə edir.

Defolta məruz qalan dəyər defolt zamanı riskə məruz qalması gözlənilən məbləğdir. Büro defolta mərzu qalan dəyəri tərəf müqabilinə görə riskə məruz qalan cari məbləğə və müqavilə üzrə və


39

amortizasiyadan qaynaqlanan cari ehtiyatda mümkün dəyişiklilərə əsasən hesablayır. Maliyyə aktivinin defolta məruz qalan dəyəri onun defolt anındakı ümumi balans dəyərinə bərabərdir.

Aşağıdakı portfellər üzrə kənardan alınan məlumatda gözlənilən kredit zərərlərinin hesablanması üçün əhəmiyyətli məlumatlar əks olunub:

İstifadə olunan kənar məlumat Riskə məruz

qalan məbləğ Defolt ehtimalı LGD Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 “Moody’s”-in defolt araşdırması “Moody’s”-in bərpa

araşdırmaları Müddətli depozitlər 10,254,398 “Moody’s”-in defolt araşdırması “Moody’s”-in bərpa

araşdırmaları İnvestisiya qiymətli kağızları 10,779,233 “Moody’s”-in defolt araşdırması “Moody’s”-in bərpa

araşdırmaları

(d) Likvidlik riski Likvidlik riski Büronun hesablaşması nağd pul və ya digər maliyyə aktivləri ilə aparılan maliyyə öhdəlikləri ilə bağlı öhdəliklərinin yerinə yetirilməsində çətinliklərlə üzləşməsi riskidir. Likvidlik riski aktivlərlə öhdəliklərin ödəniş müddətləri arasında uyğunsuzluq olduqda yaranır. Aktivlərin və öhdəliklərin ödəniş müddətlərinin və faiz dərəcələrinin uyğunlaşdırılması yaxud tənzimlənən uyğunsuzluğu likvidliyin idarə edilməsində əsas rol oynayır. Tam uyğunluğun təmin edilməsi maliyyə təşkilatları üçün qeyri-adidir, çünki onların məşğul olduqları əməliyyatlar, adətən, qeyri-müəyyən müddətlərlə və növlərin müxtəlifliyi ilə səciyyələnir. Ödəniş müddətləri arasında fərq (uyğunsuzluq) olduqda, mənfəətlilik səviyyəsi arta bilər, lakin eyni zamanda, itkilərin yaranması riski də artır.

Büro pul vəsaitlərinin hərəkəti ilə bağlı bütün öhdəliklərin vaxtlı-vaxtında yerinə yetirilməsi üçün zəruri həcmdə vəsaitlərin mövcudluğunu təmin etmək məqsədi ilə likvidliyini idarə edir və tənzimləyir. Likvidlik siyasəti İcraçı direktor tərəfindən nəzərdən keçirilir və təsdiqlənir.

Bütün maliyyə öhdəlikləri faizsiz olduğu üçün, maliyyə öhdəliklərinin diskontlaşdırılmamış məbləğləri onların balans dəyərlərinə bərabərdir.

Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2018-ci il tarixinə maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda tanınan məbləğlərin gözlənilən ödəniş müddətlərinin təhlili göstərilib:

AZN

Tələb olunanadək və 1 aydan

az 1 aydan 3

ayadək 3 aydan 12

ayadək 1 ildən çox

Ödəniş müddəti olmayan Cəmi

AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 - - - - 755,070

Təqvim haqları üzrə debitor borcları 921,372 - - - - 921,372 Müddətli depozitlər 44,629 5,676,500 4,533,269 - - 10,254,398 İnvestisiya qiymətli kağızları 66,797 750,078 2,216,578 7,745,780 - 10,779,233 Sair maliyyə aktivləri - - - - 9,782,857 9,782,857

Cəmi aktivlər 1,787,868 6,426,578 6,749,847 7,745,780 9,782,857 32,492,930

ÖHDƏLİKLƏR Ehtiyatlar - - 4,969,726 - - 4,969,726 Təminat depozitləri - - - - 6,000,000 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri - - - - - -


40

AZN

Tələb olunanadək və 1 aydan

az 1 aydan 3

ayadək 3 aydan 12

ayadək 1 ildən çox


Cəmi öhdəliklər - - 4,969,726 - 6,000,000 10,969,726 Xalis vəziyyət 1,787,868 6,426,578 1,780,121 7,745,780 3,782,857 21,523,204

Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2017-ci il tarixinə olan maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda tanınan məbləğlər gözlənilən ödəniş tarixləri üzrə təhlil edilmişdir:

AZN

Tələb olunanadə

k və 1 aydan az

1 aydan 3 ayadək

3 aydan 12 ayadək 1 ildən çox


AKTİVLƏR Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 3,138,443 - - - - 3,138,443

Təqvim haqları üzrə debitor borcları 797,016 - - - - 797,016 Müddətli depozitlər 14,253 3,706,558 4,115,060 - - 7,835,871 İnvestisiya qiymətli kağızları 924,714 - 1,113,288 3,399,349 - 5,437,351 Sair maliyyə aktivləri - - - - 10,207,187 10,207,187

Cəmi aktivlər 4,874,426 3,706,558 5,228,348 3,399,349 10,207,187 27,415,868

ÖHDƏLİKLƏR Ehtiyatlar 63,150 - 607,855 659,449 - 1,330,454 Təminat depozitləri - - - - 6,000,000 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri - - - - 100,000 100,000

Cəmi öhdəliklər 63,150 - 607,855 659,449 6,100,000 7,430,454 Xalis vəziyyət 4,811,276 3,706,558 4,620,493 2,739,900 4,107,187 19,985,414

(e) Əməliyyat riski Əməliyyat riski Büronun daxili idarəçilik prosedurlarında çatışmazlıqlardan, digər informasiya sistemlərində xətalardan və Büronun əməliyyatlarına təsir edən kənar faktorlardan irəli gələn zərər riskidir.

Büronun məqsədi əməliyyat riskini idarə etməklə, iqtisadi səmərəlilik və innovasiya vasitəsilə Büronun nüfuzuna qarşı hər hansı maliyyə zərərləri və ziyanın qarşısını almaqdır. Bütün hallarda Büronun siyasəti tətbiq olunan hüquqi və normativ tələblərə əməl etməyi tələb edir.

Büro rəhbərliyin öz əməliyyatlarının hər sahəsində zəruri hesab etdiyi daxili nəzarət sistemlərini qurmaqla əməliyyat riskini idarə edir.

17 Kapitalın idarə edilməsi Kapitalın idarə olunmasından Büronun məqsədi zərərçəkən sığorta olunanların və zərər vurulan üçüncü şəxslərin maraqlarının müdafiəsini, icbari sığorta sisteminin sabitliyi və inkişafını təmin etmək və qanunvericilikdə nəzərdə tutulan funksiyaları həyata keçirmək üçün Büronun fəaliyyətinin fasiləsizliyini təmin etməkdir. 31 dekabr 2018-ci il tarixinə Büronun idarə etdiyi kapital 25,438,840 AZN (2017: 28,505,571 AZN) təşkil etmişdir.


41

18 Şərti öhdəliklər (a) Sığorta

Azərbaycan Respublikasında sığorta sahəsi inkişaf mərhələsindədir və dünyanın digər ölkələrində qəbul edilmiş sığortalamanın bir çox formaları Azərbaycanda hələ mövcud deyil. Büronun əmlak və avadanlıqları, biznes fəaliyyətinin dayanması və ya Büroya məxsus olan ərazilərdə və ya onun əməliyyatları ilə əlaqəli baş vermiş hadisələr nəticəsində əmlak və ya ətraf mühitə zərərin vurulması ilə əlaqədar olaraq yaranan üçüncü tərəf məsuliyyətinə dair tam sığorta təminatı yoxdur. Büro tam sığorta təminatı alanadək, müəyyən aktivlərin itirilməsi və ya məhv olunması riski mövcuddur və bu riskin əməliyyatlara və maliyyə vəziyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsiri ola bilər.

(b) Məhkəmə iddiaları Büro öz fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq məhkəmə iddialarına və şikayətlərə məruz qalır. Rəhbərlik bu kimi iddia və şikayətlər nəticəsində yaranan maddi məsuliyyətin Büronun maliyyə vəziyyətinə və ya gələcək əməliyyatlar nəticələrinə ciddi mənfi təsir göstərməyəcəyini hesab edir.

(c) Vergi öhdəlikləri Azərbaycan Respublikasının vergiqoyma sistemi inkişaf etməkdə olduğuna görə bir çox hallarda aydın olmayan, ziddiyyətli və müxtəlif vergi orqanları tərəfindən fərqli qaydada təfsir edilən qanunvericilikdə tez-tez dəyişikliklərlə, rəsmi göstərişlərlə və məhkəmə qərarları ilə səciyyələnir. Vergilər sərt cərimələr və faizlər tətbiq edən orqanlar tərəfindən yoxlanılır və araşdırılır. Bir vergi ili ümumən üç növbəti təqvim ili müddətində vergi orqanları tərəfindən nəzarət üçün açıq qalır. Lakin müəyyən hallarda bir vergi ili daha uzun müddətə açıq qala bilər.

Bu hallar Azərbaycanda digər ölkələrlə müqayisədə daha ciddi vergi risklərinin yaranmasına səbəb ola bilər. Rəhbərlik qüvvədə olan qanunvericiliyinin, rəsmi göstərişlərin və məhkəmə qərarlarının təsnifləri əsasında vergi öhdəlikləri ilə əlaqədar adekvat tədbirləri gördüyünü hesab edir. Lakin müvafiq səlahiyyətli orqanların şərhləri fərqli ola bilər və vergi orqanları öz şərhlərinin tətbiq edilməsinə nail olduqları halda, maliyyə hesabatlarına təsiri əhəmiyyətli ola bilər.

19 Əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlar

(a) Nəzarət münasibətləri Tərəflər o zaman əlaqəli hesab olunur ki, onlar ümumi nəzarət altında olsun və ya onlardan biri digərinə nəzarət etmək imkanına malik olsun və yaxud maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı məsələlərə dair qərar qəbul edərkən digər tərəfə əhəmiyyətli təsir göstərə bilsin və ya ona birgə nəzarət edə bilsin. Əlaqəli tərəflər ilə hər hansı mümkün münasibətlər nəzərdən keçirilərkən, iqtisadi mahiyyətin hüquqi formadan üstünlüyü prinsipi tətbiq olunur.

(b) Əsas rəhbərliyin əmək haqları Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2018 və 2017-ci il tarixlərinə işçi heyəti üzrə xərclərə daxil olan cəmi ödəmələr haqqında məlumat təqdim olunur:

2018 AZN

2017 AZN

Qısamüddətli işçi müavinətləri:

- Əmək haqları 315,665 282,447

- Qısamüddətli bonuslar 86,770 40,300

- Dövlət Sosial Müdafiə Fondu 83,023 54,350

485,458 377,097


42

Əsas rəhbərlik dedikdə İcraçı director və Şöbə müdirləri nəzərdə tutulur. Büro Himayəçilər Şurasının üzvlərinə əmək haqqı ödəmir.

(c) Əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlar Əlaqəli tərəflərə Himayəçilər Şurasının üzvləri daxildir. 31 dekabr 2018-ci il tarixinə olan qalıqlar və 31 dekabr 2018-ci il tarixində tamamlanan il üzrə əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlardan əlaqəli mənfəət və ya zərər məbləğləri aşağıdakı kimidir.

AZN Cəmi Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat Təqvim haqları üzrə debitor borclar 205,670 Təminat depozitləri 1,400,000 Əməliyyatlar haqqında hesabat Təqvim haqları üzrə gəlir 2,613,903

Əlaqəli tərəflərə Himayəçilər Şurasının üzvləri daxildir. 31 dekabr 2017-ci il tarixinə olan qalıqlar və 31 dekabr 2017-ci il tarixində tamamlanan il üzrə əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlardan yaranan əlaqəli mənfəət və ya zərər məbləğləri aşağıdakı kimidir.

AZN Cəmi Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat Təqvim haqları üzrə debitor borclar 216,248 Təminat depozitləri 1,400,000 Əməliyyatlar haqqında hesabat Təqvim haqları üzrə gəlir 2,699,957

20 Maliyyə aktivləri və öhdəlikləri: ədalətli dəyər və uçot təsnifatı

(a) Uçot təsnifatları və ədalətli dəyərlər Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2018-ci il tarixinə maliyyə aktivlərinin və maliyyə öhdəliklərinin balans dəyərləri və ədalətli dəyərləri haqqında məlumat təqdim olunur:

AZN Amortizasiya edilmiş dəyər Cəmi balans dəyəri Ədalətli dəyər

Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri 755,070 755,070 755,070 Təqvim haqları üzrə debitor borcları 921,372 921,372 921,372 Müddətli depozitlər 10,254,398 10,254,398 10,254,398 İnvestisiya qiymətli kağızları 10,779,233 10,779,233 10,867,900 Sair maliyyə aktivləri 9,782,857 9,782,857 9,782,857 32,492,930 32,492,930 32,581,597

Ehtiyatlar 4,969,726 4,969,726 4,969,726 Təminat depozitləri 6,000,000 6,000,000 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri - - - 10,969,726 10,969,726 10,969,726


43

Aşağıdakı cədvəldə 31 dekabr 2017-ci il tarixinə maliyyə aktivlərinin və maliyyə öhdəliklərinin balans dəyərləri və ədalətli dəyərləri haqqında məlumat təqdim olunur:

AZN

Ödəniş tarixinədək

saxlanılan

Kreditlər və debitor

borcları

Sair amortizasiya

edilmiş dəyər

Cəmi balans dəyəri Ədalətli dəyər

Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri - 3,138,443 - 3,138,443 3,138,443

Təqvim haqları üzrə debitor borcları - 797,016 - 797,016 797,016 Müddətli depozitlər - 7,835,871 - 7,835,871 7,835,871 İnvestisiya qiymətli kağızları 3,434,251 2,003,100 - 5,437,351 5,472,072 Sair maliyyə aktivləri - 10,207,187 - 10,207,187 10,207,187 3,434,251 23,981,617 - 27,415,868 27,450,589

Ehtiyatlar - - 1,330,454 1,330,454 1,330,454 Təminat depozitləri - - 6,000,000 6,000,000 6,000,000 Sair maliyyə öhdəlikləri - - 100,000 100,000 100,000 - - 7,430,454 7,430,454 7,430,454

Ədalətli dəyərin hesablamaları maliyyə aləti və ya öhdəliyinin qiymətləndirilməsi tarixində müstəqil kommersiya əməliyyatında tərəflər qismində çıxış edən məlumatlı şəxslər arasında mübadilə oluna bildiyi məbləği təxmin etmək məqsədinə xidmət edir. Lakin qeyri-müəyyənlikləri və mühakimənin subyektivliyini nəzərə alaraq, ədalətli dəyər aktivlərin satışı və ya öhdəliklər üzrə hesablaşmanın aparılması çərçivəsində reallaşdırıla bilən kimi qəbul edilməməlidir

Fəal bazarda ticarət olunan maliyyə aktivləri və öhdəliklərinin ədalətli dəyərləri kotirovka olunan bazar qiymətlərinə və ya diler qiymət təkliflərinə əsaslanır. Bütün digər maliyyə alətləri üçün Büro digər qiymətləndirmə üsullarından istifadə etməklə ədalətli dəyərləri müəyyən edir.

Qiymətləndirmə üsullarının məqsədi qiymətləndirmə tarixində bazar iştirakçıları arasında adi əməliyyatda aktivi satmaq üçün əldə olunacaq və ya öhdəliyi ötürmək üçün ödəniləcək qiyməti əks etdirən ədalətli dəyərin müəyyənləşdirilməsidir.

(b) Ədalətli dəyər iyerarxiyası

Büro ədalətli dəyərləri ölçərkən ilkin göstəricilərin əhəmiyyətliliyini əks etdirən aşağıdakı ədalətli dəyər iyerarxiyasından istifadə edir:

• 1-ci səviyyə: Fəal bazarda eyni bir alət üçün aktiv bazar qiymətləri (nizamlanmamış). • 2-ci səviyyə: birbaşa (yəni qiymətlər kimi), ya da bilavasitə (yəni qiymətlərdən törəyən)

müşahidə oluna bilən, 1-ci səviyyəyə daxil edilmiş kotirovka olunan qiymətdən başqa digər ilkin göstəricilər. Bu kateqoriyaya aşağıdakı amillərdən istifadə etməklə qiymətləndirilən alətlər daxildir: analoji alətlər üçün fəal bazarda tətbiq edilən bazar qiymətləri; analoji alətlər üzrə kifayət qədər fəal hesab olunmayan bazarlarda tətbiq edilən qiymətlər; və ya bütün əhəmiyyətli ilkin göstəricilərin birbaşa, yaxud dolayısı ilə bazar məlumatlarından müşahidə oluna bildiyi sair qiymətləndirmə üsulları.

• 3-cü səviyyə: ilkin göstəricilər müşahidə oluna bilmir. Bu kateqoriyaya aid edilən alətlərin qiymətləndirmə metoduna müşahidə edilə bilən məlumata əsaslanmayan ilkin göstəricilər daxildir və müşahidə edilə bilməyən ilkin göstəricilər həmin alətin qiymətləndirilməsində əhəmiyyətli təsirə malikdir. Bu kateqoriyaya oxşar alətlər üçün kotirovka olunan qiymətlər əsasında qiymətləndirilən alətlər daxildir və bu zaman alətlər arasında fərqi əks etdirmək üçün mühüm müşahidə olunmayan tənzimləmələr və ya mülahizələr tələb olunur.

İcbari sığorta bürosu...2019/11/15 · İcbari sığorta bürosu 2018-ci il üzrə maliyyə...

Documents