caillau, guillon. joannes chrysostomus. opera omnia. 1835. volume 21

8/6/2019 Caillau, Guillon. Joannes Chrysostomus. Opera Omnia. 1835. Volume 21.

http://slidepdf.com/reader/full/caillau-guillon-joannes-chrysostomus-opera-omnia-1835-volume-21 1/631



Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/omniaquaeextantj21john



COLLECTIOSFXECTA

SS. ECCLESIyE PATRUM

xc.

PATRES QUINTI ECCLESIAE SAFXULL

S. JOANNES CHRYSOSTOMUS.

XXI.



• PROSTAT INSUPER VENALE

MOXTiS PESSULANI.

AFUD VX&EZUQUE , BIBLIOPOLAM,

PARISIIS,

Apud BIBLIOPOLAM9

cui nomen gallice ;

SOCIETE FOUR LA FUBLJCATIQW DES EONS UVRES,

Ruc des Saints-Peres ,16.

P4RlSirS-E TIPOGRAPHEO BOURGOGNE ET MARTINET,

\J\ VUI.GQ DICTA JACOB, N° 3o,



COLLECTIO

S E L E C T A

SS. ECCLESLEPATRUM,

COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERATUM DOGMATIC A ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA

;

ACCURANTIBUS

D. A. B CAILLAU;CATTONICO UONORARIO CENOMANBNSI ST CiDURCENSI ,

NONNULLISQUE CLERi GA.LLIGANI PRESBYTERIS,

CJ*A GUJW

D. M. N. ^ &MLLON,BPISCOPO MAROCHIBNSI, IN FACOLTATB in r.oi.OG I E PARISIBK3I BLOQUBNTI.E

SACR* PROFBSSORE, AUCTOBB LIBRI CDI TITDLDS GALLICB:

BIBLIOTBEQUE CHOJSIB DES PEDES GRECS ET LJTINS.

OPUS REGI DIGATUM.

TOMUS NONAGESIMUS.

PARISIIS,

APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM

VI,\ VULGO DICTA DE SEFHE, 48.

K. DCCO. XXXVM



9731



8. P. N. JOANNIS

CHRYSOSTOMIARCHIEPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI,

OPERUM.

PARS II.

MISCELLANEA

ADVERSUS OPPUC.NATORES VITiE MONASTICiE LlBRl III.

COMPARATIO REGIS ET MONACHI.

LIRER DE VIRGINITATE.

AD VIDUAM JUNIOREtf LIBRI II.

LIBER QUOD REGULARES FOEMIN2B VIRIS COIIAB. NON DEBEANT.

SERMO CONTRA EOS QUI SUBINTRODUCT AS IIABENT VIRGINB8.

LAU8 UAXIHI ET QUALES DUCliND.E SINT DXORB8.

DE NON 1TERANDO CON.lUGIO.

HOMILl.E II Di; CONSOLATIONE MORTIS.

DE FUTURORUM DELICIIS.

AD DEMETRIUM , DE COMPUNCTIONE I.IBl.R 1.

AD STELECHIUM, DE COMPUNCTIONE LIBER 11.

IIOMII.I.E II \l) TIIEODORUM LAPSUM.

ASCETAM EACETIS UTI NON DBBEUt.

IIOMILLE IX DE PlJKNITENTI A.

XC.



S. JOANNIS CHRYSOSTOMl

CONSTANTINOPOLITANl

ARCHIEPISCOPI,

ADVERSVS OPPUGNATORES VITiE MONASTICjE, - LIBRI TRES.

LIBEK I.

Adversus oppugnalores corum , qui ad monaslicam

vitam inducunt.

I. Cuui teniplum illud jerosolymitanum, quod multis

annis solo aequatum jacuerat, a diuttirna caplivitaleroversi

Hebraeiinstaurare cuperent1

,tum barbari quidam ol imma-

nes homioes, nequc Deumreveriti, qui lcmplum illi erexc-

rant,nequeiractiillahominumcalamilale,aquaserotandem

vix sc receperant , nequc supplicii hujusinodi lacinori-

bus a Dco deputalimetu cohibili ;primo quidemper scoos

a6tructura coercere nilebantur. Cum auleinnihilproficc-

rent, missis ad regein suum lillcris, quibus eam urbcm

deleclionis novarumquererum sludiosain, ac bclli cu|>idam

appellabant, euadenl ei, ul sibi ejusdein prohibendi a?di

iicii iacultas delur. Qua accepla polestale, nia^na cquilum

manu viros adorsi, opus illud nd lenipns inlcrinitii c.oege-

rnnt : ot clati ea vicloria, do qua togem dchiic.raiil, <jlu-

riabanlur; putabantque liuncesso insidiarum suaruin ler-

minum. At orat illud exordium initiumqueeortim.qua; so

1 Vide D. Guillon, toin. xvni, p. »i7-a5 1 .— • a Ksdr;c. it.

1.

BQ

./S4-



4 8. JO. CHBVSOSTOMI ARCUJEPISCOP C. P.

mox invasura erant, malorum : opus cniin illud perficie-

batur, ac denique praeclarum nactum est finein. Tum illi

didiccrunt, ac per illos universi, non cum hominibusbclla

gerere Mithridalem illum vel alium quempiam, qui boni

aliquid agere instLuenles homines oppugnet; sed polius

cum ipso Dco, qui per illos honoratur. Qni aulem Deo

bellum movet.nunquam potrst honumbelliexitumhabere;

sed is quidem inilio facinoris nihil iorlassc patielur mali;

si tamen non patiatur, Deo illum vocante ad pcunilentiam,

alqnc concidente ul quasi ex ebrietale quadam rcsipiscat

sin aulem in amenlia sua perstitcrit, nihil ex hujusmodi

Dei clcmenliaet patientia lucratus, caHeros sallcm admo-

dum juvabit, supplicio suo admonens, ne contra Deum

unquam bcllum gerant, quod invictam illam manum

nemo effugere valeat. Tantir igilur illos stalim invasere

clades ut magnitudine calamitalis omncs alias calamitales

oblegerent. Post cnedes cnim et infmilas strages, quas

olim ab se coercitorum Judneoruin manus perpetrarunt,

cjesorum sanguine terra ad mnltam usque profunditatem

madcfacta erat, lutiquc plnrimum ex eo cruore gigneba-

tur : cx corporibus autem equorum et hominum simul

mixtis, alque ex vulneribus se invicem tangenlibns, tanta

vis vcrmium ebullivit, ut cum tcrra multitudine cadave-

rum operirelur, haec cadavera rursus vermibus obtege-

rentur. Dixisset profecto qui campum illum vidisset, non

subslrata corpora, sed fontes esse quamplurimos, hoc in-

sectorum gcnus largissime fundenles: adeo omni inunda-

tionc vehementius ex pulredine illa scaturiebat ingcns illa

vermium copia. Atque id non per decem dies aut viginti,

sed per plurimum lemporis factum est. Et ea quidem quae

hic istis acciderunt, ejusmodifuere; quae vero iilos in iu-

turo manent, longe sunt his acerbiora. Neque cnim mille

annis, aut decem millibus, aut bis terve tolidem, sed in-



ADVERSUS OPPI r.NATOnF.S VIT/E MONAST. IJB. I. 5

Goitia Mecnlis animata lunc corpora cruciatns, inexplica-

bilesque dolorcs suslincbunt. El hrcc ulraque novit bealus

Hcsaias, novitel mirahilium visionum specukalor Ezechiel,

qui hujusmodi hominum pocnas inlcr se dislrihuenlcs

aller praesentis, aller futuri sneculi supplicia enarrarunt.

II. Ego vcro hnec non sinc causa memoravi : scd quia

accedens quidam nunlium attulit plenum aruariludinis,

molestinc ingentisquc advcrsus Dcum contumelinc. Quos-

dam enim essc homines ait, qui hodieque eadem, quac illi

olim Barbari, admitlere audercnt; imo longe iniquiora :

eos quippe qui philosophiac noslrne capessendae auctores

sunt, undique expellerc, mullisque additis minis vetare,

ne quidpiam hujusmodi ullum unquam homincmdoceanl.

His auditis ego, stalim clamavi, el narranlem saepe per-

conlalus sum, ludens-ne h;ec loquerelur. Apage, inquit

ille, nunquam enim in re tam seria jocarer, ncque dicercm.

vel confingerem ca quae plurimi redcmissem, ac plurimis

votis expetiissem, ut ne nunc quidcm, quando facla sunl

vel aurc perciperem. Tunc porro acerbius ingemiscens

Vcre, dixi, haec tanto sceleraliora sunt iis, quae Milhrida-

tes omnesque alii admiscrunt, quanlo lcmphun hoc cst

illo honorabilius ct sanctius. Sed quiuam isli, quacso, aui

unde sunt qui talia pracsumunt? Quarc et qua de causa,

quem respicientes fmem, lapides io sublime jaciunt, tela-

quc in ccelum jaculanlur, ac cum Deo pacis bcllum ge-

runt? Sameas cnim, Pharathsei ct Assyriornm principes,

omncsquc caelcri, barbari, quodex ipsis nominihus vidcrc

est, longoque a Juda;oruni moribus remoli erant, nolcbanl-

quc finilimos sibi honiincs mulliplicari : nam illorum vi-

rcs fore ut polenliam suam obscurarcnl arbilrabanlur. Ili

autcm quanam sibi imminula libcrlale, qua sublala li-

centia, quo principum atixiiio haec ausi sunl ? Illi onim

Persarum reges hasc volenlcs hubuere, nostri vero < ion>



6 S. JO. CIFItYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI c. p.

traria penitus, nt mihi ipsc persuadeo, et cupiunt et op-

tant. Quapropler lnagno stuporc plenus sum, quod impe-ratoribus piam religionem sectantibus , haec in mediis

urbibus impune fieri dicas. Quid vero, inquit ille, si his

quoquc mirabiliora didiceris, quod scilicet horom aucto-

respii vidcri vclint, et Chrislianos se nuncupent, plitrimi

autem ex illis ctiam iniliati sint: imo eorum quidam, dia-

bolo vehementer afflante, cxecranda lingua sua dicere

ausnssit. seafide recessurumetdaemonibusimmolatnrum:

suflbcari enim se videndo homines liberos nobiles, vitam-

que deliciis plenam agere valenles, ad hanc duram vilfc

ralionem abduci. His auditis ego, accrbiori vnlnere per-

cussus sum, ct mala inde futura conjicicns, orbcm simul

flebam universum, Deumque compellabam his verbis:

Tolle animam meam a me, et de ncccssitalibus meis erue

me, alqueabhac mortali vitalibcra me, et ad locum illum

transfer, ubi nullus hujusmodi quidpiam proferet, neque

ipse andiam. Novi eqnidem, quod hinc excedenlem exte-

riores excipient tenebra?, ubi fletus ingens, et stridor den-

tium. Yerum jucundius mihi est dentes audire stridenles,

quam ejusmodi verba jactantcs homines. Videns antem

me ilie admodum lugentem : Mon id, inquit, tempus pos-

tnlat: neque enim his lacrymis eos, qui jam perierunt et

quotidic pcrcunt, recuperarc unquam poteris * neque ma-

lum hic linem habiturum pulo. Sed providendum est, ut

rogum isium extinguamus, hancqne pestem cohibeamus.

Ac si mihi moremgcsseris, his missis flctibus librumedes,

quo agris hujusmodi ac seditiosis monila dabis ad suam

omniumque hominum salutem. Hoc ego assumpto libro,

metlicaminis cujusdam vice illum cTgrotanlium in manu

ponam. Suntenim ex horum numero plcrique mihi ami-

citia jnncli, qui patientur me ipsos adire semel ct bis et

plurios, noviqneillos cilo

ab hacpeste lidorandos esse.

Tn



ADVERSUS OPPUGNATORES VIT.R M0NAST. LIB. I. J

quidoui, rcspondi ego, cx charitate tua vires metiris nos-

tras : luilii vcro nulla incsl vis dicendi, et ea, quac inesse

vidotur, in hoc argumento uti pudct me : nec alium

qucmquam ila vercor, ut Gcnlilcs omnes, tum eos qui

niodo sunt, tum eos qui post futuri sunt, quos ego non

minus pro vitaj segnitie, quam pro doclrinae ralione sem-

pcr carperc solilus sum , ne jam ipsos mala nostra do-

ceam. Nam si qui cx illis sensorint apud Christianos esse

homines adeo virtuti et philosophiae inimicos, ut non

modo laborcs ad eam adipiscendam refugiant; sed de rre

illa quidcm vcrba facere sinanl; imo ne hac laula quidem

insania conlenti, si quem hanc consulenlem , deque illa

dis.screnlem videanl, hunc undique expellant ; si haec,

iuquam , illi senserint , timeo ne nos exisliment non ho-

mincs, sed fcras; el monstra hominis fornia, dxmonasquequosdam noxios, ac communis naluraj inimicos , nec de

sontibus inodo, sed detola siuiul gente talem scnlentiam

fcrant. At ille ridens, Ludis, inquit, hcec dicens : ego enim

opportuniora jam loquar: num vereris neex vorbis tuis id

ediscant,quae ilii jamdudumex ipsisoperibus edidicerunl?

Namacsinequissimusaliquis spiritus omniumanimosoccu-parit

,per cnnclorum ora hi scrmones verluntur ; sive in

lorum le conluloris ; sive in labernas medicorum ; sivc in

quamlibct urbis parlcm.ubi sedcrc solcnl ii,qui nihil ope-

rari volunt, videbisingcnlcmrisum ab omnibusmovcri. I\i-

sus aulcm ejus el comeediaD argumcntum est , eorum qu.c

adversus sanclos viros acta sunlfcsliva narratio.

(Juem-admodum enim bellalorcs, qui multas pugnns confecorinl

ac lrop;ca crexcrint, gcsla sua forlia narrare gaudcnt; sic

ct isli in facinoribus suis laclantur. Uunc sane audias di-

ccnlem : Primus ogo manus in illum inonacbum injeci, et

plagas inluli ; alimn vero: At cgo ccllulam ejus anlc alios

iiivrm'j alium, Ego judicem plnsquani ouiim"» ftdvfflMUl



8 S. JO. CHF.YSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

illum concitavi. Jactat alius carcereui, carcerisqne misc-

rias : quodque per forum sanctos traxerit, id laudis in

parte constituit; alius ilem aliud : deinde omnes profu-

sis cachinnis hscc proscquuntur. Et haec quidem in Chris-

tianorum consessibus. Gentilcs vero ct hos irrident, et

eos qui ab illis irridentur ; illos quod haec perpetrarint

hos quod lalia passi sint : omniaque civili qucdam bello

repleta sunt; imo hujusmodi bello longe alrociora isthnec

sunt. Nam qui bellum illud gesserint , cum postea illius

i*eminiscuntur, auctores ejus maledictis insectantur, ac

dasmoni cuidam malo cuncta,quac in illo gesta fuerint

accepta referunt : et ii ampliore afliciunlur pudore, qui

plura quam alii perpetrarint ; hi autem de suis ausibus

gloriantur. Neque ideo tanlum hoc sceleralius illo bellum

est, quod adversus sanctos, qui neminem laeserint excite-

tur; scd etiam quod adversus homines, qui nemini malum

facerc novernnt , et ad paticndnm solummodo parati

snnt.

III. Siste gradum , dixi ego , sisle, satis jam hujusmodi

narrationum, nisi me expiiare velis : scd modicum milii

hoc virium relinquens, missum rnefacito.

Quodjussisti

penitusexequemur : tantum nihil aliud jam diclis adjicias;

scd digressus precare , ut excussa mihi moeroris nebula,

quamdam a Deo, qui impugnatur, opem consequar ad

medelam inimicorum ejus. Id vcro dabit haud dubie,cle-

mens cum sit, ac morlem peccatoris nolit, sed nt con-

vcrtatur ct vivat. Sic illo a me dimisso, haec scribere sum

aggressus. At cnim si hoc tanlum mali adesset,quod

sancti Dei et admirabiles viri raptarenlur, laniarenlurque

ad tribunalia pertracti , verberati et alia passi,quac supra

narravimus, nullumquc liinc damnum in eorum conver-

teretnr caput ,qui talia perpetrarunt ; tantum abest ut de

gestis dolerem, ut ctiam dc iisdem riderem perquam sua-



ADVIiRSl/S OPPTTONATOnES VlTiB MOXAST. I.IB. i. 9

vissimc. IVani ot infantes quotics sine sno pericnlo percu-

linni inalrcs, risum illis movent copiosissimum , lantoqueuiajorcm volaptatcm parinnt, quanlo vehcmentiore cum

iracnndia id feecrinl; ila nt eflundanlur penequc dirum-

panlur risu : sin vcro dum id jugilcr infans ac validius fa-

cit, vulnerelur aliquando, sive acu circa zonam tunicae

malris aflixa , sive radio malernis pcctoribus~appenso fe-

ricntis manum excipienlc; tunc, cerle tunc, niisso risu

majore, qnam is qui percussiis est, ilia dolore aflicitur : et

interim cural vulnus , dc caetero aulcm ingenlibus minis

vetat nc talia agal, ne fortc similc quidpiam patiatur. Nos

itaque paria fecissemus, si pucrilem hujusmodi iracundiam

conspicercmus, aut essc hanc infantium plagam, quse non

magnam ipsis pernicicm inferrel. Quoniam vero post mo-

dicum elapsum lcmpUs, quamvis nunc furore correpti id

non senliant, flcbunt, ejnlabunt, lamenlabuntur, non tali

flelu quali infantcs; sed in tcncbris extcrioribus et in igne

inextinguibili : idipsum ]am faciamus quod matres, hoc

tantum discrimine, quod non cum minis et contumcliis

ut illae, sed blande el curn lenitale mulla infantcs hujus-

modi alloquamur. Quandoquidcm nibil binc damni sanctis

viris , sed merccs copiosior majorque fiducia acccdil. Si

qnidem futura bona coniincmorcmus, admodum fofte ri-

debitis, qnippe qni hujusmodi risu semper ridere solcatis :

at praRsentibus, cliamsi inillies risui addicli fuerilis, (idem

non negabilis; ncc si voluerilis quidein polcrilis; rclms

nempe ipsis conlra clamanlibus. INcroncm prorsus audis-

lis, virum ncmpc e.x lascivia f.unosum, qoi primtM et so-

Jus in lanto imperio novos quosdam impudicitinc Ct lurpi-

tudinis modos oxcogitavil. Ilic itaque j\ero bealuiii

Pauluni, cujus lemporc regnaliat, de iUdem accnSBDf,

de quibus vos ipsi sanctos viros insiinulatis : pellicein eniin

ejtas, quam ille deporibat, cnni ad lidei dorlunam am-



10 S. J0. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

plectendam induxisset, ab impuro ejus consortio monitis

suis abduxit ; haec, inqnam, illi crimina objiciens, ac cor-

ruptorem, scductorem , et his similibus nominibus, quae

vos modo proferlis, Paulum appellans, primo ipsum in

vincnla conjecit; cum aulem ut puellce monita dare desi-

neret, ipsi persuadere non posset , necavit tandem. Quid

igitur hinc damni fuit male affeclo, quidve emolumenti

facinoris auctori ? imovcro quid non emolumenti occiso

Paulo, quid non damni necanli Neroni ? JNonne ille qui-

dem ut Angelus ubique terrarum celebratur; de pr;e-

sentibus enim tantum loquor; ille vero tanquam corrup-

lor, daemonque ferox apud omnes male audit?

IV. Ea vero quae ad futuram vilam perlinent, eliamsi

vos non credalis, propter credentes tamen memorare ne-

cesse cst ; quanquam cx iis, qtue coram sunt, vos etiam

illis crederc debueratis : verutn quoquo animo ipsa acce-

peritis , dicentur a nobis, nec occullabunlur. Quaenatn

igitur illa erunt? Miser ille, squallidus, tristis, ignominia

obrutus et caligine , demissis oculis abducetur eo, ubi

vermis qui non morilur, et ignis qui non extinguitur :

beatus vero Paulus magna cum fiducia ad ipsum astabit

imperaloris thronum , splcndore folgens, tanlaque amic-

tus gloria, ut nec Angelis nec Archangelis inferior sil,

tanlamque mcrcedem recipict, quanlam recipere par est

hominem qui pro Deo ejusque placilis corpus alque ani-

mam suam tradiderit. Ita enim se rcs habet : parata qui-

dem est iis; qui bona egerint, ingens retribulio, major

antem ea estatque auctior, qnolies ii, qui bona operantur,

pericula ignominiamque muham adicrint. Etiamsibonum

opus aequale sit in eo qui sine labore , ct in eo qui cum

labore id perlecerit, honores tanien et coronne pares non

erunt. JNam el in bello coronatur quidem is qui tropoeum

erexit ; mullo magis tamen is qui vulnera prae se fert, per-



ADVEBSUS OPPUGNAT0BES VIT/E MONAST. LID. I. 1 I

que tropacum ereclum est. Quid autem de viventibus lo-

quor, quando etii

qui hoc tantum dederuntvirtutis

indi-

cium, ut in bello fortiter occumbcrent, nihilqne plus

cmolumcnti suis pr.Tsliterunl; lanquam servatores et pa-

troni per totam Graeciam celebrantur? Tametsi vos haec

ignoratis, risni ct deliciis semper dedili. Quod si genliles

homines, nihilque sanum senticntes, id conspicari potue-

runt, summisquc honoribus proseculi sunt eos, qui pro

se obiernnt, nihilque prrcstiterunl amplius; quanlo magis

Christus hoc faciet, qui semper et ubique eos, qui propter

se pcricula adcunt , largissimis donis ac pracmiis superat?

Nequc enim pcrsecutionibus lantum ant verberibus , aut

carceribus, caedibusque; scd etiam contumeliis convicio-

sisque verbis, praemia posuil maxiina. « Beali enim, in-

»qi;it, erilis cum vos oderint homines, et cum separave-

»rint vos, et exprobravcrint, elejecerint nomcn vestrnm

«tanquam malum, propter Filium hominis : gaudete in illa

»die et exullate : eccc enim mcrces vestra mulla est in

ncrelis1

. »Si igitur et pali et audire malc, patientibus ma-

lequc audicnlibus mcrcedem auget, qui impedil quominus

patiantur et malc audianl, non hos , sed eos qui male fa-

ciunt et dicunt, juvat. Eos cniin potius nocnmento affecit,

quando majorem illam mercedein prnecitlil, et gaudii exul-

litionisque matcriam ipsis abslulit. Quocirca horum qui-

dem causa Ii.tc etiain silerc ct omillere satius forlasse

fueral; qiue scilicet ipsis magnas honorum divilias majo-

remque fiduciam procurabanl. \'erum quia sumus invicem

membra; etsi ipsi graliarn abneger.t, r»on convcnit ila al-

fectis ut nos sumus, unius nietnhri curam habere, allerum

negligere. Nainrjue illis alia merilorum occasio suppelet,

etianisi nunc malis non afliciantur; islis \ero nisi ab hac

pugna dcslilerinl, nulla jam solulis spes rclinquilur. Ita-



12 S. JO. CIIP.YSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

que illis omissis , veslris rebus insislo , rogoque et obsecro

nobis hortantibus obtemperelis, nec conlra vos ipsos gla-

dium impellatis, nec contra slimulos calcitrelis ; ne, dum

pulatis homines moerorc afhccrc, Spiritum sanctum Dei

contristetis. Scio enim ac persuasum habeo, vos senten-

tiam hanc nostram , elsi non modo, certe postea probatu-

ros esse. JIoc autem volo vos nunc praestare, ne poslmo-

dum irustra faciatis. Siquidem dives ille cum in hac vita

esset, Prophetas, legem, eorumque monita,pro fabulis

et deliramentis repulabal : cum autem eo abscessisset

adeo in admiratione atque honore ea monita habuit, ut

cum planc intelligeret nihil se commodi ex cjus laudibus

consequi posse, Palriarchaiu rogaret, ut aliquemmitteret

ex inferis >'n terram, qui islhaec annunliaret, vcritus scili-

cet ne idipsum illi paterentur, alque Scriptnras divinas

irridentes, tunc eas admirareulur, cum ex ea admiratione

nihil emolumenli consequi valerent. Et tamen ille nihil

tale egerat, quale vos agitis : elsi enim ille nihil ex suis

Lazaro imperlivil, non tamen eos, qui id agere vellent,

prohibuit, aut repulit, ut modo vos facitis. Ncque hinc

modo illum crudelitate superatis , sed aliunde quoque.

Sicut enim non aequale facinus est nihil agcrc boni , ct

alios qui id velint, impedire; sic non pari in gradu poni-

tur cibo corporeo indigere, ct cum qui in ingenti philoso-

phiae penuria jacet, prohibere ne ab aliis pascatur. Quam-

obrem dnabus ex partibus immanem illum divitem

superalis,quod nempe

alios prohibeatis famem exlin-

guerc, quodque cum animam praefocari videatis , tantam

exhibealis inhumanilalem. Hoc et Judaei olim fccerunt

nam Apostolos prohibebant ne hominibus salularia loque-

rentur. At vos illis eliam deleriores estis. Illi enim cum

se inimicos profilerenl, sic omnia illa facicbant : vos au-

tem ementila amicorum persona, inimicos vos cxhibetis.



LDVXHSUS OPPIWKATOHES VIT.E MO.NAST. LIU. I. l3

llli sanctos Aposlolos verberibus, conlumeliis , ignominia

afVeccrnnt, praestigialores eos atqne scductores appellantes.

Verum illos tanta ullio corripuit, ul nulla calamitaspossit

corum cladibus comparari. Nam primi et soli cx omni ho-

minum gencre ca passi sunt, quae nullus alius. Atquc ho-

rum fide dignus tcslis est Chrislus, qui sic ait : « Erit tri-

«bulatio magna, qualis non fuit ah inilio nuindi usque

»nunc, neque postea erit\ » Ea qnidem omnia,quas illi

passi sunt, proscqui non hujus est lemporis : pauca tamen

ex unultis necessario dicenda sunt. Verhis aulem utar non

mcis , sed (Josephi) Judcei, qui eam historiam scripsil

diiigenler. Quid ergo ait ille ? Cuiri enarrasset inccn-

sum lemplum, communesquc calamilates enuntiasset, sic

pergit :

V. * Et templum quidem hoc in slalu erat, eorum vcro

qui per civitatem fame occumbchant, infinita pene cade-

hat multitudo , alque inenarrahiles conlingebant clades.

Nam per singulas domos, sicubi cihorum vel umbra essct,

bellum adcrat, ac vel amicissimi muluo manus conserc-

hanl, ac misera illa anima?, viatica diripiebant : nc moricn-

tibus quidem quod cibo indigcrcnl fides habebatur:

sedeos quoque qui cx|>irabanl . lalroncs perscrulnbanlur, nc

quis lorte simulala morle cibum sinu occullarcl. Alii vcro

famo hiantcs, lanquam rabidi cancs mentc destituti, in-

saniaquc corrcpli , ebriorum morc in ostia imping< banl

ac desperationc ducli, hora una his lcrvc in camdem do-

mum irrumpebanl. Omnia vcro dcntihus subigebat peou-

ria, et ca qua? nc sordidissimis quidcm hrulorum animan-

tium usui erant colligentes, oddre non dubitabant. Acingulis igilur cta calccamcnlis poslreino non abstincbanl,

sculisquc detracta coria mandebant. Esca autcm qulbus-

dam crant fceni laceri reliquise. Purgamcnta ilcm nonnulli

• MalO). xxiv, ai.



l4 S. JO. CHRYSOSTOMI AllCHIEPISLOPI C. P.

colligenles, minimum eorum pondus quatuor Atlicis veu-

debant. Et quid opus est famis improbilalem in rebus

inanimis persequi ? Rem uarraturus sum, qualem nec apudGraecos nec apud Barbaros contigisse memoratur usquam,

dictu horrendam , atque iucrcdibilem auditu. Sane ego

ne viderer porlenla confingere futuris hominibus, hujus-

modi calamitatem libenter tacuissem , nisi innumeros ejus

rei testes haberem. Praetereaque patriae levissimam gra -

tiam referrem ,

si quaereipsa passa est, ea narrando sup-

primerem. Mulier quaedam ex iis, quae ultra Jordanem in-

colebant, Malria nomiue, patre Eleazaro , vico Belhezo

quod significat domum hyssopi, genere ct divitiis insignis,

cum reliqua multiludine Jerosolymam coufugerat, sirnul-

que obsidebalur. Hujus omuem aliam substantiam lyranni

diripuerant, quantam exPerea in Urbem transportaverat.

Reliquias autem rcconditarum rerum, et si quid in cibum

praepararetur,quotidie irrumpentes satelliles diripiebant.

Dira autem indignatio mulierculam subiit , ac praedones

saepc conviciis et maledictis inseclans, in se ipsam conci-

tabat. Cum vero nullus aut ira correplus aut ejus miser-

tus , ipsam interficcret , ipsaque cibos alios invenire labo-

raret, ac penilus diflicile esset jam qniclpiam invenire,

famesque perviscera et mcdullas serperet, fameque vehe-

meniiore ira aestuaret , consilium dictnnte indignalionc

cum necessitate conjuncla , in naturam ipsam vertilur,

et flliiim , erat quippe illi parvulus iactens , arripiens :

Miser, inquit, puerule in bello , in fame et seditione, cui

le servabo? a Romanis , si vixerimus , servitus nos manel

servitutem anlevertit fames, et utrisque saeviores 6ediliosi.

Pcrge, mihi cibus esto , seditiosis Erinnys , mundo fa-

bula, quae soia deesl calamitalibus Judneorum. llis diclis

filium necat, coquit postea , ejusque dimidium comedit ,

reliquias vero occultatas servabat. Adsunt continuo sedi-



ADVliHSlS Ol>l>UGNAT0BES VITA MONAST. LIB. I. l5

tiosi . nefario nidore pertracli , minanturque mortem

nisi quod paravcrat proferrcl. At illa eum parlera illis bo-

uaui scrvasse sc diceret, nali reliquias aperuit. Tum illos

slalim horror mentisquc slupor occnpavil, etad talem as-

pecluin quasi amei defixi slelerunt. Illa vero , Meus, in-

quit, est filius genuinus, opusque meum. Comedite , nam

et ipsa comedi : ne sitis vel muliere molliores , vel matrc

miscricordiores. Quod si vos pietatem colilis , hostiamque

meam aversamini : ego quidem dimidium manducavi

quodquc reliquum est mihi maneat. Post haec illi quidem

Irementes exierunt, hac una tantum in re timidiores

camque vix escam matri concedentes. Tanti statim iaci-

noris fama urbs tota repleta est, ac prae oculis singuli

eam calamitatem ponentes, non secus ac si ipsi fecissent

exhorrescebant. Qui fame cruciabantur mortem expele-banl, beatosque praedicnbant eos

,qui hac rc nondum au-

dila , hisque non conspcclis malis dcccsserant. Cito ad

Romanos perlata cst haec calamitas : ex iis alii non crede-

bant, alii miserabantur, plutimi vero in majus gentis

odium exarsernnt1

. »

VI. Hacc multoquc his alrociora patiebantur, non modo

quia Chrislnm cruxi aflixcrant , sed quia post h.cc Apos-

tolos oa Joqui prohibebant, quaj ad salutem nostram per-

tinerent. Quod sanc bcatus Paulus crimini dans, haec illis

mala praenuntiavit , « Pervenit cnim super eos ira in ii-

»nem*. »Et quid lucc , diccnt, ad nos? Non enim illos a

fide abducimus, nequc a prnedicationc. At quid,quaeso

,

lides conferet emolumcnti , si vita pura non liierit? Verum

hccc vos forle ignoralis, (|uibus nostra omnia ignota sunt.

Ego aulem vdbig Chrisli soBteotits cnumcrabo : obscrvc-

lis velim nunquam-ne de \ita reqiiiralur, scd pro iido km

lum cl dogmalibus supplicia consliluta sinl. Cum enim in

1 losepb tlc Bello judaico, lib, mi, c 7 oi 8. — • 1 T*bes9, 11, 16,



llj S. JO. CHIUSOSiOMI AHCMKNSCori C. 1».

monlem ascendisset . videns innumeram circuinilucntcm

multitudinem,

praeiuissis aliis mouilis dicebat : « ISon

» omnis qui dicit roihi , Domine , Domine, intrabit in reg-

nnumccclorum, sodquifacit voluntatemPatrismei. «Itsrn,

« Multi dicent mihi in die illa , Nonne in nomine tuo pro-

» phetavimus ,, ct in nomine tuo docmonia ejecimus, et in

«nomine tuo virtules multas fecimus? Et lunc confilebor

» illis: Recedite a me qui operamini iniquitatem : uon novi

» vos

1

. » Eum vero qui audit sermones ipsius, et non iacit,

similem esse dixit homini fatuo , domum suam super are-

nam sedificanti ,qui eam iluminibus, pluviis et venlis fa-

cile diruendam parat. Item cum in alio loco concionare-

tur:sicut, inquit ,piscalores, cum sagenam truxerint,

malos pisces abjiciunt2

; .ila erit in illa die, Angelis eos

omncs qui peccavcrint, in fornacem jacientibus. De ila-

gitiosis quoque ct impuris hominibus loquens dicebat:

«Et illuc abibunt, ubi vermis qui non moritur , el ignis

»qui non extinguitur5

. » Et rursuin , « Rex, inquit, fecit

»nuptias filio suo, et cnm vidisset hominem vestitum ves-

» tibus sordidis , ait ad eum : Ainice,quomodo huc intrasti

» non habens vestem nuplialem ? At illc obmuluit. Tunc

» dixit minislris suis : Ligalis manibus et pedibus cjus , eji-

»cite illi.m in tenebras cxleriores4. «Impudicis, ul dictum

esl , ct flagitiosis hasc comminalur. \irgines ilem, quae a

sponsi thalamo exelusae iuerunt, ob crudelilatcm et inhu-

manitatem haec passae sunt. Alii rursus eadem de causa

cunt in ignem aeternum,qui piveparatus esl diabolo et an-

gelis ejus. Et ii quoquc , qui lcmere ct sine causa loquun-

tur, coudemnabunlur. Ex verbis quippetuis, ait, justifi-

caberis, et ex vcrbis tuis condemnaberis5

. Ergo-ne tibi

videmur frustra de vita limere, magnamque ejus philoso-

• Matlh. v: ,2)-2o. — • Id. xix, 4?. — s Marc. ix, \-i. — * Matlh.

xxn, ct seqq. — ' Id. xii, 3,".



ADVERSUS OPPUGNATORES VITiE MONAST. LIB. I. iy

phinc parlis, quae morcs instituit, rationem habere ? Id

cerle non puto: nisi fortasse Christum haec omnia

hisqucplura tcmcre dixisse jactites. Non enim hic omnia com-

pleclimur : quod nisi pigeret orationem prolixius exten-

dere , ct ex Prophetis , et ex beato Paulo , et ex aliis Apos-

tolis docuissem quantam hac in parte curam posuerit Deus.

Vcrum haec arbitror satis esse; imo nec illa solum omnia,

scd vel exiguam eorum partem. Gum enim Deus aliquid

profcrt , etiamsi semcl dicat, ita id quod dicitur accipien-

dum est ac si saepe dixisset.

VII. Quid igitur , inquies; qui domi manent non pole-

runt ea pcrficere, quae nisi perficiantur , tantum supplicii

pariunt? Vcllcm cquidcm ipse, nec minus quam vos , imo

mullo magis, ac frequenter optavi monasteriorum ne-

cessitatem tolli , ac tsnlum lcges et jura optima in civita-

tibus valcre , ut nemini jam opus sit ad solitudincm con-

fugcre: quoniam vero omnia snsdeque jam versa, ipsaeque

civitales, in quibus tribunalia et legcs, ingenli iniquitate

ct scelere implelaj sunt; solitudo autem uberrimos philo-

sophia: fructus cmittit; profecto non illi jure a vobis in

crimen voccntur, qui alios ab hac procella et lurbine li-

bcrari cupicnles eripiunt, et ad tranquillum porlum dedu-

cunt; sed potius illi, qui civitates singulas philosophiae

sic invias et parum idoneas fecerunt; ut qui salutem con-

sequi volunt, solitudincs scclari cogantur. Dic enim mihi,

si quis in nocte mcdia arrepta face domum inccndissct

magnam hominibusquc repletam , ut intus dormientibus

insidiarclur ; utrum diceremus improbum esse, eum-ne

qui dormicntcs excitaret , acdibusquc illis educcret ; an

eum qui ab initio inccndium excitasset, et in tanlam nc-

ccssitatem lum cos, tumcducentem illos rcdegissct? Quid

igitur ? Si quis tyrannide opprcssam civitatcm, acgritudino

laboranlcra, et scditionibus agilatam vidcns, iis quibus

xc. i



l8 S. JO. CIIRYSOSTOMl AUCHIUPISCOPI C. P.

posset persuaderet, ut relicla civitate reciperent se ad

montium verlices, iisqne ad secessuni adjumenta confer-

ret, quem in crimen vocares? Eum-ne qui ab hujusmodi

tumullu in tranquilJitatem homines tempestate jactalos

transtulisset, an eum qui naufragia ista praeparasset? Cave

enim putes meliore in statu res humanas jam esse, quam

civilatcm tyrannide oppressam; verum iu longe deteriori.

Non enim homo , sed daemon quidam nequissimus , tan-

quam tyrannus immanis, cum tota sua phalange univer-

sum orbem occupans, in humanas animas grassatur : inde

vero quasi ex arce quadam , execranda et scelerata quoti-

die praecepta hominibus emittit , non matrimonia diri-

mens solum , non pecunias mittens ferensve , non caedes

perpetrans iniquas , verum his ionge graviora , nempe

conjunctam semel Deo animam ab ejus consortio abdu-

cens, tradensque impuris suis satellilibus, illisque ipsam

substerni cogens, qui postquam eam semel apprehende-

rint, ita turpiter cum illa congrediuntur , ita contume-

liose, ut par est facere nequissimos daemonas vehemenler

ac cum furore perniciem ignominiamque nostram expeten-

tes. INudatam quippe illam omnibus virtutum indumentis ,

vitiorumque pannis amictam, sordidis, conscissis ac fceti-

dis, ipsa nuditate turpiorem constitutam, omnique pro-

pria sibi immunditia repletam non cessant contumeliis

onerare. Neque cnim ullam norunt exccrandi et iniqui

hujusmodi concubitus satietalem : sed ebriorum instar,

quj cum se mero ingurgitaverint , tunc magis exardescunt

sic et hi quoque tunc maxime insaniunt , eique et vehe-

mentius et ferocius insullant , cum illa abusi sunt, con-

ibdientes eam semper ac mordentes , suumque in eam

virus effundenles, nec prius desinentes, quam eam in

suum statum transtulerint, vel corpore solutam viderint.

Qua igitur tyrannide, qua captivitate, qua vaslitate, qua



ADVEUSUS APPUGNATORES VITyE MONAST. LIB. 1. 19

servilulc, quo bcllo, quo naufragio, qua fame haec non

graviora fuerint? Quis tam crudelis, quis tam ferus, quis

adco slultus,quis adeo inhumanus atque immisericors,

qui tol conlumeliis el dauinis affeclam animam nolit ab

exccrando illo furore et ignominia, pro virili sua liberare;

sed illam lam male affectam negligat? Quod si id est im-

manis alquc lapidci animi, quo in loco, dic~mihi, statue-

mus eos ,qui prasler illam ncgligentiam , aliud quiddam

longe deterius agunt, cum eos qui ad pericula alacriler

insilire paratisunt, quique non renuunt in ipsum belluae

gultur manus immittere, quinimo fcetorem et pericula

subeunt , ut jam devoratas animas ex ipsis daemonis fau-

cibus exlrahanl ; non modo nonlaudant, neque approbant,

sed etiam expellunt undique et oppugnant?

VIII. Quid igilur, dicet quispiam, cuncti-ne, qui urbcs

incolunt pericre, an fluctibus jactantur, an oportet urbi-

bus relictis el in descrla conversis, in sollicitudincm se

transfcrant, et in cacuminibus montium sedes ponant? Et

tu haec jubes et hanc legcm staluis ? Apage, nam contra-

rium pcnitus, ut prius diccbam , volo , votisque omnibus

exopto nos tanta frui pace, et malorum hujusmodi tyran-nidcm ila destrui, ut non modo iis, qui in urbibus dcgunt,

non sit ad montes confugicndi nccessitas; sed ut iis qui

sollitudincs incolunl, quasi quibusdam longo lempore fu-

gitivis, ad suam urbem se recipcrc opus sit. Scd quid

faciam? vereor ne, dum illos patriac reslitucre studeo, ne-

quissimorum dacmonum manibus tradam, ncu duiu illos

a sollicitudinc ct fuga rcduccrc cupio , a philosophia cl

tranquillilatc omni cxcidcrc faciam. Quodsi multiludineni

civium profcrcns, illa lu mihi pudorcm ct mctuui inculcrc

putcs, nc loluin orbcm damnari patiar, assuiupta (ihristi

scntcutia, cum illa advcrsus hanctuani objcclioncmstabo.

Nequc enim tam audax facinus admitlcs, ut etiam cjus,

3.



20 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

qui nos judicatnrus est , sententiae obsislas. Quid igitur

ille dicit? « Angusla est, inquit, janua, et arcta via, quae

»ducit ad vilam , et pauci sunt qui inveniunt earal

. » Si

vero pauci sunt qui inveniunt, sane longe pauciores, qui

ad finem ejus pervenire poterunt. Neque enim omnes qui

principium adierunt, ad finem ejus pertingere potuerunt;

sed alii ipso stalim initio; alii in medio, alii in ipso fere

portu naufragium fecerunt. Rursumque multos ait esse

vbcatos, paucosque electos 2. Cum itaque Christus majo-

rem esse pereuntium partem dicat, in paucis vero salu-

tem praefinitam esse asseveret, quid adversum me pugnas?

Idipsum enim facis ac si de Noe ac de diluvio verba fa-

cientibus nobis admirareris, si omnes perierint, duo au-

tem tantum tresve homines supplicium effugerint , cum

hac ratione nobis os obslruere posse pulas, ut non ansuri

simus damnare multitudinem. Id sane nobis non persua-

debitur, neque multitudinem illam veritati praeferemus.

Ncque enim iis, quae tunc contigerunt, minora sunt ho-

dierna; sed multo deteriora , eoque magis, quo gehennae

comminatio intentatur, et ne sic quidem vitia exciduntur.

Quis enim, quaeso, fatuum non appellat fratrem? Illud

autem gehennoe ignis facit obnoxium. Quis non impudicis

oculis mulierem respicit? Hoc autem est consummatum

adulterium; moechum vero in eamdem gehennam incidere

certum est. Quis non juravit?Hoc autem ex malo pror

sus est : at quod ex malo est , supplicio haud dubie ob-

noxium. Quis non amico invidit unquam? Id vero ethni-

cis et publicanis pejores facit : eos autem qui illis de-

lcriores sunt, non posse supplicium effugere nemini non

notum est. Quis iracundiam omnem ex corde ejecit, et

omnium, qui in se deliquerunt, peccata remisit? Eum au-

tem qui non dimiserit, tormentis necessario tradendum

' Matlh. vn, i4. — • ld. xx, 16.



ADVERSUS OPPUGNATORES VIT<E MONAST. LIB. I. Stl

esse, nullns corum , qui Chrislum audierit, negaturus est.

Quis non servivit mamuionac? Eum vero qui ipsi servierit,

Chrisli servitulem abjecisse ccrlum est, at qui Christi ser-

vitutcm abjccit,propriam salutem haud dubie abnegavit.

Quis non occulle malcdixit? Hos autcm vetus quoque Lex

interfici jubct, et jugulari. Sed quae consolalio in propriis

malis? Quod omnes , ceu ex condicto, in nequitiac bara-

thrum decidant, quod ipsum ejus, qui nunc obtinet, morbi

argumentum est maximum; cum scilicet id in malis sola-

tium nobis affert,quod majoris doloris matcria esse de-

bcret. Neque enim multitudo in peccando sociorum, nos

a criminibus et suppliciis eripit. Quod si quis ex iis, quae

supra diximus, in desperationem incidat, paulisper expec-

tet, et tunc magis desperabit, cum his mullo graviora

dixerimus, qualia sunt perjuria : nam si jurare diabolicum

est, juramenta conculcare quod nobis afferct supplicium?

Si fatuum appellare, gehennam altrahit; sexcentis convi-

ciis dehonestare fratrem, qui saepe nihil nos laesit, quod

non adducet supplicium? Si injuriarum meminisse lan-

tum, punilione dignum est; eliam ulcisci, quanlos cru-

ciatus promcrctur ? Sed nondum de his agendum , haec

cnim suo loco reservanda sunt. Ut enim alia omitlam, hoc

ipsum quod nos ad hacc scribenda impulit, nonne vel so-

lum suflicit ad praesenlis morbi pestem indicandam? Si

cnim propriorum sensu peccatorum non aflici , sed sine

ullo dolore scelera perpetrare, extremus malitiae tcrminus

est,«ubi tandem novos istos legislatores , rccentis hujusabsurdissimaequc legis auctorcs slatuemus, qui majori cum

fidudia virtulis magislros, quam alii maliliac rcpellunt

cosque mullo acrius oppugnant qui pcccata emendare

volunt, quam cos, qui ipsi peccavcrunl? Imo potius eos

nec illibentcr fcrunt, ncc criminanlur; hos autem vix

fcrre possunt, quodam modo ct vcrbis ct opcribus claman-



22 8. 30. CHRYSOSTOMl ARCllIEPISCOPl C. P.

les, nequitiae mordicus inhaM*endum csse , atque ad vir-

tulem nunquam redeundum; ita ut non modo eos, qui

ipsi operam dant, verumetiam eos, qui vocem pro illa

emittere audent, ulcisci oporteat.

VVVVVVvVVvAAV.V\V\VvVVVVAVV\V\/\vVVVVVV\VvVVVVVV^^

LIBER II.

Ad infidetem palrem.

I. Satis quidem haec erant, ut stupor et horror incute-

retur *. Quod si quis circa eos propheticum illud proferat,

« Ohstupuit crelum super hoc, et exhorruit terra vehe-

«menter; » itemque, « Stupor atque horrenda facta sunt

»in terra2

,» opporlune hujusmodi omnia dicat. Quod au-

tem his longe gravius est, non modo alicni quidam , et

nullo iis quibus consulitur propinquitatis jure conjuncli,

ila indignantur et aegre ferunt; verum ipsi consanguinei

et parentes super his irasci didicerunt. Tametsi non ignoro

complures csse,qui patres id agere non admodum stn-

pent : suffocari autcm se dicunt, ac iracundia incendi,

cum videant eos,qui neque patres sunt, neque amici,

neque consanguinei, neque alia ex parte necessarii, imo

saepc ignoti iis, qui philosophari instituunt, hoc ipsum

pati, ac plus, quam ipsi patres dolere, oppugnare, et in

crimen vocareeos, qui hujus propositi auctores ipsis fuere.

Mihi vero quod oppositum est mirum essc videtur. Eos

enim qni nullo vel tutelae vel amicitiae jure tenentur, alie-

nis in bonis angi , non mirum videatur esse, ulpotc par-

* Vide D. Guillon , tom. xvnt, p. a5i-a5i. — » Jerem. n , 12,

•t v, 3o.



ADVERSUS APPUGNATORES VIT^I MONAST. LIB. II. 23

tim invidia correplos; parlim vcro prae malilia sua aliorum

perniciem felicitatcm esscsuam arbitrantes ; misere id qui-

dem et infeliciter, arbilrantes lamen : quod autem ii, qui

genuerunt, qui educaverunt, qui quotidianis volis exop-

lant natos suos se ipsis praeclariores videre, quieade causa

cuncta faciunt etpatiuntur; eos ceu quadam ebrietate cor-

reptos, repente mutari et angi de philosophiae studio a

filiis suscepto ; illud est qnod ego maxime omnium ad-

miror, illud ego argumentum esse puto,idoneum , quod

omnia corrupta perditaqne sint. Hoc elapsis contigisse

temporibus nemo dixcrit, nC tum quidem cum palam

dominaretur error. Ac semel quidem accidit in civitate

gracca, sed quam tyranni occupabant : neque tamen tunc

parentum aliquis, utnunc, sed qui arcem occupaverant;

nec quidem omnes, verum quihorum erat flagitiosissimus,

accersitum Socratem jubebal a philosophiae doclrina ab-

sistore. At ille quidem, tyrannus, infidelis et saevus, qui

ad evertondam rempublicam cuncta moliebatur, alienis-

que in malis gloriabatur, gnarus" nihil pcrinde atque talcm

jussionem optimum reipublicae statum pOsse pervertere

hsec ausns est. At hi fideles, ot in bene instilutis civitali-

bns degentes, fiberiSque snis consultum cupicntcs , haec

eadem loqui afudc/nt, quae tyrannus ille circa subdilos

suos, nec ernbcscunt. Quaro hi qiii sic indignantur, magis

quam illi , admirationc digni sunt. Idcirco et ogo illos

missos facions , hos qui iinprimis cnram hliorum gcrunt;

imo polius gerere debuerant, non autcm gerunt , lonilor

cl summa cum moderatione alloquar; ab illis impelralum

cupiens, ut non moleslc ferant, noc indignonlur , si quis

se ea quac ipsorum filiis cxpodiunt mclius nosse dioat,

quam iidem ipsi. Noquc onim snlTicit filium procroassc,

ut possit nato parcns congruerrtcm inslitufionem darr;

sed procreatio multum confert ad proliji amorem ; ad ejus



24 »• JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

vero idoneam educationem et disciplinam neque procrea-

tio, neque amor salis snnt. Nam si hoc esset, nullus homi-

num patre melius nosseposset qufidnam esset filio ulilius,

quandoquidem nemo est qui possit illo magis filium amare.

Nunc vero patres se illud ignorare geslis suis confitentur;

cum ad magistros ducunt, cum pacdagogis Iradunt, cum

innumeros consiliarios adhibent , ut sciant cui vitae insti-

tuto filius tradendus sit. Nequemirum illudest, sed quod

cum de filiis consultant, aliorum sententiam, sua saepe re-

pudiata ,amplectantur. Ne itaque moleste nos ferant, si

dicamus nos melius nosse quid illis conveniat; sed nisi id

certa ratione probaverimus, tunc accusent ; lunc probris

impelant ut arrogantes , ac corruptores totiusque naturae

inimicos.

II. Quonam ergo modo illud manifestum erit, aut quaratione sciemus ,

quisnam sit qui quod consentaneum est

videat, quisnam id quidem scire videatur, nullatenus vero

sciat? Si dicta mea , ceu quasdam objectiones ad examen

descendere ac congredi cogentes, incorruptis judicibus

haec disquirenda permittamus. Lex itaque certaminis nos

adversus Christianum ad pugnamexire jubet,

atque cumillo tantum puguare, nihilque amplius requirit a nobis.

« Quid enim mihi de iis etiam qui foris sunt judicare* ? »

ait beatus Paulus. Verum quia plerumque contingit, mul-

tos cx iis, qui ad cceluin pertrahuntur, infidelibus patri-

bus natos csse, etiamsi lex certaminis nos a pugna cum

his ineunda liberos sinat, sponte tamen ipsi et alacriler

istos primos aggredimur. Atque utinam adversus hos tan-

tum nobis certamen esset,quanquam hoc difficile sit,

plurimasque ansas habeat. « Animalis enim homo non per-

» cipit ea ,quse sunt Spiritus, stultitia quippe est illi

2. »

Idem porro nunc contingit ac si quis vellet ad amorem

• i Cor. v, a.

—* Id. u, i4.



ADVERSUS OPPUGNATORES VIT.E MONAST. LIB. II. a5

regni aliqucm induccre, qui nondum crederet rem ipsam

cxistcrc. Atlamcn rcbus noslris sic in anguslum rcdactis,

adversus islos tanlum cerlamen mihi esse cuperem. Namadvorsus fidelem argumcnta suppetunt quamplurima, etsi

tanlae copiae voluptalem obscuret verecundiae magniludo.

Pudet enim me quod adversus hunc pro his pugnain com-

mitlere cogar : vcrcorque ne hoc solum crimen Gcntilis

jure mihi possit objicerc : nam in reliquis illum ope di-

vinae gratiae facile capiemus : alque si voluerit gralo animo

procedcre, cito illum non modo ad amorem hujus vilae

traducemus, verum ad ipsius quoque doctrinae desiderium,

a quo vita hacc argumentum et initium ducit. Tanlum

enim abcst ut certamcn adversus illum subire metuam,

ut cum cxpugnalu difficiliorem mea oratione constitucro,

tum demum pugnam aggrediar. Fingamus enim patrem

hujusmodi non modo gentilem esse, sed prae omnibus ho-

minibus divilem, insignem,potentia singulari praedilum :

habcat agnos plurimos , aedcs multas, auri innumera ta-

lenta. Sit insupcr regia palria, illustrissimo gcnere , filios

alios ncque habcat , ncquc se habilurum speret; sed ex

hoc solo pendeat. Imo et ipse sit summae spei , alque ad

imperia mature ascensurus,patremquc splendore supera-

lurus expeclctur, omnibusque vilae commodis longe an-

teiturus. Tum vero in mcdio lantac spci accedat aliquis,

deque hac philosophin vcrba facicns,pcrsuadcat ei ut

sprelis omnisbus vcslcm se ruslicam induat, ac rclicla

urbc ad montcm confugiat : ibique plantet, riget, aquam

ferat, cacteraqnc monachorum faciat opera,quae vilia et

indigna esse videantur. Sit praetcrea nudis pedibus, humi

cubet : efficiaturque inaccr et pallidus formosus ille olim

adolcscens, qui tanlis antca in dcliciis honoribusquc dc-

gebat , tanlacquc spci erat, viliorique quam scrvi sui vcsle

induatur. Num satis mujtas accusalori dedimus ansas , an



26 S. JO. CHBYSOSTOMl ARCHlEPISCOPl C. P.

satis adversarium instruxiinus? Si haec non satis sint, alia

quoque suppeditemus. Praelerea omnes movcat machinas

pater, ut filium a proposito deducat; sed incassum , ut-

pote cum ille supra petram collocalus sit, ac fluminibns,

pluviis et ventis cedere non norit. Lugeat item pater at-

que lacrymas emittat; ita ut indignationem omnium con-

tra nos incendat : universos frequenter adeat ut nos in

crimen vocet : Genui , educavi , aetatemque omnem in

aerumnis contrivi, cuncta agens etpatiens, quae ex hac

liberorum educatione accidere solent : spem habui opti-

mam, paedagogos allocutus sum, magistros obsecravi, pe-

cunias impendi, vigilavi saepe curam gerens de ornatu

de institutione, utmajorum suorum nemini inferior esset,

ut omnibus appareret illustrior : expectabam hnnc senec-

tuti mea solatio fore : processu temporis de uxore et de

matrimonio cogitabam, de imperio, de magistratu; cum

derepente ceu fulmen et procella nescio unde irruens ,

pretiosissimam navem, multis sarcinis refertam, latum-

que pelagus emensam, secundo vento navigantem , cum

jam portum atlingeret, prope ipsum ostium demersit :

metusque ingens adest, ne non modo extremam pauper-

tatem, sed etiam miserabilem mortem ac pernieiem, viro

tantis divitiis instructo saeva tempestas afFerat. Sic profcclo

mihi nunc contigit. Namque execrabiles illi, corruptores,

seductores( haec enim dicat , nihil illi succensebimus

tantas spei fdium, scnectutis meae nutritium, ceu quidam

praedones irt latibula sua abduxere : adeoqueillum suis car-

minibus excantaverunt, ut malit adversus ferrum, ignem,

bellnas, adversus omnia denique stare, qnam ad priorem

fortunam remeare. Quodque gravius est, postquam haec

illi persuaserunt, melius se quid utile sit scire profitentur,

quam nos. DeserWe jam domus, deserti agri : ipsi agrn

colae ac servi trisiifia ac pudore pleni ; exultant in malis



ADVBASUS OPPUGNATORKS VIT/E MONAST. LIB. II. 27

incis inimici , ac pudorc operiuntur amici. Apud me au-

tom nulla scntcnlia obtinel; nisi ut subjcctis ignibus,

cuncla simul exuram , aedes, agros, armenta boum , gre-

ges pecorum. Quo enim mihi usui haec jam erunt, cum

illc non adsit cujus usui haec parata erant, captivus sci-

licet abductus, ajque apud immanes Barbaros servituti

addiclus omni mortc accrbiori ? Domesticos omnes pul-

latos incedcre jussi, aspersi cinero capita, inulicrum cho-

ros inslitui, jussique amarius plangere, quam si mortuum

vidissent. Dateveniam hnec facicnti mihi : hic mihi luctus

longe illo major : jam mihi lux ipsa molesta est, ipsosque

solis radios ingrate suspicio, cum in mentem venit infc-

licis filii habitus; cum illum vilissimis agricolis inhones-

lius vestilum cerno, atque ad abjcctiora opera missum

cum immobile proposilum ejus considero, uror, laceror,

disrumpor.

III. Haec dicens, provolvatur etiam audientium pedi-

bus , aspergat cinere caput , deturpet pnlvere faciem

omnesque precelur ut porrigant manum , canos vellicet.

Satis puto diligentcr accusatorcm instruximus , ad inflam-

mandos audilores omnes , incilandosquc , ut hornm auc-

tores per praecipitia agant. Idcirco cnim supremas om-

nium accusationes verbis expressi , ut hoc ita comparnto

accusatore per divinam gratiam prostrato, ex reliquis

nemo postea mutire valeal. Nam eo, cni haec omnia si-

mul competunt, ad silentium redacto , qui non omnia

simul habcbit : neque enim fieri polest, ut h;ec omnia

concurrant ; facile nobis victoriam conccdet. Ilic itaque

ista, et his plura eliam, loquatur. Kgo vero judices orabo,

ne slatiin miscreantur sctiis hujns ; sed postquam ipsum

ostenderimus filium lugere, nihil mali pcrpcssum, vcrum

maximis potitum bonis ,quibus excellentiora reperiri non

possnnt. Tunc enim profecto miseratione ek lacrymis




dignus existimandus est, cum nati felicitatem conspicere

non possit, tantumque absit ut illam videat, ut tanquam

in summis ejus malis lamentetur. Quodnam crgo erit nos-

trae orationis exordium ? Ab ipsis opibus ac pecuniis

quandoquidem id ille maxime omnium deplorat , idque

ipsi videtur acerbissimum , si divites fdii ad hanc vitam

pertrahantur. Dic ergo mihi, utrum omnes beatum dici-

mus et plane felicissimum ,

eum-ne qui in siti semperoestuat

,quique antequam priorem calicem sorbuerit

rursus alio indiget, atque semper in hoc perseverat statu,

an eum, qui superior hac necessitate conslitutus, sine siti

semper manet et nunquam ad hujusmodi potationem pel-

litur ? Nonne ille quidem febri correpto similis est, qui

violentissima necessitate premitur, etiamsi ex fontibus

uberrimos latices haurire possit; hic vero liber est vera

libertate , et sanus perfecta sanitate, ipsamque naturam

superat humanam? Quid vero? Si quis mulierem amans,

cum ea congrederetur jugiter, sed majore post concubi-

tum flagraret ardore ; alius vero staret hac insania liber,

ac ne in somniis quidem hoc malo caperetur, quis nobisfelix beatusque viderelur ? Nonne hic ? Quis autem infc-

lix ac miserrimus? Nonne ille,qui hoc vano amore tene-

tur, qui nunquam possit extingui, imovero qui excogitatis

remediis multo magis incenditur ? Sin autem praeter ea

quae dicta sunt ex ipso morbo se beatum dicat, nec velit

ea necessitate liberari, quemadmodum is de quo nunc

agitur, nonne hinc quoquo miserabilior erit atque infeli-

cior, cum non tantum aegrotet, scd ne hoc quidem sciat,

quod aeger sit , ideoque nec ipsc liberari velit , quinetiam

eos qui liberati sunt lugeat? Orationem itaque hanc ad

pecuniarum possessionem referamus , et videbimus quis

infelix, quis miser sit : inter illos quippe amores hic ve-

hementior, hic insaniae propior est, ideoque majorem po-



ADVERSUS OPPtTGNATOHES VlTXi MONAST. LIB. II. 39

tcst dolorein aflbrrc ; non idcirco tanlum quod faccs

habcat acriorcs, sed quod excogitatac cuilibet consola-

tioni cederc non valcat, sitquc illis omnibus potentior.

Potius cnim qui polum ct corpora amant, poslquam his

politi fuerint salietate gaudebunt, quam ii qui insano di-

viliarum amore feruntur. Quocirca illos quidem nostra

orationc eflingerc necesse fnit,quod non staiim corum

documentum et experimentum appareat : hujus vero

morbi ex rebus ipsis multa possumus exempla proferre.

Idco ne, dic quaeso mihi, filium luges, quod tanta vesania,

quod tam desperato morbo liber sil, quod incurabili

amore non teneatur? Quod hoc bello et pugna ereptus

sil? At id nunquam ille passus fuisset, inquics , nequc

plura concupivisset, sed fuisset prsesentibus bonis con-

tcntus. Sane rem dicis ipsi naturae, ut ila loquar, contra-

riam. Verum sic esto, id tibi jam concedatur, ut iis, quae

haberet, nihil vellet adjicere, nec ullo unquam hujns-

modi desidcrio tcneretur : ego sic quoque illum majori

nunc in quiete ac voluptate commorari monstrabo. Quid

enim levius esse censebimus, tantis-ne curis implicari

cjusmodique custodiae ac servituti obstrictum essc , me-

tuereque ne quid rci familiaris pereat ; an vero his vin-

culis expediri ? Concedatnr illum alias sarcinas non appe-

tcre : at niullo melius est jam impositas despiccre. ISani

si , ut in confesso cst, plurimis non indigere maximum est

bonum ; extra omnem rcrum usum esse, majoris profcclo

felicitatis erit. Is enim qui neque sitit, neque amat, nihil

enim impedit quominus ad eadcm excmpla redeamus

non modo iis qui semper sitiunt, et scmpcr amanl; scd iis

etiam, qui ad brevc tcmpus hoc patiuntur, ct concupis-

ccnliam explcnt, longc beatior essc monstratus cst, ulpole

qui in hujus necessitalis expcrimenlum non incidcrit. Per-

contabor te rursus, si divitiis ultra omncs omincrc, iisquc ta-



3o S. J0. CHBYSOSTOMI ARClllI.lMSCOPI C. P.

men raalis eximi, quac solent illae parere liceret, annon sex-

centies praeoptares hacfelicitate frui ; ita ul non invidiain,

non calumnias, non curas, non quidquam aliud ejusmodi

patereris? Si igitur filium tuum haec omnia habere mons-

travero, imo longe ditiorcm nuoc esse, finem-ne tan-

dem facies lugendi tam amare ? Sane quod solutus sit cu-

ris aliisque malis, quae solent divilias subsequi, neque

ipse negabis; ideo nos ad te de hac re verba facere

nccesse non est. Quaeris autem quomodo ille te sit opu-

lenlior, qui lam multa possides. Hoc le docebimus

demonstrabimusque tc, qui ipsum in extreraa nunc pau-

pertate degere arbitraris, hoc ipsum pati, si cum illo com-

pareris.

IV. Neque putes me de ccelestibus bonis Joqui, deque

iis quae post hanc vitam advenient , ex iis enim quas sunt

in manibus argumentum ducam. Tu itaque eorum tantum

quae possides , dominus es : ille vero omnium quae sunt in

orbe terrarum. Si id non credis , age te ad illum adduca-

mus, eique suadeamus, ut de montc descendens, imo

potius illic residens, alicui ex iis, qui diviles valde simul-

que religiosi sunt, mandet, sibi miltat lantum auri pon-

dus, quantum ipse vis : sive quia id ille non paterelur, ali-

cui indigenti dare jubeat; videbisque divitem alacrius

obsequentem et erogantem, quam faceret unus ex dispen-

satoribustuis. Hic quippe, cum aliquidjubetur impendere,

tristis ac mcerens idfacit; conlra ille cum non impendit

tunc anxius est ne in aliquo offenderit, quod sibinihil hu-jusmodi imperetur. Mulloscerletibipossem oslendcre,non

ex illustrioribus his, sed ex humilioribus quoque, qui

hac tanta polestate sunt praediti. Ac tu quidem si ceco-

nomi sibi credita absumpserint, aliumnon habes a quo pe-

tas; sed slatim per illorum nequiliam divitiae luae iu pauper-

tatem mulabuntur. A filio autem luo nihil est ejusmodi



AnVKRSUS OPPUGNtTORKS VITJB M0NA8T. LIB. II. 3l

metuenduin : nani si hic in pauperlalem incidat, rursum

alleri impcrabit; sin is quoqne simile passus sit, ad aliuui

se converlet : prins denique deficient fonlium lalices

quanj qui nato luo obtemperet imperanti. Quod si nobis-

cum in religione concordares , multa tibi similia et magna

narrassem ,* verum quia te gentilem profiteris, ne hinc

quidem exempla deerunt. Audi (apud Platonem,) quid

ad Socralem loqualur Grilo : « Tuae sane sunt meae pccu-

niae, ut equidem reor, salis multae : sin vero tu, quod

mei curam geras, a re mea tibi abstinendum censeas;

hi qui astant hospiles impensis parati sunt. Intulit quippe

in hoc ipsum pecuuiam ingentem Simmias Thebanus :

paratus est Cebcs quoque, alii item rnulti. Itaque, ut

antea dicebam, nullo horurn metu fractus, salutem cura

tuam. iNeque vera id, quod in judicio dicebas, moles-

tiam tibi pariat, quod scilicet profectus non haberes quo

te ipsum verleres. Mullis enim et aliis inlocis, quocum-

que proficiscare, amabunt te plurimi. Sin autem velis in

Thessaliam pergere, snnt mihi plerique illic hospites,

qui te plurimi facient, et lutum omnino praeslabunt : sic

ut nihil tibi in Thessalia desit. » Quid hac opulentia ju-

cundius? Yerum haec quidem, ut ad saecularem hoininem

sint dicla. Quod si modo ad philosophiam accommoda-

tiorc opes discutere velimus, tu forlasse non assequeris

intellectu , mihi lamen propter judices necessario dicen-

dum est. Tanlae enim sunl virtutis opcs, adeoque vcstris

dulciores et oplabiliores; ut qui has habuerint, nc univer-

sam quidem terram, etiamsi illa aurum fieret cum monti-

bus.mari et iluminibus, commulare cum illis voluerint.

Ac si id (ieri posset, experimenlo certc didicisses, nos non

jaclantiae verba loqui : sed majores quoquc illi divitias

nacti spcrncrent, et nunquam prorsus cum istis illas com-

mutarcnt. Kt quid ego dico, commularent; ne cum illis



3i S. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

quidem has habere vellent. Certc si quis vobis cum pecu-

niis virtutis conferret opes, supinis eas manibus suscipe-

relis : adeo ipsi quoque eas divitias et magnas et admira-

biles esse confitemini. At hi ne cum suis quidem opes

veslras habere voluerint, ita rem esse spernendam norunt.

Atque hoc ipsum rursus exemplis vestris perspicuuui fa-

ciam. Quantum enim pecuniarum Alexandrum Diogeni

daturum fuisse putas , si quidem illc voluisset accipere ?

Ille vero noluit. At Alexander viribus totis conlendebat,

cunctaque moliebatur, ut ad hujus divitias propius acce-

deret.

V. Vis-ne aliunde quoque et tuam inopiam, et filii tui

opes cognoscere? Illum adi, ejusque pallium, quod solum

habet illi aufer : educ item ex latibulo, ejusque tugurium

destrue : ne sic quidem illum indignanlem aut aegre fe-

rentem videbis; verum tibi horumgratias reddet,tanloque

majores,quanlo magis illum ad philosophiam impellis.

Tibi vero si quis vel decem drachmas abstulerit, lugendi

lamentandique finem non facies. Uter ergo dives existi-

mandus est? Is-ne qui vel de minimis excruciatur, an qui

omnia simul despicit ? Neque id tantum facias , verum ex

tota regione exturba illum : ct ridentem videbis quasi de

ludente puero. Te vero si quis ex patria solum exturbet,

acerbissima patieris, nequc illam calamitalem lerre pole-

ris. IUe autem, quippe terrae marisque dominus, ita facile

et sine mcerore ex his locis ad alia migrabit, ut tufacis,

cum per agros tuos incedis ; imo etiam facilius. Nam tibi

etsi per tua incedere liceat, per aliena tamen necessario

incedendum est : at vero terram ille omnem suam obam-

bulat, eique potum undique largissimum suppeditant

stagna, amnes , fontes : cibus ipsi sunt olera, herbac,pa-

nes multis ex locis advecti. Nondum enim id dico, quod

terram ipse omnem aspernetur, habens civitatcm ccelum.

X



ADVERSUS OPrUGNATORES VIT-E MONAST. Lin. II. 33

Quod si moriendum fuerit, laclius fcrctobilum, quam cle-

licias veslras : ac pr.roptabit ita mori , quam vos in palria

el l<clo : ila ul ille vcrc sit vagus, fugitivus ct palabundus,

qui urbcm incolit , ct in domo habitat; non autem qui his

omnibus liber evasit. Nunquam enim illum de palria po-

teris cducere , nisi cum ex universa terra dejeceris : ila

enim interim loquamur. Nam si vcre loquendum sit, tunc

cum maxime in patriam rcmilles , cum ex lcrra deduxc-

ris. Ycrum id nondum ad te loqucmur, qui nonnisi ea qu.c

oculis perspiciuntur nosti. Neque nudum eum polcris os-

tcndcre, doncc virtulis indumcntis amictus fuerit, nequc

famc necabis, quandiu qui sit verus cibus agnoverit. Secl

his omnibus divites facile capiuntur : quamobrem hac ra-

tione non aberrabit,qui hos quidcni paupercs ac prorsus

inopcs dixerit; illos autem admodum locuplelcs. Nam cui

cibus ,potus , domus, requies ubiquc suppetit, ncc modo

non molestc fert, sed etiam in his jucundius, quam vos

in veslris, versatur; is, ut liquet, opulentior est omni-

bus vobis divitibus, qui domi tanlum ha:c invenire potcs-

lis. Quocirca ncc dc inopia ille unquam lugcbit. Ncquc

cnim exhac rerum copia ct voluptalc tantum divitiac istce

praeslantiores sunt; sed ctiam cjuod insupcrabiles sint,

nec in paupertatem uuquam cadcrc possint, ncquc iis prac-

dili subjecti sint futuri incertitudini , non curis angantur,

non livorc capiantur; scd admirationcm omnem , ct lau-

dem ct famam obtineanl. Atqui in vobis contraria pcnilus

videntur : non modo enim vos aliidc diviliis non laudanl

scd etiam oderunt ct avcrsantur : invidcnt item vobis at-

que insidianlur plurimi. Ilic autem cjuod vcris divitiis lo-

cuplcs sit, idco maxime admiralioni cst, ncc invidia aut

insidiis appclilur. Ad corporis vcro valctudincm utcr ap-

lior?Nonncis agrcsliuin inshir aniinanlium vegclo corpore

est, ulpolc qui purissinu» frualur a< re , Uueutis salubri-

xc. 3



34 »• 30. CHRYSOSTOMI ABCHIEPISCOPI C. P.

bus, floribus, pratis , odore gratissimo; hic vero quasi in

cceno jacens, et mollior est et morbis magis obnoxins?

Quod si in sanitate primas ille teneat, in voluptate non

minus, ut liquet. Utrum enim magis exislimas in deliciis

agere, eum-ne qui super altissima recumbil herba, pone

fontem limpidum, sub umbra densarum arborum , ocu-

lnmque pascit aspectu, purioremque ipso coelo animum

possidet, a rerum perturbatione ac tumultu longe remo-

tus; an eum qui domi inclusus manet? Sahe hon aere

puriora sunt marmora, neque umbra tecti frondeis umbris

gratior neque lapilli solo variis operto floribus amoeniores.

Alque horum vos divites testes estis,qui , si fieriposset,

in ipsistectis arbores habere cuperelis, et pratorum amre-

nitatcm mallelis, quam aurca tecta, parietesque mirabi-

les. Quamobrem cum ex multis laboribus recreationem

accipere vultis, his relictis ad illa properalis. Verum for-

tasse pro gloria conquereris illa magna atque ingenti, quae

hicnoncomparet. Regiani enim solitudini conferens, at-

que ulriusque slatus spem mutuo comparans, de coelo ipso

lilium lum decidissearbilraris.

Id igitur primo discendumesl ,

quod neque soliludo ignobilem , neque regia clarum

faciat et illustrem : alque antequam ad rationes veriiamus,

exemplis te ab hac suspicione liberabo; exemplis, in-

quam, non nostris, sed vestris. De Dionysio forte audisti

Sicilioe tyranno , itemque de Platone Aristonis filio. Uter

i°itur, dic mihi , insignior fuit ? Lter canilur, et per cunc-

torum ora celebralur ? Nonne philosophus magis, quam

tyrannus? Atqni ille quidem Sicilire totius potiebatur, at-

que in deliciis degcbat, ingentibus divitiis, satellitum ng-

minibus stipalus , ac cum reliquis potentiae insignibus

diuturnam vitam gessit; hic autem in Academiae horto

versabatur, rigans, inserens, olivasque comedens, ac vi-

lissimaui apponens mensam illo ouini vano splendore va-



ADVKRSUS OPPUGISA.TORES VIT^ MONAST. LIB. II. 35

cuus. Et hoc non usque adeo mirabile cst ; sed quod scrvus

oflectus, tyrannique jussu venditus, tantum abfuit ut illo

propterea vilior apparerct, ut ipsi quoque tyranno hinc

visus sit admiratione dignus. Tanta res est virtus ! Nori

per ea niodo, quae agit; sed per ea etiam,quae indigne

palitur, nec se ipsam , nec cos qui ipsam exercent, latere

sinit et occullari. Quid vero praiceptor ejus Socrates ?

Quanto is Archelao fuit illustrior ? At ille, rex cum esset,

in phirimis opibus degebat; hic autcm in Lyceo moraba-

tur, nihilque prneter veslimentum unum habebat, quo ct

hyemc et aestate, omnibusque anni tempestalibus uteba-

tur : nudis semper pedibus vixit, ac sine cibo totam tran-

sigebat dicm, pane solo contentus, atque id erat ei et

opsonium et esca : nec istam quidcm mensam ex rebus

suis apparabat, sed ab aliis accipiebat, cxtrema scilicet

in paupertate degens. Adeoque tamen ipso rege clarior

erat, ut ab illo frequenter invitatus, nollet Lvceo dimisso

ad illius opes proficisei. At excaqnoque, quae nunc obli-

net, opinione, qua? potiora sint apparet : namquc horum

quidem noniina pluriniis nota snnt ; illorum vero nemini.

Sinopensis aulom (Diogenes) alius philosophus tanto et

his, ot aliis innninoris regibus opulontior erat, etsi pan-

nis laceris vcstitus, ut Alexander Philippi Macedo exerci-

tum in Porsas ducens, ubi illum vidit, omnibus dimissis

ad enm pergorct ac rogaret ulla-ne re indigeret, et an

;>li([nid juberet. Ille vcro nihilo se egere rcspondit. Numjain oxomplorum salis habos, an vis alia quoquc memo-

' romns? Nempo isli non inodo iis, qui in regia insi"-ncs

Inoro, sed ipsis quoquc rogibus fucrc clariores, cumpriva-

tam quiclamquc vilam dologissont, noquo ad rempubli-

cam ullatcnus se conforre voluissont. Scd cnim in ipsa

quoqnc rcipublioic adininislralione, non illos claros fuisso

dcprehcndes, qui divitiis, dcliciis, et facullalibus instrucli

3.



3(J 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

erant; sed eos, qui in pauperlate, simplicitate, et mode-

rala vita degebant. Apud Athenienses Aristides, quem

dciunctum civiias sepelivit, Alcibiacle, qui opibus , deli-

ciis , orationis vi , corporis robore, nobilitate caeterisquc

omnibus praestabat , tanlo clarior crat, quanlo vili aliquo

puerulo phiiosophus mirabilis. Apud Thebanos Epami-

nondas, in concionem vocalus, cum proplcrea co se con-

ferrc non posset, quod vestem lavandam curaret, ncc

aliam haberet qua induerelur, omnibus tamen, qui eo

convenerant ducibus praestantior erat. Ne ilaque mihi

solitudinem jactites, aut regiam. Neque enim in locis

claritas ct splendor, non in vestibus, non indignitale,

non in polentia; sed in virtute tanlum ac philosophia,

.

VI. Verum quia exempla non tantam vim habent, ab

ipso fiiio tuo rem discutiam. Illumquippc inveniemus non

modo nunc clariorem , sed eliam ex iisdcm ipsis rcbus

honoraliorem,quibus lu illum ct vilcm et ignobilem esse

dicis. Nam si vis persuadebimus illi ut de monte descen-

dat, ct in forum irrumpat. Yidebisque statim lolius civi-

tatis in illum ora converti, cunclosque eum demonstran-

tes cum admiratione ac stupore, ac si Angelus quidam de

coelo descenderit. Ecquid aliud tibi videlur esse gloria?

Sane non iis modo, qui in regia versanlur, sed ipso quo-

que,qui diademate rcdimitus est, illustrior erit cum illa

vili atque conscissa vestc. Neque enim tantae admirationi

omnibus esset, si vestibus operirelur aureis, imo si ipsa

purpura , ipsaque corona ornatus esset, et si slratis insi-

deret sericis, si a mulis veheretur, aurata salellitum turba

comitatus ; ut modo est squallorc et sordibus obsitus,

crassoquc amiclus indumcnto, nullo comitatus assecla

nudisque pedibus inccdens. Namque regii illi apparalus et

Jegibus staluti sunt, ct consuetudinc reccpti. Quamobrem

,« VHe tuiiii«riiju-qtip historiam opud Coroel. Nep. fpn*l Plut. etc.



ADVfeASUS OPPUGNATOIWiS VIT^ MONA5T. LIB, II. 3 7

si quis cum admiralionc diceret imperalorem essc vcsle

turca vcstilum, non modo non admiraremur , scd etiam

ridercmus, quippe cum nihil novi diceret. l)c filio autemluo, si quis annuntiet eum, despcclis paternis opibus,

calcala saeculi pompa, spe mundana snperiorem , in de-

serlum se conlulisse, vili putidaque tunica indulum esse;

statim concurrenl omnes , mirabuntur, alqye laudabunt

ejus magnitudinem animi. Certe cum imperalorcs innu-

mcris impcluntur maledictis, nihil ipsis prosunt aureac

vesles, tantum abcst ut cos mirabiles efficiant. Hic autem

vel ex ipsis vestimentis multas admirationis ansas praebet

ita ut amictus hujusmodi longe illum speclabiliorcm fa-

ciat, quam focerct regius. Siquidem ex illo nemo impera-

torem admiratur, hoc aulcm ille amictus vestilu omnibus

admirationi et stupori est. Ecquid mihi, inqnies, vulgiopinio et laudes conferunt? Ccrle gioria nihil aliud est.

Scd hujus, repones, dcsiderio non tcneor, potenliam et

honores quacro. At qui laudant, etiam honorabunt. Sin tu

potentiam et praefecturam desideras, eam non minus

quam priora, pencs hos esse comperiemus : quod ipsum

exemplis confirmarcpossimus

,

ad commodiorcm te consolandi moduin venimus, nec aliundc

,quam cx ipso filio

tuo rem excutiomus. Quodnam esse dicis summae potes-

tatis argumenlum? Nonne ut possil quis mcerore aflicien-

les ulcisci, ct beneficos remunerare? Atqu i dnc ne apud

imperatorem quoque totam dcprehendas. Namque IDOltOS

habet sibi infestos ,quibus vicem redderc non potest,

multosquc bcneficos, quos non potesl facilc rcmunerare.

rierumquc enim in bcllis, infcslos sibi hostcs,qui se in-

numcris affecerc malis, ulcisci cum vchemenlcr cuperct,

non potuit; amicisquc qui magna fortitudinis indicia dc-

dcrunt, paria rependere nequivit, quod illi fato praeoccu-

pali in ipso bello occubuissent. Quid si hac polentia, qua



ADVEllStJS OPPUGNATOTIES VIT.E MONAST. LIB. II. 3o,

modus. Ipsum ergo primum, si videatur, exculiamus di-

ligentcr. Quisnam eum laedere velit, qui nihil habet coui-

muue cum hominibus, non pacta,

non agros, non pecu-nias, non negotia , neque aliud quidpiam? Pro qua villa

cum illo contendet,pro qnibus servis, pro qua gloria ?

Quidnam mctuens? Quo lacessente?Siquidem aut invidia,

aut melu , aut ira movemur, ut alios laedamus. At hic rege

quovis potentior, omnibus superior est. Quis enim ei iri1-

videbit, qui haec omnia irridet, pro quibusalii laborant

et salagunt? Quis irascetur uihillaesus?Quis metuet, cum

nullus sit suspicioni locus? Constat Igitur ex his nullos

esse qui ei nocere velint, quod autem ne si velint quidem,

possint , et hoc similiter manifestum est. Nullae enim sunt

causae aut occasiones, quibus eum aliquis cohibere possit

sed ut aquilasublime

volans,passerum

laqueis non capi-

tur, ila et hic. Lnde enim nocere ei possit aliquis? Pecu-

Diae non adsunt, ut mulctam comminctur : palriam non

habet, ut exilium inferat; gloriam non concupiscit, ut

dedecus inurat. Unum reliquum est, mors scilicet : sed

hac maxime in parte eum aflligerc non poterit, imo juva-

bit maxime. iNamque eum ad aliam transmittit vitam, ab

se desideratam , cujus causa nihil non agit et operatur.

Itaque illa laborum sibi finis erit, non poena; sed sudo-

rum solulio et requics. Vis-ne alium ejuspotentiae modum

edicere, in philoscphia longe praestantiorem? Etiamsi quis

eum innumeris aflecerit malis , etiamsi verberibus lania-

verit, in vincula conjccerit, corpus pro nalura sua lacdi-

tur; animus vero, philosophiac addiclus , illaesus manet :

neque enim iracundia capitur, non odio corripilur, non

inimicilias exercet. Nondum ita magnum hoc est, sed

longe mirabilius, quod cos, qui se ita vexant, sic diligit

ut bencficos , ut patronos, bonaque illis cuncla apprcca-

tur. At tu quid ei unquam tale praetare potuisses , etiamsi



40 S« JO» CIIRYSOSTOMI A.nCIIIKPISCOPI C. P.

millies ipsum orbis terraruin rcgcui constituisses, et ad

deccm annorum millia regnurn ipsi prorogasses? Qua pur-

pura, quo imperio, qua gloria non praeslabilius cst hocbonum ? Quid non impenderes , ut ejusmodi animum ac-

ciperes? Arbilror ego etiam eos, qui studiosius corpora

curant, hanc vitam praeoplaluros esse. Vis-ne aliunde quo-

que potentiam viri et rnirabiliorem et jucundiorem videre,

ex parte quidem humiliori pctitam , tibi tamen summe

gratam?Ea quidemquae dicta

sunt, eum nec capi necviolari posse comprobant. Quod autem alios moderatu-

rus sit, cosque tutissimos constituturus, id fortasse quaeris

cdiscere. Hoc porro est primum magisterium, ut alios ad

idem studium adducat, et sic illos firmos fortesque con-

stituat ; sin vero illi nolint , terrenamque vitam sectari

malint, hic quoque videbis majore te opulento potentia

praeditum eum, qui nihil habet, atque ideo maxime quod

nihil habeat. Quis enim majore cum fiducia et poteslate

imperatoremalloquetur etincrepabit?Tu-ne qui tanlapos-

sides, et propterea illius quoque servis obnoxius es, pro-

que omnibus tremis, ansas vero illi innumeras praebes, si

iratus te laedere velit; an hic qui illius manibus superior

est? Hoc enim maxime genns hominum summa cum li-

bertate regibus collocuti sunt, quotquot videlicet a saecu-

laribus negotiis se sequestrarnnt. Cui vero facilius cedet

et obtemperabit ,qui est in polestate conslilulus, et in

regia versatur, tibi-ne qui dives es, quem ille pecuniarum

causa crebro plurima facere suspicatur; an ei qui unam

habet jussionum causam, nempe humanitatem erga alios?

Quem honorabit, quem admirabitur, eum-ne de quo nihil

abjectum suspicari polest , an cum quem servis quoque

suis viliorem arbitratur? Sicut enim quoties aliquid pe-

cuniac impendendum est , illis potius obtemperant ; ita

ctiam quoties jusserint alicui patrocinari.



ADVBRSVS OPPUGiVATORliS V1TJ3 MOKA.ST» LIB. II. 4*

VIII. Siu autcm volueris, nihil ille per alios perficial,

sed por se ipsumomnia : serumnosum aliquem et ad illum

adducamus ct ad le ; imo polius non ad te, sed ad ipsum

imperalorcm , tum videamus utcr illi magis providere

possit. Primusquc ante alios adducalur, qui accrbissima

omnium perpessus sit. Sit verbi gralia quispiam filium

habens unicum, quem in ipso aelatis flore amitlat. liunc

nequc princeps, neque rex, neque alius quispiam conso-

lari poterit, nedum tu : nihil enim tale ipsi dabis, qualc

amisit. Al si ad filium tuum adduxeris, primo ipsum ex

aspectu, ex habilu, ex domicilio statim criget, ipsique

persuadebit pro nihilo habere res humanas, tum orationc

omnem mceroris nebulam facile fugabit. Tuaveroex domo

luctum ncerbiorem ille referet. Cum enimviderit eamma-

lis omnibus expertem, mulla felicitate refertam, haercde

prncsente, majori luctu aesluabit. Contra vero inde quie-

tior evadct philosophiaeque propinquior : cum viderit enim

filium tuum tantas opes despicere, tantam gloriam tan-

lumque splendorem, minus dolebit de morlc filii. Qui

enim discruciari poterit, quod bonorum haerede careat,

cum viderit alium ha?c omnia contemncre?Facilius item

philosophise vcrba facicntem audiet eum, qui operibus

scrmoni fidcm facit? Tu vero si vcl hiscere ausus fueris,

cum mcerore ingcnli replebis, ulpolc qui alienis in malis

plulosopheris. Atille, rcbus ipsis eumcrudicns,nullonego-

lio persuadebit nihil alind quam somnum, csse morlcm ,

neque enim plurimos enumcrabit palres cadcm perpcssos,

sed se ipsum ostendct quotidie in corporc de morle me-

dilantcm, ct ad camdcm semper paralum: alque hinc re-

Mirreclionis doctrinam probabiliorcm cfliciens, ita ab se

diinillcl, maxima mceroris parle exoncralum : muUoquo

amplius valcbunt cjus verba, rebus ipsis asserla, ad le-

vaudum animi dolorem,quam combibonum

et parasilo



42 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

rum. Et hunc quidem ita sanabit. Adducatur autem ad

eum et alius, si volueris, qui jugi ex morbo oculos amise-

rit: quid illi adjumenti afferre poteris? Verum ille osten-

dens non grave illud esse, in domicilio parvo inclusus, et

ad aliam lucem properans, praesentemque si illi compare-

tur, non magni momenti esseducens, erudiet eum ad ca-

lamitatem fortiter ferendam. An tu damnum perpessos ad

philosophandum induces ? INullatenus : quin potius eis mo-

lestus eris. Namque tristitia noslra in proximorum secun-

dis rebus diligentius animadvertere solemus. Tuus autem

filius hos quoque facilius recreabit. Omitto precum opem,

longe his omnibus majorem : ideoque omitto, quod tecum

mibi nunc sermo sit. Quod si te propter filium honorari

cupis, nec esse contemplui; verisimile est enim te id de-

siderare; nescio quo pacto id uberius consequi possis,

quam cum filium habeas, qui naturam excedat humanam,

quiquein toto terrarumorbe clarissimus habeatur, accum

tanlo splcndore nullum habeat inimicum. INam illa vestra

potentia praeditus, multis honorabilis, plurimis odiosus

fuissel: at hic omnes qui ipsum honorant, id cum volup-

tate faciunt. Nam si nonnulli infimae sortis, ex vilibus

ortirusticis et operariis, hanc ingressi philosophiam, adeo

cunctis venerabiles fuere, ut nemo eorum, qui summis

dignitatibus fulgebant, erubesceret proficisci ad illorum

tugurium, ac colloquii eorum et menssB consortes essc;

quin ita affecti erant, ac si bonis maximis, quod verum

erat potili fuissent; multo sane magisid facicnt,

cum vi-

derint illustri genere ortum, splendidis facultatibus, tan-

taeque spci juvenem, se ad eam virtutem contulisse. Itaque

quod tu potissimum quereris, ex his eum ad illa transisse,

hoc est quod maxime illum spectabilem facit, omnesque

ut ad illum oculos vertant inducit, non quasi ad homi-

nem, sed quasi ad Angelum. Neque enim quae de aliis



ADVERSUS OPPUGNATORES VIT£! MONAST. LIB. II. 4$

opinari solent, de filio tuo suspicabuntur, quod scilicet

honoris vel pecuniaruua cupidine, vel insignis cx humili

fieri cupiens, hanc elegerit viatn. Haec quippe de aliis

dicla, etsi falsa et iniqua sint, in nato tuo ne suspicioni

quidcm locum dare poterunl?

IX. Neve putes haec ideo contingere, quod imperato-

rcs piam religionem colant : etiamsi enim imperium de-

cidat, et impcranles in iufidelitatem labantur, tunc nati

lui virlutes illustriores evadent. ]\on enim Gentilium moreres nostrae se habent, neque illae imperantium placita se-

quuntur : vcrum propria sua virtute consistiint, tuncque

maxime splcndent, cum maxime oppugnantur. Siquidem

miles etiam pacis tempore spectatus est; at longe spec-

tatior ingruente bello. Itaque Gcntilibus imperantibus,

majori erit honore clarus. Nam qui filium tuum nuncvencrantur, multo amplius id facient cum pracliantcm vi-

derint, majori utentem fiducia, plurimasque rem prae-

clare gerendi occasiones habentem. Vis-nc illa etiam, quas

ad te spectant cxpendamus ; an vero id superfluum vi-

deatur? Is enim qui caeteris ita mansuetus et milis cst , ut

qucrelae ansam nemini praebeat, multo magis patremsummo habebit in honore, longeque amplius fovebit

quam si in saeculari fuisset magistratu : nam si magnum

imperium obtinuisset, incertum est an patrcm contemptui

liahiturus esset : nunc vcro eam elegit vitam, qua impe-

ratore jpso clarior, omnium humillimus erga te erit. Si-

qiiidem hujusmodi apud nos obtinet philosophia ,

ut ea,quac contraria apparent, nempe modestiam et celsitudi-

nem, in unam animam cogat. Et quidem in saeculo , ut-

pote pecuniarum cupidus , tuum forsan optassct obilum;

uunc autem ut quam longissima tibi prorogelur vita pre-

catur ; ut cx hoc etiam coronis clarioribus donetur. Non

enim exigua merces nobis proposita ost, si

parentes ho-



ADVERSUS OPPUGNATORKS VIT.E MONAST. LIB. II. ^O

lasciviae se dedant, jucundiorem exislimare , ut malit

millics mori,

qtiam ei oblemperare, qui jubcrct hac

dimissa voluplale ad illam se conferre, quid ad hacc dices ?

Num ignoras quantam voluptalem pariat vita negotiis \r,-

cua? Forlasse nec ullus id hominum novit, quippe qni

eam vitam nunquam pure guslaverit. Cum aulem et cla-

ritas adsit, et haec quac vix simul invcniri possunt, secu-

ritas et gloria,quid hac vita praestahilius sil ? Vcrum,

inquics, quid tu haec mihi cdisseris a philosophia remo-

tissimo? Cur ergo natum quoque tuum ad cam acccdere

non sinis ? Satis sit islo le damno affectum esse. Annon

summum csse damnum arbilraris, quando ad oxlremani

sencctutcm provecti , qoia in primaeva aetate nihil honi

adcpti islis, vos seneclam moleslc fcrre ? At ideo molcstc

ferimns, inquies, quod magna nobis commoda juvenlus

tulcrit. Quae magna? Ostende sencm, qui magna hacc

commoda habeat. Si enim illa habuisset, et eadcm per-

sevcrassent, non uliquc ut his orbalus omnibus ila la-

mentaretur; sin vero illa avolaverunl, et cmarcuerunt

quomodo magna, quac ila cilo cxtincta sunt? Alqui non

hoc filius tuus patietur, sed si ad longaevam quoquc senec-

tulem pervcnerit, non illum videbis hacc iniquo animo

fcrcntem, ut vos facitis; sed gaudcntem, gestienlem ct

exultantem : lunc enim bona ejus magis florent ct vigcnl.

Vcslrae autem divitiae, ctiamsi bona habcant innumera,

in primo aetatis florc illa concludunt. Non itcin liae di\i-

ti.c; sed id sencctutc mancnt , cxcedentesque c vila co-

mitantur. Idcirco vos cum opcs in scncclute crescenlcs

videlis,plurimaeqiKC vobis et gloriae ct dcliciarum occa-

sioncs suppctunt , indigne fertis, quod aetas non suflicial,

ut cis frui valcatis. Ideo inortcui pcrhorrcscilis: , vosqne

lunc maxinie miscrabiliorcs essc dicilis, cuin re prpspcra

cstis. Coiilru iUc tum maxiuic quiclui (iil, cum scnucril.



46 8. 30. CHRYSOSTOMI A.RGHIEPISCOPI C. P.

quippe qui ad portum properet, ac juventutem seroper

vigentem habeat, et ad senectutem nunquam vergat. Tuvero filium iis deliciis frui voluisses, quarum illum mil-

lies pcenituisset, ac de quibus in senectute doluisset. Ve-

rum absit, ut inimici quoque nostri his deliciis fruantur

unquam. Ecquid scnectutem memoro ? Quandoquidem die

uno voluptas illa omnis extinguitur ; imo non die uno, non

una hora , sed in brevissimo temporis momento. Quidenim est voluptas ? Nonne ventri se dedere, sybariticas

mensas parare, cum speciosis mulieribus congredi porco-

rum instar se in cceno volutantium ?

X. Sed de his nondum loquamur : interim quid sit vo-

luptas disquiramus , annon plane frigida et vilis sit :

alque illam , si placet, primum inspiciamus, quae jucun-dior videtur, nempe gulam. Dic ,

quaeso, illius tempus,

quotaque diei parte nos illa occupare possit; tanta certe,

ut vix perspici possit. Nam simul ac quisque impletus fue-

rit voluptatem extinxit : ct ante satietatcm, fluento citius

transit , in ipsisque faucibus deficit , nec una cum cibis

polest ingredi : slatim enim atque linguam pertransivit,

vim etiam amisit. Taceo reliqua mala , et quanta ex ista

voluptate gignatur tempestas. INon rnodo enim jucundior

qui ab illa abstinet, sed etiam levior, faciliusque recum-

bet ,quam is qui satietate distenditur : « Somnus eniui,

»inquit, sanitalis in viscere moderato1

. » Quid mcmore-

mus morbos , nauseas, calamitales , inancsque sumptus?

Quae ex his conviviis lites, quae insidiae, quae damna pul-

lulant ? Verum suave est cum meretricibus congredi. Ec-

qua potest esse voluptas in tanta turpitudine ? Sed haec

interim indagare omittamus, nec de amatorum pugnis

loquamur, nec de rivalium contcntionibus vel accusatio-

nibus : sed sit aliquis qui cum libertate obsccena illa libi-

> Eccli. xxxi, a4.



ADVBRSUS OPPtGNATORES VITjE MONAST. LIB. II. ^j

dine fruatur, nequc rivalem habeat, neque ab amasia con-

teuinatur, pecunias velul ex fontibus haustas impcndat,etiamsi fieri nequeat ut haec omnia simul conveniant. At

ei qui rivalem non habiturus est, omnes facultates exhau-

riendce sunt, ut largitate munerum alios onines superet;

rursumque eum qui inopiam devitat, a meretrice sperna-

tur et respuatur oportet. Verum concedamus nihil ejus-

modi fore, sed omnia ipsi ex senlentia eventura esse,quam in his voluptatem nobis poles ostenderc ? Non enim

in ipso congressus tempore apparel ; sed qui coltum

explevit, voluptatem extinxit;qui autem adhuc in con-

gressu est , non in voluptate egil, sed molu, aculeo et

furore et fervore vehemenli agitatur. Atqui nostra volup-

tas

non hujusmodiest, absit. Sed

animum omni pertur-balione vacuum servat , nullamque agitationem inducit

scd pnram quamdam servat integramque lcetitiam, eam-

que gloriosam, quae finem non habeat, longeque poten-

tiorem ac vividiorem, quam vestra sit. Quod enim nostra

sit jucundior, quam vestra , liquet : nam vestram metus

abjiccre potest : si enim imperator litteris morlcm com-

minetur, ab ea voluptale maximn pnrs hominum absislet;

noslram vero etiamsi quis sexcenties mortem inferat,nori

modonon persuadebit ut ea spcrnalur, verum irridebitur;

adeo nostra violentior siiriul ct dulcior, quam vestra est,

nulJaque prorsus est inter ulranujiie comparatio. I\e ila-

que iuvideas filio , cum a fluxis bonis,quae ne quidem

existunt, ad ea qnae sunt et maiKMil. sc conlcrt; neque

logeas eum, qui bcalissimus pra^dicandus est ; scd is lu-

gendus, qui non talis est , quique in praescnli vita quasi

in Euripo tircumfertur. Atqne ul ad summam veniamus :

ctsi enim tu Gcntilis cs , lianc tamen nostram orationem

suscipies. Audis sacpc Cocytos, et Pyriphlegethontas flu-

vios, et Stygis umUm , ct Tailaruni tanluin a terra



ADVBllSUS OPPUUNATOHES VITJJ MOISA.ST. LIH. II.4<J

jnre ac merito : el si ila res sc habeat , etiamsi illi non

ridcant, nos lugeamus; sin vero injuria id laciant, etiamsiomnesridcant, nos taincn bcalos ccnseamus, illos vcro lu-

geamus, utpotc qui oniuium infelicissimi sint, ct nihilo iu-

sanis mcliores. Insanorum tjuippe cst, ct ejusmodi morbo

laborantitim , illa riderc,quoe plurimis laudibus et coro-

nis digna sunl. Dic cnim, qiueso, si defilio luo saltatorum

et aurigarum insaniam admiranle, lc omncs laudarenl, acheatum prajdicarent , nonnc id derisionis loco habcrcs ?

Quid igitur ? Si te strenuum facious laudeque dignum

edente illi ridercnl, tibhjue exprobrarcnt, nonnc amcnles

illos csse dicercs ? Alqui hoc nunc 1'aciamus , non inulti-

ludinis opinioni, scd diligcnli rcruui examini calculum dc

lilio luo ferenduinpcrmitlamus

:

etvidebis

irrisores illos

mancipiorum potius quam libcroriun parcntcs esse , si

eorum nali filio luo comparcntur. Munc porro meerore

obtenebralus ne respicerc quidem isla poleris, cum aulem

animum sedavcris , filiusque luus maguam virlulcm exhi-

buerit, non ultra tibi aliorum scrmone opus erit , scd lu

hacc et his plura aliis diccs.Et

liaec cgonon

tibilcniere

vaticinor, sed quae Ioquor experlus siiin. Ainicus cnim

mihi luit, qui patrcm habcbat infidclcm, divilcm, spcc-

taltim, el undequaquc claruui. Is priinutu concilavit prin-

cipcs, miiiatus csl vinctila, ipsumque oinnibiis cxtiliiiu in

alicna to*ra rcliquil. ncccssariis cliam alimenlis cgculcin,

hoc modo pulans se illuin

ads.xculi

vilam rcducluruin.Postquam aulem illum in nullo sihi ccdero Mtlil, viclus

landcm palinodiam cecinil, ac nunc in honorc liliuin ha-

bet, cumque magis quam si paler suus csscl, vcncralur :

cumquc alios habeat filios, spcclalos viros, cos nc dignos

quidem qui scrvi hujns sinl arbilralui : i|)sc quoque jirop-

lcr liliuui

longc clariqr est. Hsec in tno quoque filio vidc-bimus. Ouod vero non incnliar, cx rcbus ipsis \id<ln



ADVJiRSUS OPPUUNATOlUiS VlTdi MONAST. LIB. III. 5l

ruui admonilio. Si enim ea aliquos invenerit hoc morbo

laboraules, operabitur quod suum est; sin nemo in asgri-

tudincm incidat, actiun est ul cupimus. Siquidem medi-

cis postquam medicamcnla paraverint, oplandum est ne

iis mgroti opus habcanl : nosque similitcr oplamus nemi-

nem ex iratribus nostris hac egere adhortalione. Si vero

egere conlingat, quod absit, secunda navigalio, ut prover-

bio dicitur, non illis dcerit. Fingalur ergo iidelis, talis, qua-

lis iniidelis, ipsique per cuncla similis, exccpla religione :

simililer lugcat, provohatur omnium pedibus , canos 06-

tendat, senectutcm, solitudinem, omnia cjusmodi proierut,

et quantum vult iracundiee judicibus moveat. Jmo polius

adversus hunc non jam coram hominibus nobis liscst: au-

divil enim ca quoe viri apud nos divino Spirilu repleli de

horrendo lerribiiique tribunali, ad quod posl obitum sis-

temur, philosophati sunt. Ante omnia vero commemoran

dus ille dies est, nec non ignis lluminis instar decurrcns

ilamma nunquam extinguenda , radii solis sublali, luna

occultala, slollaj decidcntes, cteli convoluti, virtutcs com-

motae, concussa undique et iesluans terra , terribiiis cl

allcrnus tubarum clangor, Angcli pcr orbem universum

discurrenlcs , millia millium aslantium , myriades minis-

trantes , exercilus cum ipso judict 1 advenlanlcs, signuui

in conspeclu ejus fulgens, appo*itus thronus, aperli libri,

inaccessa gloria, terribilis ct horrenda judicantis vox, qui

alios quidem mitlil in ignem paratum diabolo ct angelis

ejus; virgines aulem, post ingentes virgiuilalis laborcs

,

clausis ioribus arcct; qui cx minislris suis alios jubel ziza-

nia colligare , et in ibrnaccm immittere; alios compedes

quibusdam inducerc , ct uianibus post terga vinclis cos-

dem abjicere in lcncbras exleriores , otque horrcndo den-

liuin slridori tradere; iliuin quidcm ob impudicos aspcc-

lus luntum , iliuui vero ob risuin inlcmpcslivuin , aliuiu ,

4-



f>4 *• Mt CHRYSOSTOAJI ARCHIEPISCOPI C. P.

nem ? Equidem puto ipsum curam animae significare. Sin

vero tu contradicas, sic quoque mea sententia firmior ma-

nebit. Naui si cle corpore haec dicit ,

eumque qui qooti-

dianum hunc cibutn non praebet , tanto supplicio addixit

genlilibusque deteriorem esse ait , quo tandem in loco

statuetur is, qui quod majus magisque necessarium est,

contemnit ?

III. Age ilaque, ratiocinemur de peccati nostri magni-

ludine, ac paulatim ascendentes ostendamus maximumomnium peccatum esse liberorum neglectum, et ad ipsum

malitia? apicem pertingerc. Est igitur primus maliliae, ini-

quitatis et crudelitatis gradus, amicos aspernari : quin nt

ad inferiora sermonem reducamus; id enim nescio quo-

modo me pene fugerat; prior illa lex Judasis data, ne ju-

menta quidem iniuiicorum negligere permtttit , sive deci-

derint, sive erraverint; sedhaec quidem reducere illa, vero

erigere jubet. Est itaque primus, ab infimis ascendendo,

malitiae et crudelitatis gradus, inimicorum jumenta et pe-

cora malum perpessa negligere : secundus illo superior,

inimicos ipsos negligentius curare : quanto cnim homo

brutispraestat, tanto

peccatum hocmajus illo. Tertius est,

fratres aspernari, licet ignoti fuerint : quartus, familiares

quoquc despicere : quinlus, cum non solum corpore, sed

etiam anima eorum pereunte, conlemnimus. Sextus, cum

non solum familiaribus, verum ipsis quoque liberis pereun-

tibus negligirnus. Septimus, cum nec alios, qui illorum

curam habere possint ,quaerimus. Octavus, cum et eos,

qui id a se ipsis facere inslituunt, arcemus, atque prohi-

bemus. INonus, cum non lantum illos prohibemus, sed

oppugnamus quoque. Itaque si primum, secundum et ter-

tium malitiae hujus gradum tanta sequitur pcena, ei qui

illoa omnes superat, in quo vos estis, nempe nono, quan-

tus ignis destinatus e*t? Qninimo, non lantum nonum,



ADVKRSUS OPPIOMTOIU:* VIT V. MOXAST. Lin. III. 55

nec decimum , sed eliam undeciinum jurc ac merito euin

appeilaveris. Cur hoc ? Quia non natura solum hoc pec-

calum supra mcmoratis inajus est, sed ratione temporis

gravius. Quid sibi vull illud, ralione temporis? Quia no-

bis eadem peccanlibus ,quac ii, qui sub lege erant, non

paria supplicia dcbentur, scd longe graviora, quanto scili-

cct majori dono potili ,pericctiori doclrina imbuti, ma-

jori honore afXecli sumus. Cum igitur natura et ratione

temporis hoc scelus gravissimum sit, considera quantam

ilammain in eorum capita, qui id pcrpetrare audenl, in-

duccl. Quod autcm non tcmere ita ratiociner, ex re ipsa

cxemplum afferam, ut sciatis, tamctsi res nostras omnes

recte instituamus, si iiliorum saiulcm negligamus, nos

extremas daluros esse pocnas. Quod vobis ailaturus sum,

non ex me ipso profero , scd in diviuis Scripturis jacet.

Sacerdos quidam apud Judasos eral, vir moderatus ac pro-

bus, Ileli nomine. Iluic duo erant liberi : quos cum vi-

dcret ad vitia declinare non cohibuit, non coercuit; imo

potius cohibuit ct coercuit, sed non quanla diligentia et

cura par crat. Horiun antem haec erant crimina, lorni-

Catio ct gula. « Edebant enim , inquit, antcquam sanc-

• tificarentur sacrae carnes, et priusquam oftcrretur Deo

» sacriiicium '. » llis compcrlis patcr, non illos poena mulc-

tavit, scd verbis et monitis ab hac nrquitia ipsos rcvocarc

conalus est, atque his iVequentcr vcrbis cos alloqucbatur :

o Nolile, filii, nolite sic iacere : non bona fama csl, quam

» ego audio dc vobis , ul faciatis populum non sorvire Do-

» mino. Si delinquens peccavcrit vir in virum, orabunt pro

» illo Upminum; sin autem Domiuo peccaverit homo, quis

»prp illo orabit2

? «Multa ccrle est gravitas ac revercntia

vcrborutn, quaj virum mente pi\edilum ad meliorcm li u-

gem revocarc possent. iSam crimcn ailert; ac tremendum

i Rpg. ii, i5, 16, - • Ibid. a\, t*.



U>VKHSIiS OPPUGNATOMiS VIT.C MO.VAST. Llll. 11J. 6l

nihil curarc. Non itaque negliget , sed indignabitur, sed

vchemenler irascetur, ul cx rcbusipsis

demonstratum est.

Quapropter beatus Paulus jugiler admonct dicens : « Pa-

»tres, educalc filios veslros in discipiina et correplionc

vDomini*. » Si enim nos jubemur vigilare pro animabus

eorum tanquam rationem rcddituri, multo magis pater,

qui gcnuit, qui educavit, qui cum illo domi semper manet.

Quemadmodum enimiu suis delictis

non polest ad ex-cusationem et veniam coniugcre , ita nec in iis

, quae (ilii

dcliquerint. Idque rursus beatus Paulus declarat. Cum

enim illelegesanciretcujusmodicsscdeberentiiqui aliorum

principatum adeunt8

, cum aliis omnibus, quaj illis neccs-

sario inessc debcbant, iilioruin quoque curam exigit, quasi

nulla jamreliqua spes veniae sit, si illi

pcrversi lucrint: etjure quidem. Mam si ex notura vilia hominibus incssent

merilo quispiam ad excusalioucm conlugerel : quoniam

autemcxproposito ct improbiet probieflicimur, quam lan-

dem illc cxcusationem poterit obtendcre, (pii quem oiu-

nium maxime diligit, pervcrli alquc improbum fieri per-

misit? An quod noluerit

eum probumreddcre ?

At nemo,qui palcr sit, hax dixerit; cum natura inslel ut ad hoc

oflicium illum cxcitet. Sed iortc non potuil? Mcquc hoc

dici potest : nam quod eum tcnerum acceperit, etquod

primus et solus in sua poleslalc cl sibi commissum habuo-

rit, semperque domi versanlcm , lacile ac nullo negolio

ipsum moderari potuit. Ilaque nulla aiia

de causa pervcrsievadunt liberi, nisi quod patres circa praesentw vilac com-

moda insaniant. Cum enim ad illa solum respiciant : ni-

hilque illis pnefcrcnduin censeanl, et suam pariter el libc-

rorum animam negligere cogunlur. Hos egopalres, quod

nemo lamen me ira cominolum dicere exislinul, filipruui

occisoribus sceleratioies essedixerini. llli eoioicorpuj

.*)

anima separant, istiet animam el corpus gehenmu igui tra-

• Ephes. vi,4. — • Tim. xwiv.



ADVBRSUS OPPUGNATORES VIT.E MONAST. LIB. III. 63

cl hoc ipsuui inspiciamus , mmi is, qui in medio rcrum

vcrsalur, possit illam sortem adipisci. Beatus quidem Pau-

his brevcm de hoc scntentiam tulit , eosque qui liabent

uxorcs, non aliter salvos csse posse declaravit, quam si

cas ita haberent tanquam non habcnles, et mundo non

abuterentur. Nos autem , si placet , hoc disquiramus. Po-

tes-ne dicere vel te monente audivisse filium , vel a se ipso

didicisse, eum qui jurat, etiamsi cum ratione juret, Deumtamen oilendere? An ilem eum, qui injuriarum recorda-

tur salvum esse non posse? Nam. «Visc, inquit, recor-

«dantium injurias, ad mortem 1

. » An,quod malcdicum

ila dehonestavcrit Deus, ut cum a divinae Scripturaj lec-

lione arceret? An, quod arrogantcm et contumeliosum,

de coelis exlurbaverit, et gehennne ignis tradiderit? Anquod eum qui impudicis respicit oculis

,quasi vere adulte-

rum puniat? An frequens illud et omnibus facile pecca-

tum, proximos nempc judicare et sic gravius sibi suppli-

cium attraherc, ut fugerctmonuisli, et leges aChristo hac

de re posilas ipsi lcgisli ? An tu ipse, nc si cxistant qui-

dem, nosti? Quonam ergo modo polerit ca filius perfi-

cere, quorum nec paler ipsc, qui illum crudirc debuerat,

leges novit? Atque utinam hoc solum damni adcsset,

quod nihil utile patrcs cousilii darent, non tanlum utiquc

malum esset : nUnc autem eos ad conlraria prorsus im-

pellitis. Nequc enim aliud patres audias cum filiis tractarc,

cum cos ad studia litlerarum hortnnlur, nisi vcrba hnjus-

modi : Illc, inquit, humilis, humiliquc loco nalus, clo-

quenliam adeptus , summos mngislralus obtinuit, divitias

acquisivit ingenlcs, uxorem duxit opulcntam , splrndidas

construxit aedcs, oninibus tcrrori cst, cl gloria fulgcl.

Alius rursum : ille , inqcit, latina lingua crudilus, in rc-

gia clarissimus cst , cunctaque intus adminislrat. Et alins

' Vniv. xmi, ly.



64 S. JO. CIIUYSOSTOMI ARCHIKPISCOPI C. P.

alium rnrsus ostendit, cunctique eos qui in terra" insignes

sunt inemorant, crelestium auteui nulla usquam mentio ;

imo si quis illa couimemorare aggrediatur, ut qui cuncta

perverlat ejicitur.

VI. Cum igitur a principio haec illis occinalis, nihil

aliud eos, quam omnium maloruin materiam, docetis :

duos violenlissimos amores insinuantes, pecuniarum dico,

et qui longeiniquior est,

vanac inanisquegloriae.

Horumvero alteruter per se solus cuncta pervcrtere potest : cum

autcm ambo in leneram juvcnis anirnam confluunt, quasi

quidam lorrenles conjuncti bona omnia corrumpunt, tan-

lain vim spinarum et arenae, tantam colluviem contrahen-

tes, ut animam illam sterilem , infructuosam, bonisque

omnibus vacuam etficiant. Uorum testes esse possunt ex-

leri quoque scriptores. Quorum unus alterum affectum,

non cum alio junctum, sed per se solum , arcein ; alius

vero, caput malorum, appellal. Quod si separatum arx

esletcaput, cum alius longe gravior et potentior acces-

serit, insana nempc gloriae cupido, et cum illo violenter

irrucrit, radicesque posuerit, atquc juvenis animum occu-

paverit, quis demum ejusmodi morbum amovcre possit;

cum maxime patres ipsi , non ul evellantur, sed ut fir-

iniora sint haec mala geruiina, nibil non agant et dicant?

Qtiis igitur adeo slullus est, ut non dcsperet de salnte

pueri ad hunc modum instiluti? Oplandum est animam

coulrariis rcbus imbutam a malilia sc subducere : qnando

autem undique illiciunt pecuniarum praemia , et scelerati

viri ad imilandum proponunlur, quaenam salutis spes su-

peresl ? Mam eos, qui pecuniarum amorc lcnentur, et in-

vidos, et improbos ct mullum jurantes, et perjuros

contumeliosos item , fures inverecundos, impudentes, iu-

gralos , denique oinni nequitia plenos esse necesse est.

Horum testis fidc dignus est beatus Paulus, qui radicem



AUVBHSUS OPPUUNATORKS VIT.E MONAST. (.111. 111. G5

ouinium malorum esse avariliam dixit *: et anle ipsum

Cbristus idipsum declaraverat, asseverans non csse pos-

sibile l)eo servirc eum, qui illi morbo scrviret2

. Cum igi-

tur initio juvenis ad banc slalim adducatur servitulem,

quando liber evadere potorit, quando fluclum suslinero

omnibus pcllentibus, omnibus iuimergcntibus, et in ex-

trenicc submcrsionis neccssitalem ipsum constituenlibus

Nam si nullo pcrlurbante, si mullis manum porrigentibus

emergere possit ac respicerc , viliorumque salsuginem

ablucre, annon optabile illud? Si, inquam, longo tem-

porc divinis excanlalus carminibus , incidenles morbos

possit abjiccre , nonne laudandus, nonne millies coro-

nandus est? Dura quippe esl consucludo, dura et ad viu-

cendam capicndamquc auimam comparata, cum pneser-

tim basc voluptatem adjutricem habcat ; illa vero virtus, ad

quam festinamus, quam attingere studemus, multos nobis

parial laborcs. Idcirco Deus Hebr.eis, quos oportebat

vitiorum veterem consucludinem deponere, quas nempc

in /Egypto didicerant, seorsim abduclis in solitudinem, et

a corruptoribus procul segregalis, in descrto ceu in quo-

dam monasterio eorum inslilucbat animos, viam omnem

mcdicinac tenlans tum asperiorcm , tum dulciorem , nihil-

que rctro rclinquens eorum, qms ad valctudinc*m profu-

tura essent. Neque sic tamen a ncquitia descivcrunt; sed

cum manna, ccpas, allia , c;clciaquc omnia Egypli mala

rcquirebanl. Tantum malum est cousuetudo. Dcinde Ju-

d;ci tanta Dei cura frucntcs, tain egregio el gencroso ma-

gislro usi, cl limorcct minis, ct bencficio et supplicio ad

omnem moduin instiluti, tot conspcctis prodigiis, non ad

mcliorcm se frugcm recepcrunt. Tu vero filium tuum ado

lcsccntcm in mcdia Kgyplo , imo in mcdiis diaboli Casiria

versantem,

nullumque, mii quod nlilc sil consilium dcl,

1i Tim. »i, lo. — Mwiv. vi, a^.



66 S. JO. GHBYSOSTOMi ARCHIEPISCOPl C. P.

audientcm , omnesque se ad contraria ducentes videnleni,

imprimisque parentes et eductores suos,

putasposse

dia-

boli laqueos cffugere ? Unde,quaeso ? Num ex horlamcn-

tis luis? Atqui tu ad contraria evocas, ne per somnium

quidem eum philosophiae meminisse concedens ; sed dum

hanc vitam ejusque commoda ultro citroque versas, in

decumanos illum majoresque fluctus conjicis. Num ex se-

metipso ? Profecto juvenis non sibi ipsi satis est ad virtu-

tem exercendam : sed etiamsi quid ex se ipso slrenuum

pariat, antequam id germinet, assiduo verborum tuorum

imbre sufFocabitur. Quemadmodum cnim corpus, quod

salutaribus cibis non fruitur, sed insalubribus alitur, ne

parvo quidem tempore subsistere valet; sic nec anima his

instituta et imbuta, quid strcnuum aut magnum cogitare

poterit; sed necessc est eam et languidam et mollem, ne-

quitia ceu quadam peste assidue detentam s sic demum in

gchennam et in perniciem dejici.

VII. Sin lu dicas, non ita se rem habere, posseque in

medio rerum versantem virtulem exercere omnem : neque

ludens, sed serio ita loquaris, ne te, qnaeso,pigeat hanc

novam nos alque inauditam docere disciplinam : ncque

enim velim tcmerc lantum mihi negotii assumere, neque

tot bonis frustra carere. Verum id edisccre nullaleous

possum : id enim non permiltitis vos : atque huic sentenliae

ct vcrbis et gcstis repugnatis , et contraria docctis. Siqui-

dem ac si dedita opera filios perdere studeatis, sic illa

omnia praecipitis eis, quae qui exequuntur salulem conse-

qui non possunt. Rem altius considera. « Vae , inquit , ri-

» dentibus , » vos autem ipsis multas praebetis ridendi oc-

casiones : « Vic divitibus ; » vos vero ut pccuniosi sint cuncta

» molimini : « Vae cum benedixerint vobis omnes homi-

j»nes'; »vos autem pro populari aura facultates saepeom-

» Luc. vi, 24, el seqq.



yO S. .10. CriftYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

sed quasi de ro bene gesta ridetur:ipsi temperanles insa-

nire videntur, et monitores furere : qui si imbecilliores

fuerint, verberibus afliciunlur; sin potentiores , irriden-

tur , illuduntur, ac probris resperguntur innumeris. INihil

jam tribunalia , nihil legcs valent : non predagogi , non

palres , non asseclae , non magistri : alii enim pecuniis cor-

rupti sunt; alii id solum curant utmerces solvatur. Ex iis

vero qui frugi sunt , et sibi concreditorum saluti prospi-

ciunt, alii facile circumveniuntur ac decipinntur , alii im-

pudicorum polentiam reformidant. Facilins enim clabalur

qui in affectatae tyrannidis suspicionem venerit,quam

ipsorum manus effugiat qui pueros ab execrandis illis ho-

minibus abduccre tentaverit. Sic mediis in urbibus, quasi

in vasta solitudine masculi in masculos turpiludincm exer-

cent. Quod si qui hos laqucos effugerint , malam talcm

sceleratorum famam clifficfle vitabunt : primo quidcm, quia

admodum pauci cum sint, improborum mullitudine facile

obruuntur; secnndo quia detestandi illi ac scelesli daemo-

nes , cum contemptores suos alio modo ulcisci nequeant

hac via lredere conantur. Quia cnim lelalc illis vulnus

infligere non possunt, neque usqne ad animam perlingere,

exteriorem sallcm ornatum laedere, bonamqne famam

omnem auferre niluntur. Quamobrem multos audivi, qui

se mirari dicercnt, quod nondnm hodieque imber alius

igneus dclapsus sit, quodque non paria cum Sodomis

urbs noslra passa sit, quae eo graviore supplicio digna est

quo ne illius quidem cladis cxemplo emendatur. Verumeliamsi illa rcgio ab annis bis mille voce qualibet clario-

rem conspectum pneferat, quo orbi universo clamat ne

quid hnjusmodi andeat, non modo segniores ad hoc faci-

nus facti non sunt, sed etiam sunt impudentiores : ac si

cum Deo contendant, atque operibus dcclarare studeant

sese tanto magis his malis dedituros esse ,

quanto majores



tBTKMUfi OPPl'0NATOIU<8 MTJF. MONAfiT. LIB. III. 7 3

«ias expendimus , atque a caeteris rebus otium pra?stamus,

ac frcqucnlius, quam paedolribae in Olympicis certamini-

bus vociferantes, paupcrtatem, quam imperitia , divitias,

quas erudilio ailerl exhibcmus , nihil non agentes ac di-

centes, et nostro ct aliorum sermone , ut eos ad finem

tanlac solliciludinis perducamus, nequc sic crebro voti

compoles eflicimur. Morum vero probitatem, et honestae

vitac curam ultro ipsis obvenluram putabimus, cum maxime

lot tantaque sint, quae illam impediant? Ecquid hac ab-

surdilate delerius fuerit, id quod facilius est in magno prc-

tio haberc, tam sollicile perscqui,quasi non liceat illud

aliter adipisci, quod aut' "«ge diflicilius est, hoc nobis

dormientibus obventir itare, quasi aliquid vilis

j>rctii ct parvi mom inippe animae litle-

rarum institutione tanu *ior est ,quanto

diflicilius est facere ,quan. opera sunl

sermonibus laboriosiora.

IX. Ecquid , inquies,philosopi. :ns-

litutione filiis nostris opus? Ulud eniii.

quod omnia perdidit, quod res ita nccessu.

contineat nostram, snperflua et oliosa esse vidi ..

si quis lilium mala corporis valetudinelaboranlcm

nunquam dicet: Quid illi opus bona ct firma valeludn.

Scd omnia molielur, ut bona valeludo ila ipsircsliluatur,

ut morbus poslca non rcdcat. Anima veroacgrotante, nihil

aiunt curatione opus esse, hisque prolatis verbis patres se

vocare audent. Quid igitur aiunt,

philosophabimur-ne

omnes, ctomniaquae ad saeculum speclant pessum ibunt?

Non ila prorsus, virorum optimc, non philosophia, sed

philosophiae inopia omnia perdidit cl corrupit. Quinam,

quaiso, praesontem rerum statum corrumpunt? illi-ne qui

inoderate et probe vivunl, an qui novos ot iniquos oxco-

gilant deliciarum modos? Qui res omnium sibi assunn it«




nitunttir, an qui sis contenti sunt? Qui domesticorum

phalangas habent, et assentatorum cuneos circumducunt,

an qui servum unum sibi satis esse arbitrantur? Nondum

eniui de suprema philosophia loquor, sed de illa, quam

plurimi adire possunt. llli-ne qui humani ac mansueti

sunt, multiludinisque honorem non curant, an ii, qui ho-

norem plus, quam omne debitum exigunt, innumerisque

calamilatibus afficiunt eum qui non assurgat, non primus

salulet, non se inclinet, cunctaque servorum obsequia

prae se ferat. Qui alieno imperio parere curant ; an qui

magistratus praefecturasque amant et hac de re omnia li-

benler faciunt acpatiuntur? Qui se omnium optimos esse

dicunt, idcoque omnia dicere et facere sibi licere arbi-

trantur; an qui se ultimis annumerant, et sic brutam vi-

tiorum polentiam casligant ? Qui splendidas construunt

aedes, et lautas apponunt mcnsas; an qui el cibo et domi-

cilio simplici contenti, nihil amplius requirunt? Qui innu-

mera lerrae sulcant jugera ; an qui ne glebae quidem

unius possessioncm sibi necessariam existimant? Qui fce-

nora foenoribus adjicientes, iniquamcujuslibet commercii

viam adeunt; an qui iniquas hujusmodi syngraphas dis-

cerpunt, exque facultatibus suis egenos fovent? Qui mor-

talis naturae viJitatem considerant; an qui id ne scire

quidem volunt, sed ingenli sua arrogantia, se homines

existimare desierunt? Qui meretrices alunt, alienasque

nuptias polluunt; an qui a propria etiam uxore abstinent?

Nonne illi quidem velnti tumores corpori vcntique fu-

rentes mari adversus rectam orbis institutionem insur-

gunt, perque suam intemperantiameos, qui salutem nan-

cisci poterant, in fluctus conjiciunt ; hi vero tanquam

luminaria inprofundis tcnebris micantia, eos,qui naufra-

gio proximi in medio versantur, ad securitatem evocant,

et philosophiro faces in suhlimi loco procul accensas po»



j6 S. JO. CHIWSOSTOUI AnCHIKPISCOPI C. P.

jam coutra conscrvos, sed contra omnibus imperanlem

Dominum armat. Undenam, quaeso, tot illa ubique de fato

colloquia? Lndenam irrationabili siderum motui omnia

quae fiunt, ascribunt plurimi ? Cur fortunam, cur casum

quidam praedicant? Gur temere etsine ratione ferri omnia

pulant? Propter eos-ne, qui probe et moderate vivunt, an

propter eos quos tu dicebas rempublicam continere, ego

vero communem orbis pestem esse monstravi? Propter

hos sane ut liquet. Nemo cnim indignatur, quod hic aut

ille philosophetur, aut quod probus moderatusque sit, aut

temperans, quodque res hujus saeculi despiciat; sed quod

ille sit opulenlus, quod in deliciis agat, quod avarus sit,

quod rapiat, quod sit improbus, vitiisque plenus innume-

ris, quod splenditus sit et prospere agat. Haec querentes

elincusanles jactilant, quiDeo non credunt. His ofFendun-

tur plurimi, ila ut illorum gratia, qui probe vilam agunt,

non modo hujusruodi nihil locuturi sint; sed se ipsos

damnaluri, si ad providenliam Dei incusandam inducli

fuerint. Quod si omnes aut certe major hominum pars

ila vivere vellent, nullus nnquam ejusmodi verba cogitas-

set, nequc illc malorum colophon induclus fuisset, ut

qunererelur unde sint mala. Nam si mala nec essent,

nec apparerent , quis poluisset, quaenam sit malorum

causa, quaererc , et per hanc quaestionem innumeras

haereses suscitare? Etenim Marcion, Manes, Valentinus, et

plurimi Grcecorum hinc initium sumpserunt. Si autem

omnes philosopharenlur, nullus esset huic quaestioni lo-

cus; sed si non aliunde, ab hac saltem optima vivendi ra-

tione didicissent omnes, nos subDeorege vivere, illumque

res nostras secundum sapientiam prudentiamque suam

admiuistrare ct moderari. Quod nunc quoquefit, sed non

Jacile perspicitnr ob ingentem illam nebulam, quam per

tolum terrarum orbom elTuderunt. Quod si res non ita se



VDMiHSliS OPPITGNATOHES V1TJ2 MOAASi'. Llli. Jlf. 7^

haberet, quasi in meridiana luce et sereno aiire Dci pro-

videntia oinnibus apparcret. Nam si non tribunalia essent,

non accusatores, non sycophantac, non crucialus, non

mulctac, noncarceres, non supplicia, non bonorum publi-

cationes, non damna, non timores ct pericula, non ini-

miciliac, noninsidiac, non convicia el odia,non fames, non

pestes, non aliud quiclpinm eorum, quae in aerumnis nu-

merantur; sed omnes congruente cum probitate viverent,

quis unquam vivorum de providentia divina dubitarct?

Profeclo nullus. Nunc aulcm idipsum contingit, ac si in-

gruente tempestate, gubernator suas impleret parles, et

scapham servaret, cjus lamcn perilia diligentiaque a vec-

toribus non adverteretur, ob perturbationem , metuui ,

impendentiumque malorum solliciludinem. Deus quippe

hoc universum etiam nunc gubernat, multisaulem id non

videtur ob rerum perturbationem ac lempestatem, quam

tempcstalem perturbationemque hi maxime omnium exci-

lant. Itaque non tantum institutionem morum evertunt

sed et piam religionem labcfaclant : ncc sane peccabit qui

cos communes inimicos appellaverit, qui ideo vivunt ut

casterorum saluti adversentur , cxecrandaquc sua doc-

trina, atque impurissima vilaeos, qui sccum navigant, dc-

mergunt.

XI. At in monasleriis nihil hujusmodi viderc est; scd

<•li.mi.si tanta tcmpcstas intumescat, soli in portu, in tran-

quillitate et securilate magna residcnt, ac quasi cx ccelo

ipso cactcrorum naufragia respiciunt. Namquc vitac gcnus

ccclo dignum delegerunl, ncc minorcm angelico stalum

oblincnl. Quemadmodum enim apud Angelos nulla est

intcqualitas ; neque nlii |)rospcrc, alii in extremis malis

versantur, sed oinnes in una pace, lactitia ct gloria ; sic et

his in locis , nemo paupcrtalcm cxprobrat , nemo do

divitiis gloriatur : meum et tuum illud, quod omnia sub



78 S. JO. CHKYSOSTOMI ARCIIIUPISCOPI C. P.

verlitet perturbat, penitus cxulat. Omnia ipsis communia

sunt, mensa, domicilium, vestimenta. Ecquid mirum,quando ipsa anima una eademque omnibus est? Omnes

eadem sunt nobilitate nobiles, eadem scrvitute scrvi, ea-

dem libcrtatc libcri. Unae illic omnibus diviliae, qmc

vere divitiaj sunt : una gloria quae vere gloria : non

enim nomine , sed re bona lenenl ; una voluptas,

unumdesiderium ,

unaspes

omnibus: ac quasi qua-

dam norma et libra omnia accurate ordinantur. JNulla

inaequalitas sed ordo, concinnitas, harmonia, et multa

concordiae servandae diligentia, perpetua que laetitiae ina-

teria. Quamobrem omnes omnia faciunt et patiuntur, ut

laetentur et gaudeant. Illic enim solum videas haec per-

fecte contingere, nusquam alibi: non modo quod prae-

scntia omnia conlemnant, alque omnem rixae ac discordiae

maleriam absciderint,splcndidaquefuturorum spefulti sint;

sed etiam quod ea quae singulis accidunt, seu trislia, seu

bona, omnibus communia esse pnlentur. Mieror quippe

facilius tollitur, cum proportionc quadam omnes singulo-

rum comporlent ouera : Lclitiae vero multas habent occa-

siones, non de suis modo commodis, sed de aliorum quo-

que, non minus, quam de suis, gaudentes. Quem igitur

exitum habebunt res nostrae, si cuncti hos imitcmur?

Nunc enim propler eos perierunt ac corruptac sunt, qui

longe ab hoc vilae inslilulo versanlur. Tu vero dum con-

traria deccrnis, idipsum facis, ac si quis lyram ccncinne

aptatam, quasi inulilem reprobarct; secus dispositam, vel

inlentione, vel remissione nimia labefactatam, idoneam

diceret ad pulsalionem et ad spectatorum voluptatem. At

neque ad musicae imperitiain ha:c dicentis aliud majus

argumentum quarcremus; neque ad livorem et inhuma-

nitatem illorum, qui ita decernunt, commonstrandam

signum aliud clarius proferremus. Verum quid dicunt pa-



ADVIiHSUS OPPUC.NATOIIES VITyfi MONAST. LIB. III. 79

Ires illi qui moderaliore animo stint: Discant, aiunt, pri-

mum litleras, alque cum illis probe imbuti fuerint, tunc

philosophiam hanc exerceant : lunc nemo prohibebit. Et

unde certum eritillos ad virilem astatem perventuros esse?

multi enim praematura morle sublati sunt. Sed conceda-

tur id cerlum esse, ponamusque illos futuros esse viros;

quis sponsor crit pro illa priori rctate? INihiklum con-

tentiose dico, nam si quis hanc procberet fiduciam, ne qui-

dem tum educercm cum lilteris imbuti essent; sed tunc

praecipue illic manere juberem. nec laudarem eos qui ad

fugam cohortarcntur, sed ut communcs reipublicae hosles

aversarer: quialuccrnas occultantes, et luminaria ex urbe

in desertum ducentes, civitatem maximis privarent emo-

lumentis. Sin autem nemo fuerit, qui haec polliceri possit,

quae utilitas si ad magistros mittantur.ubiprius vilia.quam

litteras ediscent, dumque id quod minus est assequi stu-

debunt, quod majus est perdenl, vires animi scilicet, om-

nemquc probitatis indolem ? Quid ergo ludos-ne omnes

litterarios diruemus, aint? Minime hoc dico: sed ut ne

virtutis destruamus aediftcium, neu vivam obruamus ani-mam. Quae si temperans quidem fuerit, nullum ex liltc-

rarum imperitia scquetur dclritnentum ; sin corrupta fue-

rit, maximum damnum erit, etiamsi lingua vehementer

acuta fuerit et expolita, lantoque majus damnnm, quanlo

major diccndi vis accesserit. Ncquitia cnim cum dicendi

facultate conjuncta multo detcriora, quam imperitia, malaparere solet. Quid si illuc abennlcs, inquiel, praeterquam

quod tardiorem linguam habcant, ab i!la eftam virtutc

oxcidant ? Quid vcro si manenles, dic mihi, praUcrquaui

quodanimamperdant, nihil adeloquentiam in scholaprofi-

cianl? Mihi quippc magis ha:c dicerc convcnit, quam illa

libi.Quare?Quiactsiutrinque futurum incertum cst.rx tua

partc inccrtius est. Quomodo el qua decausa? Quia liltc-



SO S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHlIiPlSCOI»! C. P.

rarum studium morum probitate opus habet; morum au-

tcm piobitas uon item littcris. Temperantiam nempe sine

hac cruditione exercere possumus ; eruditionem vero

absque morum probitale nemo assequatnr unquam, cum

omne tempus in nequitia et lascivia absumatur. Itaque

quod illic metuebas, hic quoque timendum est; imo tanto

magis hic, quanto frequentius a scopoaberratur, et quanlo

rnajoribus de rebus periculum esl. Atque illic quidemunius lantum rei exercitatio necessaria est; hic autem res

duac acquirendae proponunlur, ita ut alteram sine altera

nancisci nequeas; litteras neque sinc temperantia. Sin au-

lem vis, quod verc non potest essc , concedamus esse

posse; quid tandem boni nobis ab hac peritia contingat,

si letaii vulnere confodiamur ? Qnid vero mali ab imperi-

lia, si quae maxima sunt assequamur ? Haec vero non so-

lum apud nos, qui externam illam sapientiam ridemus,

eamque stultitiam esse arbilramur; sed etiam apud, ipsos

exteros philosophos in confesso habentur. Ideo cx illis

plurimi non multum lilleras curarunt; alii vero penitus

contempserunt, et impenti permanserunt, totamque vi-

lam in ea philosophiaeparte, quoe morcs respicil, agentes,

clarissimi atque ccleberrimi evaserunt. Etenim Anachar-

sis, Crates et Diogenes, ejus nullam habuere curam; imo

ne Socrates quidcm, ut nonnulli dicunt, hujusque rci tes-

tis nobis esse possit is, qui hac in arle longe caeleros ante-

vcrtil, et qui ea, quae illum spectabant longe accuratius ,

quam caeleri, noverat. Cum cnim illum aliquando ad tri-

bunal introduxisset, ut causam suam defenderet, in apo-

logia ad judices ila loquentem inducit. « Vos autem ex me

audiluri eslis omnem vcritatem ; non tamen me Hercle,

viri Alhenienses, oration^ eleganti , ut isti, verbis ac no-

minibus exornata: sed audituri eslisvulgaribus obviisque

nominibus loqucntem. Credo enim justa csse qiue dico,



ADVERSUS Ol'PU(;.\AT0ni:S VIT.« MONAST. LIB. III. 8t

nullusque veslrum aliud expectet. JNeque cnini profccto,

judiccs , Iiuic aelali convenil, velul adolescenlulo , con-

cinnalis ad vos ingredi verbis \ » Hoc aulem cuni dicil

oslendit sc non cx uegligcntia, sed quod eam reni non

magni facerel, ncc didicissc, nec illa usuui fuisse. Ilaque

non philosophorum esl eloquenlia, iuio ne virorum qni-

dein ; sc.l adolescentulorum lanlum ludenliuni .emulalio,

ut el ipsis quoque philosophis videlur; nec aliis modo

philosophis, sed eliam ei, qui omncs facile supcravil.

Eleniin magislrum ea re ornari non permittit, cum euin

ornalum lurpem philosophoque indignum cxistimet. Ve-

rumluec ad infidelem qucmpiam merilo quisdixeril ; imo

vero ad fidelcm magis. Quomodo enim non absurdum

fuerit, cum ii eliam, qui mullitudinis auram aucupanlur,

nec alio uiodo, quam extcrna sapicntia clari esse possunt,

eam nihil esse arbilrenlur, nos illam usque adeo mirari

laulique facere, ulca qme maxime necessariasuntpropler

illam conlemnauHis?

XII. Ad infidelem quidem haec satis sunt : ad fidelcm

vero et haee el alia ex nostris documenla afierenda sunl.

Quacnam illa? Magni illi et sancli viri, qui primi fueiunl,

cum lillerie nondum cssent : liuu ii qui )>ost illos fuerunt,

cum liltcric quidcm essenl, diceiuli vero perilia nondum;

el qui hos sccuti sunl, cum el lilleraj et dicendi perilia

essenl. Illi vero (primi) ulroruinquo experles cranl, non

inodo cnim eloquenli.x inslilulionc , sed eliain litlerarum

perilia vacui cranl : qui tamen vel iis iu rebus, in quibus

eloquenliie vis necessaria esse videlur, usque, adeo iis,

qui illa insliucli cranl, aiilceelluerunt, ut lii insipientibus

pueris dclcriorcs essc \ ideronlur. C.iun enim peisuadoiidi

vis in cloquentia inaxiuic sila sit, el lamen philosophi ne

unum unquam lyrannuin superaverint ; illi vero ini|>criti

1 YVilxi Sochiti* a|nnl Fliiloneni iitilio Apolo^to.

x<; <>



$2 5. JO. CURYSOSTOMl AHCMUPISCOPI C. P.

etidiotae totuin orbem converlerint, planum esl apud eos,

scilicet litterarum imperitos et idiotas, sapienlia: palmam

esse, non autcm apud illos,qui utraque iacultate polle-

bant. Adeo ut vera sapienlia , veraque eruditio nihil aliud

sit, quam Dei timor. At nemo putet me hanc legem sta-

tuere, quod pueri esse debeant imperiti. Sed si quis me

de necessariis sccurum praestarct, nollem impedire quin

hoc ex abundantia fieret. Quemadmodum enim concussis

cum domo tota iundamenlis, totaque iabrica ruinara mi-

nitante, extremaj dementiae ac insipientiaeessetud illitores,

non ad struclores currere; sic item importunae conten-

tionis esset, parielibus firmiles stantibus, eos, qui ipsum

illinere vellent, prohibere. Quod autem id ex animo lo

quar, quae ipsis operibus ostendi, hasc jam vobis narrabo.

Adolescens quidam admodum locuples aliquando in urbe

nostra demoratus est eruditionis acquirendac gratia , la-

tinae scilicet et graecae. Hunc paedagogus sequebatur sem-

per, cui una curaerat, ut ejus animam iniormaret. Hunc

ego paedagogum adiens, erat enim ex iis, qui in montibus

residebant; causam ediscere conabar, curcum hujusmodi

sapientiam professus esset, in pcedagogorum vilam se ip-

sum demisisset. Ille vero respondit sibi parum temporis

superessc in hujusmodi oflicio praeslando, et rem altius

repetitam enarravit nobis. Puero, inquit, huic pater est

durus, ierox, et mundi rebus inhians; inater autem mo-

desta, lemperans, proba et ad ccelum tantum respiciens.

Pater itaque, utpote qui in bellis mulla forliler gesserit,

lilium vult ad paternum ordinem deducere; mater vero

id minime optat, sed admodum deprecalur : ac in votis

habet et expetit illum in monachorum statu florentem vi-

dere. \erum id patri dicerc non ausa est; verita ne si id

ille subodoraretur, prajmature illum sacculi vinculis obli-

garet , atque ab hoc sludio abductum ad balteum trans-



ADVRBSUS OI»vlrGNAT0I\KS VIT/E M0NA8T. J.IB. III. 87

una tanlum re opus cst, nobili scilicet atque eximia ala-

crilale : quac si alTuerit, nihil impedil quominus ad finem

virtutis pervenialur. Quomodo igitur non iniquum fuerit,

ubi optima spes cst manifcsta et proxima, dcsperare, ac

trcmerc ; ubi vero alia spes contraria, remolissima est

ac multis obicibus intercipilur , non despcrare, imo

rci longe difficillimae maximam sibi spem prpponere : at-

que in litterarum sludiis, non trislia quae frequentius ac-

cidunt, scd bona , quae raro contingunt considcrare; circa

slalum vero monachornm contrarium faccre, et ubi spes

bonorum multac sunt, ad tristia respicere tanlum ; ubi

vero dc contraria spe agilur, quae bona sunt tantum con-

sidcrare? Quanquam illic frequenter conlingit, ut cum

omnia, quae concurrere debent pro voto contigerint, prae-

matura mors athlelam post infiuitos sudores nondum co-

ronatum abripiat ; hic vero etiamsi in mediis ccrlaminibus

illud accidal; tunc maxime splendidus et coronatus pro-

ficiscatur. Itaque si futurum metuis, circa lilterarum stu-

dia maxime timcndum est, ubi ne adtcrminum pervenia-

tijr, plurima sunt impedimento. Tu vero illic quidem

resides, diuturnasquc moras sustines, non ea quae in medio posila sunt, sumptus ncmpe, aernmnas, incertum

eventum; sed fmeui tantum respiciens : hic autem cum

nondum ad veslibnlum pucr ingrcssus sit, ncquc hanc

pulcherrimam philosophiam altigcrit, stalim limes ct trc

pidas, jam dcsperalas cogilationcs admitlis? Atqui ipse

paulo anle diccbas : quid cnim? Is-ne , qui urbem incolit

et domum , salnlem conscqui non potcst? Ergo si cum

urbc, domo et uxore salutcm conscqui polcs, mullo magis

sinc uxore ct aliis hujusmodi. INequc cnjm est ejusdcm

hominis nunc quidcm confiderc, etiamsi saeculaiibus ne-

gotiis illigatus fuerit, ac si hoc quoque modo salus ar-

cpiiri possit : nunc vero, etsi ab omnibus liber evascrit,



88 S. iO. CHnYSOSTOMI ARCIIir.PISCOPI C. P.

tremere ac mcluere ,quasi sine illis probe vivcre non pos-

sit. Nam si is, qui ubem incolit, posset salulem nancisci,

ut dicis, multo magis qui in soliludinc degit. Quid igitur

hic non posse times, cum illic non timeas, ubi potius

timcndum essct?

XIV. At , inquies , non par crimen cst ssecularem pec-

care, et eum qui semel se Deo consecraverit : neque enim

ambo ab eadem altitudinc cadunt,quarc eoium vulnera

non acqualia sunt. Te ipsum prorsus fallis, si alia pulas a

saccnlari, alia a monacho exigi. Discrimcn quippe inler

illos hoc est, quod alius ducat uxorem, alius non ducat

pro aliis vero omnibus communem ambo rationem reddi-

turi sunt. Nam qni irascitur fratri suo sine causa , sive

saecularis sive monachns sit, Dcum similiter ofTendit : et

qui respicit mulierem ad concupiscendum eam, utrolibet

in statu sit , eadcm adullerii plectclur poena; imovero si

quid raliocinando addere fas sit, saecularis hoc agcns mi-

nus vcnia dignus cst. Non enim par facinus est eum, qui

uxorem habet , et hac consolatiotvj fruitur, mulieris pul-

chriludine abduci , vel cum qui hoc prorsus destituitur

auxilio, ab il!o vinci malo. Rursus qui jurat, in quocum-

que statu versctur, pari modo damnalur. Nequc enim

Chrislus cum hac de re stalueret legemque ponerct, hanc

distinctionem fccit, nequc dixit : Si is qui jurat monachus

sit, ex maligno est jusjurandum ; si non monachus, non

ilem. Scd simplicilcr «cmelque omnibus dixit : « Ego au-

»lem dico vobis , non jurarc omnino '. » Itcrumque

cum ail, « Vae ridcntibus2

, » non addidit, Monachis,

sed simpliciter sic omnibus lcgcm tulit. Sicque fecit

etiam in aliis omnibus magnis mirabilibusque pr.eceptis.

Cum enim ait : Beati pauperes spiriln , lugenles, mites

csurientes et silientes justitiam , misericordes , mundi

• Mnlth. v, J4. — • Luc. vi.



4DVFRSHS OPPIT.NATORKS VIT/E MOKAST. LlB. III. 8()

cordo, pacifi, qni pcrseculionem patiuntur propter justi-

tiaui1

,ct qui fanda ct infanda pro ipso ab iis, cjui foris

sunt . andiunt ; neque saecularis, neque monachi nomeri

apponit : sed haec dislinclio ab hominum menle inducta

est. Scripturaj vero nihil norunt hujusmodi, sed volunt

omncs vitam monachorum agere, etiam si uxores habcant.

Audi enim quid dicat Paulus; cum Paulum profero, Chris-

tum dico rnrstis. Hic igitur cum conjugatis hominibus

scribcret, filiosque nulricntibus, omnem ab illis monas-

ticam diligentiam cxigit; nam dclicias omnes penitus re-

secans, lum cas quae ad vestcs, tum cas quae ad cibos

pertinent, h.Tc ait : «Mulieres in habilu ornalo cum vere-

«cundia et sobriclale ornanles se, et non in torlis crini-

» bus, aul auro, autmargaritis, vcl veste prctiosa2

; »ac rur-

sum : a Quac aulem in dcliciis est, vivens mortua cst3

; »

itcrumque : « Habcntcs antem alimcnta, et quibus lega-

» mur, his contenti simus*. » Quid amplius posset aliquis

a monachis exigere? Cum aulem alios ad linguam conti-

nendam inslitucret, accuratas rursum leges statuit, tales-

que, qnales nc ipsi quidcm monachi facile impleant. Non

cnim turpiludinem, et slultiloquium tantum, scd eliam

scurrililalem eliminat : non furorem , iram et amaritudi-

nem soltim , sed ctiam clamorem ah ore fidelium reseeat.

«Omnis, inquit, ira ct indignatio, et clamor el blasphe-

»mia tollatur a vobis, cum omni malitia5

. » Nuui ha?c

tibi parva videnlur? At expecta, et his longe majora au-

dies, quae de malorum toleranlia omnibus praecipit. <i Sol,

))intjuit, non occidat sriper iracundiam veslram . Vidclc

» ne quis malum pro nialo cuiquam t-eddat ; scd semper

»quod bonum est sectamini in invicem, et in oriiries' : »

ac rursum , « Noli vinci a malo , sed vincc in hono ma-

• Matlli. v, 3-1 1. — ' i Tim. ii, 9. — » I«l. v, 6. - < Iil. m. 8. —

* Bjihe*. iv, "1. — ''• !bW. »6. — » 1 Then*. v, iS,



90 S. J0. CURYSOSTOMI AKCHIEPISCOH C. P.

»lum'. » Vidisti-ne philosophiae et longanimitalis magni-

tudinem ad supremum culmen ascendentem ? Audi quid

dc charitate, quas est caput bonorum, praecipial : postquam

enim eam exlulisset, ejusque praeclara gesta narrasset,

eamdem se a sojcularibus exigere declarat, quam Christus

a Discipulis. Quemadmodum enim Christus cxtremum

charilatis lerminum esse dixit animam suam ponerc pro

amicissuis; sic et Paulus idipsum subindicat his verbis :

« Charitas non quaerit quae sua sunt 2, » atque hujusmodi

charitatem sectari jubet. Ita ut si id solum dictum esset

idoneum id esset argumentum, eadem ipsa a saecularibus,

quae a monachis , requiri : haec quippe cst vinculum et ra-

dix multae virlulis, nunc autem illam minutatim et per

partesrefert. Quidigilur hac philosophia majusrequiratur?

Cura enim ira, furore, clamore, pecuniarum cupiditalc

ventris ingluvie, magnificentia, inani gloria , et rebus

aliis saecularibus superiores nos esss , et nihil cum terra

commune habere praecipiat; cum membra nostra mor-

tificare jubeat, palam est eum a nobis eamdem vitae

diligenliam requirere, quam Christus a Discipulis; atque

nos peccatis mortuos esse velle, ac si jam mortui et se-

pulti essemus. Quapropter dicit : « Nam qui mortuus est,

» justificatus est a peccalo \ » iNonnunquam item ad

Christi, nec tantum ad Discipulorum, imilalionem nos

hortatur. Etenim cum nos horlalur ad charilatem , inde

sumit exempla, similiterque cum ad injuriarum oblivio-

nem,

atque ad modesliam. Cum itaque non monachostantum ac discipulos, sed el ipsum imitari Christum ju-

beat, et non imitantibus maximum ponal supplicium, qua

tandem ratione dicis iliam essc majorem altitudinem? Ad

eamdem cnim ipsam omnes homines ascendere oportel :

et quod universum evertit orbem illud est, quod solis

» m, nt, 21. —» 1 Cor. xiii, 5. —

' Fom. yi, 7.



ADVEASUS OPPUflltATORKS VIT/E MONAST. Lin. III. f) 1

monachis illa diligcntia opus esse putemus , caeterisquc

negligenter vivore licere. IMon ita sane , non ita est, sed

cadem ab omnibus philosophia requirilur : idque vehe-

mentcr aflirmavorim ; imovero non ego , sed is qui nos ju-

dicaturus cst. Sin adhuc miraris et hacres , age rursum ex

iisdcm scaluriginibus aures tuas inundemus, ut omnis in-

credulitatis tuae ncquilia abluatur. Documenta vero su-

mam ex suppliciis diei illius. Dives ille, non quod mona-

chus crudelis essct ideo vchcmentius cruciabatur, sed si

quid a nobis inventum loqui fas sit, quia soecularis cum

esset, in divitiis ct in purpura degens, Lazarum in ex-

tremapaupertale viventem despexit. Caeterum neque hoc,

neque illud dicam , scd solum quia crudelis crat, idco ma-

jore ignis supplicio puniobatur. Virgines quoquc quia hu-

manitatem posthabucrunt , ideo a thalamo sponsi repulsae

sunt j ac si quid a nobis ipsis dicere opus sit, non solum

illiscruciatus non aucli sunl,qnod virginilatemcolnisscnt,

sed mitiores ideo fuerunt. Non enim audierunt : « Ite iu

»ignem paratum diabolo cl angelis ejus; » sod tantum,

« Non novi vos4

. » Si qnis vcro dicat hoc et illud idipsum

esse , niliil repugnabo. Nam quod mihi nunc ostenderc

incumbit, illud csl ,quod monachorum vila non graviora

atlrahal supplicia ; sed quod snccularcs eadcm peccata ad-

millcntcs iisdoui sint pocnis obnoxii. Is cniui qui sordidis

vcstibus amiclus crat, ct is qui cenlum donarios cxigebal,

non quod monachi cssent ca passi sunt,quac pfttti rclcrun-

tur; sed aller ob fornicationcm ; altcr quod non condo-

nassct, pericrunt. Et alios quoquc supplicio tunc alTcclos

si quis pcrcurrat , dcprclicndct cos proplcr pcccata solum

pcenas luisso. Id voro non iu suppliciis tantum , sed in ad-

monilionibus quoque animadvorlas. Nain cum dicil : « \ c-

»nite ad me omncs qui laboratis ct onerali cslis, cl cgo

i Miiltli. xxv, i a.



ADVKHSUS OPPUGNVTORi-S VIT.E MONA8T. LIB. III. 9»5

i\e igitur patres dignenlur cxistimari eoium , quibus se-

cundum philosophia) rationcm longe inferiorcs sunt. Sed

cum illos hoc quoque niodo genuerint, tunc ncpotes etiam

quaeranl , tunc enim tantum ipsos videre poterunl. Sunt

enim illis filii , sunt utique, « Non ex sanguinibus, neque

»ex voluntate carnis , nequc ex voluntatc viri, sed ex

»Deo* »ipso gencrati. Hi porro filii non pecuniarum causa

luctum parcntibus afierent, non nuptiarum , non alterius

cujuscumque rei gratia ; sed illos omni cura liberos di-

missos, majori voluptate afliciunt, quam si ipsi naturales

eorum palres cssent. Non enim eadem ratione gignuntur

ac nutriuntur, qua illi; sed mullo cxcellcntius ac splen-

didius, quamobrem majore parentes voluptate afiiciunt.

lllud praeterea adjiciam, mirum non esse eos,qui rcsur-

rcctioni non credunt, de his lugere, quippe quibus haec

sola relinquatur consolatio. At nos qui mortem somnum

esse pulamus, qui procsentia omnia despiccre docli sumus,

qua tandem venia digni erimus, si de his lugeamus , fi-

liosque viderc cupiamus, atquc hic relinquere, unde ipsi

transmeare (eslinamus , ubi cum simus, ingcniiscimus?

Et ha?c quidem ad eos, qui spirilualiorcs sunt, dicta sinl.

Si qui vcro sint corporis amantcs, alque huic sacculo pc-

nilus addicti , iis illud dixcrim,primo, inccrtum esse an

ex matrimonio filii sint secuturi ; secundo, si nascanlur,

rnajorem csse mccroris causam. Non enim tantum laclitiae

quantum mocroris accipimus, a quotidiana circa cos sol-

liciludine , anxietatc et timorc. Et cui , diccs , rclinquemus

agros, domos, scrvos ct aurum? Nam el hacc quoquc illos

conquerentes audio. Ei profeclo,qui hacc antca haeredi-

tario jure possessurus erat , nuncquc lanto magis,quam

prius,quanlo horum tulior custos ct dominus futurus est.

Ihec enim antea multa pcssumdabant, tincac , diuturnum

• Joan. i, i3.



Q(> S. JO. CUKiSOSTOMl AKClUIiPiSCOPl C. P.

lcmpus edax, fures , sycophanue, invidi, fuluri incerti-

ludo, humanarum rerum inslabililas, mors tandem ipsa,

et pecuniis et possessionibus islis iilium luum privasset

nunc vero omnibus istis superiorcs divitias reposuit, loco

inviolabili repcrlo , ad qucm nulli praediclaruiu pestium

adilus esse polest. ls vcro locus cceluui cst, nullis insidiis

pcrvium , omni lerrae solo leracius, alque ingenli cum

icenore dcposilarum pccuniarum fructus mclendos praibens

iis qui ipsas deposuerint. Non igitur ea verba dicenda

crant; sed si filius saccularis esse maluisset, lunc flendum

erat, lunc dicendum : Cui agros relinquemus? Cui au-

rum ? Cui pecunias reliquas? JNunc aulem lanla posses-

sionis et dominii copia est, ut ne quidem post obitum

illa excidat; sed lunc maxime eorum lucro fruatur cum

hinc excesserimus. Quod- si hic quoque corum dominumct posscssorem videre cupias, id quoque monacho magis,

quam saeculari continget. Quis cnim , dic mihi,potius

domiuus est, is-ne qui magna cum libcrtale impcndit et

largilur, an is qui prae avaritia nc conlingere quidcm au-

det, sed suilbdit ea , ab iisque abslinet lanquam sibi alie-

nis ? Qui iila inaniler ac lemere impendit, an qui id con-

venienter agit? Quj seminal in lerra, an qui in ccelo ? Qui

sua omnia quibus voluerit erogare non pcrmillitur, an

qui ab omnibus ejusmodi vectigalia exigentibus liber evasit ?

Agricoke namque el ncgotialori multi undique sunt tribuia

persolvere cogenlcs, et suam quique partem repelcntes

ci vcro qui egenis sua crogarc cupit, nemo talia commi-nalur; ila ut hic polius suorum dominus sit. An vcro cum,

qui merelricibus, venlri, parasilis , adulatoribus haec ef-

fundit, gloriam suam in iguominiam vertit, salulem amiltit,

seque dcridendum propinal, dominum dicas corum quae

sic impendit; si aulem ad veram gloriam ulililalemque,

secundum Dei placitum cum multa prudentia ilia expen-



lOO S. JO. ClllUSOSTOMl AHClUIiI>ISCOI'l C. P.

ripuerit, neque ab uxore postea impedili fuerint, neque

tot vulnera acceperint, ut nec totum scncclulis tcmpus acl

illa curanda sufliciat; et si sententiam firmam semper et

'minolam servent. Cum enim haec omnia concurrerint,

tunc vix extrema occupabunt lcca. Horum-ne igilur ex

numcro vis esse filium luum, an eorum qui in phalangis

frontc iujgebunt? Ecquis, inquies, ita miser, utilla potius,

quam h;ec, optet filiis suis? Verum consuetudincm secta-

mur, et illos nobiscum essc volumus. Hoc ipsum ct ego

cupio, nec minus opto quam vos parenles , ut in paler-

nam rcdeant domum et alimentorum vices parenlibus re-

feranl, quibus reddendis vicibus his siuiiles nunquam rc-

periant: verum hoc nunc ab illis nonexigamus. Quomodo

cnim absurdumnou tuerit si cum ad litterarum eos studiamittimus, longo eos tempore palria arcemus, et si ut ar-

lem quamdam mechanicam, aut aliam viliorem ediscant,

domus propriae aditu interdicimus, et in magislri domo

prandere et dormire jubeinus; cum aulcm non humanam

quamdam disciplinam, sed cceleslcm philosophiam adi-

turi snnt, stalim rclrahimus, anlequam id fiatquod opla-

mus? Alque is quidem qui per extensum funem currecc

aucelur, diu aberit domo,eos aulcm qui ex terraincoolum

avolarc discnni cum parenlibus claudemus ? Ouid hac ab-

surdilatc possit csse deterius? Nonne ogricolas videtis,

eliamsi laborum fructum percipere gcsliant, immaturos

tamen illos nunquam demetere ? Ergo nec filios noslros

a deserti commoratione ante tempus abducamus; sed si-

namus disciplinas altius imprimi, et plantas radicibus fir-

mari. Etiamsi decem, etiamsi viginti annos in monaslerio

alioporteat, ne turbemur, nec mceroreafficiamur; quanto

enim diutius in gymnasio exercitabilur, tanlo majorcs

adipiscetur vires. Imo si placeat, ne lempus definiamus,

sed terminus sit ille tantum, qui insitos fructus possit ad



ADVERSUS OPPUfiNATORF.S VIT/E MONAST. LIB. III. 103

loqui videar. Si quis autcm scirc cupiat, ex rcbus ipsis

probc coguoscct, ingentesquc nobis gratias habebit, lon-

geque iuajores Dco, cum vidcril vilani illam cceleslem in

tcrra germinanlcni, doclrinanK|uc de fuluris bonis ac

de rcsurrectione, vel apud ipsos infidelcs oblincntcm.

XIX. Quod aulcm hnec non jactantiac verba sint, inde

liquidum cst, quod cum ipsis vitam eorum, quj indesertis

versantur, onarramus : ad hacc nihil quod ohjiciant ha-

bcnt, sed fortiler repugnanl el conlcndunl circa paucita-

tem eorum, qui ita perfecte sc gorunt. Si vero in urbibus

hunc fructum screremus, bonaquc disciplina el legem et

inilium acciperet; filiosque ante omnia moneremus, ut

Deo amici ficrenl, spiritualcsque disciplinas, vice omnium

et antc omnes alias ipsos doceremus; trislia cuncta absce-

dcrent, innumcrisquc malis vila pracsens eriperetur, ac

quod de fulura dicilur, nempc aufugisse dolorem, tristi-

liam et gcmilum, hinc utiqucconsequeremuromnes. Nain

si nec pecuniarum, nec inanis gloriae cupido nos leneret,

neque morlcm timeremus , neque paupertatcm , nec

ncrumm.s damnum arbitraremur, scd lucrum maximum,

non inimicilia, non odiopcrsequinovisscmus, non propriis

unquatn, non alienis animi aegritudinibus expugnaremur •

sed humanum gcnus Argelis jiroximum essel. Ecquis hp-

minmn, inquies, hancrcm lam prasclarc gcssit? Jure non

credis, utpolcqui in urbibus habiles, ct divinosLibros nor.

Jegeris. Quod si eos qui in desertis vcrsantur, ct eos qui

in sjiirilualibus libris memorantur' nosscs, didicisses uli-

que cl monachos el prius, qiinm illi, Aposlolos, tum ctiam

justos, qui Apostolos prneccsserunt, sumina cuin diligcnlia

hanc ipsam pbilosophiam exliibuisse. Vitand;e crgo lilis

causa, deinus lilium tuuin secuudo lerliove al) illis gradu

fulurum : non cxiguis lamen fructurbonis. iNonad Petrum,

non ad Pauhun attinget, imo nec proximcod eos ICCedet,



ADVJiRSlN OriMtfiNATORF.S VIT V. MONAST. J.M. III. lof)

preetendnntur, poslulenl ul quis coopcrelur el kiborem

adeal. Ejus enim est, qni aliquid concupiscit, non impe-dirc quominus fiat, sed ul fiat omnia moliri. Etenim qui

ad Olympica ccrtamina descendunt, elsi sciant unum ex

tanta mulliludinc viclorcm fore , laborant tamen alque

fatiganlur: lamelsi liic alque illic non par ralioest,

non solum ob certaminum fmem ; sed etiam quod illic

nccessc sit unum duntaxat coronalum abire ; hic vcro

praecellcntia , et inferior condilio non in eo silac sint,

quod aller non coronalos , allcr coronatus abscedat,

sed quod alius splendidiorem, alius minorem acclamalio-

nem oblineat; sed lamcn omnes sortianlur, Denique si

vellemus a principio inibrmarc filios, et educare cupicn-

libus tradere, fieri sane possel, ut in primo caslrorumstarent ordine; ncquc enim Dcus tanlam animi alacrita-

tem, tantum sludium sperneret, sed manum porrigcrel,

imaginiquc formandac opcram darcl. Ula vero opcrante

manu, fieri nequit ut quid geslorum excidat ; imo fieri

nequit ul ad ctilmcn splendoris ct gloriac non pcrvcniatur,

si modo ea, quac poncs nos sunt,

scqnerenlur. Nam si

mulieres a Dco impelrare potucrunt, ut sibi ad liberorum

curam opitularetur, mullo magis nos, si velimus, id con-

scqui poterimus. Alias quidcm, ne longius cxcurrat oralio,

praetermitlam, ac licet multas proferendas habeam„ unam

tanlum commemorabo.

XX. Anna quocdam cral Judaca mulicr ; hajc filiumpcperit unum : cumquc non sperarct sc alium pariluram

esse , quippe quic hunc vix poslque mullas lacrymas pe-

pcrisset, nam slerilis erat, vidcns aemulam suam sibi ideo

frequenter insultanlcni ; ncquaquam id fecil, quod vos agi-

lis; scd susccptum filium, illo lanlum tcmporc apud sc

retinuit, quoncccsse crat,

ntablactarctur. Cnm autem

lacte amplius non cgerot, sumptura slatim obtulil D©o,



106 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIKPISCOPI C. P.

nec ut in paternam vcniret domum rogavit unquam ; sed

scmper in templo Dei ille morabatur. Si qnando illum vi-

dere cnperet, utpote mater, non evocabat ad se pucrum,

sed ad illum cum palre asccndcbat, ab illo abstincns, quia

in donum consecratus erat. Adeoque slrenuus et magnus

adolescens cvasit, ut Deum ab Hebraeorum gente, ob late

effusaui ipsorum nequitiam , aversuin , non oracula fun-

dentem , nec visionem ullam prnebentem,per virlutem

suam attraberet, et impetraret ab eo ut eadem ipsa prac-

beret, quae antea, et propbetiam, qua3 avolaverat , rcsti-

tueret. Haec autem potuit, non malura jam setate, sed cum

adhuc puerulus esset. « Non enim erat, inquit, visio dis-

»tinguens, et verbum pretiosum crat1

. » Attamen hoc in

rerum statu , Deus illi frequenter oracula reddebat. Tan-

tum confert emolumenti, Deo semper qune possidemus

concedere, et a cunctis abscedere, non a pecuniis tantam

et a possessionibus, scd ab insis filiis. Nam si hoc in anima

noslra facere jubemur, multo magis in caeteris omnibus.

Id quippc Abraham patriarcha fecit, imo quidpiam multo

majus, ideo cum longe majori gloria filium recepit. Tunc

enim maxime filios habcmus noslros , cum illos Domino

tradimus. Longe quippc melius iis ille, quam nos, prscerit,

quia majorem illorum curam gcrit. Nonne id videtis in

divilum quoquc domibus ficri? Etenim ibi eos,qui infimo

loco cum patribus morantur. non usque adco illuslres vi-

deas, nequc tanta potestale praeditos : ii autem quos Do-

mini sui a parenlibus abduxerunt, suoque ministerio de-

pntarunt facultatumque custodes constituerunt , majori

dominorum benevolentia potiuntur, fidi habentur, tanto-

que conscrvis clariores sunt,quanto domini domesticis.

Quod si homincs ministros suos lanta benignilate ct be-

nevolentia prosequuniur, multo magis infinita illa bonitas,

< i Reg, iii, i.



110 S. JO. CIIRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

idco illos prohibuimus. Etiamsi enim id clarc pnevidisses,

non autem conjectando solum , multi enim, qui lapsuri

putabanlur, steterunl; si , inquam, illud certo prascivis-

ses, ne sic quidem illum rctrahere oportuit. Neque enim

si tpiospiam ad lapsum pronos , arreptos prsecipilaremus>

id nobis ad excusalionem salis csset, sed idipsum nos im-

primis condemnaret. Cur cnim non permisisti ut ex illius

segnilic lapsus contingeret, sed pracverlcns pcccaium illud

rapuisti, totumque in Caput luuin conjecisti? Imo, ut id

fierct non permitlendum erat; cur enim non omnia fe-

cisti, ut ne rueret filius? Itaque quod scires ruiturum il-

lum esse, ideo maxime supplicio dignus es. Nam eum qui

id pivcvidet, non paecipitare, scd manum porrigere opor-

tel, majoremque sollicitudinem exhibere, ut qui lapsurus

est, forliler consislat ; sive tandcm stare possit, sive non

possit. Nam quae penes nos erant omnia exequi oportebat,

etiamsi alii nihil inde lucri conseculuri crant. Cur hoc, et

quare?Ut non a nobis, scd ab illis ralio a Deo expeteretur.

Quod et ipse ci qui lalenlo accepto nihil lucratus crat ex-

probrans dicebat : « Oportcbat enimte, inquit, pecuniam

«committere nummulariis, et ego veniens cum usura exe-

»gissem illam '. » Obtcmperemus igitur haec monenti, ut

supplicium effugiamus. Ncqne enim Dcum cum homini •

bus fallere poterimus, qui scrulatur corda, et omnia in

medium agit, qui ubique etiam de filiorum salute rationem

a nobis expetit. Si enim is, qui pecuniam nou deposuorat,

tantas poenas dedit, qui dcponerc volcntes impedit, quid

patielur?Non Solum enim si filii veslro consilio in saecu-

laria negotia devolvantur; sed eliam si impetum vestrum

fortiter ferentes, ad montes se recipiam, idem supplicium

imtninet iis, qui ipsos impedire voluerint. Qucmadmodum

enim qui ad philosophiam hortatur, sivc pcrsuadeat, sive

« Matth. x\t, a



112 9. JO. CURVSOSIOMI AKCUIIiPISCOPl C. I'.

COMPARATIO

Potenlia', divitiarum et cxcellentiw regis, cam monacko

in verissima et c/irisliana p/tilosopUia vivcnle.

I. Egocum

intuoar ex hominibus complures qucc bona

csse videntur1

, ea majori et amore, et admiralione sec-

tari, quam quae nalura ac virissime bona sunt : necessa-

rium esse reor, brevi oratione de ulrisque hic agcre , et

componcre inler sc tum quac vulgo negleclui sunt, luni

ouac magnomortales studio sequunlur,ut trorumque diflfe-

rentiam cdocti , illa quidem ut seria , ac salutaria magni

iaciamus, hsec autcm tanquam nihili ;estimanda conlem-

nere discamus. Igitnr magnopcre expetunturdivitiac, prin-

cipatus, imperium, gloria , ac bealos quidcm vulgus cos

ducit, qui gcnlium principes sunt, qui splendidis vehiculis

leruntur, qui pracconum clamorem , ac satellilium mag-

num assequunlur. Contra philosophmlium vila, et corum

qni monaslicum inslitutum delegerunt, despicabilis est :

atquc illi quidcm dum ibras prodcunt, ad sese conlucndos

populum ipsum convertunt : hi autem sicubi apparncrinl,

nuilius oculos, aut cerle perpaucorum adsui speclaculum

trahunt : ct praeterca horum nullus similis essc concupis-

cat; illorum vero omncs. Quanquam piincipatum quaererc

gcntis alicujus imperio potiri, arduum sane ac supra vul-

garium hominum vires, ac quorum animos imperii amor

incessit, iis magna pecunia opus : monasticam vero vilam

cligcre, Dei cultui vitam suam mancipare, ccquc omnibus

proclive ac facile. Adde quod principatus possessio una

1 Yide D. Guiilon, toin. xvm, p. 362-268.



1 ] 4 S. JO. CIIK VSOSTO VII ARCHIEPISCOPI C. P.

cxercitibus jura dantem. Quisquis cniua animi aflectibus

rationeni magislraui praefecerit, is parvo adiuodum nego-

tio et hominibus una cum divinis legibus praefici possit,

ut eumdem patris loco subditi habeant, cum omni man-

suetudine civitatibus consuetudinis suae copiam facientem.

Qui vero hominibus impcrare cum videatur, irae tainen

ambitioni, voluptalibus servit : hic primum subditis suis

ridiculus videri possit hoc ipso, quod coronam quidem

gestat gemmis interlexlam, et auream, temperantiae vero

corona minime insignis est : et purpureo quidem vestitu

toto corporc fulgct , animum autem inornatum habet.

Deinde hic ne administrandi quidem imperii scientiam

habilurus est. Qui enim sibi ipsi imperare nescit, hic quo

tandem modo alios legibus regere poterit? Quin si id belli

genus, quod ulerque sibi peculiariter gerendum sumpsit,

spectare volueris, invenies hunc cum daemonibus depug-

nantem, eumdemque et superantem, etvincentem, et a

Ghristo coronam capientem : utpote qui ad pugnam acce-

dat divino sustentatus auxilio, cceleslibus armis commu-

nitus , ut necesse quidem sit victoriam ab ipsius partibus

stare; cura interim regem illum cum Barbaris bellantem

cernas : quanlo autem hominibus daemones terribiliores

sunt, tanlo splendidior est qui hos superat, eo qui illos

vincit. Quod si utriusquc belli causam pcrdiscere cupis,

magnam profeclo inaequalitatem reperies. Alter enim pro

pietate ac Dei cullu cuin daemonibus bellum gerit, vel

urbes, vel pagos ab errore eripere desiderans : alter vero

cum Barbaris digladiatur pro lacis, finibus, opibusve rap-

tis, illum avaritia, vel injusli principatus ambitione ad

pugnam provocante : ubi certe plerique saepe reges ma-

jora cum appetivissent, jam parta amisere. Itaque tum

principatus, tum ipsa bellorum genera arguunt, eo usque

inter se discrepare et regem, et eum qui vitac suae studium



1)B COMPARATIONE REUIS ET MONACHI. 1 1

Dei cultui addixit. Sed tauoen eosdem illos exacte nlique

pernoscas , si ad ulriusque vitam , quotidianaque gesta

examinanda desccndcris. Revera enim hunc inv( nias cum

prophelis versantem, Pauli sapientin animum exomantem,

assidue a Mose ad Hesaiam , ab Ilesaia ad Joannem , a

Joanne ad alium quempiam transenntem : at regem assi-

dua centurionum, praefcclorum, et spiculatorum consue-

tudine utcntem. Porro solitum esse videmus, cum quibus

assidue quis versalnr, honun inorcs similes habere. Itaquc

qui solilarius vivit, is animum suum ad Apostolorum et

Prophetarum mores conformat : at rex ad mores ducum,

satellitum , scutatorum, hoininum vino servientium , vo-

luptatibus indulgcntium, bonam dici parlem in potu con-

terentium, dcnique nullius rei necessariae, aut honeslse

scientiam, vino impediente, callcntium. Hac ergo ra-

tioue monasticam vitam convenit ea bealiorem dicere,

qliae principatu, qusc regno, quac sccptris constat.

III. Quod si et noctis tempns examinare voluerimus,

monachum quidem videbimus Dei cultu ac precibus in-

bignem, mullo ante gallinaceos tempore canenlem, Angelis

convicloribus ulenlem, cum Deo colloquentem , ccelesti-

busbonis fruentem : eum vero qui mullis gentibus, mnllis

populis , atque exercitibus prascst, quique lcrra ac mari

lale imperat , in lccto distenlum ac slerlenlem. Ille qui-

dem bicis iis alilur, qui altum ab eo somnum minime exi-

gant : hunc aulem delicia; consopiunt ct potus, eumdemin leclulo ad ipwim usque diem detinens. Jam monacho

et vcstis et mcnsa modcrala , et conviclores ejusdem vir-

tutis aemuli : at rcgem necesse esl et lapillis el auro su-

perbum esse , mensamque apponcre splendidam , tuiu

couvictoribus uti, siquidcm imprudens illo fuerit , mi.i

stoliditate dignis; sin aulcm incntein habeat, tomporans

quc sit, probis fortassc et juslis, scd tauien vitutc iis tf&tfi

8.



DF. COMPAIWTIONF REfilS FT MONACIII.1\J

sorabilis ost ,qui Iributa cxigunt, ncque niulicrum vidui-

tas, ncque libcrorum orbitas, quinimo proterve agcndi

fmeni nullum illi faciunt , communes quidam regionis

hostes, qiuv tellus nequaquam tulit, ea ab agricolis exi-

gentes.

IV. Age vero et illud insuper examincmus, quanam

in partc monachus, qua contra in parte rex suhditis be-

neficus sit. Igitur hic quidem aurum largitur , ille vero

spirilus graliam :praeterea idem hic dum bonus est , pau-

pcrtatem solvit, illc autem animas daenionum tyrannide

oppressas precibus liherat : ac si quis forte hujusmodi ca-

lamitatc afllictetur, is regem tanquam inanime quidpiam

pra,*terit, ad monachorum vero hahilaculum confugit

quasi qui conspecti lupi timore ad venatorcm gladium manu

gestanlem fuga contondit. Etenim quod venatori gladius

id preces sunt monacho : neqne sane sic lupos gladiu?

utdaemonas juslorum prcces terrent. Itaquenon nos modo

ad sanctos monachos, dum rei usus postnlat, confugimus,

scd vel reges ipsi ad eosdem in temporibus formidandis

haud aliler quam famis tempore mondicantes ad divitum

domos, confugiunt. Nonnc Achah Judaeornm rcx per fa-

mem , et annonaj charitatem, in Eliae precibus spem

posuit suam? Nonne Ezechias illud idom imperium 1

, il-

lum cumdcm principatum obtinens, aegcr, ac jamjam mo-

rilurus, instantem sibi mortem cum videret, ad Prophetam

confugit, tanquam mortepotentiorem, ac vitae largitorem?

Atqui bello erumpenle , Palsestinaque in tantum adducta

periculum , ut funditus excidenda cssct, Judaeorum rcges

dimisso exercitu , dimissis pedilibus , sagitlariis , eqniti-

hus , ducihus , ccnturionihus , ad Elisei preees sc irrc-

perunt : existimahanl onim Dei scrvum sibi miiltaruni

myriadum instar fore. Itidom et E/ochias rox bello pcwico

'

i Hetr. k\, i.



I 1 8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

instante, cuin urbis excidium immineret, civihusque qui

pro mcenibus starent,jam trcmenlibus, metuentibus, ac

perinde commotis , ut commoveri homines solent , quoties

vel tonitruum vel lerrae molum omnia quatientem expec-

tant, Hesaiae preccs multis Persarum millibus opposuit,

neque sua illuni spes fefellit. Nam simul ut Propheta ma-

nus in coelum subtulit, slatim Deus sagittis e coelo missis

persicum bellum confecit : reges crudiens , eo se loco

ipsius minislros habere dcbere, ut eos omnes communesesse teme servatores existiment , ut hac quidem ratione

edoceantur per justorum exhortaliones , ad omne bonum

atque humanum opus invilati, lum consilia revereri, tum

bonis admonitionibus obtemperare. Proinde non ex iis

solum quae dixi , utriusque discrimen cognoscere licet

sed si usuvenerit et hunc et illum delurbari :

hunc qui-

dem virtule, illum autem regno privatum; hic parvo ad-

moduin negotio ad sc redit : ac statim per preces, per

lacrymas, per moerorem,per pauperum curam

,peccatis

abstersis , de integro facile ad prislinum principatum re-

currit. At rex solio dejeclus cum fuerit, tum demum

multis sanesociis

indiget,

multis itemarmatis militi-

bus , equis, pecuniis, periculis : denique salutis sujje

spem in aliis sitam habet. Monachus vero salutem celeri-

ler voluntati suae , sludio , ac sententine mutationi comi-

tem habiturus est. « Piegnum enim coelorum, inquitille,

»in vobis est1

. » Jam mors regi terribilis est, eadem phi-

losopho minime molesta. Eum enim qui divitias , volupta-

tem, delicias, quorum gratia vitam agitare multi concu-

piscunt, despicit, necesse est migrationem ab hoc orbe

haudaegre ferre. Quod si et hunc etillum jugulari conti-

gerit, hic quidcm pro pietale pericuia sibi accerset,

immortalem et coelestem vitam morte sua comparans : at

> f/uc. ztii, ai.



DF. VIRfilNlTATF. 121

LIBER.

De Virginitale.

CAPUT I.

Hareticorum virginitatcm prccmium non habere.

Yirginitatis laudem Judrci aversantur1

: neque niirum,

qui ipsum quoquc natum cx virginc Christum ignominiis

aftecerint : admirantur ac suspiciunt exleri; sola aulem colit

Ecclesia Dei. Nam hc-erelicorum virgines ego virgines esse

minime dixerim :

primum quodcastasnonsint, neque cnimuni viro depons.c sunt, nt vult Bealus ille Christi pronu-

bus : « Despondi , inquil, vos uni viro virginem castam

» Chrislo Iradendam2

. » Nam id ctsi de toto Ecclesire ccrtu

dictum est, tamen illas quoqne hrcc compleclilur oratio.

Quomodo igitur quaj viro uno non contcntrc, alterum.qui

non est, Deum superinducunt, castse esscpossunt? itaqne

primum eam ob rcm virgines non sunt. Deindc quod ma-

trimonium damnando ad declinandas nuptias sunt pro-

gressne : nam cum eas vitiosas essc sanxcrint, praemia sibi

virginitatis praeripuorunt. Non cnim qui vitia cavent co-

rona donari, sed non plecti dunlaxat par cst. Alque id

quidem viderc esl non solum nostris, scd cxtcrnis cliamlegibus ila conslitutuui : Qui cacdcm fecerit, inquit

, neca-

lor : at non cliam additur, Qui cacdem non feccrit, ho-

nore aificitor : fur plectilor, at non eum quoquc, quialiena

non rapueril, donum capcre jusscrunt : ncque adultornm

occidentes, ei qui allcrius cubilc non cflYingat, honorem

' \ i'lc H. Giiillnn, loiP. xviii, p, oTifi-t^, — «a Cor. n, ?.



dc yiiuiinitati:. 12 >

enim cos illa die alloquclur, qui in nos scntcntiam dictu-

rus est. Non equidem iis honorcs conslilui, qui a vitiis

solum sc contincant :

nam id apud me exiguum est ; sedqui virtutem omncm perseculi sint, eos in perennem coelo-

rnm haercditatem inlroduco. Quomodo igitur qui malri-

monium foedum ac flagitiosum credatis, ob flagitiorum fu-

gam, praemia iis proposita,

qui praeclaras res gesscrint

poslulatis ? Ob id enim ct agnos dexlros collocat , et col-

laudat, ct in regnum admiltit

1

,

non quod aliena non ra-

puerint, sed quod etiam sua aliis impertiti sint : et eum

cui quinque talenta credidisset, commendat , non quod

non imminuisset , sed quod creditnm auxisset, ac dupli-

catum depositum redderet. Quousque igitur non desistetis

frustra currere, nequidquain laborare2

, temere pugilatu

certare, aerem verberare

3

? atque ulinam frustra modo:

etsi non mediocris ulique poena est, qui graviter labora-

verint , et praemiuin sperent laboribus majus, quem

diem sibi gloriosum fore ducant , eo inler inglorios ha-

beri.

CAPUT II.

Hocretlcos vlrginilatls etiam ptrnas pendcrc.

Nunc non id soltim mnlum est, neque is ejns jacturae

modus, ut fructnm nullum faciant,sed cxcipientalia mullo

iis graviora, ignis incxtinclus, vermis immortalis, tenebrne

exteriores, aerumnre, afflictatio. Itaque centum nobis lin-

guis, et angclica quadam vis opus sil, utDeoproejusinnos

cura dignas agere gratias possimus : ac ne sic quoque possi-

' Matth. xxv, 33.

—» Pliilip. n, 16. — » 1 Cnr. i\ ,

->fi.



Dli VlIKilMTAili. 125

CAPLIT III.

M atrimonii dclestationcm sataniccn immanilatis cssc.

At vero ncquc Marcion, neque Valenlinus, neque Manes

cam moderationem tenucrunt : neque cniui Christum in

se loquentem habebant, qui ovibus suis parcit, et pro iis

vilam impendit ; sed homicidam illum , mcndacii paren-

tem*. Itaque qui se audirent , omnes perdiderunt, eos hic

inutilibus atque inlolerandis laboribus prementes2

, illic in

paratum sibi ignem una secum trahentes.

CAPUT IV.

Harclicos virgincs cliam gentibus miscriorcs cssc.

O vos etiam Genlibus miseriores ! nam Gentes quidem

etsi gehenna; supplicia cxpeclant, at Iiic sallem volupta-

lem , nuptiis frequentandis,pecunia caHerisque vitae sua-

vitatibus tractandis , capiunt : vos tormcnla ct aerumnas

utrobiquc, el hic spontc , et illic invili sustinetis, lllis pro

jejunio etvirginitatc nec mcrcedcm Iribuat quisquam, nec

supplicium irroget : vos quoruin nomine imincnsas laudes

speralis, ob ea cxlremas pocnas luclis, ct cum aliis audie-

tis,« Discedilc a mo in ignem aclernum , paratum diabolo

»cl angelis ejus3

, icum hoc veslro jejunioct virgioitate.

Nam nec jejunium, nec virginilas pcr sc bona vcl mala

• Johii. x. — » IJ. viii. — * Mallli. »xt, \\-



DJi VMGlMTATfi. 127

CAPUT V.

llu reticorum virginilalem vel aduUtrio jitdiorem esse.

Eleniui hacrelicorum continentia ouini cst libidine pe-

jor. Htec nauiquc injuriam hominibus solum infert, ilia

cum Deo pugnal, atquc inlinitam illam sapientiam keclil.

Ejusmodi laqueos suis cultoribus diabolus tendit : nam

luereticorum virginilatem vafritiei ejus proculdubio inven-

tum esse, non ego, sed is auctor est, qui ejus consilia non

ignorat. Quid igilur is ait ? « Spirilus manifeste dicil, quia

» in novissimis temporibus discedenl quidam a fide, attcn-

«dentes spirilibus erroris, ct doctrinis daemoniorum, in

«hypocrisi loquenlium mendacium, et cauleiiatam habeu-

» tium suamconscientiam, prohibenlium nubere, abstinere

»a cibis quos Deus creavit*.» Qui igitur virgo fuerit qme

a fide deficit, qme planos audit, quae dremonibus obtem-

perat, quie mendacium colit? ecquid, inquam, virgo est,

quae cauterio inustam habet conscientiam '.' nam virgo noa

solum corpore , sed etiam animo pura sitoporlet, quaa

sanclum illum sponsum exceplura esl. Hrcc lot inustis 110-

tis, qui tandem pura sil? Nam si terrenas eliam curas ab

hoc thalamo arceat necesse est, ut quaj cum iis ornala csse

nequeat ,quomodo cogilatione sacrilega inlus obversanle,

virginitalis splendorem tueatur ?

> 1 Tim. iv, i-3.



l3o i. J0. CHRYSOSTOMI AnCMEPISCOPI C. P.

CAPUT VIII.

Virgini erga conjuges fastum detrimento essc.

Quid vero hoc ad mc, inquii,qurc nuntium malrimo-

nio remisi? Id enim , misera, id te perdidit, quod nihil

libi cum eo dogmale commune existimas. Itaque rem cam

exlremo conlemptu prosecuta , et Dei sapientiae contume-

liam fecisti, et naturam rcrum omnem criminata es. Nam

si impurum malrimonium est, animantcs etiam ex eo sus-

ceptae, impurae omnes sunt : atque adeo et vos : neque

enim dixerim hominum naturam. Quomodo igilur virgo

est ,quae impura ? nam altera haec, imo et terlia excogi-

tata vobis fceditas et impuritas est , ac quae malrimonium

velutflagitiosum refugislis.co ipso quod refugistis, omnium

estis flagitiosissimae , virginitate stupro foediore inventa.

Quonam igitur loco vos ponemus? Cum Judaeis ? at non

sustinebunt : nam et matrimonium colunt, et Dei crea-

tionem suspiciunt. An nobiscum ? At Christum per Pau-

lum dicentem audire noluistis, « Honorabile cst malrimo-

»nium, et torus immaculatus. » Reliquum esl igitur ut

cum Gentibus porro consistatis. At illac etiam vos ut se

magis impios repellent. INam Platonis sententia est, « Bo-

num fuisse qui hoc omne molitus est, » et, « Bonum nullius

rci erga quemquam invidia tangi *. » Tu malum ipsum ap-

pellas, etmalarum rerumcreatorem.Verum ne extimesce :

habes doctrinae consorles diabolum ejusque angelos ; imo

nec eos quidem : neque enim qui le in eum furorem in-

duxerint, idem etiam sentire existimandi sunt. Nam scire

' Flalo in Timseo.



DE VIIUilNITATli. l3l

eos Dcum bonum esse, audi clamantcs, nunc,« Scimus

»te qui sis, Sanctus Dei ' ; »nunc, « Hi homines servi Dei

«excelsi sunl, qui vobis viam salntis nunliant2

. » Et adhuc

virginitatem jaclabitis, dc caque gloriabimini, ac non po-

lins abeuntes veslram dcplorabitis ac lugcbitis amcntiam,

qua vos diabolns vclut manu captos colligalos in gehennac

ignem trahit ? Malrimoninm non iniisti ? at non id virgi-

nitas est :

nam quac cum integrum esset nubere, delrec-

tavcrit, cam cgo virginem dixcrim : at cum eo interdic-

lum dicas, non jain id rccle factum luis consiliis, scd legis

neccssilati tribucndum esl. Quare Persas qnimalrcs uxo-

res non ducunt admiramnr, Romanos non item. llic

namquc ad unnm omnibus id execrandum videlur, illic

impunitas ea designandi eflecit, ut qui ab co concubitu

abstincrent, laudarcnlnr. Ad eumdem modum cl de ma-

trimonio habenda quacslio est. Nos enim, apud quos id

omnibus pcrmissum sil, merito cos qui matrimonium non

contrahant, miramur : vos qui id in malorum classcm ro-

jeceritis , nihil cst quod laudem cx hac re captetis. Nam

vctitis abslinere, id vero non esl animi cxcelsi alquc slre-

nui : perfeclre enim virtulis cst, non ea non commilterc,

qmc si cotnmiltamus, apud omncs improbi habcamur ; scd

iis excellcre, qunc nequc eos «jui dctrcctent, eo nomine

culpari patiantur, ct qui suscipianl ac pcrfnnganlur, non

opinione improbitatis solum liberenl, sed etiam bonis ac-

censcant. Nam ut cunuchos dc virgin-ilalc laudcl nemo,

qui malriinonium non conlrahanl ; sic ncc vos : cum quod

illis natnrnc ncccssitas, id vobis sil conupl;c conscientiac

anlicipalio : ac qucmadmodum cnnuchos corporis vitium

ojnscc rei gloria dejecit : ila vos diabolus, nalura vobis»

salva permanente, sanis consiliis resectis , atquc in ne

ccssitatcm conjcctos crclibatus, cuin laboribns urg«l, tumMarc. i, a'|. — » A.ct. xm, 17.



1 34 *• J0 « CHIlYSOSTOMI ARCHIKPISCOW C. P.

mergas : et inilitibus i x acic semolis , ducem hoslibns

vinclum tradas : ila ct hic si malrimonium de summo

gradu dejicias,virginitalis

laudcmprodas,

atque ad cxtre-mum malum redigas. Bonum est virginilas : ct ego con-

sentio; ac matrimonio eliam mclior : et hoc confilcor. Et

si placet, quanlo eliam melior sit addam : quanto coelum

terra , quanlo hominibus Angeli. Imo ut fortius aliquid

dicam , eliam amplius. Nam Angeli etsi nec ducunt uxo-

res, nec ducuntur, at non sunl carne et sanguine coag-

mentati, non in terris commorantur, non libidinum aeslus

senliunt, non cibi aut potus indigent, non suavi cantu de-

liniri, non liberali lbrma, aut alio ejus generis ullo flecli

possunt ; sed sicut summo meridie ccelum, nulla aflectum

nube, purum speclatur; ilaet illorum nalurae, a libidinc

quielae, illuslres ac perlucidie maneant oportet.

VW-VVtW-W *W'VW vWvW V\\V\*VVV WA\v«VV\\iV\ rt<V AWWVVWW <WWV\YV .VWV\\ w«'V\ tw *w

CAPUT XI.

Firginitalcni eos, qui iitam vcre pcrsequantur, Angelas

cx hominibus ejjiccre.

Humanum aulem genus natura bealis illis concedens,

vires suas urget, cum iisque pro viriii aequari summa ope

nititur. Quo paclo ? Nec ducunt uxores Angeli, nec du-

cuntur? at nec virgo. Assistunt perpctuo ac minislrant

Dee ? itidem et virgo. Quare etiam Paulus eas ab omni

sollicitudine arcet, ut assiduae sint et indivulsae. Quod si,

ul illi, iu ccelum hic ascendere non possunl, carne cas

deprimente; at hic quoque insignem habent consolatio-

nem ,quae ipsum coeli Dominum excipiant^ siquidem sint

corpore atque spiritu sanctre. Vides-ne virginitatis decus ?



DK VinGIlVITATF. l35

Koruni qui in tcrris degant, cum Coelitihus vilac similitu-

dincm molitur, corpore veslitos, vinci ab incorporeis Vir-

tutibus non permillit, morlales , Angelorum aemulos red-

dit. Sed nihil hoc ad vos, qui el rem tantam corrumpatis,

et Dominum culpelis , malumque nominelis : etenim vos

improhi servi supplicium manct. Ecclesiae virginibus multa

ac magna obvenient bona,quaj et oculos, et aures, et

humanam cogilalioncm superenl. Ilaque iis tlimissis; sa-

tis cst enim jam cum iis verborum ; ad Ecclesiae filios

sermonem conferamus.

CAPIT XII.

Paulum qui dicat : Reliquis ego dico , non Dominus

humanum id consilium csse non significare.

linde igitur pr&stet orationem exordiri ? ah iis Domini

verbis, qiue per bcatum Paulum prolatur : nam hujus co-

hortationem Domini cohortationem essc credenduin est.

Cum enim dicit , « Conjugibus autem pragcipio, non ego,

«sedDominus : »et rursum , « Cieleris ego dico, non Do-

«minus, » non id dicit , alia sua esse , alia Domini. Nam

qui loquentem in sc Christum haberet, qui nec vivere sa-

tageret, ut in se Christus viveret, qui rcgnum, vitam, An-

gelos , Poleslates ,

omncmque creaturam aliam ,

atqueomnino oinnia, ejus amori postponeret

4

, quo pacto aut

eloqui, aut cogilare aliquid in animum induxissct, quod

Christo non placeret, praesertim cum liauc lcgem condc-

rel ? Quid est ergo cum dicit, « Ego non ego ? » Lcges nobis

ac dogmatu partim per sc Christu9, partim pcr Apost«>lns

»i Cor. vii, 10 el ja.



l4° s - »• CHHYSOSTOMI AHCHIF.PISCOH C. P.

eliam, qni ad Ecclesiam spectare videantur, jactcnt, in-

genii ignavia virginitatis sudorcs detrectantcs , illamque

damnando et nauci faciendo socordiam suam tegere vo-

lentes : ut non negligcnlia quadam, sed recto ralionis ju-

dicio ab co certamine rcfugisse videantur, age, hoslibus

dimissis;« Animalis cnim homo non capit qure Spiritus

»sunt, quippe quae sint ei stultitia1

; » qui se noslros fm-

gunt, ulrumque doceamus, et tantum abesse ut rcs nauci

sit , ut valde eliam utilis sil ac necessaria, neque accusa-

tioncm cam ipsos impune laturos , scd tanluoi iis periculi

allaturam, quanlum praemiorum atque laudis iis, qui virgi-

nitatem coluerint. Nam hoc constructo mundo, et iis pa-

ralis,

quae ad quietem et usum noslrum conducebant,

Deus hominem finxit , cujus etiam causa mundum fabri-

catus est. Is vero formatus,

in paradiso degebat:

nec ma-trimonii ulla menlio : opus eratei etiam adjutrice : adhi-

bita est : ne sic quidcm malrimonium visum necessarium

est. Ac neque dum extabat, et in paradiso velut ccelo quo-

dam ejus expertes degebant, atque in Dei consnetudine

suavissime quiescebant. Miscendi autem corporis ardor,

conceptio, dolorcs, partus, alque omne genus corruptehe,

exeorum animis cxulabat, et velut amnis pcrspicuus eli-

quido fontc manans, sic inibi agebant virginitate ornati.

Ac tum erat terra ab hominibus vacua : id quod nunc

verentur hi orbis cnratores: qui cum de alienis serio sol-

licitentur, de suis nec cogitare quidem suslinent : deque

hominum communitate ne intereat anxii, animum suum

tanquam alienum singuli negligunt : cum ad eum quod

attinet, vel de minimis rebus severc ad pcenam vocandi

sint : et quod ad hominum attinet paucitatem, nec levis-

sime rationem reddituri. Non erant tum oppida, non artes,

non domus : etcnim hocc quoquc non minimum curatis :

> 2 Cor. ii, i4-



Dli VIlUilNlTATi:. l/4I

sod h;ec non erant, ct nihil tamen bcalam illani vitam , at-

que hac longc meliorcm impcdicbataut

turbabat. Atj)Ostquam Dco non oblempcrarunt , ct Lerra atquc cinis

clTecti sunt, cum beata ea vita virginitatis etiam decus

perdiderunt, atquc unn cum Deo ctiam illa eos deserens

abscessit. Nam quandiu a diabolo invicti, Dominumsuum

reverebantur, manebat virginilas , eos cxorjians magis

quamreges diadema, el aurea vestimcnla. At ubi caplivi,

regio hoc amiclu ereplo, abjecloque ccelesli ornatu, mor-

tis corruptelam , diras , cruciatus, ac acrumnas accepc-

runl, tum vero cum iis malrimonium subiit, morlale hoc

el scrvum veslimentum : nam « Qui cum uxorc est, inquit

«eorum sollicilus cst, quic sunt mundi 1

. » Vidcsne undc

inilium habuerit matrimonium ? unde necessarium visum

sit ? ab inobedientia, diris, alque morle. Nam ubi mors

est, ibi matrimonium : quo sublalo, ncque illa consequi-

lur. At non virginilalem hocc scquuntur, sed sempcr uti-

lis, scmper fausla alquc ielix, ct anlc morlem , et post

morlem, et ante malrimonium, ct post malrimonium.

Ccdo enim, quod matrimonium Adamum procrcarit ? qui

Evam partus dolores? Ncquaquam dixcris. Quid igilur

vanc tivmis ac iormidas, nc matiimonio desinenlc huma-

uum eliam genus desiturum sil? dccics millies dcna miilia

Angelorum Deo ministrant, mille millia Archaugclorum

apud eum aitantJ

: ncquc corum quisquam propagalione,

aut parlu , ac doloribus , cl conccplionc procrealus csl.

Itaquc imillo magis homines citra malrimoniuin iinxissel

qucmadmodum et primos finxit , undc homines omncs

orli.

» 1 Cor. vn, 53. — » Dau. vn, io.



1^2 S. JO. CHRYSOSTOMl ARCIIIEPISCOPI C. P.

CAPUT XV.

Malrimonium gcnus nostrum non augcrc.

Ac nunc genus nostrum freqnenlat non matrimonii vis,

scd Domini jam initio dictum , « Crescite , et [nultiplica-

pmini et replcle terram1

. » Quid cnim Abrahamo ad libe-

ros gignendos Pes ista profuil? annon eo tot annos iisds,

tandem hanc vocem emisil; «Dominc, quidnam mihi da-

» turus es, cum sine liberis decedam 2? «Itaquc ut lum ex

eftetis corporibus Btetts lot millibus originem atque ini-

lium dedit; sic principio, si cjus jnssis obediens Adamns

arboris voluplatem fregisset, haud sane de via laborasset,

qua hnmanum genus augeret : ncque enim aut malrimo-

nium , nolenle Deo, homines frequenles efficere qucal

aut virginitas, volente eo frcquentes essc , mullitudinem

minuet. Al ita voluit, inquit, propter nos ac noslram per-

vicaciam. Nam cur non anle deccplionem matrimonium

prodiit? cur non in paradiso coitus? cur non anle male-

dictionem partus dolores ? Erant nempe baec supervaca-

nea : in posterum vcro imbecillilatc nostra facta necessaria

sunt cum hsec, lum cnetera omnia, oppida, arlificia, ves-

lium amictus, ac reliqua neccssariorum lurba : hrec enim

cuncta mors secum trahens invexit. Quare nec qnod im-

cecillilali luac condonatum sit, virginilati prrefer : quin

nec exnequa. Nam hac dcmum ralionc duas ctiam conju-

ges habere ,quam una contenlum essc, pra?slare dices

quoniam id Moysis lege permissum erat : sicque divitias,

quam voluntariam pauperlatem, dehcias quam frugalita-

tem, injuriam ulcisci quam forliler ferre potius duccs.

Gen. i, iS. — » id. xv, 2.



1)E VIHf.lNITATE. l/\6

CAPLT XVI.

Malrimoniam indutgcnliw esse.

Tu vero, iuquit, haec improbas. Equidem non improbo.

Nam ea ct Deus concessit, et erant suo tempore utilia :

sed levia censeo , et puerorum magis quam virorum recte

iacla. Ideoque (Ihrislus volens nos perfectos redderc

jussit his, tanquam pucrilibus veslibus, delraclis, qinc et

virum adultum amicire , et mensuram astatis plenitudinis

Ohristi ornare minime possent1

, splendidiorcs quasdam ac

perfectiores induerc : non ille quidcm secum pugnans,

sed maxime consentiens. Nam clsi rn-cc illis majora sunt

pra^cepta, idem tamen consilium est legislaloris. Quodnam

id est? Recisa animi nostri viliosilale, eum ad perlectam

virlutem deducerc. Itaque si ei operam dedisset , non ut

prioribus majora imponcret, sed in iisdem perpctuo sine-

rct, nequc ab ea vililate unquam sublevaret, iuisscl id vc-

hementer secum pugnanlis. I t cnim siinilio, cum pue-

rilius allecliim osset genus humanum , accuratum hoc

institutum sanxisset, nunquam ncc moderalum acccpisse-

mus, sed immoderalione ca salus nobis omnis pcriisset :

ita si post longuin hoc spatium, ac sub lege disciplinam,

tempore nos ad cadeslem hanc philosophiam vocanlc

hrcrcre in lerra sivisset, nihil magnuin cx indulgcnlia ca

perccpissemus, cum pcrfectio, proptcr quam facla indul-

gentia ost, nobis non obtigissct.

> Ephes. iv, i5.



l46 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

eo opus non fuisset. Atqui, inquit, tot millia prodiissent?

Ego vero,quando hoec te formido admodum sollicitans

manet , iterum abs te quaero, unde nobisAdamus, unde

Eva , non interveniente matricnonio? Quid igitur? ita-ne,

inquit, homines omnes erant nascituri? Hoc an alio modo,

haud sane habeo dicere : illud enim nunc agitur, Deo ad

frequentandos in terra homines matrimonio opus non

fuisse.

rtVVVlVVVVVVX^IVVVVVVVVVWVVVVVVVVV^V^WVVVVVVVVVVVVVNVVVVX^VV^VVVVVV^V^VVlVVVVVVlA^KWVV*

CAPUT XVIII.

Mon i irginitalem gcnus nostrum imminuere , sed

peccatum.

?\ec vero mortalium generi virginitatem interitum com-

parare, sed flagitia et fcedos coitus, ostendit illa Noe tem-

pestale hominum, jumentorum, brcviler omnium in lerris

animantium internecio. iNam si tum obsccenae ei libiclini

reslitissent Dei filii, ac virginitatem coluissent, neque ho-

minum filias iniquis oculis aspexissent1

,nunquam haec eos

pernicies oppressisset. Atque haec nolim ita accipi,quasi

eorum cladem in malrimonium conferrem : non enim id

nunc dico, sed genus nostrum perimere ac delere, id vero

non esse virginitatis, sed peccati.

1 Gen. ti, 3.



DE V1RGIINLTA.TE. l^g

incsl in eo ingcns periculum : ncquc enim qui sedcns con-

tra stuim fratrem loquilur, ct advcrsus filium matris suae

scandalum ponit1

, solum punielur , scd cliam qni quac Deo

pracclara videantur, culparc insistat. Jam accipe quid alius

Prophela in eamdem scnlentiam disserat : « Vae illi qui

• rnalum bonum , et bonum malum dicit; qui lucem in

» tenebras , et tencbras in lucem converlit; qui amarnm

» in dulce , el in amarum dulce mutat2

. » Nam quid vir-

ginilate dulcius, quid melius, quid illustrius? qtwe fulgo-

res ipsis etiam solis radiis luculenliorcs emiltat, nosque

ab omnibus saeculi hujus ncgoliis abjunctos, in justitiac

solem puris oculis assidue contucntes praestct. Atque hax

quidcm Hcsaias de iis qui inler eos judicia habercnt cor-

rupla, vociferatur : audi vero quid alius etiam Prophela

dc iis qui eas pestiferas voces in vulgus spargant, dicat,

ab eodem adverbio ilidem exorsus : « Vae ei, qui proximo

» suo potum dat subversionem lurbidam3

. » Est autem va:

vcrbum non simplex, sed quo ingenlcs continentur minac,

ut immisericors supplicium promulgetur. Nam in sacris

Litteris adverbium hoc in eos usurpatur, qui imminentcs

pcenas amplius eflugerc non possunt. Rursutn alius Pro-

phcta Judaeos notans , « Vinum , inquit, sanclificatis pro-

»pinavistis'. » Quod si qui Nazaraeis vinum propinct, adeo

mulctabilur, quo non supplicio dignus erit, qtii in sim-

plicium mentes subversionem lurbidam cflundal? Si qui

exiguam ejus, quae secundum lcgem erat exercitalionis

partem succidat , inexorabiles pcenas sustinct, qui sanc-

timoniam hanc omnem convellat, quibus modis accipie-

tur?«Si quis scandalizaverit, ait , unum ex his pusillis,

»expodilti utsuspendatur mola asinaria circa collum ejus,

»et demergatur in mare '. »Quid igilur diccnt, qui his

• Psal. xlu, ao.— • lsai. t, 20. — > Habac. it,

i5,—<

Amos.n,

u,—« Matth. xviii, 6.



l5o ». 30. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

verbis non unum aliquem minimum , sed multos scanda-

lizant? Cum enim is qui fralrem fatuum vocet, recla ad

gehennae ignem abducendus sit, qui Angelis scquale hoc

institutum accuset, quantam suo capiti iram contrahet?

Derisit aliquando Moysem Maria3

, non ut vos nunc virgi-

nitatem , sed levius multo ac moderatius : quippe quae nec

detraheret homini , et beati virtutem non solum non exa-

gitaret, sed valde etiam suspiceret :illud tanlum dicebat:

iisdem se, quibus illum,praeditam : et tamen adeo Dei

iram in se excivit, ut neque eo,qui laesus videretur , mul-

tum deprecante ,quidquam proficeretur, et diulius quam

vellet , ei poena prorogaretur.

t','ii,\\v\V\VVVV\VVV\\V\VVVVV\VV\VVVV\.VVV\VVVVl\\.\\\V'VVV'V\V\'\VVVVV\VV\\\V*,\\A\Xv\'V\V-l».\\ i\\

CAPUT XXII.

Pueros illos Eliscei lempeslate utiliter periisse.

Et quid Mariam dico? cuin pneri illi ad Bethlehem lu-

dentcs, qui idElisico tantum dixissent, « Ascende, calvc s ,

Deuin tantopere irritaverint , ut statim ursos in eorum

mullitudincm ; erant enim duo et quadraginta , immitte-

ret : qui ab iis ad unum omnes sunt discerpti, neque aut

aetas, aut multitudo , aut joco dixisse, puerulis profuit

et jure quidem merito. Si enim qui tantos labores susci-

piunt , et pueris et viris ludibrio sint, ecquis imbecillio-

rum labores suscipere in animum inducet, cum risu atque

sannis conjunctos? quis e vulgo virtutem colet, eam adeo

ridiculam cernens? Nam si nunc, omnibus ubique eam

admiranlibus , non solum ejus cultoribus, sed etiam iis,

qui ea exciderunt , homines vulgo ad eos sudores pavent

» Num. xii, i. — » 4 Reg- "i a3 -



i5a s. jo. cunYsosTOMi arciiiepiscopi c. p.

CAPUT XXIII.

Cur qui eadem commillunt , non easdem luant poenas.

Sed fortasse dicet vestram quispiam : At nemo-ne postea

viros sanctos conviciis incessit? Mulli, et divcrsis in regio-

nibus. Et qui , inquit, easdem pcenasnon dcderunt? De-

derunt sane; et eorum multos scimus. Quod si qui eflu-

gcrunt, atnonperpeluocfFugient. Nam ut est apud bealum

Paulum , « Quorumdam peccala manifestasunt,pra)ccden-

tia ad judicium : quosdam autem et subsequunlur1

: »

atque ut legislatores nocentium pcenas lilteris consignatas

reliquerunt :ita et Dominus noster Jesus Christus in unum

atque allerum facinorosum animadvertens, eorumque sup-

plicia tanquam in columna a?rea alque lilteris repraesen-

tans, per ea quae illis acciderunt, omnes commonet,

eliamsi hoc tempore, qui eadem audcantquae qui ea luc-

runt, easdem poenas non exolvant, in fuluro sa:culo illos

graviori pcenamulctandos.

CAPLIT XXIV.

Qui peccent , nec puniantur, iis non conjidendum , scd

timendum polius esse.

Itaque cum sine modo peccantes , nihil mali patiir.ur,

nc confidamus, sed ideo magis timeamus. Nam licet hic

i Tim.t,

24.



DJi YIIIGIMTATU. l53

a Dco minimc puniamur, illic tamcn cum mundo damna-

Limur. Alque lucc rursum non mca , sed loqucntis in

Paulo Christi senlenlia cst. Etcnim cos alIo([uens, qui in-

digne sacra sumerent, oit : « Idco inler vos mulli infirmi

» tt imbecillcs, ct dormiunt multi. Quod si nosmelipsos

» dijudicaremus, non uliquc judicaremur. Dum judicamur

»autem, a Domino corripimur, ut non cum mundo dam-

» nemur1

. » Sunt enim qui hic solum castigari opus habcant

quorum et culpae mcdiocrcs sint, ut castigati iterum ad

antiquum non recurrant, canem ad vomilum reversum

imitati. Sunt ct qui propter cxcessum improbilatis el hic

et illic plecteulur:alii illic tanlum supplicia sustincbunt:

quoniam enim omuium gravissima perpetrarunt , non di-

gni habiti sunt qui cum hominibus llagellarenlur : nam

ait,«Et cum hominibus flagellabuntur , » illi quippe re-

servantur, utcumcuemonibuspuniantur : « Disceditecnim,

»inquit, a me in tenebras extcriores paralas diabolo ct an-

» gelis ejus2

. » Mulli sacerdotium nummis rapuerunl3

:

neque aut eum qui reprehenderct habuerunt, nec quod

olim a Petro Simon Magus, audiverunt : at non ideo effu-

gerunt, sed multo graviores pcenas, quam qme hic debc-

bantur, subibunt, quod nec exemplo emcndali sint. Multi

eadem quae Core ausi sunt, nec eadem quae Core passi,

at post majori suo malo patienlur4

. Multi Pharaonis im-

pictalem imilati, non eliam , sicut ille, sunt demcrsi , al

gehennae ajquor eos manet. Neque cnim qui fratres fatuos

vocant, jam puniti sunt : illic enim in cos servata animad-

vcrsio est. Quare ne putato Dei sententias solum vcrba

esse atque voces: nain eam ob rem ex iis quasdam in opus

eduxit, ut in Sapphira, Charmi, Aarone, aliisquc niul-

tis5

, ut qui ejus verbis noncrcdunl, rcrum confirinalionr

' i Cor. xi, 3o-3a. — • Multh. xxv, 4«. — ' Vide Act. \n. — * Winn.

xvi. — * Josuii, vn, et Nuiii. in, [ins.sim.



l54 S. ">• CHBYSOSTOMI ABCHIEPISCOPI C. P.

dcterriti , desistant sibi ipsi imponere velut. pcenas non

daturi , et inlelligant Dei bcnignitalem co pertinere , ut

sceleratis spalium donet, non ut omnino non vindicet in

eos qui in vitiis permaneant. Poleram cquidcm et pluribus

ostendere, qnantum sibi ignem contrahant, qui virginita-

tis laudem nihili faciant : sed et sanis hoec sufficiunt, re-

belles et insanos nec multo iis plura ab insania retrahant.

Itaque ea disputatione supersedentes, ad sanos sermonem

omnem convertamus, iterum ad bealum Paulum rcversi.

« De quibus autem mihi scripsistis, inquit, bonum est ho-

»mini muliercm non tangerc '. » Pudeat nunc utrosque,

et qui matrimonium improbant, et qui plus aequo extol-

lunt : ulrisque enim bcatus Paulus cum his verbis , tum

iis quae consequuntur, silentium imponit.

CAPUT XXV.

lnfirmis nccessarium esse matrimonium.

Bonum est matrimonium : quippe quod et virum reli-

net in officio temperantine, ncque in libidines provolutum

intcrire sinit. Qnare ne id accusa : habet cnim ingens

commodum , Christi membra scorti membra fieri non

permittens, nec sacrum templum profanari et impurum

fieri2

. Bonum est, inquam , quoniam labentem sustinet

alqile erigit. Sed quid hoc attinet ad euui qui stat, et

qui ejus opem non desideral? Nam hic nec utile, nec ne-

cessarium est, sed ad virtutem etiam impedimentum, non

solum quod multos praebeat obices , sed etiam quod ma-

jorem partera laudis detrahat.

1i Cor. vii , i. — » Id. vi , |5.



DE VJRGINITATE. l55

CAPIT XXVI.

Qui virgo agcrc possil ac malrimonium conlraliat, sum-

mum sibi damnum faccrc.

Eleniin qui armis euni instruit, qui nudus pugnare po-

test et viuccrc, adco non juvat, ut extrcma etiam aflicial

injuria, admirationc cum ct illustri corona defraudans.

Nam noc liominis virlutem omnem patitur elucere, nec

ejus tropoeum percelebrc reddi. In matrimonio vero gra-

vior etiam jactura est ; nequc enim solum vulgi commeu-

datione , sed praemiis eliam virgini repositis privat. Ea-

propter bonum esset homini mulierem non tangere. Gur

igitur tangere permiltis ? proptcr fornicationem , inquit.

Vereor te ad virginilatis fastigium suslollere, ne in forni-

cationisbarathrum decidas. Nundum ca pcnnarum levitate

proedilus es, ut te ad id cacumcn elTerre possim. At ipsi

certamen arripuerunl, aUjue ad virginilalis laudom prosi-

lierunt. Quid igitur trepidas , bcale Paule , ac formidas ?

Quod hi forlasse rcm ignoranles hac alacritate sint : me

usus ac periclitatio ejus pugmc , etiain ad cacleris cousu-

lendum limidiorem reddil.

CAPUT XXVII.

Magnuni essc virginilatcm ct magnorum conciliatrin;//

bonorum.

Novi rei contentionem, novi certaminum hujusinodi vio.



1 56 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

lentiam, novi belli gravilalcm. Pervicaci quodam et forli

animo opus cst, atque a libidinum scnsu averso. Nam per

carbones sic ingrediendum cst, ut non uraris, et ila per

mucrones cundum, ut non saucieris : ea est cnim libidi-

nis vis, qnae ignis atque fcrri : quod nisi animus ila com-

paratus sit, ut nec ad ejus dolores movealur protinus se

pcrdet. Itaque opus est nobis adamantina mente, oculo

insomni , toleranlia summa, muris firmis, antcmuralibus

ac repagulis, custodibus pervigilibus ac praevalidis, atque

imprimisccelesti favore. Nara « Nisi Dominns urbem cus-

»todiat, frustra vigilant, qui custodiunt eam 1

. » At quo

paclo eum favorem eliciemus? Si nostra omnia confera-

mus, sana consilia, summam jejunii ac vigiliarum con-

tentionem, legis accuratam observalionem , mandalorum

custodiam , et quod caput est, si in nobis fiduciam non

collocemus : nam elsi magna quaedam prsestemus , illud

apud nos perpetuo dicamus necessc est, « Nisi Dominus

«aedificaverit domnm, in vanum laboraverunt qui aedifi-

» cant eam 7. Nec cnim nobis lucta est advcrsus sanguincm

»et carnem , sed adversus principatus, adversus potesta-

»tes, advcrsus mundi rectores tenebrarnm hujus saeculi

» adversus spiritualia nequitiae in cceleslibus3

: » ac nocte

dieque cogitationcs nobis armatae stent oportet, et impu-

dentibus libidinibus ibrmidini sint. Quippe si minimum

remittant, astans diabolus ignem manibus tenet, vibra-

turus ac Dei templum concremalurus. Ergo opus est

undique muniamur: est euim nobis pugna cum naturae

necessitale, Angelorum conversationis aemulatio , cum

incorporeis Virtulibus cursus : terra alque cinis Coelicolis

iequari nilitur, mortalitas cum immortalilate certamen

init. Et quisquam , sodes , matrimonium ac voluplatem

cum re lanta confcrre ausit? An non id valde stolidum

Psal. cxtvi, i,

—• lbid. —

3 Ephes. vi, 13.



l58 S. JO. CHHYSOSTOMI ARCIIir.PISCOPI C. P.

xWVVVVWVVVVWvWvVVVyVVWvVA VV\ l\\\,\VV\\ VA\V\\ V\\ IVU \\ V \ \ VV\ vv\ iwwwww» \W\W V\VVV

CAPUT XXVIII.

Qii(r de matrimonio dicantur, cohortationem esse ad

virginilatem.

. Quid vero addit insuper ? « Uxori vir debitam benevolen-

» tiam reddat : itidemque uxor viro : » quod apertius ex-

planans , subdit : « Uxor sui corporis domina non est, sed

»vir : itidemque vir sui corporis dominus non est sed

»uxor '. » Et haec dici pro matrimonio videntur : revera

autem ea , tanquam hamum assueta esca obvolutum , in

discipulorum aures immittit, eos per sermonem de matri-

monio, a matrimonio retrahere volens. Qui enim audiat,

post matrimonium non jam se suum fore, sed uxoris ar-

bitrio subjectum iri , ncc mora , acerbissima servitute ex-

pedirc se conabilur : vel potius nec jugum subire : cum

qui semel subierit, ei porro serviendum sit,quandiu id

uxori videatur. Quod autem hic non ex conjectura de Pauli

sententia loquar, promptum est ex discipulis cognoscere.

Nam nec ii grave ac molestum esse matrimonium prius

arbitrali sunt, quam a Domino se in eam necessitatem

conclusos, in quam et a Paulo tum Corinlhii viderunt.

Illud enim, « Qui uxorem suam dimiserit excepta fornica-

» tionis causa, facit eam mcechari2

: »Et hoc, « Vir sui cor-

» poris dominus non est3

, » dissimilibus verbis, sed eodem

sensu concepta sunt. Quin si quis hoc Pauli accuratius

animadvertat, tyrannidem auget magis, durioremque ser-

vitutem reddit. Nam Dominus ei non permittit eam domo

exigere. Paulus ei etiam sui corporis dominioereplo, omne

« i Cop. vii, 3, 4. — • Matth. v, 3i, — } 1 Gor. Yir, 4.



nr. VIRf.lNJTATi:. lf)p

ejus jus in uxorem confert.eique cum cmplilio famulo gra-

vius subjicit. Huic enim licct inlcrdum solidam liberta-

temadipisci, siquidcm possit aliquando auctus pecunia

hcro pretium numerare : at vir, quamvis omnium difllcil-

limam uxorcm naclus sit, servilutem ferre cogitur, nec

qua eo dominalu se absolvat, inire viam potest.

CAPUT XXIX.

lllud, Nedefraudate alter alterum, ejus essequi ad vir-

Itaque cum dixissct, « Lxor sui corporis domina non

» est, » addit, « Nc defraudate alter allerum, nisi si quid ex

»consensu, ad tempus , ul precibus et jejunio vacetis :

» rursumque eodem convenile1

. » Mullos hic eorum qui

virginitalem sunt amplexi, in tanta Pauli indulgenlia, eru-

besccrc ac verecundari existimo. At nc limetc, neu im-

pcrile quidquam admillilc. Nam et hacvidenlur esse con-

jugibus indulgentis : scd si quis ea accuratc scrulclur,

cjusdem cum supcrioribus scntcnlia; comperiet : alioqui

si ea levitcr IracJiiuHis, proposilam causam mulando, pro-

nubae polius quam Aposloli verba vidcbunlur. Sin consi-

lium omnc evolvamus, cliam lianc cohorlationcm dignam

apostolica gravilate invcniemus. Quid est enim cur in hac

dispntatione prolixior csl? annon id satis erat, ut cum

superioribusverbis graviler rcpncsenlasset, cohortationem

illic sistcnM ? Nam quid his, «Nc defraudale alter alterum,

»nisi si quid cx conseusu, ad lempus ; » plus dicitur quam

illis, « Uxori vir debitam benevolcntiam reddat : »et, « Vir

* t Cor. vii, 5i



l6o S. JO. CIIRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

»sui corporis dominus non est ? » Nihil sane : sed quod

illic breviter et obscure dictum est, hic pluribus illustrat.

Atque id facit sanclum Dei Samuelem imilatus. Ut enim

ille accuratissime regni leges populo recenset, non ut eas

suscipiant, sed ne suscipiant : agique inslilulio quaedam

videtur, cum revera intempestivae eorum cupiditatis de-

hortalio sit : ad eumdem modum et Paulus matrimonii

tyrannidem frequcntius et apertius inculcat, eos his verbis

volens inde revocare. Itaque ei sententiae, « Uxor sui cor-

• poris domina non est , »addit, « Ne dcfraudate alter alle-

»rum, nisi si quid ex consensu, ut jejunio ct precibus va-

» celis. «Vides ut nec opinato et sine molestia, eos qui in

malrimonio dcgerent , ad conlinentiae studium inducat ?

Nam principio rem laudavit dicens, <• Bonum est homini

» mulicrem non tanecre : » hic adhibel etiam cohortalio-

nem his verbis, « Ne defraudetis alter allcrum, nisi si quid

»ex consensu. » Et cur quod constitutnm volebat horla-

bundus, non imperabundus proponit? ncque enim dixit,

Defraudate alter allcrum , dummodo ex consensu : sed

quid? « Ne defraudalc alter allerum , nisi si quid ex con-

»sensu. » Quia hic sermo levior est, doctoris sententiam

demonslrans, quae rigidc id non exigat , cum uiaxime

summa benevolenlia persolvatur. Nequeeo solo audilorem

solalur, scd ctiam quod aspcrum brevibus verbis com-

plexus, prius ad jucunda reverlatur, quam auditorem do-

lor atlingat : in iisque magis moretur.



1 64 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

vel tanto studio, iram eam leniat, non quia durus ac cru-

delis sit Dominus noster; est enim admodum lenis et hu-

manus, sedscelerum nostrorum magnitudo etsi benignum,

clementem , atque misericordem , facile nobis ignoscere

ncfcj siuit : itaque ait, « Ut jejunio et precibus vacetis. »

Quid igilur est hac servilute acerbius? Yolo in virlute

gradum facere , in ccelum evolare jejunio atque precibus

assidue intentus, animi sordes abstergere. Quod si illa in

id instilutum non consentiat, lasciviae ejusservire cogor.

Ob id enim initio monebal, « Bonum est homini mulierem

s non tangcre, » et Discipuli etiam Domino dicebant : « Si

»ea est viri cum uxore causa , non expedit matrimonium

» contrahere1

: «quippe cogitantes necesse esse alterutram

in partem damnum admitli, eaque cogitatione in angus-

tum deducti, eam vocem emiserunt.

CAPUT XXXIII.

Kadem iterum repctcre , eorum esse qui Christum

imitcnlur.

Quare etiam Paulus id assidue repetit, ut in eam cogi-

tationem Corinthios inducat : « Suam quisque uxorem ha-

»beat: Uxori vir debitam benevolentiam reddat : Uxor

» sui corporis domina non est : Ne defraudate alter alte-

» rum : Eodem convenile. » Nam nec Beati illi id ad pri-

mam vocem tum senserunt, sed postquam id secundo

audierunt , tum vero pnecepti necessitatem intellexerunt.

Eteniin Christus, qui et in monte considens, et rursuni

post alia multa, de eo disseruisset, ita eos ad continentiai

Matth. xix, io.



UE VFRGINITATK. l65

studium incitavit '. Adco eadem nssidtic repelila, plus ha-

bent eflicaciac. Itaquect hic , discipnlns magislrum imita-

tus, crcbro idem usnrpat, nequo usqunm pcrmissionem

meram prodit, sed cum cnusa,proptcr fornicntionom in-

quiens, et lentaliones satanicas, atque incontinenliam,

praeter expectationem virginitatis laudern in dispulatfon^

de matrimonio texcns.

CAPUT XXXIV.

Vir^iniUitem admirandam csse , et muUis coronis

dignam.

Nam si in matrimonio degentes diulius abjungere vere-

tur, ne quem diabolus adilum inveniat, quibus coronis

dignoe sint, quce ncque ab initio eo solalio opus habne-

runt, et ad extremum invictae permanserunt ? Ut nc di-

cam, nec diaboli machinas utrisque ex aequo admovcri.

Nam illis, opinor, nec moleslus est, qui quidem sciat

perfugium iis proximum esse, statimqne si quem vehe-

mentiorem impetum sentiunl , in porlum se recipcre li-

cere : ncque enim iis permillit bealus Paulus longius na-

vigare, sed defessos redire jubct, sinens eodem rursum

convenire. At virgo assidue navigare, et sino portu aequor

permetiri cogitur : atque etsi gravissima tempestas consur-

gat, ne sic quidem ei fas est navem subducere ac quies-

cere. Igitur quasi qui mare infestant , ubi civitas aut na-

vale, aut portus sit, navigantes non invadunt : id enim

est temere periclitari : sin navigium in alto ofFcndant,

auxilii destitutionem audaciaj incilamentum nacti , omnia

1 Matlh. v, 37-33.



Dli VIKGIMTATB. 167

id illa ncccsse habct in animo sustincre. Quid vero dicit?

« Ambulabit quis super carboues , nec ejus pedes aduren-

»tur ?» ecce aulcm hav ambulat, ac pcrfert cruciatum« At igncm in sinu ligabit, et non ejus urenlur vesti-

• mcula 1

? » at hasc non veslibus, sed intus ignem conti-

nens eHerum atquo resonanlem , flammam sustinet ac

togil. El adhuc quisquam , sodes, matrimonium cum vir-

ginilate confcrrc , an vel obtueri ausit? At non pcrmillit

bealus Paulus , qui ingens ulriusque rei discrimen ponit

nam illa qu;e sunt Domini, h;ec qu;e sunt mundi curat.

Colleclis igilur in unum conjugibus, et in virginis gra-

tiam, audi quid illis exprobret. « Eodem eniui , inquil

» convenile , ne vos lentel Salauas. » Ac volcns ostenderc

lolum ojus tenlalioni non deberi , sed nostraj eliam igna-

vifle plurimum, principaliorcm causam addil, inquicns,

« Propter veslram intcmpcrantium. » Quis non id audiens

crubescat ? quis non intempcrantiie nolam eiuigere molia-

tur? neque enim cohortatio haec ad omnes perlinet, sed

ad valde demissos. Quod si , inquit, lam es servus volup-

lalum, si tam mollis, ul semper in vcnerem eflusus alque

inhians sis , congredcre sane cum uxore. Non esl igilur

permissio haec probanlis ac commendantis , scd irridenlis

ac improbantis. Nam ni volupluosorum mcnlcm c;i; gic

tangcre voluisscl, intemperanlia: vocem non adhibuis>ct,

quse et vehemens est, et ingens vituperium conlinet. C-ur

cniin non dixit , Propter veslram imbecillitatem ? quod ea

vox magis ignosccnlis esset, illa inlcinperanlia» , suntniam

ignaviam notantis. Igitur inteiuporantiae est, non posse

a iornicationc abstinere, nisi uxori semper hirrcas , ac

coitu fruare. Quid uiilii hic dicent,qni virginitatcm su-

pervacaneam statuunt ? nam haec quo contensior est, oo

majorem habet laudem : at inatrimonium , ubi eo plu- so

' Prov. vi, 37, 28.



lyl S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

Quin ipse etiam Paulus prneclara sua facinora reccnsens,

in iis et continenlia; mcminit : iis cnim vcrbis , «In multa

» patientia, in tribulalionibus, in neccssitalibus, in angus-

»tiis, in plagis, in carceribus, in laboribus, in seditionibus,

in vigiliis, in jejuniis, » addit, «In castitate1

: «minime id

faclurus , si donum cssct. Cur autem et mordet eam non

habenles, intemperantes eos vocans ? cur qui virginem

suam non elocat, rectius facit? cur beatior vidua si sic

manserit? Num quod jam dixi : Non prodigiorum , sed,

aclionum beatitudines sunt, quemadmodum el pcena?.

Quo pacto, inquam, eadem cohortans persevcrat, si id in

nobis non est, ncc post divinum favorem operam etiam

nostram desiderat? Ei cnim sententia; : « Voio omnes ho-

» mincs sic esse, nt ego sum, conlinentes, » iterum subdit,

«Dico autem non nuplis et viduis, bonum est iliis, si sic

» permaneant, ut ego5

, » iterum se proponit eadem de

causa. Nam quiexemplum haberent proximum et tanquam

domeslicum, facilius in virginitatis labores erant ausuri.

Quod si et supra inquiens : «Volo omnes sic csse, ut ego

»sum,»et hic, « Bonum est, si sic permaneant, ut ego,»

neutro loco causam adjecit, ne mirare:

neque enim id

cx arrogantia facit, sed ratus satis esse causae sententiam

suam,, qua ductus rem perfecisset.

PUT XXXVII.

"esse molestlas in secundis nupliis.

Quod si quis rationes etiam postulat, primum mihi om-

nium mortalium existimationem, lum quae hic usuveniant,

> ? Cor. ti, 4-6. —» i Cor. m, 7.



17/4 S. JO. CIIP.YSOSTOMI Ar.ClIIP.PISCOPI C. P.

invidia pelit : oclinm in dcfossam ingens , conlumcliae

convicia, accusationesei, quae in

terramdissoluta sil, im-

placabiles inimicitiae cum ea quae nihil laeserit. Quid amen-

tia hac et barbarie foedius? Injuria a defuncta non alTecta :

quid dico injuria affecta ? imovero ejus laboribus fruens,

ac bonis gaudens, cum ea velut cum umbra belligerandi

finem nullum facil : et eam qnae se nihil keserit, saepe

ctiamsibi

necconspeclam, mille in dies maledictis laces-

sit : atque eam quae non exislit, in prole ejtts ulciscitur : ac

conlra eam virum armal, ubi ipsa nihil perficit. Alque haec

tamen hominibus facilia atque tolerabilia sunt visa, modo

ne libidinis lyrannidem ferre cogerentur. At non virgo ad

hunc conilictum trepidavit, nec preelium declinavit, quod

vulgo adeo intolerabile vidcalur, sed fortitcr rcsistens,

naturae insullum sustinuit. Quis igilnr eam pro merito sus-

piciat, quando alii etiam alteris nuptiis opus habent, nc

urantur : haec neque unis contractis, perpetuo sancta et

illaesa cst? Propter haec, et imprimis propter reposilos vi-

duitati in ccelis thesauros qui loquentem in sc Christnm

haberet, dicebat : « Bonum est illis si sic permaneant sicut

»et ego. «Nonpotuisti ad summum gradum conscendere?

at proximo ne excidas. Hoc solo virgo libi praestet, quod

illam libido ne semel quidem expugnavit : le prius supe-

ratam, perpetuo sub jugo lencre ncquiverit : ac tu quidem

victa vicisti , iila vicloriam clade puram habet, ac tecum

exitu conjuncta, principio solum superat.



DE VltNUMTATl-.

CAPUT XXXVIII.

Cur conjugibus magna solatia, virgi?ii nulla concedat.

Igitur conjnges admodurn comrnode tractat, qui nec

allero volcnte eos mutua consuetudine defraudct, nec de-

fraudalionem cx consensu longius producat. Quin alleras

etiam nuptias permillit, si velint, nc uranlur. At virgi-

nibus nullum hujusmodi solalium praenet : sed iilos tan-

tisper recrcatos iterum dimittit : hanc nec minimum res-

pirantem , sed assidue pugnanlcm, sinit perpetuo slare

ac cupiditalibus impeti, nec vel lantillis indiciis frui. Cur

enim non huic etiam dixit, « Si se non continet, nnbat ?

Quod nec alhlelaj dicat quisquam, postquam disjecto

amictu atque unctus in stadium processit, seque pulvere

conspersil : Abi, fuge adversarium ; sed jam porro neces-

sum sit duorum altcrum , aut coronalum , aut dejeclum,

et infamcm disccdcrc. Nam !h ludo ac pakeslra , ubi cum

familiaribus cxercilium sit, ct cum amicis vclut cum ad-

versariis manus conscrunlur, liberum est ct suscipcre la-

borern ct non suscipcre. At qui jam nomen dedit, coacto

frequenli populo,praesenle agonolhela, scdcnlibus spec-

tatoribus, adducto atque objccto adversario, ei cerlami-

num lcx facullatcm eripit. Ad cumdcm modum et virgini

dum consultat prius, nubendum sit necne, tutum est

matrimonium : at ubi clegit ac conscripta est, se in sta-

dium dedit. Ecquis igitur indictis speclaculis , Christo

agonothcta, Angelis supcrne spectanlibus , furcnU; dia-

bolo ac freinentr, , ad luclainquc complicato, el modio

comprelienso, in medium prosilicusedicere ausit, hostem




permissionem laudas, Apostolum de indulgentia suspicis

at hic ne consiste , et quae consequuntur oeque admitle,

ejusdem enim est ulrumque praeceptum. Quid igilur sub-

dit ? « Conjugibus autem praccipio, non ego, sed Domi-

»nus, uxor a viro ne divorlium faciat : sin divortium

»fccerit, maneat innupta aut viro reconcilietur. »Item,

« Vir uxorem ne repudiet1

. »

\vvvv>vvv-vv%vvvv\%vvvvvvvvvvv%vvvvvvvvvvw

CAPUT XL.

Magnam cs$c ct indeclinabilcm ex conjugio servitutcm

Quid autem si vir comis est,

uxor improba, maledica,

loquax, cl quod commune omnium vitium est, sumptuosa,

aliisque malis pluribus referta? quomodo miscr iile quo

tidianam hanc molesliam , superbiam , impudenliam fe-

ret ? Qnid inquam, si contra hoec modesta et sedala est,

ille ferox, superbus, iracundus, animis ci parlim opibus,

partim potentia auctis, qui liberam eodem loco habeatquo servam, nihilo in eam quam in famulas oequior ? quo

pacto eam necessitatem vimque patietur ? Quid denique

si ab ea plane alienus scmper maneat? Fer, inquit, omnem

hanc servitutem, futura demum libera , cum obierit : eo

autem vivo : duorum allerum necesse est , aut eum omni

sludio lenire,ac frugi reddere, aut si id despcratum est,

acerrimum quoddam bellum, atque efferum praelium for-

titer sustinere. Ac supra dicebat, « Ne defraudatc alter al-

«terum, nisi si quid ex consensu : »hic diremplam , vel

invilam se porro jubet conlinere : « Maneat, inqnit, in-

»nupta, aut viro reconcilictur2

. » Vides-ne eam inter ge-

1 1 Cor. vit, 10-12. —»

Tbirl. n.



DK VIRGIMTATIi. l8l

Nam malrinioniuiu conlruherc aut non conlraherc pcnes

nos e>l : qu* malrimonium consequuntur, non ilem , scd

veliinus nolimus feronda scrvitus est. Qnifl itaPquod non

inscii eam primum susccpimus, scd vcl probc cjus jura

alque leges lenenlcs, sponte sub jugnm nos subjccinius.

Ac poslca cle iisloculus, qui infidcles uxorcs babercnt,

omncsque malriinonii legcs accuralc pcrseculus, inler-

jecta dc scrvis dispulalione , alcjue iis, quod abunde so-

lalio csset, monilis iugenuilalein spiritualem ea seivilulc

non iinminui, pergit ad sermoneni de virginitalc, qucin

pridem partuiiebat ac serere salagebat, nunc enilens : clsi

eum nec de malrimonio disscrens, suslinuit silenlio prae-

terire. Nam brcvitcr ille quidem et obiter, scd lamen ci

quoque exhortationi eum inlexuit : atque ea pulchcrrima

rationc aures nostras et ingenium tanquam praeparans ac

pramiolliens , orationi facilem aditum molitur post exhor-

lationcm ad servos. Nam«Pretio, inquit, empli estis : No-

»lite fieri scrvi hominum ': » Domini nobis beneiicio in

mcmoriam revocalo, omniumque mcnlibus eo crcclis, in

ccelumquc sublatis, de virginilale disputalionem demum

inscrit his verbis : » De virginibus aulem Domini piiccep-

ilum non habeo , sed consilium do, tanquam miscricor-

diam consecutus a Domino , ut sim tidelis2

. » Al, qui de

fidclis cum infidcli conjugio prseceptum ilcm non habcrel,

magna auctorilalc ila sancit : « Caclcris autem ego scribo,

» non Dominus : si quis fraler uxorem habet infidelcm ,cl

obaec consentit habilare cum illo, non diiniltat illams

,»

Cur non igitur ct dc virginibus ilidem sciscis ? Quia hoc

Christus palam consliluit , vetans cam rem praecepli nc-

ccssilale definiri. Illud namque, « Qui polcst capcrc, ca-

» pial, «liberam auditori optioiiem condonanlis cst, Itaquc

de continenlia dissercns, « Volo, inquit, omncs hoinii ci

1i Cor. vn,

r

a3. — t ll)id. a5. — J ibid. 12.



1«4 *• 30. CIIHYSOSTOUI AHCHTKPISCOPI C. P.

in medium proferre ac proponcre , nnlia lex prohibet

maxime ubi id auditorum rogalu fiat :

cjuod quidem et

vobis accidit. o Arbitror igitur, incjuil, hoc honum essc. »

Vides rursum modestam oralionem, ab omnicjue auclori-

tatc alienam. Atqui in hanc sentenliam dissercre interim

licebat : Quoniam Dominus virginitalem non pra2cepit,

ideo neque ego : consulo tamen ac cohortor ad ejus stu-

dium, qui Apostolus vester sim , quemadmodum et infra

cos alloquens ait , a Si aliis non sum Apostolus , at certe

» vobis sum 1

. » At hic nihil ejusmodi refcrt, sed admo-

dum verecunde verba facit, ejus vicc , consulo, «Sen-

»lontiam do , » inquiens; ejus anlem vice, prout doctor,

«Tanquam misericordiam consecutus a Domino, ut sim

» (idelis : » quasique ne hacc quidcm salis essent ad ora-

lionem extenuandam consilium cxorsus , aucloritatcm

iterum minuit, qui non statuat solum , scd addat etiam

rationem. « Arbitror, inquit, hoc bcnum esse, propler in-

» slantem nccessitatem2

. » Alcnim de contincnlia disserens,

neque , «Arbilror, » posuit , ullam plahe ralionem;sed

illud modo, « Bonum est illis, si permaneant, sicut ct

»ego : » hic, « Arbitror hoc bonum esse. » Id autem facit,

non qui dc eo dubitaret : nihil minus : sed qni totum au-

ditorum judicio permiltere vellet : nam consiliarius is est,

o n qni de iis qure profert statuat, sed cjui totum in audi-

orum arbitrio positum relinquat.

1i Cor. ix, a, —

> Id. vn, 26.



l86 6. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

ciscere interdictum erat. Neque id solum, sed duas etiam

conjuges simul habere lex sinebat, eratquc tum hac in re,

tum in aliis omnibus summa ejus facilitas. At postquam

Christus prodiit, via lorige facla est angustior, non solum

quod incomparabilis ea et ingcns omnium quas dixi licen-

tia nobis e manibus erepta sit ,• sed etiam quod uxor, quae

nos multa interdum vel invilos designare inducat atque C3-

gat, domi perpetuo sit habenda, aut si ejicere velis adul-

terii crimen sit subeundum. Neque hoc tantum nomine

virtus ea nobis difficilis est, sed quod licet conjux intolc-

rabilibus moribus sit, curarum tamcn quae nos propter

eam cjusque liberos circumfundat turba , nec minimum

in ccelum suspicere patiatur, animos noslros quasi qui-

dam vortcx undique lorquens ac dcmergens. Nam ecce

cupit vir privatam etoliosam vilam degere : scd conspec-

tis circumstantibus liberis, alque conjuge, grandi sumplu

cgente, vel invitus se in civilium rerum sestum conjicit.

Eo autem illapsum dici non potest quanta illi peccarc ne-

cesse sit , irascenti,juranti, convicianti, ulciscenti, simu-

lanti, multa ad graliam, multa ad simultatem facieuli.

Qui enim potest, qui in tantis fluclibus versetur, alquc

inde gloriam captet, non graves scelerum sordes contra-

here ? Jam si quis domestica rimetur, eadem alque eliam

majori diiFicultale plena invcniet propter uxorem : multa

enim hac de multis curet necesse est ,quibus seorsim

agenti viro nihil opus esset. Atque haec quidem,si

probaatque commoda sit uxor : sin pervicax , acerba, dillicilis,

non jam id necessitas modo, sed poena ac supplicium vo-

candum erit. Qui polerit ergo iter ad coelnm conficere,

quod solnlis ac pcrnicibus pedibus , anirao accincto et

probe expedito indiget, ea negotiorum mole imposita, tot

pedicisconstrictus, calena hac, uxoris, inqnani, improbi-

tate, deorsura assidue detractos?



DF. VIRGINITATK. 1 89

prodidil, alque anteemn Salomonem, post tam insigncm

sapientiam ac cclebritatcm ? Nonne hodieque viris suis

ancloros snnt mnlta in Deum admitlcndi? Nonne idcirco

sapicns ille scriplum reliquit, « Parva est quaevis pravitas

»pr:c mulieris pravitale? Quomodo igitur, inquit , dixit

Deus, « Faciamus ei adjulorcm similcm ipsi?» nequeenim

mcnlitur Deus. Neque id cquidcm unquam dixerim : mi-

nime gcntium : scd quae ca de causa iacta est,-in dignilate

sua persislcre noluit :

quemadmodum nec ejus vir. Namct eum ad imagincm et similitudinem suam Deus fabri-

calus cst, nam, ait, « Faciamus hominem ad imagincm

» et ad similitudinem noslram,» ut et dixit, «Faciamus

» ei adjulorcm. » Scd qui utroquc praeditus esset , ulrum-

que protinus amisil : nam nec simiiitudinem conservavit

qui absurdae cupiditali se dediderit, ac dolo captus, vo-

luplatem minime frcgerit : et quod erat in eo ad imaginem

Dei , ctiam nolcnti dcinceps ereplum est : ncque enim

Deus parva imperii parle eum mulclavit, eteum qui om-

nibus lcrribilis esset velut herus, ceu ingratum servum,qui

dominum offendissel, conservis despicabilem effccit. Nam

initio cliam feris omnibus lerrori erat:

omncs quippeDeusad illuin adduxit, nequc ulla eum laederc ac invadcre cst

ausa : videbat quippc in eo relucenlcm imaginem rcgiam.

Quas ubi notas pcccato dcformavit, eum Deus imperio

dcjccit. Igitur licct, omnibus, quae in lcrra sint, adeo

non imperet, ul quaedam ctiam horreat ac formidet , Dei

sentcntiam illam mendacii non arguit, « Et domincnlur» animanlibus lerrae ' : » nequc enim cjus qui dedit, sed

qui accepil vilio ca poteslas praecisa cst : ita ncc insidi.T

qure ab uxoribus slrmmlor, hoc diclum lahcfaclant , « Fa -

»ciamus ei adjulorcm similcm ipsi2

: » nam ad hoc coin-

paralacsl, sed in eo non pcrmansit. Quin illud pr.-vlm m

1 (ien. \- i(> —» Id. 11 if*#



PJ. VIRGINITATi.. l(jl

Non jgitur quac mulichrilcr cum viro consupscal , sic virum

servare polerit, sed dum evangelicam vitam proestabit

lioc enim mulloe cliam cilra matrimonium fecerunt. NamPriscilla, inquit, asciium Apollo pcr omnem verilalis viam

deduxit \ Quod si nunc non licet, at possunl inlcrim

erga mulieres idcm studiuin praeslare , eumdemque fruc-

tuui facere : nam quod jam dixi, neque illa quoniam con-

jux cst, virum trahit. Alioqui nihil vetarct, nemiuem ex

iis qui uxorcm fidelem habeant, iniidelcm mancre, siqui-

dem consueludo ac convictus rem eflectam daret. At non

ita res sc habct; scd si nmltam philosophiam, atque pa-

tientiam exhibeat, si conjugii calamitates derideat, alque

id unum assidue negotium ducat, id vero est quod ejus,

cum quo habital , animum salvum praestet. Sin persistat

mulicbria poslularo , ci nocet magis quaui prodest. Jam-vero vel sic rem imprimis diflicilem esse, audi quid dical

« Qui scis enim, mulicr, si virum salvum facies ? » quo

intcrrogandi genere uti solemus in iis quae insolcnlcr ac-

cidant. Quid vero post illa didit? « Alligatus es uxori ?

» noli quaercre solutioncm : solulus es ab uxore ? noli qiKT-

» rcrc uxorem. » Vidcs, ul assiduas Iransitiones lacial, et

frequcns brevi inlcrvallo ulriusque cohortationis velut

lempcramenlum ? Nam ul de matrimonio dispulationi dc

contincnlia scrmoncm interposuit , auditorem interimex-

citans : ita ct hic Iraclationcm cle matrimonio vicissim

inscrit, eum rccreans. Exorsus a virginitate, anlequam de

ea aliquid dixisscl , slatim ad malrimoiiium recurrit. Illud

enim, «Pr.Teeplum non habco ; » matrimonium pcrmit-

tcntis cl inlroduccnlis est. Tum ubi ad virginilatem ven-

tumest, diclumquo, < Arbilror iioc bonuin essc,» cum

vidcrel ejus nomen assidue usurpatum deiicalis auribus

multam apcrhitatem aHerrc, non idcntidem id repoiit,

1 Acl. xviii.



T)E VIRGINITATE. 10,3

junctus vivis ? ne discede, scd vinculum conjugium vo-

cavit : nimirum ut rei acerbitatem hic ostenderet. Quo-

niam enim ad malrimonium ceu ad facilius vulgoconcurrunl, conjuges declarat nihil a vinctis differre :

nam ct hic quocumque alter trahat, alteri scquendum

est, aut si pugnam moveat, cum eo una pereundum.

Quid vcro , inquit, si vir dissolulus sit, ego continens

esse velim? Necesse est , ut tu illum seqiKiris : id enim

ut vel nolens facias, jucunda matrimonii catena trahit,

nd eumquc cogit, qui tecum initio devinctus est. Sin ob-

nitare ac tc sejungas, et te vinculis non exolves, et in

exlrcmum supplicium conjicies.

CAPUT XLVIII.

Qaw inviloviro continens sit, graviores, si is aduttcretj

pcenas daluram.

Etenim quae invito viro conlinens est, non solum con-

tinentiiTD praemiis caret, sed illius etiam adulterium gravius

quam ille luct, ac plecletur. Quid ita ? quod enm legitimo

coitu fraudatum , in lasciviae baralhrum deturbarit. Nam

si eo nolente nec minimum id facere permittitur, qua vonia

digna sit, quae eum solatio hoc perpetuo prival? Et quid,

inquit, ea nccessitate ac miseria durius possit accidcre ?

Et ego idem sentio. Cur tc necessitati ci subjicis? Enim-

vero eam rationem non post, sed ante malrimonium sub-

ductam oportebat. Itaquc ctiam Paulus proposita demum

vinculi ncccssitate, de solutione sermocinatur : v\ srnlcn-

line, « Alligatus es nxori? noli quaererc solutioncm , illam

subdens, « Solutus es ab uxore? nc quacrc uxorcm. » Id

xc i3



10,8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

propterea persequendaui censeo, quod adeo levis sit, ut

negotiorum multo minus quam matrimonium praebeat.

Nam cum vobis parcam, inquit; nec velim miserias habere,

optarem vos matrimonium non contrahere. Quam mise-

riam? dicat fortasse quispiam : imovero grandem oblecta-

tionem ac delicias habere inveniemus. Atque imprimis

summa cum licentia cupiditatem explere, nec cogi naturae

impetum ferre, non minimum facit adfacilitatem. Insuper-

que reliqua cmnis vita a moerore ac squaliore libera, hila-

ritatis, risus, gaudii plena est. Etenim et opiparis mensis,

et delicatis vestibus, et molli toro, et perpetuis balneis, et

unguentis , et vino unguento nihilo deleriori , aliaque

multa ac varia impensa corpus curantes, inde summas ei

delicias comparant.

VWWvwvVWwv v\vwvv\wvwv*wWVVWWWWWVWVVWV\ \,W*WVVWW\WIHM>W\VWW\WVV\

CAPLT L.

Delitrice perindc in Veteri alque in Nova Lege prolii-

bitce.

At vero neque haec dicent, et malrimonium coitus so-

lum licentiam , non etiam deliciarum prasstare solet : id

beatus Paulus testatur his verbis , « Quae autem in deliciis

»est, vivens mortua esl1. »Quae si de viduis effatus est,

audi quid de nuplis itidem dicat : « Mulieres habitu mo-» desto , cum omni verecundia et sobrielate ornantes se

»non cincinnis, aut auro, aut margaritis, aut sumptuoso

» veslilu, sed ut foeminas decet, pietatem recte factis pro-

» fitentes2

. » iNeque hic solum, sed alibi quoque in eo valde

requens est nihil plane harum rerum magnopere expe-

• Tiaio v, 6. — • o , 9, 10.



DE VIRGIMTATE. igg

tendum nobis esse. Et quid PauluQi dico ? qui cum et

summae accurationis lempus csset, et ingens spiritus

gratia, haec dicebat. Amos enim, qui iofantes Judaeos al-

loquebalur : qua lempestate deliciae , luxus , omniaque , ut

sic dicam, supervacanea permissa erant, audi ut deliciis

addiclos serio tangat. « Vae qui ad diem malum confluunt,

»qui ialsa sabbala irequentant atque tractantj qui in lectis

• cubaules cburneis, luxurianlur in suis cubilibus,et ovi-

»lium boedos , et ex medio bovilium lactentes vitulos co-

» mcdunt: qui ad organorum sonum plaudunt, fugitiva pro

» slatis habentes, vinum deiiecatum bibentes , et primariis

» unguentis delibuti1

. »

viuwav \"v\»\v.v\\\\\\\uv\\v\vv\\\a\vvv\\\avv\w\\uxi\iA\vuvm\\v»%*\\\\\vv\\\v\

CAPUT LI.

Licet deliciarl permissum esset , matrimonii tamen mo-

lestias satis esse quai eam voluptatem extinguant.

Itaque quoddicebam imprimis, nec deliciari licet. Quin

ut nihil horum vetitum esset , sed omnia concessa , at

sunt aiia ad rnoestitiaui ac dolorem his sequalia, imo tanto

et plura et majora , ut illorum nec minimum quidem

sensum capiamus, sed omnis ex iis voluptas facessat.

«

Amos. vi, i-6\



Uii ViRt.lNlTATJi. 201

nece&uin sit, lncnsam lctalibos vcnenis polins quam edu-

Jiis inslruclam credet : in lcclo ncc vcl uiomcnlo quicsccl

Bed tanquam subjeclis prunis asluabit ac jaclahitur : nqr

qne aut amicorum congressus , aut negoliorum cura , aut

periculorum mclus, aul ingens voluptas, aut aliud quid-

quam ab co ajslu hominem abducerc potest, sed procella

hnec omnibus et jucundis et trislibus potentius animum

possidet. llacc cum pcrspexisset Salomon dicebat : « Durus

» sicul infcrnus zelus' : »ct rursum : « Plcnus enim zeli ejus

»viri furor, non parcct in dic judicii, nec redemplione

» ulla inimicitias componet , ncc quanlisvis donis placabi-

» lur2

. »Is est enim morbi lmjus furor, ut nec sumplo de

co qui lascrit supplicio, dolorem missum facial. Ilaque

multi adultcro sublato, iram alque moerorem lollcre non

polucrunt. Sunt ct qui caesis suis conjugibus, asque imo

magis co rogo exarserinl. Ac vir quidem in Iiis malis degil,

cliam cum nihil verum sit. C.Tterum miscra illa et acrum-

nosa vel viro gravius cxcrucialur. Nam cum eum,qui

xrumnarum omnium solatium esse debeat, el unde prae-

sidium expeclandum sit, cHcrum , alque omnium in se

inimicissime ailcctum cernit , quo jain se verlal ? ad qucin

confugiat? unde malorum auxilium pelat,portu ei praes-

Iructo , el innumerabilibus scopulis referto ? Tuin ct scrvi

et anciilse in eam viro contumeliosiores sunl. Kst cnim

genus hoc hominum, cumalioqui suspiciosumetingralum,

lum licenlia plus nacti, iuterque se advcrsos heros cons-

picicntcs, ex eorum bcllo non levcm improbilatis suae

ansam capiunl. Nam lum iis quidquid lubel , summa im-

punitate fingcrc atque connninisci licel , et suspicioneni

calunmiis suis confirmaliorem reddcre. Animus eniin semel

hoc pcstileuti morbo occupalus , facilc cuncla credit, ot

aurc omnibus ex acquo aperta, sycophantas a non m< •«•-

> Gant, vi, 8. — • Prov. vi, 34.




phantis discernere non snstinet , sed ii potius vera dicere

videntur, qui suspicionem augent,quara qui tollere co-

nanlur. Itaque fugitivi illi, eorumque uxores, nihilo minus

ei quam contubernalis timendi et horrendi sunt, suumque

illis locum cedat , in illorumque ordinem transeat oportet.

Et quando sine lacrymis agere poterit? quam noctem?

quem diem ? quod fcstum? quando citra gemitum , ejula-

tum, lamenta? Minae, contumeliae , convicia perpetuo,

tum a viro temere saucio , tum ah impuris famulis : cus-

todiae unae atque altera : omnia terroris ac trepidationis

plena. Neque enim exitus solum et ingressus , sed et verba

et obtutus, et suspiria accurate atque curiose explorantur,

et vel saxis rigidiorem silentio cuncta ferre , ac thalamo

perpetuo affixam esse vincto durius necesse est; vel loqui

suspirare , egredi volentem , omnium causam dicere apud

corruptos eos judices, famulas inquam , et servorum tur-

bam. Igitur si placet cum his malis et opes ingentes, et

splendidas mensas, et servorum gregem ,generis splendo-

rem, potentiae magnitudinem , gloriam summam, majo-

rum claritatem confer : eorum quae vitam hanc studio de-

siderabilem efficiant, nihil praetermitte : sed omnia dili-

genter collecta , dolori huic oppone : sane voluptatem quae

ex iis manat, nec apparentem quidem cernes , atque ita

profligatam, ut scintilla in vastum aequor illapsa extingui-

tur. Et haec quidem ubi vir zelotypia fuerit affectus, Sin

ad uxorem aegritudo ea pervadat ; nequeenim id raroevenire

solet ; cum illo quam cum hac melius agetur : sed in hanc

miseram rursum major dolorum pars redundabit. Neque

enim fas est iisdem armis in suspectum uti. Nam quis uxo-

rem ferat jubentem domi assidue manere ? quis e servis

herum observare ausit, quin continuo ad barathrum abri-

piatur? Itaque nec his machinamentis solari se possit, nec

iram verbis efferre : sed vir semel fortasse jteruuique viti-



DE VIRGINITATE. 203

litigantem palictur : sin criminari pcrsistat, statim docebit,

prastare ca silcnlio ferre , ac labescere. Alque haec qui-

dem si suspicio sit. Porro si malum hoc verum sit, jam

uxorem nemo e Uesi manibus eripiat, quin leges opitu-

lantes nactus , omniurn sibi charissimam in judicium ad-

ductam trucidet : caeterum vir legum poenas effugit , su-

blimi ac divinae senlentiae servatus. Verum icl ad miserae

consolationcm non suflicit; sed necesse est longam quam-

dam ac miserandam mortem subire, per incanlamenta at"

que veneficia, quae adulterae mulicres praeparant : plerocque

etiam nec insidiis in eas quas lacessant opus habucrunt,

sed illoe mosroris vehementia prius extinctae, ipsas prae-

verterunt. Ita ut quantumvis viri omnes ad malrimonium

confluerent, foeminis id non sit persequendum.

Nam necinesse in se tantam libidinis impotentiam possunt dicere

et dolorum qui ex eo impendeant,plus capiunt : quod qui-

dem jam est a nobis demonstratum. Quid igitur, inquit,

id in omni matrimonio est ? Nec vero abcst ab omni : cae-

terum ab omni virginitate longe atque procul est. Ac nupta

licet in malum nonincidat, at in mali

melumincidet:

neque enim potest, cui cum viro consuesccndum sit, non

una cum consuetudine mala omnia secum putare ac me-

tuere. Virgo aulem non solum a molestiis, sed etiam a

suspicione libera est. At hoc non est in omni matrimonio.

Non equidem id dico, sed quamvis id non insit, alia insunl

multa, ac licetilla

effugias, omnia plane effugerc nonpossis. Sed velut in sentibus

,quae veslimentis adhaereant

qui sepem transcendit , ad unam cvellendam conversus

aliis pluribus tenetur : ita et in re uxoria , qui hoc per-

rumpit , illo rursum lacditur; qui vero illud evaserit, aliud

offendit : nec facile mutrimonium invenias omni molestiu

solutum.



DE VlHfilNITATF. 205

CAPUT LIV.

QuantumvissuOjfctamuxore?tiopulentamltaOea$, in^ens

incommodum esse.

Jam si quis dicat; nam cqnidem multos dicere audivi,

cum cjusmodi sermones incidunt; tantum dives et nnm-

mosa sit, nullo negotio ejus fastus deprimetur ac dojicie-

tur. Si quis, inquam, haec dicat, nas ille primum ignorat

valde id diflicile csse; deinde ut conlingat, non parum

aflert detrimenti. Elenim vi, et timentem ac coactam viro

subjici, gravius atque injucundius est, quam vel summa

auctoritate ei imperare. Quid ita? Quod ea vis amiciliam

omnem ac vpluplalem expcllat. Amicitiae autem alque

sluflii viccm terrorc ac necessitate subeunte, quanti jam

illud fuerit matrimonium aeslimandum.

CAPLT LV.

IntoUrabilf malum essc diliori viro nuOere.

Atque haec quidem si uxor opulenta sit. Sin conlingal,

ea nihil habente, virum divitcm csse , famula erit pro

conjugo, cl qune ingenua esl , serva eflicielur, ac sc digna

libertatee manibus amissa, cmpliliis nihilo prastabit ; sod

quantumvis vir lascivial, quanlumvis ferocial, quantum-

vis merclricum manum in ejus lorum asciscat, omnia

pati ac benignc acciperc neccssum erit, ant domo codoro.



206 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOn C. P.

Neque id solum est molestiae , sed etiam quod viro sic af-

feclo, nec servis, nec ancillis libere mandare poterit, sed

velut in alienis degens , iisque quae ad se non pertineant

utens, et hero potius quam viro convivens, ita omnia et

agere et pati cogitur. Quod si aequalis conditionis uxorem

ducas, subjectionis rursum legem aequalitas ea pessumda-

bit, cum facultatum modus postulet, ut ea cum viro

aequetur. Quid igitur tot ubique difficultatibus agas? Ne-

que enim mihi si quae usquam pauca matrimonia haec ef-

fugerunt, ea in medium profer : nam ex iis quae assidue

contingant, non qufe insolentia sint, res describendae sunt.

Haec namque in virginitate difficile est evenire, imo ea

accidere nequeunt : in matrimonio difficile est non eve-

nire.

lV»l\\V\VVM«U\VV\WViWWVVVHVV>*VVWUWWVivHWVMtWtMVV«VVlMV\AiWVVWVWWm\

CAPUT LVI.

Nuptce gravem doloris necessitatem impositam esse*

Quod si in iis quae jucunda videantur, tantum oritur

miseriarum et calamitatum, quid de iis quse haud dubie

acerba sunt, dicendum erit ? Neque enim cum sola moritura

sit, unam solum mortem expavescit, nec quae unam habeat

animam, de una sollicita est, sed et viro et liberis timet,

eorumque conjugibus atque soboli, ac quo radix in plures

ramos effunditur, tanto ei et curarum plus accedit. Ho-

rum singulis seu nummorum jactura, seu corporis vale-

tudo, seu aliud aliquid accidat ingratum , ei macerare se

ac lugere necesse erit nihilominus, quam iis

,qui haec

patiuntur. Ac si quidem omncs ante eam decedant, into-

lerabilis erit luctus : sin aliis superstitibus alii immatura



I)E VIRGINITATE. 207

mortc rapiantur, nc sic quidom solatium purum invenias.

Nam de vivis mctus assidue animum conciens, dolore de

morlujs haud sane lcvior est : quin, si mirum quiddamdicereYas sit, eliam gravior. Nam defunctorum mosrorem

tempus mitigat : de vivis sollicitudinem perpetuo manere

oportct, aut mortc sola cxtingui. Quod si nec propriis

malis suflicimus, quam vitam agemus , aliorum cala-

mitatcs lugerc coacti ? Mullae sa?pe claris majoribus

ortac, admodum dclicate cducalae, viro cuipiam praepo-

tcuti elocatae, rcpente priusquam iis rebus beentur, peri-

culo aliquo tanquam procella aclurbine ingruenti, et ipsae

demersae , naufragii malorum participes fiunt, et quae in-

nuplae millc bonis fruebanlur, nuptze in extremam cala-

mitatcm dccidunt. At non haec, inquit, omnibus, aut

semper evcnire solent. Neque vero ab omnibus remola

sunt : nam equidem quoque idem repetam : sed cum par-

tim usui venerunt, tum quibus usui non venissent, eos

sui metu cruciarunt : caeterum virgo et experimento el

metuomni sublimior est.

«.•>.•» ««,-»»»•«..«.»».-»». «A» ,»-»..»,.v*~~.

CAPUT LVII.

Demolesliis qmr cum omni malrimonio conjunctaisinl.

Sed enim si placot, his omissis, quae nalura matrimonio

tribula sint, ncque a quoquam volente nolente vitari pos-

sint , in praescnlia perluslremus. Quaenam ca sunl? dolo-

res parlus, inlanles. Imovero altius orationem repetamus,

et quae m^lrimonium antccedanl, qnantum fas est cog-

noscainus : nam accurale soli cxperti callent. Adcst spon-

saliorum kempus : itaque prolinus cura anceps atque va-



208 S. 30. CHHYSOSTOMI ARCHIKPISCOPI C. I».

ria,qucin virum captura sit, an obscurum , an infamcm,

an pervicacem, an fallacem et arrogantem, an audacem.an

zelotypum, an trivialem quempiam, an bardnm, an im-

probum , an durum , an imbellem. Hocc enim omnia nup-

las consequi non cst necesse , vereri omnia ac limcre

necesse est : quippe cum nondum ccrlum sit quem sit

sortitura, sed adhuc spe tanquam e sublimi imminente,

animus omnia pavet, ac formidat, neque horum quidquam

cst quod non cogitet. Sin dicat aliquis, eam expeclanlemconlraria laetari etiam possc : sciat , non tam nos bono-

rum spem solat',quam malorum metum angere. Nam

bona demum cum cerlo sperantur, voluptalem pariunt;

mala,ubi vel suspicio sit, extemplo menlem confundunt

ac perturbant. Ut enim mancipia de futuris heris incerla,

animo quiesccre non possunt: ita et virginum mens

,

ex

quo facta sponsio est, fluctuantis navigii similis cst, pa-

rentibus in dies alios retinentibus, alios exigentibus. Nam

heri victorem procum, hodie gralia vincit alius , ethunc

rnrsum exturbat alius. Quin plerumque in ipso malrimo-

nii tanquam limine, qui sponsus speretur, vacuis manibus

discedit, puella a paTentibus insperato cuipiam tradila.

Nec foeminae solum, sed etiam viri acerbas curas habent.

In hos namque perquirere facile est : illius vero quac assi-

dnc intus conclusa teneatur, mores atque formam quo

pacto exploraveris? Atque haec quidem sponsalium tem-

pore. At ubi jam praesto csl matrimonii tempus , crescit

sollicitudo, ac voluptale major metus est, ne ex eo ipso

vespere ingrala, et multo expectalione detcrior videatur.

Etenim inilio laudatam, post conlemni, fcrcndum cst : At

cum a curriculi carceribus, ut ita dicam , faslidio esse vi-

delur, quando suspici polerit ? Neque hic mihi illud com-

memora, Quid vero si lepida sit? nam nec sic qnidem

cura hacsoluta et Jjbera est.

Multac enim corporis venus-



DK VlfiGlNIf A.T£. ^0()

l.ilc adtnoduin conspicuac , viros suos capcrc ncquiverunt,

sed ii, aliis longc sc inlcriorihus addicli ipsas rcliquerunt.

Jam ca cliam cnra cxpedita, alia rttrsum inolcstia succe-

dil ,in dolis pcnsionc ; soccro, quasi gralis nnmeret, hand

sanecomiler rcddcnlc . ct sponso, qui lolnm nancisci stu-

deal, cnm verccundia cxigcrc coaclo , ct nova nupta so-

Inlionis dilalionc pudclacla , viram quovis iinproho dehi-

lore magis revorenlc? qu«e millo in prncsenlia. Aleniin

liac solnla cnra , conlinno slcrilitalis mclns ingruit : pra>

tcrea anlcm cl prolinm frequcntiac anxiclas : neqne adhuc

hornm qnoqnam cxploralo, ulramquc in parlem jam inde

ah inilio Inrhantnr. Qnod si hrcvi nlerum gestet, rursum

cum terrore laelilia : niliil cst cnim malrimonii honorum,

vacuum lerrorc : lcrror, inquam, ne ahorlu incidenle, et

quod conccplum cst, inlereat, et gravida in extrcmum

discrimcn vcnial. Sin muilum lemporis inlcrsit, uxor

hisccre non audct, quasi sit arbilra ipsa patiendi. Partus

aulem momento impcndcnlc, alvnm lanto jam tcmporc

aflliclatam, dolorcs discumpunt ac divcllunt : qui vel

soli onincm malrimonii voluptatcm ofluscent. Quin et

aliac dcinceps currc cam sollieilant. Elcnim miscra ct

aeramnosa puclla, clsi vchcmcnlissimc iis crucialihus dis-

tcnla, nihilo his minus formidal, nc pro pcrfccto ct inle-

gro , vitiosus alquc mulilus infans prodcal , nc pro marc

lccmina : ncquc cnim Ii.tc cas sollicitudo lcvius lum,

quam dolorcs , cxcrcct : qu.c non modo in qiiihus

noxain commillant , scd ctiam in quihus ahsint a culpa,

in his non minus quam in illis viros mcluant : in caquc

lcmpcslale salutis suac sludio omisso, nc quid viro accidal

ingralum , vcrcnlur. Jam edilo in auras infanlc, ac pri-

mam voccm clfato , alia: rursum cura: cxipiunt, incolumi-

t.tlis atque educalionis. Si indolc est lihcrali , et ad vii -

lulcni comparata , iteruni in inetu pafentes, nc qukl

%c. ii



DE VinGlNITATIi. 211

mus, ncc malrimonium culpcmus : at non hoc aeque cri-

men eftugcre possit. Quoduam? Quod sanum negro nihilo

inelius aflcclum dimillat, sed ad partem decumbenti in-

quicludiucm cotnpellat.

CAPUT LVIII.

Malrimonium licct omnes miserias c/Jugiat , nihil

magnum hahcrc.

Vis-nc haec eliam cuncta dimittamus, ac quae fieri ne

qucant supponamus, et malrimonium demus omnia simul

bona complexum? prolcm numerosam , scitos liberos,

opes, matrcmfamilias irugi , formosam, strenuam consen-

sionem , longaevam senectulem ; addo et gencris clarita-

tem, et potenliae magnitudinem : nec vel commune hoc

naturne malum eos sollicitet, harum rerum conversionis

formido: sed omnis majroris ,

omnis melus ac curarumcausa proscripta sit, neque aut alia ulla vis, aul mors im-

malura matrimonium dirimat, sed eam quoque omnes eo-

dcm die obcant, aul quod eo longe Ibrtunatiiis vidclur,

liberi haercdes supersint, parentem utrumque \\\ exlrcma

scncctulc simul praemiltanl : quem tandein fincm conse-

quenlur? et quo demum ex hac tanla voluptalc acccpto

cmolumcnto, eo disccdent? INam mullos liberos reliquisse,

uxorem vcnustam cum deliciis, caclerisque omnihus qu.-c

jam pcrccnsui, traclasse, ad scncclam longain evasisso,

ccquid nobis ad tribunal illud pracsidii aflcrrc possit, in

verii scternuque rebus? Mihil. Itaque iunbrasunl lhxc al-

qno BOinnium:

qaippe cuiu in porenuibus illi^ scculis,

qu;e UfUl nos excipienl , nilnl e\ liis liuclus, nihil BOlutll

i4.



'Z\'l S. JO. CiiRYSOSTOUl AlSCIIIIi1MSC0PI C. V.

sperandum sit, qui his polilus esl, codein loco est liabcn-

dus quo expcrtcs. Nequc enirn si qnis in mille annis noc-

tem unam suave somnium vidil,plus quiddam haberc

diccndus est, quam qui ejus visi expcrs fuerit. Imovcro.

nec quanluui volebam loculus sum. Nam nec quantum

veris dislant somnia, lanlum haec ab illisabsunt, sed mullo

ampiius : nec quod in mille annis ima nox cst, tantnmdem

lioc, ad futurum sa.-culum est, sed hic rursum etiam plus

inlerest discriminis. At virginitas non cst cjusmodi : quin

iaclo grandi quaeslu discedit. Sed rcm omnem a capile

disquiramus.

CAPUT LIX.

/ irginilalcm Jhcilem cssc.

Non necesse habet in sponsum inquirerc, nec fucum

timot. Dcus cstenim, non homo;Dominus, non conservus :

ac sponsornm hoc discrimcn cst. \idc aulcm ct quibus

rcbus despondcanlur. Non mancipia, non lerrae jugcra,

non lot ac lotidem auri talcnla, scd cceli et coclcslia bona,

sponsie hujus dolalia sunl. Practcrea conjux mortem tre-

pidat, Cium proptcr alia , lum quod se a conlubernali

disjungat. Virgo ct morlem desiderat, ct vita gravatur,

sponsum priesens praesentem intucri, eaquc gloria frui

properans.



1)1'. VIRGINITATE. 2|j

CAPUT LX.

Firginitatem nullius egere qnod in nobis positum non

sil.

Nec vero ei, ut in malrimonio, in inopia degcre qnid-

quam fraudi csse polesl, quin potius quod ullro suslineal,

sponsoid eam rcddil chariorcm : ncc sordidc nalam cssc,

nec corporis venustale non excellcre, neque aliud quid-

quam simile. Et quid aulem haec commemoro? Nametsi

nec lihcra sit, ueque id quidcm ejus sponsahbus derogat,

sed sullicit animuin pulchrum prnestarc, ul vel primas con-

sequalur. Non hic zelotypia limenda cst, non allerius loe-

minnc, ut clariori viro conjugaUe, invidia dolenduin. Nc-

quc enim ei quisquam similis alque par cst, nec vcro parvo

intcrvallo proximus. At in matrimonio quantumvis pracdi-

vitem, et praepolcntcm viruni mulier nacta sit, aliam ta-

mcn repcriet multo majori nuplam. Non parum aulcni

minorum praestanlix voluptatem, majorum praccelleotia

minuil. Vcrum ingcns auri, vcstium, uoensae, aliarumquc

rcrum copiae luxus, animnm inescabit ct allicicl? ctquot

mulicres iis potiuntur ? quandoquidcm major hominum

pars in inopia , ;erumnis, ac laboribus degit. Quod si ali-

quoe iis poliunlur, admodum sunt pauc«c, ct qnas facile

sit numor&re, eaeque ipsac prncicr Dci sentcntiam laciunt :

nulli enim fas est in iis dcliciari : quod et supcrius oslen-

dimus.



Sl/| S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

CAPUT LXI.

Aurum gerere metus quam voluptalis plus habere.

Sed age disputandi iterum causa et has dclicias conces-

sasponamus, nequeaut Prophetam, autPaulum luxuriosas

mulieres odisse : quorsum auri vim? nempe nihil nisi in-

vidia est, cura et metus haud vulgaris. Nam et eo in cap-

sulam conjecto, ac nocte ingruente, curis angunlur, et

eo indutae, atque interdiu, atque imo eliam magis, sollici-

tantur. Etenim et in balneis et in templis praesto sunt foe-

minae quae id compilent : ac citra eas quoque, aurigerae a

turba pressae et impulsae, nec sentiunt quidem auri sibi

aliquid clapsum. Itaque multae non haec solum, sed multo

etiam pretiosiora monilia, e rarissimis gemmis adornata,

revulsa ac delapsa perdiderunt.

CAPUT LXII.

Aurea ornamenta et formai nocere, et augere

deformitatem.

Age vero neque hic terror sit, sed haec etiam cura

cxempta sil : quid refert? Vidit quispiam, inquit, ac mira-

tns est. At non iis ornatam, sed ornamenta, illam saepe veJ

ob ea criminatus est, quasi praeter dignitatem iis ornatam.

Nam si formosa sit, naturne pulchritudinem perdit: siqui-

dem ingens ille mundus eam nudam apparere non permit-



DK YIRCINITATE. 2l5

lil, magnam cjus parlem auferens : sin lelra ac deformis,

vel co turpiorcm se exhibet : deformitas enim ubique sola

apparens, quantacumquc esl, apparet tantum : quod si

gemmarum splcndor, aut allerius cujusquam materiae pul-

chriludo admoveatur, foeditalis plus eliam contrahit. Nam

pt corporis atrorom mullo atriorem imminens margarita;

lumen, et lanquam in tenebris micans, repraesentat, et

oris pravitatem vestiuai divorsi colores longe tetriorem

dcmonstrant : qui vultus formam a speclaloribus seorsim

censeri non sinant, scd cum illo arle quacsito eximioque

decore collalam , unde fil, ut magis supcrari videatur.

Aurum cnim passim vestibus inspersum, alque varii operis

diversitas, omnisquc rcliquus ornalus, est quasi quidam

pugil bono habitu ac robuslus, qui scabrum qucmdam et

lurpcm ac strigosum adversarium repulerit : ad eumdem

modum ornalus ille, vullus splendore erepto atque de-

tracto, omnium in se oculis conversis, illam magis ridicu-

lam, sc imprimis suspiciendum pracbet.

CAPLT LXIII.

Quls virginilalls mundus, et quw pulchritudo.

At non ejusmodi cst virginilatis ornatus, neque indulam

defraudal : qui nec corporalis sit, sed animi totus. Tlaquo

seu deformis sit,prolinus deformitatem mulat, adhibito

incomparabili ornalu : seu vcnusla et nilida, illustriorcm

reddit. Siqiiidem non gcmm;cet aurum, non vcstium luxus,

non colorum lloros vaiii atquc sumpluosi , non alia id ge-

nns rcs caduca , animos ornat , sod corum loco jejunia,

sancta pervigilia, COOlitas, modt\stia, pauporlas, forlitudo.



•'!<) 5. JO- CHRYSOSTOMl ARCHIF.PISCOPI C. P.

humilitas, tolerantia, omnium plane viUe hujus rcrum des-

pectus. Nam ct oculus ei lam pulcher alque lepidus e«t,

ut pro hominibus incorporcas virlules, earumquedominum

habeat amatorem : lam purgalus ac perspicax, ut pro cor-

porca incorpoream pulchritudinem videre possit : tam sua-

vis ac screnus, ut nec advcrsum assidue lacessentcs ac mo-

lcslos efferetur et insurgat, scd cos cliam blande atque

comiter inspectet. Jamvero ea cst modcslia , ut vel impu-

dici quiquc , si in cam accuralc intueantur, pudcfiant et

erubescant , ac furorem suum reinillaut. Ac velut ancilla

honesta) malrifamilias scrviens , ipsa quoqne vclit nolit

cjusmodi sit oporlel : ita ct corpus animac tam philosopha?,

ad ejus nutum omnos molus suos dirigal oporlel. Nam cl

ocnlus, ct lingua, ct habitus, et ingressus, ct omnino om-

nia ad inlernam disciplinam conformanlur, quasiquc un-

guentum pretiosum,quanlumvis in vas inclusum , acrc

fragrantia sua lanquam dclibulo , non intrancos solurn et

proximos, scd extrancos ctiam omncs voluplatc roplet : ila

et virginis animae fragranlia sensus circumfluons, intus

positam virtutem ostcndit, et aurcis modcstiae frenis om-

nibus injcctis, cquos singulos in sunnna concinnitate tue-

lur : neque aut linguam sinit absonum aliquid et incom-

positum effari , aut oculum vel impudentcr ac suspiciose

spcclarc, aut aurcs indccens aliquod carmcn admillerc.

Quin el pedum ei cura est, nc dissolutns alque mollis, sed

simplcx et inaffeclalus sit iucessus- omnique vcslium or-

nalu abjccto, vullum quoqne assidue monet, nc risu dif-

iluat : imo ut nec lcviler ridcat, scd gravc seinpcr et auste-

rumsupercilium repracsenlet, ad lacrvmasperpetuo parala,

ad risum nunquam.



DK VIRGIMTATK.9.1J

CAPUT LXIV.

Qiuc propter ChrUltun palimur , ea licct tristia sinlvo-

litptatem habcte.

Atque hic cuui lacrymas audis, uihil lclricum finge

habcut enim eae lacrymae taulum voluplalcm,quantam

nec hujus mundi risus. Sin diilidis, audi dicenlem Lucam :

Verberatos Aposlolos K-clos ex concilio disccssissc \ At

non ea est vcrbcrum nalura:non enim volnptatcm ac lac-

titiam, scd dolorcs laboremque allerrc solent. Sanc non

ea est verberuui nalnra, scd chrisliana fidcs ca cst , ul

ipsi eliam rcrum natnrac iinpcrct. Quod si vcrbera volnp-

tatem pariebant proplcr Chrislum2

,qnid mirnm si et la-

crymae idcm praeslcnl propler eumdem ? Ilaquc quam an-

gustam ct aerumnosam viam dixil3

,cam rursum ct jugum

suavc, et onus levc appcllat : nam rei quidcm h.ec nalura

cst, sed sludio alquc spc corum qui pcrfungantur , adnio-

dum fit levis. Quare alacriores cliam videas, qui arciam

cl nerumnosam viam sinl amplexi, quam qui latam alquc

spatiosam. itcr facerc : non quod non afllictentnr, scd quod

allliclationibus sublJmiorcs , nihil ab iis cjusmodi patian-

tur, quaj solcnl alii pali. Ilabet cnim nequc el hnec vila

afllictationcs:sc(l qtias si cum illis malrimonii coniVranlui ,

nec allliclationes quidom sint diceiubc.

1 Art. v, ^o. — • Mntlli vr, i">. — * tit, m, Thj.



l8 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

CAPLT LXV.

Labores virginilalis minores doloribus partus, qui con •

jugium comitantur.

Quid enim, quaeso, tale per omnem vitam virgo susti-

net, quale pene in annos conjux, doloribus partus ac la-

mcntis cruciala? iNam tanla est ejus cruciatus vehementia,

ut sacrne Lilterae, cum cxilium, famcm, peslem , ct into-

lerabilia mala designare volunt, ea omnia dolores partus

nominent. Deus quoque id supplicii ac maledictionis vice

mulieri irrogavit , non parere inquam , sed sic parere

cum aerumnis et doloribus. « Cum dolorc enim , inquit

» paries filios1

. »At virgo iis diris ac dolore excelsior est

nam qui legis diras anliquavit, ct has una eliam sus-

lulit.

CAPUT LXVI.

Jucundius csse pedibus ire quam mulis circumvchi.

Sed mulis in foro circumvehi jucundum est. Imo id

inanis tantum fastus est, voluptalc omni carens : atque ut

nec tencbr.e quam lux, nec conclusum quam solutum

esse, nec multis quam nullo egere, melius est : sic huic

quoque suis pedibus non utenti nihilo melius est Omitto

enim molestias quas hinc sustinerc est necesse Nam nec

> Gen. iii, 16.



1>K VIROINITATE. 210,

eum vult , ei domo proclire licet, secl plerumque cura , ut

inde exeal, magua aliqua utilitas efllagitat, domi manerc

cogitur, vclut mcndici qui pedibus mulili, non habent quo

vehantur. Quod si vir mulos alii usui mandaverit, simul-

tas, contentio, pertinax silentium : sin ipsa futuri ignara

idem fecerit, omisso viro , in se iram vcrtit, assidue ea se

injuria consumens. Etquanto satius erat pedibus utentem;

nam ea causa nobis eos Deus fabricatus est; nihil horum

malorum subire , quam mollilie hac , in tanlam miseriae

ac mreroris necessilalem sc inducere? Nequeenim hae soke

causae eas domi conlinent : scd seu uterque, seu alter forte

muius pedibus dolet , idem contingit : ct cum in pascua

dimitluntur : fit aulem id quolannis, atque in multos dies :

rursum tanquam vinclac domi mancndum est , et nec ne-

gotio quidem necessario vocante, nulibus prodeundum.

Quod si quis dicat, eam a salutantium lurba expeditam

esse, non coactam notorum oculis patcre ac pudefieri; is

valde ignorare mihi videlur, quac mulicbri naturae pudo-

rem et adimant et afferant : siquidem non conspici aut la-

tere id eflicit, sed illud, petulanlia inlus animum possi-

dens; hoc, modestia atquc verecundia. Ilaque mulUe ea

custodia solulae, ac per mediam lurbam in foro gradien-

tes, non solum in se accusatores non concitarunt , sed

multos etiam modcstiac admiratores habuerunt : quae et

habitu , et ingressu, ct vestium neglectu , luculcntum tan-

quam radium internae probilatis emitlercnt : nec paucae

intus dcsidcntes sinistram sibi opinionem contraxerunt.

Potestenim quac conclusa sit, eliam magis quam quae pro-

deant, volenlibus cgregie petulaolera se et impudcntem

exhibere.



220 S. .10. CIir.YSOSTOVF AHCIIIEPISCOPI C P.

GAPUT LXVII.

Motcslum essc multas famutas habcre.

Sed forsan ancillarum grex jucundus est. Hac quidem

voluplate nihil pejus, tanluin habere curarum :

nam el

aegriiudinc cujusque, et morle lurbari alque angi est ne-

cessc. Ac sunt haec forle lolerabilia , necnon quac his eliam

graviora sunt, quotidie curis dislendi , segnitiem casli-

gando , nequitiam tollcndo , rixas scdando , omnemque re-

liquam viliosilaiem corrigendo : at illud ccrte omnium

gravissimum est, quod quidcin vel maxime in cjusmodi

famulitii copia evenire solet, si in eo grcge aliqua venusla

sit:id enim omnino in ca multitudine accidere necesse

est, divilibus non mullas solum, sed eliam aque formosas

sludiose parantibus. Ilaque si inter cas ulla praeslans sit ,

seu amore sui herum capiat, seu nihil ultcrius possit

quam ut adniiralioni sit; iiera aque dolebit, quod ab ea

superelur, si non amore, at corporis vcnustate i.tque ad-

miratione. Quare si in iis qu;e apud cos illuslria ac pra-

clara habcantur, tanlum inest arumnarum, quid dc accrbis

dicendum ?

CAPl T IWIII.

T)e tranquiltitate quai virginilali incsi.

Al nonvirgo horum quidquam palilur, qnjn el domun-



DU \ IHtilMT A TK. 221

cula lurbis libora cst, cl clamor omnis prolligalus : qnasi-

quo in tranquillo quodadi porlu , omnia intns silentinm

possidct, el vcl silcnlio major animum serenilas : quippc

nihil huraanum traclanlem, scd assidnc cnm Deo collo-

qncnlcm, alqnc in cnm ftxc conlucnlcm. Et quis cam vo-

luptatcm mcliatur ? quac oralio mcnlis sic allcctac Jactitiam

repracsentet ? Equidcm nulla , sed ii soli qui in Dco deli-

cias ponant, carum magniludinem sciunt, et quanlo om-

nem comparalionem vincanl agnoscunt. At ingens argcnti

vis undiquc conspicua , valde oculos oblcctat. Et quanto

praccJarius cst in ccolum suspicere, atque indc majorem

Jongc voluplatem capere? Nam quanto aurum slanno ct

plumbo, lanto ciclum auro, argento, atque omni maleria

illuslrius ac splcndidius csl:quin contcmplatio Jncc curis

vacua csl, illa admodum sollicila, quod quidcm vel maximc

conciipisccntiam coliibct. Al non vis in coelum spectarc i*

licet depositum in ioro argcnlum ccrnerc. « Ad vcrecun-

»diam vestram dico1

, »ut cum l)calo Paulo loquar : quo-

niam pccuniarum amore tam cslis slupidi. Alquc hic quid

dicam nescio. Valdc cnim mc scrupulus quidam suspcn-

dit, ncc vidco, cur omnc penc honilnum genus, cum f'a-

cilc ac jucunde obleclari liccat, id ncc in voluplalc qui-

dcm ponant : in sollicitudinc , dislraclione, alquc curis

polissimum gaudeant. Nam cur non cos seque depositum

in foro argeulum, ac domeslicum oblcctat, quod quidem

cl probalius sil, ct aniinum angorc omni liberuin dimil-

tat? Quoniam , inquit, illud mcum non est, hoc nicum

est. Avarilia igilur jucunda est, non argenli natura : quod

si esset, inde eliam aequc oblcclari oporlcbat. Sin drcas,

usus gralia , mullo pivcstal vilrum : atquc id diviles ipsi

confirmant, qui cx ca maleria pocula ut plurinium pa-

rant. Quod si laslu quodara ctiara ex argenlo Pabricari

1i Cor. vi,

r'.



222 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCUIEPISCOPI C. P.

coganlur ,prius vitro interius constituto , ita argento exle-

rius obducunt : ostendentes illud ad potum suaviuset coni-

modius csse , hoc ad fastum solum et inanem ostenta-

tionem. Quid est aulem hoc, Meum et non meum? Nam

equidem cum verba haec accuratius expendo* voces tan-

lum esse mihi videntur. Multi enim illud dominium suum

refugiens , nec vivi retinere potuerunt; et quibus ad fmem

usque permansit , ii volenles nolentes mortis tempore ejus

potestate exciderunt. Nec solum in argento et auro , sed

in balneis quoque, hortis, aedibus, meum el non meum,

verba solum mera deprehcndas. Nam usus omnibus com-

munis est : tanlum qui domini videantur , hoc plus habent

quam qui uon sint, corum inqnam curam. Hi enim fruun-

tur tanlum; illi adhibilo grandi sludio tantumdem conse-

quuntur, quantum hi citra studium.

CAPUT LXIX.

Sumpluosas inensas magnm insuavhalis plenas esse.

Quod si quis summas delicias miretur:pula , concisa-

rum carnium lnultitudincm , inulilem vini sumptum, ex-

quisila condimenta, structorum seu mensariorum et pis-

torum artificia, parasitorum ct convivarum turbam : sciat,

diviles in his nihilo meliori esse loco quam coquos. Namut hi dominos, sic illi hospitcs verenlur, ne quid eorum

quac opcrose et sumptuose iis apparata sint, reprehendant

et carpant. Atque hac in parle coquis exaequanlur : in alia

etiam superant. Neque enim solum accusatores, sed aemu-

los eliam timent : siquidem nmltis sacpe ex ejusmodi con-

viviis invidia creata est, nec anle destilit, quam cos iu



DE VinGlNITAU:. 22 3

rapitis pcriculum adduxit. At helluari s«epc suave cst.

Apagesis : quanclo ex hoc luxu ot gravedo , et ventris obe-

sitas, ct spirilus obslruclio , cl oculorum obscurilas , ct

verligo, et caligo , aliaque his etiam foediora mala pullu-

lanl. Alque utinam ea immoderalio ac jaclura quolidianis

tantum doloribus circumscripta sil : nunc morbi fere in-

curabilcs ex his mcnsis originein traliunt, nam et podagra,

el tabes, et sacer morbus, et paralysis, multaque his etiam

graviora , corpus aggressa, ad extremum spirilum infes-

tant. Quibus malis quae par cxplicari voluptas possit? quae

non vitae duritics acl eorum cffugium ineunda sit?

CAPLT lxx.

Sobrielalcm dcticiis cl uliUorcm et suaviorcm esse.

Atejusmodi non cst frugalitas , sed ab his infaustis pro-

cul remota, sanitalis atque valeludinis causa. Quod si quis

voluplatem ctiam requirat , in ea, quam in luxu , majo-

rem inveniet: ac primum cx eo quod homo valeat , neque

horum malorum quoquam cxagitctur, quorum vcl singula

seorsim salis sinl qn.e voluptalcm cxlinguanl j cl lanquam

a fundamcntis evertanl. Deindc ex cibis ipsis. Quo pacto ?

Voluplalem eflicit appclilus : appetilum non saturitas ac

satielas, sed egcslas el inopia parit. Ea autem non in di-

vitum , sed in paupcrum ccrnis assiduc |)rx\sto cst , epnlis ,

quovis slruclore ct coquo gralius, mel inslillans. Siqui-

dem divitcs ncc csuricnlcs cibuin capiunt . ncc silientcs

bibunl, et antcquam vehcmens somni nccessitas cis in-

gruat, consopiunlur : hi coruni prius indigi , ila dcmuni

ca percipiunl : quod quidcm voluplalcm augcl inaximc.



2'i4 s - JC - C1IRY.SOSTOMI ARCIIlIiPlSCOl>l C. P.

Cur cnim ct Salomon scrvi sommim dulcem confumat his

verbis : « Dulcis est servo somnns, sive multum siveparum

» comederil *? » an proplcr mollem lorum? at humi , aut

supcr ccspitc ut j)lurimuni dormiunt. An propter liberla-

teni? at ncc tcmporis momenlnm habent liberum. An

propier otium? at laboribus et acrnmnis assidue afllictan

lur. Quid est igitur quod somnum dulccm reddat, nisi ad

ncccssilatem prius compulsos, ila eum dcniquc inire?

Oacterum divilibus nisi ebriis nox ingruat , pervigilandum

est, el in mollibus slragulis jacenles, aestuandum ac do-

lcndura.

C.APIT LXXl.

Animam eliam tcedi deliciis.

Polcram ot aliundc deliciarum insuavilaleiu , incora-

moda, fceditalem oslendere, morbos, quibus animam im-

buant, corporalibus longe et plurcs ct graviorcs percen-

sens. Elcnim molles, effceminalos, audaccs , arrogantcs

lascivos, injurios, impudicos, iracundos, crudeles, illi-

berales, avaros, sordidos , ad cuncla utilia ac necessaria

ineptos pracstat : quibus diversa omnia frugalilas efficit.

Scd jam alio mihi propcrat oratio. Ilaquc hoc uno addito,

rursum apostolica verba rclractcmus. Quod si quae expc-

tenda videantur, lot malis referla, tanlas et anirao et cor-

pori morborum pruinas accersunt, quo loco acerba sint

habcnda? magislratuum lcrror, populorum motus, syco-

phantarum ct acmulorum insidioc : quas imprimis divites

> Eccle. v, ii.



Z26 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

manet apud matrem, mognam puerilium omninm curam

suseipit, et arcula in penum deposila , corum quae illic

condita sint ct clavem ipsa possidet, et arbilrium omue

tenet, de levium illorum et futilium custodia aeque sol-

licita, ac qui grandem familiam adminislrant : cum aulcm

sponsalia adsunt, palernas aedcs dimitlcre coacta, lum vcro

iis nugis ct minutiis libcrala, domus gnbernationcm, opes,

et mancipium numcrosum, viri cullum , aliaque his ma-

jora procuret neccsse est : ita et nojns adultis atqueaetalc

virili, terrcnis omnibus, vcre puerilibus ludicris, omissis,

de ccelo, ccclcslisquc vilre splendorc ct gloria cogitandum

est : desponsi enim sumus el nos sponso, eum a nobis

amorem flagilanli, ut non solum terrestribus et levibus

his ac futilibus, sed eliam vila propter eum , si opus sit,

ccdamus. Quare cum illuc disccdendum sit, cxilem hanc

curam a nobis propulsemus : nam nec iri regnum ex inopi

domo transfercndi , de fictilibus, lignis, ntcnsilibus , et

rcliqua domcslica tenuilale laboraremus. Itaque nec jam

terrena curemus, tempore nos jam ad ccclum vocante : ut

et beatus Paulus Uomanis scribens ait, «Nunc enim pro-

»pior esl noslra salus, quam cum credidimus : nox pra3-

»cessit, dies autem appropinquavit!

; oet rursum, «Tem-

»pus breve est2

, » ut qui nxores habcnl, perinde sint ac

si non habcrcnt. Quorsum igilur malrimoninm , co non

usuris , scd pcrinde ac si non habcrent fuluris? quorsum

opes? quorsum proedia ? quorsum vilrc pncsidia, quorum

usus caducus porro alquenntempestivns sitPTNatn si apud

nos qui judiciis sistcndi sunt, scclerum causam dicturi,

capitali dic inslante, non uxoris tanlum , sed etiam cibi

ct potus, alque omni posthabila cura, dcfensionem solum

cofilant : mullo magis nobis, non lerrcno cuidam foro,

scd ccelesti tribunali sistendis, et dictorum, gestorum

• Roni. x<u, u, 12. — • i Cor vu, ac,.



DE VIRGINITATli. 22J

cogitatorum rationcm reddituris, ab omnibns abstinen-

dum cst, ct gaudio et trislilia rcrum prsesenlium, ac circa

lerribilem illam diem unice metuendum. « Si quis Giiim,

vinquil, vcnit ad mc , nec suum patrem, et malrem, et

«uxorem, et filios, et fralres, ct sorores , insupcr et ani-

»mam suam odit, non potest mcus esse discipnlus. Et qui

» non porlat crucem suam , et me sequitur / Don potest

» mcns essc discipulus '. » Tu vcro sognis uxoris cupidilali,

risui, mollitiei, deliciis vacas? «Dominus propc cst, niliil

«sollicili silis : »Tu clc pecuniis curas ac sollicitus cs? Cce-

lcstc regnum. instal. Tu ;edes, luxum, et reliquam volup-

latcm dispicis ? Praeterit figura hujus mundi 2. Quid te de

mundi rebus non perennibus, sed caducis, pcrrennium

ac slabilium oblilus, crucias? Non jam matrimonium, non

dolores parlus, non voluptas el coitus, non div iliarum co-

pia, non prrcdiorum sludium, non cibus, non lcgumenla,

non agricultura ac navigatio, non arles et .-edilicia , non

urbes, non ajdcs , sed alins quidam slalus atque vila conse-

quelur : hacc paulo post cuncla inlcribunt. Jd onim esl,

« Praelcrit ligurn hnjus inundi. » Quid igilur volut in om-

nia siccula hic mansuri, ila in earum rerum sludio, a qui-

bns sacpc anlc vesperam descisccndum sil, sunima ope

nitimur? Quid laboriosam vilam dcligiinus, Chrislo ad

otiosam nos vocanle?« \olo inim, inquil, vos sinc solli-

» citudinc cssc. Qui sine uxore esl , Domini res curat5

. »

Luc, xiv, -J), 37. — » 1 Cor. vn, Si. — ' Ibid 3a.

16.



2i8 5. JO. CllfiYSOSTOMi AKCHJliPlSCOi'1 C. V.

CAPUT LXXIV.

Cur cuni velil nos sine soliiciludine esse jubeal csse

sollicitos.

Ouomodo igitur jios sine solliciludine cssc vis , quos in

aliam ilerum curam conjicias? Quia hoc, nec curare qui

dcm est, quemadmodum nec aflliclari propler Christum

afllictari non muluta quidcm rerum natura , sed eorum

qui ca cum voluplate patiantur studio, vcl rerum naturam

vinccnlc. Nam qui ea curet, quibus non longUm tempus

iruilurus sit, imo saepe nec minimum, curare mcrito di-

cetur : qui vero curis majorcm fruclum capturus sit, omni

ratione inler eos qui sinc solliciludine sunt numerabitur.

Praetcrca autem utriusquc curre lanlam est discrimen , ut

hcec cum illa comparala, nec cura quidcm habeatur : adeo

illa ct levior est, et mullis partibus facilior. Qune nos om-

nia superius ostendimus. «Qui sinc uxoreest, sollicitusest

» quoeDominisunt; qui aulem cum uxore est, sollicilus csl

r-quae sunt mundi. » At hic abit, ille manet. Annon igilur

vel hoc solum sufliciat ad virginilalis dignilatem common-

strandami1 quanlo enim Deus mundo praeslat, tanlo haec

illa polior cura cst. Cur ergo matrimonium permittil,

quod ct curisnos obstringat, et a spiritualibus

abducat?Idco epim, inquit , dixi, Ut qui uxorcs habent, perinde

sint ac si non haberenl, ut qui jam vincti sunl, aut post

vinciendi sunt, alio quopiam modo vinculum relaxent.

Nam quoniam haud fas est semel circumjectum rumpere,

tolerabilius redde. Siquidem licet si velimus , supervacua

omnia recidere, nec nostra ipsorum ignavia alia nobis

addere iis curis, quas res ac nalura pariat, majora.



2 3o S. JO. CHRYSOSTOMI AIICHIF.PISCOPI C. P.

ejus philosophice ac lcnuilcr vitani institueulis. Id enim

se velle, corollario hoc significat, « Et qui llent tanquam

» non flenles, » et qui in praediis gaudent, ac si non gau-

derent : nam nec qui non gaudent, praedia curabunt; nec

qui non flent, aut inopiam horrere. aut frugalilateiii aver-

sari polerunt. Hdc vero est uxorem habere, nec habere,

mundo uli , nec abuti , « Qui cum uxore est, sollicitus est

» quac sunt mundi '. » Itaquc cum et hic et illic curetur,

atque hic etiam temerc et frustra, imo et moleste et mi-

sere : nam « Tribulalionem , inquit, carnis habebunt hu-

«jusmodi : » illic,quod ingens bonum sit : cnr non illam

polius asciscimus curam, quae non solum lol ac tantas

remuneraliones habcat, sed hac, natura etiam, levior sit?

Quid enim curat innupta? an opes , an vernas, an ceco-

110 mos, an agros, an reliqua? an coquis, lextoribus, cae-

lero servitio instat? Minime gentium : quin nihil horum

vel cogilat, scd unum id laborat, ut animam suam tan-

tum redificct, et templum illud sanctum non cincinnis ,

aut auro, aut margaritis, non intrilis aut pigmentis, non

id genus molestiis et aerumnis, sed animi atque corporis

sanctimonia cxornet. « At uupla, inquit, curat ut viro pla-

» ceat. » Admodum sapienter ad ipsarum rerum examen

non descendit, neque ea commemoravit, quae , ut viris

placeant, et corpore ct animo patiunlur : illud lorquenles,

oblincntcs, atque allis nulis mulctanlcs : hunc illiberali-

tate, adulatione, simulatione, simultate, ineptis cl inuli-

libus curis implenles. Sed uno vcrbo ha?c omnia subin-

dicans, recogitanda auditorum conscientiae rcliquit: atque

iia virginitatis pra:slanliam declarans, ad ccelumque eam

tollens , rursum sermonem ad matrimonii permissionem

confert: ubicjuc sollicitus, ne id quisquam praeceplum esse

arbitraretur. Quamobrem nec supcrioribus cohortationi-

1 i Cor. y.i. 33.



de vinr.iMTATii. a3i

Imis tonlcntus, cum dixisset, « Doinini pr.eceplum non

» habco : el, Si nupsil virgo, non peccavit : » itcruin hic ait,

• Mon ut laqiicum robis injiciam. »

CAPUT LXXVF.

flfon virginitatem , scdnosl?am inertiam essc laqueum.

In quo inerito hoc alicui scrupulum moveat, quo pacto

qui rcui supra vinculoruin .sohilionem vocet, et ad utili-

lateni nostram eam consuleredicat, nemiseriashabeamus,

ul sine solliciludine simus, el quod nobis parceret : atque

iis omnibus ejus levilatem ac facililatem nolet, hicdicat,

« Non ut laqueum vobis iujiciam? » Quid igilur est? Non

virginitalcm : Apage : sed vi et coactione bonum hoc am-

plecli, id laqucum vocat. Nara ila sc res habet : Quidquid

compulsus ct invitus suscipias, quantunivis lcve sit, difli-

ciilimum reddilur, et velreste gravius mentem strangulat.

Ideo ait,« i\on ul laqueiim yobis injiciam. » Id est, Virgi-

nitatis bona omnia proposui et cxplicui alque interim post

haec omnia oplioncm vobis pcrmillo, non , invitos ad vir-

lulcin traho : neque eniin vos alllictarc volens, lucc con-

stilni, sed ne honcsla assiduilas liumanis rcbus frangatur.

Videsis auteni inihi ct hic Pauli prudcnliam , ut depre-

calionibus, rursum cxhortalionen; addal, ac permillens

consulat. Nain quj dicil, « INon cogo , sod hortor : » ac

subjicit, Projiter bonestatem ct assiduilutem , rirginitatis

abmirabilitalem atque fructum, qui ex ea ad divinam

* vilain inanal, ostcndil. Ncque cniin polesl qu.e hunianis

curis implicetur, et huc illuc dislrahatnr , assidua esse,

sludio oinni alquc otio in niulla dislrihulo, in viruin ,



i3l i. 30. CHP.VSOSTOMl VRCIHF.PISCOP] C. P.

ac familiae curam, aliaque cnncta quac matrimonium at-

traheret solet.

CAPUT LXXVII.

Oitft' de terrenis rebus solticita sil viginem non esse.

Quid vero, inquit, si el virgo <le multis laboret, atque

humana curet? Apagc : qni virginuni choro cam cxemcris.

Siquidem ad virginem prasstandam liaud sntis cstnon nup-

sisse, sed animi quoquc caslitale opus est. Caslitatcm au-

tem intclligo, non iccda ac flagitiosa solum libidinc, or-

natu, curiositate vacarc, sed vitac cliam curis solutnm

esse ac libcram : quod ni sit , quorsum corporis castita-

lcmPNam utmilile.qui abjcclis arniis in popinis occu-

petur, nihil turpius : ita ncc virginc vilae curis obslricta,

quidquam inhonestius. Etcnim quinque illai et luccrnas

habebant, ct virginitalem excrcucrant1

: quorum nihil

eis profuit, sed clausis foribus, exciusac pericrunt : quippc

ob id praislans cst virginilas, quod omnem snpcrvacuac

curae ansam praccidat, otium omnc alque sludium divinis

operibus consecraus. Quod nisi habeat , malrimonio longc

deteriorcsl, spinas in animo circumfcrcns , et lcgilimum

ac coelesle semen suftoeans.

' Mntlh. \\v.



ni- vinciMTvTr. a3o

CAPUT LXXVIII.

Cuv non acritcr cum oarpat, quiin rirgine sua indcco-

rum sc cssc putat.

« Si qnis aulcm , ait, turpem se videri existimat siipor

» virgine sua,quod sit superadulla , atqne ita facicndum

»est, quod volet facial , non pecca-l : nuLanl1

. » Ila-nc,

quod volet facial ? nec falsam existimationem corrigis , scd

nuberc pcrmiltis? (Inr enim non dixisli, Quod si quis in

virginc sua indecorum essc putat , miser ct infclix csl,

rcm tam admirandam infamcm arbilralus? Cur non con-

suluisti, opinionc ca dimissa , filiam a malrimonio arcere?

Quia , inquiet, animai iliac admodum infirmae el liumire-

penlcs erant, ilkcquc sic affectao slatim ad virginilalis scr-

moncs adduci non polcranl. Nam qui ad mundi rcs lam

est attonitus, et hujus vitae laudalor, ut posl lanlam

exhortationem, qnodcoelo dignum csl ct angclici instiluli

aflinc, probro habnisset, consilium co inducens qtif ru-

lisset? Et quid mirum si id in rc concessa Paulus fccil .

qui idem in velita et illcgitima lacial ? Exempli catisa : ci-

hornm deleclum hahcre , et alios probare, alios rcjicere,

judaicnc imbccillitalis erat : quidam lamen apud Roinanos

ea imbecillilale laborabant : quos adco non incessil vcbe-

inentcr, ut aliud quiddcm majus eliam faciat : omissis

enim iis qui peccassenl, qui cos probibere vollonl ohjur--

gat , his vcrbis, « Tfl aulem quid judicas fralrem luum 1

?

\t non , Colossonsibus scribcns, idcm facil, sod mazu.i

auclorilate el on- carpil . et philosophatur , diren* :

i Lor. »11, 7iC. — > lVfii itv , Ki.



a34 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

« Nemo ergo vos judicet in cibo atque potu*. » Et rur-

sum : « Si crgo uiortui eslis cum Chrislo ab elementis

«mundi,

quid tanquam vivenlcs in muudo deccrnitis? Ne«tangito, neu gustalo, neu allrcctalo : quce omnia usu

»pereunts

. » Cur igilur id 1'acit? Quod hi confirmati es-

sent : Romani adhuc magna indulgentia opus haberent,

etexpectaret ille, dum fides in eorum prius animis cons-

tabiliretur : veritus ne ante tcmpus ct asquo citius zizania

revellere aggressus', cumiis sanae doctrinae stirpes una

eliam revelleret. Itaque nec acriter incessit, nec irrepre-

hcnsos dimittit , sed clam ct nec opinanles in aliis casti-

gandis perstringit. Nam qui dicat, « Suo domino stat, aut

«cadit, ille increpanti silentium imponere videtur, sed re-

vera increpali illius animum vellicat : ostendens iis rebus

duci, nonslabilium csse, et (iruiiter consistcntium , scd

qui adhuc titubcnt,quibusque, ni slent, periculum sit

ne cadant. Eamdem legem et hic servat, propter insignem

iinbecillitalem eorum quibus pudendum esset : neque

enim aperle eum pctit, sed laudando co qui suam virgi-

nem servet, egregie vcrberat. Nam quid ail?«Sed qui

» stat firinus jn corde suo :» quod ad dislinclionem dic-

tum cst cjus, qtii levitcr et facile jactetur, neque adhuc

(irmus gradialur, nec viriliter stet. Deinde quia sciebat

orationem eam satis esse, ut ejus animum pnngerct, vidc

ut eam rursum obnubat, causam haud sanc reprchensione

dignam allcrcndo. Eo cnim dicto, « Sed qui slal firmus

» in corde suo, addit, non habcns necessitalein, potes-

«tatem aulem habens. » Alqui consequens erat ut diceret,

Sed qui coustans est , neque id indecorum csse pulat.

Veruin id acerbius erat. Ilaque aliud substituit, eum con-

solans , atque ad hanc potius causam vcnire passus.

Siquidcm minus indignum estcoactum, quam dedecori

'

Golo?s.ii, 16. — » Ibid. ao, 9),

—* Mallh. xm.



M VlIWilNITATK. 235

habentem id velare. Nam illud imbecilli et miseri animi

est : hoc eliam depravali, nec rerum naturam recte dis-

cernere scientis. Scd nondum haec dicendi erat locus :

otenim nec necessilate incumbenle fas esse eam , quae

virgo dcgere instiluerit, arccre, sed auvcrsus omnia, quae

praeclarum hoc sludium impediant , ibrtiter nitendum

esse, audi quid Ghrislus censeat : « Qui patrem aut ma-

» trcmamatsupramc,nonest medignus': «quippeubi quid

Deo acceptum persequiinur, quisquis prohibet , seu pa-

ter, seu maler, scu quicumquc sit, hcstis atque inimicus

est habendus. Sed haic Paulus, qui auditorum imperfec-

lioncm adhuc suslincret , scribit, inquiens : a Sed qui stat

» firmus non habens neccssilalem. » Neque hic stelit , etsi,

« Non habens nccessilatcm , » et. g Potcstatem habens, »

idem sint : scd senlenliae prolixitate , ac pcrmissionum

assiduitalc, fraclam et cxilcm mcntem solalur : poslea et

alteram addens causam, v Qui in corde suo statuit : » ne-

que enim sufTieit liberum esse, neque hinc solum fit ob-

noxius , scd ubi cligat alquc slalual, tum vero rccte facil :

deinde nc propler ingentem indulgcntiam nihil iuteresse

crederes, itcrum disciimcn cdil, tiinide ille ouidem, scd

edil tamen his vcrbis? « Ilaquc ct qui malrimonio jungil,

»bene facit, et qui non jungil, melius facit2

: » caeterum

quanlohoc melius sit, hic non cxplicat, eadcm dc causa :

quod si scirc vis, audi diccnlcm Ghristum , « Nec ducunt,

» ncc ducuntur, sed sunl sicut Angeli in coelo3

. » Vidisti

discrimcn ,quo virginilas mortalcm repente alloliil, modo

vera sil virginilas.

• M;itlli. x. 7tj. — » 1 Cor. vn, 38. — J Mnlth. xxii. 3(1.



2 36 5. 10, CHRYSOSTOMI AKCHIEPISCOPI C. P.

CAPUT LXXIX.

Nuiia re inferiorem fuisse Angclis Eiiam el qui ejus

siinil.es , idque virginilalis beneficio.

Etenim qua re, ab Angelis difTerebant Elias, Eliseus,

Joannes,germani hi virginilalis amalores? Nulla nisi

quod mortali natura crant obstricli : caHera si quis accu-

rate inquirat, nihilo iis detcrius aflectos inveniet, atquc

hoc ipsum, quo inferiores videbanlur, valde ad laudcm

facit. Nam in lcrra degenlcs, ac morlalis nalurae necessi-

tati subjcctos , ad eam virtulcm evaderc poluisse, vidc

quant;o forlitudinis, quantac philosophiae erat. At virgini-

latem eos tales comparassc, hinc pcrspicuum est. Si enim

conjuges alque liberos habuissent, non lam facilc deserla

habitasscnt, nec acdes, et rcliquum vitae apjiaratnm ne-

glexissent. Nunc iis omnibus omnibus vinculis solnli, in

terra velut in c(elo degeulcs agcbanl, non parietibus,

non teclo, non loro, non mcnsa , non alio id gcnus ullo

indigenles : quin coelum pro lecto, humum pro toro, so-

litudinem pro mensa habebant, ac quae rcs aliis famis

causa videatur, dcserli stcrililas, ea sanctis illis abundan-

tiam praeslabat : siqnidem ncc vitibus, nec pratis , nec

frugibus, nec mcssc opus habcbant , scd ubcrem ac dul-

cem potum fontes, stagna ct fluvii suppedilabant. Mcn

sam uni Angelus paravil inauditam, insolenlem, humana

consuoludine majorem. « Unus enim , inquit,panis ad

» quadraginla dieruin incdiarn suflccil1

. » Allcrum spiri-

tus gralia s.Tpe mirifice pavit ; neqne cum solum,

j Ri>g. xi\, S.



DJ. Vllllil.MI v n .. »37

»ed alios eiium cjus causa. (<;cl«Tiun Joauues plus quaui

Prophcla, qnonullus

in fuininanunnatis major surrexit',

ncc hnmanicibi iudiguit : qui uou Irumenln, viiio, oleo

scd locuslis sylveslrique mcllc coiporis vitamsuslentarel.

Kn lcrrestrcs Augelos : cn virginitatis vim : ellicichat ul

homines carnc atque sanguinc coagmenlali, humi gradien-

lcs, mortalis nalur;e ncccssilati ohnoxii, tanquam iucor-

porci,

lanquam crelum jamadepti,

lanquaminnnorlali-

lalem consecuti, cuncta pr.-eslarent.

CVPIT LXXX.

Qtiid sil hone&tasei assiduitas decoia.

Quippe erant iis cuncta supcrvacua , non hasc solum

quaj verc supervacua sunl, dcliciac, opes, potenlia, glo-

ria , ct rcliqua somniorum islorum serics, sed ctiam qua:

ncccssaria videnlur, aides, urhcs , arlificia. Hoc est « Ho-

» neslas cl decora assiduilas, » hoc virginitatis virtus. Nam

niirum quidcm cl multis coronis dignum cst, lihidinum

insaniaui IVangere, ac furcnlcm naluram coorcero : sed

tum vcre mirum, cum ejusmodi ctiam vila accedit : seor-

sim aulein ct pcr se cxilc cst, neque eo praidilos scrvarc

polest. Alquc hic nohis tcsles sint, quolquot hodioquc

virginilatcm cxcrccnt, qiuc lantum ahsunt ah Elia, ct Eli-

sco , ct Joanne, quanlum lcrra a crelo. ll cnim, si « IIo-

«neslalcm et decoram assiduilalcm » cripias, virgiuilalis

ncrvos succideris : ila si cam cum vila quam oplimacon-

jnngas, radiccm ac fonlcm honorum tcncs. Nom quctnad-

modun» radiccmtcir.i pinguis ae ferlilis, sic vila

< M.illli. XI, ii.



Dli VJllGLMTATL. 23»

CYPHT LXXXII.

Cotitta cos <jui dicunt oplarc virgincs in Abvakami

sinitm vcnirc.

Sed qiKC csl h.ec multorum sapiens oralio ? Palriarcha,

inquil , Abraham ct nxorcm habuit , et liberos et opcs,

el gregcs, cl arinonta : ac postea omnia Joanncs lum Bap-

lisla, tum Evangelisla, uterquc virgo, ct Paulus atque

Petrus conlinenlia illuslres, in ejus sininu vcnirc optanl.

Et quis autcm tibi id dixit, bonc vir? quis Propbeta ? quis

Evangelisla ? Ipse, inquit, Christus. Nam centurionem

vidcns summa fiducia pnedilum, ait : « Multi ab Oriente

»et Occidcnle veiiiciil, ct recumbcnt cum Abraham, et

»Isaac, ct Jacob1

. » Quin Lazarus cum co tum delicians

a divite vidctur. Quid hoc ad Paulum? quid ad Petrum ?

quid ad Joanncm : neque enim aut Lazarus, Paulus ac

Joannes erat, aut mulli illi ab Oricnle ct Occidenle, Apos-

tolorum chorus crant. ltaquc haec vobis cassa et inanis

cst oralio. Quod si Apostolorum pr.xmia plane audirevis,

ea distribuluri senlentiam accipe : «Sedc])ilis supcr thro-

» nos duodccim ,judicanles dnodccim tribus Israel

2. »

Nusquamhic aul Abraham j aut ejus natus, aul

neposaut qui eos acceperit sinus : scd dignitas longe hac subli-

mior. Nam hi illorum posleros judicaluri scdebunt. Nc-

que hic dunlaxal evidens discrimen est, sed quod qua3

Abrahamusesl adeptus, mulli nanciscentur. «Mnlti eniin,

»inquit, ab Orienlc cl Occidcnlc vcnicnl, el recumbenl

» cum Abraham, ct Isaac, cl Jacob: »

thronos autem il-

• Mallli. vin, u. — » Id. xix, vi8.



24o i. JO. CIinvsOMO.Ml AltCllllU»lSCOPl C<P.

los, nisi sanciorum horum chorus, occupabit nemcu Et

udhuc grcges, armcnta , nialrimonia , liberos comuiepo-

ralis? Quid igilur, inquil, si virginum niulti post gravcs

sudores eo venire oplanl? Ego vero majus ctiam quiddain

dicam, virginum mullos ncc cos quidem sinus nec mi-

nora consccuturos, scd in gchennam disccssuros : at-

ntic id virgines ostenduiU thalamo exclusae. Ergo hinc

vircrinilati par cst matrimonium : imo hocc eliam de-

lcrior. Excmplum quippe tuum illo deteriorem facil.

JNam si Abaham conjugalus in requie et dcliciis esl,

virgines in gehenna, id ex oratione vestra conjectandum

lelinquilur. Sed non ita est, inquam : quin adeo matri-

monio delerior non est, ut lougc ctiam praestanlior sit.

QuoraodoPQuod nec Abraham malrimonium talem praes-

titit, ncc miseras illas virginitas perdidit; sed ct Patriar-

chain reliqua animae virtus illustrem reddidit, et has

reliqua vitae nequilia igni tradidit. Siquidem ille in matri-

raonio dcgens, virginilatis bonis perfungi studuit, « Hones-

n talc ,inquam, et dccora assiduilale: »hic virginilalemam-

plexce, iu viloc procellasct malrimonii negotia reciderunt.

Quid igilur, inquil, cl nunc vctat raarilum, ac liberis,

opibus , cietcrisque ornnibus inslructum, « Decoram assi-

«duitalcm »tucri? Primum quod nemonunc parest Abra-

hamo, sed nec parvo iulcrvallo proxiraus. Nara ille, qui

et opes et uxorem haberet , etiam magis quam qui ino-

piam profilcantur, pecunias conlerapsit, et voluptalem

forlius quam virgines cohibuit. Hi cnim quotidie libidini-

bus ardcnt; illc adeo eam Ilammam exlinxerat, ncque

ulla cupiditale obstrictus tcncbalur, ut non solum pcllice

abstincrct, sed cliam dorao eain pelleret, quo litis ac dis-

sidii occasionera oranem tollerct. Quod cquidem nunc

haud facile reperirc cst.



de vmfiiNiTATK. a4i

CAPUT LXXXIII.

Non cumdem virtutis modum nobls et antiquis proposi*

tum cssc.

Pr.clerea aulcm, quod initio dicebam, et nuncrepetam,

non cuiiidem a nobis alque ab illis virtutis modum exigi.

Siquidem nunc perfectuui esse non licet , nisi omnibus

venditis', nisi omnibus valere jussis, non opibus tanlum

ct aedibus, sed anima etiam sua. Tum nondum tanlae ac-

curationis specimcn erat. Quid igitur? inquit, accuralius

nunc quam Patriarcha vivimus? Deberemus ccrle, atque

id jubemur, sed non prsestamus : ideoquelongc a Justo re-

linquimur. Nam qnin majora nobis certamina proposita

sint, nulli dubium est. Itaque Noe laudans Scriptura, non

simpliciler id facit, scd cum additamento quodam, nam

ail, « Noe justus, perfectus |h generatione sua, Deo pla-

»cuil*:» non simpliciter perfectus, scd in generatione

sua. Mulli enim sunt perfeclionis modi, aliis atquc aliis

temporibus dcfiniti : ac qnod aliquando perfectum fnit,

temporis progressu iit imperfectum. Verbi gratia : Ali

quando perfectus erat qui legem excquebalur: nam hacc

quifaciat, inquit, per ea victurus esl5

: at Christus cxorlus

pcrfectum hoc imperfectum ostendit. « Nisi enim, inquit,

i) abundaverit jtistitia vcstra plus quam Scribarum ct Plia-

arisaeorum, non intrabilis in regnum coelorum'. » Tum

homicidium solum atrox videbatur: nuncvcl ira dunlaxat

ac convicium ad gehcnnam rapcrequeat. Tum adullcrium

solum plectcbalur: nunc vel llagitiosis oculis muliercin

1 Mmili. xix. — • Grn, >i, 9. — » Levit. xyjii, 5. — < Maitli. v, 20.

xc. iG



a4a »• 10. CHRYSOSTOMI ARCniEPISCOPI C. P.

aspicere, non abest a supplicio. Tum pcrjurium solum a

malo erat: nunc vcl jurare. « Nam quod pracler hacc cst,

ninquit, a maloest 1. » Ab iis nihil amplius rcquircbatur,

quam amare eos qui se amarenl: nunc magnnm hoc et

praeclarum, lam cst imperfectum, ut eo perfuncli, nihilo

publicanis praestemus.

CAPUT LXXXIV.

Merito eorumdem rccte faclorum non ulem prcemium

nobls ct antiquis propositum csse.

Cur igiturricn idem prncmium iisdem rccle faclis et nos-

tris et anliquorum, propositum csl, sed majorem virltftem

exhibeamus neccsse csl, si cadcm qiue illi consequcnnr ?

Quia nunc ingcns Spirilus gralia eflusa cst, el maguum

advenlus Chrisli munus : adullos quippe pro infanlibus

reddidit. Ilaquc quemadmodum nos a pucris nostris pu-

beribus majorem virlutcm postidamus, et quae in prima

aetate facienlcs lauclabamus, cadem si viri cffccti j)ra'slcnt

non aeque admiramur, scd alia mullo iis graviora edere

jubemus: ita et ab humana natura Deus prinio quoque

tempore eximia qnaedam facinora non exigcbat, ut quae

puerilius aflecta esset : at ubi Prophetas Apostolos audivit,

Spirilus gratiam consecuta est, virlulis ci maguitudinem

auxit. Nec injuria. Nam et merccdem ampliorem, et prae-

mia mullo illuslriora nunc proposuil: non enim amj)lius

terra ac terrcna, sed ccelum, ct quae inleiligcnliam supe-

perent, bona, perfunclos cxpectant. Anuon igitur absur-

dum sit, adultos adhuc in eadcm inlanlia persislere? Nam

t Mali6. v, ij.



DE VIRGINITATE. J>4^

hmn.ina tura natura advcrsum sc factionibus divisa erat,

bello ardeofl internccino. Alquc id dcscribens Panlns, ait,

i Aiiam video legcm io mcmbris nicis repugnanlem legi

• monlis inr.x, el captivanlem nic lcgi pecc;ili, qiuu lcx est

»in mcinbris lneis1

. » At nun-c ha?c non sunt. iNam quod

» impossibilc crat lcgi, in qno infirmabatur per carnern,

»DeusFilium suum millcns insimilitudincuLCaroispeccati

«damndvit pcccalum io carnc*. » De iisque gralias agens

Paulus dicebat : « Inlelix ego homo, quis mc liberabit de

» corpore mortis hujus? Ago Deo graiias pcr Jesum Chris-

»tum*. » Itaquc meiito punimur, soluli tandumdem cur-

rcre, qnantum impedili, nolenles. Quanquam ut lanluoi-

dem possimus, ne sic quidcm pceoa solvimur: Nam qui

alla pacc frualur, looge majus ct iliustrius trop.Tum eri-

gerc par cst, quam qui admodum bcllo premaotor. Qnod

si in oj)ibns, deliciis, conjugum studio, negoliorum cura

assiduc versamur, ccquando viri evademos, spiritu vive-

mus, Domini res curabimus? ao postquam hinc migratum

erit? at non id laborum ac cerlaouois, scd prasmiorum ct

pcenaium tempuserit. T m nec virgini oleum in lucernis

ooo habcoti*, ab aliia sumere licebit, scd ea foris mane-

bit:ncc qoi sordidis iodulus aslet, egressus mulare vcs-

tcm polcrit, sed ad gehrnnne igoem abripietur* : nec si vcl

Abraliamum implorel, quidquam lum proliciet5

. Quippe

orta jam dic propria, posilo tribunali, sedenlc judice ct

manantc quasi quodam ignis Iluvio8

, habita aclionum

oostrarum quaeslione, noo jam flagitia eloere sincmur, sed

ad supplicium iis deb luin vclimus nolimus trahimur mo-

do, nullius unn precibus liberandi : scd quamvis quis pari

fiducia sit cum magnis ct admirandis viris, quamvis l\oe,

Job, Daniel sil, etiamsi pro liberis ac liliabus deprecelur7

,

Hom. vii. a3. —• Id. vnr, 5. —

' Id. vn, a4. —* Mallh. xxv. —

* Id. MUi — 6 Dao. vn. — i Rcsjiicit ad E«ch, c. xit, 14.



AD VJDUAM JTJNIOnEM.

LIBER.

Ad viduam juntorem.

I. Gravem te quidem accepissc plagam,

atque ad ma-ximc vitalem partem jaculnm superne imrnissum peivj-

nisse omnes sane tibi consenserint, ac nemo ne ex iis qui-

dem, qui valde philosophi sunt , conlradixerit : verum

quoniam male acceptos non in luctu, ac lacrymis omnc

suum tempus consumere oportet , sed vulnerum quoque

curationi plurimumopera?, studiiquenavare,

nesi

despeclafucrint, majorem ipsismetlacrymis afFcrant plagam, atque

ipso luclu vehementiorem flammam excitcnt ; aequum pro-

feclo fucrit te eam, quae per sermones adhibetur, consola-

tioncm non repudiare, ac lacrymarum fluvios parumper

coercentem ad breve saltcm teinpus iisetiam, qui tc con-

solari aggrediuntur, te ipsam darc. Haecenim

causaest,

cur ct nos non in ipso luctus vigore, ncquc simul ac fnl-

men decidit, obturbaremus , sed cunctanles toto hoc in-

tcrmedio tempore, ac permittentes te satiari flctu, quando

jam a caligine illa paululum oculos attollerc, atque aurcs

iis, qui le consolari tentarent, praebere potuisti, tunc ipsi

quoque post ancillarumscrmones

nostraadjungeremus.

Nam cum adhuc tempestas magna est, ct luctus viget,

qui dolorem deponcre suadet, is ejulatum magis provocat,

nihil aliud lucri reportans, quam odium, multamquc ma-

teriemejusmodi oralione suppedilat igni, simulquc de se,

ct inimici , ct stulti hominis aflcrt opinioncm. Vcrum

quando jam a^slus illc

desidcrecocpit,

ac violenliamfluc-

tuum scdavit Dcus , facile orationis vcla pandemus. Nam



a46 »• *0. CHItYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. *.

m diocri quidcm tempeslale poterit fortasse ars suum of-

frciom facere : at cum vcnlorum impetus inviclus fcrlur,

nihil loci est periliae. His adducti causis loto superiorc lcnr

pore siluiraus, ac vix nunc cmitlcrc voccm aggressi sumus.

Audivimus cnim a patruo tuo, confidondum poslliac esse

nam et famulas,quae paulo honoraliorcs sint , audore de

his rcbus prolixos infcrre sermoncs; imo exlernas quoque

mulieres, atque eas quae aut gcncre tibi cognaUc, aut alia

quavis ratione ad hoc munus obcundum sint idonea\ Quod

si illarum scrmones admiltis : valde confidimus, ac pro

ccrio habemus forc, utnostros non contcmnas, sed quie-

tqm, ac tranquillilatem, quoad poleris, ipsis audiendis ad-

hibeas. Sane muliebris sexus proclivior quodam modo ad

concipiendum dolorem est ; at cum prneterea juvcntus

adest , et viduitas iminatura, el nullus negotiorum usus ,

el curarum mogna moies, atquc omne pristiuum tempus

in deliciis, hilaritate, diviliis insumplum est, mullis par-

tibus major reddilur calamilas, ut nisi supcrnum adsit

auxilium;poriculum sit, ne a qualicnmque irruenlc cogi-

tatione dojicialur : quod cquidem vcl pracipuum, ac maxi-

mum divinrc erga le curne indicium ccnsuerim. Nam quod

tot repenle concurrenlibus malis non te acgriludo absor-

bucrit; ncc de nalurali mentis stotu sis dclurbata ; non id

humani alicujus auxilii fuit, sed omnipotcnlis iilius manus,

sed intelligentiac illius, cujus non est numcrus , scd pru-

denliae illius, qune investigari non polest, scd palris niisori-

cordiarum, ac Dei lolius consolalionis. « Ipsc enim, inquit,

»verberavit nos, et ipse sanabit nos, perculict, et curabit

»et sanos faciet nos '. «Quandiu cnim tecum una vivcbat

beatus ille vir; capiebas quidem fruclus honoris, curae,

studii, capiebas aulem, qualcs ex homine capere par erat.

Quoniain vero illum ad se vocavit Deus ; ipse nunc illius

• Osee. x, a.



\T> VIDIUM JtJNTORF.M. 247

loco se tibi subsliluit : neque hoc meumest, sed bcati

nrophette l);ivi,lis. qui ila inquil : « Pupillum ct viduam

»suscipiel4;&cl alibi ipstini vocat patrem pupillorum, et

judicem viduarum2

, omninoquo hoc hominum genus

niagn.T ipsi cur.T esse \ idchis.

II. Cacterum ne hoc miincn assiduc usurpatum animum

tibi dcjiciat, ac ralioncm pcrturbcl reputanli in ipso atatis

flore iilud te subiisso , de hoc milii priuium disserendum

proposui, atquc ostendendum, non calamitatis nomcn esse

nonien viduilatis, scd bonoris, et honoris quidem maximi.

Neque cnim tu mihi mlgi depravalam opiuioncm in testi-

monium alTeras, scd beali Paulj, vel polius Clui.-ti dtcre-

ttim, ac legem. Qua2 enim ill:e loquebalur, Ii.tc pcr ipsum

pronunliabal Christus, qucmadmodum ct ipse dixit :« An

»cxpci iincnium qiuvritis ejus,qui in me loquilttr Chrislia?»

Quid igilur inquit : « Vidua cligatur non minus sexaginta

» annorum, » ct rursus , « Adolescenliores aulem viduas de

» vila4

, » ulroque hoc prwccpto rci nobis magnitudinem

indicans. Nam de episcopis quidem praecipiens nttllibi nu-

mcrum annorum slatnit, hic aulcm magtiam adliibct ; c-

cnraiionem. Quid ila? non quod viduitas sacerdotio major

sit, sed qnoniam majorem ipsae,quam illi laborcm susti-

nent, multis uudiqnc nogoliis illas circitmv micnlibus pu-

blicis, el privalis. Ktenim qucmadmodum civitas mccnibus

uon circiundala, palet exposita omnibus, quicumque diri-

pere eam volucrint; iti el puclla in viduilale setalem dc-

gens mullos habcl , qui undique insidicnlur, non solum

eos, qtti pccuniis animum adje.corunt, sed etiam qni purti-

ciliam ipsius violare sludcnt. Nequc vero has lanlum, sed

eliam alias labendi occasioncs in ipsam incurrcre invenie-

mtts. Nam et domesticorum conteuiptus, et res noglcctae,

1

Psal. cxl, j>.

—•

M. lxvii, 6. —*

» Cor. inti, 3. —4

1

Tim. v,

9 et 11.



AD VIDUAM JUNIOREM. 2^0,

» lcscentioros aulcm viduas dcvita ; » causani quoquc ad-

jungil : « Cum enim luxurialac fucrint in Chrislo, nubcrc

» volnnl1

. » llis cnim vcrbis illud nobis significat, mulicres,

quac viros amiscrunt , in illorum locumaplari, et jungi

Chrislo. Qiio autcm ostcndat hanc conjunclioncm esse

suavcm, ac lcncm; vide quid dicat : « Cum enim luxurialae

n fucrint in Chrislo, nubcrc volui t. » Quasi de viro quodam

lcni, ac probo loqucns, quique non illis cum imperio nla-

tur, scd libertate illas frui permillat. Ncc vero haclenus

oralioncm produxissc salis liabuit ; sed et aliundc rursus

magnac sibi illas curae esse dcclaravit, ila scribens: «Nam

s quae in dcliciis cst , vivens morlua cst : quac aulem vcrc

»vidua est, et desolala, speravit in Dcum, et inslat obsc-

» cralionibus, cl oralionibus noctc ac die2

. »Et ad Corin-

thios scribens, inquit: «Bcatior autcm erit, si sic pcrman-

»serit\ » Vides quanta viduitatis encomia : atque hacc

quidcm in nova lege, quando jam virginitatis decus sum-

mopcrc cmicuit. Vcrumtamcn ncquc hujus splcndor vidui-

latis luminibus officere potuit, scd ct ipsa elucet adhuc

suam habens viitulem. Quolicscumquc igitur inler diccn-

dum viduitatis mentionem iacicmus, nc animo concidas,

ncc rcm turpcm exislimes. Nam si viduitas turpis, multo

turpior virginilas. Scd non ita se rcs habet : absit. Quando

enim cas, quac viris adhuc supcrstilibus continenliam ser-

vant, omnes admiramur, ct commcndamus, cur non eas,

nuae post virorum obitum camdcm illis bcnevolcnliam

pracslant, laudibus ct admirationc proscquamur? Doncc

igilur, qucmadmodum diccbam, cum bealo Thcrasio vivc-

bas, cum illc libi honorcm, luoruni(|uc commodorum

sludiuui prajslilit, cujusmodi a viro cxpcclanda eranl.

Nr.nc aulcm illius loco habes Dominum omnium Dcuni,

qui cum antca tibi ailuil; lum vcro id nunc multo impcn-

i i Tim. v, ii. — » llii.l. 5 e( 6. — Ji Gbfi vn . 4

n-




sius , ac cumnlatius faciet. Atqui providentiae ipsius non

minimum, quemadmodum anlea diccbam;

Indicium jamnobis dedit, in hoc curarum, alque doloris incendio inco-

lumen te praestans, nec permiltens, nt quidquani damni

patereris. Qui autem tanta tempestalis vi incumbenle nau-

fragium fieri minime permish, multo magis tranqnillo jam

mari custodiet animam tuam, et levem reddel. viduilatem,

atque ea, quae ex ipsa oriri videntur mala.

III. Quodsi non viduitalisnomen le discruciat; sed ta-

lis viri jactura : ego etiam tibi phine asscntior, in tolo ter-

rarum orbe paucos ex viris saecularibns extilissc viri tui

similes tanta humanitale, probitale, modestia, sincerilate,

prudentia, pietatepraeditos. Verum,siquidem pcnilus inte-

riisset, atqueid nihilum abiissct. mcerendum,acdolendum

erat: siu autem ad quielum, placidumque dclatus ost por-

tum, alque ad suum vere regem profeclus esl; nulius hic

lacrymis sed laetitiae Jocus est. Elenim hacc mors nou

est mors, sed migratio ac domicilii muUitio a delerioribus

ad meliora, a terra ad ccelum, ab hominibus ad Angelos,

et Archangelos, atque adeo ipsum Angelorum et Archan-

gelorum Dominum. Nam hic quidem, dum in terris impe-

ratori militabat , multa erant expeclanda discrimina

multae ab invidis insidiae. Quo enim magis illius existima-

tio, et gloria augebatur ; eo plures in ipsum excilabanlur

inimiciliae. Illuc aulem profeclo nihil ejusmodi mctuen-

dum est. Quamobrem quantum luges, tam commodum,

ac bonum, jussum esse ad Deum irc; tantum laetari opor-

tet quod magna cum securitate, et gloria profeclus, et a

periculorum, quae hic imminebant, lumultu liber in pace

et quicte mnlta degat. Quam enim absurdum est fatcri

quidem coelum terra longe melius esse, ac tamen eos, qui

hinc eo commearunt, luctu prosequi? Nam si Bealus isle

ex illorum hominum numero fuisset, qui turpiter, ac Deo



AD VIDUAM .TUNIOREM. a5l

minimo probati vixcrnnt;profccto non solum mortuus,

sed eliam vivcns, flclu proseqncndus erat. Nunc vero,

quando et ipsc unus cx Dei amicis cst, non solum viventi,

sed etiam somnuui suum dormienli gralulandum est. Au-

disli sane cx beato Paulo faciendum hoc esse, cum ita

diceret, Longe salius cst dissolvi, ctessecum Chrislo1

. At

forti* voces illius audire cupis tuoque erga- illura amore

frui, et consucludinem rcquiris, et gloriam, splendorem,

derus, securitatcm, quae ab illo in te redundabant, atque

haecomnia periisse aegre fers, et quasi lenebras menli tuae

ofFundi scntis. Yerum tuam quidem erga illum amicitiam

acqne tibi nunc, atque antca lueri licet. Talis cnim cst

charitalis polcntia: non solum pra?sentes, ac proximos,

quiquc ob oculos versantur, scd eos eliam, qui longe ab-

sunt , compleclitur , conglulinat, conjungit : ac neque

temporis longinquilas, neque locorum intcrvalla, neque

aliud hnjus generis quidquam frangere, ac discindere ani-

mae amicitiam potest. Quod si praesens praesentem intUcri

cupis; non enim mc fugit id libi esse maxime in optalis;

cuslodi illi lectura alleri viro minime pcrvium,iucumbe

in

eam curam, ut cadem in te, atque in illo vitae probitas

elnceat, ac sine dubio ad curadtm cum ipso pervcnies

chorum, alque una cum co habitabis non quinque annos,

qnemadmodum hic, non viginli, non cenlum, non mille,

ant bis raillo, aut decera raillia, aut mullo plures, sud in-

finila soecula. Regioues enim illas req iei deputatas noncor|)orc,Te cognaliones, sed viloe simililudo oblinebit. Nam

si cadem susce|sta viveudi ratio Lazarum Abrahae ignolum

in sinum illius adduxit, mullosque facit ab Orienic, etOc-

cidcnte cum illo recumbcrc: profecto te quoque una cum

optimo Therasio locus quietis excipiet, si eamdein, atque

illo, colere, volueris vitain, liuicquo ipsuin non cuin ea

Philip. i, *3.



AD VIDUAM JUNI0REM. <*53

plitudinis; audivi enim cito fulurum fuisse , ut illo ad pr;c-

Jcclorum ihronum ascenderet, idquc praccipue animum

tunm excruciare puto; illos libi anle octilos pone, qui cum

ad majorem, quam ille, dignitatcm cvecti esscnt , miscr-

rimum ?itsc cxitum sortili sunt. Rcvocabo autem tibi in

memoriam : Theodorum illum c Sicilia fortasse audisti (1) :

erat enim imprimis conspicuus. Hic el pulchritudine, et

magniludine corporis, et auctorilale apud Imperatorem

omnibus pracslans, qui ea poterat, quac inlimorum fami-

liarium nemo, prospcram illam fortunam non modcralc

tulit, sed insidiatus Impcratori, ac deprehensus, ipse qui-

dem valdemiserabililer obtruncalusest: ipsius autem uxor

neque educatione, neque genere, nequc ulla alia re nobi-

litali tuae concedens, omnibus repente rebus suis spoliata

ac libertalc amissa cubiculariis nncillis annumerata , ac

nulla non aucilla miseriorem vitam agere coacta est , hoc

uno caeteras antccellens,quod propter non comparabilem

calamilatis magnitudincm , lacrymas eorum omnium, qui

ipsam aspicerent, cliciebat. Fcrtur eliam Artemisia viro

valde claro nupta,quoniam et ille lyrannidem alTcctavit,

in eamdem incidisse paupertatem , ac praeterea oculis essc

capta. iNam magnitudo aegritudinis , et lacrymarum vis lu-

mina extinxit. At nunc quidem hominibus cgct, qui dc-

ducant, atquc ad alienas porlas adducant ; ut hoc modo

necessarium sibi victum comparare qucat. Ncc vero aliae

familinc desunt ilidem dejeclas , ac prostralae,quas com-

memorarem , nisi probitatem, ac prudentiam tuam probc

nossem, quac minimc cx alienis malis calamitati tuac cupis

solatium adhibcrc. Neque vero haec excmpla aliam ob cau-

sam commemoravi,quam ut intclligas rcs humanas nihil

esse , vercquc a Prophcta essc diclum , « Omnis gloria ho-

»minis, ui llos fa^ni'. » Quo enim altius cvehilur, fttque

1 Isai. XI, 5,



254 s « J0 « CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

emicat , eo majorem parit ruinam , noque iis solum,qui

sub alieno imperio vivunt , sed eliam imperaloribus ipsis.

Neque enim facile quis inveniat privatam domum acquc re-

fertarn calamitalibus , ac regire malis rcdundant. Nam et

orphaniae, el viduitates immalurae, et neces violentas, at-

que iis quidem,quae in tragoediis narrantur, mnllo sce-

lestiores , et acerbiores in hoc ipsum praecipue cadunt

imperium. Atque, ut vetera omitlamus, ex iis omnibus,

qui aevo nostro imperarunt (fucrunt autem novem) duo

soli communi morle vitam clauserunt. Iieliquorum autem

hic quidcm a tyranno, ille vero in bello, alius domcsli-

corum custodum insidiis, alius. autem ab illo ipso,qui

coronam , ac purpuram imposucrat , interfeclus occubuit.

Uxores vero illorum parlim, ut ferunt, veneno interierunt,

parlim mcerore. Earum vero, qune adhnc superslites sunt,

allera quidem filium habens pupillum tremil, ac mcluit,

ne quis eorum, qui rerum poliunlur, metu fulurorum,

eum de medio tollat, altera vero vix mullorum precibus

ab exilio rediit, quo antea ab eo, qui rerum poliebatur,

missa erat. Quod ad eorum autem qui nunc impcrant uxo-

res; allera ex prislinis calamitatibus respirans, voluplati

magnum habet dolorem admistum , eo quod qui rerum

potilur nimis }uvenis, ac inexpertus sit, multosque habeat

undique insidiantes : altera vero timore exanimata iis, qui

capite damnati sunt, miseriorem vilam ducil, eo quod

vir ipsius ab eo tempore , quo diadema suscepit, usque

ad hodiernum diem in beilo et praeliis verselur, verecun-

diaque et probris,quibus undique afficitur, magis quam

ex calamitatibus tabescat. Quod enim antea nunquam,

nuncevenit, ut Barbari propriam relinquenlcs rcgionem,

mulla sladiorum millia regiouis noslrac pcrcurrerint, et

agris incensis, captisque urbibus domum redeundi omnem

cogitationem abjecerint. Ac perinde quasi choreas duce-



AD VmiT/Ut .TUNlOREM. ««55

rcnt . non hcllum gererent, ita nostros omnes irrident,

et quemdam ex illoruin rogibus dixissc fernnt , mirari se

impudcniiam noslrorum ini!ilum, qui cum iacilius quam

ovos soleant jugulari, adhuc vicloriam spcrent, neque ex

sua regione velint exccdcrc. I\am ipse quidem dixit , sese

illis eaedendis satietate sacpecapluin esse. Quo igilur animo

et imperatorcm, et ipsius uxorcm ista verba audientem

existinias csse?

V. El qnoniam hujus belli mentio incidit, magnum mihi

viduaruin agmen occurrit, quarum aliae olim ex virorum

quidein dignilale plurirnum splcndoris acceperunt, nunc

vero rcpenlc omnes nigra , ac luctuosa stola amictae omne

tempus in lacrymis ducunt. iNeque illis hoc datum est

quod honoralo luo capili. Tu eniui , o admirabilis, et in

lectulo jacentem vidisti honcsluin illum, et supremam

audisli vocem , cuin (|uihus uiodis res domeslicae admi-

nislrandae essent, le doceret, et lcstamento omnem alicni

appetcnlibus ac sycophantis aditum obstrueret. Adde il-

lud, quod jacenli mortuo s;epe incubuisli, et suaviatacs

oculos et amplexa es , ac luxisli, honcstissimoque funcre

clatmn vidisii : oninihus qaac decebat, erga illum ofliciis

funcla es , et justa persolvisli : et ad sepulcrum saepe ac-

ccdens non minimum habes lui doloris solatium. Ilhe vero

omnibus hujusmodi solatiis SUtit deslilulae , cum omnes

quidem ad bellum misissent viros suos tanquam rursus

ipsos reccpturre, at pro ijlis trislem illorum uiortis acce-

perinl nunlium. i\on enim quisquam corpora ipsorum af-

fcrens, sed vcrba tantum inorlis genus narranlia , ad ipsas

rediit. Verum sunt, quaj ncquo hac ipsa narralione dignae

fuerint habitae , ncque ([uomodo illi ccciderint, doceri |»o-

tuerint , cum in maguo caesornm numcro reliquis essent

coacervali. Ecquid vero mirum , si multi ex ducibus hoc

jnodo intericrunl, quando ct imperator ipse in vico quo-



256 S. JO. CnRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

dam cum paucis militibus conclusus , exire quidem , et

sese invadentibus opponere minime ausus cst, sed intus

mancns , acccnso ab illis igne , una cum iis omnibus ,quos

sccum habebat, combustus est; nec viris solum, sed etiam

equis, et trabibus , et muris, cl omnibus in unum alque

eumdem cinerem abeuntibus? Atque hunc nuntiuui ii,

qui una cum imperatore ad bcllum profecti fuerant, loco

imperatoris ipsius, ad uxorem reportantes redierunt. Nihil

enim , nihil plane ca,quas in mundo splendida sunt , ab

iis, quae in scena geruntur, atque a veruorum florum ve-

nustate diflerunt. Primum enim antequam appareant, eva-

nescunt, dcinde ctiam si paululum temporis maneant,

cito tamen ad intcritum properant. Quid enim honore

qui a vulgo exhibetur, et gloria exilius, ac vilius? qucm

fructum , quam utilitalem afferunt? quonam bono cxilu

concluduntur? Atquc utinam nihil aliud subessct mali :

nunc vero practerquam quod nihil vere boni inde prove-

nit, multas eliam molestias, multa damna assidue is fcrro

cogitur, qui sehuic acerbissimnc dominae subjecit. Domina

enim est eorum, qui ipsam adniiserunt, et quo majoribus

blanditiis et assentalionibus colilur a servis , eo magis sese

conlra ipsos erigit, et durioribus ipsos urget mandatis

eosvero, qui ipsam rejiciunt ac despiciunt, nullatenus

ulcisci potest. Ita ct tyranno, et fera qualibet iinmilior

est. iNam tyrannus quidem et ferae , blanditiis saepe milcs-

cunt : Ikcc autem tunc maxime efferatur, quando ei maxime

auscullaverimus, ac si dicto audienlem inveniat, atque

ad omnia obscquentem , nihil cst praeterea, quod imperare

omittat. Ilabet vero et alteram belli sociam,quam non

male forlasse quis ipsius filiam appellarit. Quando enim

ipsa probe a nobis educala et aucta radiccs cgerit, lunc

anoganlium parit, rem quae niliilo minus quam matcr ani-

muin quem ceperit, prrccipitem agere polest.

•-i



AD VIDU.Ul JUNIORKVf. *5j

\ I. IIoc igilur, dic mihi, Iugcs, quod ab hac durissima

domina Deus lc liberavit? quod omnibus his pestifcris

morbis omncm obsepsit viam ? Vivcnle enim adhuc tibi

viro nullum in mcnlem luam insultandi ftnem focisscnt;

mortuo aulem, non habcnt unde in cogitationes luas im-

pclum facianl. Hoc igilur iibi posthac curandum, ac pra?s-

tandnm cst , ut nc illarum disccssum lugeas, neque acer-

bum illum dominalum expclas. Nam ubi illac vehementius

spirant, omnia fundilns cverlunl, ac prosternunt. Et quem-

admodum mercliiccs, cum plerumque suapte natura dc-

fornics sint, ac squalida?, friclionibus, et fucis incaulos,

et simplices juvenum animos illaqueaut, et poslquam in

suam ditionem receperint, servis omnibus contumcliosius

traciant : ila et hujusmodi aflectiones, ambitio, et arro-

gantia quavis lue hominum aninios magis inquinant. Hinc

et multi divilias magnum bonum dnxerunt : quare qui am-

bitioncm cjecerit , nequc a divitiis etiam capietur. Nam

quibus iicuit ob pauperlatem conscqui magnam gloriam,

ii dilcscere minime voluerunt, sed magnam auri vim sibi

oblatam contempserunt. Atquc hos minime ex me cognos-

cerc necesse habcs : ipsa enim longe melius, quam cgo

nosli Epaminondam, Socratem, Aristidcm , Diogencm,

Cralcm, qui suos agros in pecornm paslum reliquit. Nam

alii qnidem, cum non esset in promptu ditcscere, exo-

rienlem sibi cx pauperlatc gloriam animadvertcnlcs, facile

in cmu sc parlem dederunt. Hic autem et ea,quac habe-

l»at, projecit. Adco omnes hujus ferae belluae sibi acqoi-

rcndae cupiditatc insaniebant. Nc igitur qucramur Dcum

cx hac turpi nos tyrannidc, et ridicula , et multorum pro-

brorum plena excmissc. Nomen enim solum splcndidum

est, rcs autcm ipsa longc alios, atquc appellatio ipsa pol-

Hccatur, amalores suos reddit , ac nemo est, qaigloriac

causa quidpiam ogentem non irridcat. IJlc cnim solus sus-

xc. 17



a58 s. jo. cnnYsosTOMi abchiepiscopi c. p.

piciendum ss praebere , et gloria circumflucre poterit,qui

eo minime spectat. Qui autem magnum quiddam putat

gloriam a mullis delatam , atque illius consequendae causa

omnia facit , et patitur , is potissimum ab ea Jongc aberit

ejusque expers erit; rerum vcro gloriae adversantium

maxime particeps , irrisionis, criminationis, maledicto-

rum, offensionis, odii. Neque in viris tantum idusuvenit,

scd etiam in vobis mulieribus, alque multo magis. Nam

quse ct figura, et incessu , et vestitu simplicem quamdum

bonitalcm prae se fert, ct a nemine honorem aucupatur,

eam omncs admirantur , suspiciunt, prsedicant, omnibus

bonis ominibus proscquuntur : vanae autem gloriae cupidam

aversanlur, oderunt, et veluti belluam quamdam agreslem

fugiunt, sexccntas in illam execrationes, et contumelias

conjicicntcs. Nec vero his duntaxat malis nos eripiinus

vulgarem gloriam contemnentes, scd ct ca ,quac omnium

maxima sunt, lucvamur, dum praeter ea, quae dicta sunt,

paulatim erudimur respirare, et aspirare ad cceluin, et

terrena omnia despicere. Nam qui delato ab hominibusho-

nore minime egere se putat, quidquid boni faciet, magna

cum securitate faciet, neque aut advcrsis, aut secundis

hujus vilaerebusquidquam incommotliscntiet. Neque enim

aut adversae iilum dejicere, atque obruere possunt, aut

secundae inflarc, ac lumidum redderc. sedin rcbus maxime

caducis ac fluxisipscomnis mulationisexpersmanet. Quod

celcriter et in tuo ipsius animo eveulurum spero, conics-

timque lerrenisomnibusabjeclis ccelestem te nobis vivcndi

rationem repraesentaturam,gloriam vero, quani nunc de-

flcs, paulo post irrisuram, ct vanam, ac iulilcm illius pcr-

sonam illusuram. Quod si pristinam, qua per illum potic-

bavis , securitatem desidcres, et bonorum custodiam , nec

patere velis eorum insidiis, qui alieuis calamilatibus insul-

tant, t Jacta super Dominum curam luam, et ipse te enu-



AD VIDUAM JUNIOItEM. u5g

• trjet*. Inspicito cnim, inquit, in anliquas gencrationes,

» ot videle si quJs speravit in Domino, etconfusus cst, vcl

»SI quis invocavil illum, ot dcspeclus est, velsi

quis stetit

»ii mandalis ejus, ct derelictus ost2

. «Namquionus tam

inlolerabilis calamitalis lovius rcddidit, ct in praesenti

tranqqillitate tccollocavit, isetquaj iniminent,propulsabit.

Nam liac quidem pl;>ga nullam tc unquam graviorem posse

accipere profecto nobis assenlicris. Quando igitur praesens

maluin adco forlilcr, ac gcnerose tulisli, idque cum teusus nondum docuisset , multo magis ex iis, quae accidere

possunt, si quid praeter voluntatem nostram acciderit

quod Dcus omcn avertat, facile feres. Cceluni quaere , et

oiunia quaecumque ad vitam illic dcgendam conducunt,

ac nihil eorum, quag hic fiant, laedere te poterit, ne ipse

quidem tcnebrarum imperator, dummodo ne nobis ipsi

noceamus. JNam et si quis bonis spoliet, et si corpus con-

cidat, nihil horimi adnos, modo animus nobis incolumis

maneat.

VII. Omnino autcm si vis pccunias ab omni periculo tutas

custodire, ct amplificarc, cgo sane ct modum, et locum

demonslrabo, quo nulli eorum, qui insidiari solcnt, fas

cst irrucrc. Quis igitur locus cst? ccelum : lnille illas ad

optiuuun illum virum , ac ncque lur, neque insidiator,

neque ulla alia postis impetum faccrc in illas polerit. Si

ibi has ipsa.s pecunias defoderis, magnum ex his lucrum

rcporlabis. Omnia cnim quajcumquc a nobis in ciclis se-

runlur, longc majorcm , ac mcliorcm proventum habenl,

ac planc talcm, qualcm consentaneum est ex iis, quee in

cu;lis radiccs cgcrunt. Quod si hoc feceris, vidc qualibus

frucris bonis : priinum (niidcm scmpilcrna vita, et iis, qiuc

promissa sunt diligenlibus Dcum, qiuc ncquc oculus vidit,

nequc auris audivit, ncquc in cor hominis ascenderunt5

:

• Psal. uv, »3. — » Eccli. n, la. — 3i Cor. n. 9.

*7-



260 S. JO. CIIRYS0ST0MI ARCIIILPISCOPI C. P.

tlcinde consuetudine optimi viri tui in omne aevum : pos-

tremo a curis, timoribus, pcriculis, insidiis, simultale,

odio, quse hanc vitam exercent, tc ipsam liherabis. Quan-

diu enim pecunias apud le rctinebis , crunt forlasse aliqui,

qui fraudibus intcrvcrlant; sin aulem adcnelum transmi-

seris, periculis vacuam, tulam, ac tranquiililatis plenissi-

mam vitam vives, quippe qiue sufticienlia una cumpictate

frueris. Magnae enim dementiae est, si agri quidem emcndi

sint, feraciorem terram sectarj, cum vero coelum lerrae loco

sit propositum , cum ibi liceat praediuui sibi compararc,

terroe potius inhacrere, scqr.e molcsliis, quaj cx hac sa-pe

incidunt, exponcre : saepe enim noslram fruslralur .spem.

Quoniam vero illud graviler percellit, concutilque ani-

mum tunm, quod saepe sperasli forc, ut is ad praefecto-

rum dignitalem evehcrclur, ideoque magislratum 1 11 1 quo-

dam modo ereplum doles, primum illud quidcm fac lecuin

cogites, licet valde explorala essct haec spcs, allaiiien

luimanam fuisse spcm, quae soepe fallere sit sulila , ac

multa hujusmodi in hac vita quolidie cvenire ccrnimus

u t cumea, quse valde speranlur, minime exitum inve

niant, ea, quoe neque in menlem vcnerunt, ad finem sae-

penumero perducanlur : sivc ad imperia, sive ad regua,

sive ad hiereditales, sive ad matrimonia, sive alio aniinum

intendamus. Quocirca quamvis prope adesset lempus, la-

men , ut in provcrbio est, «Multa sunt inter caliccm, et

jisummum labium. » Ac sane Scriptura ipsa inquit :« A

»mane usque ad vespcram immutatur tempus * : » sic ct

rex, qui hodie est, cras moritur. Ac rursus quam incerti

rerum exitus sint, nobis declarans hic ipseSapicns.inquit,

«Multi tyranni sederunt in solio, et insuspicabilis poria-

•» vit diadema2. » Non igitur exploralissimum crat, si vixis*

jset,ad eum dignitatisgradum perventurum. INam incerlus

.' Ecdi. xvui, 26. — * Id. xi, 5,



AO VIDUAM UMOHEM, 2^!

futuri oventus, alquc alia ctiam erant, quae nobis suspi-

cioneminjiccrcnt. Unde cnim manifeslum crat, si

vixisset,

ad magistratuni iilum evcctum iii : nullaque adversa evcn-

tura esse, verbi gralia, ut morbo correptus, aut invidia,

ac malevolentia corum,qui prosperitatcm illius non fer-

rent, circumvcnlus , vel aliqua alia calamilalc ailcctus,

praiscnli ctiam dignitalc privarctur ? Sed ponamus explo-

ralumfuisse, si diutius vixisset,

ad illud fastigium pcrven-turuni : at cerle, quanto major dignitas, tanlo majoribus

pcriculis , curis, insidiis necessario suberat. Caelerum ab-

sint et ista, ac sine periculo summaque cum tranquillitate

illud navigarit pclagus : ecquis finis, dic mihi , mancbati'

annon idem , qui nunc? aut polius non idem , sed alius

fortasse,trislis

nimirum,

acvotis

omnibns fugiendus ?

Primum quidcm tardius vidissct coelum , et ea, quae in

coelis sunt,quod iis ,

qui res fuluras fide , et spe prse-

cepcrunl, non minimum damnum cst. Dcinde, quan-

tumvis pure vixisset, atlamen viloe longiludo , ac neces-

sitas qunedam in illum magislralum incurrens, non aeque

inlegrum, et purnm abirc hinc permisissent

,

atque hoctempore. Incertum quoquc ct illud, an forle multis mo-

dis immutatus, ac negligcntinc deditus, extrcmum emi-

sissct halitum. Nam nunc quidcm conlidimus Dei gra-

tia illum cvolasse ad locum quietis, quod nullam ex iis

culpis in se admiserit, qnse a regno cuilorum cxcludunt :

lunc vero publica negolia plcrumque traclans, fortasse

multas ad se atlraxissct sordcs. Nam tot undique malis

circumstantibus , reclum tencre cursum rarum admoduui

cst ;pcccarc aulcm, ct pcr imprudcntiam, et sponte, valde

usitatum, ac quotidianum. Nunc vcro a timore isto longe

absumus, ac magnopcre confidimus vcntnrum in die illa

plcnuin gaudii ct splendoris proximum Rogi, atque unacum Angelis proccuntcm Christo, gloria amiclum ineffa-



262 5. JO. CHRYSOSTOMI ARCIHEPISCOPI C. P,

bili, et judicanti regi assistentem, et in praestantissimis

muneribus ministranlem. Quamobrem misso jam flctu, et

ejulalu eamdem vivcndi ralionem, imo accuraliorem tene,

ut eamdem atque ille, adepla virtutem , in idein eliam

cum illo labernaculum reeipiaris, ac rursus conjungi cum

illo queas in sempiterna illa saecula , non hoc matrimonii

nexu, sed alio quodam longe meliore. Hic enim corpora

tantum copulat, ille vero multo elegantior, jucundior, me-

lior animam animoe jungit.



QUOD RECULARES EOEMIIS/E VIRIS COHABIT. ETC. 263

LIBER.

Quod regulares fccminw viris cohabitare non debeant,

I. Heu me, nnlma1

! Sic enim ego quoqnc nunc cum

Prophcla lempeslive dico, et semel ct iterum, ac saepius,

Heu me , o anima ! quale negolium , et quanta indigens

philosophia ! Virginilas injuria cst aflecta , veluin quod

eam a nupliis separabat, sublatum est, et ah imputlentis-

simis manibus dilaccratum. Sancta sanctorum conculcala

sunt , honcsta et reverontiae plcna prolanala , et omnibus

pcrvia. Quae honeslior nuptis erat, adeo dcprcssa est et

humiliala, ut nuplas magis diccrc beatas liceal. Sempcr

quidem virginitas cum conjugio comparata primas parlcs

lenuit, et oinnem dignitalcm : nunc aulcm ncque in sc-

cundo ordine mancrc poluit, sed valde procul, et plone in

nltinmm concessit ordinem : et quod mullo gravius, non

hosles , neque inimici , scd ipsae potissimum qua? illam

colere videbantur, eam sic aflecerunt, ct eve, quibus fulti

adversus infideles haclenns libcrc loquebamur, illae ipsa:

ora nostra maximc obiurant, et multa ignominia suflun-

dunt. Inter Gra;cos sane quidam licet pauci ita philosophati

fuerunt, ut opum essent conlcmplores, et iram vincerent

virginitatis ccrte flos nullo modo apud illos fuit , in qua

semper conccsscrunl nobis primam dignilalcm, fatcntes

rcm supra naturam cssc, et non humanam. Eapropter illis

omnibus suinina! aihnirationi fuimus : sed nunc non ilnn.

quin polius derident, et in fabulam vertunt. Ideo diabolus

ita contra hunc grcgem spiravit, quoniam vidit in har

» Vide D. Guillon, tom. xvni, p. 379-394*



264 S. aO. flHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPl C. P.

potissimuin phalanjje fulgidum Chrisli exercilum : sicque

tentavit ipsam confundere, ut posthac melius sit, ne vir-

gines quidem esse, quse ita rem hanc suscipiant. Causa

malorum omnium, quod nomine solum tenus res consis-

tat, et negoiium totum in ore circumscriptum sit, quod

scilicet minima virginitatis pars est : quae autem plus ne-

cessaria , et ipsam magis demonstrant, neglecta sint , et

nulla ratio habeatur vestium, quae virginilatem decent

vel silentii, vel compunctionis, vel alicujus id genus. Quin

temere nugantur omnia, et rident intempestive, et tumul-

tnantur, et in deliciis magis vivunt, quam mulieres, qua3

in fornice prostant, dum spectatores technis suis undique

pelliciunt, et in meretricum turpitudinem se conjicere

conantur, ac si cum illis concertent, deque turpitudinis

gloria contendant. Lnde enim , dic mihi , potcrimus

postea talem virginem ordine illarum et societate exi-

mere ,quando scilicet adolescentum corda in fraudcm

illicit ,quando et ipsa idem facit, quod ilhe; quando

pclulans est et inlemperans , quando eadem vencna por-

rigit, eadem pocula miscet , eamdemque parat ciculam?

Sed non dicit : « Veni, amore involvamur : » nec dicit,

« Aspersi cubile meum croco ot lectum meum cinna-

jraomo 1. » Ltinam cubile et leclum , non vestes et cor-

pus. Illae enim domi escam occultant, tu ubique laqueum

circumfers,et expandis voluplatis alasobambulans in foro.

Sed non dixisti , neque contulisti verba illa merelricia,

« Veni, amore involvamur. » Non dixisti lingua, sed dixisti

habitu : non locuta es ore , sed locuta es gressu : non in-

vitasti voce , sed invitasti oculis clarius, quam voce. At

postquam vocaveras, non te oblulisli? Meque sic a pec-

cato liberaris. Est enim et haec alia fornicalionis species.

Pura mansisti ab injuria corporis quidem, sed non animae,

1 Pror. vii, 17.

I



QUOD MGULARftS FOr-lMIN.E VII\IS COIIARIT. JtTC a65

(l completum cst a to pcccalum, eliamsi non per coilum,

sed per aspectnm. Cujus enim gralia vocas pralcrcuntes?

bur acccndis igncm ? Qnomodo pulas tc puram a pcccato,

cum lotuni ipsum opus operata sis? Etenim cum adulte-

rum ieccris perfcctum eum, quem tuo isto habitu cepisti,

quomodo potcs non essc adultera, cum opus tuum adul-

lcrium essc deprehendatur? illius insania tijum opus est.

Profcclo tc qua; adulteros praeparasti, adultcrii supplicium

minime possc eiTugere, nulli non manifestum. Tu gladium

acuisti , tu dcxlram armasti, lu armatam dexlram in mi-

seram animam impulisli : quomodo igitur poteris ab ho-

micidii supplicio liberari?Dic cnim, quosnam habcmus

odio, et aversamur? quos autem puniunt legislatores et

judices? num eos qui bibunt morlifera venena , an mis-

cenles calicem,prneparanles ea, arteque sua perdcnles

alios?l\onne bibenles quidem , utpote injuria afleclos,

miseramur, vencficos aulem omnibus calculis condrmna-

mus ? nec sufficit eis ad excusalionem diccrc, Non me

ipsum kesi, sed alium perdidi : scd proptcr hoc tanto gra-

viorem luunt pcenam. Tu aulcm misera et calamilosa,

miscuisli caliccm hunc perniciosum, et praebuisti et de-

disti pharmacum : et postquam bibit, ct perditus cst

defensam le putas,quia non ipsa biberis, sed alleri prnc-

bueris venena? Quanquam el vos tanto graviorem luetis

pncnam, quam pharmacopolaMlli, quanto ct mors gravior.

Non enim corpus solum , sed ct aniinam interimilis. Et

illi quidem saepc vel furorc , vcl ira hoc faciunt , vel ino-

pia : vos aulem ad nullum talem confugerc praetexluiii

potcslis. Ncque cnim hoc facilis inimicis, vel eifl qui no-

cuerunt, vel ob inopiam : sed ob solam vanam glorinm

in alicnis ludilis animabus, ct ex aliorum morte volupla-

lcm propriam constiluitis.

II. Sed nescio undc, ut luec diccrcm, huc suu» appul-



266 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P,

sus, proptcr quod redeundum ad id unde digressus sum.

Nam quasi non sufficerunt haec in totius foeminei generis

confusionein, et aliud quiddam majus excogitaverunt. Sed

nemo hsec de omnibus dicta putet ; non enim tam miser

sum, ut simul omnia commisceam et confundam. Nam de

his quae culpis obnoxiaj et ha3C dicta sunt, et quae postea

dicentur. Quasi igitur non satis damnosa essent haec, viros

sibi miuime cognatos secum includunt, et omui tempore

contubernales faciunt, quasi demonstraturae et per haec,

et per ea quae dicta sunt, quod invitae ad virginitatem

raptac sint, et extremam vim sustinuerint, et hac ratione

consolcntur vim et necessitatem. Quid igitur? Annon his

dcteriora, cum hac contingunt, dicunlur ab amicis et fa-

miliaribus? Permittendae-ne sunt illae vivere et respirare,

et non potius dissecandae mediae, vel vivae cum iilis ipsis

tumulandae? Etenim et haec et his multo plura omnes di-

cunt. Caeterum et frequens , et quotidianus est cursus ob-

stetricum ad virginum domus, quasi ad parientes, non

quod obstelricenlur parienti, quamvis contigil in aliqui-

bus etiain hoc, sed quod probenlur ct judicentur sicut

emptae ancillae, quaenamcorruptae,vel quae intactae : et illa

quidem facile obediit probationi : haec vero contradixit,

et hoc ipso confusa abiit, etiamsi non corrupta sit : et

haec quidem deprehensa est, illa vero non; sed haec non

minus quam illa confunditiir, cum non possit digna fide

ex raoribus comprobari, sed opus habeat externo exami-

nis testimonio. Quantis lacrymis haec non sunt digna ?

quantis non digna mortibus? quis autem sic lapideus, et

durus, ut non accendatur zelo sicut Phinees? Et ille qui-

dem si suo tempore hanc turpitudinem vidisset, non ipsis

pepercisset, sed fecisset idem quod in Madianitide olim

fecit ' : nos autem cum nobis non sit permissum arripere

> Hum. xxv, 14.



QUOD REGULARES FOEMIN/E VIRIS COHABIT. ETC. 267

gladinm, ncquc lancca confodere eos qui ista perpelrant,

affecti cerle sumussicut

Sanctusille,

non fuchnus autenieadein , sed dolori alitcr succurrimus, ploratibus scilicet

ac lamcntis. Venitc ergo, dolorum ac gemiluum sociae es-

tole, quotquot ab hac obsccenitate eslis alienaj : nam ca-

lamitosne ct miserae illae forte in tanta sunt miscria, ut

mali dolorem ullum non sentiant. Sed vos tjuae hanc sus-

cepistis vitam , dignae factae thalamo et sponso, lampadesclaras gcstatis, et honesto virginitalis serto magis ornalae,

quam corona regia, lacrymas fundite nobiscum, ct amare

simul ejulate : nam hoc non parvum est remedium ct ad

curandos eos qui incurabiliter a?grolant, et ad consolatio-

nem lugentium. Hoc ipsum aliquando et sponsus vester

fecit. INam cum videret Jerusalem in extremam perdilio-

nem inductam1

, ita ut non posset jam ab infirraitate re-

duci, lacrymas fudit : et in Bethsaida admonilione quidem

non est usus , neque signis , miserans autem civitates so-

lum, Vae subinde inclamavit, sicut et nos facimus in iis

qui animam jam eillant. Item beatus Paulus exemplo ma-

gistri sui non cessavit per omnem vitam suam eos, qui

excidcrant, et qui in ruina sua manserant, ot resurgere

postea noluerant, deplorare tam amare , ut hac valida

dcterminalione significaret et scriberet Romanis dicens :

« Tristitia mihi est magna, et continuus dolor cordi mco.

» Oplabam enim ego ipsc analhema esse a Christo pro fra-

»tribus mcis, qui sunt cognati mei secundum carncm, qui

»sunt Israelitae2

. » Vides quantam habeant verba empha-

sim, quantam anxietatem cordis prae se ferant? Insupor

fideles claudicanlcs , et tempestatibus depressos sic de-

plorat, quasi ipse eadem mala expcriretur. « Quis enini

»ait, infirmutur, et ego non infirmor ? quis scandalizalur,

»et ego non uror5

?» Et non dicit, trislor : sed, uror, into-

• Luc. xix, »5, — * Rom, ix, t, 5, — » 1 Cor. U, »9.



2 68 S. 30. CHRYSOSTOMI ARCIUENSCOPI C. P.

krabilem et incredibilem dolorem per incendiiim ennn-

liare volens. Imitemur igitur etiam nos et

Dominumnos-

truni et conservum. Nam nobis horum g\juiituuui non

parva erit merces : sicut neque vulgariter reprehenduntur

a Deo, qui absque commiserationc suorum membrorum

mala praetercurrunl. Et illud quidem apud patientissimum

Ezechielem,hoc vero apud beatum Michaeam videre licet.

Ille enim dicit, cum Judaei 111 extremum malorum venis-

sent, et sponte idolorum cullu se coinquinassent, impe-

rasse Deum dari signum super facies virorum gimentium,

et dolentium super iis quae fiebant. Neque enim simpli-

citer gemere oportet, sed et dolere: quam vis nihil unqnam

dixerint vel fecerint illi ad correctionem eorum quae fle-

bant : sed quoniam sua intulerant solum, tantum adepti

sunt honorem a raisericordi Deo, ut et securitatem el glo-

riam mnltam assequerentur. Michaeas autem cum aliis re-

prehensionibus (2), comessalionis et ebrietatis, et innnc-

tionisunguenlorum, aliud adjicitcrimen, nempe defectum

commisfraliouis, sic dicens?« Neque compaliebantur su-

» per conlritione Joseph2

,»et eos qui habitabant civitatem

Enan propler hoc reprehendit , iterum diccns : a Quod

» non cxivit ut ploraret domum contiguam2.» Si autem ubi

Deus irascitur, reprehendit eum qui non compatilur ei

qui punitur, qua veniadignus erit, qui non condolet cum

co, qui in peccatum prolapsus est PNeque mireris, si opor-

lcat nossimul dolcrccum iis qui puniuntur, quamvis Deus

puniat : neque enim Dcus ipse qui punit, vnlt hoc facere.

« Non enim volunlate volo mortem peccatoris5

,» inquit.

Si igitur qui vindictam sumit, non vult vindictam sumere,

multo magis nos condolere oportet iis qui puniuntur :

forte hac via illos eripiemus, forte recuperabimus. Nam

licet perierint, lamcn curam quae reliqua est geramus, la-

' Amos. vi, 6, — » Mich. i, n. — ? Ezecli, xyiu, a3.



QUOD R[iGl'L\RES FOEMlNiE VIMS COHAlJlT. UTC. f>6V)

crymemur, ct plorcmus, non mulieruni choros inducen-

tes,sed unusquisque privatim apud semctipsiun, non prffi-

scntibus illis. Si autem vultis , ipsc incipiam luctuosum

hoc canlicum : nequc cnim pudet me cum Jeremia lioc

facere, et Hcsaia , et Paulo, ct imprimis cum Domino

nostro. Incipiamus igilur sicut Chrislus inccepit primum,

et dicamus : Vae tibi, anima : ad quam vocala digmlalem

per benignitatem et misericordiam Dei, qualem accipies

locum propler ignaviam tuam ? Vac tibi,quia ipsc le ad

tbalamos traxit spirituales; tu autem te ipsam ab hac glo-

ria abrupisli, ct inducta es in diaboli igncm, ct ad gravis

sima supplicia, ubi ilelus et stridor dentium , ubi nullus

consolaturus cst, nec manum porrecturus : scd lenebrae

omnia, et perplexilas, ct turbatio, ct mala neque conso-

lationem neque finem habentia. Uaec tibi omnia mundi

amor peperit, quia pralulisti coelo lerram , cl noluisti

audire voccm sponsi assiduc admonenlis, ut nihil nobis

essct cum praesenlis saeculi rcbus commune. Quis le mi-

scram et calamilosam miscrari polest postca?JNam clsi

ipsum videas INoe, qui in communi tolius orbis diJuvio

tolam domum salvavit, in hac ira patrocinanlcm, ctsi Job,

etsi Danielem, cumque illis Mosem et Samuelem, clsi pa-

triarcham Abraham, nullus tibi manum porriget: ctiamsi

generc illum altingas, ctiamsi filia sis, cliamsi soror :

etiamsi suppliccs niullum, sicut divcs ille, omnia frustra

et in vanum facies. Quomodo cxcidisli e coelo, quae non

Lucifer es, nequc manc oriens1, scd ipsis solis radiis plus

splcndere potuissesPQuomodb scdcs dcscrla? Alquc adeo

haud quis abcrraril, si in hanc majori caplivilali tradilani

animam el plura lamcnla, quam qute m civilalcm iJlam

dicta sunl, translcrat.

III. Sed fortc laincniorum salis, satis, inquam, nt

• Isaj. xi, m.




scriptura libellusque ferre potest: alioquin ad condignam

animae tot malis oppressoe deplorationem ncque omue

lempus nobis sufficeret. Quicl enim quis deploraret pri-

mum? an quod venerabile et sanctum.et magnum nomen

Dei per vos blasphemalur in gentibus, et ipsius gloria

profanatur ? an quod tam venerabilis et magna res in invi-

diam adduoilur? an quod mullac anima3 per vos tot scan-

daiis perdunlur? an quod sana dars chori vestrae gloriae

macula icedalur ? an quod inextinguibilemet vobis, et coha-

bitaulibus vobis acccndilis ignem? Et quomodo necessa-

riuni est, ut hajc fiant, inquit, cum possimus oslendere

corpus noslrum non corruptum, neque viiiatum? Verum

hasc demonslralio, non nunc, secl in die illo erit manifesta.

Obsielricis cnim ars et sapientia hoc solum potest videre,

an congressum viri corpus lulerit :

an vero tactum iuho-

nestum, et adullerium ex oculis et corruptionum amplexi-

bus eflugerit; dies illa tunc declarabit, quando vivus Dei

sermo, quiocculta hominis in medium adducit, et proesens

nuuc his quae clam fiunt, omnia nuda el aperta ante om-

nium oculos ponet: tunc sciemus bene an ab his sit pu-

rum, et undequaque incorruptum corpus tuum. Atqui de

his non tam exaclc loqucmur, neque contendemus : sed

ponatur, superatis omnibus retibus, essc corpus unde-

quaque purum, ab omniquc damno liberum, et maneat

virgo quie virgo : quid hoc ad ea quae dicta sunt a nobis ?

Elenim hoc omnium gravissimum est, etplurimis dignum

lacrymis, quod tantum undequaquc sustinuerit laborem,

diligenter observarit corpus, et omnem laborem evacua-

verit , et sudorem elluderit ,propler blasphemiam in

Christum, cumqua pcpcrccrit carni, non pepercit gloriae

Dci, sed ut intaclum ipsi rnaneret corpus, omnia fecit : ut

auteui ille non afficeretur contumclia, nec dehonestaretur

apud mullos, ne ullam quidem curamhabuit. Utinam non



QTJOD REfiVtms POEMIN* VITII9 COTTATHT. ETC. 27!

otnnia fccissct, ncc operam dedisset, ul gloria Doi inlama-

rctur. Kl qnomodo hoc facio, inquit? quia viros lccum in

domo inclusos sempcr libi assidenlcs habes. Nam si viros

habcrc cohabitalorcs concupiscis, non opoi tebat virgini-

talcm cligcrc, sed ad nuplias transcundum erat: mullo

enim melius sic nupsissc, quam illo modo virgincm profi-

teri fuissct. Nam illas nuplias neque Deus condemnat,

nequc homincs reprehendunt. lioncsla enim res cst, ne-

minem offcndens, nemincm laedens : virginitas aulem illa

cum viris plus ab omnibus arguitur, quam fornicalio ipsa.

Namque suum pcrdit ordinem, et in profundius, quam sil

fornicationis, baralhrum ejecta est. Non cniin aliquis fe-

rct cum virginibus numerari eam, quae non curat quw

sunt Domini, et multos reddit adulleros; neque cum nup-

tis. Illa enim curam habel, quomodo placeat viro uni :lu

autcm utinnumcris, ct iis qui non lege conjugii noli, scd

alio quodam modo ab omnibus condemnato ct rcjecto :

undc vereor ne ab utroque loco excidens, in mulierum

inhoncstarum ordinem redacta videaris. Etenim ab appel-

lalionc ipsa si quis rem dijudicarc velit, ipsi contradicere

niliil possimus. Nam si quando in forum sc conicraul, vel

alias sermo domi de ipsis sit apud eos, qui disputant dc

absurda hujusmodi copulatione, significarc volcules illam,

hujus vocant, non inatrcm, ncque enim illum pepcril

neqim sororcm, non cnim cx eodem ulcro proguala est ;

neque conjugem, non enim lcge conjugii dohabitont; ne-

quc alio quopiam cognationis noinine, quod concessum vcl

lege pcrmissum sit; scd turpi quodam ac ridiculo. Noi.

cnim ego quidem lulcrim ipsum nominare, sic cxosam

habeo el aversor hanc appellationcm, etpiwpeoilar mihi

etiam contubcrniicognoincn. JSed non peperisli, nulli lo-

lerati partus dolorcs : ct quid hac dcfensione foadius? quM

item miscrius quam quod ab iis vult apparcre virgo, ad



279 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHli-PISCOPI C. P.

quae et mullae fornicatrices mulieres confugere possunt ?

Sed illae, inquit, aliunde arguuntur quod libidini vacent.

Undealiunde, dicmihi?a vestitu,a visu, a gressu, ab ama-

toribus quos capiunt? Benequidem nobis depinxisti scorti

characterem : sed vidc ne his conjecturis et argumentis,

antequam illas, te ipsam capias. Etenim ettu tibi ipsi tales

saepe praeparas amatores, atque per eadem retia. Quod si

non vocas in domicilium praetereuntes , at habes inlra

conclusos semper, quod multo gravius, ob nihil quidem

aliud, quam ut absurdam voluplatem impleas, et illius et

tuam, noncongressuminquam. Sed quid inde iucri, quan-

doquidem mutuis aspectibus istud ipsum contingit? alio-

qui si hoc non est, neque adulterium istud committilis,

quare ipsum habes domi ? Quam causam justam et ralio-

nabilcm nobis dices ? Nupta enim nuptias dicet; scorlum,

libidinem; tu autem virgo qualem nobis causam narrabis

dignam quoe proferatur, el justam ?

IV. At cur curiose inquiris, inquit, cum non simul dor-

miant, ncque nobiscum congrediantur, ut illis mulieribus

illi? imo hoc potissimum plerique aflirmant. Yerum quid

hoc dicit contra suum capul? an vero contra suum tan-

tum caput dictum hcc sit,postea inquiremus. Et jam

quidem raanileste demonstratum est, cum de viris dicere-

mus, quod non solum qui maledicunt, sed et qui occasio-

nes lemcre proebent in causa qua; agilur, rei sunt suppii-

cii : verumtamen hoc ipsum dcnuo demonstrabimus. Jam

autem si te rogavero causam hujus contubernii, num ali-

quam dicere poles? Infirma sum, inquit, mulier, neque

sola valeo meo usui sufficere. Enimvero cum haec coha-

bitatoribus vestris objicimus, ab eis contraria audimus,

nempe quod propler suum ministerium vos teneant.

Quomodo igitur quae ex abundanti viris etiam sola-

tio esse potestis, vobis lnulieribus subsidio esse non po-



qitod hegh.ahf.s FOtnM vinis eonAnrT. t.tc. 97$

irsiis , sed aliis indigetis ? Natfi sicut vir viro, ita mulicr

imilieri commodius ct rectius utique cohabitarit. Quando

autem et viris ad ministerium commodiores eslis, multomagis vobis ipsis. Ad qnid cnim, quaeso, necessaria et uti-

lis viri societas ? aut qunlc ille mulieri exhibebit minis-

terium,quod non possit mulieri mulicr ? Num tclam

tccum tcxere vel trainam nerc cum stamine illc magispo.

terit quam mulicr? Annon contra se res habet? Ille enim

etramsi vellet, non utique sciret, nisi forle nunc id ipsos

docueritis: quippe mulicris solius hoc opus est. Sed ves-

lcm lavare, igneni acccndcre, et ollam fervefacere, eliam

hccc non minus, sed mclius quam vir, mulicr efliccre po-

tcst. Quomodo igitur utilis vir, dic quaeso ? An quando

vcndere aut emere oporlct? scd neque hic mulier valet

minus quam vir, et testabilur utique fornm, ct omnesquotquot vestimcnta emere volunt, a mulieribus plerum-

quc emunt. Quod si lurpe virgiuibus in foro stare in com-^

merciis, sicut et turpeest: quanto magis cohabilare viro,

turpius? verumtamen ct hoc minus quam illud effugere

polest. Mam hoec vcl pucllae qiic-eministrat, vcl vetulis quae

ad hacc idoneac sunt, reclius commiserim:

undc palamesl haec praetextus et effugia esseac legumenta infirmitatis.

Qualis indrmitalis velamenta ? inquit. Nam si concupis-

cercm virum ct nuplias, et id genus vike, quis prohibcret?

Annon adesset libertas ul hoc facerem, quo ncque offcn-

dcrctur Deus, neque ipsa ab hominibus redarguercr ?

Elenim ct cgo hoc dico, ct non tam tua quain mea sunt

vciha. At necessc dicere, ubi tibi viri usus tanlopere nc-

cessarius, vel cum monslrare non possis, ejicialur is, qui

malc cohabitat: nam ab hac contumelia absolvi aliternon

potes. Haec enim quae dicebas, non tua magis sunt, quam

eorum qui turpitudinem tnam dolent. Oportebat quidcm,

tamclsi plnrimum utile esset, viri ministerium cum tanto

K. 18



«74 *« J0< CHRYSOSTOMl ARCHIEPISCOPI C. P.

convicio non admittere. Nam quando Dei gloria dedecore

afficitur, nullus tam necessarius essc poterit praetextus, ut

persuadeatur contemni tantum malum. Quinetiam si mil-

iies in die sit moriendum, ne hoc fiat, cum multa volup-

tate hoc sustinere oportebat, multo minus quielis vel mun-

dani usus gratia, negligendum erat malum. Audi igitur

quomodo idipsum timuit Paulus, ei tremuit , et quam

vehementer. « Bonum enim mihi est mori , ait,quam

«gloriaui meamut quis

evacuet

1

. » Sane ille, utne

eva-

cuaret suam gloriam, mori elegit : nos autem ut scandala

tollamus, neque parvum commodum contemnimus? et

quomodo polerimus unquam salvari, cum non sit par, ne-

que accedat prope, laude privari, el in crimen incidere ?

llle enim etsi hoc fecisset, non offendisset Deum: ipse

namqueei consliluerat exEvangelio vivere : attamen ma-

lebat mori, quam tam bonum opusrelinquere : nos autem

lurbantes ea qua? ubique sunt ordinata, licet sciamus

quod maximam proplerea luituri simus panam, neque

consuetudincm frigidamet intempestivam despici patimur,

et quae tandem nobis erit venia? Oporlebat igitur, etsi vi-

rumunummulti usus requirerent, ut antea dicebam, tanla

vero inde nasceretur contumelia, eligere morlem potius,

quam hoc contemnere. Cum autcm per mulierem com-

modius et facilius haec omnia perfici possint, quae vobis

erit venia sic delicate ageutibus.et contra salutem veslram

vos fcedanlibus ? Dic item mihi, quando tibi hacc ille exhi-

bet, annon exhibebis ctiam illi vicissim aliquod minis-

terium? Nulli non manifestum. Et quanlo melius non

relribuere lalia, neque vicissim acciperc, sed tempus la-

borum, quod in illius quietem impendis, hoc in tuamin-

sumere, quam graviter iaborautem tuam existimationeui

confundere? Sed nullum ipsi exhibes ministerium. Ergo

ipsumsibi ipsi omnia ministrare necessarium, et sternere

i i Cor. ix, i5.



QUOD EEUULA.BES FOEMlN.fi VIIU8 COHABIT. ETC. 8?5

lectos, et coquere, et igneni accendcre, et alia id genus

facere. Haec neque famulus ferret ita ministrans, et nihil

connnodi a domino accipicns. Sed hic iert omnia, inquit,

propter liuiorem Domini et repositam huic mini.-lerio

merccdem, et graliam habcbit, qui imperio subest, cuui

nihil illi sit utilitatis ex nobis. Unde igitur postea impu-

dentium oblurabimus ora ? Elenim si tantam ipsa ejus

teslaris pietatem, ct sic tremit et verelurDei mandata , ut

se ipsum plusquam vilissimum inancipium despiciat, om-niaquc tibi exhibeat, nullum inde capiens fructum: ante

omnia oporlebat ipsum rationem habere gloria?, el hono-

ris Dei : nunc autem non est ejusdem animae simul et per

idcm lempus lantam obsequentiam simul et despectum os-

tendere ciica mandata Dei, et nunc quidem ipsa tremere,

nunc vcro nullam rationem haberc ejus qui leges dedit,

dum conlumelia afiicitur. Etcnim si se purum servare a

voluptate, et nihil humani agere, se ipsum humiliare, af-

fligere, et aerumuis subjicere, suisque laboribus aliis quie-

lcm parcre, vcrc valde sapientis animae est, et sublimis

sane gloriam Dei coiilumelia non afficere, neque haec fa-

cere, propter quae blasphematur a multis, hoc multi nccvaide magni bene et cum laude pracstiterunt. Quomodo

igilur libi credemus quod hoc propter Deum et asccseos

sludium lacias, quod maguam et generosam animam re-

quiril : quando iilud quod scilicct minus cst, et vulgarc

despiccie non potes, nequc absistere vis ab iis, a quibus

Deo iuferlur injuiia, et corpus et omnia prodis pro iis,

quae non ipsj placenl P et qui liaic persuaderi poterunl ?

bed nescio quouiodo a virginibus ad earum coliabilalo-

res simui Iransiverim, proplerca ulique ad eas nobis re-

dcnndum.

V. Lnde igitur iliis, qui ita eas accusant ct argumenlan-

tur, nos polerimus persuadere? Nou persuadcantur, iit;

x8.



aj6 S. JO. CTfltYSOSTOMI AR^HIKPISCOPI C. P.

An vero piae animne hoc fnerit? Tunc enim maledici dcspi-

ciendi sunt, cum nos illis ansas non praebuerimus : imo

neque tunc, quandoquidem ipsorum obturare ora possu-

mus; quando autem tolum ex nobis est, in nostrum verli-

lur caput totus ignis. Sic enim, ait, peccantes in fratres,

et infirmam ipsorum conscientiam percutientes, in Chris-

tum peccatiV. Sciebat enim, sciebat manifestc, quod non

sufficeret ad dcfensionem nosiram, eorum qui offenduntur

infirmitas, sed hoc ipsum potissimum est, quod condem-

nnt nos. Quanto enim puriorcs sumus a causa quae inten-

talur, tanto nos arqnius prnestabimus, si infirmitati corum

parcamus. Et nondum dico quod hic immerito offendnn-

tur ; sed ponatur, quod absque ralione hoc patiantur.

iNam nec sic despicicndi snnt. Quae Romanis per Epistolam

scribens Paulus docuit nos sic dicens : « Noli proptor es-

»cam destruereopus Dei2

: »quamvis illi improvidc crant

offensi, attamen non eum qui offenditur, sed offcndenlom

increpat. Nam quod jam videlicet dicebam, et nunc dico :

Quando magnum aliquod lucrum obvenerit, et plaga ipsa

majus, contemncndi sunt, qui scandalum patiuntur

quando aulcm nullum fuerit amplius, quam quod infirmi

flejicianlur, etiamsi millies ex imprudentia hoc paliantur

illi, parccndum eis erit : quoniam et Deus eos, qui impil-

Innt in lapsum, et dejiciunt, latasententia supplicii puniet.

jNam nihil lucrantes alium offendere, extremae malitia? cst.

ISos autem quando videmus aliquem inquietum ob diutur-

isam valetudinem, eos qui illum exacerbant, domo abigi

mus, neque mullum disputamus, an juste vel injuste illi

hoc faciant, sed negata illis omni defensione, et huic dala

ob infirmitatem venia, quamvis injuste exacerbetur, ejus

miseremur. Quod si nos hac cura circa famulos et pueros

ntimur, ct saepe filium ila peccanlom flagellamns, mullo

> i Cor. tiii, !2. — « Rom. xir, 50.



QUOD IUi<il'LAllES FOKMIN/E VlMS COHAIUT. LTC. 277

magis bonus Deus , et clcmens et iequus hoc faciet. Quid

dicis? Infiruius esl qui ofleiidilur? igitur dignus est cui

parcalur, non ut laedalur: vulnera habet? ne igitur atte-

ramus , sod curemus. Suspicalur male et imprudenter ?

igitur auferamus suspicionem, non augeamus. In Christum

cniin peccat, quaj de his contendit. Annon audis in Veteri

Moyscm ssepe dicentem : a Deus zelotes est1

?»et itcrum :

«Zelavi Jerusalem2

: »in Novo vero Paulum clamantem:

«Kmulor enim vos Dei aemulatione 3 ?»IIoc, si nihil aliud,

sulficere debebat, nc subverlcretur anima, etiam non valde

iufirma et aegra. Cum enim res adco sit terribilis, dulcis

magis esl, quam terribilis. Nunquam enim zelus est, non

praeeunle charitate aliqua calida et fervente, it ut hoc sit

argumentum vehementis ardcnlisque Dei charitatis et aini-

ciliae. Nonenimaflectio estzelus inDeo, sedvolcns immen-sum amorem suum inlerpretari, hocsaepe usus est nomine.

Allamcn nos qui valde iusensati ad humanas decidimus

affectiones, eum qui nos tanlum amat, contumelia alfici-

mus : eos autem, qui nihil nobis prodesse possunt, omni-

bus modis colimus. Quid enim tibi , o misera , tantum

prodcssc potest frigida haec cohabilalio, cum tanto the•

sauro tc privet? Vide, quaeso, deducit te e ccelis, excludit

te spirituali thalamo, sejungit te a cnclesli sponso, parat

libi immorlalia supplicia, el lormenta finem non habentia.

Pro his si talcnla innumera praeberel contubernalis tuus,

si promplior esset mancipiis venalitiis, si te in majori ho-

nore et dignilatc constilucrel, quam sit regina : annon ul

damnosum et inimicum, et plura auferentem, quam dan-

tcm sic aversari, ct odio habcre oporteret? Proponitur tibi

cura de bonis c<Elestibus, de rcgno futuro, de vita iminor-

lali, de incllabili gloria, tu vero negotia terrena comme-

moras, ct hunc ad illa utilem visum colis quasi dominum,

« Evod. xx, 5. — > 1 Zacl>. 1 , 14. — > 2 (Jor. m, a.



qVOT) RBQU1ARB3 FOBMlNfi VllUS COIIAKIT. ETC. 279

tettt habeat, e! vh goneris claritudincm , et ob eloquen-

tiam et piclalem admirabilissit

omnibus, silquc undequa-que clarus : nequc vcl sic polerit illam facere claram ac

probalam. Gloriam enim babilurus quispiam ex amicilia

erga aliquem, illins gloriam prius cuslodire debet, qui

prrcbet ut glorificetnr : nam si illius gloria oflendilur,

multo magis suam ipsius gloriam dejicit. Nam sicut fonlc

corrupto, et quai inde mananl fluenta corruptioni com-municant : et radice corrupla, multo magis fructus cor-

rumpcnlnr : sic ct nunc, si is qui virgincm claram facturus

est, iiat ridiculus ob cohabitalionem, ipsa quoque ante

illum, et cum illo ridebitur : et si mulieri antea conligerit

gloria bona apud multos , eam tamen slalim ingressus ille

domo ejiciet:

lanlum abest ut aliam secum afferat, ac li-

cet etiam ipse babeat lalem existimationem , idem illi

continget. Non igitur famam vobis bonam adducit hacc

consuetudo, sed eam aufert, quam habebalis : et malam

insupcr conflat quam non habebatis. Et quod de Juda^is

Propheta dicit, opportunum est etiam nunc dicere : « Si

» mutabil ^Ethiops pellem suam,

et pardus maculas suas*,

etiam quitalibus cohabitant, maculam hanc aliquando de-

ponent : sic quemadmodum corpori , caulerium amborum

existimalioni inuritur, et bona ipsorum omnia offuscat.

Scd forte gloriam putant hoc ipsum , imperare viris : at

hoc est mire ridiculum , et quo maxime gloriantur solae

meretrices. Mulierum ulique liberarum et caslarum hocnon fuerit, in lalibus retibns deliciari. Quoniam et hinc

iternm aliud ignominiae argumentum, ct quanto magis

imperant viris, et graviora injungunt, tanlo magis se ipsas

confundunt cum ipsis. Non enim quac servire facit viros

mnlier, sed qnae reverelur, omnibus est reverenda el glo-

riosa. Si autem non sustinuerint haec noslra verba. D»*i

1 Jerem. 1111, »3.



280 S. JQ. CIIRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

lex occluderc ora earum potest , sic dicens : « Ad virum

s tuum conversio tua etipselui dominabitur1

. Caputenim

»mulieris vir2

. » Et aliunde e multis locis quis hoc invc-

niet sic legibus cautuin, et hunc olim datum esse ordi-

nem : itaque magna est fceditas , si superiora liant infe-

riora : caput deorsum et corpus sursum. Quod si in

nuptiis hoc turpe , multo magis in hoc consortio, ubi non

hoc solum grave est, quod sit transgressio divinac legis,

sed quod pessimam et mulieri et illi afferrat famam. Nam

si cohabitare est turpe, multo magis cohabitantem viro

dominari. Non enim undequaque imperare laudem habet

sed fieri potest ut qui imperatur laudabiliter, et qui impe-

rat turpiter agat. Itaque si vis in admiratione essc apud

viros, nihil tibi commune sit cum ipsis : procul a con-

gressu et aspectu et cohabitatione illorum esto, tunc te

et mulieres obstupescent, et viri omnes simul admirabun-

tur, ulpote virginem spouso indivulse assidentem : tunc

non domestici solum, sed et gentiles et Judaei, et omne

homiuum probabit genus3

: atque adeo si gloriam amas,

hanc vade viam, non aliam, tunc te non jamillias vel illius

vocabunt,sedChristi. Huic autem ornatus alius par a nullo

tibi erit. An vero exigua sunt, quaeso, quae quotidie canuntur

et in foro, et in domibus, et in aliis civitatibus? Puella

isthaec formosa valde et adolescens , si voluisset , multos

patronos sibi conciliare potuisset, sed noluit : imo maluit

quaevis sustinere ac pati, quam Christi amorem relinquere,

et castitatis florcm obscurare. Beata et bis et teretsaepius.

Quantis fruetur bonis, qualem accipiet coronam, quanta

mercede donabitur, quae cum ipsis incorporeis certat vir-

tutibus ? Haec et talia de hac omnes dicent, et ad aemula-

tionem suis filiabus proponent : et si quis admonere ho-

neste viventem , et si quis corruptam ad modestiam

• Gen. iu, 16. — « 1 Cor m, l, — * Id. vn , 35.



QUOD nEGUHAnES VOBMINiE VIMS COHAniT. ETC. 'l&l

ivducere voluerit , hacc illi iterum omnes encomia in me-

dium ferent : non hic autcm solum , sed et quoties de vir-

ginilatc fiat scrmo : et sic omncs laudabunt, non solum

qui caste vivunt : scd el illi qui studuere et omnia fecerunt

11 1 ipsam obtinerent, ac deinde contempti et despecti

fuerunt. Atque ista quidem tanta, et mullo majore quam

diclum est, fruetur gloria : quae vero cohabitantes habet,

omnia secus reperit : et primo quidem quando ab aliqui-

bus impuris accusatur virginitas; de ulrisque habctur

memoria in talibus conventibus : sed illa quidem apcrit

ora defensantium, isla autem accusantium. Postea quando

corrigi aliquam et compositam reddi decet , hoec quidem

ut pharmacum astringens, et quod putredinem repellcre

potest in medium affcrlur, et praeceptoris os ornat : illa

auloui , cum confusa stat, tametsi non adsit erubescens et

pudefacta. Necessc enim est ut occasione cujusque lapsac

haec accusetur, et iterum confundatur : et ubi dc re hac

scrmo sil, sicut illa beata , ita ista misera etcalamitosa, et

quidvis simile audietur. Et sicut illam non qui vident so-

lum, sedet qui ignorant, et nullo beneficio affecti, celebrant,

ct laudant : ita et hanc quotquot vel sciunt vel ignorant

ipsam , ct qui nihil mali ab ea sunt passi, aflligunt et cri-

minantur. Nam ii qui recte vivunt, non a notis solum

sed et ab ignotis, imo ab ipsis inimicis laudantur, et ad-

niiralioni sunt : qui autem corrupti et improbi , et ab

ainicis allliguntur. Et vero divinae hoc providentiae opus

cst, quod lanlam nobis cum virlutibuscognationem, et tan-

tam vitiorum abominationem indidit : ut illa quidem om

nium calculo probctur, etiam eorum, qui illam nonadeunt

malitia vero, condemnetur et ab iis, qui illam aversantur,

ct ab iis qui fllam consectantur. Unde clarum, quod igna-

vas ilhis non noli solum, sod Ct iunnli , ;iv(M-.inlur : el

luaximo oinniuu^ ii qui cohabilaut. Nam otei sc dicanl



282 S. JO. CHRYSOSTOMI A.RCHI15PISCOPI C. P.

valde vos diligere, et admirari, etsi gratiam habeant pro

hac voluptate , et pro douis vestris, attamen odio iterumeritis conscientiis eorum, ubi parum resipuerint, et in-

lellexerint, quo laqueo fuerint capti. Tantum est nequitia

malum , ut ii, quos maxime omnium colitis, vos potissi-

mum condemnaturi sint, quoniam et maxime omnium

vestra sciunt in penitissima admissi , et secreta vestra om-

nia diffamant. Et quododerint, hinc manifestum est:sae-

pius voluerunt ab hac scabie et hoc morbo gravi liberari

impedit veroconsuetudo, et voluptas quaedam, quae inesse

vitletur : quandoquidem et illa liberari aegritudine optant

quidem , camque omnes,qui illa laborant, oderunt, at de-

lcclantur tamen dum ea laborant, ut in hoc casu conlin-

git.

Namlicet quis valde miser et calamilosus sit, non est

tamen ita desperatus, nec ita suam cupit inquinari glo-

riam , ut velit in turpitudine vivere, et in ore omnium

versari , maledictis incessi, rideri, opprobriis onerari, ct

spectacnlum esse in foro commune , omniumque digitis

monstrari per ignominiam. Enimvero non parva his insua-

vitas ab hujusmodi suspicione nascitur, quae conscientiam

assidue exagitat, et omni verme tenacius mentem intus

depascitur. Si autem ubi haec apud homines sequitur in-

famia , licet nihil palam proferant, sed intra se solum

improbent, tantus oritur dolor; cum ad injuria affectum

sponsum proficiscemur, cuni occulta in medium adducen-

tur, quando et corda revelabuntnr, etsermo, etfigura, et

visus, etcogitatio; transeo enim quae his turpiora : quando

igitur omnia simpliciter in orbe toto nuda apparebunt, et

aperta, quantam sustinebimus ignominiam, et suppli-

cium, et vindictam ? Tunc enim si non sc sistat fulgens

virtutibus anima, ut decet hujusmodi junctam sponso, si

non omni labe, macula, et ruga sit pura, peribit, et ex-

trema feret. Quod si quantalibet macula eiicere jllam po-



QUOD REGULARES FOEMIISLE VIRIS C0HA1IIT. ETC. 283

teal .quando mnlue sordes sunt, ct lanlus foctor, et plu-

rinia ubique ulcera, quis eam eruet e supplicio et illa

|)ona? Mam si hic ita despecta et insuavis ejus est vita

ul oumos eam aversentur, et amici et inimici, quoniodo

poteril ad rogia transcendere vestibula , tanla luti foeditato

oblila? Non vides, quod in domo viri privati et vilis nemo

Jerrcl porcum lulo voluptalum intus adiuUti, sed illum

abigunt et persequuntur omnes, et januas claudunt, et

iugant procul? Si autem brutum animal, in luto educa-

lum, non ferunt homines intus excipi cum tali maenla,

quomodo in coelestia labernacula, ubi tanta claritas , ubi

omnia fulgida, ubi lux inaccessa, ubi fulgure omni fulgi-

diores occurrent virgines,polerit quis sic coinquinalus

ingredi? Quae non habebant oleum, a thalamo exclusa)

sunl, etquomodo vos adyta illa ingredi expectatis?Eteuim

mullo hoc illo gravius peccatum est. Non enim cst par

corporalem cibum non impertire, et mulLas perdere ani-

mas. illcd quidem paupcrcs nulla in re aflecerant injuria

sed quia sua illis non imparlitae sunt, neque eorum ino-

piam levaverunt,

haec passae sunt: lu autem injurin aile-

cisli , et expulisli , et non solum non profuisti , sed ct

maxinie nocuisti. Quod si quae nihil profuerunt, tanlam

dederunt pojnani, pnesertim virginitate sincera manente :

quce non solum inuliles aliis, sed el plurimum sibi ipsis

nocuerunl, necnon conlubcrnalibus et iis, qui scandalizati

sunt, eL piiu omnibus nomen sponsi conlumelia aifece-

runt, qualeni sustinebunl cruciatum? An nescitis qualem

rem aggresste, in quem agonem instructoe eslis? quam

praelii parlem sorlilae? Apud ipsum belli duccm, imo apud

ipsum habil.ttis regem , et militalis. Sicut igitur in bellis

non unum locum cxercilus omnis occupat, sed alii cornua

agminis, alii medium, alii poslrema, alii frontem phalan-

gis ornant, alii aulcm ubi rex comparet, ubique cum ipso



284 8. JO. CHRYSOSTOMI ARClllKHSCOPI C. P.

apparent ac cum ipso currunt : sic quoquc virginurn cho-

rus, si vere virginum chorus sit, nullum alium, nisi hunc

ordinem sortitus est. Non sic ii qui aureas togas induti, et

equis auro ornatis vecti , et aurea gemmisque distincta

ferentes scuta, regis praesentiam dcclarare debent, ut virgo

Christi. Nam illi quidem apud ipsum currum regium ver-

santur : virgo autem regius quoque currus fit, sicut Ghe-

rubim, si vult, et astat ipsi sicut Seraphim.

VII. Igitur cum in publicum prodit , oportet omnis phi-

losophiae specimen prae se ferat, et omnes in stuporem

convertat, sicut Angelus si nunc e ccelo descenderet, ct

sicut ex Cherubim aliquis si in lerris appareret , omncs

homines in se converteret : sic et virginem omnes qui vi-

dent, adduci in admiralionem et stuporem suae sanctimo-

niae oportet. Nam si dum incedit ,quasi per desertum

caf.quando autem sedet in Ecclesia, profundissimo cum

silentio; oculus ejus nullum videat praetereuntium , non

mulierum , non virorum , sed solum sponsum ut prasen-

tjui et conspicuum :concedens autem iterum in domum,

ci in prccibus loquatur, et ejus solius vocem per scriptu-

ras audiat : domi vero eum quem desiderat et amat, solum

cogitet, sit quasi peregrina et advena; omniaque faciat,

quasi res praesentes nihil ad eam pertineant : et non solum

masculorum fugiat aspectus, sedet conventum saecularium

mulierum : tantaque corpori suppeditet ,quanta necesse

cst, et universa in animae salulem impendat : quis non ad-

miretur, quis non obstupescat, in muliebri natura vitam

angelicam intuens? quis autem homo accedere, quis tan-

gere audeat tam flagrantem animam ? Eapropter omnes

quidem ab ea abstinebunt, et sponte et inviti:omnes item

in stuporem vertentur, utpole aurum fulgens et ignitum

videntes. Nam et auri natura habet per se multum fulgo-

ris : cum aulem et ignem in se tenet , majori miraculo est



orOD HRfiWLARES FOCMIN.R VIIUS COHABIT. ETC 2 85

et torribilior. Quod si hoc in corpore;quanrlo idcm in

anima contingit aurca , non tunc hoininibus solum, scd

et Angelis dcsidcrabile erit hoc spectaculum. Quare ergo

vcstibus tc ipsam ornas, quac ab hac flamma tanlum habcs

ornatum? Etenim vcstes non sunt datae ut eis ornemur,

scd ut nudilatis fceditatem occultemus, non ut talibus in-

duamur, quae nos majori turpitudini,quam ipsa nudilas,

exponant. Idcirco et Adam induit Deus vesles pelliceas1

,

similiter ct ejus uxorem : quamvis si voluisset, pukhris

eum potuisscl induere vestibus : sednolis antiquitns et per

tillas ostcndit

,quod non sit praesens tempus deliciarum ,

scd gemitus et planctus. Quod si ignominiae cst et con-

demnalionis, et ex peccato venit, ut amiclu indigcas

quid rcprehensionis materiam auges? Annon satis casum

noslrum indicat, quod vestibus egeamus? Cur crimen

exaggeras? cur indigentia ampliore accusationcm augcs?

Oporlebat enim ejulare ct gemere , et corpus ipsum casti-

gare2

, secundum Paulum : nos aulem sedemus , et vela-

menla artificiose conlcxentes, sicut si quis tumores circa

oculos habens, ea cogatur obvclarc, et haec adhuc vela-

menta exornct. Proplerea Helias, propterca Joanncs sim-

pliccm habenlcs amictum, et pelliceas lunicas, et vcstibus

e piiis induti anhelabant ct concupiscebant indumenta in-

corruptionis accipcre. Tu aulem scenicas mulieres prae-

cellis vestium curiosilale,quibus insidias adolescentibus

elegantioribus parcs. Non sic le indui et ornari vult spon-

sus , scd in anima tua omnem repositam suam esse gloriam

jussit : lu aulem illam negligis , et lutum ac cinerem varie

decoras, et amatorcs incontinentes illicis, et adulleros

facis pene omnes,qui te vident. Kt quod mullum hinc

ignem congeras , nec te pulo inficias ire;quod autcm indc

ignominia etprobra sequantur, id ex amatoribus tuis os-

' Gen. iii, ji, — • i Coj-, u, 37«



886 8, JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

tendam. Nam cum ea quae animam ornat, Deum suae pul-

chritudinis habeat amatorem : tu vero homines, imo non

homines, sed porcos et canes, et si quid magis est ratio •

nis expers; quis ila est insipiens , ut te ornatiorem illis

putet,quarum desiderio Deus ducitur ob internam for-

mositatem? Atque adeo, quanto curiositati plus vacas ,

tanto abominabilior facta es : et Deum quidem a te avertis,

hos autem illicis , hincque tanto magis fceda ac turpis ap-

pares. Nam quomodo non turpis , si Deum allicere nonpotes? Quod si quae se ornat, adeo mgrata: quae cohabi-

tantem habet, cogita quanlum conciliet sibi odium.

VIII. Sed si videtur, non cohabitationem dicamus so-

luui , sed ipsam aperiamus palam , ut magis fceda videatur.

Nam quoniam non timent oculum soporis nescium , sed

oculi hoininum timor eorum, age et ipsas hac consola-

tione privemus,qua) occulta et tecla parietibus sunt in

medium afferentes , aperiamus januam iis qui videre ea

volunt, a lecto ipsos primum excitantes : imo si videtur,

primum exquiramus quae domi conlingunt, et ponamus

parielibus ipsos separari, et in cubiculis variis dormire.

Non enim pulo aliquem , etsi valde foeditati sit obnoxius ,

ita se ipsum traduci velle, ut in uno dormiat cubiculo.

Sint igitur disjuncti parietibus : et quid hoc fucrit? Non

enim sufficit ut a suspicione liberenlur. Verum nunc de

suspicione nihil : licet ancillasplurimai ei cohabitent : aliam

autem turpitudinem jam exquiramus. Evenit enim cum

per idem tempus surgunt, non ob pervigilia; nihil eniin

pium ab his animabus expectandum , ut transeant ad se

invicem jacenles, et compellent nocle, quo quid esse

queat lurpius? Quod si contingat repente et cohabitanlem

aegrotare, neque parietum hic postea aliqua ulilitas, sed

exurgcns prae aliis ad virginem jacentem ingreditur, in-

firmitatern praetexens , et ancillis saepe tardius paratis, et



QUOD REGULAllES FOEMlN.fi VIRIS COHABIT. ETC. «87

assidot, et alia curat , quse mulierem quandoque solam vix

ministrarc fas est , neque pudet illam , sed gloriam putat,

neque ipse erubescit, sed magis gaudet , et lanto magis

quanlo fcediorem servitutem prae se ferl. Apostolicum il-

lud verbuui quod dicit, « Gloria in confusione ipsorum *; »

lunc re ipsa monslralur. Ubi autem et ancillae surrexerint,

major turpitudo ; nam et aperto capile, et una lunica, ot

nudis manibus utpote turbatse , et in nocte surgentes dis-

currunt illo prsesente , imo in medio versante ct simul cur-

renle , omnia cogunlur implere : quo quid fieri possit

foedius? Quod si et obsletrix adsit , neque sicpudefit , sed

et aliis virginibus ingredientibus hoc sibi gloriosum exis-

timat. Lnum enim solum speclat , quomodo monslret

aegrotanti suum ministerium , iguorans, quod quo magis

ostendil, eo magis et se ipsum ct illam dehoneslat. Et quid

mirum, si praesentem non erubescat ? saepe enim mediis

noclibus vilium ancillarum opus facturus , ad ipsam obs-

lelricem currere non gravalur. Quando autem adest, nunc

quidcm ipsum ejiciunt vel invilum, licet valde impudens

sit:nunc autem permittunt , ut iterum ingrediatur, et

assideaf.quamvis quidnam faccrc quispiam possit ad illum

pudore afliciendum, etiamsi millia conelur , iis simile quae

ipse sibi facit? Lbi autem dies illuxit, ct utrosque e leclo

surgere oportct : cuslodiae et observaliones sunt, ncque

enim ad exlcriorem domunculam progrcdi sinc tiinore

possit. Saepe autem progressa, forlassc et in virum nudum

incidil. Ille vero hoc ipsum suspicans, modo id monens

ingreditur, modo incautus deprehendilur, ac multo risu

dignus cst:nihil enim amplius dicere volo. lhec aiUem

quamvis parva, lamen niagiuo libidinis carbones acccndere

consueverunl. Et haec quideni domi, el majora his : quando

autem in publicum iverit rediturus, iterum major turpi-

1 Fhilip, n>, 19.



5*88 S. JO. CIIRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

tudo. In domum suam ingressus , et dum non cogitur prae-

nuntiare, inventis mulieribus assidentibus illam pudefacit,

et ipsa saepe ita afficitur, turpeque censet si mulier mu-lieres excipiat , et ille si vir viros : mutuum autem conlu-

bernium non recusant: cavent autem ne suos contribules

hospitio excipiant : quo quid deterius fieri possit? Accidit

interdum , ut ipsum mulieres inveniant assidentem agglo-

meranti vel colum tenenti. Quid opus est dicere jurgia,

et quotidianas lites ? nam etiam si multa amicitia sit, hasc

quoque contingcre est verisimile. Audivi autem et de ali-

quibus quod zelotypi sunt. Nam ubi non est dilectio spi-

ritualis , et hoc nccesse est fieri: inde et varii casus, indc

corruptiones , indc virgines redduntur impudentes et illi-

berales : etsi corpore non corrumpanlur, moribus tamen.

Quanno enim discit libere loqui viro , considere, in eumobtueri, et riderc , et multa alia foeda agere, neque hoc

grave aliquid esse putat : tollitur virginitatis velum, et flos

conculcatur. Inde vero nihil agere dubitant , nihil depre-

cantur , sed et internuntiae nupliarum fiunt , et institoriam

aliorum negoliorum obeunt , multasque volentes esse vi-

duas prohibcnt; putantes sesuorum malorum defensionem

invenisse, ibi omnibus despicabiles sunt, inde et nuptae

ipsarum causa non erubescunt : utpote in omnibus melius

agcnles. Multo cnim melius unum et alterum inire conju-

gium, quam haec foeda agere , et lenonum suspicioncm

apud omnes subire, quod a suavitale nuptiarum se abs-

trahant,et oneribus nuptiarum se subdant. Quid eniin

onerosius quam virum habere, et sollicitam csse de iis quae

illius sunt ? Exoneravit tc ab hac molestia Deus : « Ad virum

» tuum conversio tua, et ipse lui dominabitur1

. » Soluta

es per virginitatem,quid iterum te servituti subjicis? Li-

beram te effecit Christus, tu autem tibi ipsi nectis nego-

• Gen. iii, 16,



OUOO KEGULARES FOEMlN.fl VIRIS COHARIT. ETC. 289

lia. Ab omni solliciludine libcram lc iecii , tu aulcm curas

e.xcogilas.

IX. Scdquoniamsollicitudinismentioincidit, lcmpestive

hacc dicenti succurrit apostolicum illud. Nam si cohabi-

tare viris mulicres, ct mulieribus viros, curas tolleret, ad

conlinentiam adhortando Paulus non dixisset: «Volo au-

» tem vos sine solliciludine esse1

, » ut et hac ratione nos

admoneret. Quidenim vultis ? ait: quietem et liberlatem?

Deinde non videtis contrarium cvenire, servitutem et la-

bores et miserias multas, dum viris cohabitalur? Multae

igitur saepe amissis viris ob hoc non iterum nubunt, nesub

jugo servilutis iterum sint. Prorsus autem siin paupertate

vivis et omni palrocinio cares, virtutem vilae ostende, et

ruin viro nihil habe commune. Conjunge te mulieribus

quae honeste vixerunt, et neque tuam coronam disperdes,

et omni perfueris securitale. Quod si hoc difficile esse pu-

las, quaere diligenter, et omnino invenies, imo non neces-

sarium esl quaerere. Nam sicut ad lucem occurrimus om-

nes, si refulgebunt radii vitae tuae, omnes accurrent lc di-

ligentes, unaqujcquc libi munere fungetur ministr.e et tc

domus suae securitatem putabit esse, et ornatum vitae et

coronam, secundum sermonem Christi. « Quaerite enim, ait,

» regnum Dei, et haec omnia adjicientur vobis2

. » Munc

autem et nos auctores sumus, utex hac sasculari felicilale

excidamus, quod ccelestia negligamus. Nos aulem quando

dico, non viros solum dico, sed et vos, el vos magis quamviros. Quoniam ab initio ob hoc graviorem pocnam acce-

pit mulier, quia deceptionis major causa fuil, propler hoc

et decipienlem magis quamdcceptum punivit Deus: quod

et nunc erit, sinonvolueritis corrigi et adpropriam rcdire

nobilitalem. Proptcr hoc enim et mulier tunc reprehensa,

qnod viro dedisset de fructn, non audebat dicerc opor-

•1 Cop. vn, 7,7, — » •> Mallh. vi, T>3.

xt 19



flgo •• J 0, CHRYSOSTOMI ARCHIEPI9COPI C. P,

tnisse, cum vir esset, non persuaderi neqne decipi' : sed

hanc quidem utpote frigidam defensionem tacuil, ad aliam

autem venit infirinam quidem et ipsam, aUamen plus hac

habentem rationis. Unde palam est magis licere deceptis

in deceptores culpam rejicere, quam deceptoribus in de-

ceptos. Scortum acccrsit eum qui conlumelia corpus

suum afficit, et poslquara eum illo dormierit, iterum di-

mittit: tu autem ubi vocaris eum qui injuria afficit et cor-

rumpit animam tuam, semper ipsum includis, ct non per-

mittis exire, vinculaque gravia injicis adulatione, cura ct

aliis operibus, et putas te glorificari cum te ipsam ita con-

fundis? Non cogitas tu, dic mihi, praesentem vitam,quam

brevis, ut somniis assimiletur, et flosculis marcescenlibus,

et umbrae prrelcreunti? Cnr vis deliciari nunc in somnio,

et puniri tunc in veritate? Quamvis ncque delicias hoec res

habet : quomodo enim, ubi condemnatio, et reprehensio-

nes, et convicia , et scandala? Verum etsi deliciae cssent,

quidestparvaaquae gutla ad immensum marc?« Audi, filia,

»et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum

»tuum, et domum patris tui , et concupiscet rex decorem

» tuum2

, » ad orbem lerrce aliquando male afleclum diccbat

David. Hoc igilur nos libi occinemus, breve verbum Pro-

phelae subimmutantes, et dicemus cum Propheta: Audi,

filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere malre

consuctudinis, et eornm qui tibi male cohabitant, et con-

cupiscet rex pulchritudinem tuam. Quid tibi hoc majus?

Quid item par poterimus dicere quam ut coeli, terrae et An-

gelorum, et Archangelorum, et supcrnarum YirtutumDo-

minum amalorem sorlita, libereris a vilibns conscrvis,

tuam nobilitalem dehonestantibus? Propter quod e re fue-

rit hic finire sermoncm. Nihil enim dicere poterimus,

quod huic honori sit par. Nam si quse sponsum in terra

i Gen, nr. — ' Psal. xliv, u.



QUOD nEC.UI.AEES 1'OEMINJE VIMS COHABIT. ETC. 2QI

acceperit regem, omnibus se pulat essc bcaliorem : tu cum

hahcas non tcrrcnum, nec conservum, scd cum qui in ca>

lis, cum qui super omneni principatam et poteslatem, et

virlulem, et omnenonicn quod nominatur, eum qui super

Cherubim sedet, qui conculit terram,qui extendit ccelum,

qui lerribilis cst Cherubinis, inaccessus Seraphinis, non

sponsum solum , scdamatorem quovis honiine ardentio-

reni: quomodo non omnia relinquis quae hic sunt, etiamsi

animam ipsam relinquere oporteat ? Quoniam igitursulTicit

hoc verbum sohim, ad plumbo omni graviorem corrigen-

dum ct promovendum ad supernam conversationem, et

nos huc desinimus, lcque admonemus, ut quasi divinum

aiiquod canticum concinas : ac domi et in ibro, et die, et

nocle, ctin via, et in thalamo, et voce et menle continue

loquaris animae dicens : Audi, anima, et vide, et inclinaau-

rem tuam, et obliviscere malai consuetudinis, et concu-

piscct rex pulchriludincm tuam 1

. Et si hoc continue ver

bum dixcris, auro omni puriorem facics animam. Dictum

enim hoc igne vehementiu? et eflicacius afllare tuas cogi-

tationes, ct omncs lunc menlis maculas expurgare valebit

in Chrislo Jesu Domino nosiro, cui gloria in saecula saecu-

Jorum. Amcn.

1 Psal. XLIV, 12.

19.



29- S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHHvPISCOPI C. P.

«.»11 ^viW^wi

SERMO.

Adversus cos qui apud se habent virgines subinlro-

duclas.

I. Majoribus noslris duae tanlum fuerunt causae1

,prop-

ler quas mulieribus viri cohabitarent. Et una quidem vetus

est ac justa rationiquc consentanea : nempe matrimonium,

quod Deo legislalorc instilutum est. « Propter hoc enim,

«inquit, relinquet vir patrem suum et malrem suam, et

» adhserebit uxori suae, eruntque duo in carnem unam 2:

altera vero reccntior, iniqua , el legi adversa, nempe for-

nicatio, quae a malignis inlroducla est damionibus. Atqui

nostra hac aitate tcrlius quidam novus et insolitus mos

prodiit, cujus causam haud facile invesligaveris. Sunt enim

nonnulli, qui puellas nuptiarum inexperlas domum du-cunt, et usque in exlremam senectutem inclusas lenenl,

ac fovent, non procrcandorum liberorum gralia, negant

enim sc cum illis rcm habere : neque libidinis causa

aiunt enim quod illas incorruptas servent. Et si quis ab eis

causam rogaverit, dicunt sibi multas esse : sed fingunt.

Ego enimnullameos

haberecrediderim, qune vel honcsta

vel idonea sit. Verum de his nondum dicemus. Afferemus

autem in medium, quam nos potissimum causam suspica-

mur. Et quaenam illa ? Omnino, si a scopo aberravero, fas

vobis esto ut me rcdarguatis. Et qucenam causa? quis ille

prsetextus? Videtur mihi mulieris convictus, non ex lege

nuptiarnm modo,sed eliam absque nupliis ac congressu,

i Vide D, Guillon , tom. xvtn, p. a68 279. — * Gen, 11, 24.



COJiTRA. KOS QUl SUBIKTROD. HVBLNT. iiQS

volnplatis habero nonnihil. Quod si non recte scnlio , non

possum dicerc. Mcam vobis senlcnliam narro, fortc autem

non incam solum, scd ct illorum : nam et illis sic videlur;

quod hinc liquet. Tanlam enim gloriam, et tanla scandala

nculiquam despicerent, nisi ingens quacdam et veliemens

cohabitandi voluptas esset. Quod si fortc succenseanl qui-

dam , quod haec dicamus : Prccor ut nobis venia delur,

absitque indignatio : neque enim libens ac temcre hanc

iniraicitiam susciperem. Non sum tam miser ac aerumno-

sus, qui tcmere omnes offendcre vclim : sed valde doleo

ac crucior, et gloriam Dei blasphcmari intuens, et multo-

rum salutem proptcr voluptalem hanc paulalim perire.

Quod enim illud suave sil, et nuptiali consortio ardentio-

rem pariat amorem, nunc forte stupebitis audientcs, sed

ubi id demonstravero , vos etiam confitebimini. Etenim

cum legitima muliere congredi, cum non sitvelitum, con-

cupiscentiam sedat, et saepenumero salietatem affert, im-

modicum restinguens ardorem. Proeterea partusetparluum

dolores, pucrorumque procrealiones ac educaliones, nec-

non et frequentes qui ex his sequuntur morbi, corpus ailli-

gunt, fiorem aetatis marcidum reddunt, invalidumque vo-

hiplatis calcar faciunt : in virgine aulem cohabitatrice

nihil horum reperies. Abest enim coilus, qui nalime im-

pctum deprimat et obtundal : neque dolores parlus, neque

pucronmi cducationes carnem marcescerc faciunt : sed

juvenilem vigorem diu conservat, utpolc intacta manens.

Post partus enim ct educaliones puerorum, corpora uxo-

riun infirmiora fiunt : illse aulcm usque in quadragesimum

annum in sua pcrmancnt forma , et cum virginibus jam

clocandis ccrlanl. Hinc cst quod cohabitantes duplici igne

accenduntur : nam ct ardor eorum non restinguitur coitu

cis intcrdicto, et ardoris fomes manet redditurquc validior.

Hanc cgo hujus contubcrnii causam suspicor : sed ne valdc



30,4 s * J0 * CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

succenseamus eis , neque difliciles sinius et iinportuni.

Nam qui aegrum vult resliluere, non hoc agit ira et verbe-

ribus, sed offert pharmaca magna cura , et blanda adhor-

tatione. Etenim si ab illis pcenas expetere nobis proposilum

esset, et si judicium ordinem teneremus, indignari oporte-

ret; sed si illo dimisso, medicorum et curare volentium

munus suscipiamus, hortari, obsecrare, et si opus sit, ge-

nua tangere opus est, ut quod agendum suscepimus, per-

ficiamus. Igitur quemadmodum medici, qui aegros a cibo

vel potu nocivo arcere cupiunt, licet illa mixtam habeant

voluptatem, ante omnia tamen persuadent, inesse illis

praeter nocumenta eliam multum insuavitatis : sic et nos

faciainus, commonslrando illis quod cohabilatio illa, quam-

vis suavis et jucunda videatur, perniciosa sit , et nihilo

melior, quam rnortiferae poliones. Et videtur quidcm mul-

tatn habere lastiliam, latet tamen multum in ea amaritudi-

nis, quam animae, quae voluptatibus oblectatur,, infundit.

Nam qui persuasus discedil, secure discedit. Sane qui metu

et necessitate a dilecta sejangilur, fortior amator fit , ct

fortassis iterum ad illam acc.edet : al si ut rem damnos;im

et amaram fugit, haudquaquam iterum revcrtitur ob cal-

culum sententiae suaj, quae quavis necessitate violentius illi

persuadet. Quomodo ergo persuadebimus illis, quod hoc

non solum noceat , sed et amarum sit? et quomodo aliter,

quam ex ipsa rerum natura? Interrogemus ergo cos, si

quis mensa sumpluosa apposita, variisdulcissimisqueplena

eduliis, denuntiet summis minis , ne quid propositorum

conlingatur : num vellet aliquis ad lalem mensam consi-

dere, et seipsum cruciare ? Ego utique non opinor : neque

enim tanta ex aspectu voluptate frueretur, quantam tristi-

tiam ex interdicto conciperet. Quid autem si quis sitienti

et adusto prae siti fontem limpidum etpurum demonslra-

tum, non solum non degustare , sed ne exlremis quidem



CONTIU EOS QUI SUIUNTROI). IIABENT. 296

digitis contingere permitleret, an quid eo cruciatu acer-

bius?

II. Nequc hic, opinor, mihi conlradixerit ullus. Tan-

tum cnim lioc malum est, ut etiam profani, qui plurimum

valent in natimo voluplate et trislilia expendenda , volen-

les eflingere quosdam qui valde cruciantur, talem quam-

dam fabulam in medium proferant. Introducitur in fabula

quidam cxtremo supplicio afliciendus, cui ostenditur om-nium cibortlm copia , et prtelerfluens aqua : nec concedi-

lur, ul aliquo islorum fruatur : et cum extendit ille ma-

num , omnia quae videntur, a taclu fugiunt, fitque hoc

semper. Et- luec est profanorum de illo supplicii genere

fabula. Philosophorum vero quidam, cum vidisset soda-

lium queindam osculum formoso puero dare, admirabun-dus dixit : Hic opinor prascipitcm facile se in ignem injice-

ret, qui tantam in se fornacem osculoest ausus accendere.

Ego autem non idem dixerim, quod nempe contubernales

suas osculenlur et contrectent. At si qui sunt qui hacc

calumnientur, demonstrare tentabo,quod si illo usque

perveniant, durius sibi quam prius supplicium accersant.

Nam si aspectus solus tantum infert dolorem : quando

conlactus accedit , ut est voluptas multo crassior, quam

aspcctns , ita majorem struit flammam , acerbiorem efli-

cit dolorem, el vehementius feram illam exasperat. Quanto

enim magis concupiscentias augemus , et plurima eis fo-

menta suppeditamus, tanto ct dolores nostri magis inten-dunlur. Et qucmadmodum qui mensae ct fonli assidet,

non sic videudo dolet, ut cui permissum est manu altin-

gere, et lamen ne deguslet prohibetur : sic utiqne qui

adcontreclanda virginum corpora admitluntur, graviorem

hauriunt crucialum ex tactu ,quam ex aspectu , dum

acerbius rci tactae privatione lorquentur. El quid opus e,»t

philosophari ex rebus exlcrnis ? Dei eniin scnlentia hi»



296 »• JO. CHBYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

omnibus potentior, ipsa nobis ostendit rem ita sese ha-

bere. Nam cum vellet punire Adam , non procul a para-

diso ipsum habilare fecit 1, sed prope paradisum, ut con-

linuam poenam haberet e spectaculo loci quem desiderabat,

et eo,quaravis semper illum ante se videret , frui non

permitteretur. Jam forte aliquis dixerit , et quomodo si

hoc natura tam amarum, plerique tanto studio sectanlur?

Ad hoc ego dixerim , istud ipsum extremae illorum aegri-

tudinis maximum esse argumenlum. Nam hic mos est

ajgrotantium, ut quaerant frigidam quamdam , brevisque

temporis voluptatem , unde prolixiorem sibi conciliant

pcenam. Hoc et in febricitantibus videre quis potest, qui

cum paulisper abstinere nolunt a refocillatione momenta-

nea vetitorum vel esculentorum , vel poculentorum , lon-

gum quemdam et difficillimum invehunt sibi morbum.

Oportet aulem ut ii qui bene valent, non eorum qui male

habent sententiam sequantur. Nam si illos sequemur, et a

medica arle , et a philosophia condemnabimur. Neque

enim aegrotantibus hoc solum in febri contingit, vel mu-

lierum amore, sed et in divitiis et in omnibus aliis. Etenim

qui in pecunias insaniunt, licet sciant quod ii qui parva

haec indigis impartiuntur, infinita illic bona capiant : de-

tinent tamen ea et defodiunt, et bonis omnibus excidere

malunt, obfrigidam brevemque hanc voluptatulam, quam

aeterna poena liberari , et immortalem vitam adipisci, illas

ad brevc tempus despiciendo. Hoc utique et illis contingit

dum a parva oculorum concupiscentia se ipsos aliquantis-

per conlinere nolentes, intolerabilem sibi ignem colligunt

et quanto scilicet se magis oblectari putant, tauto magis

malo implicantur , diabolo suis artibus hoc curanle ad

incrementum et persevcrantiam incendii; ut ardentes et

1 Gen. 1:1.



cOivnw los oui smintrod. BABBNT. 297

dclcctcnUir ct doleant, absurdum quoddam leinperamen-

Uim in nnimabus suis cilicicnles.

III. Jamvero si quis nos intemperantiae ob haec verba

condemnet : sane strcnnos illos viros, et cum mulieribus

babitantes, qui nihilgravc patiantur, bealos quidem dico,

qui lales sint, et vellem etiarn ipsc hoc robore donari : et

ipse quidem forte adducor ut credam, posse hujusmodi

?iros repcriri. Vellera tamen eos qui nos reprchenduntposse hoc nobis persuadere, quod adolescens lervens cor-

porc, puelheque virgini cohabilans , et ad latera ejus assi-

dens, et simul coenans, et per diem totum con!'abulans, ut

nihil aliud apponam, intempeslivos risus et effusos ca-

chinnos, et mollia verba , atque alia quae dictu inhonesta :

sed in eadem,

inquam , habitans domo, eidemque com-

municans mensae, ubi multa est liberlas verborum , et

ultro cilroque accipiuntur multa danturque, nulla huuia-

narum affectionum capiatur , sed purus a mala voluptale

et concupiscenlia permaneat. Vellem haec ab his qui nos

arguunt me doceri posse : sed neque ipsi volunt doceri,

ct nobis haec ad defensionem affercntibus reclamant quasi

impudenlibus, eodem quo ipsi morbo correptis, pro-

priamque tegentibus malitiam. Et quid haec adnos, in-

quit? Neque nos sumus obnoxii insipicntiae alicnae, neque

si quis stulte scandalizetur, dignus ego sum,qui pcenas

dem ob illius insipienliam. Sed hoc non dixit Paulus, sed

jtissit, ut si injusle scandalizetur aliquis, ejus iniirmitali

consulatur. Tunc enim solum liberamur a poena, quae po-

sita est in eos qui scandalum dant aliis , si ex scandalo

alind quoddam lucrum nascatur majus damno quod ex

scandalo fit. Adeoque si hoc non fuerit, et hoc solum ob-

venerit , 11 1 scandalizentur alii, sive ob rationem aliquam,

sivc ob nullam, sive ut infirmi offendanlur, sanguis illo

rum Buner captil uoslrum , cl cx muuibus noslris Dcus




animas tales requiret. El propter hoc ne per omnia negli-

geremus vel abjiceremus eos quibus offendiculo sumus ,

lerminos quosdam et regulas nobis Christus praescripsit.

Nam et hoc et illud fecit, prout tempus postulabat. Enim-

vero cum de natura ciborum dissereret, et ostenderet eam

esse puram, et a judaica observatione liberaret, Petro in-

gresso et dicente , « Scandalizati sunt; » dixit : « Sine ip-

» sos. » Et non solum despexit, quin et accusavit : « Omnis

»enim plantatio, quam non plantavit Pater meus ccelestis,

«eradicabitur '. » Ita legem de cibis irritam fecit. Ubi

autem qui pelebant didrachma , ad Petrum accedentes

dixerunt, « Magister tuus non solvit didrachma , » tunc

non idem egit sicut antea , sed rationem habuit scandali,

et ait : « Ut autem non scandalizemus ipsos, mitte hamum

»in mare , et piscem qui primus egressus fuerit , tolle ,

» iuveniesque in ore ejus stalerem : hunc acceptum da pro

»me et te2

. » Vides modo curantem , modo nihil curan-

tem ? Nam hoc loco nihil valde referebat gloriam Unige-

nili revelati : quomodo enim, cum et alibi studueriteam

obumbraie, pr;eceperitque multis , ne cui dicerent quod

ipse esset Chrislus? Et propterea nihil damni ex eo quod

dependit didrachma : si autem non solvisset , magna inde

nata fuis-sent mala. Nam ut tyrannum et obluctantem et

civitatis universae inimicum , et in extrema pericula inji-

cientem utique aversati fuissent : propterea ip60S qui vo-

lebant ipsum rapere , et facere regem , longius fugit,

eamque opinionem a multis , qui circa ipsum erant, re-

pulit. Priori autem loco necessarium erat id, quod ageba-

tur, ideo utiliter ac tempestive, et ut in meliori opere

contempsit scandalum. Etenim valde lempori congruebat,

ad supremam philosophiam ascensuros non prohiberi , ut

Judaeis mos gereretur; sed abire , vocante tempore, ad

' Maltb. xt, iS. — • Id. xvn, 36.



CONTBA KOS QUI SUBINTBOD. HABENT. 299

animi puritalom . neque relardari corporali observationc,

sod 1 vili illa cura cximi. Sic et Paulus modo conlempsit

MM qui scandali/.abantur, modo non contempsit, Magis-

trum sequcns , et dixit : « Per omnia omnibus placeo , non

»qua?rens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi

«fiant1

. »Si autem Paulus suam contemnit utilitatem, ut

invcniatquod multis prosil : quanla nosdignierimuspoena,

si neque proprium lugimus damnum, ul invcniamus quod

utile sit aliis, sed nos quoque cum aliis suaviter perdimus,

cum possemus et nos ipsos et alios servare ? Propterea

cum videt majus lucrum quam damnum ,contemnit eos

quiscandalum patiuntur. Ubi autemlucrum vidct nullum,

solum autem scandalum indc cvenire, omnia et facere el

pati paratus est, ne eveniat. Et non disputat talia morenostro. Non enim dicit, Quare sunt infirmi ? quare sine

causa sic affecti sunt ? Sed ea de causa ipsis potissimum

parcit,quia ob rationis penuriam ila se habent, et ita in-

iirmi sunt.

III. Dic enim mihi, qualem illerationabilem praetexlum

dicere potest, qui scandalizatur in comcdentc carnem cl

bibente vinum ? Hanc quippe legem Deus olim posuit.

Verumtamen in his si scandalizetur aliquis, Paulus absti-

net. « Non cnim carnem comedam , inquil, neque vinum

• bibarn, ul nc scandalizem iralrem2

: »nec dixit ca quae

nos dicimus: Subjiciendus-ne egoalicnae insipientiae? num

quia alicui simpliciori videturessc scandalum, ego dignus

qui supplicium luam ? Quamvis si etiam dixissct, multo

tamen juslius dixisset quam nos. Nam qui in illis scanda-

lizatur, inscnsalus est, et valdo insipiens. Verum in his

ipse multas justas et dignas cuusas, quas dical, habet. Al

iiuilin justiores dixissetPaulus, siquidem dicere voluisset

at non dixit; scd ad unum solum spcclavit, ncmpc salutem

' 1 Cor. x, 35. — • ld. viii, 181



000 S. JO. CIIRYSOSTOMl ARCIUEPISCOPI C. P.

proximi. Et vide quam eminenler : non enim dixit semel,

aul bis, auttanto tempore : sed, in aeternum, ait, non co-

medam, si scandalizetur alius. Et ut ne putes in his eum

subsistere, et aliud quiddam adjicit hoc majus. Ut enim

dixit, « Bonum cst non comedere carnem , ct non biberc

» vinum , » conjunxit et illud : « Neque illud, per quod fra-

» ter tuus impingit, vel scandalizatur, vel infirmalur '. »

Et animadverle rursus sapiciitiam praeceptoris. Reliclo

cniminflrmo, forlem corrigit ante illum. Nam fortis auctor

cst, quod ille infirmus sit, eo quod possil infirmitatem

corrigere, et non faciat. Et quid dico de infirmis fratri-

bus ? Etenim Judaais ct gentibus jubet eamdem curam im-

pendi. « Sine offendiculo , ait, estote et Judaeis et Gen-

» libus, et EcclesicB Dei2

. nltaque quanto te fortiorem esse

dicis, nihilque a cohabilatione nocumenti accipere, tanto

magis te ipsum debitorem constituis, ut vinculum hoc

rumpas. Nam quanto forlior eras, tanto jequius fuit , ut

iufirmiorem gestares. Igilur si infirmus es, propter te ip-

sum desiste : sin robustior, propter alterius infirmitatem.

Non enim sibi ipsi duntaxat, sed et aliis forlem esse opor-

tet eum qui fortis est. Quod si te forlem essc dicis, et in-

firmitatem illius contemnis , duplam dabis pcenarn, tum

quod non pepercisti , tum quod mulla tibi vis erat ut illi

parcere posses. Nam unusquisque nostrum debitor est sa-

lutis proximi. Propterea jussi sumus, non quas nostra sunt,

scd quae proximi spectare. Pretio enim empli sumus, et

qui nos redemit, hoc praecepit ip communem animarum

nostrarum utililatem. Non enim hoc solum nostrum est

lucrum, quando propria servamus membra, sed et quando

alios in majori securitale constituimus. Quamvis enim

millies philosopheris, redargueris tamen per opera, dam-

num exhac cohabitalione accepturis non vulgarc. Quando

Rom. xiv, 22. — * i Cor. x, 02.



CONTltA IiOS QUI SUHINTROD. HARHNT. . 01

cnim tc vidoo ita avelli non possc, et millia corum despi-

cero ,qu;e dauinum inferunt, nec converli tc tjm muJlis

reprehendcntibus, scd et gloriam luam conculcare, Ec-

clesiaeque magnam invidiam conflarc, atque infidclium ora

aperire, omnesquc mala opinione imbuerc : et lanta qni-

dem ex cohabitatione nasci mala , nullum autem provc-

nire bonum ; ex separatione vero, horum omnium malo-

rum sublationem , multorum autem aliorum bonorum

possessionem adipisci licere. Deinde cuin resilire nolis,

quomodo persuadere potero aliis , quod aiYectionis sis

expers , et a concupiscentia mala purus ? Imovero supcr

his nihil contendo : sed esto quod sis etiam cohabitando

purus, quamvis ne Job quidem ille bealus ausus fuil tan-

tam virtulcm etsapientiam sibi ascribere. Sed qui omnem

transcenderetvirtulem, ex omnibus diaboli reiibus exlrac-

tus, quiprimus et solus tantamforliludinem dcmonslra\il,

et omne ferrum , et adamantem sua continenlia prtelcr-

gressus , subnervavit diaboli polestalem : sic veritus erat

talcm pugnam , et ita putavit impossibile esse cohabilnre

virgini sinc damno et purum , ut non soluin a coha-

bitalione tali procul et longe sc ipsum, sed et ab as-

pectu prorsus et consortio subduxeril, legcmque posuerit

oculis suis omnino in virginem nc rcspicerc quidem 1

:

scicbat enim et probc noverat, quod non solum cohabi-

lantem, sed et aspicienlem curiose in faciem virginis

difficile, forte autem et impossibile sit elTugcrc damniini.

quod inde oritur. Proptcr quod ct diecbat, ne cogilen.

quidem de virgine.

V. At si parvus vidclur tibi ad ccrtamen Job,quamvis

revcra neque stcrcore illius simus digni : verumlamen lieet

minus tua magnanimitate cssc putes exemplutn, cogila

vocalissimum proeconem veritatis Pauliun, qui tolum <>r-

• Jl.b, X\M, 1.



302 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCMEPISCOPI C. P.

bemcircuit, et dicere potuit verba illa multa sapientia

referta, quod non jam ipse sit vivens, sed Christus in ipso :

et quod crucitixus sit mundo, et mundus sibi1

: et quod

quolidie moriatur, post tantam spirilus graliam , et tanta

certaininum specimina, post inenarrabilia pericula,post

tam eximiae diligentiai et sapientiae studium : declaratnobis

et commonstrat, quod donec spiraverimus , et hac carne

luerimus circumdati, certaminibus nobis opus est et la-

boribus, neque otio tcmperantia paratur, sed multis su-

doribus ct laboribus opus est ad hoc tropasum parandum;

sic dicebat : « Castigo corpus meum , et in servitutem re-

» digo : ne dum aliis praedicavero , ipse reprobus fiam2

. »

Haec aulem dicebat declarans seditionem carnis , et con-

cupiscentiae rabiem, prajliumque continuum , ac vitam

semper in agone conslitutam. Et idcirco etiam Christus

diflicultatem rei declarans, neque vel licite aspicere per-

mitlit mulierum facies : sed et adulterorum pccna punien-

dos sic respicientes interminalus est. Et cum dixisset Pe-

trus,«Non expedit uxorem ducere :»non statuit legem

ne ducantur uxores, sed giavitatem rei declarans dicebat:

« Qui potest capcre capiat5

. » Audimus aulem et hoc nos-

tro saeculo , quod nonnulli ferro totum corpus ligantes

et sacco vestientes, et ad verticcs montium currentes, el

in continuis jejuniis ac pervigiliis viventes, omnemque dis-

ciplinaj severitatem ostendentes, omnibus mulieribus in-

gressumin

domunculam et tugurium suum interdicereatque hac ratione se ipsos casligantes asgre tamen concu-

piscentiae furorem comprimere. At tu dicis,quod licet

videas cohabitantem virgini, et alligatum, et deliciantem,

et animam potius amitlentem quam cohabitatricem , para-

tumque omnia et facere et pati potius quam separari a

« Galat. n, ao ; ti, i4, et i Cor. xr, 3i. —» l Cor. ix, 27. — » Matth.

xix, 10.



CONTRA. EOS QUI SUBINTROD. HABENT. 3o3

dilecta, ne suspiceris aliquid niali, nc putes concupiscenliae

negolium, scd pietatis polius. Admirande vir, is afiectus

est iis qui lapidibus cohabitaut , non hominibus. Et tu

quidem forle non credis ob magnam tuam continentiam

ego autem audivi quosdam dicentes, quod etiam mulli

erga lapidcs ct statuas nonnihil aflecli sint. Quod si tan-

tum valuit artificium solum, ubi aspcra et dura efligies

quantam operabitur insaniam in efligie pulchra tcnerum

corpus? Quomodo non credentur magis verisimilia dicere

qui vos accusant,quam vos qui defendilis? Quid enim

verisimile, dic mihi? An quod vir mulierem concupiscat,

an quod non concupiscat? Omnino dixcrimus quod con-

cupiscat. Rursum cum innumerae causae impellant ut egrc-

diatur , nec egredi velit, sed se ipsum injicial , nullo opere

pretio; mullis vero probris, ac nocumentis scquentibus,

lum suis, lum alienis : quid hinc conjicias? ex bono-ne hoc

agalur proposito , an ex malo ? Opinor quis facile dixcrit

quod ex malo. Verumtamen non dc iis ipsis diligentcr

scrutabimur : sed ponalur, quod ii qui scandalizanlur, non

scandalizcntur justc, sed lcmere et sine causa : dic mihi

cujus gralia virgini cohabitas? JNulla enim alia de causa

statula est cohabitatio luec, quam propler dilectioncm et

amorcm:nam aufer hoc, et auferctur rei ulililas. Quis

eniin vir est, qui vellet sino hac necessitatc ferre delicias

et injurias muliebrcs ct alia hujus scxus vitia? Proptcrca

et ab initio Dcus mulicrem hoc robore armavil,probc

sciens quod valde despicabilis esset, nisi hoc gcnus impcrii

induceret , el quod nullus ei cohabitalurus esset, qui a

cupidilalibus cssct immunis: nam quodnuuc lam nccessa-

ria; et ulilcs sunt, idco cst, quia et pueros procrcant, et

domum cuslodiuut , ct aiia nmlta his piura adminislianl.

Si igitur , inquam, quae ita viris ministrant, sacpe laincu

contemptae siinl, ut e domo ejiciantur : quomodo absque



3o4 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

concupiscentia nobis cssc possunt dilectae, praesertim quae

nostotopprobriis onerant?Vel ergocausam cohabitationis

dicite, vel nullam aliam suspicari necessc, quam malam

concupiscentiam , et ignominiosam voluptatem.

VI. Quid igitur si poterimus , ait, causam justam et

rationabilem dicere, num frustra haec dixeris? Maxime

vero : sed nullam talem dicelis. Verumtamen hac etiam

ralione vellem discere, an vel umbram aliquam justiprae-

textus dicere possitis. Dcfensore caret, ait, virgo, neque

virumhabet, neque tutorem, saepc iteui neque palrem,

nec fratrem; indiget aliquo,qui ei manum praebeat , et

solitariae mcerorem consoietur, et ubique se pro ea oppo-

nat adversariis, et ipsam in securitate et portu constituat.

Quam tu mihi securitatem, quaeso, quem portum narras?

Portus enim propugnaculum vidco non arcens fluctus, sed

cxcitans : el portum non comprimentem tempestates, sed

graves ,qu^e non aderant, moventem procellas. Non con-

fundimini, non vultus veslros oblegitis, dum hanc defen-

sionem affertis? Nam si ex hoc minislerio neque accusa-

tio , nequc damnum , nequc scandainm nasceretur, sed

fama adhuc salva liceret istud ipsum facere , annon ad-

modum miseri essetis, qui dum divitias ejus augetis , et ad

pecuniarum amorem illam exercetis , in negotia conjicitis,

et ad mundanas curas instituitis, ceconomorum, curato-

rum et forensium "bflicia adirelis? Non polerilis multa de

pauperlale disserere, ac persuadcre, ut facultates con-

temnantur, qui omnia facitis, ut facultates maneant et

augeantur, ut opibus opes accrescant, institores quidam,

et iterum inslilores propler illas facti, tametsi inutiles.

Non enim ingenua spes veslra. Nam cum jussi fueritis

portare crncem et sequi Ghristum, abjecta cruce, quasi

cflceminati milites sculo projecto , ad coium et calalhum

considetis, per aliam turpiorem melhodum aperta iu prae-



CONTRA EOS QUI SUBINTROD. HABENT. 3o5

sentem vitam janua. Non enim tam turpe est eos qui in

matrimonio sunt haec adminislrare, quam vos qui simu-

latis vos resiliissc a praesentium rerum curis , sub alterius

persona iterum easdem subire. Propterea helluonum , et

adulalorum , et parasitorum, et mulieribus servientitfm

ubique famam suscipimus , quandoquidem abjectam om-

nem gencrositatem nobis superne datam ,cum servilitale

et vilitate terrena commutamus. Et viduarum quidem dis-

pensare opes noluerunt generosi olim illi viri, cum tanta

inde orirclur blasphemia quod nullus esset qui adminis-

traret, sed existimanles hoc inferius esse sua philosophia,

aliis demandarunt. Nos autem non erubescimus divilias

alienas augere, cum damno possidentium, nihilo meliorcs

eunuchis in hoc occupatis : quibus mandatum est, ut quo-

tidie sanguinem et animam in manibus feramus, in vicem

armorum. Quid igitur ? oportebit-ne omnia quas virgini ra-

piuntur contemnere , dum tolluntur et circumferuntur a

cognatis, a familiaribus, ct alienis et domcsticis? Non pro-

fccto bonam reddemus virgini retributionem, quod neque

nupserit, neque praesenlem niundum dilexerit, sed pro

omnibus Christum elegerit, sinentes illam expositam iis,

qui eam facultatibus suis privant. Et quanto satius ipsi erat

nubcre, et uti contubernali, cui incumberet harum rerum

administratio, quam si innupta manens fcedera cum Deo

inita conculcet, et injuriam faciat rei tam honestae ac re-

verendae, et alios quoque ad naufragia suorum malorum

trahat? Quo pacto autcm hanc omnibus Cbristum praclu-

lisse dices , cum Christus clamet, ac dicat : « Non potcstis

«servire Deo , clt inammonae1

? Quo pacto item mundum

ct praesentia odio habere poteris, qui concupisceulias hu-

jusmundi non aspcmandas suades? Quoinodo autein <•am,

quae virum habct hortari poles, ut conlemnal opes , cuni

• Matlli. vi, -?\.



3o6 3. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

tu virgtni divitias conquiras? et hanc ipsam qnomodo per-

miltes assidue et constanter hsererc Domino ,

cum omnemvitam et ornne studium in ejus nogotiis expendas? Quo-

modo poterit virgo philosophari, cum te virum vidcat in

digne ferre, siejuspecunice diripianlur ? Quomodo polerit

damnum conlemptui habere, cum te videat omnia lacien-

tem et patientem, ut illius opes accumules? Non sic nos

Deus a negotiis liberari vult , sed contemnere facultates ,

et omnibus quae ad hanc vitam perlinent rennntiare :at

non sinitis vos, neque conceditis legem Dei valere. Quid

ergo , si aliorum opus habeat patrocinio, inquit , et multa

ferat indigna? Annon indigna sunt hrec virgine? Imo nihil

tam indignum virgine, ut ditari et negoliorum turba obrui.

Quiduulem si et alia cum his jubeat.qualia sunt fcenerari

aurum : dcinde nobis vocalis ad commercia, id non per-

suoserit : et cum non persuaserit, alios adeat, nos-ne in

causa erimus? quid autem, si negotialioncs aliquas alias

illiberales et serviles instruat? Deinde si, cum nos coope-

rari noluerimus, aliis quibusdam opus habeat: digni-ne

erimus qui redarguamur? Nullo modo, quin potius digni

qni laudemur. Nam contra vituperio digni essemus si mu-

tuas illis operas daremus. Vis non auferri neque diripi

opes illius? admone eam ut deponat, ubi neque viro opus

habeatad custodiam, et perpctuo integra? maneant : si au-

tem voluerit negotia habere, quare ludit in non ludicris ?

Nam si virgo h<ec agat, ludit ludum non jucundum, sed

mortifernm. Quando enim obnoxiam his certaminibus se

conslituit, et omnia indignasna pollicitalione facit: major

pcena, gravior cst parata vindicla. I\um audisti qualem

ipsi legem posuil Paulus, imo Christus qui pcr illum lo-

cutus est, quod divisa est mulier, et virgo? « Et quae in-

«nupta est, cogitat quae sunt Domini, ut sit sancta et cor-

• i Cor. vii, 3a.



COXTRV EOS QTTl SUBINTROD. DABEIST. Zoj

• pore, et spiritu' ? » Sed vos non sinitis, et omnia earum

doideriaauscultantes magis, quam emplitia mancipia,mo-

rigeri eslis. Ita cst, inquit. Quid igitur, si cxlrema inopia

laborct? Nam de abundantibus haec benealedicta snnt.

Qux autem in mendicilatc et inopia mnlta negleclae ja-

cent, qnid criminis est si eriganlur. Llinam non dejecis-

setiset depulisselis eas in pcrdilionis baralbra, et id opta-

bile essct. Enimvero si boc facis obsequens ejus mandato,qui jussit paupcribus snbsidio esse: habes mullos frafres:

ibi bonum hoc opns exhibe, ubinihil suspicor offendiculo

fulurum esse : at hic elecmosyna omni inhumanitate et

crudelilate delerior est. Quae cnim utililas, dum lu qui-

dcm corpus alis, animam autcrn deprimis? quando veslem

das, suspicionem autem nuditate turpiorcm facis?quando

prodes in iis tjtiae sunt corporis, omnia autem spirilualia

disperdis? quando ci prosperam rem facis in lcrra, cjicis

autem e ccelis ? Qualis autem hacc elecmosyna, quando

gloria Domini contemptui est, quando palam sunt oppro-

bria et confusio, et convicia, et scommata, et ejiis ciijiis

misereris, et aliorum mullorurn <[ui scandaliznntur ? ISon

a misericordia, sed ab inhumana ct ciudcli anima haec

proficiscuntur. lNam si ex miscricordia et humanilate

esscnt haec circa viros quoque exhibere oporiebat.

VII. Atmuliercs, inquis, rnajore opus habcnt palroci-

nio : viri autcm a nalura multa habent adjumcnla. Quin

et in viris multi sunt qui mulieribus infirmiores, ct <>b

grandern seneclam , et ob valetudincm , et ob mulilalio

nem corporis, et ob rnorbos graves, aliasquc id gcnus cau-

sas. Veruintamen quia maxime vobis cura3 csl miilicrnin

genus, tttpdle infinnius , ct ad cas valde miscricordcs < I.

compalicnles eslis, neqne hac iu parle bccasforie de4tt-

tucmur : sed oslendemus vobis argutnenta iu quihus niliil

aCor. vii, 5a.

ao.



3o8 8. JO. CnRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

vituperii , et mercedis est plurimum. Sunt enim et mulie-

res quaedam senio confectae, vel resectis

manibus, velcaptae oculis, variisque aliis morbis invalidae , et diffici-

liore morbis paupertate. Siquidem inopia, cum prorsus

nihil habelnr, corporis morbos affert. Ipsa autem pauper-

tas a morbis quoque gravior fit , et intolerabilior. Has per-

quire et collige, imo in colligendis nullo opus erit labore,

ita ante omnes jacent, paratae omnibusqui porrigant

manum. Si opes habes, in has expende : si validus es,

has corporis minislerio adjuva, multa et hic negotia vide-

bis quae indigent corporali ministerio , et sumptu opum et

circuincursitatione. Nam opus habent ut illis assignentur

domicilia,prasparentur medicamenta, et lectus et vestes

emantur, ct curentur cibi boni, aliaque mulla , etiamsi

solum decem essent, qua? ita aegrotant : nunc autem civi-

tas noslra his tota impleta est, inveniesque mille et duo

millia. Islae sunt, quae auxilio indigent : istae desolatse

sunt, istae humi jacent. Haec est eleemosyna , haec est hu-

manitas, hoc in gloriam transit Dei, et in utilitatem eo-

rum qui vident, et qui accipiunt, et qui faeiunt. Etenim

justius adjuvantur infirmiores, quam fortiores : et vetulre

quam juniores : et ha3 quibus neque necessaria sunt,

quam illae quae mediocria possident : et illae quae apud

multos abominabiles, quam quas multi adamant : et illae

quai contumeliis onerantur, quam eae,quae illatas aver-

tere, et bonam sibi famam conciliare possunt. Ostende

igitur quod propter Deum hoc facias , et illis opitulare.

Quod si has neque per somnum videre vis, sed formosas

et adolescentes obambulaudo venaris, et illiberalis hujus

venationis causam quidem aliam habes non ferendam ,

prajtexis autem aliam quse in speciem honesta et accepta

est, nempe tutelam, licet homines decipias, sed non item

tribunalDci, quod muneribus corrumpi nequit : nam ob

aliam quidem causam. haec facis, et aliam prsetexis. Diciii



CONTRA i:OS Qll SllSINTROn. IIAIIKNT. 3^9

quidom ,quod proplcr Dcum iacialis omnia , facitis autem

opcra quae sunt inimicorum Dei. Siquidcm efficere ut Dei

nomen blasphcmetur, et accusetur, id demum est inimi-

corum Dci. Ego vcro ct aliud suppono quippiam : ponamus

cnim hoc vere dici, eumque omni concupiscentia puruni

esse, neque ex ulla alia re, quam ex sola pictate hanc cu-

ram suscipere : attamen neque sic ipsum a„pcenis fore li-

berum inveniemus. Nam si deessent occasiones aliae, in

quibus etiam pietatem exhibere , idque facere, nullis ani-

niabus in eo impingentibus, posset : ne sic tamen hoc

agere oportcret, ubi niajus lucrodamnum. Num enim par

cst, ut ob corporalia negotia unius aut duarum virginum

infinita multitudo animarum jacturam faciat? Verumta-

men neque sic gravis est accusatio : cum autem innumc-

ras invcnias vias, et alienas ab accusatione, et liberas a

scandalis, et quae majorem habent quaestum : cujus rei

gratia tibi ipsi nectis negotia frustra et incassum, et lu-

crum suffodis , et periculose extruis, atque ignominiose,

cum liceat sine damno et cum magna gloria? An nescis

Christiani vitam usquequaque lucere debere, et eum qui

suam gloriam foedet, ubique postea inutilem fore, et nihil

magnum lucrari posse, etiam si pracclara facinora cdide-

rit? Nam « Si sal infatuatum fuerit, inquit, in quo salictur

» ultra1

? » Sal enim nos esse vult, et lumen et fcrmentum

Deus, ut et alii a nobis utilitalem accipiant. Quod si ho-

mines irreprehensibiliter viventes, vix convertere valcnt

negligentes : quomodo si illis ansam dedcrimus , non

undcquaque perditionis illorum rei erimus? Nam sicut qui

perversam agit vitam, nunquam salvatur : ita nequc qui

se ipsum ignominia aspergit, pcenam effugere potnit.

Quod si etiam admirabile quiddam dicendum : etiam si

graviler quis peccet , si clamhoc

faciat , et

neminem' Maltl». v, i3.



3 10 S. J0. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

scandalizet, minorem dabit poenam, quam qui levius

peccavit, sed impudcnler, et cum mullorurn scandalo.

VIII. Et ne dictum admireris, neque plus justo dictum

putes, tibi hanc e coelo senlentiam aifercmus, et hanc le-

gem inde proJalam probabimus : nam bealum Moysem

omnium ,qui super lcrram, hominum mitissimum, Dei

amicum, Prophetarum maximum, quaudoquidem Deus

aliis per aenigmala loculus est, huic autem sicul amicus

amico. Hunc igitur et talem q.ui multas miserias i-n deserlo

tulit tot annis, qui in cxtremis saepe periculis fuit, el apud

/Egyplios propter Judxeos, et apud Judaeos pro ipsis in-

gratis : tamenhunc talem et tantum nihil aliud prohibuit

post lot aerumnas multaque praeclare gesla,promissione

poliri, quam quod scandalo fuisset iis qui cum ipso erant

apud aquam. Et hoc est quod insinuabat Deus dicendo:

« Quia non credidistis mihi, ut sanctificarelis me coram

jfiliis Israel, propter hoc non inducelis congregationem

» hanc in lerram, qiuim dedi eis '. » Quamvis aulem anlea

in nonnullis minus obedisset : contradixit enim Deo semel

ac iterum cum mitterelur in .Egyptum, et postea in de-

serlo incredulus dicebat : « Sexcenla millia sunl peditum,

»et tu dixisli : Carnes dabo ipsis, et comedent mensem

»dierum : nnm oves et bovcs maclabuntur, vel oinnia

»edulia maris congregabuntur et sufficient ipsis2

? » Et

poslea iterum difiicilem se reddidit, et popali prasfeclu»-

ram detrectabal : altamen nihil aliud poluit ipsum propo-

sitis prainiis privarc, quam illud solum quod apud aquam

coutigil, quod nalura quidcm minus aliis erat, sed quia

cum damn.o aliorum fiebat, multo majus judicalum est.

llla enim privalim cl occulle accidebant, hoc autem ma-

nifesle, et coram omni populo palam peccatum est. Prop-

tcrea et reprehendens Dens, hoc insinuabat dicens : « Quia

Num. xx, la. — » Id. xi, ai.



CONTRA LOS QUI SUBINTROD. HABENT. 3ll

» non sanclifioaslis mc coram filiis Israel : » peccati corum

nalnram delegens', el undc iaclum ,quod veniam non me-

roalur, dcclarans. Si autem lalein virnm hoc fecit impin-

pTo, nos vermicnlos et nullius-pcnsi, quomodo non des-

trnet el perdct? Nihil onim ita exacerbat Deum, ul quando

nomon ojus hlaspnemalur. CJnde siirsiim ac dcorsum apud

Jmheos hoc jaclal , oos reprchcndens , « Quia nomon

»moum profanalur : » el ileruin , « Vos profanatis ip-

»sum: • et, «

Propler vos nomcn mcumblasphemalur in

»genlibus\ » Et tanta ipsi fuit cura ne hoc eveniret; nlet

indiguos saepe salyarif , ne hoc fierel. « Foci enim, ait, ne

»homcn meum profanelur, » et, « Non propter vos ego

» facio domus Israej, sed ul nomcn mcum non profane-

» tnr \ » Paulus vcro analhema esse optabat pro gloria

Dei : ot ipsc Moyses quoqoe e libro vit;o deleri orabat pro

gloria nominis Dei3

: vos aulom non solum nihilpali vullis,

u t hanc arcealis blasphemiam : sed etiam omnia facilis,

per quae illam augeatis, elquotidie inlendalis. Quis igilur

vos exctfsaret? quis vobis ignoscorot? NuIIus est. Tanlam

autom curam el Deu> cl sancli fferiinf" . ut non blasnheme-

tur uomon ejus, non quod Dous opus haboat ul a nobis

glorificelur: nullius enim indigelet pcrfeclus csl, sod quod

ex ca ro multum damni hominibus accidat. Qtiandoenim

apud ipsos male audit nomen Dei , et gloria ejus, nihil

ipsis ullra prodest. Quod si Deus cum accusatur, nihil

prodest : mullo magis nos.

IX. Omnia igitur iaciamus, ul nulla sit occasio scan

dali , eliam si jusle rcprehendant , porsuasionibus dilua-

mus crimina , et imilemur sanclos,quibus tantum fuit

slndium gloriae Dei, ul suam contemnerent proplcr Deiiiii.

No ahjectis (unnibus el conculoatis , suiTicere arbilroinur

' Isai. lxtiii, n ; mi, 5,et Mtlar, i, ia.— » y.ivr.h. xx. >,, e« xxxvi. a».

— * Exod. xxxii, 5a,



CONTIW liOS OUI SUBINTflOI). IIABENT. 3l3

lionom, lanla sustinebimus opprobria ? Et quanto melius

frater cl facilius administraret ? Natura eniin fortior est

muliere vir, usu anleni nobis acconnnodatior, et non tam

snmptuosns. Mulicr quippe, nlpole tenerior, et molliore

indiget lcctulo, et lcnuiore vestitu, et ibrtassis puella al-

tera, quce ei minislret : et non tantum nobis ministerium

pracbebit, quanto ipsi opus erit a nobis: fra~ter autem his

omnibus non egel. Quod si aliquo eget, eodem et nos in-

digemus, quod non parvae commoditalis est, si contuber-

nales non variis, scd iisdem ulantur : id quod certc in vir-

gine non est. Primum sane sive lavari velit, sive corpore

;cgra sit, ncquefraler ipsi ad haecministrabit, tametsivalde

impudens sit, neque ipsa sibi sufliciens erit. Si autemfra-

tres sunt qui cobabitant, vicissim ministrare poterunt.

Item quando dormire opus fuerit, virgine quidem intus

sedente, et lectos duos esse oportet, et strata duo, et lodi-

ces duos: si autem sapiant, et domicilia duo. At si fratres

sint, iterum re familiari tanta non estopus. Etenim domus

una, cervical unum, et lectus unus, et eadem tegmina

ntrisque sufliciunt: et in summa, si quis omne percurrat

ministerium, hic mnltam inveniet facilitatem, ibi autcmdiflicultalein. Taceo domus lurpitudincm. Qualecnim est,

si in domum viri solitarii itur, viderc calceos muliebrcs

suspensos, et cingula, ct milras, calalhiscos et colum, et

radium texlorkim et peclincs, et fusa, et alia quae parli-

culatim omnia numerarc non licetPSi aulem qua; divitis

sunt scruleris, major est risus materia. Primum quidemin puellarum tanta lurba solus versalur, quasi choraules

in orcheslra, qui in choro mulierum sailanlium concinit:

quo quid turpius cl inhoneslius? Deindc disrumpilur tota

dic famulis succensens ob res quae ad mulierem speclant.

ISam ei necessarium est aut omnino silere, et omnia ngli-

gentem ab illa increpari , vel dicenlem et increpanlcm



31 S. JO, CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

turniter agere : et vide qnid conlingat. INam qui jussus est

ne propc quidem ad lemporalia negolia accedere, non so-

lnm lemporalia, sed muliebria ipsissima tractat. Etenim

vasa muliebria afferre non delrectal)it argentariis, subinde

rogaris nonspeculum dominaepraeparatuni sil, non cadum

absolverint, num lecylhum reddiderint: nam in eam cor-

ruptionem venerunt omnia, ut pluribus vasis, quam sae-

culares, mullae utantur virgines. Hinc ilerum ad unguen-

tarium currit collocuturus de aromalibus dominae : saepe

etiam prae nimiostudio nec detrectabit si etpauper injuria

sit afliciendus. Ltuutur anlem virgines unguentis, et variis,

et pretiosis. Deinde ab unguentario ad[ vendentem linlea:

et ab illo iterum ad auleorum textorem. Non enim ve-

renturimperare haec parva, quia vident eos valde obedien-

les, et graliam habenles imperantibus majorem, quamaliis minislrantibus. Hiuc iterum si quando aliquid appa-

randuin quod ad gesfariorum tabernaculum hoc perlincat,

usque ad vesperam impransi perseterant oflicinis afTixi.

Et iilud non est mirandum, sed quod et miseris famulis

sint molesli, et frequenti injuria et inclamatione hos ur-

geant. Cogita quantae hinc queriinonise : minislcr enim

injuria aflectus, maxinie pro talibus rebus, quia eum qui

se injuria aflecit non alio moJo ulcisci potesi, lingua hoc

facit, et occulta oblrectalione: nec parcit aliqui eorum,

quibus furori suo satisfaciat, sed tam immodice ulcfscitur,

quantum verisimile est servum ita exprobratum, ct cui

sola haec est consolatio e matis suis adversus eum qui se

contristavit. At qui pauperi, inquit, cohabitat, cum ar-

gentariis ncgolia non habet . non enim paupertas sinit assi-

dere oflicinisunguentariis, et cumsutoribus, et tcxtoribus,

et variegatoribus et linctoribus multum conversarf : et

quid opus recensere sordes omnes, ut quando in domum

intrant, quo subtegmen ac tramam vendant, et deinde in



CONTRA EOS QUI SUBINTROD. HABENT. 3l5

foro, ut talia iternm requiranl? Et hasc quidem domi, in

foro aulcm risudigniora ferunt.

]\. In Ecclesia verp dici non polcst quanlasit lurpiludo.

Nam quasi oporleal, ul locus nullus illorum opprobrium

ignorct, cl illibcralem scrvilulem : sic in loco hoc sancto,

ct terribili, omnibus suam intemperanliam pncdicanl : et

quod ulique gravius ea re gloriantur, ob quam crubescere

oportebat. Anlc fores ipsas cxcipiunt , eunuchorum loco

inscrviunl, obvios submovent, ac praceunles allum sapiunt

videntibus omnibus, et non verecundantur, sed ca re glo-

riantur : atque in ipso sancto et horrendo mysteriorum

tempore , minislrantcs ad earum placitum , criminandi

occasiones mullis intuenlibus praebent. Ille autcm misere

et calamitosa2,cum oportcretab hac illos gratia prohibere,

illa insuper gloriantur, et contidenliores flunt. Quanquamsi quis vcl iis, vcl illis maledicere vellct ,

quid maledicto

hoc invrniret alrocius , quam ut tam innumeris testibus

inlemperanlia eorum arguatur, et iu oculis omnium foede

agant? Quid opus est dicere quot in Ecclcsiis ob illarum

graliam snbverlanlur, quot divina opcra a mullis negli-

gautur, ut ne has irrilent? Et quid dico ne irritcnt? si

quis lanlum insuavius cl trislius cas aspcxcrit, omnia ma-

lunt ferre,quam dissimulare illam hoc passam esse. Sed

quousque tandcm et nosfuedc agimus, illorum omnia enar-

raulcs? Non utique hoc proposuimus : nam si omnia trac-

lare velimus, multa el longa nobis oralionc opus esset

imo si inaximc vellem , non possenl onmia dici : quando-

quidcm dum cx mullis p;tiica colligimus, cliam sic prolixi

sumus. Sed non ad hoc venimus, vcrum inviti ad illoium

memoriam rapi i sumus , ut cordali audilores parumper

admoncrcnlur : quodreli<juuin cst oprr.-e-pretium videlur,

ut obsecrationem et precationem adhibcamus. Oro igitur

et supplico, et ante genua vestra me provolvo , atqae ob-



3 1 S. JO. CHRYSOSTOMI ARClllEPISCOPI C. P.

nixe rogo, persuadeamini, et ab hac emergamusebrietate:

simus nostri ipsorum compotes, et agnoscamus honorem,quetn dedit nobis Deus : EtPaulum clamantem audiamus :

« JNe sitis servi hominum 1

: » et desinamus, ut serviamus

mulieribus ad communem omnium nostrorum perniciem.

Milites nos esse Chrislus vult strenuos et athletas. Non

propter hoc nos armavil armis spiritualibus, ut puellarum

triobolarium ministeria suscipiamus, ut circa lanas et sta-

mina, et alia ministeria versemur, ut assideamus mulier-

culis nentibus et texentibus, ut totum diem consumamus,

verbisque et moribus muliebribns animas imbuamus : sed

utconfigamus invisibilesvirtutes, quae nobis adversantur :

ul diabolum percutiamus, qui contra nos ducem agit, ut

abigamus feroces daemonum phalanges, ut subvertamus

eorum propugnacula , ut potestates et mundi dominos,

rectores harum tenebrarum in servitutem ducamus , ut

spiritualia malitiae fugemus, ut ignem spiremus , ut ad

quotidianas mortes parati simus. Propter hoc induit nos

thorace justitiae, propler hos cinxit nos zona veritatis,

propter hoc imposuit galeam salulis, propter hoc pedes

nostros calceavit praeparatione Evangelii pacis, et tradidit

gladium spiritus, propter hoc ignem accendit in nostris

animabus. Si igitur militem aliquem postquam induerit

galeam, ocreas, thoracem ;poslquam acceperit gladium,

lanceam, scutum, tela, sagittas, pharetram, tubajamcla-

rum sonantc, et omnes evocanle, hostibus magno impetu

s;evientibus, et civitatem a fundamcntis evertere molien-

libus, videres non in agmen foras currere, sed in domum

ingredi, et mulieri assidere cum armis : annon, si modo

liceret , gladio medium transfoderes, ne sermone quidem

cum dignatus? At si tu tanta ira impletus es, quomodopu-

tas Deum in multo turpioribuserganos affici? Tanto enim

» l Cor. vi s a3.



CONTHA EOS QUI SUBINTROD. IIAOENT. 3l^

turpiora et absurdiora sunt hacc quam illa, quanto et gra-

vius belluni, cl hosles trnculcnliorcs, ct praemia, pro qui-

bus bcllalur, majora, et in summa, omnia tantum trans-

cendnnt, quanlumumbramverilas. Itaquc ne eftceminemus

robur noslrum, ne succidamus ncrvos noslros istis conver-

sationibus. Etenim multam et immensam animabus nos-

tris instillant maliliam. Quid enim, eliam si non sentiamus

amore ebrii ? Istuc enim ipsum omninm est longe gravissi-

mum.quod nesciamusquomodoenervemur, ceraque omnimolliores reddamur. Nam sicut si qnis leonem super-

bum el lorve intuentem arripiat, et jubas abradat, dentes

excutiat, ungues ampulet, turpemque faciat et ridiculum,

et terribilem illum et intolerabilem, et rugitu solo omnia

concutienlem, facile a puero superabilem reddat: ila et

illae quos capiunt ovnncs, superatu faciles reddunt diabolo,

molliores, concitatiores, impudentes, inconsiderantes, ira-

cundos, audaces, importunos, humiics, abjectos, crudeles,

illiberales, temerarios, nugaces, et in summa, omnino

corruptos mulierum mores in animaui illorum immitlunt

et inferunt.

XI. Etcnim fieri non potcst mulieri cohabitantem cum

tanto affeclu, et illarum conversationibus emollitum, non

esse circulatorem, et forensem, et sordidum. Nam si quid

loquitur, de staminibus el lanis loquitur, lingua ejus mu-

liebri loquacitate iniccla : el si quid facit, hoc magna ser-

vilitate opcratur, et se ipsum procul a christiana libertale

sejungit: ad nihil eximium, aul praeclarum ulilis. Nani

cum ad saeculares et civiles res hominum inutilis sil ei

nullius frugis, mullo magis ad magniludincm rcrum spi-

ritualium, quae tanlo gencrosiores viros requirunt, ul nc

attingi quidcm possint, nisi ab iis qui ad cas transiluri

Angcli ex hominibus fiant: non ipsi aulcin soltuii lanlo

malo afliciuntur, scd et illis inoruni pessimorum auclorcs



3l8 S. .10. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

fiunt. Nam quemadmodum ilii qui islis valde placere vo-

lunt, offieii sui rationem negligunt, ila ipssc propler illos

a via sibi convenienti aberrant, malam et perniciosam in-

vicem exhibentesretribulionem. Etenim se ornant curio-

sius, dclicatiorum veslium et inccssns mullam curam ha -

bent, et qua; non licet tola die nugantur : nam quia vident

his incompositis moribus et verbis obleclari, omnia stu-

diose sectantur, pcr quac ipsos in servitute contineant.

Jam si voluerimus paulisper rcsipiscere, el nostri ipsorum

esse, ct illas lucrabimur, et nos ipsos et alios omncs : et

sicut nunc perditionis multorum rei facii sumus : sic et a

multorum salute tunc mercedem accipiemus : ct quibus

nunc potimur turpiler, illis fruemur magno cum honore.

Cur enim vis honorari a mulieribus, dic mihi ? Maxime

indignum hoc est viro spiriluali, amare lalem honorem.Verumtamen eltunc aderit, qnandonon qu;eremus ipsum.

Solet enim homo despicere eos, qui se colunt, et admira-

tione habere eos, qui non adulantur: cui rei muliebris na-

tura magis obnoxia est. Nam si illis quis aduletur, intole-

rabilis est : admiratur autem omnium maxime eos ,qui

cedere nesciunt, nec succumbunt intempestivis suis con-

cupiscentiis : et hujus vos mihi testcs eritis. Nunc eniin

non solum externi, sed et ipsae quoque contubernales vos

irrident : etsi non manifeste , certe tamen in couscicn-

tia, glorianturquehac dura tyrannide: tunc autem omnino

vos admirabuntur, et vestram obstupescent libertalem.

Quodsinostrissermonibus non creditis, illasipsas interro-

gate, ulros magis laudent et approbent, an eos qui ser-

viunt, an qui dominantur : subjectos, et qui omnia faciunt

et patiuntur in ipsarum gratiam, vel qui nihil horum fe-

runt, et pravis earum parere mandalis erulx scunt. Et si

volenl dicere verum, omnino, illos, respondebunt : imo

neque responso opus, rebus istuc ipsum clamantibus. At



CONTRA F.OS QVl SUIlINTnOD. HABENT. 3 1 g

voluplatis gralia qui cohabitat, opibus inhiat, oculos pas-

cens virgiuum aspeclibus : inaximequidem licet hoc ila se

haberet, tamen propter hoc ipsutn fugere oportebat. IMuuc

aulom vobis salis demonstralum est, quod suave hoc non

sit, sed plane contrarium, si quis hac conlemplatione non

fruatur : et tu illis adjicito bonae conscientiae laetitiam.

Nihilenim nos sic exhilararc solet, ul conscientia pura et

bona spes. Sed quietis gralia hoc inquiris? jam demons-

tratum cst, quod hoc faciJius esset, si frater cohabitaret

at nunc nihil a servo differs : et quaerens requiem, servi-

tulem invenisti gravissimam : cum vero immuriis ab hoc

ministerio fueris, tum eris inter eos qui imperant, non

quibus imporatur. Igitur si ibi pro voluplate mceror, et

pro gloria confusio, et pro libertate servitus, et pro re-

quie labor : et accedunt ad haec, quod et Deus blasphema-

tur, et tanta perditio ac scandala, et immortalis pcena, et

plurimorum bonorum amissio : hic autem contraria omnia,

gloria, honor, voluptas, fiducia, liberlas, salusanimarum,

regni haereditas, pcenae cftugium : cujus reigratia non haec

illis commntamus? ego certe nescio: nisi quis se ipsum

perdere dcsideret ; nulla siquidem nobis ppsihac defensio

erit, nec venia. Si enim, quamvis nihil horum esset, om-

nia tamen pro gloria Dei ferre oporlebat : cum et prae-

sentia percipere, et futuia assequi bona liceat: nos autem

proelerquam quod Dei gloria blasphemalur , nos ipsos

etiam nrrdimus, quis nos eripiet el liberabit a supplicio

j^roptfM- hoc imminente.

? Nullus sane.

Xll. Omnia igilur h/ec nobiscum perpcndentes , vel

siM-o t.indcni r(|i;iienius animaruin salutein. Quod si quid

diffictiltntis habet divelll a longa consueludiue, vi ratio-

cinii una rum Del gralia hoc tolum permiUamus : el illml

nobis pcrsuadeamus, vrl s\ principium solum imponamus

operi,non ulli a visuros nos diflicullatcm :

sic advcrsus



320 8. J0. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

consuetudinem praevalebimus. Nam si decem dies te abs-

traxeris , facilius feres viginti, et iterum bis tantos, dein-

deque sensim progrediens neque senties difficullatem ,

quam habuisti initio, videbisque facillimum factu,quod

tot agones prius exposcebat, ct in aliam te transferes con-

suetudinem , inveniens haud ita gravem translationcm :

neque id per consuetudinem solum, sed et per bonam

spem continget. Sic te illae magis admirabuntur, et Deus prae

aliis acceptum habebit, et homines coronabunt, vivesque

libere et jucunde. Quid enim fueritsuavius, quam a mala

consciontia liberari, et perpetuum concupiscentia3bellum

dirimerc, et mulla facilitateinsignemconlinentiae coronam

plectere, et liberis oculis in ccelum respicere, puraque

voce et corde Dominum universorum invocare? Nullus

catenis, squallore etaliis carccrum incommodis exemptus,imo nullus qui caecus erat apertis oculis, et visa hac dulci

luce sic exultat, gestit et tripudiat, ut qui ab hac servitute

liberari potuit. Longe enim dulcior hac luce est liberatio

ab hac tyrannide, et omni caligine gravior servitutis illius

et vinculorum miseria. Verum quid opus est prolixius

utriusque vilae conditionem persequi, cum illa quidem in-

dignitatem, tristitiam, damnumet corruptionem magnam :

haec vero libertalem , voloptatem, utilitatem et umltam

prudentiam prae se ferat? nullus enim ea sermo potest ex-

primere, sed sola rerum expcrientia. Et tunc probe scietis,

a quibus malis liberati sitis, quam assecuti fueritis vitam,

cum reipsa nobis obtemperare volueritis. Obtemperabitis

igitur, cum opere ipso quae dicta sunl didiceritis. Quod si

adhuc respuitis, et nostris sermonibus non creditis : in-

terrogate aliquos qui hanc servitutem tulerint aliquando,

et deinde liberati ad libertatem bonam recurrerint, et

scietis admonilionis hujus lucrum. Etenim ct Salomon

cum saecularium rerum concupiscentia tenorelnr,magnas



CONTRY KOS OUl SUHINTIUU). HAUIiNT. 3 12

SM et admirandas putabal, multumquc in cis laboris et

soliiciludinis insumebaf, magnificas nedificando domos, im-

nionsum coaccrvando aurum, congrogando canlorumcho-

ros, varia genera mioislrorum mcnsnj et popinaj, quaerendo

aniuiac suac voluptatcm ab hortorum ct corporum formo-

sorum gralia : et omnom ;ut ila dicam, oblectationis et

refrigerii viam seclando. At nbi indc ad sc rcversus, et

quasi ox caliginosa quadam abysso ad lumen verac sapien-

liic respiccre valuit, lunc suhlimcm illam, et ccelis dignam

cmisit vocem : « Vaniias vanitalum , dicens, et omnia

vanilas1

. »

\III. Hanc et vos ct bac sublimiorem, si voluerilis

eilcritis scntcntiam dc inlcmpestiva hac voluplale, si ali-

quanlisper a mala consuetudinc vos sejunxerilis. Quamvis

autem a Salomone sacculis supcrioribus non tam mulla sa-

pientiac exigcbatur diligentia : neque enimdelicias Lex ve-

lus prohibebat , ncquc aliis irui supervacuis dicebat

cssc vanum : altamcn ct sic se habenlibus rebus, in ipsis

contueri poluit, quam viles ot vanilali obnoxiae res essent.

Nos vero ad majorcm vocali vilam, ct ad cxcellcnlius las-

ligium ascendimus, ct in majoribus cxcrcemur pal.xslris.

\)i quid aliud, quam quod sicul supernac Virlulcs, rntel-

leclualcs ct incorporeae ill;c viain inslituorc jubemur i' An-

non igilur est lurpc, cxlrcmoquc supplicio digniuu, illo

multo minores apparerc : el non solum conccssis non

lieri sublimiorcs, ut ille, scd ct votita aggrcdi, quac inlo-

lerabilcm pgcnamaiVcrant?

Naihin

animanialuin

amo-rem pasccre, cx concupisccnlia spcclaro lnulicrom , spc-

culari alicuom formositatem, dehoneslare so ipsum, noccrc

iiiiirmiorihus, uiiillas genlilibus ot Judaeis ansas pr.ebere.

domesticos ct alicnos supplantaro, inultamque contra Dei

gloriam procnrarc blasphemhun , scnili minislcrio inan-

•

CCClC.i, a.

x c. a i



322 S. JO. CHRVSOSTOMI ARCUIEPISCOPI C V.

cipalos esse , ad saccularium negoliorom lurbain nos ipsos

intrudere, donatam nobis liberlatem diabolo propinare,

et cum immanissima tyrannide commulare : ridiculum

quidem amicis, probrosum vero inimicis essc, malam

omni ecclesiae opinionem inveherc, confunderc lioncstam

virginilatis dignitatcm , cl luxurianlibus mullas praebere

occasioncs, ah"aquc his plura fa«cre gravia ; neque enim

omnia scire licet, aut verbis exprimere, qnaecumque per

hujusmodi opcra sustinent; h;ec et valde prohibila sunt,

et cruciatum inlolerabilem secum aflerunt. Itaque licet

parva eliam voluptas sit, opponanlur ei risus, confusio,

multorum suspiciones, reprehensioncs , couvicia, expro-

brationes, vermis qui non moritur, tcnebrae exleriores

ignis inexlinguibilis, tribulatio, angustia, slridor dentium,

vincula insolubilia : haec sicut in stalera appendamus, rc-

siliamusquc vel sero a perniciosogravissimoque hocmorbo,

ut cum fulgenlibus coronis illuc migremus, etpossimus li-

bero ore ad Cbristum dicere : Propler tcetproplergloriam

tuam, etfamiliaritatesconlcnipsimus, et voluplati impera-

vimus, etanimam noslram affliximus, rejectaqueomni ami-

citia et priejudicala opinione, le

amoremquetui

rebusomnibus praeposuimus. Sic enim lucrabimurnosipsos, lu-

crabimur miseras illas, lucrabimureos, qui scaudalizantur

et cum Martyribus collocabimur, primoque in ordinc eri-

mus. Nam iis ,qui iioc maximo cerlamiue vicerunt , et

ibrtiter cruciatus tulerunl, non minorem pono hominem,

concupisccnlia vetcri detenlum, et in suavissima et anti-

qua consuetudine praeoccupatum : et deinde per timorem

Dei disrumpentem vincula , et ad id quod Deo probatur,

recurrenlem. Est enim et hoc multo difficilius, aflectuin

et dilectionem inveteralam cjicere, ct multiplices occasio^

nes avellere, et assumptis alis ad ccelestes apsides recur-

rcre. Et sicut Martyrum velox labor, ila et horum prolixior



coiTftA j;os quj Miuiisrnui). hjuu.ivi. 323

dolor. Quapropter el pares coronae, quoniam et ccrlamina

inter sc sunl similia. Nam si qui cducil ol separat prolio-

suni a vili, sicut os Dei cril : qui cl sc ipsum liberaveril

ct multos alios criminatione cxcmerit, cogila quanlain

accipicl mcrcedcm : cl pramiorum spe levis ct alacris,

contemne malam consuetudincm, ul juxla Dci volunla

lem decursa vila liac, cum pura illam lonscientia in

cwlis videas , sanctissimaque illius convcrsalionc fruaris.

Nam ubi corporales alFcctiones solutoc iuerint, ct cxtincla

1'uerit tyrannica concupisccntia, nullum crit obstaculum

simul ibi csse mulierem ct virum, c mcdio sublalis omnU

bus suspicionibus malis, et agere el scrvarc cum liceat

omnibus, qui in regnum cudorum inlroducunlur, vilum ,

quam agunt Angcli , et inlellectuales ilhc Virtulcs, gratia

ct benignilale Domini noslri Jcsu Chrisli, cum quo Patri

una cuin Spirilu sancto gloria , lionorcl impcrium in sac-

cula sacculoruin. Ainen.

i.



«)'J/| S. ,10. CHIiVSOSTOMl AliCllIliriSCOPl c. r.

HOMILIA.

Laus Maximi , et quales ducencUu sint uxores.

I. Quod quidcm proximsc collectae inlercsse mihi non

contigeril, dolui : quodveroipsilum magis opiparam men-

sam nacti sitis, gavisus sum. Meus enim intrahendo jugo

compar, nuper proscisso sulco uberc lingua inspersitetiam

semina , omnique diligentia vcstras excoluit animas. Vi-

distis linguoc puritatcm, audistis hene lornatamorationem,

datuni cst vobis aqua frui salienle in vitam aDlernam :

vidistis fontem scalentem fluviis aurum purum dcfcren-

libus. Ferunt quemdam fluvium auri ramenta inferre ac-

colis, non quod ejus aqua naturam auriferam habeat, sed

quia fonlcs cjus oriunlur in montibus metallicis : per eos

labcns fluvius arenasque trahens aureas, accolentibus the-

sauros affert, ultro oblatis divitiis. Hujus fluminis in mo-

rem nuper hic magisier labendo per Scripturas tanquam

monlcs mclaliicos, quovis auro pretiosiores senlentias in-

lulil veslris-animis : quapropter scio fore ut apparalus

nosler hodie vobis vidcalur exilior. Qui enim paupere

mcnsa continuc fruitur, si quando forte fortuna in copio-

siorem incidcrit, mox ad propriam rcversus lanto magis

scnlit ejus inopiam. Altamen nihilo segnius oralionem

aggrediar. Nostis enim a Paulo docti et saturari, et esu-

rirc, et abundare, ct egere, mirari divites, ncc tamen

paupercs contcmnerc1

. Et quemadmodum vini amantes

ct polatorcs delectantur quidem gencroso, sed deterius

non fastidiunl : sic vos quoque qui dcperitis divina clo-

•• Fliilip. it, 12.



"I U.J-S BUCUND^ SINT IXOKI.S. 3»9

quia, magislrns docliores suscipiti*, ii.i tamen ul non vnl

gare studium impendalis ctiam mediocribus. Qui cnim

luxn dillluunl, ^el ad sumptunsain incnsam nauscabundi

discumbunl : contra sobrii qui csuriunt ac siliunt jtisli-

tiam , vel ad paupcrcm mensam magna alacrilale accur-

runt. Quod aulem haec non loquar ad graliam, proximo,

quem nupcr ad vos babui, sermone satis upparuit. Cum

enim mulla verba iacercmus dc conjugiol

, doccntcs mc-

nim esse adulterium dimiltcrc uxores, aut dimissas vivo

cliamnum priore marilo ducere, allegarcmusquc legem

ab ipso Christo latam, ubi discrle lcgilur, «. Qui dimissani

«ducit, commillit adullerium, et qui pra?tcr slupri cau-

o sam dimitlit nxorem, facit cam adulleram2

, » animad-

verli mullos demisso capite cacdere sibi faciem, ac nc vul-

tumquidcm posse atlollcrc : ad

quod speclaculumsublalis

in cmlum oculis, Bencdiclus, dixi, Deus, quod non morluis

inclamemus auribus, sed noslra verba vehementer tangant

auditorum animos. Salius quidcm esset omnino a pec-

cando abstincrc, non parvnm lamcn ad salulcm inonun-

tuni est , agnitum peccalum damnare, el casligarc dili-

gcnlcr conscientiam, utpolc cum hoc ipsum juslidcalionis

pars sil, et in poslerum a peccando arceal. llinc est quod

ctiam Paulus cos,qui pcccaverant, contrislalos videns

gaudebat, non ob eoruin Irislitiam, sed quod pcr banc

occasionem correcti csscnt. « Gaudeo, inquit , non quod

«conlrislali fuerilis, sed quod conlrislali sitis ad peenilen-

»tiam3

. » Nam qui sccundum Dcum csl dolor , is pnani-

lcnliam ad salulem non dubiam paril. Ergo sive propriis,

sivc alicnis pcccalis lunc indoluislis, ingenti laude cslis

dignissimi. Nam et qui pro alienis dolet, aposlolica prsq

sc, lcrt viscera, el Bealum illum iuiilaltif, dicentcm, « Quis

• Sti|ir;i llumilin rlc Lihcllo ro|nidiJ. - » Mnlih. v, "?. l ''•<•

VII . «j.



$9.6 S. JO. CnRYSOSTOMI ARCnil-PISCOPI c. P.

» infirmatur, ct ego non infirmor? quis scandalizatnr, et

»ego non nror ' ? » et qni propriis mordetur, debitam scc-

leribus suis pccnam extinxit , et per hunc dolorem , in fu-

turum se cautiorem rcddidit. Hac de causa ego quoque

cum vidcrem vos demisso capite, gementesquc et tun-

dentes faciem ,gavisus sum cogitans quanlus sit fructus

ejus tristiliac. Quo fit ut ct hodie idem argumentum trac-

tare libeat, ut quibus cordi sunt nuptiae, mature de hoc

negotio delibcrent. Si enim domum empturi aut mancipia,

curiose consideramus tum venditores, lum priores domi-

nos, ipsorum quoque venalium tam corporis habitudinem,

quam indolem animi;quanlo magis dispiciendum est de

futura conjugc? Domum eniin , si vitiosa sit, licet denuo

vendcre , sicut el servum nequam compertum vcnditori

restituere :

uxorem vero semcl acceptam non item fas cst

a quibus acceperis reddcre : sed necesse est in perpe-

tuum cam domi habere, nisi malis ea ut improba ejecla

rcus adullerii juxta legcm divinam fieri. Quando igitur

uxorem duclurus cs , non solum civile jus, verumetiam

ecclesiasticum legito : nam secnndum hoc, non illud ,

extrema dic jndicandus a Deo es : et illo contempto soepe-

numero pecuniis tanlum mulctaberis: hoc aulem calcato

in animrc s.ipplicium incides et ignem inexlinguibilem.

II. Tu vero uxorem ductnrus externi juris peritos dilt-

gentcr consulis , ct illos frequentans sollicite disquiris,

qnid futurum sit, si ea decedat nullis reliclis liberis, quid

si filium relinquat, quid item si duo tresve fuerinl super-

sliles, tum quomodo vivo palre suo defunctove rebus suis

usura sit,quantum ex ejus palrimonio marito, quantnm

fralribus mulieris obvenire debeat : quando ilem universa

uxoris bona relinenda sint, ita ut nihil ex eis alii conce-

dcndum sil, quando contra cedcndum omnibus : aliaque

1 a Cor. xi, 99.



QUAI.KS M6JMNM SINT UXORKS. 327

slniilia pcrcontaris cnriosins, modis omnibus circumspi-

ciens ne qnid cx uxoris bonis ad agnatos ipsins redeat,

quamvis, ut jam dixi, si quid practer opinionem acciderit,

dauinum te seqnatur lantum pecnniarum ; attamen nihil

borum contemnis. Annon absurdum videtur, cuni tan-

lam ralioncm babeamus pecuniac , animne pcriculum et

reddendam in illa die ralioncm contemnere, cum hic po-

tissimum cura adhibenda sit? Ideo uxorcs ducturis sua-

deo ut bcalum Pauluin adeant, et lcges apud euin decoujugio scriptas perlegant , cogniloquc prius quid illo

censcat faciendum, si uxor conlingal maliliosa aut vino

dedila , si maledica aut fatua similive obnoxia ^ilio, lum

demum de nuptiis cogitcnt. Si enim videris cum tibi per-

inillcre in uno quovis tali vitio deprelicnsam expellerc

domo, et aliam pro illa introduccrc, ut exlra periculum

conslitulus bono eslo animo. Quod si hoc non sinat, sed

jubeat quodcumquc pracler impudiciliam vilium babcn-

lem diligcre, obfirma animum, quasi lalurus quamlibet

ejus nequiliam. Sin hoc grave videlur ct intolerabile, om-

nem curam adhibc ut commodam, ncquis moribns pr.vdi-

lam , cl obsequentcm uxorcm ducas, ccrtus quod si ma-

lam duxeris , altcrulrum ncccssario sequitur, ul aut feras

perpeluam molestiam , aut si hoc nolis, ejcctn illa rens

fias adullerii. « Qui enim cjicit uxorem , inquit, absque

«causa fornicationis, facit cam adulleram : et qui sic di-

Kinissam ducit, commillil adulleriiun *. » llacc si ante.

nuplias rcclc dispexerimus , ct leges has cognoveiiiiius,

dabimus opcram ul ab inilio aplam ct motibus uosliis

convenientern ducainus : quo faclo non hoc tantuin lu-

crabiuiur, quod eamnunquam ejicicinus, sed magno eliain

aiVeclu eam diligemus, quemadmodncn Patilas pwBcfpit,

Cum cnim dixisset : « \ iri uxores diliganl1

: » non hic cton

< Mallli. v, S»,— • K|)hc«. v, 3 f).



3^8 S. JO. CHHYSOSTOMI AltCIIIKPISCOPI C. P.

stitit, sod modum eliam amoris praefinivit ' .|At quem

tantlem ? «Viri diligite, uxores, » Dic quomodo? qnem mihi

diligendi modum pr&scribis?] « Sicut ct Christus dilexit

«Ecclesiama

. »Etquomodo, quscso, Chrislus dilexit? «Ita

»ut semetipsum pro ea traderct. » Itaque ctiamsi mori pro

uxore oporleat, nequaquam tergiversaberis. iNam si domi-

nus scrvam ila dilexit, ut semct pro ea traderet, mullo

magis conservam oportet sic diligi. Sed videamus, ne forte

pulchritudo sponscc aut prreclara indoles sponsum attraxe-

rit. Ne hoc quidem dicerc possumus. Quod enim deformis

ac impura fucrit, andi qtiac deinceps sequantur. Nam cnm

dixisset, « Tradidit se ipsum pro ea, » mox subjunxit, « Ut

»sanctificaret eam purificalam lavacro aquaj$

. » Cum au-

tcm dicil« Purificatam , «oslendit impuram antc fuissc ct

contaminalam, idque non vulgari impuritate, sed longe

maxima , ul quno nidore ac fumo cruorequc cum aliis id

Kenus innumeris sordebat macuiis. Atlamen non aversa-

lus est cjus deformitatem, sed transformavit in meliorem

faciem remissis peccatis prislinis. Ilunc el tu imitare; elsi

plurimum in le uxor peccaverit, totum ei rcmille et con-

dona : si male moratam nactus iueris, refinge eam ad ho-

nitatem ac mansueludinem , sicnt et Chrislus Ecclesiam.

Non solnm enim immundiliam ejus abstersit, sed senium

quoque abrasit cxulo vetori homine, qni tolus conslabal

e viliis : Quod eliam Paulus subindical his vcrbis, « l l

» exhiheret eam sibi ipsi gloriosam Ecclcsiam, non liaben-

» lcm maculam aut rugam 5. »Non enim pulchram solum

reddidit , sed et juvenem , non juxta naturam corporis ,

sed jnxla voluntalis habiludincm. Nec hoc solum admi-

ratione dignum est, quod naclus deformem , mala facie

prredilam, turpem ac vetulam, non aversatus est talem :

sed qnod morli sc ipsum objiciens rcfmxit eam in pulchri-

1 Ephps.^v. a6. — » Haec (|tine uncinis clauduntur , in grreco non extanl

'ed Interpres lcgit. —J

Rphrs. v, -xO. Ibid. —< Ibid. 17.



or.u.is nur.iNnf: sint TTXOnr.s. 3ag

liidiaero incredibilero : sod quod etiam post Ii.it saepo

sordidalam animadverlens ct maculatam , nec cjicil eam

c thalamo, ncc abrumpit nexus oonjogii : scd mavult cam

curarc, ct remediis corrigerc. Quam mulli cnim, quacso,

post acccplam fidcm in pcccata relapsi sunt : ncc lamen

cos ob hoc faslidiit : qualis fuit ille qui apud Gorinlhios

sluprum commiserat, cum essel mcmbrum,Ecclcsia? : ni-

hilominus non excisum cst id membrum, sed sanitali red-

dilum. Quin et Galatarum Ecclcsia univcrsa resiliit, ct in

judaismum lapsa est, atlamen nc illam quidein repulit,

scd curalam Pauli opera ad pristinam reduxit consuetu-

dinem. Quemadmodum et in noslris corporibus si morbus

acciderit, non membrum abscindimus, sed morbum pel-

limus : sic et cum uxore agcndum est. Si quod insil ci

vilium, ne ipsam ejicias, sed vitium abigilo. Atqni uxorquidem cmcndari ^otcst, mcmbrum aulcm mulilum cu-

rare sa?pe est impossibile; ct tamen quamvis sciamus id

incurabile, ne sic quidem rescindimus : sed cum alins

loripes, alius ex crure lahorans claudicet, alius manum

aridam ct emortnam circumferat, alius oculum lumine

orbum, nemo tamcn eorum oculum, autmanum, aul crus

pedemqnc \ult amiltero : ct quamvis sint inutilia , crric-

risque membris dedccus ailerant , tamen innato quodam

afiectu nl parlcin ejusdem corporis ca proseqtiimur. An-

non igitMr absurdum fuerit, ubi nulla speralur ulililas

aut corrcclio , lanlam adhibere sollicitudinem : ubi vcro

bona spes supcrest ct facilis mulalio, nullam medicinam

facere ? Nam innata vitia nullis ccdunl rcmcdiis, volunlas

aulem depravala polest corrigi.

III. Quod si tuam uxorem post adhibila mulla remedia

neges curabilem , ut quse obslinalc mores suos relincal .

nc tnm (|uidcm ableganda esl : neqao enim mcmhfum



33o s. to. cnnYsosTOMi arciiif.piscopi c. p.

incnrabile rccidimns. Est antem et hsec pars tni corporis :

dictnm est enim : « Erunt duo in carne una '. » Et mem-

brum quidem curasse nullum operae-pretium fuerit, si ex

inllrmitate insanabile maneat : contra uxoris vitio si mc-

dearis, licet insanabile mancat, magnum tibi propositum

est praemium, si eam docucris et institueris. Quanlumvis

cnim frnstra sit omnis disciplina el inslitutio , tolerantia

tamen lua mcrcede divinitus promissa non frustrabitur,

quod propler Dci timorcm lantum molestiarum suslinue-

ris, et morosam foeminam aequo animo tuleris, ct mem-

brum tuum constanter pertuleris. Est enim uxor mem-

brum nostrnm ncccssarium; ct hoc potissimum nomine

debetur ei bencvolentia : quod et Paulus his verbis prnccipit

«Sic debentvirisuas, diligereuxorcssicut propriacorpora.

»Nemo enim unquam suam carnem odio habuit, sed nu-

» trit et fovet illam, sicul et Christus Ecclesiam, quoniam

»membra sumus ejusdem corporis , ex carne ejus et ossi-

bus ejus*. «[Magnum hic subindicavit mysterium, dicens,

« Ex carnibus ejus et ossibus ejus \ ] » Sicut cnim Eva,

inquit, ex latere Adami prodiit; ila et nos e Christi la-

tere. Hoc enim cst, « Ex carne ejns ct ossibus ejus4

: » sed

Evam quidem e latere Adami prognatam.scimus omnes,

et diserle hoc in Scriptura Jegitur, quod immiserit in

eum soporem, et exempla una e costis ejus aedificaverit

mulierem : quod autem Ecclcsia e Chrisli lalerc orta sit,

undenam discerc possumus? hoc quoque Scriplura indi-

cat. PostquamenimChristus in crucem sublatus et afllxus

expiravit, « Accedens unus mililum pupugit latus illius

»et exiit inde sanguis et aqua5

: » ct ex illa aqua ct san-

guine tota constat Ecclesia. Testis est ipse dicens : « Nisi

Gen. n, 2 /|. — • Ephes. v/aS, ct 3o.— J lldcc, quac uncinis clauilunlur,

non sunt in grscco. scd ila lcgit Inlcrprej. — * Gcn. n, ai. — Ji Joan.

xix, 34.



nru.F.5 nrcp.NivE sint nxonr.s. 33i

»quis renntns liieril ox aqua ctSpirilu. non potcsl introire

»in regnum ccelorum ': » sanguinem autem appcllat spi-

ritum. Et nascimur quidem per aquam baptismalis, ali-

mur autem per sanguinem. Vides quomodo siinus excarne

ejus , et ex ossibus ejus, dum ex sanguine illo et aqua

tum naseimur, tum alimur? ct quemadmodum Adamo

dormienle mulier est condita , sic Christo-mortuo facta

est Ecclesia ex ejus lalerc. Nec ob haec tanlum amanda

est uxor, quod membrum nostrum est, et cx nobis ori-

ginem habuil , sed quia legem eliam super hoc Dcus sta-

tuit, sic diccns, «Propterca relinquet homo patrem suum

»et malrcm, et adhrcrebit uxori sure , el erunt duo in

» carne una \ >, Nam ideo nobis hanc logem Paulus legit,

ut modis omnibus nos ad hunc amorem compclleret. Hic

mihi considera sapientiam aposlolicam:

non cnim solis

divinis aut solis humanis legibus nos inducil ad amandas

conjuges, scd mixlim utrisquc : ut sublimes quidem viri ac

philosophici magis moveantur coslestibus, infirmos autem

et humiles naturale amoris incitamcntum magis movcat.

Ideo primum a Chrjsli bencficiis doctrinam hanc incipit

sic dicens, « Diligite uxores vestras, sicut et Chrislus di-

«lexit Ecclesiam3

. « Deindo rursus idem agit humanis ra-

tionihus : « Sic dehent viri suas uxore9 diligere, ut sua

»ipsornm corpora : » deinde rursum ad Christum rever-

tilur : « Quoniam meinbra sumus ex corpore ejus , el ex

• carne ejns, ct ex ejus ossibus. » Ac rursum ad humanas

raliones redit, « Proplcrca relinquet homo palrem suuni

»et malrem, et adlncrcbit uxori sure. »I,eclaque hac lege :

« Myslcrium, inquit, hoc magnum csl4

. »Quomodo ina-;-

nuinest, dic mihiPQuod virgo asservata omni tomporc,

sponsum nunquam anle visttin mox a pritna dic sic desi

1 Joan. 111,

,

r). — • Gcn. n. ?i. — * Bphcs. itl , Ii5, H scqq. —



.332 S. .10. CHRYSOSTOMI AHCIIIF.PISCOPI C. P.

derat , ct amal lanqtiam corpus propriuin. llursum vir

qtiani nunquam vidit , nunquam allocutus esl , niox a

prima die praefert cajleris omnibus ct amicis et familiari-

bus, denique ipsis parentibus. Parentes item, si per aliam

causam aufcratur cis pecunia, dolenter ferunt, et in jus

trahunfc enm qui abstulit : bomini aulem saepe nunquam

anle viso ct ignoloeliam, dolem una cum filialuculcnlam

in manus dant. Idquc libenler faciunt, neque se damno

affici cxistimaut; sed videnles abduci fiiiam non memine-

runt consueludinis, non dolent, non anguntur, sed gra-

lias agunt insupcr, et rem optabilem putant hliam e domo

cum multa abduci pecunia. Haec igitur omnia Paulus

considerans,quod parentibus relictis ambo sibi mutuis

jungantur nexibus, novumque consortium majorem anti-

qua consueludinc vim accipiat :

animadvertcnsque nonessc boc bumanum negolinm, sed divinilus amores lalcs

inseri , nt nupta) pari ct tradenlium et accipienlium cum

laelitia elocenlnr alqne assumantur, «Mysterium , inqnit,

»boc magnum esl. » Et sicnt recens natus infantulus as-

peclu slatim parcntes agnoscit, priusquam sciai voces

cdere : ila sane ct sponsus ac sponsa , nemine scquestro,

ncmine horlatore, primo slalim aspeclu concilianlur in-

vicem. Id cum in Cbrislo etiam animadvertisset , el pra?-

sertim in Ecclcsia , non sine sluporc quodam admiralus

est. Quornodo igilur in Cbrislo ct Ecclesia idem contigit?

Sicut sponsus reliclo palre ad sponsam propcrat, ila el

Chrislus, relicto palerno solio, venit ad sponsam : non nos

cvocavit ad supera, sed ipse ultro ad nos advcnil. Cum

aulem advcnlum audis , non migrationem, sed attempe-

rationem intellige : nam eliam cum nobiscum esset, cum

Patre crat : « Quapropter, inquit, mvsterium boc cst mag-

«niiin, «Magnum sanc eliam apud homines; sed cum vi-

dco in Cbristum qnoque el Ecclesiam idem competere



Q1 Al.j;S DUCBND I- SIIVT UXOtlliS. 333

iiiin ccrlc miraculo rei rcddor altouii.us. Quamobrcm

c'iiin dixissct, «Myslerium hoc niagnum csl, » subjecitmox:

« Ego aulcni dico in Christo cl in Ecclesia. » Itaquc cum

scias quantum sit in conjugio mysterium, cl quanti figura

ncgolii, non lemere dc hoc dclibcra , ncque ducturus

sponsam, pecuniarum acccssioncm respice. non cnim ne-

golialio, scd vitac socictas conjugium cxistimandum cst.

IV. Mullos cnim audivi diccntcs : Illc opulentior post

nuptias factns cst, cum fuissot pauper antea ; nunc ducla

uxorc divilc cl ipse agit in dcliciis. Quid ais, bonc vir? cx

lixore lucrari cnpis, et non crubcscis? non prae pudorc sub

lcrram le abdis talium lucrorum appelens? haeccinc sunt

vcrba viri? mulicris unum est ofTiciuin ut parla cuslodiat,

ut consCrvet reditus, et curcl rcni domcslicam : nam id-

circo cam Dcus dedit, ut hac in rc ct in caelcris nobis sit

auxilio. Quoniam enim vita hacc noslra c duobus conslat,

c rcbus privatis ct publicis, suam utrique parlcm Dcus al-

tribuit, fccmineo quidem gcncri curam rci domesticac,

viris aulcm negotia publica, forcnsia, judicia scnaloria,

mililaria, csetcra dcniquc omnia. Non potcsl niulicr hastam

lorqucrc atit jaculari spicttlum ; scd colum polcsl sumcrc,

el tclam tcxerc, el cactera ncgolia domcslica obirc cgrcgic.

Non polcst in scnalu scnlcntiain dicerc; scd polcsl dc re

fatniliari fcrre scnlcntiam , ct saEpe mclius quani marilus

prospcxil rcbus domesticis. Non polcsl adminislrarc pu-

blica; scd pulchre polest cducarc Jibcros, qu.c quidcm

prajcipua esl possessio:

polcst ancillarum malcfacla dcprc-hendcrc, et in oflicio conlincrc fainiliam, alias sccurilalcs

cxhibcrc marilo illumquc libcrarc tali solliciludinc, duin

ipsa domi curat pcnuin , lanificium, rulinain , dCcorcut

vestiiint, c.elcraque ncquc dccora maribus, ncqttc facilia,

si sibi illa usurpare volucrinl. Est ciiim et hoc divin.r pro

videntiae, quodisqui in majoribiis ndgottis Oit uiili^, in



334 s « J0 « chuysostomi AnciniiPiscori c. p.

minoribus reperitur deterior, ut necessaria sit mulierum

opera. Si eniui in utrisquc vir praecelleret, facile conteni-

neretur genus fcemineum : conira si in pracstantioribus

major esset usus mulierum ,plente essent insolcntia.

Quamobrem non commisit uui utraque, ne alterius generis

delerior fieret conditio ul supervacanei : nec tamen ex

aequo distribuit officia, nc inter cequatos honore oriretur

de principatu contcntio, uxoribus non dignantibus viris

praerogativa cederc : sed quo ct concordiae et decoro

prospiceret, ita ordine suas cuique scxui functiones distri-

buit, ut ulilior ac magis necessaria pars viro obtingeret,

minor autem et inferior fceminae; et ille quidem propter

praecipuum sui usum fieret honorabilis, haec vero propter

viliora ministeria contra conjugem non insurgeret. Hjcc

igitur omnes cum sciamus , unum tantum quaeramus

nempc virlulem animi , et morum egregiam indolem , ut

pacc fruamur, et obleclemur concordia perpetuaque be-

nevolentia. Qui enim divilem duxituxorem, dominaui

magis sibi qucesivit, quam conjugem. Gum enim et absque

hoc mulieres ingenio superbo sint honorisque cupido , si

opes quoque accesserint, quomodo erunt maritis tolerabi-

les? Qui autem aequalem duxit, autopibus sibi imparem,

is adjutricem duxit et sociam, etomnia bona suis induxit

aedibus. Ipsa cnim paupertalis necessitas ei persuadet, ut

maritum colat modis omnibus , cedens illi et obsequens

per omnia : sicque contentionis, rixce , insolentiae, contu-

meliarum materia tollilur : pacis aulcm, concordiae, dilec-

tionis consensusque accedit vinculum. Pax igitur et ju-

cunda consueludo quaerenda cst, non pecunia. In hoc

faclum est conjugium, non ul rixis plena sit domus et

bello, non ut lites adsint et conlentio, non ut mutuis la-

boremus dissidiis , et sic vivamus ut vitoc laedeat : scd ul

fruamur adjulorio, et porlum habeamus, refugium alque



OUALliS DUCUMD.J-: Sli\T UXOHLS. 335

solalium; quo lcvius fcraaius iucommoda, nUjuc jucundis

uxoris recreemur colloquiis. Quot divites ductis opulenlis

uxoribus, re aucla exciderunt a voluplale concordiae, nemensa quidem vacanle a quotidianis pugnis et contenlioni-

bus? quot paupcrcs ductis cliam pauperioribus vivunl in

pacc, ct admodum lacli solem hunc aspiciunt ; divilcs

contra omnibus aillucnlcs dcliciis, propler uxores vitam

exosam habcnl, ct morlem volis expelunt? adeo nullacst

pecuniarum utilitas, nisi in bonam animam inciderint. El

quid opus est dc pace loqui ct concordia, quando ditioreni

duxisse nonnunquam ad pccunias parandas iuil obstacu-

lum? Fit cnim inlerdum ut qui totam subslanliam in ac-

'cessione dotis uxoriae conlribuit,paulopostobimmalurum

conjugis obilum totam dotem numcrare cogalur aftinibus :

et quemadmodum naufragi enatant nudo corpore, ita et

hic post tot contcnliones, rixas, lilcs et injurias ajgre tuea

tur libertatem corporis. Et sicut insaliabilcs negotiatores

replela navi innumeris sarcinis, el congeslis pluribus quam

perfcrri possint oneribus, merso navigio pcrdunt omnia :

ila et qui praegraves opibns scquuntur nuptias, dum ma-

jorem per conjugium adipisci se pulant substantiam, amil-

tunl et eam, qiue prius ipsis fuorat. Sicut cnim illic unius

iluclus impelu navis opprimitur : sic ct hic immalura mors

conjugissupervenicns, cum uxorcctiam rem omncm cripit.

V. llacc igitur omnia cogitanles, non pccunias spectc-

mus, sed probilatcm, honestatem, et prudentiam. Mulicr

enim cordata, probata, modcsla, sit licet pauper, paupcr-

lalcm commodius ferct quam divitias : sicut contra mo-rosa, contenliosa, cl intcmperans; etiamsi ingentes thcsau-

ros in acdibus inveniat, quavis procella citius cos dissipal,

marilumque cl pauperlate et innumcris involvit calamila-

libus. Non igilur divilias qiucramus , sed qu;i: pr.cscntes

lacullatcs dispcnsel commode. Anle omnia disce qu.cnam



336 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIliPISCOPI C. P.

fuerit causa conjugii, et quamobrcm in communcm vitam

inlroductum sit, nec quidquam rcquiras amplius. Quxs

igitur fuit causa conjugii, et cur illud datum est divinitus ?

Audi Paulum dicenlcm : «Ad vitandas aulem scortationes

» quisque suam uxorcm habcat1

. » JNon dixit : Ut evitelur

paupertas, ct parentur diviliae , scd quid? Ut scorlalionem

evilcmus, ut modercmur concupiscentiam , ut vivamus

sobrie , ut Deo placeamus conlcnti uxore propria : hoc

nobis aflcrt conjugium, hic ejus fruclus, hoc inde lucrum

cst. Cave igitur omissis potioribus sccleris quae minoris

sunt pretii : mens enim sobria longe praeslat divitiis. Hoc

enini unum in conjugio spectandum estmaxime, ut pec-

calum cffugiamus, ut immunes simus a scortationibus : In

hoc quaerendae suntnuptiae, utadvitam pudice degendam

nos adjuvent. Quod ila deinum fulurum est, si lalis sponsa

conligerit, quae ad pielalem, ad lcmpcranliam et probita-

lem nos magnam redigat. Corporis enim pulchritudo nisi

conjunclam habeat virtulcm animi, poterit quidem mari-

tum usque ad decem aut viginti, triginlave dies capere,

scd eamdem vim non oblinebit ulterius, quod incentivum

illud amoris vanescat dctecla malitia. Al quac animi pol-

lent pulchriludinc, quo magis lemporis processu genero-

silalem suatn approbant , lanto acriori flamma urunl

maritorum pectora. Hoc pacto ubi fcrvida et germana

innascitur bcnevolenlia, omnc stupri genus cxttlat, et sic

amanti uxorem ne in menlem quidcm venit voluplas nisi

lcgilima, immanenli amoribus propriis, et per pudicitiam

caplanti favorem ccelestis Numinis, cujus auspiciis ct bc-

nevolenlia inter conjuges sit perpetua, ct ejus ope admi-

nislrelur rcs domcslica. Sic uxorcs sibi qu;crcbant prisci

illi virlule nobilcs, jmcclaram animi indolcm in eis spcc-

lantes, non pecuniarum copiam, quod ila esse ul dixi uno

1i Cor. vn, 2.



QUAUM DUCEISD.E S1«T UXOMiS. SSj

exemplo indicabitur. « Abrahamus jain senior proveelaeque

«iclntis dixil servo majori domussuae, qui pracerat cjus

»omnibus facullalibus : Pone manum luam subter femur

i meum, ut adjurem le per Dominum Deum cceli et terra,

*ut non accipias uxorem filio meo Isaac de iiliabus Cha-

»nanaeorum, inter quos habito, sed ad terram meam ubi

» natus sum, et ad cognalionem mcam proiiciscaris, et

» inde uxoreui filio mco capias1

. » Vides-ne Justi hujus vir-

tulem, quanta cura nuptiis prospexerit? non enim adhi-

buil perductrices mulierculas, ut nunc fit, ncque pronubas

aut anus garrulas, sed famulo suo cotnmisit hoc negotium :

quod ipsum magnum pietalis Patriarchae argumenlum est,

quod tam bene instiluit famulum , ut dignus fieret, cui

crederetur talc minisleriuin. Deinde mulierem quserit non

formosam aut divitem, sed gencrosis moribus praeditam :

el hac de causa hominem jubet lam longinquam percgri-

nationcm suscipere. Nunc contcmplare et famuli mentem

egregiam : non enim dixit : Quid hoc rci est? tot sunt

propinquae gentes , tot in eis filiae nobilium el illuslrium,

simulque pracdivitum ; et lu me mitlis in tcrram tani longe

dissilam, ad ignotos homincs:

qucm illic compcllabo?quis mc agnoscet? quid si insidias mihi struant? quid si

conenlur dccipere? nihil enim hospilo magis injuriis ex-

posilum. Nihil tale dixil : scd missis talibus cogitationibus,

(juod maximc suspcctum esse poteral, suspicatus est, sine

conlradictione obedicns, neccssaria tamen inlerrogatione

declarans suam prudcntiam. Quidigitur

esl quod interro-

gavit dominum?" Si noluerit , inquil, mulicr venire me-

»cum, numquid rcducere debco iiliuin tuuin ad regioncm

nex qua cgrcssus es?» rcspondil Abrahamus : « Cavc nc-

»quando rcducas filium meum illuc. Dominus Deus coeli

»et lcrrac, qui lulil me de domo palris niei , et dc tcrra

1 Gcn. xxiv, 1-4.

XC. 2 2



338 S. JO. CBRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

»nativitatis meae, qui locutus est mihi et juravit , dicens :

«Tibidabo terram hanc et semini tuo, ipse miltet Angelum» suum coram te, qui iter tuum prosperum faciet '. » Vides-

ne viri fidem? non advocavit amicos, aut cogriatos, non

alium quemquam , sed Deum adjunxit ei sequeslrum et

comitem : et quo magis animum adderet famulo, non sim-

pliciter dixit : «Dominus Deus cceli et terrae, » sed subjun-

xit,«Qui sumpsit me e domo patris mei. «Recordare,

inquit, quomodo tanlam peregrinalionem suscepimus

quomodo relicto solo patrio, majorem apud exteros felici-

tatem invenimus : qnomodo quae impossibilia videbanlar,

facta sunt possibilia. Nec hoc solum in mentem ei revocans

dixit :« Qui sumpsit me e domo patris mei, » sed etiam quod

debitorem Deum habeat. «Obligavit se nobis, inquit, ipse

»pollicitus est terram hanc mihi se daturutn, et meo se-

»mini. »Quapropter etiamsi nos indigni simus, certe ne

promissio fiat irrita, nobis aderit, et cuncta quas destina-

vimus reddet facilia, et ad effectum qualem optamus, per-

ducet. Iiis dictis misit famulum. Ille ubi pervenit illuc,

non adiit ullum ex civibus, non allocutus est homincs,

non compellavitmulieres : sed vide quam bona fide, quemacceperat sequestrum, retinuit, praeter eum appellavit ne-

minem; et stans oravit, et ait: «Domine Deus domini mei

«Abrahami, sis mihi hodie praesens ac Jpropitius2

, » nec

dixit : Domine Deus meus, sed quid?«Domine Deus do-

» mini mei Abrahami. » Etiamsi ego abjectus sim , inquit,

et humilis, certe herum meum pro me allego, non enimmihi, sed illi ministraturus huc veni : Illius igitur virlutis

respectu conatus meos adjuva.

VI. Deinde ne putes eum tanquam debilum repeterc

audi quae sequuntur : « Et fac misericordiam cum docnino

» meo Abraham3

. » Etiamsi plurima extarent, inquit, nostra

i

Gen. xxiv, 57. —•

Jtoid. la.— }

Ibid,



•MAJ.liS l)lli;,MU; SIM' UXOIlliS. 339

nierita, rogamus tamen nl tua nos serves gratia, tolum u

bencticium acceptum ferentes, non ut debitum : et quid

libi postulas?» Ecce ego sto , inquit, prope fontem aquae,

»et filiae habitatorum civitatis egredientur ad hauriendam

naquam. Igilur puella cui dixero : Prcebe hydriam tuam

»ut bibam, et illa responderit: Bibe, quin et camelis tuis

» dabo potum; ipsa est quam praeparasti servo tuo Isaac

» et per hoc cognoscam,quod feceris misericordiam cum

» hero meo Abraham*. » Vide sapientiam lamuli, quale sig-

num ponat. Non dixit : Si quam videro mulis carpentove

invehi. eunuchorumque agmen post se trahere, et nume-

rosum famulitium ,puellam ietate ac forma florida, eam

praeparasti tuo famulo. Sed r.uid? « Gui dixero : Prajbe hy-

»driamtuam ut bibam. » Quid agis , bone vir? adeo-ne

vilem hero tuo quaeris conjugem aquatum missam, et quae

te alloqui potest? Etiam , inquit: Missus enim sum non

pecuniosam aut nobilem, sed moribus ingenuis prsoditam

quasrere. Multae saepe cx istis, quae aquatum mitlunlur, in

solidum virtutem possident : aliae contra in magnificis de-

sidentes aedibus, ignavissima^ sunt et delerrirnae. Et qui

scis hanc esse virtute praeditam ? c signo , inquit, quod

dixi : Et quale hoc virlutis signum est? Indubilatum el

maximum. Est enim hospitalitatis signum certissimum.

Sic igilur, etsi non eisdcm verbis, loquilur : Illam quaero

virginem, qiuc tam hospilalis est, ut nullum, quantum

potest , recuset ministerium , idquc non tcmere quaeril

sed quia in cis fuerat educatus acdibus, in quibus maximc

colebalur hospitalilas : antc omnia niores quaerit hcrorum

suorum moribus consimites, ducturus sponsam in rcdes

patcnles hospilibus. Sic ergo cogilabat : ne qua rixa oria-

tur inler ipsam ct conjugem, dum marilus sua beni^nc

communicat, in hoc a palrc non degcncr, ct hospiles ultro

Geiii xxiv, i3, 14.

39.



J/jO s - JO - CIIKYSOSTOMI AKCUifcI'ISCOI'1 C. P.

invilans ; haec contra praj nimia parcimonia id vetat , et

non suslinet, ut fit in plerisque domibus ; jam nunc ex-

periri volo quam hospitalis sit : quandoquidem hospitali-

tati omnem nostram felicitalem debemns. Per hanc spon-

sum ipsum herus consecutus est,per hanc pater factus

cst, vitulum maclavit, et accepit filiolum, farinam fermen-

tavit, et quanta stellarum est, tantam mullitudinem nepo-

lum ei Deus est pollicitus. Quando igitur hinc omnia bona

influxerunt in noslram familiam, hanc virtutem requiro

ante omnia. Non hoc enim consideremus,quod homo

aquam postulaverit , sed quod admodum hospitalis sit

animi, non solum dare quod petitur , sed ultro offerre

amplius. Et accidit, inquit, ut priusquam is finem loquendi

faceret,prodiret Rebecca ex oppido. Prophetarum illud

hic implctum est : a Adhuc lcquente te dicam:

Ecce ad-

«sum 1. « Tales sunt bonorum preces, ante finem earum

sentiunt annuisse Deum propitium. Ergo tu quoque uxo-

rem ducturus non confugias ad homines, aut ad mulieres

quaestum facientes ex alienis infortuniis, et nihil aliud quas-

rentes quam ut ipsae operai mercedem capiant : sed ad

Deum confugito. Non gravabitur esse tuus pronubus , ip-

sius est promissio : «Quaerite regnum coelorum, et hcec

• oinnia adjicientur vobis2

. » Ne dicas : Quomodo Deum

videre possum ? qui possum habere cum eo colloquium

et interrogare cominus? infidelis haec verba sunt animae.

Potest enim Deus et absque voce quidquid vult e vestigio

conficere : quod hic quoque factum est. Nam et isle nec

voccni ullam audivit, nec visionem vidit , sed ad fontem

stans ac precatus, confestim voti compos factus est. « Ac-

»cidit, inquit, ut priusquam finem loquendi faceret, Re-

o becca prodirel gestans aqualem in humeris, filia Bathue-

»lis c Melcha progeniti, virgo valde formosa, virgo et viro

' Isai'. lviii, y. — » Maltb. vi, 33.



QOALBS DUCFNn.K SINT UXORPS. 3^1

«incogniu*. »Quid milii narras pulchritudincm corporis?

ut discas insignem cjus pudicitiam, ul discas animi pul-

chriludinem. Suspicienda namque rcs est ipsa pudicitia,

sed magis ctiam si conjuncta sit cum egregia specie. Hinc

est quod et de Josepli nobis narraturus2

, ejusque tempe-

ranlia, praefatus cst de illius eximia pulchritudine corporis,

dicens formosum fuisse, aspectuque gratum et in ipso flore

pnlchriludinis , atque ita dcmum subjunxit dc juvenis

l mperantia, docens quod formae decore non sit usus ad

lasciviam. Haudquaquam enim pulchritudo scortationis

causa semper est, sicut nec deformitas conlinenliae. Multae

enim illustres insigni specie corporis , illuslriores factse

sunt per pudicitiam : aliae facie turpcs turpiorem animam

slupris sordidaverunt innumcris, ulrobique causa cst pro

positum animi, non nalura corporis.

VII. Nec temere cam bis appcllat virginem. Cum enim

jam dixisset , a Virgo erat, » subjunxit : « Virgo eral el

»viro incognita. » Quoniam cnim multne virgincs corpus

incorruptum servanles, animam habcnt plenam intempe-

rantia, fucisque turbamamatorum attrahunt, elineseantes

oculosjuvenum

in insidias eos trahunt, alque ad baralhra

pclliciunt, ostcndcns Moses quod luec non talis, sed tam

animo quam corpore virgo fuerit, dixit, « Virgo eral, et

» viro incognita. » Tamelsi multas habebat occasiones, per

quas a viris cognosceretur : Primuin corporis pulchritudi-

ncm, dcindc modum ministerii, quo perlungi est solila. Si

enim in thalamo desedisset perpetuo, sicut nostri tempo-

ris virgines, nec forum adiisset, nec exissel palcrnam do-

mum, nulla csset laus, si diceretur viro incoguila. Cum

autem videaseam forumpclcrc, quolidiequccogi aqii.iluni

ire semcl, bis aut swpius, alque ila inanere viro incogni-

tam, ea vcro laus est non mininia. C.uni euiin nonntinquaai

• Oen. i\iv, i5, i6. — • M. xwn, t,.



34^ S. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIF.PISCOPI C. P.

accidat, ut raro fornm petens virgo, nec formosa, et co-

mitata ancillis aliquot, amittatmorum puritatem in ejus-

modi evagationibus: hcec quae quotidie sola prodit e pa-

ternis aedibus, idque non in forum tantum, sed aquatum

ad fontem, quo ct alios multos convenire est necesse, an

non magna admiratione digna est ? quippe cujusprobitati,

neque crebri e domo exitus nequc egregia vultus forma,

neque frequenles juvcnum occursus, neque aliud quid-

quam, detrimentum ullum afferat, dum tam animo quam

corpore servat pudiliam diligentius, quam quae nunquam

e gynaeceo se proferunt, plane talis qualem Paulus requirit

dicens, o Lt sit sancta corpore et spiritu1

?» Cum igitur

ad fontem descendisset, jamque repleta hydria revertere-

tur, occurreus eiservus ait : « Praebomihi pauxilluin potu«

» de tuahydria. Quse respondit,Bibe, domine: celeriterque

• deposuit hydriam super ulnam suam, et praebuit ei do-

»nec desineret bibere. Moxque ait : Eliam camelis tuis

«hauriam, donec omnes bibant. Festinansque effusa aqua

»in alveum unde potum sumerent, accurrit ad puteum, ut

«haurirct aquam camelis omnibus2

. » Magna hospitalitas

foeminae, magna modcslia, ut ex ipsiustam dictisquam fac-

tis est conspicuum. Vides-ne quomodo nec modestiae hos-

pitalitas obfuit, nec hospitalitati modestia? Quod enim

non prior occurril, nec appellavit virum, hoc fuit modes-

tiae: rursum quod ad postulala non renuit, neque negavit

sefacturam, hoc magnoe hospitalitalis ac humanitatis fuit

oflicium. I t enim impudenlerfecisset siprior occurrisset,

et ultro appeilasset hominem ; ita inhumanum erat el bar-

barum, si rogantis verba repulisset. Nuuc vero neutrum

fecit : nec modesliac studio hospitalitati defuit, nec hospi-

talitatis cura laudem verecundiae sibi minuit, sed utram-

que virtutem integram obtinuit, declarando suammodes-

« i Cor. vn, 3'i.

—'

Gen. xxiv, 17-20.



QUUES DVCEND/fl SINT UXORES. 3^3

tiam, dum rogari expectat ; miram vcro hospilitatem, dum

rogata sine mora obscquitur. Etenim summae hospitalitatis

fuit, non modo quie poslulavit dedisse; sed etiam plus-

quam ille pctiit cxhibuisse. Nec refert quodaqua crat qusc

olVerebatur : lum enim hanc solam habuit. Hospitales au-

tem non ex sumptu ccnsendi sunfc, sed ex facultatibus ;

quando Deus eum ctiam laudat, qui dedit frigidae pocu-

lum; ct eain, qnae duos aureos minutos obtulit, ait con-

tulisse plus omnibus, quia totumquod habuit conjecerat.

Sic et ista his bonum illum virum excepil xeniis, quae sola

tum ad manum aderant: ncc temere additum est, quod

festinans cucurril, et similia, sedut intelligaseamalacriter

fecisseomnia,non aegre ac gravatiin, necinvitam et coactae

simileni. Et ne id parvum putes, saspe aliquem praete-

reuntem rogavinms, ut paulisper gradum sistcret, sum-

missaque sua face nostram accenderet, aut a bajulante

aquam petiimus ut modicum inde bibere liceret : nec id

facere sustinuit, sed tulit graviter: hscc autem non modo

sunimisit ei hydriam, sed camelis etiam omnibus aquam

hausit aflatim, labori non parcens, st suo corpore hospi-

talitati comiter subservicns. Mon enim factum hoc solum,

verumetiam ala critas adjuncta virtutem puellae indicat,

qu.-e liominem ignotum et tum primum visum vocat do-

minum. Et sicul Abrahamus ipsius socer praetereuntes

non interrogat, quinam sint ct cujates, quove iler et unde

faciant, sed simpliciter hospitalilati dat operam : ita ct

hacc non sciscilatur, quis es et undc ? qua de causa venis?

sed hospitalitatis opes congregans, non cst curiosa caetc-

rorum. Etenim gcmmarii et nummulariihoc unun>curant,

ut lucrum capiant ex iis cum quibus negotiantur, parum

sollicili qualcs landcm illi sinl; sic haec solum id qu.Tril

ut hospitalitalis Iructum capiat, ulque solidam cjus nior-

cedem percipiat. Bene sciebat hospitom maximo vorocun-



344 *• J°, CHRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOr-1 C. P.

dum esse, ideoque magnam ei comilalein cxhibendam esse

et modestiam non curiosain : quod si de rebus ejus per-

contemur immodice , tergiversari eum et gravatim acce-

dere. Quapropter neque hoec se ita gerit erga illum, nequc

ejus socer Abraham erga hospiles , ne sic venationem

suam absterreat : sed curatis praetereuntiuni corporibus et

obseculus suo animo, sic eos dimittit.

VIII. Hoc pacloetiam Angelos aliquando excepit, circa

quos si fuisset curiosior, non parum decessissct raercedi

ejus debitae : admiramur enim eum non quod cxceperit

Angelos, sed quod nescicns esse Angelos, exceperit. Nec

enim mirandum si prudens ac sciens tractasset eos comi-

ter, quorum dignitas quantumvis immane pectus ac saxeum

ad humanitatem benignitatemque posset cogere : sed hoc

meretur admirationem, quod viatores vulgares ratus, tan-

tum honoris eis habuit. Taiis erat haec quoque ; nesciebat

hominem quisnam esset, aut curnam venisset, nequequod

conciliaturus esset ipsius nuptias, sed viatorem unum ali-

quem putabat et hospitem. Idcirco ubcrior ei hospitalitatis

merces conlingit, quod modis omnibus ignolumtanta pro-

secuta sit benevolentia,servata interim et modeslia. Nequc

enim effrena temeritatc, neque vim afferens aut stoma-

chabunda hoc faciebat, sed cum decoro ita ut par erat.

Hoc enim ipsum Moses subindicat his verbis : « Ille autem

»contemplabalur eam lacitus, scire volens utrum prospe-

»rum iter suum fecisset Dominus. » Quid est, « Contem-

«plabalur eam 1

?» Et habitum, et incessum, et aspectum,

et verba, omnia denique diligenler examinabat, cx corpo-

ris gestibus habitudincm animi colligens. Nec his con-

tentus, alterum experimentum adhibet. Accepto cnim ab

ea potu non destitit, sed rogare pergil : « Cujus es filia in-

»dica mihi : est-ne in domo patris tui locus quo possim

Gen. xxit, ai.



QUALBS DUCBNbJ! SINT UXOH.ES. 3/|5

• divertere' ?i Qnid illa ad ha?c ? patienlcr ac mansuete

suiun palrem indicat. Non dixit indignabunda : Tu vero

quis es tam curiosus pcrconlator etiam dc nostris aedibus;

sed quid ? «Filia sumBathuelis filii Melchae, quem INachori

«peperit. Palcarum quoque et focni apud nos est copia, et

» locus ad divcrtcndum : » sicutante aquam peteti plusquam

posceret obtulit : nam cum ille potum sibi -soli petiisset,

ctiam camelis sc praebiturain est pollicita , etutriquc

pracbuit:

sic eliam hic requirenti tantummodo diver-sorium, insuper de paleis ac foeno prospicit, deque aliis

multis, alliciens eum his omnibus, et domum pertrahens,

nt hospitalitatis fructum et mercedem capiat. Haec autem

non obiter, neque negligenler audiamus, sed nosmetipsos

considcrantes, ad lioc exemplum conferamus : sic cnrm

intelligemus virtulem hujus foeminac. ScTpenumero notos

aliquos et necessarios excipientcs aegre fcrimus, et grava-

mur, si unum aut alterum diem commorati fucrinl. Haec

autem ignolum et hospilem inagna alacritate domum pcr-

traxit, prcesertim cum non ipsi soli, sed lot camelis etiam

offcrret curamet ministcrium. Postquam autem inlrogres-

sus est hospitinm, jam magis considera servi prudenliam ;

apposita enim mcnsa, inquit, « Non prins cibum capiam

» quam loquar verba mca 2. » Vide quam vigilans fuerit et

sobrius? Deindepostquam permissum est ei diccrc. vidca-

mus quomodo illos alloquilur. Num ista verba ad eos

dixit herum se habere illuslrem et splendidum, honora-

tnm abomnibus, virum magna? auctoritatis apud eives re-

gionis, in qua luin degerct? Tametsi potcral, si voliiisscl.

haec vere dicerc; elenim tanquam rex colebatur ab ejus

nationis hominibus. Altamen nihil horum dixit, scd omis-

sis islis, quac apud hoinines sunt in pretio, a divino cum

favore commendat his verbis : « Ego Abrahac servus. Do-

« (ipn. xxir, vTi. — • Ihirl. '>?<.



34^ 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

«minus benedixit dominomeo valde, exaltatusque est, et

» dedit ei oves et boves, argentum et aurum 1. » Divitias

ejus memorat, non ut opulentum, sed ut pium esse os-

tendat, hoc nomine laudans quod a Deo haec acceperit,

non quod tantarnm rerum sit dominus. Deinde loquitur

de sponso : « Et peperit Sara uxor domini mei filium do-

»mino meo jam seni2

. »Hic ct partus modum subindicat,

docens quod et partus ei divina providentia concessus sit,

non naturae ordine. Ergo tu quoque sive sponsum, sive

sponsam quaeras, hoc inquire ante omnia, an pius et Deo

charus sit. Si enim haec adsint, consequenter etalia: sin

autem desint, etiam si res familiaris abunde suppetat, nihil

proderit. Deinde ne audiatabeis.cur igitur nullam indige-

nam in uxorem accipit ? « Adjuravitme, inquit, dominus

»meus dicens: Non accipies uxorem fdio meo ex filiabus

«Chananaeorum, sed ad domum patris mei proficisce-

»ris, ct de tribu mea accipies uxorem filio meo 3

. » Sed nc

totam historiam in medium afferentes molesti videamur,

ad flnem transeamus. Cum enim retulisset, quomodo ad

fontem astiterit, quid a puella petieril.quomodo illa plus,

quampetitum esset, dederit, quomodo Deus mediator fue-

ril, cumque omnia diligenter nuntiasset, sermonis finem

fecit. His omnibus auditis illi non amplius dubitaverunt ,

nequc neglexerunt rem, sed quasi divinilus instincti sine

mora ei promiserunt filiaro. Respondentesque Laban et

Bathucl dixerunt : « Mandatum hoc egressum est a Deo :

»Ideo non possumus tuae postulationi conlradicere. En

«Rebecca, tolle eam et propera, et sit uxor domini tui

«sicut locutus est Dominus '. » Quis non obstupesceret ?

quis non admiraretur, quanta iropedimentabrevi temporis

momento sublata sint ? Etenim vel quod hospes erat, vel

quod servus, vel quod ignolus, vel qnod longum esset iti-

» Gpn. *xiy, 35. — » Ibid. 56. — » lbid. I?. — < Ibid. 5o.



QHAI.ES wdcmudm sint uxores. 347

neris intervallum, vel cjuod nec socer, nec sponsus, ne-

que alius ex eorum necessariis notus erat, horum unum-

quodque per se satis erat impedimenti, quominus hoc

connubiium succederet : attamen haec universafacilia sunt

reddita, et haud sccus quam si notus esset, habitaretque

prope, et tolam aetatem cum eis versatus fuisset, commi-

serunt sponsam ejus fidei, hac de causa, quod auspicc

Deo rcs agebatur : sicut cnim si quid eo parum favente

aggrediamur, etiamsi omnia sint plana etfacilia, voragineset salebras et innumeras lruslrationes obiter oflendimus :

sic eodem proesenle ct adjuvante, licet omnia quae habc-

mus praemanibus, sint impedilissima, planafiunt etfacilia.

Nihil igitur vel faciamus, vel dicamus, nisi invocalo Nu-

mine, ut rcs quas tractamus dirigat, utillefecit.

IX. Nunc vidcamus poslquam eam accepit, quo paclo

adornet nuptias. Num cymbala , fistulas , choreas , lym-

pana, tibias secum traxit , reliquasque apparatus species?

Nihil horum , sed illa sola assumpla abiit, deducenle et

comitantc Angelo, quem herus dum famulum e domo di-

milleret, una milti a Deo supplex impelraverat. Atque

ita ducebatur sponsa nullis tibiis ct citharis occinentibus,

sed innumeris a Dco caput ornala benediclionibus , vice

coronae preliosioris quovis diadcnute : ducebatur autem

non auratis amicta veslibus, sed ornala modestia, pietate,

hospilalitale , caetcrisquc virlulibus omnibus : ducebatur

non in carj)ento camerato, aul apparatu aliquo simili

sed camelo insidens. Num praeler virlules animi, eliam

corpora virginum olim optima luerunt liabiludinc. Non

cnim sic cducabanlur a malribus ul fil hodic, crcbra in-

ter unguenta et lialnca , fucum et pigmonta , in mollibus

induinenlis, aliisquc corruj)telarum modis innumeris, qui-

bus fiant plusquam decct mollieulae : sed modis omnibus

dura erat earum educalio. Quamobrem et corporis na



348 S. JO. CHRYSOSTOMI AltCniF.PISCOPI C. P.

liva florebant pulchritudine, nullis adjulae externis leno-

ciniis, et valetudine aeque felici ac forma fruebantur, nulla

infestante regritudine, ablegataque omni mollilie. Labores

enim et opera, quibus exercebantur, varia, languorem

omnem pellebant, robur autem et sanitatem tutam eis

conciliabant , reddebantque lanto magis maritis gratas et

amabiles : sic enim non solum corpora , sed et animi iu

melius proficiebant. Vecta igitur camelo postquam ad des-

tinatam regionem pervenit , sublatis procul oculis vidit

Isaacum , moxque a camelo desiliit. Vides robur? vides

bonam habitudinem ? a camelo desiliit. Tantum illi virium

una cum modeslia supcrerat. Et ait ad servum :« Quis est

»ille homo qui progressus est in campum? Respondit ser-

» vus : Ipse est dominus mcus; tum illa aeslivo palliolo

»sumplo se obnupsit1

. » Observa omnia testari ejus mo-destiam ,

quam prudens erat ac verecunda. « Et accepit

»eam uxorem Isaac , dilexitque in tantum ul leniret do-

«lorem, qui illi cx morte Sarae matris acciderat2

. » Haec

non tcmere dicuntur, quod dilexerit eam , quodque pro

solamine luctus habuerit, sed ut discas, quibus rebus illa

maritum in amorem sui pellexerit, quas domo secum at-

tulerat. Quis enim talem non adamaret, tam modestam

tam honestam, tam hospilalem, humanam et amabilem,

lortem animo et validam corpore ? Haec dixi , ut non au-

diatis tantum, aut audilis applaudatis, sed ut etiam aemu-

lemini : et patres quidcm providentiam Palriarchoe imi-

tamini ,qua usus est in paranda uxore simplici , non

pecunias quaerens , non splendorem generis, non pulchri-

tudinem corporis, non aliud quidquam praeter generosi-

tatem animi : vos autem, inatres, date operam,ut ad hunc

modum educetis veslras filias. Porro sponsi qui eas duc-

turi sunl , ducant cum honestate simili , exterminantes

Gen. «\iv, 65. — * lbiJ. 67.



(JUALES DUCEND/E SINT UXOHES. 3/|9

risum, cfaoreas, lurpiloquium, Jislulas, tibias, diabolicuui

ilhuu apparaluin el reliqua hujusinodi, scmperquc invo-

cantes Deum, ut mediator adsit actionum noslraruui om-

niuin. Si enim res noslras lioc paclo disposuerimus, nul-

lum divortium erit, nulla adulterii suspicio , aut occasio

zelotypiae , non rixa, non conlentio, sed mulla fruemur

pace, mullaque concordia, a quibus non aberunt virlutes

cajlcrac. Sicut enim uxore a uiarito dissidcnlc nihil sani

est in ujdibus, etiamsi alioquin res eoruin sccundo feran-

tur llatu : ita dum pax conslabil et concordia, nihil erit

insuavc, etiamsi quolidic lempestales accidant plurimae.

Si hoc modo conciliabunlur nupliie,perfacile poterimus

ad virtutem educare libcros. Lbi enim maler tam honesta

fuerit ac sobria, omnique virtule praedita, proieclo mari-

tum desiderio sui capiet ac devinciet; atque ita habcbiteum alacrem adjulorem' in curandis, atquc inslituendis

communibus liberis : simulque Deum ad prospiciendum

eis attrahet, quo aspiraute tam honcstac adminislrationi

domesticae , et exercentc puerorum animos , omnia post-

hac jucunda erunt et felicia rebus tam bcnc compositis,

et iis qui pracsunt, sic allectis : poleritquc unusquisque

una cum sua domo, videlicet uxore, libcris ac Jamulis,

et praesentem vitam secure pcragere, ct ad ccelorum reg-

num pervcnire : qunj nobis omnibus pcr graliam , bcnig-

nitatem, ct misericordiam suam concedal Dominus nosler

Jesus Christus, cum quo Patri, simulque Spirilui viviJico

et sancto gloria, imperium, et lionor, nunc et scmper, ct

in saccula sceculoruin. Amcn.



35o S. JO. GHRfSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

LIBER.

Dc non ilerando conjugip. — Ad viduarnjuni&rem.

I. Mulieres , quae virorum consuetudinein , parlus do-

lores, et caetera omnia, quae secuin trahens matrimoniuui

in hominum domos ingreditur, nunquam usu cognoverunt,

adviros animum appellere, nihil sane mirandum est. Nam

et bellum, rem adeo laboriosam, inexpertis dulce esse in

proverbio est. At sexcentis malis aftectas, quibusque dura

ipsa rerumconditio persuasit, eas

quidem,quae solutae

a rebus hujus mundi vitam agerent beatas pradicare,

se ipsas autem , et pronubas, et diem , quo in matrimo-

nium sunt collocalae, millies execrari, eas ipsas post tan

tum fastidii rursus earumdem rerum desiderio capi, hoc

est, quod me propemodum obstupefacit, ac dubitare co-

git , et quaerere ; ecquid causae sit,quamobrem quas res

anlea, cum in iis versarentur, fugiendas existimabant

has nunc, cum ab iis liberae sunt, tanquam expetendas

persequantnr. Ac multa quidem animo versans, vix tan-

dem , ut puto , ad ipsam rei causam indagando perveni.

Atque ea quidem non una est, aut altera, sed plane multae.

Partim enim ob teniporis longinquitalem priorum oblitae,

et ea lantum, qua; in manibus sunt, recolentes, veniunt

quidem ad matrimonium , quasi ad id , quod omnia vi-

duitatis incommoda depellat : sed alia quaedam ibi longe

graviora invenientes, rursus easdem, quas antea , voces

emittunt. Partim vero mundanis rebus rursus inhiantes

gloriamque praesentis vitae admirantes el viduitatem rem



1)E NON 1TKRANDO CONJUGIO. 35 1

dedecoris plenam putantcs, hujus inanis gloriic et tunio-

ris causa easdeiu appetunt matrinionii miserias. ISec vero

desunt, quac non hujusmodi causis adductae; sed soli in-

teruperantiae cedentes , rursus ad priorem vitao rationem

redeunl, ac veram causam occultare iis, quas diximus,

praetexendis conantur. Atque istas accusare , atqui hujus-

modi matrimonii nomine condemnare neque ipse ausim

nequealteri, ut andeat, auctor sim, quandoquidem aliler

visum est beato Paulo , vel potius Spiritui ipsi sancto.

Nam cum dixisset, « Mulier alligata est legi, quanto tem-

»pore vir ejus vivit.; quod si dormierit vir ejus, libera est,

» cui velit, nubat, tantum in Domino 1

, » alque ita viduae

potestatem fecisset rursus, si velit, nubendi, addidisset-

que; « Beatior autem est, si sic permanserit, » ne quis

putaret humanum esse praeceptum: haec adjunxit. « Puto

» autem quod el ego Spiritum Dei habeam, » plane osten-

dens Spiritu dictante ista sibi csse conscripta. i\e quis

igitur, quse modo dicturus sum, in eam parlem accipiat,

quasi eas >quae matrimonio se jungunt, veprehendam, ac

criminer. Summaeenini arrogantiae, ac furoris iuerit, quas

non castigavit Beatus illo, sed quibus pepercit, has conlraa nobis acerbe condemnari, idque cum sexcenlis nos cri-

minibus premamur. Etenim qui vel a judicando abstinere,

rte eadem mensura in nos judicium cxercealur, alque in

aliorum peccata minime vehementes csse judices jubc-

mur, sed lenes et ad veniam dandam laciles, si rem, qu.x

exlra culpam sit, criuiinemur et condemnemus, quomodo

non omnem nobis veniam praecidemus cx nostro in proxi-

mum facto in eam sententiam indncentcs judicem, ut in

nos vicissim sc praebeat duriorcmi' Non igilnr ul ill.is ;ic-

cusem, ac pungam, huc oratione delatus sum. Quod enim

in Domino fieri potest , in id caderc crimcn nullo modo

• Cor. YiijSg.



35*2 S. JO. CHllYSOSTOMl ARCHIEPISCOPI C. P.

potest. «Tantuin, inquit, in Domino. » \crum quemad-

modum cum de virginitate verba facimus, non ut de ma-

trimonii dignitate detrahamus, illam laudibus extollimus;

ita cum de viduilate disputamus , non quidem ceu secun-

das nuptias in earum rerum numero,quibus interdictum

sit, collocemus , mulieres , ut semcl nupsisse contenUc

sinl, cohortamur : sed fatemur quidem secundis etiam

legem non violari, verumtamen unas iteratis longe prac-

slare non dubilamus. Itaque in hac comparatione , cum

unum alteri praslare dicimus , nemo hoc ipsum,quod

inferiorem locum tenere dicimus, vitium pulet. Aon enim

illa inler se ideo conferimus , ut ipsorum alterum in ma-

lorum ordinem rejiciatur : sed concedentes id legi con-

scnlaneum csse, nostroque arbitrio permissum , alterum

lamcn prae hoc longe pluris facimus, magisque suspici-

mus. Quid ita? quoniam mullum inlerest eamdem mulie-

rem unius viri esse uxorem , ac duorum. Nam cui prior

satis est, plane ostendit, neque ad illum ipsum se adjunc-

turam fuisse, si rem usu ipso probe novisset. Qua? autem

allerum sponsum in prioris cubile inducit, magnum egre-

giae erga

mundumamicitiaa, atquc erga res terrenas pro-

pensionis inducium praebet. Atque illa quidem nec dum

viveret vir, erga alium commota animo est : haec vero,

etsi illo vivente ab aliis se pudicam servarit, altamen mul-

los alios magis, quam ilium suspexit.

II. Sed ne ex hoc facto conjecturam de praelerita vita

faciamus, rem ipsam expendamus. Etenim ut virginilas

matrimonio melior est, ita hoc matrimonio illud. Vidua

enim dc principio tanlum virgiuitati concessit, ad extre-

mum vero ipsi rursus eequatur, et conjungitur. Hoc vero

malrimonium ulraque ex parte a virginitate abest. Huc ac-

cedit , eam quae facile fert viduitatem , a viro quoque dum

vivit, saepe se contincrc.eam vero, quaj rem maxime mo-



lUi NON lTLHANDO CON.lUtilO. 3*>3

lesiain |>ulal , ila animimi instituisse , ul non cnui duobus

soluni tribusvc, scd cliam multo pluribus, si ila sors ierat,

sibi rcs habenda sit , ac vix cxtrema aiale abstincal. Quem

admodum igitur malrimonium illud magnac boneslatis,

ac lemperanliac specimen est : ita boc minime quidem dixe-

riui lasciviae , absil, scd ccrlc animi infirmioris , et qui

carni dedilus sit , terraquc affixus , ncc magnuin , atque

excelsum quidpiam aniino ooncipeic unquam possil. Quod

h\ qnis objicial,quod honestum cst, lale esse , sive seinel

obeatur, sive bis, sivc snepius : simililer cnim honeslum

inancrc, quinctiam , cum qui saepius lunclus csl , lauda-

biliorem esse eo, qui rarius ; rcspondcbimus liujusmodi

sophisma incautioribus lorlasse possc imponcrc, ab iis

autem.qui animum advcrtercvoluerint, lacile rclclli possc.

iVlatrimoniiim cnim non corponun commixtio lacit, ila

enim et Ibrnicalio lnatrimonium csset, sed quod ea, qiue

nupta est, uno viro conlcnta est. Atque hoc inter merc-

tricem, alque ingenuam, pudicamqiic muliercm intcrest.

Quod si uno viro conienla pcrpctuo sit, conjunctioncm

istam malrimonii nominc vcre appcllaris. Sin pro uno

uiullos sponsos in doinum inducal, non cquidem lornica-

lioncin audco diccre , sed illud coniendcrem , hanc ilh

quae unum dunlaxal virum novit, longe infcriorcm esse.

Illa enim audivit Dominuni diccnlcm : « Propler hoc di-

» uiiltel liomo palrem ct matrcm suani, ct adhaerebit uxori

»suae, ct erunt duo in carnem unam 1

,<> ac viro adhacsii,

perinde ac vere sua caro essct, nequc oblilacst sibi semcl

imposili capilis. Ilaec vero ncc priorcm ncc poslcriorem

virum propriam carnem reputat : nain prinius a scrundo,

secundcs ab illo cjeclus csl. Neque enim niulier prioris

viri inemoriain colore polcril , qune post illum alleri imp-

sit, nec pesteriorein juslo aniore prnseqnelnr , Drragna

M.Hlli. \n. S.

xc. iS



354 S. JO. CHBYSOSTOill AllCHIEPlSCOPI C. P.

adhuc mentis parte in eura , qui obiit, derivata. Ita (il

ut neutri is, qui viro debelur, amor, atque honos abuxore exhibeatur.Ecquidvero animi putetposteriori sponso

esse, qui in prioris thalamum ingreditur, et illius lectum

scandit , ac praeterea illius uxorem ridentem , et hac de

causa jocantem , ac ludentem videt? \ alde quidem com-

moveatur, neque ad illam niagno cum amore accedat

necesse est. Nam lamelsi omnium hominum durissimus

sit, non lamen ila immanis, ut humano quodam sensu

non afliciatur, etiam si illa sexcentis ornamontis ct se ip-

sam et domum conserit. Dolor enim domui illalus non

sinit puram , et sinceram esse vbluptatem. Sed quemad-

modum in muris usuvenit, ut cumparsaliqua valdo exusla

est, licet postmodum dealbetur , subjeclus lamen , ac

profundus nigror candorein tectorii obscuret , alque in-

jucundum spectaculum pracbeatiila et hac in re, tamctsi

multa splcndida excogitentur , in mediis tamen ipsis emi-

nent trislia, ac molesta quaedam ex iis mixtio fit. Nam ct

servi , et ancillae , et agricolac , et inquilini , et vicini, et

gentiles prioris viri mcerenles intuenlur qiue fiunt , ac ge-

munt. Quod si praeterea pupiili affuerint, si quidem valde

pueri sint , magnum ab iis, qui de rebus judicare queunt,

in matrem odium excitant : sin aulem puberes, tanlam,

quantam vix aliud quidquam, molestiam comparant. Quae

quidem omnia cum legislatores animadverterent, et eos

qui propterea anguntur, consolari vellent, et simul sui

facti rationem reddere , quod non ex proposito vel ex pro-

fesso, hujusmodi malrimonium inslituerent, sed lantum

mctu adducti, ne gravius aliquod malum existeret, secun-

das nuptias omni illa splendida pompa spoliarunt : neque

enim tibia , neque plausus , neque hymenaeus , neque

choreae, neque coronae nuptiales, neque aliud quidquam

ejusmodi vesperam illain ornant, sed haec omnia auferen-



I>j; .\0N lJJiJUNDO CONJUGIO. 355

les , sic non coronatum viruin ad viduam UHiliercin addu-

cunl : lautuin nou per haec clamantcs, quaj iiunt ,

omniacsse quidem ejusmodi, quibus vcnia dctnr, sed laudibus,

coronis , plausibus minime digna.

III. Cur igitur , dices ,Paulus prohibet , nc juniorcs

cliam si vclint, vidnae maneant ? ita enim scrjbit j « Adoles-

«centiorcs autem viduas devita1

. » Non sane Paulus impe-

dimcnlocst,

quominusquae volunt, virginitatem

servent,sedipssepoliussunt, quaePaulumeonecessitatis adegerunt,

ut praeter animi sui sententiam hanc ipsis legem lerret.

Nani si Pauli sentenliam vis cognoscere, audi quid dicat :

« Voloomneshomines esse sicut me ipsum2

: » id est, con-

linentiam servare. Quamohrem non sibi ipsi adversatur

Beatus ille, neque intei se pugnantia loquitur, nec qui velit

omnes homines colere continentiam , obstaret quominus,

quae volunt, viduae maneant. Cur ergo dicit : «Adolescen-

» liores autem viduas devita ? » Dic cur et qua de causa.

Noncnimisla absolutoprolulit, sedcausam adjunxit : «Cum

»enim luxuriatae iuerint in Chrislo , nuhere volunt;

. \ i-

des non cas, quae viduitalem servare volunt, sed quae post-

quam in viduilatcm inciderunt, nubendum sibi statuunt,

ab illo prohiberi, ne viduae maneant, neve in sacrum illum

cliorum admittantur, idque valdc sapienler. Nam si altcri

matrimonio illiganda es, neque spondere etiam viduitatcm

dcbes. Nam post promissionem mutare senlcntiam longo

deterius est, quam ncque omnino promiltere. Quemad-

modum igitur assiduam liberis operam darc permisit, non

legem slatuens, sed ipsis indulgens, sie enim inquit : «Hoc

lautem dico secundum indulgentiam, non sceumlum im-

n perium propter incontinenliam vestram4

: »ita hoc etiaiu

loco gravioris mali metu secundum instituil malrimoninm,

oslcndens hoc quoquc indulgcntiu' esso ad mullorum infir-

• i Tim. v, 11,— i Cor. vn, ;,— > i Tim. v, ti. — 4 i Qttt

»3



.M<) S. JO. CHUYSOSTOMl ARClllliPISCOPI C. P.

mitalemseseaccommodantis. lnfirmilatem autem dico non

polenti;e , scd volunlatis. Nam cjucmadmodum virgo , si

post promissam virginitatem se violari siverit, facinus

adulterio gravius perpetravit : ita et vidua, quae semel

promisit, si deindepactioncm cum Deo factam conculcans

codem crimine se polluerit, eidem quoque supplicio ob-

noxia est, ac forte etiam , si lieet mirum quiddam dicerc,

longe majori.

Nonenim idem est, ul initio dicebam, impe-

ritam, atque usu jam edoctam, iisdem succumbere tenta-

tionibus. Neque vero hoc loco duntaxat, scd etiam paulo

post, cum haec praemisisset : »Volo ego juniores viduas nu-

» bere, filios procreare, matresfamilias esse, » causam sub-

dit, cur istud velit. Quae ea est? «Nullam, inquit, occasio-

»nem dare adversario maledicti gratia1

. »Nam quoniani

verisimile cst multas co tcmpore viduas post viri obitum

licentius, magisque arbitratu suo vivere solitas, a viri so-

cietale, quasi a neccssitate quadam, ac dominatu liberas,

ita ut impndcntiae nomine malam de se opinionem aftcr-

reut, abducens ipsas ab hac pestifera libertate, rursus ad

prislinum jugum adducit. Nam si, inquit, fulurum est, ut

viduilalem prae se ferens quccpiam clam fornicetur, ac se

ipsam dedecoret , longe satius nubcre,«Ac nullam occa-

»sionem dare adversario maledicti gratia. «Quamobrem ,

ne occasiones maledictis dcnl, ac vitam meretriciam, con-

lumeliisque obnoxiam agant, matrimonium praecipit. Audi

quot pneterea sint, quas ipsis vitio vertat. Nam cum debe-

reut omnc suum tempus orationibus, et supplicationibus

instare , ist£C vero , inquit : « Et otiosae discunt circumire

»domos, non solum otiosae, sed et verbosie, et curiosjc,

» loquentes quae non oportct2

. » Haec vero ipsi minime pro-

bantur, sed vult perpetuo aflixas esse rcbus spirilualibus.

« Nam quas in deliciis cst , inquit , vivens mortua est ;>

' i Tim. v, i4- —'

lbiJ. )3. —3

Ibid. C.



DK NON ITBRANHO CON.IIUMO. "$&"]

quandoquidcm , ct virginem ipsam vnlt honum hoc simm

noa corporis caslitatc dcfinire, sed univcrsum otium suiitii

Deo consecrare , atqucilli

perpetuo deservire. Ita enimscribit : « Porro hoc ad utilitatem vestram dico, non ut la-

»queum vobis injiciam, sed ad id, qnod honestum est, et

»quod facnltatem praebeat sine impedimcnlo Dominum

» obsecrandi '. » Non enim ipsam palilnr divisain essc, sed

totam rebns spiritnalibus , ac coelestibus haererc vult, et

quee Domini sunt curare. Ad eamdem vitae rationem vi-

duam quoque vocat, dicens:«Quae autem vere v-itlua csl

»et desolata, speravit in Deum : ct iusiat obsccrationibus,

»eloralionibusnocte, etdic2

. » Quando igitur olium, quod

in evangelicis negoliis insumendum crat, id non modo in

rebus supervacuis, atquc inulilibus, sed etiam valdc noxiis

perpetuo impendunt; merito ad matrimonium eas rursus

adducit. Nam quemadmodum Judaeis sabbatum dederal

Deus, non ut otiarcnlur dunlaxat; sed nt a turpibus ac-

tionibus abstinerent : ita vidua, et virgo, non ut viris non

misceantur, hanc sibi deligunt vitam, sed ut ea,

quae

Domini sunt, curent, atque se lotas in Dei cultum con-

ierant.

IV. Ila sane, inquiet aliquis. Verum inlolerabile malum

erit, mulierem nuilo rerum usu peritam ea, quaj ad viros

pcrtinent, subire cogi : neque enim ipsa perinde atque iile,

traclare atque administrarc res potcrit; at(|iic hinc nilui

aiiud iucrabitur, quam fortunarum ruinam. Ergo quaccnm-

que a secundis nuptiis abhorruerunt , omnia sua pessum

dcdernnt, omnia perdiderunt ; nequc mulicrcm viduain

invenias, quac rem suam rcete gerat. Tergiversationes isla

sunt, ac pralexlus, propriaMpie iniirniilalis inlegunienta.

Mnlia- enim prasclarius, quam viii, et domum adininisir.i-

runt, el iiiios pupillos cdueaviTunl, et bona, qUft UCcepc

•i (!.ir. vii. 35, — • i Tr.n, v, .'>.



358 S. JO. ClfRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

rant, aliae aiixerunl, ali.no non minuerunt. Nam ab ipsomet

initio non omnia viris coinmisit Deus; neque ab ipsis solis

pendere, qujc ad vitam perlinent, voluit; nesi mulier nihil

ad vitam conferret, despicatui duceretur. Quauiobrem id

prospiciens Deus non infcriore illam loco constituit; atque

id ab ipsomet initio clarum faciens, dixit: «Faciamus ipsi

» adjulorem1

. » Etcnim ne co quod ipse primum factus est

ac propler ipsum formata mulier, magnos adversus illam

spiritus virsumeret; hocverbo tumorem ipsruscompressit;

ostendcns mundana negotia niliilominus mulieris, quam

viri egerc. Quaenam igitur ista sunt ? quibusque in rebus

ad vitam sustentandam nobiscum mulier societatem init ?

Sane, quoniam ad praesentis vitae statum componendum

non minus privata, quam publica negolia faciunt : ha?c

disperticns Deus, forenias quidein viris commisit, domes-

tica autem muJieribus : ac si munera , officiaque ista com-

mutentur, omnia corrucnt, ac peribunt. Tanto uterque

utilior altero in suo munere obeundo est. Igitur, si domes-

tica cx muliebri scienlia pendent, atque ista in re tantum

viro mulicr praeslat, quantum rudi homini artifex in rebus,

in quibus artifex est; curvanum nobis timorem incutimus?

Nam peregre quidem proficisci, resque colligere, virorum

tanlummodo ost; mulieribus autem lucro operam dare ,

minime fas est; at qu.e sunt apportata custodire, ac tueri,

ipsius solius est. Ac lamotsi praestantius quiddam videatur

acquirere, quam tueri; altamcn, si hoc absit, illud quoquo

innlile, ac vanum. Saepe vero etiam si hoc absit, illud non

solum nihil profuit, sed ctiam cuncta evertit. Valde enimdifficile est, hominem foris negotiantem, atque amplifi-

cando palrimonio operam navantem, jusle quaestum facere.

Majori enim cx parle ex alienis isti culamitalibus crescunt,

ac suum negotium gerunt; sicquo mulieris arti, el guber-

' Gen. ii, 18.



DB NON ITF.1UND0 CON.TUGIO. 35o,

. . ™ » ....nalioui MBpe olliciunl ca, quae per injusliliam, et vim parta

in manus ipsius pervcncrunt. Quamobrem ctsi majus sit

acquircrc, qnam conservare; tamen altera exparle minus

esse depreliendilur; quando non solum ad bonornm ampli-

ficationem nihil confert, sed cliam perdit jam reposita.

Quid igitur metuat vidua, nc viri absentia res domesticse

deterius se habeant, quarum vivente eliam viro ipsa pro-

curationem susceperat? At facilius , inquiet, gnbcrnnbit,

cum metu illius nemo reluclabilur, nemo molcstiam aiferet.

IMam et famuli, et oeconomi, et procuratores, ac reliqui

omnes illum inetucntes, ad parendum adcrunt prompli ; ac

nemo erit, qui contradicat. At eo, quem metuebant, c

medio sublato, omnes viduae mulicri insullant; improbe

versantur, confidentes sunt, atque omnia pcrvertunt, ac

dissipant. Quod si ulcisci, ac vindictam sumere velit, lor-

quens, verberans, in carcerem conjieiens, tum vero in

vulgi reprehensionem, criminationem, contumelias incur-

rit. C.Tterum si fidcm ei, qnii abiit, datam fregerit, atque

illius amorem oblivione delcverit, et vespcram, qua ille

adse primumaccessil, et plausum, et hymcnaeum, ct faces

nnptiales, ct primos amplexus, et mensas, ct convictus

cujus una cum illo pcr omne tempus particeps fuil.

, el

verba, quae a viro inagna cum voluplatc uxorem audire

verisimilc est : si h;cc, inquam, omnia, pcrinde ac si nnn-

quam fuissent, repcnle abjiciat, alqueallcri viro iores apc-

ria!, ipsumqiic ad illius cubile trahat; rcriun omnium jnio-

rumconsciam, si haec faciat, ncmo-nccril,qui rcprehcndal ?

nemo qui criminetur? nemo qui odio proseqnalur, ac in-

humanam, periidam, ficdifragam vocet, atque liujusmodi

aliis conviciis onerel?

Vr

. Non cnim etsi bcatus Paulus rcm islam pennisii.

propteroa laudibus dignam pntes, ac opilB vulgi rcprchcn

sionem fugiat : pana lanlum . nc supplicio carcl . laudcs



'}»>() S. .10. CHRVSOSTOMI AHCHIKPISCOPl C. P.

qnidcm , el encomia non est quod se roportare posse spe-

ret. Nam et remissum, alque ad libidinem proclivem esse,

ac ne jejunii quidem tempore, aut quovis alio ab uxoreabslinere, longe quidem , et mullum a supplicio abest

,

non tamen laudi proxiinum est : nam haec ipsa indulgen-

lia nihil aliud est , quam signum magnae cujusdam infir-

mitatis , ac socordiae. Quamobrem si limes, ne famulis

puniendis audaciae subeas opinionem , illud vicissim co-

gites, multo magis pertimescendum esse, ne tanlam raol-

litiei, ct libidinis famam subeas. Praeterea vero licebit

viduae meliore quadam ratione rebus suis consulere, ut

et magua ex parte in tuto illas collocet, et non solum

reprehensionem fugiat , sed etiam ab omnibus laudetur,

quodque procipuum cst , mcrccdes illas,quae a Deo pra;-

benlur, reporlet. Nani si pccunias in cobIo sibi de ponen-

das censuerit, ibique tanquam in asylo quodam defodien-

das , non solum non minuentur, sed multis parlibus

majores ficnt. Talis enim est hujus semenlis natura. Qnod

si infirmiore animo est, quam ut peifeclae ilii legi im-

plendae par sit , ncquc omnia simul eo trajicere vclit, illud

rursus cogitet, si virum accipiat, non sane talem accep-

turam, qui bona amplificct. Quod si etiam talis sil; nonsolam pecuniarum accessionem consideret, sed illud quo-

que, fore ut multis in rebus Deum, atque homines laedere

cogatur. Nam si ille ex numero polcntium, alquc opibus

abundanlium fuerit , multa illam praeter sententiam ct

facere, et ferre coget ; ct quod a viduitate mctuebat , illi

nuncmulto gravius,

et violentius imminebit.Adde, eve-

nirc facillime posse , ut celcrrimam faciat mutationem.

Nam dum vidua cst, ctiam si aliquod in bonis detrimen-

tum accipiat : rcliqua tamen illa salva, et luta manebunl.

At potenli viro,ct rempublicam, vel aliam quampiam pro-

curationem gerenti malrimonio juncta, srepe omnia simul



DH NON ITinANHO rONH'CIO. 36i

amiltcl. C.alamitatum enim , quas viris accidunl , uxoros

quoquc participes sinl oportel. Sed eslo , nihil ejusmodi

accidat, ecquid lucri, dicmihi, servilulem libertali ante-

ferrc? ccquid utililatis divilia? afferunt, cum illis arhitratu

suo uti minime queat ? nonne multo pra^stabilius est ,

pauca ita possidere, ut illa in potestate habcas,qnam

omnia, quae in orbe lerrarum sunt, en conditione, ut una

cum illis te quoque alleri subjicias ? Milto nunc curas,

contumelias, convicia , zelotypias , inanes suspiciones

dolores paricndi , et reliqua id genus. llaec enim recte

lunc afferuntur, cnm ad virginem sermo habetur, quippe

quac rudis , atque imperila cst hujusmodi difficultatum :

viduae autem si narrentur molesliam polins afferenl. Qu.t

enim usu ipso optimc didicit, ca si ipsam verbis docerc

vclis , lrnslra operam sumas. lllud tantum addere par

est, eam quae virgo nupsit, multo majore cum liberlate

ac iiducia viro usuram,quam quoe posl viduilatem. Nam

hanc qui acceperit, ut uxorem amare potest , ut virginem

ductam, non potest. Quam vero amores illi his vehemen-

tiores , et magis quodam modo insani sint , nemini non

exploratum esl. \ idnain enim tanquam viri non omnino

insciam minime toto animo compleclelur, alque amabil.

Omnes enim lere homincs solcmus sivc zclotypia , sive

inanis glori;e studio, sive nescio qua alia cansa addncti.

cas res pr;ecipue in aniore habere,quibus, antequam in

aliorum polcslatem venerint , iVuimur,quarumquc nos

primi, ac soli domini sumus. Id cl in vestimenlis usuve-

nire animadverlas : non enim ca , quihus alii usi sunl,

.eque chara habemus, alque illa quibus nemo. Idcin iri

domo, idem in vasis : domum enim nobis ab alio dalam ,

non perindc amamiis , atquc illam ', quain nobis fpsi para

viinus. Ac vasis, quep nuper fecta sunt, nobis(|uc ]triiniim

usai fuerunt, valde parcimus , magnumque illis conser




vandis studium impendimus. Quae autem ab aliis ad nos

venerunt, non magnopcre in deliciis habemus, sed adeo

aversamur, ut saepc in aliam convertamus formam. Quodsi in domo, in veste, in vasis hoc animo sumus, cogites

velim, in uxore, quanihilhominibus pretiosius est, qnanto

vehementius nos affici consentaneum sit. ISam alia qui-

dem nec iis ,qui cupiunt , recusamus communicare :

hanc autem minime fas est , ac citius vitam profundemm,

quamid ferre animum inducamus. Virginem igitur, ut

dicebam , utpote intactam et sibi propriam omni animi

impetu complectetur , eam vero, quae alleri prius

consuevit , non aeque benevolis , alque amicis oculis

aspiciet.

VI. Neque tu mihi ,qnie raro, ac vix semel eveniunt,

afferas , secl qnoe quotidie in communi vita cernuntur.

Neque vero hte soloe causrc sunt, cur illa fidentius agat,

verumeliam aliae mullae. Nam viduae quidem marilus fa-

cile cxprobrare potcrit, se quoque ab illa parvifieri , ac

despectus indicium proferre infidelitatem,quam erga

priorem virum adhibuit , atque ita os illi obstruere, idque

tam de praeleritis rebus, quam de iis, quae fortasse fulura;

non sunt. Mortui enim viri contemptus, viventem quoque,

ut idem sibi cxpectet , admonebit; licet evenlurum non

sit. Neque vero ille solus haec perpetuo uxori objiciens

molestus erit , sed fomuli eliam , atque ancillae , si minus

palam , certe tacito quodam murmure sexcentis ipsam

conviciis incessunl. Quod si filios iinpubcres ex priore viro

habuerit , quomodo illos cducabit? quomodo curabit ?

Quibus autem pupillis non illi miserius vivenl ,qui pa-

terna omnia in altcrius pmestate videbunt , famulos , do-

mum,prnedia , et quod caput omnium est, uxorem ? qno-

modo malris Joco ipsam colerc illi poterunt ? quomodo



T\l\ NON ITF.IUNDO CON.WfilO. 3G3

ipsos illa filiorum loco diligere ? quos cum intuelur, eru-

.it, ac pudoro suflundalur, ueccsse sit ? quibusque uou

omnem impendere malernum aueclum polest ,

magnaaninii , alquo amoris parle in iilios, quos cx altero sus-

cepit, translata? Qtiid igitur, inquics , si valde tcnera

aetate fuerit, atque cxiguo tempore frui viro poluerit?

Quin ad pucllas Ii.tc inilii dicla sunt, non ijlas, qua? jam

senuerunt : nam cum illis, si ad nuptias animum adji-

eiant , nc verbum quidem laciam, neque enim nostra illis

oratio a secundo malrimonio abstinendum persuaderet

quod neque teaiporis longinquilas , ncque netas , neque

aliud quidquam persuaderc poluit : sed ad juvenes omnis

milii est institula oratio. Qnaeris igilur, quid si puella, et

quae uno tautum anno cum priore viro fnerit, alleri nubat?

(<ur illam praefercs ci,qurc viginli aut triginta annos in

malrimonio egit? Non boc meuin cst , sed beali Pauli.

Illeenim inquit: «Bealior autem erit, si sic pcrnianserit'.

CtTteroqui , tametsi illa diu cum viro vixit, lamen cum

uno , eodem , ac solo,quemque ab inilio accepit : liaec

autem duobus se ipsam dedit, idque inlra brcve tcmpus.

Al non volunlale sua, inquil : nam si prior viverel, unum

illnm amaret, proelcrca neminem. Nunc quando immatura

morte sublalus est, nccessario alteri jtingilur. Sed qunlis

est h(QC neeessilosi' Kgo enim linc,quam alfeis, aliam

longe mnjorcm vidco, quaj ipsam niortuo viro contentam

esse suadeat , nimirnm gustando perecpisse,quantum

amari insit in rcbus niundnnis. i\ain,

qtine in ipsis perdiu

versala , et snliala est, ad easdcm ruisuni so conlcrel

quasi similes invcnlurn. Qiicb autem principia ipsa adco

molesla expeiia est, quid sibi volens. anl sperans. moles-

liurum periculuin faciel ? Nam si quis ad mercalnram nni

' i Cor, vii, 4<



?>6/\ S. JO. ClinYSOSTOMI AnCIIIKPISCOPI C. P.

mtim appulit , si anlequam qnidqoam lucri fucial, simul

ac e porlu exiit, naufragium iecit, non iacile mercaluram

poslhac exercebit : ita consenlaneum est, hanc multa sibi

e matrimonio jucunda pollicentem , verum antequam ad

ea bene percipienda pervenirc queat, tantum luctum de-

prehendentem , rerum humanarum amorem nisi valde sit

intemperans , deponere. Quineliam si valde iis aificiatur,

atque inhiet, principii trmen injucunditas satis idoneaest,

quae

omnemextinguat cupiditalcm.

Tunc enimin iis, quae

suscepimus, potissimum perseverare consuevimus , cum

principia ipsa ex scntentia processerint : quod si ab initio,

atque ab ipsis, ut ila dixerim , carceribus in molestias ac

dilficultates incurrimus, statim cupiditas defervet, ac to-

lum nogotium deponimus. Quamobrem, quarum imma-

lura viduitas est, has mihi alterum malrimonium facilius

repudiaturas verisimilc videtur, ne eadem rursus perpe-

tiantnr. Nam quae servat vidiiilatem, in tuto se collocabit,

nec similem poslhac luctum timebit : quem saneexpectare

cogetur, quac secundo malrimonium contraxit. Huc acce-

dit eamdem quidem csse viduitatem, non tamen eamdem

omnibus viduis propositam esse mercedem , sed uni am-

pliorem, allcri parciorem. Qnae enim ab adolescentia ju-

gum susceperunt, multo majore honorc potienlur, alque

amplioribus muneribus; quae autem in ipsa jam scnec-

lule, non aeque, atque iilae. Quid ila? quod illa quidem

cum mulla obstarent, ob Dei timorem omnia sibi perfe-

renda duxit, huic autem nullo sudore, ac labore opus

luit : quis enim labor, ubi nihil quod virn afferat? Quem-admodum igitur, qiuc se ipsam alleri viro dedit ei ,

qnae

unicum agnovit, conccdat oportet : ita qiue in ipsomet

aHalis ilore in viduilate persevcrat, longo intervallo eam,

quae in seneclnte virum amisil, anleibil. Atqui uiraquc

unum habuit virnm, sed Jiaec lamen ipsum castitalis cnr-



Dli ISOM ITlillATSUO CONJUfiR». M\ )

riouluui confecit, illa vero longo abcsl inlcrvallo. Igilur

noii ad laborem solnm, sed eliam ad merccdcm spcctes.

Sic pleraque virtulum o/licia diflicilia nobis vidcnlur, cuin

sudorcs , atquc acrumnas, quae subcnndae sunt, assiduc

animo vcrsamus, nequc proposita illis pracinia animad-

vertimus. Quod minimc facicndum est, scd circumspcclis

simul laboribus , ac pr.Tiniis, snmma subdncenda : limc

autcm, nl verc sunt, ila a nobis iacilia jndicabnntur. Nam

qui in bcllo praeclare se gerit, non vulnera dnntaxat,

casus , ac mortem , scd eliam tropsea, victorias, caeteros-

que honorcs omnes repulans, in acicm forliter descendil.

Sic agricola non solum laborem, qui arando, ac lodicndo

snmcndns est , sed ctiam aream , ac torcularia ob oculos

proponens, alacrilcr opera sna urget. Itidem igitnr, et nos

spe bona aerumnam viduitatis lcvem reddamus, atque co

magis nos,quam illi : qnod illis quidem mnlla s.cpe ex

iis,quac in ipsis sita non erant , expectationem praccidc-

runt. Nostras antem spes nemo est, qui confnndat, nisi

voluntas nostra accesserit. Qua; ulinam non acccdat, sed

illud nobiscum cogitanlcs vidnam a virginc non procul

abcsse, atque etiam inlerdmn illam anteccllerc, nimirum,

cum virgo negotiis sc implicarit : « Vidna aulcm, cx Panli

«senlenlia, desola.ta, ct inDco spem poncns, inslilcrit ob-

» sccralionibns, et orationibus *, »alquc ab liujus vit.c nc-

gotiis abstinuerit. In arcnam hanc descendamus, ul qu.o

indc nos mancnt praemia, consequamur. Il;cc, non qtio

necessaria judicaremus, allulimus, aut quo illas, quac in

viduitatc permancrc nolunt, condemnaremus, scd hoc

unum cohortatione , adinonilioncquc nostra agenles, ut

nc tcrra? pcrpeluo aflixnc hosroro vclint, scd scnirl solul.r

in libcrtatc maneanl, ad ccelum aspircnl, colrslmi \i

vcndi ralionem adhibcant , ac junctac Chrislo ca ouinia

i Tim. v, 5 t



?>66 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIliPlSCOPI C. P.

pta_stent, cjua; iis conveniunl, quae tantum naeta; sunt

sponsuni :

quoniam ipsuui decet omnis gloria,

honor et

adoratio una cum experte principii Palre ac vivifico sanc-

toque ipsius Spiritu, nunc et semper, et in sajcula sascula-

rum, Amen.



I»L COISSOLATIONE MORTIS. 30^

SERMO.

D& comolaliorte inorlis.

1. Pi aebeto silenlium , fralres ; ne vos transeat senno

ulilis et in tecupore necessarius. Mam tunc vel maxime

opus est medicina , quaudo gravis nascitur segriludo : et

lunc sollicite collyrium adliibendum est, cuni 1'ueril ocu-

lus dolore turbatus. Quicumque ergo non habet hunc do-

lorcm, non obstrepat, sed polius audiat; quia non impe-

dit sanum scire medicinam quoeprosit. Qui veroperhunc

casum turbalum habet oculum mentis, et doloribus cru-

ciatur, magis inlentus sit ut aperiat oculum ad suscipien-

dum salularis vcrbi collyrium , quo non solum consola-

lionem , sed etiam rcmedium consequatur. Cerlum est

aulem,quia is qui dolet oculum, si eum medico inlun-

denti collyrium aperire noluerit, coll>rium quidem loris

exlra pupillam lunditur, oculus vero remanet in dolore.

Sic et mens dolenlis, si proplor nimiam Iristiliara verbo

se clauserit , non recepta salubri admonitione, incipiet

plus dolere, et lorsitau pali illud quod inScriptura conti-

nolur, « Quia tristitia mundi , mortem operalur*. » Bealus

Paulus apostolus, (idelium doctor, medicus salutaris, duas

esse dixil tristitias; unam bonaui, et alleram malamiunain utilem , el alteram inulilem; unain quae salvat,et

alteram quae perdii. El ne dubium alicui videatur id quod

dico , ipsa ejns \erba recitabo. Ail enim , « Quac sccun-

»duiu Dcumesl tristitia, pumitenliam in salulem stabilcm

«operalur2

: » hacc est illa bona trislitia. Sequilur deinde :

1

2 Cor, vii, io. —• Ibid.



oG8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHILIMSCOPI C. P.

« Nam sajculi hujus Iristitia, mortem operalur : » hacc est

illa mala.

II. Videamus ergo , fralres, ista tristitia qunc uunc est

in manibus, quae nunc agitnr in pectore , et auditur

voce ; ulilis sit , an inutilis : prodesse valeal , an nocere.

.lacel ecce corpus exanime, jacet in labulahomo sine ho-

minc , mcmbra ulique sine spirilu : clamatur, nec rcspon-

det; vocatur, et non audit; jacet iacies pallida, forma

mutata, perquam mors ipsa cernilur : cogitatur prwterea

cjus pcrpeluum silenlium , cogilatur delectatio , aut quae

fuit , aut quae futura erat ulilitas ; cogilantur nccessitates,

veniunt in mentcm verba dulcissima , longa consueludo

requiritur. llacc suntsinc dubio quaemovcntlacrymas, inci-

tant ululatum , ct totum animuin in profundam trislitiam

demergunt. Contra haec tam valida tam fortia doloris arma,

illud primo omnium opponcndum esl, qnia omne quod

nascilnr in hoc mundo, necesse est mori. Haec est enim

lex Dei ct sententia immutabilis, quam post deliclum

princeps generis humani accepit, dicente Deo , « Terra

»es, el in terram ibis1

. » Quid ergo novi contigit, si homo

ad hoc natus, divin-e lcgi ac sentenlire srlisfecit? Quid

novi accidit, si ex mortalibus nalus, naturae propriae

quia ncc poteratexcusare , respondit ? Non cst inusilatum

quod antiquum est , non est inauditum quod quotidianum

ess, noncsl proprium quod communeest. Si avos et pro-

avos novimus per hanc viam mortis profectos, si ipsos de-

niquc Patriarchas el Prophetas ab Adamproloplasto

nonsine occasu audivimns migrasse de saeculo; elevemus ani-

mum dc profundo tristitia; : quia quod debebat, hoc red-

didit. Et utique debilum cum rcdditur, quam potest ha-

bere trislitiam? Hoc esl vcra debitum, quod nulla potest

pecunia redimi : hoc est debitum ,quod nec virtus excu-

' Gen. 111, 19.



ni; CONSOLATIOME moutis. :\6g

sat, ricc sapientia, ncc polcstas, ncc ipsi denique regos

poterunt declinare. Plane hortarcr ego m augercs tristi-

tiain , si fuisset talis res,quac cuni posset tna substantia

redimi, vel differri, ncgligentia aut parcilate provenissef.

Cum vero Dci decretum firmnm sit el immutabile , frustra

(lolemus, et de nobis qnncrimns quarc sit,mortuus, cnm

scriptnm sit, «Domini Dei snnt exitns mortis1

. » Ista ergo

communis vitne conditio si recipialnr in animo, incipiel

gravatus cordis ocnlns, quasi prima infusione relevari.

III. Sed dicis, scio commnnem csse hunc casumjscio

quia is qui morluus cst, debilum solvil : sed delcctatio-

nem cogito , necessitatcs repcto , consueludinem rcquiro.

Si propler hxc tristitia afliceris , errorc duccris,non ra -

lione gubernaris. Scirc enim debes, qnia Dominus, qui

hanc dederat delectationem , darc potest et aliam potio-

rem , et qui libi hanc intulit ncccssitalem , sufliciens est

per aliam occasionem snpplere. Utilitatein vero , sicul

tnam vides, debes ct cjus qui defunctus cst cogitarc : quia

sic ei forsitan expediebat, siculscriptum est : « Raptus est

» ne malitia mutarct ejus intcllecluin. Placila enim erat

»Deo anima cjus, ideoque properavit de media iniquitalc

«educcre eum 2. » De consuetudinc autcm quid dicam

,

quaui dum tempus sic facit oblivisci, ul nunquam luissc

videatur. Quod crgo tempus pracstal et dies, mullo magis

debct ratio el bona pracstare COgitatio. Et vcl illud maxime

cogitandum cst,quod divina per Apostolum sententia

dclinivit, «Quia trislilia mundi mortein operatnr5

. » (hiod

si lam oblectatio quam utililas prncscns sive consucludo,

rcs miindi sunt ct gaudia Bfeculi tronsiloria; proplcr Ii.tc

animum dejicere , et spirilum contrislari , vide ne sil rew

mortifera valeludo. Repetens aulem iternm atque iternm

dicain : « Quia trislilia imuidi mortetn opcralur. » Quarc

1 Psal. r.wn, ii, — > Siiji. iv, 1 1 <i i{. — > iGor. Tti, in<

\c. 9..\



iyO S. JO. CIIKYSOSTOMI ARCIIllUMSCOPl C. P.

aulem mortcm operatur? quia tristilia aut ad dubilatio-

nem, aut ad perniciosam perduccre blasphemiam.

IV. Sed dicet aliquis, probibes lugere morluos , cuin

et Patriarch.is plorali sunt , et Moyses ille famulus Dei,

et multi deinde Prophelae, pncsertiin cum Job quoque

justissimus veslcm suam supra filiorum consciderit ne-

cemd

? Non ego prohibeo lugerc mortuos , sed genttum

illuminalor Aposlolus ,qui sic ait : « Nolo vos ignorare,

«fralxes, de dormientibus , ut non contristemini sicutqui

»spem non habent2

. » Non potest Evangolii clarilas obs-

curari , si ii qui ante legem, aut sub lcgis umbra positi

fuerant, suos morluos ilebanf. Et merito ilebant, quia

nondum de ccelis venerat Christus , qui fontem illum la-

crymarum sua resurrcctione siccavit. Mcrilo flcbant, quia

adhuc morlis sententia pcrmanebat. Merito lamentaban-

lur, quia nondum resurrcclio praedicabatur. Spciabant

"quidcm sancti quique advenlum Domini; scd morluos

inlerim ilebant, quia nondum viderant quem sperabant.

Denique Simeon unus de vetcribus sanctis, qui priiis fue-

rat de sua morte sollicitus,postquam Jesum Dominuin

adhuc puerum secundum carncin susccpit in inanibus

de suo exilu gralulalur dicens , « Nunc dimittis, Domine,

«servum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare

»tuums

. »0 bealus ille Simeon ! Quia quod spcrabat vi-

derat, jam mortem suam pacem et requiem compulabal.

Sed dices^ccceinEvang liolegilurarchisynagogi ploralam

filiam, et sorores Lazari Lazarum ilevisse '. Sed illi adhucsecundum veterem legem sapiebant

,quia nccdum a mor-

tuis Chrislum resurrexisse conspexerant. Flevit plane et

ipse Dominus Lazarum jam sepultum, non utique ut ilendi

mortuos formam daret , sed ut et se per lacrymas suas

' Job. i, 20. — »1 Thess. iv, 12. — J Luc. 11, 29. — 4 U. vin, 52, et

Joan. xi, 3i.



m; coasm. utoxk moutis. 071

Miiim corpus assumpsisse inonslraret. \ cl certe Jlevit

amorehnniano Judneos, quia

neclali signo

monstralo in

cum fueranl ci-edituri. Nequc cnim mors La/.ari causa cssc

poteral lacryniarum, quem ipseJcsusct dorniivisse dixe

rat ct suscilalfirum sc promiscral, sicut el fccit.

V. Habucrunt ergo vetercs suum inorem, suamquc fra-

gilitatem, Christi advcntum pracccdcnles. Jamvcro cx quo

Nerbum caro factum est , ct habitavit in nobis , cx quo

primo Adac datam scntenliam Adam novissimus solvit, ex

quo noslram mortein sua morte deslruxit, ct jab inferis

die tcrtia Dominus resurrexil, jain non est lerribilis mors

fidelibus : non limctur occasus, quia Oriens venitex alto.

Clamat ipsc Dominus qui mentiri ncscit. : « Ego sum , in-

» ejnit , resurreclio ct vita : qui crcdil iii nic, cliam si mor-

» luus fucrit , vivet : ct omnis qui vivit et crcdit inhie,

» mortem rion vidcbil in acterriuin1

. » ManiiWta est, fralres

charissiriii, vox diviria,quia qui credil Christo, ct ejus

mandata cusfodit , si mortuus fucrit vivct. Ilanc voceiri.

beatus Paulus apostolus' accipiens, et lolis fidei viribus

relinens , inslruebat : « Nolo , inquit , vos ignorare, fra-

)> trcs , de dormienlibus , ut non iristcs silis 2. » O mira

Apostoli proriuntiatio ! uno sermonc. anlcquam doclriiiam

profcrat, resurreclioncm conimendat. Dormienlos nain-

qnc appcllat illos qni morlui sunl , ut dum dormire cos

dicit, resurrccturos sinc dul)ilalione consignel. « Non, in-

»quit, trisles sitis de dormienlibus, sicut ei cnelcri\ »

Qni spem non habenl, conlrislcnlur : nos aiiiem qui spci

filii sumns, co-llaclomur. Ou.t. aulcm nohis spessit, ipse

commcnjoratclicens, « Si credimiis, (|iiia (ihristiismorluus

»cst, el rcsurrcxit : ita cl Deus eos qui dormierunl,pcr

» Jcsum adducct cum eo\ » Jcsus r.nini nobis v\ liic \ ivm

li us salus esl , el hinc rcccdentibus vila cst. « Mihi, in-

1 Jo.in. xi, v.5, 2G. —» 1 Thess. iv, i3. —

J Ilinl. —< Ilii.l. i'|.

24.



3j? S. JO. CIIKYSOSTOMI AKCllllilMSCOlU C. P.

» qiiiL Aposlolus, vivcrc Chrislus cst,, cl mori lucrum 1

. »

Lucrum planc, qnia angustias ct trihulationes.,quas ha-

beL longior vila , mors accelerans lucrifacit. Jamvero or-

dincm eL habitum spei uoslrae dcscribit Apostolus. «Jloc

a inquit, vobis dicinms in verbo Domini, quia nos qui vi-

»vimus, qui residui sumus, in adventu ejus non praevc-

» niemus eos qui dormierunt : quia ipse Dominus in jussu

»el vocc Archangeli , el in luba Dei desceodel de ccelo

» ctmortuiqui in Chrislo sunlresurgenl primi : deindc nos

» qui vivimus, simul cum illis rapiemur in nubibus obviam

» Chrislo in aera , cl ila semper cum Domino erimus2

. »

Hoc esl quod dicit, quia cum venerit Dominus , inveniet

lnullos in corpore Christianos,qui nondum experli sunl

mortem : et tamen non ante rapientur ad crelum,quain

mortui sancti de monumCntis resurrexerinl, luba Dei et

vocc ArchangeJi suscitati. Cum autem Juerinl suscitati,

junclipariter cum vivcntibus rapientur innubibus obviam

Christo in aera, elsicsemper cum ipso regnabunt. Nec

sane possit dubitari quod possint corpora., quamvis sinl

gravia , in aera sublevari : cum jubenle Domino Petrus

ipsum corpus habens super undas ambulaverit inaris

3

;

Elias quoque ad hujus spei confirmalioncm', pdr hunc

aera curru IJammeo sit raplus ad caliim.

\ I. Sed qu?eris ibrte, qualcs erunt qui a mortuis resnr-

rcxerint? Audi ipsum diccntem Dominum luum : «Tunc,

»iuquit, justi lulgebunl sicut sol in regno Patris sui'. »

Quid splendorcm commemorem solis? Cum fideles trans-

ii»urari necesse est ad ipsius Chrisli Domini claritalem ,

ut tcstatur aposlolus Paulus : « Nostra, inquit, conversatio

»in caslis est. iJnde et ipsum Salvatorem cxpectamus Do-

» minum Jesum Clirislum,qui transformabit corpus hu-

Philip. i , 21.— Ji Thess. iv, 15-17. — » Malth. xiv, ay. — i 4 Ittg.

Mj 11. — 5 Mallli. MM, 45«



1)1. C0NS0LAT10NE UORTIS. 3j3

mililatisnostrajadconrormationemcorporisgloriiesua;1

.

Transiigurabilur sine dubio caro isla mortalis ad confor-

mationem Cbristi claritatis, induet mortale immortalila-

tem : quia quod seminalum fuerat in infirmitatc, protinus

surget in virtute. Mon timebit caro amplius corruptionem,

non patietur famera, non silim, non aegritudines, non ca-

sus adversos. Pax enim tnta , et firma securitas vita; est.

Alia utiquo ccelestis est gloria , ubi et gaudium sine defec-

tione pr.Tslabilur.

VII. Haec in sensn et oculis gerens bealus Paulus dice-

bal, « Optabam dissolvi , etcum Christo esse multo magis

«melius2

. » Et adhuc aperlc docens, «Dum suinus, in-

quit, in corpore, peregrinamur aDomino : per fide.n enim

» ambulamus, el non per speciem. Habemus auteni mngis,

«inquit, bonani volunlalem peregrinari a corporc , et

iprcesentes esse ad Dominum 3

. » Quid agimus nos pdrvae

fidci homiues, qui anxiamur et dcficimus , si aliquis de

charis nostris migrel adDominum? Quid agimus, quos pe-

regrinalio in hoc mundo magis delectal , quam repraescn-

tari ad Chrisli conspectum? Vere, vcre peregrinatio est

omne quod vivimus :

nam sicul percgrini in sacculo , scdes

habemus incertas , Iaborainus, desndamus , vias ambu-

lantes dilliciles, periculis plenas : undique insidiae , a spi-

rilualibus, a corporalibus inimicis, undique errorum calli-

culi suntpraeparati. Etcum tantis periculis urgeamur, non

solnm ipsi non cupimus liberari, sed cliain HberatOS tan-

quam perdilos lugemus et plangimus. Quid vohis pr.vsti-

lil Deus per suum l iiigenilum , si adhuc inorlis limemus

casum ? Quid nos renatos ex aqua et spiritu gloriamur,

quos peregrinatio de Iioc mundo conlrisial ? I j>sr Dominus

clamat, « Si quis milii ministrat, sequatur me : ol ubi <':•.<)

Dsnm, il»i eril et ininister meus '. « Pntas si rex terrcslris

• Pliilip iii, •(). — > M, i, 9.'i. — 3 )

Cor.v, 6.

—< Jnan. \\\,



3^4 * J0, CHRYSOSTOMI AnCIUEPISCOPI C. P.

ad suum palatinm vel convivium aliquem vocct, non cum

graliarum aclione properabit? Quanto magis qd ccelestem

currendnm cst Rcgcm , qui quos receperir , non solum

convivas, sed etiam conregnalores efliciel, sicut scriplum

est : « Si commorlui sumus , et convivemus; si sustine-

»mus, et cpnregnabinms ' . » I\ec hoc ego dico , ut quis

manus sibi infcrat, aut sc interficiat contra voluntatem

Dei creatoris, aut animam ut de corporis sui expellat hos-

pitio; sed boc dico , ut laettis et gaudens,

cum aut ipse

vocatur et proximus, et ipse vadat, et euntibus gratuletur.

Ilrec enimcst christianae fidei summa, vitam veram expec-

tare post morlem, redilum sperare ppst exilum. Accepta

igitur voce Apostoli, cum fiducia jam dicamus gratias

Dpo, qui nobis conlra morlem vicloriam dedit, per Chris-

tum Dominumnoslrum

, cui est gloria et potestas, nunc

et in saecula saeculorum. Amen.

SERMO II.

De consolatione morlis.

I. Supcrioriquidem libelloperstrinximusbreviter decon-

solatione mortalitalis, de spe resurrect|onis : nunc plenjus

etvalidius deeisdcm diccre properamus. Siquidem b;ec quce

loculus sum, iidclibus quidem certa sunt, infidelibus autem

ac dubiis videntur esseiabulosa, ad quos pauca striclius pro-

ieramus. Certe rjuicutnque cstisinercduli,pmnem dubita-

tionem de substanlia corporis sustinclis. Discredilur enim

a qnibusdam, carnem conversam inpulverem, ilerum posse

resurgere, ilerum revivisccre. Caeterum de anima nullum

posse hominum dubilare: siquidem de animae immortali-

tate nec philosophi ipsi, cum sint pagani, dissenliunl. Nam

• i Tiin. w. 1 1.



1)K (ONSOI.ATIONK M0RTIS. 3^5

quid est niors nisi separatio corporis animaeque : rece-

dcnte cnim anima quae scmper a ivit, quae mori nescit, quia

cle flatu Dei esl, solum corpus cmoritur : quia aliud in

nobis mortale , aliud immorlale esl. Sed recedens auima,

qiuc carnalibus oculis non vidclur, ab Angelis suscipilur,

ct collocatur autin sinu Abrahae, si fidclis est; aut in car-

ceris inferni cuslodia , si peccatrix est : dum statulus ve-

niat dies,quo suum rccipiat corpus , et apud tribunal

Christi judicis veri reddat suoriun operum ralioncm. Ergo

quia de carne tota cunctatio est, hujus est infirmitas de-

fendenda , et resurrectio consiguanda.

II. Quod siquisrcquiratamedubius etincredulus, Quo-

modo morlui resnrgent,quo aulcm corpore venient? res-

pondcbo ei oreac verbis Apostoli, « Insipiens , tu quod

« scminas, non vivificatur, nisi prius morialur': et quod se-

» minas,nudum seminasgranumlrilici ; aul alterius alicujus

» seminis'

, » mortuum et aridum sine humore ; el cum pu-

trcfactum Jueril, foccundius surgit, litquc vestilum folli-

culis , aristis armalum. Qui crgo granum triiici susciti1 *

propler te, ipsum le non polerit suscitare propler sc,qui

solemquotidie quasi dc sepulcro

noclis suscilat et lunans

quasi dc intcritu reparal, et tempora reccdcntia revocal

ad ulililalcm scilicct nostram : ipsos nos, propler quos

omnia reparat, non requiret, cl semel paticlur exlingui,

quos suo (lalu accendit, (|ih»s siio spirilu animavil : ct in

perpctuum jam non critliomo, qui illum pic ctagnovil »1

coluil? Sed ilcruni dubitas (piod posMs reparari post mor-

lein , rcstilui post cinercm ct ossa consumpta ? () hoino ,

dicniibi, quid fuisli anlequam in inalris ulcro oonoiperc

ris ? i\ihil nlique, Deus crgo quj le creavil cx nihilo, nonne

fdcilius polcrit repararc de aliquo? Mihi crede , facilius

poterit reficere quod ante jam fuil, qm potuit er<'are quod

1t Cop, w, 7,'].



3jG 8. JO. CIHiVSOSTOMI AnCIIIIiPISCOPI c. p.

non fuit. Qui te fex gulta informis liquoris in tuae malris

ntero, in nervos, venas et ossa jussit excrescere, polerit,

mihi crede, de ulero terrae iterum generare. Sed times

ne forte ossa tua arida vcsliri pristina carne non possint?

Noli , noli secundum tuam impotenliam, Dei aestimare

majestatem. Deus illc rerum omnium procrealor, qui ves-

tit arbores foliis, et praia iloribus; poterit et tua ossa il-

lico veris tempore iu resurrectione vestire. Dubitaverat

aliquandode hoc

ipsopropheta

Ezcchiel, et inlerrogalus

a Domino utrum viverent ossa arida, quae videbanlur

sparsa per campum : respondit, « Tu scis, Domine 1

. »

Sed postquam Deo jnbente, et se ipso prophetanle vidit

ossa ad sua loca et juncturas currentia ; poslquam vidit

ossa arida nervis ligari, venis inlexi, carne contegi, cute

vestiri, postea prophetavit in spiritu : et veniens spirilus

uniuscujusque introivit in corpora illa jacentia, et resur-

rexerunt, et mox stelerunt. Sic conrirmatus de resurrcc-

lione Propheta , scripsit visioncm , ut ad posteros tanlae

roi cognitio pervenirel. Merilo ergo clamat Isaias, «Exur-

«gent mortni , et resurgent qui sunt in monumentis, el

«lnetabunlur qui sunt in terra. Ros enim qui abs te est,

«sanitasesl illis2

. » \ ere enim sicut rore madefacta se-

mina germinant et exurgunt , sic rore spiritus ossa fide-

lium germinabunt.

III. Sed dubilas , quomodo de parvis ossibus totus

homo restilui possit? Revera tu ex modica scintilla ignis

ingenlem suscilas ilammam; Deus non poterit ex modico

cineris tui fermcnto lolum corpusculi lui redinlegrare

conspersum ? JNam elsi dicas : iNusquam comparent carnis

ipsius reliquia;; forsilan enim aut igne consumptae sunl,

aut a besliis devoralae : hoc primum scito,quia quidquid

consumilur, in terrae visceribus continetur, unde rursus

• F./ecli. wii, 7t. — • Isal. k%m, 19.



nr. ooNsor.A/noNF. mortis. Sjj

potorii Deo praocipienle produci. Nam et tu cnm nori ap-

pareat ignis, adhibes lapillum, cl modicum ferri , et ex-

ctitis dc visccribus lapilli quantum opfis est ignis. Quod

ergo pcr tuaui industriam ct sapientiam, qn;nn libi Deus

ipse concessit , laeis ul producas quod non apparel : rna-

jestas illa divina facere sua virlule non poterit , ut qua;

interiin non videntur cxculial? Mihi crede, potcst omnia

Deus.

IV. Hoc tantum requirc, utruin promiserit se lacere

resurreclionem : et cum promissam tantorum didiccris

testimoniis; imo cum ipsius Chrisli Domini certissimam

habeas cautionem ; confirmalus fide , mortem desine jam

timcrc. Qui enim timet adhuc , discredit : qni discredil,

peccatum contrahil insanabile; quia sua incredulitale au-

dct Denm aut impotenlem, aut certe asseverare menda-ceui. Sed non ita beati Apostoli , non ila sancti Martyrcs

probanl. Apostoli propter hanc prnedicalionem rcsurreo-

lionis, (Ihristum resurrexisse prajdicant, ct in ipso mor-

luos snscitandos annuntiant, nec morlem nec tormenta

recusavernnt nec cruces. Si ergo in ore duorum vel trium

lcslium slat omnc verbum:

resurrcctio juortuorum,

cui

lot et tam idonei tesles existunt, cui cum eiTusione san-

guinis teslimonium diount,quomodo potest in duhium

revoeari? Quid aulem sancti Martyres? Habncrunl cer

tam spem resurrectionis , annon ? Si non habuisscnt , nou

uliquc per tanlos cruciatus el pcenas nioitem nro luoro

maximo susce|)issent :

noncogilabanl supplicia

pi.rsen-tia , sed pracmia seculura. Soicbant dictum , « Qiue vidcu-

«tur, ad tempus suul; quaj aulem non vidontnr, eeterna

»sunt'. sAudile, fratres, virtutis exemplum. Mater septem

filios horlabatur, et non Ingebat, sed notiui hclahalur :

videbat lilios suos ungolis radi , lorro conoidi , sartagine

• a Cor, iv. i.s.



?>j8 S. JO. CHRYSOSTQMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

assari; et non lacrymas fundebat, non nlulalus tollebat,

sed sollicite ad tolerantiam filios hortabalur. Non enim

erat illa crudelis utique, sed fidelis : amabat filios, non

delicate, sed fortiter. Hortabalur filios ad passionem,

quam gaudcns ipsa quoque snsccpit. Erat enim de sua,

et suorum filiorum resnrreclione sccura. Quid loquar vi-

ros, quid foeminas, quid pucros,quid puellas? Quomodo

sibi de isla morle luserunt, quomodo summa celcritate

ad ccelestem militiam transierunl? Polerant utique ad

praesens vivere si voluissent quia in ipsis erat posilum

C^hristum negando viverent, aut confitendo morerenlur :

sed magis clegerunt vilam projicerc lemporancam , et vi-

tam assumere sempilernam; excludi de lerra, et incolere

ccelum.

\. Inter haec , fratres, quis dubilationis est locus? Libi

polest adhuc morlis residere formido?Si Marlyrnm su-

mus filii, si eorum socii volumus inveniri , non contris-

temur morte, non lugeamus charos, qui nos praecedunlad

Dominum. Nam si plangere voluerimus, ipsi nobis insnl-

tabunt beati Martyres, el diccnt : fidctes ! o regnum

Dei cnpienles ! vos qui charos vestros delicate morientes,

in lcctis ulique ct plumls cum mcerorc plangitis et luge-

tis; si eos a gentilibus propler nomen Domini cruciari et

inlerfici vidcretis, quid facturi esselis? Aut non vobis pra>

cessit exemplum? Abraham palriarcha filinm nnicum ol-

ferens sacrificium, gladio obcdientiae jugulavit1

: nec ei

quem tanto amore dilexit, pepcrcil , ut Domino obediens

probarelur. Sed si dicalis, illum propter Dci hoc fecisse

pneccptum : el vos habelis praccptum, ut non trisles silis

dc dormientibus. Qui ergo minima non scrvanl , inajora

quando servabunl? An nescitis quia animus qui in lalibus

frangilur, ad fortiora reprobus invenitur? Quis timens ri-

1 Gen. xiii, 10.



ni-: qpNSOLATlQDUJ Mor.ris. ?,^g

Mini , qaarp aliquando ingrcditur? Sic cjni plangil impa-

lienler amissum , cjnando potcrit ad martyrji prrvenirc

certamen ? Nam cjni in his, conslans et magnanimus exis-

tit,jam sibi gradum pd poliora snbslcrnit.

VI. Sufliciant haec, fratres, ad morlis conlcmptum , et

ad sj)ci futune coniirmalionem. Supercst nt unum de ve-

teribus excmplum profcram, cjuod omncm -consolalioncm

faciat, ct quod eiiam palienlibus cordis auribus volo om-

nes audirc. David rcx magnus filium dilcclnm ,

quem si-

cut animam propriam diligobal *., infirmilatc pcrcussum,

impalienlissime fcrebal : et cum humana jam auxilia niliil

prodcssent, se ipsnm convcrlit ad Dominum : deposila

regali gloria, sedil in lcrra, jacuit in cilicio, non mandu-

cavit , non bibit, scplem dicbus conlinuis orans Deum,

si forle sibi filius donarclur. Accesserunt scniorcs domnsejus, consolanles rogavcrunt ut panem sumerel, verili nc

ibrtc dum filium vcllct vivere, ipse ante deficeret. Non

potuerunt extorquere , non cogcre ; amor enim imj)atiens

solet pericula ipsa conlemncre. Jacel rex in squalore cili-

cii «egrotanlc filio : ncc verba laciunt consolationem , nec

ip<a

escarum ncccssilas vocal. Mcnstrislitia

pascitur,]>oc-

lus dolore reficilur, oculi lacrymas pro polibus fluunt.

Intcr hacc factum cstquod dccrcural Dcus : moritnr puer.

I xor in iuclu , tota domus in planclu, servuli pavidi

quid fieret cxaesluanles : nemo cnim audcbal Domino fi-

lium niorluutn nunliarc, li i enlcs uliquc, nc ille qui sic

impaticnlcr adliuc vivum lugobat, sj audissct morluum,

vitae iaccrct lincm. Dum slrcpunl lainuli h:lcr sc , dum

tristes, aller ad allcrum diccre aul suadel aul vclal, in-

tcllcxil David, pr;evcnit niitilios , an \ilam lilius < \lialas-

set inlcrrogat. Negar^ non possunl , faclum llclibus iudi-

canl. FU concursus insuliltiN cxpcclatio ^randis cl inolu».

' a \{c». xii, ifi.



38o S. .10. CIIRYSOSTOMI ARCIIIKPISCOPI C. P.

ne quid sibi periculi pius pater inferrel. Surgit continuo

rex David de cilicio, surgit hilaris, quasi filium suum

audisset incolnmem: vadil ad balucas, lavat corpnscn-

lum , vadit ad templum , adorat Dcum , epulatur cum

amicis, comprcssis suspiriis, gemitu omni deposito, vultu

jam laelo. Mirantur domcstici , stupent amici novam et

snbitam conversionem : audent denique inlerrogare, quid

sibi vellel hoc, ut cum vivenlc fiiio sic dolnerit, mortuo

non doleret? Iiespondit virillc magnanimilale praecipuus ;

INecessc fuit cuin adhuc viveret filius, et humiliari, el je-

junare, et lugere in conspcctu Domini; erat enim spes

impetrandi commcalus vila3 : at vero poslquam voluntas

Domirii facta est, slultum esl ct impium, animum lamen-

talione inuliii macerari : sic dicens : « Ego ibo ad illum,

» ille non reverlelur ad me. »Ecce exemplum magnanimi-

latis atquc virlulis. Qnod si illc David , adhuc sub lege

posilus, sub illa, non dico licentia, scd necessitate lamen-

lalionis, sic animum a luclu irrationabili separavit, sic

tristitiam suam suoruinque compcscuit : nos qui jam sub

gralia sumus, sub ccrta spe resurrectionis,quibus omnis

trislitia interdicitur,qna fronle morluos nostros genti-

lium more plangimus, nlulalus insanos altollimus, veluti

alio genere bacchantcs, conscissis lunicis pectora nuda-

mus , verba inania et namias circa corpus et liimulum

defnncti cantamus ? Poslrenio eliam qua ratione vesles

nigras tinguiinus, nisi ut nos verc infidcles et miseros

non lantum (lclihns , sed etiam veslibus approbemus ?

Aliena sunl isla, fratres, cxlranea sunl. non licenl : ct si

licerent, nnn decercnt. Sed aliquantos de fratribus ct so-

roribus, licet (idos propria el praeceplum Domini forles

facial, parcnlum lamcn ei vicinorum opinio debililat et

frangit : ne lapidci cl crndeles judicentur, si j)epercerint

veslimenlo, si non insanis luctibus fuerinl dehacchali. Kl



DB CONSOIrATlONE Uoiitis. .*i 8 I

hoc quam vanum cst, qnam incpl un, opiniones homiiium

erranlium cogilarc : et non limere, nc quid minus lacial

de fide quam suscepil? Quarc non magis discit loleran-

liain ille (|ni talisesl? quare non a me discit fidetn illc qui

dubius esl? Quando etiam si lanlus sil dolor ejusmodi pec-

loris, lacitc dcbeal Iuclum scusu digerere, ct non levitalc

sui animi publicare.

\ 1 . Inuin adhuc volo proponere cxemplum ad corri-

gendos eos <|ui plangi morlnos arbitrautur. Excmplum

aulem dc paganorum hisloria csl. Fuit quidam princeps

paganus (3) qui habebal filium uuicum , satisque dilec-

tum. llic cum in Capilolio idolis suisgenlili errore sacrifi-

carct, nuulialur ei quod filius illc unicus defuissel. Non

reliquil sacra quae gcrobat in manibus , non lacrymavit,

nec omnino suspiravit : scd quid rcspondil , auditc : JSe-

pebatur, inquit , memini cnim ine filium genuisse morta-

lem. ^ idc responsum, vide liominis pagani virlulcin ; ul

nec expeclari sc jussorit, vcl ut pracscnlc sc scpulturac

lilius traderetur. Ouid agimus, Iratrcs , si diabolus lmnc

in diein judicii coram Chrislo contra nos producat ct di-

cal : Uic meus cullor, qucm ego prsesligiis decipiebam meis,

ul scrvircl c;ecis cl surdis siinulacris; cui cgo nec rcsur-

reclioncm a morluis, nec paradisum, ncc coeloruin regna

protniseram , hic liin nobilis sapiens unici motlcin ncc

doluit ncc ingemuLt, noc lali nunlio mea sacra dcscrurl

lui autem Christiani, lui fideles, pro qnibus ideo cruci-

Jixus el mortuus es, ut inorlem ipsi non timercnt, sedcs

sent dc resurrcciionesccuri, non solum lugcnt morluos cl

voce el.habilu, scd eliam ad Ecclcsiam proccdcre cohJun-

duntur, aliquanli cliain ipsi clcrici lui ct pastorcs ininis-

leriuin stiuin inlcrmillunt , vacanlcs luctui, qiiasi instil-

tanles luac voluntati !' Quarc? Quia quos voluisti, dcsaculi

caligine ad lc vocasti. Quid ad hacc respondero poterimus,



38'2 S. JO. CIUUSOSTOMI AKCIHEPISCOPI C. 1>.

fralres ? INonne confusio nos apprehendel , cum in hac

parte inferioresgenlibus invenimur ?

Etutique

Jugere de-hct paganus ,

qui nescieris Deum, mox ut moritur, recto

cursu pergit ad poenam. Plangi debet Judaeus, qui Chrislo

non credens, animam suam perditioni deputavit. DoJen-

dum est plane de calechumenis nostris , si aut sua incre-

dulitalc aut negligentia proximorum , sine baptismo salu-

lari reccsserint. Cicterum qui sanctificatus gralia, signalus

fide, conversalione probatus, vel innocenlia sccurus, de

Jioc mundo recedit, bealificandus est, non lugendus, de-

siderandus, non plarigendus; sed desiderandus cum mode-

ratione, cum sciamus nos ipsos accedenlibus temporibus

secuturos.

VIII. Tergc igilur lacrymas , intermitte suspiria, com-

pcsce gemilus , o fidelis , et pro hac tristitia salularem

illum indue trisliliam , utique quam bealus Apostolus se-

cundum Deum esse memoravit,quae salulem stabilcin

solet operari1

; utique pcenilcntiam lacinorum commisso-

rum. Scrntarc peclus luum ,propriam inlerrogans con-

scientiam, et si invenias aliqnid pocnilcndum ; invenies

autem cum sis homo ; tralie suspiria in coniessione

funde lacrymas in oratione , csto sollicilus de morle illa

vera , de pccna animae, eslo sollicitus de peccato , sicut

David dicit : « Quoniam iniquilalcm meam pronunlio, et

» sollicitus ero pro peccato meo s: » cl non de corporis Jiujus

solutione terrcberis, quod suo tcmpore in melius Dco

jubente reparabilur. Vidc quemadmodum utrumque sen-

tcntia divina complexa cst, diccns,« Venit liora cum mor-

» lui qui sunt rn monumentis resurgcnt3

: » ccce securitas,

ecce contemptus mortis. Sed quid sequilur? « Qui bona

»fecerunt, in resurrectioncm vilae; qui aulcm mala ege-

»runt, in rcsurrcclioncm judicii : » ecce divcrsilas rcsur-

> 2 Cor. vn, 10. — * Psal. l, 4> —3 Joan. v, 28.



Di; CONSOLATlONIi MOUTIS. l)ti'5

goalitim. Oranem quidem ncccsse esl carnom rcsurgerS

dunlaxal humanain : sed bonus resurgot ad vilam , malus

rosmgel ad j)onam, sicut scriplum csl : « Ideo non re&ur-

»genl impii in judicio , ncquc pcccatores in concilio jus-

i lorum'. » Utcrgonon in judicium resurgamus, inlcrmissa

morlis Irislilia iilam prcnilcnliam et tristiliam sumamus,

ct curam bonorum opcriim ac filre mclioris habeamus,

ct ad hoc sit nobis cogitatio hujus funcris ct cadavcris,

ut nos niorlales esse novcrimus, ct pcr lianc cogitationem,

salutem nostram, dum tcmpus est, dum licct, minimc ne-

gligamus : scilicet aut fructificantes in melius, aut cmcn-

danlcs, si ignoranles crravirnus : ne subilo pracoccupati

die mortis, quaeramus spalium prcnilentiae, et non inve-

nirc possimus, quoeramus clecmosvnas crogare, ct salis-

facerc pro deliclis , ncc quod volumus conccdatur.

IX. Oslensa igilur, fratres, morlis communis, oslensa

lacrymarum inlerdiclione, monstrata velerum adhuc lragi-

lilatc etnonchristianilalis virlute,monslralo Dominisacra-

lnenlo et Aposloloruin dc resurreclione docutnenlo, cora-

mcmoratis Apcstolorum actibus, et Marlyrum passionibus,

oslenso prnelerea David cxcmj)lo, ct genlilis hominis insu-

per faclo, ad ullimum cxposila el noxia cl utili trislitia,

illa quae nocct , ista quae jx;r prcnilenliam salvat : his om-

nibus sic ostensis, (juid nos facere jam aliud oporlel, fra

tres, quam gralias agenlcs Dco Palri diccrc, « Fiat volunlas

r>

tua sicut in co:lo et in lerra

2

: » tn dedisli vitam, lu con-stituisli mortcm; tu indttcis in saculum, lu educis dc sac-

culo, cl cttm eduxeris servas ; Dib.il cnim dcpcrit luoruni,

qui ncc capilhim capilis corum pcrire dixisli : « Aufcrcs

»cnim spirilum corum et dclicienl , el in lcrram suam rc-

"Vcrlenlur; scd cmittcs spiritum luum cl creabunlnr, et

»renovabis laciem lcrroc'.

«Jlrcc verba, fratres, digna ii-

1 Psali I) 5. — » Miillh. vi, i«>. — ' Luc. xxi, itt, ct Psal. oili, ay.



384 »• iO. CHIIYSOSTOMJ AIlCHlliPISCOIU C. 1».

delibus, lucc medicina salularis : hac spongia consolalio-

nis tlelersns ocnlns, hoc infnsns collyrio rationis; non

modo caecitaleiu ex desperatione non scntict , sed nec

lippes aliquas trisliliac suslinebit ? quin potius oculis cor-

dis lucida cuncla rcspiciens , dicct sccundnui paticntissi-

mnm illum Job, « Dominus dcdit, et Dominus abstulit,

«sicut Domitio visum est , ila lactum est : sit nomen Do-

» miiii benediclum iu s.ecula sseculoraqi *. Amcn. »

' Job. I. 31.



Pli lDTlIl/B VITiB DELICfrS. 385

HOMILIA.

De [ulurorum dcticiis, et prasenlium viliiatc.

I. \ ehcmens acstus est, ct molcstus ardor ; atlamen ala-

crilalem vcstram non dcbilitavit, nccaudiendi cupiditatem

repressil. Talis est audilor fervcns et allenlus, audiendi

dcsiderio corroboratus omuia palicnler ferre polcsl, ut cu-

pidilalem hanc pracclaram ct spiritualcm expleal, et nec a

frigore, nec ab a:stu, non a negotiorum turba, non a mul-

litudine curarum, non ab aliis rebus ullis ejusmodi potest

supplantari :

qucmadmodum et supinum ac desidem nonaeris bona tempcrics, non otium et securitas, non facilitas,

autvoluptas potesl excitare, sed corrcptus somno quodam

residet crimine ac viluperationc dignissimo. Vos autem

tales non eslis: sed iis qui noslram incolunl urbcm mullo

meliores erlis: siquidem vos urbis caput ac vcrtex estis

adeo crecti ac vigilcs, et qui ea quac dicnnlur, j)erpeluo

perseqni studiose soletis. Hoc mibi ihealrum rcgum aulis

est augustius. Nam illic quidem ca qusc tribuuntur, una

cum hac vila liniunlur, et lumullus plena sunt ac lurbis

rednndant: hic vero nihil talc ; sed et securilas omnis, et

honor a turbis immunis csl, cl magislratus qui nunquain

liniuntur, nec ipsa morte inlcrrumpunlur, sed lum tem-poris tutiorcs fiunt. Nolo enim milii commemores euin

qui sedcat in curru, supcrcilia altollal, multoque sil salel-

lilio cinclus, ncquc cingulum et voccin pr.ceonis : nolo

inihi magislraltun indc designes : scd abanimi slalu, si al

fectibus inipcrcl, si vilia subigal, si non invidia tabese;il. si

non inanis gloriac perlurbalione distrahatur, sie.gcstalnu

xc.'-">



386' S. J0. CIinYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI c. p.

non metuat et tremat, si non in deterius mulationem, si

hoc timore non exanimctur. Talem mihi magistratum os-

tende, hoc enirn cst gerere magistralum. Quod si homi-

nibus quidcm imperct, sed affectibus animi serviat, hunc

cgo dixerim plus quam omnes homines esse servituti ob-

noxium. Et quemadmodum qui iebrim habcat visceribus

ac vcnis intus inclusam, tamelsi nihil tale species corporis

externa prae se ferat, omnino icbre maximc correplum as-

serent medici, licct ignorcnt imperiti : sic ctego illum cui

serva sit anima et animi affeclibus mancipata, licet nihil

tale facies externa , sed contrarium prae se feral, scr-

vituti obnoxium prae cocteris dixcrim , utpole qui vitio-

rum febrim grassantem intus habeat, ac tyrannidem

passionum ipsi animac insidcntcm : magislratum autem

gerere, et liberum esse ac regibus ipsis augusliorcm

quamvis pannis indutus sit, quamvis in carcere habitet,

quamvis calcna sit circumdatus, eum qui hujus tyrannidis

jugum excusscrit, et neque pravis opiditatibus teneatur,

necabsnrdo pauperlaliset ignoniinioe, nequeeorum quie iu

hac vita molesla vidcntur, timore correptus contremiscal.

II. Ejusmodi magistratus, non pccunia venalesprostant,

neque invidorum patcnt incursibus : hunc accusatoris

lingua non novil, nec oculus invidorum, ncque insidialo-

rum machinre, scd tanquam in inviolabili quodam philo-

sophiae domicilio rcsidens permanct scmper inviclus, ne-

que tantum caeteris rerum adversarum casibus, scd nec

ipsi morticedit. Ostendunthoc Martyres, quorum corpora

quidem dissoluta sunt, et in pidverem ciucremquc re-

dacta : magistratus autem ac principatus quolidie vivit, ot

operatur, dum diemoncs abigit, et morbos in fugam con-

vertit, dum inlegras urbcs excitat, ct populos in hunc lo-

cum deducit. Tanla magislralus el impcrii islius cst vir-

tus, non vivorum tantum principum, sed etiam vita func-



he 1'UTin; 1: vrr.i: dkmciis. 3 8

torum ; ul necessilale compulsus nemo, scd sponle ac

proprio inducli alVcclu huc omncs accurranl, ncc ulla

lemporis longinquilatc minuatur. Yidctis Quain non sine

causa iheatrum istud rcgum aulis augustius esse dixerjm?

Nain quae illic snnt, foliis similia sunt cxarescenlibus, ct

umbris pr.Tlercunlibus : ea vero quae hic traduntur, ada-

nianlem imilanlur, vcl polius illo firmiora sunt, utnotc

quac iinmortalia sint, el immola, ncc tilli cedant unquam

mutationi, etad suos amatores intrcpidc accedant, pugnsc

ac conlentionis cxperlia, atque ab invidia, judiciis, cl in-

sidiis, ac calumniis sint immunia. Siquidem saccularia

mullos paliuntur invidos, spiritualia vero,quanto pluribus

communicata fuerint, eo wajorcm suam uberlalem osten-

dunt. Alque id ex hac ipsa oratione intelligere poteslis.

Quam cnim in omncs orationcin efTundo, siquidem domiapud mc detineam, pauperior fiam : sin aulem in omncs

elVundam, tanquam si in vacuum quoddam arvum scmcn

jactem, facullates incas augeo, divitias meas amplifico, lo-

cupletiores reddo vos omnes, nec idcirco tamen paupe-

rior evado, sed opulcntior multo : quod in pccnniis non

licct, imo planc conlrarium cvcnit. Nam si reconditumaurum habeam, et in omnes illud velim dislrihuere, non

amplius tantas possidere polcro divilias, cum hac divisione

fucrint imminutac.

III. Cum fgitur spirilualium rerum lanla sil pracstanlia,

tanta facililas, ulpote quac cunclis volentibus gratis obve-

niant, has potissimumadamcmus, el umbras

oniitlauius,

ncc. praccipilia ct scopulos pcrsequamur. I I cnim hunc

aniorcm Dcus augcrct, cliam antc obilum hominis, a quo

possidcnlur, ista morli obnoxia cssc prccropil. Vcrbi gra-

lia: non cum inlericril is, qui hacc possidel, ct isla inle-

rcunt, scd cl ipso adhuc vivcnlc marccscunt el pcreunl,

25.



388 S. JO. CHRYSOSTOMI IRCHIEPISCOPJ C. P.

ul eoruui caduca conditio summo iliorum amore flagran-

les, etinsana cupidilateductos, ab illa sieva rabie revocet

eorumque naturam admoneat, et experientia magistra do-

ceat, ca quavis umbra imbecillioraesse, alquehac ratioue

cupiditatem illam extinguat. Exempli causa, divitiw non

bolum cum interit dives, pereunt, sed illo polius vi-

vente discedunt. Juventus posscssorern suum non morien-

temsolum, scd spirantem adhuc relinquens evanescit, quoe

in aBlatis adultt-e via finitur, et senectuti locum cedit : pul*

chriludo simul et forma, vivenle adhuc muliere, desinit et

in deformitatem transit: gloria, principatus rursus pari

ratione : honores, magistratus, diurni sunt et ad breve

lempus durant, et amplius quam homincs ipsi, qui eos

obtincnt, mortales sunt : ct quemadmodum quotidianos

corporum videre licet inlerilus, ita quoque rerum. Porroid accidit, ut praesenlia contemnenles, adhaereamus futu-

ris, et eorum simus expectatione suspensi, ac dum in

terris ambulamus, desiderio in ccelo versemur. Etenim

duo saecula condidit Deus, praesens, et futurum ; unum

visibile, allerum invisibile : unum quod sub sensus cadit,

alterum quod cstspiriluale:

unum quodcorporali quietcperfruilur, alterum quod incorporea : unum in experien-

tia, alleruin in fide : unum in manibus, allerum in spe;

et unum esse sladium jussit, alterumbravium : atque huic

quidem cerlamina, labores ac sudores atlribuit, illi vero

coronas, praemia et relribuliones : hoc pelagus, iJlud por-

tum effecit, et hoc breve quidcm, illud vero senectutis

expers, et immorlale. Quoniam igitur homines multi spi-

rilualibus illis ea quae sensibilia sunt praferebant, his ca-

ducam conditionem ac tcmporariam attribuit, ut hoc

pacto a praesentibus abductos, vehementer amori futuro-

rum addicat. Deinde qnoniam invisibilia crant illa et spi-

ritualia, in iide alque in spe posita, vide quid agat : cum



DM PUTURiC virr dkliciis. 889

lnir advenissct, ac nostram carnem assuinpsissel, el mira-

bilern illani dispensalionem perfecisset, futura ponil ob

oculos, et liac ratione crassiores mentes securas reddit.

Nam quoniam convcrsalioncm ac vitne rationem angeli-

cam afierens veniebal, ac terram in calum converlebat,

eaquc mandabat, qiue similcs redderent incorporeis Virlu-

tibus eos qui ea perficcrent, homincs rcddebat Angelos, ad

spem coelestium rernm vocabat, longiora certamina pro-

ponebat,allius evolarc jubcbat, ct adipsa fasligia ccelorum

ascendere, advcrsus dacmones puguani inire, contra uni-

versas diaboli copias aciem eos inslruere, qui corpus ha-

bebanl, et cum carne copulati crant, mortificare corpora,

ac perturbalionum lumultum ablegarc, et corpore ut-

cumque esse circumdalos, cactcrum cum incorporeis Vir-

lutibus certatim contendere.

IV. Haec ubi praecepit, vide quid agat; quo paclo facile

certamen reddat, quinimo, si videtur, prius mandalorum

sublimitalem exponamus, ct quo paclo in altum nos vo-

luerit evolarc, cnm ex humana propcmodum nalura emi-

grare , atquc in ccelum omncs transfetri jusscrit. Cum

enim oculum pro oculo reddi lex praeciperet, ipsc dixit,

« Si quis te percusseril. in dcxtcram maxillam , obverte

') illi et alteram*. »Non dixit tantum, Fer patienter ac leni-

ler contumeliam , scd ulterius philosophia modestiaque

progrederc, alque ad majora paticnda paraluseslo, quam

iil«' facere cupiat: cl patientiae tnae ubertate pctulaptiam

ejus et insolentiam vince: ul sunnnamluam rcveritus mo-

destiam recedat. Et rursus ait, «Orale prs calumnianlihus

»vos: oratc pro inimicis veslris : benelacile iis, qili ode-

»runt vos2

. » Consilium de virginitate rursus introducens

dixil: « Oui potest capere capial . » Nam quouiam e pa-

< M.iiili. v,3g. — • Ibiil. 44. - > II. mx, I».



3qO 8. 10. CHRYS0ST0M1 ARCHIEPISCOPI C. P.

radiso illa evolavit, et post transgressionein recessit, de

ccelo descendens ipsam rursus reduxit, et tanquam exulemin antiquam patriam suam rcslituit, et a diuturna relega-

tione liberavitj primum adveniens nimirum cxvirgine na-

tus cst, et loges naturae mutavit, eum ab ipso exordio vitae

suae illam horiore affecerit, et virginem matrem reddiderit.

Cum igitiir veniens talia praecepisset, et ad tantam subli-

milatem conversationem hominumevexisset, praemia quo-

que laboribus digna proposuit, imovero majora multo et

sublimiora. Yerumtamen invisibilia erant haec quoque

alque in spe, fule et expectatione posita futurorum. Itaque

cumlaboriosa mandala essent ac sublimia, praemia vero el

bravia in fide, vide quid faciat,quo paclo levem ago-

nem, quo pacto facilia reddal certamina. Quo tandem

pacto ? Duabus scilicet viis, una quod eadem ipse exequa-

tur: altera, quod praemia ostendat etsub aspectum profe-

rat. Nam quae ab illo dictasunt, quaedam mandatumerant,

quaedam praemia. Mandatum quidem, « Orate pro caluni-

» nianlibus vos et persequentibus : » praemium autem : « I l

«sitis filii Patris vestri, qui in ctelis est. » Rursus, « Beali

» cum maledixerint vobis, et persecuti vos Fuerint, et

«dixerint omne malum verbum adversumvos mentienles:

«gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa cst

»in coelis1:» vides unum mandatum esse, alterum prae-

mium? rVursiis, « Si vis perfcctus esse, vende quaehabes,

»et da pauperibus: et veni, sequere me, et babebis thesau-

»rum lii ccclo"''. » Yides aliud mandatum, et praemium ?

altcrum euim ipsis praj cepit, alterum ipsis paravit, quod

merces erat ac relributio. Et rursus : « Quicumque reli-

»querit domos, et fratres et sorores':» hoc mandaluiw

est : «Genluplum accipiet, et vitam atcrnam possidebit,

hoc pracmium est, et corona.

' M.Uth. v, 11 el 44< — ' t''« x'X) 21. — * Ibi<}. ag.



DF. FUTURJ! VlT.B DEUCIIS. 3()1

V. Quoniam igitur magna crant praecepta , et praemia

non apparebanl ., vidc quid ngat

:

ipse operibus illa osten-

tat , et in aspeclum coronas profert. Ut enim qui minime

trilam viam jubetur insistere , si quem vidcrit per eam

prius incedenlem , facilius eam aggreditur, et majorem

animo concipit alacritatem : ita quoque fit in mandatis :

qui vident eos, qui praeccsserint, facile sequuntur • ut igi-

tur natura nostra facilius sequalur, carnem et naturamnostram assumens , ita per illam incessit , et operibus

mandata expressit. Siquidem illud , « Si quis tc percusse-

urit in dexteram maxillam, obverte illi et altcram *. »ipsc

priestilit,quando alapam illi pontificis servus impegit.

Non enim ipsilm ultus est , sed lantam modcstiam pra? se

tulit, utdiceret

: «

Si malc locutus sum, tcstimonium per-» hibe de malo : si autcm bene

,quid me caedis ~ ? » Vidcs

tremendam lenitatcm?vides humililalemstupendam?Per-

cutiebatur, non a libero quopiam, scd a scrvo , a vcrbe-

rone, ct vcrnaculo , et tanta cum modestia respondet. Ita

quoque Pater cjas diccbat Judaeis : « Popule meus, quid

• feci tibi , aut quid contristavi tc , aut quid molestus 1'ui

» libi?responde mihi3

. » Ouemadmodum ipse dicit, «Te6ti-

» monium perhibc dc malo, » sic et Paler ejus, « Rcspomlr

»mihi : ct quemadmodum ait ipsc, « Quid mc caedis? »sic

etiam Pater, « Quid conslristavi le , aul in quo moleslus

»fni tibi ? » Pauperlatem rursus docens , vide quo paclo

illain opere exhibeat diccns : « Vulpcs foveas habent, el

» volucres cceli nidos, Filius autem hominis non halx l ubi

n caput suuin reclinet'. » Vidcs exlremam paupertalcm ?

Non mensam habebat , non luccrnam , non doinnm , non

sellam , non aliud qnidquain cjusmodi. Docebat ul malr

Matlli. v, 7>c). — • Jonn. vvni , a^. — » MkIi. *i, ~>. — * Mallli.

VIII ,'•".



,092 S. JO, CnUYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

audienlcs patientcr fcrrent, id vero illc opere exhibuit.

Quando cnim daemonium habentem , ct Samarilanum ip-

sum appellabanl, cnm illos rursus necare possct, et con-

tumelias pcenam ab illis exigere , nihil lale faciebat, imo

eliam bene de illis mcrebatur, et ex illiis daemones expel-

lebat. Cnmque dixissct, «Orale pro calumniantibus vos,

in crucem cum ascendisset id fecit. Postquam enim eum

crucifixerunt, et clavis affixcrunt, pendens dicebat: « Di~

«mitte illis; non enim sciunt, quid faciunt '. »Hrec ab eo

dicebantur, non quod ipse dimittere minime posset, sed

ut nos orare pro inimicis docerei. Nam quia non sermone

tantum, sed opere quoque doctrinam prae se ferebat, prop-

terea preces etiam adjnnxit. Nullus igitur ex hcereticis ob

nimiam ejus humanilatem, infirmitatem haec vcrba judi-

cet indicare. Ipse enim est qui dicit : « Lt autem sciatis,

»quia Filius hominis habet poteslatem in terra dimiltendi

«peccata2

. » Sed quoniam docere volebat; is autem qni

docetnon verbis tantum suis, sed etiam faclis doctrinam

profert in medium, hac de causa preces etiam adjunxit.

l\am alioqui Discipulorum etiam pedes lavit, non quod in-

ferior esset: verum cum Deus esset ac Dominus, ad tan-

tam se humilitatem demisit.

VI. Hanc etiam ob causam dicebat: « Discite a me

«quia mitis sum, et humilis corde3

. » Alio modo rursus

ipsa bravia praemiaque in medium afferri, ac subjici ocu-

lis audi, Pollicitus erat corporum resurreclioncm, immor-

lalitatem, occursum in aera, raplum in nubibus: hacc re-

bus ipsis ostendit. Quo tandem modo? Morluuscum esset,

resurrexit: quapropter et quadraginta diebus cum ipsis

versatus est, ut certiorcs illos redderet, ct qualia corpora

noslra post resurrcclionem fulura sint, ostenderet. Rursus

qui per Paulum dixit : « In nubibus rapiemur obviam illi

'

Lue, xxur, 7>\.

—» Matlh. ix, fi.

—*

M. xi, 27.



nr. FUTUBiE vitf. deuciis. 3cj3

u iu aera4

, » lioc eliam opcre deruonstravjt. Siqnidem posl

resurrectioncm, cura csset in ca'los ascensurus, procsenti-

bus ipsis « Elevatus esl, inquit, et nubes susccpit cum ab

«oculis coruin2

: » et cum mtenlis oculis esscnt, dum abi-

ret ille. Sic nimirnm et corpus nostnuu consubstantiale

corpori erit illi. utpolc quod ex cadem sit massa : sicut

enim capnt, ita et corpus ; sicut principium, ila et finis.

Atque hoc manifcstius indicans Paulus diccbat : « Qui re-

»formabit corpus humililatis nostrsc , ut conforme fiat

»corpori claritatis suae3

: » si igilur conforme sit, eamdcm

eliam viam conficiet, et in nubibus pariter elevabilur.

Haec lu quoque in resurrcctione expecla. Nam quoniam

ad illnd usquc tempus obscurum fuerat audientibus vcr-

bum regni coelorum, propterca cum ascendisset iu uion-

tem , coram Discipulis suis transfiguralus esl'1

, eisquefu-

tnrorum gloriam prremonstravit, et obscure tanquam in

nenigmate, quale corpus noslrum fulurum esset, oslcndil.

Verum cum vestibus tum quidcm apparnit : at DOn ila in

resurrcctione : nequc cniin vestibus indiget corpus nas-

trum, neque tecto, ncque concameratione, neque alia ulla

re simili. Nam si ante transgressioncm Adam, cum osset

nndus, non crubescebal, gloria circumdalus : mullo magis

corpora noslra, quae ad praeslantiorcm meliorcmqtu» con-

ditionem translcrcnlur, nullo horum indigebunt. llac ni-

mirum de causa cumclipsc resurgeret, vestes insepnJcro

et loculo manere permisit, nudumquc corpus suscitavit,

immens.c gloriae et bcatitudinisplcnum. Haec igilur nobis

cum explorata sint, dilcclissimi, et verbis erudili, el per

oculos edocti, talcm conversationem cxhibeamus, ul iu

nubibus rapti, scmper cum illo versemur, ejusqnc gralia

salvi facli, futuris bonis perfruamur: quac nobis omnibns

• i Tbess. iv, i-. _ i Act. i, y. — ' Philip. m, n.

< Mniili. wii.



394 S. 30. CHRYSOSTOMI ARCHlEPISCOPI C. P.

assequi contingat in Christo efesu Domino nostro, cum

quo Palri, una cum Spiritu sancto gloria, imperium, ho-nor, adoratio, nunc et semper, el in saccula saeculorum.

Amen.



Dl< COMPfNCTIOM. \D DEMKTMUM. LIIJ. I. 3cj5

v\*vuw\\\v.\\w\ \\\ V\\ W% V» tWWWW VWVVVVWWWWWWWWVVWVWWV '.VVWWVWWWV

LUVKR 1.

Ad Dcmelrhim monarlmm , de rompurtctione.

I. tlum te video, beate Demelri, assidue insistentem

mihi, et multa cum vehcmontia de compunclione sermo-

nes exposcenlem , beatuin te semper praedico , ariimique

tui puritatem dcmiror. Neque enim licri potest, qdem-

quam in luijusmodi sermonis venire desideriuhi, nisi prius

sese probc purgaverit, aiqtie omnibus srccularibus curis

superior evascrit. Quod facilc dcprehendas ex iis,qui

pari desiderio tcnentur, in quibus lanla rcpcnte mutatio

eflicitur, ut confestim in ceclum transferantur : animam

quippc mundanis curis, ceu vinculis gravissimis solulam,

ita sinuut ad proprium naluralcmque sibi locum advolare.

Sed hoc mullis quidem per lolam vitam raro contingil

le aulem, o divinum caput, lioc sempcr compunclionis

igne flagrare novi. Cujus rei tcsles sunt nocles insomnes,

lacrymarum fontcs, solitudinis amor in anima lua perpe-

luo residens et accrescens. Qiucnam igilur ex sennone

nostro libi accessio speranda ? Nam vel hoc ipsum, quod

cum ad verlicem jam pcrvencris, pntes tc cum luuni re

peritibus inccdere, aniniamque luam a!is inslruclam, la

pidcam appelles, quodque frequehter doxtcram nieam

conlingchs ac deosculans cuin lacrvmis die.as : conlcre ob-

duralum cor meum, quanlrc pielalis, quanli fonoris blg

num cssc putandnin ost P Cciic si ul nos dormicnlcs <\ei

tares , ad hoc arguincnlum perlraxisti , inagn;un illam

luam sapioiiliam provideniiamque approhn: 9111 .'uilcin ut

1 Vi<lt- I). Guiilon , lom. ktii, p, igi-%if.



?>()() S. ,10, CHRYSOST0MI ARCIIIKPISCOPI C. P.

tibi consuleres, ralus le excilanle opus habere, nescio quo

pacto nos aliunde docucris , te non noslra egere opera.

IJt ut-vero sit, libi obtemperabimus et obsequemur nullis

non rationibus permoti , tua nempe in Deum fiducia , stu-

dioso rogatu , amore noslri. Tu gratiam repcndas velim

precibus tuis, ut possimus et vitam emendare nostram

et in praesenli dignum quidpiam proferre , quod possit et

jacentcs animas erigere , et remissas constringere, resti-

tnereque. Unde igilur nobis, unde sermonis cxordiumeril? Quod illi fundamcntum

,quam crepidincm pone-

mus, nisi verba Christi,qui miseros praedicat eos

,qui

rident, bealos autem eos qui lugent , his verbis : « Beali

»qui lugent, quoniana ipsi consolabuntur1

:et, Vae qui

«ridetis nunc, quoniam lugebitis et flcbitis2

; » ac jure

merito quideni:

luclus enim vere, luctns ac gemituum est

totum prasentis vitae tempus : tanla calamitas universum

invasit orbem ; lanta omnes homines delinent mala , ut si

quis velil ea accurale perpenilcre, si tamen accurate pos-

sit, nunquam finem lugendi et lacrymandi facturus sit

ila nempe omnia eversa et confusa snnt, ita nullum us-

quam virlulis vesligium. Quod autem longe infelicius est,

nos occupantium malorum nc sensum quidem vei habe-

mus, vel aliis pracbemus : sed similes sumus corpori extrin-

secus llorcnti , intrinsecus vero igne liquescenti. Omnis-

que sensus experles , nihil differimus a mentc captis , qui

multa periculosa ct lurpia sine metu dicunt et faciunt,

nec nllo pudore lenentur , sed glorianlur, aslanlibusque

sc sapientiores esse putant. Ila et nos cum omnia qua;

acgrotorum sunt agamus, ne hoc ipsum quidem,quod

.Tgrolemus , scimus. Alenim quod ad corpus spectat, si

vel levis infirmitas adsit, medicos advocamus, pecunias

impendimus,perscvcranliam exhibemus , nec ]>rius finem

• Matth. v, \. — » Luc. vi, a5.



DK COMPUNCTIONlJ AU DKMJRTRIUM. LI15. J.(JJ

omnia agendi facimus, qnam negritudiuem dcponamus;

animac vcro quotidianis vnlneribus confoss&, disccrpuc

corporeis affectionibus , adusUe, pcr praecipitfa actac , ac

modis omnibus pereuntis, ne minimam quidcm rationem

habcmus. Hujns aulem rei causa cst, quod morbus om-

ncs occuparit. Ac queniadmodum si inler acgros corpore,

nemo sanus adsit , nihil impedit quominus omnes rn

extrcmam ruant pemiciem , nemine effrenes eorum cu-

pidines cohibente: sie el apud nos, quod nemo perfectc

sanns in fide sit, scd omncs, alii plus , alii minus infir-

menlur, nemo cst qui jacenlibus opitutetur. Nam si quis

extrinsecus accedens , et Cbristi pnccepta, et vitac nostruj

confusionem probe didicerit, nescio an quospiam alios

Ghrislo inimieiores,quam nos esse arbitrelur; ita enini

lianc viam decurrimus, ac si conlrariam ejus mandatis in-

gredi vellemus.

II. Ne quis aulem hncc pcr hyperbolen dicta esse cxis-

timet, demonslralioncm jam aflerrc aggrediar, nec aliundc,

quam ex ipsis Christi mandalis. Quid ergo ail CKrislos?

« Audistis quia dictum cstantiquis : Non occides. Ego au-

» tcm dico vobis , quia omnis qui irascilur iialri suo sinc

«causa, rcus crit judicio. Qui autcm dixcril fralri suo

»Raca, rcus crit concilio. Qui aulem dixeril, Faluc, reus

» eril gehcnn.T ignis1

. » Ibec quidem C.hristus. Nos aulcm

phis, quam ii qui increduli sunl, hanc legcm ealcamus,

dum innumcris quolidic iratrcs nostros aflicimus contu-

meliis. Quodque magis ridiculum esl, dum ab liac vobe,

«Faluus, »cavemus, saepe hac graviorcs cohlumelias ir-

rogamus; quasi vcro illud solum vcrbuui sil, cui deputala

cst pccna. At res non ila se habel; sed oumi contumelioso

hanc indicit pcenam ; ul palam csl ex liis 1'auli vcrbis :

« Noliie errare : neque fornicarii , neque idololatras , heque

• Malth. v, 21.



3(j8 5. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIILPISCOPI C. P.

» adulteri , neque molles , neque masculcrum concubito-

»res, neque . fures, neque avari, neque ebriosi , neque

«maledici, ncque rapaces, regnutn Dei possidcbuut1

. »

Quod si is,qni fatuum vocat fratrcm suum , extremo dig-

nus cst supplicio; qui maleficum , invidum , temcrarium

inanis gloriae cupidum dicit , ct similia innumera in eum

maledicta conjicit;quanlis se gehennac ilammis obnoxium

reddit? lllud enim, « Fatue, et Racn » longc lcvius est supra

dictis. Quamobrem illo omisso, hoc apposuit Christus;

ut discas cx ejusverbis, si lcvius convicium gehennam

attrahit, multo magis qiue graviora ct atrociora sunt id

eflcctura csse. Quod si qui cxislimcnt id per hypcrbolcn

dici , nonnuilos enim sic alfeclos novi, qui putant tcrrendi

solum causa hasce minas intentari ; rcslat ut adulteros,

masculorum concubitoress molles, idololatras a memorato

supplicio eximanl. Nam si lerrendi solum causa maledicis

comminatus est;palam cst et de reliquis eamdem essc

rationem : cum enim omnes simul posuisset, sic regni

amissionem inlulit. Quid igitur, inquies, maledicus-ne cum

adultero, et molle et avaro et idololatra ponetur ? Ltrum

easdcm, quas illi, poenas daturus sit, alterius est temporis

inquirere : quod autem a regno ccelorum simililer excidat

Paulo credo dicenti ; imo potius Chrislo per illum operanli

quod nempc neque hi, nequc illi regnum Dei possessuri

sint. Ncque hac solum in re, sed etiam in aliis mullis

plurimi ila affecti sunt, ut quae omnino eventura sunt

hyperbolice dicla putent. Diabolicus aulem est hic la-

queus. Ut enim fuluri supplicii mctum solveret iis, qui in

charitatc Dci compuncti eranl, eosquc ad obsequeudum

mandalis rcmissiores cfliceret , hypcrboles consolalionem

induxit, quae in praesenti quidem scgniores animos ines-

carc potest; sed in die judicii redarguetur, quando nihil

i Cor. vi, 9.



Hi: CO.UPLXCTIOM. Al) DliMJCTIUUM. LIJJ. I. 3g<|

jjjJe lucri accederc polerit. Quid cuim,qu;eso , ulililatis

i i> 4qui uunc doeepli sunt , si lunc fallaciam agnoscant,

cum nihil ex po-nilcnlia polerunl iu resurrectionc juvari ?

!\o ilaque nosuiclipsos dccipiamus , nequc circumvenia-

mur in peruiciem nostram , ncque aliud nobis supplicium

procurcmus, ncmpe cx incredulitale. INon enim soluiu

mandatis Chrisli non oblemperarc, sed etiam iis non cre-

dero, gra\isshnum inducil supplicium. Ula porro incrc-

dulitas paritur cx scgnilie in oxcqucndis mandatis. (iiiin

oniin obsequenliae securilalcm nobis compararc nolunius,

nequc ea iacerc quac pracccpta sunt , ut animum fuluro-

rum metu lihereinus .conscienliae ouerc gravali e.t praefo-

cati, ingcntem parati supplicii mctum abjicere sludentes,

in aliud nos barathruuj pi\ecipilcs agimus, dum toruientis

illis fidcm abrogamus. Al qucmadmodum ii,qui ardenle

iebri tcncnlur, elianisi in aquas se frigidas conjeceriut

pra-focationcm illam non amiltunt, scd novum adjiciunl

ignis ardprem ; sic et uos conscienliac stimulis agitali , in

hyperboles Euripuni nos pnccipitare cogimur, ut omnia

in posterum sine motu peccala admiltamus. i\on solum

cniui praesentibus irascimur fratribus, scd ctiam cuni ab-

scutibus sa?pc litigamus : quod sanc forilalis cxccssus cst.

Et majorcs quidcm polcntioresque nobis , cliamsi injuriis

nos et conlumcliis aiTicianl cum modcralione magna tole-

ramus eorum mclu cohibili , ajquales aulcm infcrioresve,

ue lacsi quidem , avcrsamur laiiicn , lanluni hotninum nic-

tus Christi timori pnevalcl.

III. Ecqua landeni nobis salulis spos , lantani segni-

liem , lantum conlcmptum cxhibenlibus? Undcnam, dic

lniiii ? Quid grave, quid oiierosum B nobis exigit Chrislus ?

Ne irascaris , in([uit, fratri tuo sinc causa : id porro longe

fucilius cst, quam alleruni ferrc sinc causa iratum. Ihi

cnini jam congrcgala est ignis liiateria; hic vero cum nihil



400 S. JO. CHRYSOSTOMI AKCHlliPISCOPI C. I\

causa3 subsit, tu ipsc flammam accendis. Neque enim par

res est, alio facem admovente icl tolerare, neque accendi,

ac nullo concilante, quiescere. Siquidem qui illud supe-

rare potuit, summaB philosophicc documentum exhibuit

qui autem hoc pra^stitit , nihil admiratione dignum egit.

Cutn ergo quod majus est propter melum hominum per-

ficimus,quod autem minus, propler Dei limorem praes-

larc nolumus, perpende quantosupplicio, quanlo cruciatui

nos obnoxios conslituamus. Fratrem porro non requalem,

non liberum lantuin csse pules , sed etiam famulum :

« Nam in Christo Jesu neque scrvus neque liber',»se-

cundum Apostolum ; ita ut si vcl contra famulos sine

causa ierociamus . easdem pccnas daturi simus. Nam ille

quoquc fraler cst, et vera libertate donatus, cum unum

cumdemque habcat Spiritum. Quis itaque vitam omni con-

vicio puram , ira irrationabili aut inani vacuam exhibere

polesl ? Nec mihi quempiam alleges cui haec raro conli-

gerint, sed qui in ca nunqnam inciderit. Doncc enim id

nobis oslendcris , non ideo sane minas solverc poleris

quod hoc non frcquenter acciderit. Etenim qui furatur

vel qui fornicatur, elsi semel in hoc peccatum incidant,

non ideo a supplicio liberantur, quod non frcquenter id

pcrpetrarint , scd quia vcl semel ausi sunt, haud dubie

puniuntur. Qnod autem poslea sequilur ,quis non , etsi

iufidelis sit, fabulam esse repulet, cum videat a nobis

cum lanta vehemenlia violari? Nam cum Deus dicat : « Si

» ollers inunus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris

»quia frater luus habet aliquid adversum le : relinque ibi

» munus tuum anle allare , et vadeprius reconciliari fralri

» tuo : el lunc venicns oifer munus tuum 2

; » nos bella mu-

tuo gerentes, et exulccrali animo , ad altaria acccdimus.

Ac cum Deus tanlam rcconciliationis nostra curam ha-

» Galal. in, 28, — ' Matib. v, 20, 24.



402 S. JO. CIIRVSOSTOMI AUClllliPlSCOPl C. P.

mus, quod et ipsum indicium est earum ,quibus deline-

mur, iniquitalum. « Nam qnoniam abundabit iniquitas,

»inquit, refrigescet charitas nmllorum1

. »El haec agimus

homines, quibus vetitum est vel irasci, vcl inimicos habere

quospiam : aut si forte habeamus, ad unum tantum diem

habere permillimur : « Sol , inquit, non occidat super ira-

ncundiam vcslram2

. a Neque hic consistimus, sed et insi-

dias alii in alios struimus,et verbis el gestisnostrismembra

propria mordentes ac dcvoranles: quod ulique aperloe in-

saniae est. Eienim insanabiles daemoniacos et furiosos hoc

maxime signo dignoscimus. Quid autem de lege circa ad-

versarium, circa illegilimam conscupiscentiam, oculos

impudicos, amicitiam irrationabilem et damnosam , dice-

mus? Oculus enim dcxler et manus dextra , non aliud

nobis subindicant,

quam eos qui damno nostro nos amant.

Lex vero de repudiatis uxoribus, a quibusnam non violata

et conculcala frequenler fuit?

IV. Nam leges de non jurando erubesco proferre in

medium; non solum ob juramenta, sed etiam ob perju-

ria frequenlia. Elenim si jurare, elsi vere, crimen est, et

praecepti praevaricalio,

perjurium ubi ponemus?

Etsi

id quod « Est » et « Non » excedit, a malo est, quod hoc

etiam exupcrat, a quo tandem erit?Deindc vero ait : « Si

* quis te percusserit in dexteram maxillam, converte illi

» et allcram. Et ci qui vult lecum judicio conlendere, el

» tunicam tuam tollere, dimitle ei et pallium : et quicum-

» que le angariaverit mille passus, vade cum illo et alia

»duo. Qui pelit a lc, da ci : et a volente mutuari a le, ne

«averlaris3

. > Quid ad hasc dicipotest? Prosingulis enim

hujusmodi dictis restat solum ut ileamus , ct pudore suf-

fundamur; ila ex diametro oppositam viam seclantes, ju-

diciis, pugnis, litibus et rixis omne lempus insumentes,

« Matlli. xxiv, 12. — ' Ephes. iv, 26. — ' Matlh. v, 07-42.



DK COMPUNCTIONS AD DEMETIUUM. LIB. I. /\°$

ne minimam quidem aut rermn aut verborum molestiani

loleramus, secl vel pro levissimis ferocimus. Quod si quos-

piatn proferre possis, qui mulla panperibus erogarint, et

postea pauperlalis catisa in conlemplum venerint, in-

numeraque mala perpessi sinl,paucos rarissimosque tales

numcrabis. Attamen nullum, qualem hic describimus,

]>hilosophum ostendes. Hrec quippe vila Jonge magis,

quam illa , spiritualis cst. Nequo enini rcquale est sponlolargiri , et omnibus spoliatum palienler ferre. Ecquid dico

ferre ? Nam quod Ghristus dixit hoc longe prajstanlius est.

Siquidem sermo ejus lccsorum animos ab ira conlra la>

dentes nsque adeo avertit, ut non modo de raptis conqueri

non sinat, sed cliam ea, quffi relicla sunt, sponle ofterre

jubeat, et majorem ad mala fcrenda alacritatem exhibere,quam illi ad inferenda insaniam. iNam cum is

,qui kxdere

vult, cum quem laulit paraliorem ad patiendum invenit,

quam ille voluerat; et postquam implevit concupiscen-

liam suam , cum quem laeserat, ex abundanti videt ad alia

patienda proniorem, superalus discedit , de tolerantiae

magnitudine ertrhescens:

quamvisfera, quamvis imma-nius quidpiam fuerit, modcralior landem evadet, cons

pecta tum neqnilia sua, lum illius ^iitule per faclam

utriusque comparalionem. llanc ego nunc qua>ro vitam,

quam iu Scripturis tantum proposilam video ; alibi vero

opcribus exhibilam nusquam. Nec mihi dieas quempiam

Lesuiu patienter tulisse; id enim potuitdefcclu virium

contingcre. Sin etiam CUUQ «qualibns,quos ulcisci pote-

rat, id exhibuerit; at non eo usquc proccssil, ul ejus

concupiscentiam superaret, ct plusquam vellet daret,

magnanimitalemquc suam, prneler rapla additis libenler

aliis, oslcnderet. Quod aulcm his longo. supcrins est, ad

ipsumquc vcrliccm pertingit, eos,qui lalia aguul , et sive

in pccuniis , sive in eorporibus, aliisquo omnibus nocu-

•26.



Z)(»4 $• JO. CHUYSOSTOMI ARCIIILPISCOPI C. P.

mentum importaut, in amicoriun , hno amicorum genui-

norum numero constituerc jussit Chrislus. Nam dicit,

Rapienti, et auferenti ne solum dona alia addas , sed etiam

jpsum vehemenlissimo et sincero amore dilige. Hoc sane,

hoc declarare cum vellet, ait : » Orale pro calumnianti-

»bus vobis1

,o quod pro solis iis, quos admodum diligi-

mus facere solemus. Ne vero pules hnec verba hyperbolice

dicta fuisse, neve diabolicam inducas fallaciam, rationem

et causam congruentem affert his verbis : « Si enim di-

«lexeritis eos, qui vos diligunt,quam mercedem habe-

» tis ? Nonne publicani idipsum faeiunl? Et si amplexi

»fueritis eos, qui vos amplectuntur, quid amplius facitis?

» Nonnc et ethnici hoc faciunt2? » Cum igitur a publica-

nis, atque ethnicis nihil hac in re dilTcramus ,quomodo

a luctu ct a lacrymis temperemus? Sed ulinam hoc dun-

laxat malum adesset : nunc enim tanlum abest ut inimi-

cos diligamus , utetiam eos qui nos diligunt aversemur et

odio habeamus. Inviderc namqucillis, verbis atquc gestis

nostris gloriam et famam illis auferre, odientium et aver-

sanlium cst. lta non solum ab ethnicisnihil differimus,

sedeain relongepcjorc quam illi affeclu sumus. Ac Chris-

tus quidein pro calumniantibus orare jussit; nos autem

dolos concinnamus , et malcdicentibus bcnedicerc jussi,

eosdcminnumeris maledictisoneramus. Quidhaccontraria

agendi ratione vehemenlius? quid gravius hac pugna, qua

contra legislatorem decortamus, omnibus ejus praeceplis

adversi stantes? Nam vanac gloriae tyrannidem, quam ipse

sequentibus verbis deslruit, nos auximus, dum eam non

in preces modo ,jejunia et eleemosynas, sed in alia quo-

que omnia induximus, eique plusquam servi quilibet nos

subjicimus : quam rem,quod manifesla omnibus sit, prae-

ter<?o . hoc adjecto; nempe ex hominibus, alios postquam

i Luc. vi. 28. — • Ibidi 32-34.



DK f!0\irr\CTIONJ: \n DSMETMUM. I.LH. I. 4of>

extremo coDteraptui sc dedidercrat, nuHa praecepla curarej

alios vero tantisper obseqni volentes, ct aliqua servare

praecepta studentes, in idem , atqne illi , dctrimentum

ruere, qnod nolint vanae gloriae vincnla dcponere. Et alius

quidem nullatenus cleemosynam erogot; qui auiem egenis

suorum qusedam largitur, sed vana permolus gloria, non

mcliore conditione est, quam is,qui nihil dedit. Sic om-

ues undique in laqueos suos injecil malignus. Quod si quis

hoc delrimentum vitare possit, amentia iternm correp-

tus, in camdem ruinam incidct ; imo in longc graviorem :

non solum cnim, ut ante, cum detrimento recedit, sed

novo etiam afiectus malo. Multos cgo novi , qui non his

solum causis ducuntur, sed amore ctiam vcl reverentia,

aliisve similibus, egenis opem procurantes, non autem cx

Dei timore aut praeccplo. Cum ilaque tot hujusmodi sint

quae opera bona labefactent, quis ex iis, qui in li£ec mala

incidunt. facile polerit salulcm consequi?

V. Ulud aulem : « Dimitte nobis dcbita noslra, sicnl.

»ct nos dimittimus debitoribus nostris!

: » hoc , inquam,

quis cum fiducia dical? Eliamsi cnim non l.edainus inimi-

cos, vnlnus tamen insanabile servamus. Chrislus vcro

non ut ila solum dimittamus oplat , sed ut eos inter primos

amicos nnmcremus. Ideo itaquc , ot pritis dixi, pro iis

orare jussit. Si porro nihil qnidem ladas , sed averscris,

Dec placidc respicias , vulnusque in animo conservcs,

nondum praeceptura executus cs, quod Chrislus dedit.

Curcrgo Denm iis, qui in lc peccaveriot ,propilium esse

rogas, cnm nondum tu ipsia propitiussis? Illud aulem ir-

ridens quidam sapienlum ait : « Iloino honiini conserrat

i iram,el a Dominoquaerit medelam1? d Misericordiam non

habct erga hominem sibi sequalem , et pro peccato sik»

precatur : caro cura ipse sit, servat iram : el quis propi*

• M.ilili. vi. ii. — • Eccli, sxviii.".

• «lOHAai.l



4o6 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIF.PISCOPI C. P.

tiabitur pcccatis cjns? Vcllcm jam silerc et scrmonis cur-

sum sistere , ila pudorc afficior, vereorque ultcrius pro-

gredi ; hoc enim bellum, quod movimus contra praecepta

Christi , inimicitiamquc irreconciliabilem , clarins hoc

sermone demonstratur. Sed quid lucri ex silenlio noslro,

rebus ipsispugnam illam clamantibus , etillo, qui nos ju-

dicaturus est , omnia perspicue cognoscente vel ante re-

rum evenlum ? Prajceptum illud non thesaurizandi in

terra, sed in coelo , eiiamsi paucos , nonnullos tamen re-

perias, qui accurate custodierint. Nam caeteri omnes, ac

si contrarium prorsus audissent, jussique essent in terra

thesaurizare, dimisso ccfclo, lerrenis omnibus prorsus

adhnerent, et insano pecunias colligendi studio tenentur,

Deumque odio habcntes roammonam diligun t. Illud autem

« Ne solliciti sitis de craslino1

,» nemincm vel audisse vel

amplexum esse novi , ob fidei nostroe tenuitatem. Qua-

propler hoc praeceptum prae pudore prateribo. Oporte-

bat Christo eam senlentiam simpliciler ierenti fidem ha-

bere; nunc auiem licct invicla raliocinia et exempla

afierat, avium viclelicetcl foeni, ipsi tamen non credimus.

Sed quemadmodum ipsi gcntiles, imo fortasse limidius

quam illi ; clsi pro illis precari non jubeamur, omnem in

his ipsis rcbus sollicitudinem impcndimus. Hoc igitnr, ut

dixi,praeceplum cum rnbore praeteribo, et ad sequentia

pergam, si torte pro hujusmodi pudorc aliquam vel te-

nuem, consolationem reperiam. Quid crgo dicit poslea?

«

Nolitejudicare,

ut non judicemini

2. »

Putabam ego hicmc aliquam pudoris consolalionem reperlurum esse; sed

video ejusdem pudoris accessionem non minimam. Etenim

tiamsi nihil aliud mali fecissemus, vel hoc unum posset

nos in cxtremam gehennam abducere; ita scilicet alieno-

rum delictorum acerbi judices scdemns, dum trabes nos-

1 Mallli. vi, ?>\,

—» fr'. vii, i.



NE COMPUNCTIONIi AD DEMETIWUM. LIB. I. 4°7

Iras despicimus : atqne in alicnis curiosc inqnirendis et

damnandis tota vila consuniitnr nostra. Ac ncminem fa-

cilc invcnias , sivc s.rcularcm virnm, sivc monachnm aut

clcricnm , ab hac culpa libcrnm : cliamsi lanla commina-

tio adjaccal; « In qno enim jndicio judicavcritis, judica-

» bimini, » inqnit , et , « In qna mensnra mensi fueritis, re-

• metielur vobis1

. » Attamen cnm hoc pcccalnm tantom

annexam poenam, nnllamqnc voluptatem hahcal, omnesin hoc malnm praecipites cnrrimns, ac si id studcnmus,

in hoc contendamus , ut non pcr unam solum, sed per

multas quoque vias in gehcnme caminum ingrcdiamur.

Neque solum in ea quae laboriosa esse videntur, sed cliam

in leviora illis simililcr incidimus, et haec et illa parilcr

transgrcdientes : ac per levia oslcndimus, nos difliciliora

ob conlcmplum, non oh gravitatcm proeceptorum , non

perficere. Nam, dic mihi, quid laboris incst iit non cu-

riose perquirendis alicnis ncgoliis, et in non damnandis

proximorum delictis? Contra vero, lahoratur sane in cu-

riosa tali pcrquisitionc cl in judicio de aliis fercndo. Quis

igilur hajc audiens, nohis unquam crcdat, quod scilicot

cx segnitie, non aulcm dc industria et dcfoclu voltintalis

ad praEvaricandum acccdamus ? (lum cnim qurc prneci-

piuntur, levi.i et facilia sunl volcnlihus; qu;e nutom vetan-

tur, gravia et lahoris plcna , nosquc laincn dimisso pr;e-

cepto, quae vetita sunt facimua : annon conlendendi cum

Dco causa, nos haec peccala admillerc dicenl inimici ?

Alenim quod niliil lahoris prasceptifl Ghristl insil , ipse

pronunliavit his verbis : « Tollite jugum mcum supcr vos,

» jugum enim mciun suave cst et onus rneum leve*. » Sed

nos incrcdihili segnitie id faciiuus ut qnas levia sunt, miil-

tis gravia appareant. Saneci, qui scmper oliari etdormire

velit, vcl ipsc cihus ct polus prorsus oueroiuaeMQ \ idettifi

• Mallh. vii, 7. — • Id. ni, ig.



/|08 S. 30. CHP.YSOSTOMI ARCHIF.PISCOPI C. P.

qui vero vigilanlct excubant, ne mirabilia quidem et ar-

dua refugiunt : sed

cummajori fiducia haec

aggredi au-dent, quam levia segncs et somnolenti. Nihil enim , nihil

utique ita facilc est, quin admodum grave et onerosum

ingens nostra segnities ostendat : quemadmodum nihil ita

clurum aut diflicile , quod non sollicitudo ct alacritas ad-

modum facile reddat. Quidnam, dic mihi, molestius crat,

quam quolidie periclitari , imo capitis periculum subire?

Attamen id leve vocavit bealus Paulus his verbis : « Id

» enim,quod in praesenti est momentaneum et leve tribu-

slationis, supra modum in sublimitale aeternum gloriie

»pondus operatur innobis1

. »Nam etsiresnaluragravis sit,

spo tamen iuturorum levis efficitur : quam ille causam

posuit dicens : « Non contemplantibus nobis quae vidcntur,

»sed quaenon videntur. »

VIII. Videamus qua? sequuntur. «Nolite, inquit, darc

«sancla canibus, neque mittatis margaritas vcstras anle

»porcos2

. » Certe Chrislus hanc praeccpti more legem de-

dit : nos antcm prae inani gloria et absurda ambitione,

hoc item pra?ceptum pessum dedimus : dum corruptores,

incrcdulos , hominesque sexcentis viliis onustos, lemere

etsine examine ad mvsteriorum participationem admilti-

mus , et anlequam accnratam mentis scnlcnlineqne sn;e

probationem dcderint, omnia illis dogmata revelamus; ac

licet vestibula nondum vidcre potuerint , confestim eos in

adyta ducimus. Quae causa iuit ut qttidaiD cx non initiatis

cito resilientes , innumera mala pcrpetrarint. Ac non in

aliis tantum, sed in nobis ipsis horribilissinium hoc proe-

ccplum despicimns, quando immortalibus mysleriis par-

hicipaturi, impuritate etimpudenlia pleni id agimus. Ncc

illa solum praecepta, sed etiam ea qua3 scquunlur ab om-

nibus violari videas. Cum enim Christus dixcrit : « Quae-

• a Cor. it , ij. — • Maltli. vn, C.



»1 COMtVACTlONB An DBMBTIUUM. LIB. I. /|°9

» cumque vultis ut faciant vobis homines , ita ct vos facite

«illis

1

; » nos omnia facimus ca , qnaj pali nolumus:

ac

jussi per angustam portam intrare , latam ubiquc perqui-

rimus. Quod porro s.xcularcs qnidam hanc amplectantur

etament, non usque atlco mirum est; quod aiilem viri

qni sese crucifixisse videntur, cam plusquam illi sccten-

tur, hoc sane stuporcm ingontcm afterl ; imo potius aenig-

mali similis res videtur. Monachos enim propemodumomnes , si ad quoddam ministerium venire rogaveris , haec

stalim et imprimis loquentes audias; sciscitantur ncmpc,

num ibi quietem invenire possint : et num requiem pro-

curarc possit is, qui acccrsit : ac ultro citroquc quielis

nomen jactit-ant. Quid ais, mi homo ? In arcta via ince-

dere jussus, de quielc interrogas? Et pcr angustam porlam

intrare jussus, lalam quncris ? Quid hac pervcrsitale dc-

terius? Ne vero putes me hocc dicenlcm alios condcm-

narc , rcm me spectantem narrabo. Cum nupcr ego

decrevisscm , relicta urbe, ad labcrnacula monachorum

accederc sollicite quaerebam el sciscilabar, undenam nc-

cessariorum commeatus affuturus csset , et num ficri

posset ut panis rccens ac diurnus comcderelur : an quis

me coaclurus esset codcm uli oleo pro luccrna et pro

cibo ; an quis me impulsurus ad miscram leguminum es -

cam, anassignalurnsopus duium, utest, fodcrc, ligna de-

ferre, aquam comporlare, ct c.ctcra omnia hujusniodi mi

nisteria : et ut summatim dicam, mulla dc quiele corpo

poris perconlabar. At ii qui vel principum minisleria, ve!

pnblicorum nogoliorum adminislrationem suscipiunt , ni-

hil horum sciscitanlur j sed solum si res Lucro fulura sit,

lucro, inquam , lcinporali : quod si hoc spcrare valeanl

non labores, non pcricula, non ignominiam , non sorvilia

minisleria, non porogrinaliones longas, non diuturnam in

1 Mutth. vn, ia.



4 10 S. 10. CHRYS0ST0MI ARCIIIEPISCOPI C. P.

alia rcgione cornmorationcm , non conlumelias, non cru-

ciatus, non temporum mulalionem , non pericnlum a spe-

rato fme aberrandi, non pnematuram mortein, non sepa-

rationem a domcsticis, non uxoriset liberorum solitudinem,

non aliam qucmpiam difficultatem cogitant ; sed pecunia-

rum cupidinc, ceu amentcs effecli, omnia subeunt mala,

qurc adhanc conducerepossint. Nos aulemquibusnon pe-

cuniae, nequc tcrra, scd coelum proponilur et ccelestia bona

quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor homi-

nis ascenderunl, de quiete scislamur ; usque adeo snmus

illis miserabiliores et molliores. Quid ais , mi homo ? In

coelum-ne miltendus, ibi regnum accepturus, perconta-

ris an quid sit arduum in via et perogrinatione hujusmodi,

et non te pudet, non erubescis, ncc te sub tcrram detb-

dis? Eliamsi oinnia, quae hominibus contingere possunt

mala occurrant, sive convicia, sive conuimelioe, sive igno-

miniae et sycophantiae; seu gladius, ignis, ferrum , ferae,

demersioncs ; sivefames, morbus, etomnia quae ab initio

in hac vila contingunt acerbiora, annon, qureso, haec ir-

ridebis, et despicies? An de illis vel minimum cogitabis?

Ecquid hujusmodi animo stolidius, quid vilius , quid mi-

serius ? Ccelestium dcsiderio captum non dico tantum

quietem quoererc non debcre, sed ne cjus qnidem praesen-

tis affectu movcri. Quomodo absurdum non fucrit eos,

qui ineplis amoribus tenenlur, amatis ila se totos dedcrc,

ul praeter eos eorumquc consorlium , nihil eorum quae in

hac vita sunt, sunt autem benemulta, dulce existimcnl;

nos autem, qui non inepto quodam, sed omnium supremo

amore tenemur, non solum praeseutecn quietcm non des-

picere; sed etiam abscntem requirere?

VII. Nullushaclenus, charissiine, ita ccelestium desidcrio

corrcptus est, ut corripi par erat: alioquin quae gravia

videnlur esse,

umbram et risu digna essepntasset. Sanc



i)i: coMPimcTiONi: \n dkmf.tiuum. un. i. /\\\

qui pravsenlia suspicit, nunquam lulurorum conlcmpla-

tione dignabitur: qui aulcm illa despicit, et oninia nihilo

meliora esse, quam umbras ct somnia existiniat, cito

magna illa et spirilualia assequclur. Iis enim quibus bo-

num islud vere obtigerit, tantam vim exhibcbit, quantam

ignis in spinis: etsi innumeris hominem invencrit praeib-

calum malis, multis pcccatorum iimiculis olistriclum, cu-

pidilatum ilamma incensum, magno saeculariuin ncgotio-

rum tumultu obsessum, omnia illa seu quodam ilagcllo

statim expulsa ab anima proculabigit. Ac quemadmodum

contra venti violenti impetum, pulvis exiguus nunquam

steterit ; sic absurdarum concupiscenliarum multitudo

compunctionis ingrucntcm vim ierre non polcrit, sed de

medio lolletur ac dispergelur citius, qnam pulvis ct lu-

mus. Quod si corporum amor usque adeo animam in ser-

vitutem redigit, ut ab omnibus eam avcllat , et solius

amica: tyrannidi obslringat, quid non faciat Chrisliamor,

et illius amiltendi mclus ? Qucmadmodum enim diiTicile

est, imo fieri nequit ut aqua) misccalur ignis, ila ncc vo-

luplalcm et compunctioncm simul cogere possumus. Nam

hsec conlraria snnl, sequo muluo deslruunt, Iitenim liacc

quidcm lacrymarum ct lempcranti;c matcr csl; illa vcro

risus et insaniae: haec levem el alis instructam animam

rcddit, illa plumbo graviorcm consliluit. Et Iioc non cgo

vcrbismeis, sedcjusqui piajclara hujusmodi cupidilale lc-

nebatur, demonatrare lenlabo. Quis illc est? Ipsc amore

Christi incensus Paulus; qui ejus desiderio usque adco

vnlneralus erat, ut de nuua et de pcregrinalionis hujus

diuturuilale ingemiscerel. iMam, « Qui sumus, inquit, in

«tabernaculo hoc, ingeniiscimus1

. » Dcsiderabat laincu et

volebat adhuc hic manerc propter Chrislum: « Perma-

» nere, inquil, me in carnc nccessarium propter vos5

; » ifatt,

t i Cor. v, 4. _ • Philip, 1, a4.



4l2 g. JO. CHRYSOSTOMI AR6HIEPISCOPI C. P.

ut fides in Christnm augeretur. Ideo famem, et sitim, et

nuditatem, et vmcula, et morles, et transmarinn itinera, et

naufragia, et alia omnia, quae recensuit, suslinebat : ac

non solum haec non moleste ferebat, sed etiam gaudebat.

Causaautem horum erat amorChristi; quaredicebat, «In

»his omnibus superamus propler eum qui dilexit nos1

. »

i\ec ideo mireris. I\am si amor hominum mortem saepe

audacter aciire fecit, quid non faciat amor Chrisli ? Quam

diflicultatem non levem faciet ? Sic omnia illi lolerabilia

erant, quod ad dilectum solummodo respiceret, et quod

propter illum omnia pati, omni voluptate et deliciis majus

exislimaret, quod sane verum est. Non enim arbitrabatur

se in lerra esse, vel in prcesenti vita degere, vel cum ho-

minibus conversari. Sed ac si jam coelestem sortem obti-

neret, ac cum AngeJis degeret, regnum acciperet et facie

ad faciem illo frueretur, sic et dulcia et tristia ,quac in

hoc mundo sunt, contemnebat, nullamque rcquici illius,

quam assidue inquirimus, rationem habebat; sed clamabat

dicens :a l sque in hanc horam esurimus, et sitimus, et

n nudi sumus et colaphis caedimur, et instabiles sumus, et

plaboramus operantes manibns nostris : maledicimur et

»benedtcimus, persecutionem patimur ct sustinemus,

«blaspbemamur et obsecramus , tanquam purgamenla

«mundifacti sumus, omnium peripscma usque adhue2

. »

Cum enim semel oculos animc-e in ccelum converlissct, et

ccelestium pulchritudine caplus esset, in lerram reverti

non sustinebal ; sed velut pauper quidam ct inops, in cbs-cura et vili domuncnla scmper inclusus, si regem videat

auro mullo, ct lapiilornm splendorc fulgenlcm, nunquam

volet postea de paupcrcula domo sua cogitarc; sed nihil

non agetut in illam domum se transferat, si fieri possit;

sicBeatus ille cum ccelestia intuitus esset, hujusvitae pau-

•

Rfjra. viii, *-. —a

i Cor. iv, 1 1•

\7t.



DE COMPUNCTIONfi VI) DBMBTBlUSf, Llli. I. 4 1'*

Mrtatciu despiciebat : ct cum hominibus qnideni pro ne-

ccssitate corporis vorsabalur, acl nullam vero reruin

saecularium se convcrlebat; sed se loluin in illaui civita-

tem transfercbat. Ecquid loquar de pracsentis vilac aeruin-

nis? Tanlo quippc Christi amore ilagrabat, ut si proposi-

tum sibi fuisset immortalcs illos cruciatus pro Christo

subire, ne hoc quidem rccusassct. Non enim quemadmo-

dum nosmercenarii, qui gehennam formidamuset regnum

concupiscimus, sic ille Chrislo serviebal; scd alio longc

praeslantiore beatiorequc amorc captus, omnia patiebatur

ct agebal, nulla aiia dc causa ,quam ut amori erga Chris-

lum suo salisfacercl, qui amor adeo menlem ejus vicerat,

ut quodillichariuseral, ncmpe esse cum Christo, pro quo

et gchennam et regnum cudorum despiciebat; hoc ipsum,

inquam, libenter desereret : ac proptcr Christum, inenar-

rabilem illum lapsum, quasi rcm optabilissimam vellet

amplecti, ct magna cum alacrilate suscipere.

VIII. At fortasse nunc obscurum multis videlur csse

quod diclum est. Cum aulcm id clarins enarravero, lunc

incredibile videbilur iis ipsis, quibus antea obscurum erat.

iNiliilque mirum: nam Beatus illc cum sibi lidcm circa

haec non liabendam csse expeclaret, hrec piacmisit: « \ e-

«ritalem dico in Chrislo, non mcnlior, tcstimonium mihi

nperhibcnte conscieotia mea iri Spiritu sancto1

. Allamcn

his adjeclis, advocatisquc talibus conscientiae suoe lestibus,

cliam nunc non creditur. Quid igilur vult dicerc? Audi.

Poslquam de hujus mundi «Trumnis disseruit ac dixit:

« Quis nos separabit a charitate Chrisli ? Tribulatio? <*m

«angustia? an pcrscculio? an famcs? an nuditas? an peri-

»culum? an gladius2? » ct omnibus qu.x in lcrra sunt rc-

ccnsilis, in ccelum ascendit: ulquc ostcndat, non magiuun

quidqiam csse hujus vilac cruciatus propler Cbriftum dcs-

Rom. ix, i. — « 1.1. vin, 55.



4l4 s - J0 ' CHRYS0ST0MI ARCHIEPISCOPI C. P.

picere, sieinfert: « Neque Angeli, neque Principatus, ne-

»que Virtutes, neque inslantia, neque futura, neque alti-

»tudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos

» separare a charitate Dei, quae est in Ghrislo Jesu Domino

»nostro\ » Quod auteni dicit tale cst. Non soluui homi-

nes me non polerunt ab hoc amore abstrahere ; sed neque

Angeli,neque si omnescoelestes Virtutes in hoc conspira-

rent, id eflicerc possent. Quid dico? Neque si e regno ex-

cidere, neque si in gehennam incidere propter Ghristum

oporteret, id mihi formidabile esset. Nam altiludo et pro-

fundum, vila et mors, nihilaliud, quam hoc declarant. Id

vero dicebal, non quod Angeli tcntaturi essent ipsum a

Ghrislo separare ; scd ea quae nunquam conlingere

possunt, verbo tenus proponit, ut magnitudinem amoris

sui declarare, omnibusque palam lacere possit. Talis nam-

que amantium mos cst: noji possunt silentio amorem

suum tegere, sed familiaribus omnibus flammam eilerunt,

ut assiduitale narrandi, animum desiderio ingenli flagran-

tem mitigent ac recreent. Quod ipsum lunc fecit Beatus

ille, omniaque sermone complexus, praesenlia , futura,

praetcrita, quae nunquam contingere poterant, visibilia et

invisibilia, omnem crucialum, omnem quielem; quasi haec

non sibi suflicerent ad airectum suum declarandum ;

poslquam tot alia non exislcntia snpposuit etextulit; nam

illud, « Grealura aiia, » de non cxislentibus dicitur ; sic

intulil ostcndens nihil supra diclorum posse nos separare

a charitate Dci, qu» est in Gbristo Jesu Domino nostro.

Et ille quidemamoremsuum in tanlauisublimitalemextu-

lit : nos autem qui jussi sumus ejus imitatores esse, ne

vita3 quidcm hujusa^rumnas facile ferimus; sed non minus,

quamfebricitantes, mcevemus, el indignamur. Nam longus

hic morbus, qui animas nostras occupavit, diutuniitale

•

Rom. vin, 38, 3g.



I>K C.OMIM iM.TIOM; Al) DKMliTRIUM. 1.11!, I. 4«5

insanabilis cvasit, ut ila dicam, ac perfcctam valetudinem

ne cogitarc quidem possumus. Imo etiam nobis ea non

ultra recuperari posse videtur. Si vcro quempiam audia-

mus Aposlolosin medium profercutcm.et eorum praclara

opcra narrantem; cum slatim lugore de])ercmus, quod

usquc adco illis inferiores simus , ne peccalum quidem

eam rcm esse putamus : sed quasi non possit culmen

illud atlingi, ita remissc degimus. Si quis causam pctat,

stalim ineptam hanc excusalionem proferimus: Ille Paulus

erat; ille Petrus; illc Joannes. Quid sibi vult illud : Ille

Paulus erat, ille Pelrus erat? Annon, dic mihi, ejusdem

naturrc consortes erant? Annon eadcm via in hanc vi-

lam prodierant? Annon iisdem cibis nutrili fuerant? An-

non eumdem respiraverant aerem? JMonne iisdem rebus

ulebantur? Nonne quidam ipsorum uxores duxerant, etli-

beros susceperant; alii vero artes soeculares exercebant,

alii demum in ipsum nequitias barathrum delapsi fuerant?

At magna, inquies, fruebanlur Dei gralia. Sed si quidem

juberemur mortuos suscitarc , csecorum oculos aperire,

lcprosos mundare , claudos crigere, damionas ejicere,

aliosque similes morbos sanare, opporlune possct haec ex-

cusatio proierri : sin accurata vilae ralio proponatur ct

obsequenlue exhibilio. quas consonanlia inter hocet illud?

Tu enim iu baplismo divina politus es gratia, ac spiritus

parliceps fuisti, cliamsi non ul signa ederes, sed quantum

salis crat ad reclum et accuralum filee inslilulum ; ila ul

pernicies ex sola scgnitie noslra procedat. Sane Chrislus

in die illa non signa edenlibus simpliciter munera dat;

sed iis qui mandala sua sunt exccuti : nam, « Venite, in~

»quit, benedicli Palris mei, possidclc praparalum vobis

»regnum a conslilulionc mundi, » non quia miracula edi-

distis;« sed quia csurivieldcdislis uiihi mandueare; sitivi,

»et dcdislis mihibibere; hospcs eraui, cl collcgislis mc;



4l6 S. JO. CUAYSOSTOMI AIICHIEPISCOPI C. P.

» juulus, ct opcruislis me; infirmus fui, ct visitastis me ; in

«earcere erani, et venistis ad iue*. » Et in beatitudinibus

nusquaui signa operantes ponit, sed qui vitam probe du-

cunt.

IX. Ilaque licet illa gratia nunc contracta sit, id nihil

nobis nocebit : nequeindenos excusare poterimus, quando

facinorum nostrorum ralionem dabimus. Siquidem bealos

illos non ob signa miramur : nam illa ad divinam prorsus

polenliam pertincnt; sed quod vitam angelicam exhibue-

rint; lioc autem ctfm superno nutu, ctiam illorum pro-

positi opus cst. Et hoc non ego dico , sed is ipse Christi

imilalor : quando enim discipulis scribens contra pseudo-

apostolos conlendebat, ut discrimen inter probatum et im-

probum ministerium declararet, non a signis sed ab ope-

ribus id faciebat his verbis : « Ministri Christi sunt, ut

»minus sapicns dico, plus ego : in laboribus plurimis, in

«carceribusabundantius , in plagis snpra modum, in mor-

» tibus frequcnler. A Juda;is quinquics quadragenas , una

»minus, accepi. Ter virgis caesus sum, semel lapidatus

»sum, tcr naufragium feci, nocle ct die in profundo ma-

»ris fui: in itineribusfrequenter,periculisfluminum, pcri-

»culislalronum, periculis cx gencre, periculis ex gentibus,

» poriculis in civitate,periculis in solitudinc, periculis in

» mari, periculis in falsis fratribus : in labore et aerumna,

» in vigiliis frequenter, in fame ct siti , in jcjuniis frequen-

»ter, in frigore ct nudilate : praeter illa qute extrinsecus

vsunt, instantia mca quotidiana, sollicitudo omnium Ec-

» clesiarum. Quis infirmatur, et ego non iniirmor? Quis

«scandalizatur, et ego non uror2?» Ideo ego Apostolos

admiror Ita ut qui sinc operibus per dispensationem

qu.midam signa exhibcre conccssi sunt, non modo non

admirabiles , sed etiam reprobi fuerint , ut declarat Chris-

' Matlli ,x*v, 34-56. — • 2 Cor. xi, 20-3:).



DK COMPCNCTIONK AD DKMKTP.IUM. LIB. I. 4*7

lus his verbis : « Multi dicenl mihi in die illa : Domine,

» Doniine, nonne in nomine luo prophctavimus, et in no-

«rnine luo damonia ejecimus , et in nominc luo virtutes

«multas fecimus? Et dicam illis : Recedile a me omnes

»qui operamini iniquilatem; nunquam novi vos1

. » Idcirco

Discipulos sic monebat : « Nolile gaudere quia damonia

»vobis subjiciunlur ; sed quia nomina veslra scripta sunt

» in ccelis2

; » vila

enim proba,

eliam illis desliluta, co-ronas accipict, nec quidpiam minus habebit quod illis ca-

reat : vita autem iniqua ne cum signis quidem supplicium

eflugere poterit. Ilaque supcrvacanea est illa loquendi ra-

lio ; nec tanlum supervacanea, sed eliam periculosa, quae

multis haerelicorum ansas prabere possit. Nam si illi non

ex proposilo suo sic mirabiles evasissenl, sed per Christi

graliam tantuui, quid impediat quominus omncs lales

efliciantur? Gralia namque nisi operam nostram priu*

requireret , conlerlim in oninium animas effusa esset

neque enim personarum acceptor cst Deus. Sed quia

operam noslram requirit, ideo alios quidcm sequitur et

cum illis pormanel ; ab aliis evolat, reJiquos aulem ne a

principio qnidem altingit. Qnod vcro proposilum prius

scrntalus, sic graliam dederil Deus, anlequam bcatus illc

quidpiam mirabile cxhibuissct, audi (juid de illo dicat :

« Vas clcclionis csl mihi, ut portet nomcn meum coram

» geulibus el regibus , et omni gencre Isracl5

. » Ilaec gratia

noudum prasente tcslificalus cst is, qui corda noslra

scrutalur. Ne ilaque nosmclipsos dccipiamus, dilecli, di-

cenlcs non posse qucmpiam Pauli similem csse. Elenim

quanlum ad graliam quidem ct signa non aller Paulus

poslea cril ; scd quanlum ad vilSB diligcnliam, quisquis vo-

luerit luijusmodi cssc poterit : quod si tales nusquam exis-

lant, ex eo quod nolint tanlum conlingit. At nescio quo-

' Matlh. vn, aa, a5, — • Tjuc. x, »o. — * Act. ix, i5.

xc. 37



4l8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPI9C0PI C. P.

modo in hanc absurditatcm delapsus sim, utPauli similes

nunc requiram ; cum nec tertio nec quarto post illum

gradu posilos videre queam. Ideo nempe lugcndum,la-

mentandum et plangendum est uon una vel altera die; sed

per totam vitam. Nam si quis hocce modo affectum praesti-

terit, non facile deinceps peccabit. Quod si his non credas

dictis, lugentes considera eos.qui luctu saeculari cru-

ciantur : non ex mullitudinis numero, neque eorum, qui

laboriosam vitam ducunt; sed ex numero delicatorurn il-

lorum ,qui nihil aliud norunt, quani delicias. Hi enim,

hi, qui ebrietali et ventri student, qui prandia usque ad

vesperam producunt, et coenas ad mediam usquc noctem,

qui aliena rapiunt, qui neque pauperi, neque viduae, ne-

que inopi parcunt, qui magnam exhibent crudelitatem

si quando luclu gravi corripiantur, qui possit animam fun-

ditus movere et porlurbare; tunc missis illis voluptuosis

iniquisve cogitationibus, ia philosophorum vilain se trans-

ferunt, severitalem , vigilias, humi cubationem, tolcran-

tiam, jejunium , silentium, modestiam , humilitatem

humanitatemque plurimam exercent : ac licet aliena ra-

pere soleant, sua tunc placide largiuntur : cliamsi qnis

eornm bonis et domui loli ignemsubjicere velit, non com-

moventur. Multos ego novi post charissimorum amissionem,

relicta urbe ejusque commodis, in agro sedes posuisse

aliosque prope defunctorum sepulcra structis sedibus, ibi

vitam clausisse. Verum de his alias. Porro donec luctus

perseveraverit,

nulla ipsis est praosentium ratio. Veruminsanam illam sollicitudinem

,quam de scrvandis et colli-

gendis pecuniis, do acquirenda potentia et gloria apud

multitudincm, ceu quoddam foenum aut foeni florem mce-

roris igne comburentes, ab animo sno repudiant, in tan-

tamque tunc philosophiam mens eorum se transfert, ut

devitae voluplatibus ne verba quidem facere quempiam



DJt COMPUNCTIONE A D DKMETMUM. LIU. I. 4*9

patiantur, scd omnia, quae in deliciis anteaerant, odiosa

tunc ct acerba videantur: nemoque tunc sive domestico-

rum , sivc amicorum de rebus hujus mundi , vel admodum

urgcnlibus, vocem emiltere audeat; scd omnia repudian

tur, et philosophicis sermonibus ccdunt; animaque tunc,

rnagistro luctu, ceu in sacro quodam loco docclur hu-

mana^ naturae vilitatem, praesenlis saeculi brcvitatem, scc-

cularium rerum corruplibilitatem et inslabilitalcm, scenae

rerum quae gerunlur hislrionicam. Tunc magnus pecunia-

rum contemplus, ira tollilur, ambitio despicitur : nec

livoroccupare.nec arrogautiaullramodum extollcrepotest

eum, qui luctu alteritur : non concupiscentia lascivnm

incendit. Sed illis omnibus fugalis, una solum cogitatio

oblinet ,

quse dcfuncti imaginem indesinenter ofTcrt. Iioc

• cibus, potus, somnus, voluptas, rcquics, consolatiomulta :

hoc gloria , diviline, potentia, voluptas.

X. Sic nos oporteret amissam lugere salutem, ne quid

amplius dicam. Desidcrio illo tanto et alacritale opus

esset omnes oculum mentis illuc dirigere, cjusque me-

moriam et forraam omnium loco nobis csse. iNunc aulem

qui filios et uxores amiserunt, nihil aliud in mcnte ver-

sant, quam ut ablatorum imagines sibi confingaut. Nos

autem , qui rcgnnm ccelorum pcrdidimus, omnia potius,

quam illud cogitamus. Ac illoium quidcm nemo clsi re-

gio sitgcnere, de luctu solito erubescet : scd humi sede-

bit, acerbe lugcbit, vcstem mutabit, aliaque omnia, qiwe

hujusmodi cruciatum comilaulur, magna cum alacritalc

ferct : non cogilabit de educatione, de corjoris habilu,

non de morbis qui ab ejusmodi aMumnis accidci e |)o>sunt

sed omnia admodum facile feret. El hflSC non modo viri,

sed etiam mulicrcs, cisi valde infirm;e , eviiibcnl, hisijiic

etiam majora. Mos autcm qui non fiHos, non uxorcs, M'd

animae perniciem lugemus, anima', iuquaui , non alieugr,

»7-



^20 S. J0. CHRY90ST0MI ARCHIEPISCOPl C. P.

sednoslrae, corporis imbecillitatem fingimus, victusque

mollitiem : atque ulinam hic slel malum : at ne illa qui-

dem facimus, in quibus corporis operc non egcmus. Quid

enim, dic mihi, corporis viribus opus est, quando

cor conterere debemus, cum vigiles precari oporlet, cnm

peccala recogitare , arroganliam et tumorem deponere,

mentem deprimere. Haec quippe sunt, quae Deum nobis

placant, nec multo egent labore. Nequc tamcn hacc faci-

mus. Neque enim hic solus csl lugendi modus, si sacco

accingamur, in domuncula nos claudamus, vel in tenebris

sedeamus; scd si assidue memoriam deliclorum circum-

feramus, conscientiam cxamincmus , viae longitudinem

frequenter meliamur, quantum scilicct a regno ccelorum

distemus.Et quomodo, inquies, hoc fieri potcril ? Qua

ratione? Si gehcnnam semper prae oculis habeamus, nec

non Angelos ubique locorumtunc discurrcnles, alque ex

universo orbe congreganlcs eos qui in gchennam abdu-

ccndi sunt : si cogitcmus eliam quantum malum , gehenna

seposita, excludi a regno coelorum. Etenim cliamsi nulla

esset ignis illius comminatio, eliamsi immorlalia supplicia

non nos manerent; illud solum quod abalienandi essemus

a Christo, mansueto illo , et hominum amalore, qui se

ipsnm pro nobis ad mortem tradidit, et omnia passus est,

ut nos ab illo supplicio liberaret, et patrisuo reconcilia-

ret, qui per delicta noslra ipsius inimici cramus , eliamsi

a bonis illis propositis, ineffabilibus et immortalibus, ex-

cidere non deberemus; illud , inquam, solum omni sup-

plicio majus est, suflicitque ad excitandas, et ad semper

vigilandum inducendas animas nostras. Nam si vel cum

legimus exeinplum quinque virginum,quas olei penuria

exlra sponsi cubiculum cxclusil, deillarum inforlunio pe-

rinde atque illae dolemus atque turbamur; si cogitemus

nos ipsosob segnitiem noslram idipsuui passurosesse, quis



DE COMPUNCTIONB AD STELECUIUM. LIB. II. /\il

iia Upideus erit ut, anima semper lioc exemplo concitata,

in negligentiam cadat? Poleramus quidcm scrmonem lon-

giusproducere

; sed quia obcdientiae gralia solum, ct

nonalia de causa hnec a nobis dicla sunt, plus quam satis

erunt. Nam probc novi te compunctionis virlutcm perfecte

tenere , et aliis eani possc vel silentem tradure, si vellent

tantum ad breve tempus cum pietatc tuavivcre, vitamque

illam crucifixam videre. lta ut si velint ii, qui nunc vivunt,

compunctioncm cdiscere, ad habitaculum luum se con-

ferant; qui vcro post futuri sunt, gesta tua audiant,

oporleat. Magnam enim ad id opem allaturam esse puto

vel vitac tuae narralioncm. Quamobrem obsecro vices mihi

rependas, precesque luas in mercedem tribuas; ita ut non

modo de compunclione loqnar, sed et rem ipsam operi-

bus exhibeam. Qnandoquidem doctrina sine opere, non

modo nihil Incri, scd etiam detrimentum mognum ct con-

demnationem tiffert ei, qui cum tanta socorclia vitam or-

dinat suam. «INonenim, inquit , omnis qui dicit mihi

• Domine, Domine, scd qui fccerit et docuerit, hic mag-

» nus vocabitur in regno ccelorum *. »

LIBER II.

Ad Stclcckium , dc compunclione.

I. Et quomodo fieri possit, sancte Dei homo Stelechi,

quod imperas, ut ab anima ila infirma et frigida de com-

punctione sermones edanlur? Puto enim opus csse eum ,

qui in hac materia aliquid boni dicturus est, prae omnibus

aliis hoc studio fervere, et incendi; ita ut verba qiue pro-

' Miilih. v, 19.



42 8 S. JO. CHRY90STOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

ferunt candenli ferro vchementius in auditorum animos

incidere valeant. INobis autcm ignis hujusmodi non adest,

sed omnia inleriora noslra sunt cinis et pulvis. Undenam,dic mihi , unde flammam accendamus illam, cum neque

scinlilla adsit, neque ligna subjaceant, neque spiritus ad

illam perflandam adveniat , ob caliginem nempe illam in-

genlem, quam vis peccatorum animae nostrae obtendit?

Ego quidem non novi, sed tuum est dicere, qui imperas,

uo pacto jussum tuum in opus procedat, et congruentem

finem assequalur. Nos cerle linguae praebebimus ministe-

rium ; tu vero precare eum, qui sanat contritos corde,

qui dat pusillanimis longanimitatem,qui suscitat de terra

pauperem ul hunc in nobis inccndat ignem, qui huma-

riam omnem infirmilatem solet absumere, acsomnum,

segnitiem, gravitatemque carnalem praescindere, animae-

que alas ad ccelum sublimcs erigere. Ab illa aulem apside,

ceu ex quodam excelso verlicc, omnem ostendit prassen-

tis vitae vanitatem ementitamque speciem. Qui enim ne-

que illuc avolare, neque in iila specula sedere potuit, is

neque terram , neque terrena ncgotia , ut videre par

est, viderc potest. Quia enim multa sunt, quae visui te-

nebras oflundunt , mulla quae auditum turbant, multa

quae linguam pra'pediunt, oportct eum , ab omni tumultu

alque fumo subduclum , ad illam solitudinem secedere,

ubi magna tranquillitas, pura serenitas , tumullus nullus;

sed ocuti in unum Dei amorem intenti non alio dcclinant,

aures vero inconcussii , uni tanlum rei vacant, nempe di-

vinorum eloquiorum auditui, ct suavissimae spiritualique

audicndae symphoniae, quae semel capto animo tanta vi

dominatur, ut illa perlractus melodia neque cibum, ne-

que potum, neque somnum cum volnptate capiat. Itaque

nec saecularium negotiorum tumultus, neque corporalium

turba rerum, tcnorem illum relaxare valeat. Ad tantam



Dli COMPUNCTIONK AD STE LE CIIIUM. LIB. II. l\'J.Z

enim animae sublimitatem infims hujus tempestatis stre-

pitus non portingit. Verum quemadmodum ii, qui ad al-

tissimos sc contulere montes , nihil corum vident vcl au-

diunl, quae in urbc geruntur vel dicunlur, sed obscucuin

duntaxal et injucundum clamorem audiunt, slridentibus

vcspis nihilo suaviorem ; sic ii, qui a saecularibus rebus

sese abduxcrunt, el ad spirilualis philosophi.c cacumcn

advolarunt, nihil corum quae apud nos gerunlur sensu

percipiunt; corpus cnim et corporis sensus, donec anima

circa terram versatur, innumeris illam vinculis constrin-

gunl, gravissimam fluxarum voluptatum tempcstatem un-

dique colligentes. Elenim audilus , visus, lactus, odoratus

etlingua, cxternorum malorum plurima in illam indu-

cunt. Cum vero sublimis eflicitur, et otium suum ad spi-

ritualia converlit , tunc malignas cogilationes ingressu

arcet non scnsus oblurans , sed eorum operationem ad

subliojilatem illam traducens. Quemadmodum enim do-

mina quacdam lbrmidabilis et severa,

quae unguentum

condit preliosum, magnisque sumplibus, ac mullorum

manibus ad condituram opus habet, ancilias suscitans et

acccrscns, aliam jubet aromata nondum in opus admissa

cribro secernere, aliam arrepta bilance ct statera accu-

rate dispicere ne plus vel minus quam par csl in con-

dituram admissum justam mensuram pcrdat; aliam co-

quere quae coqucnda sunt, aliam terere qnaeterenda,

illam alia aliis commiscere ; illam cum alabastro slaro

aliam cum alio vase ; aliam aliud quidpiam tractarc : sic-

quc earum mentes simul ct manus opcri applicans, nihil

corrumpi sinit, semper insistens, non permittens extra

vagari, aut alio aspccttim diverlcre; sic <t anir.ia prctio-

sum hoc unguentum praeparans, nempc compuuclionem,

sensus ad se ipsam cvocat, eorum pncscindens segnitiem.

Si quando autcin contingat illam in se conversam quid-




piam eorum cogitare quae ad probitatem et Dei placitum

spectant, sensus operalione sua vacuos constituit; ne quid

supervacaneum inlempestive induccntes, internam tran-

quillitatem perturbent. Quare si voces auribus , specta-

cula oculis accidant, nihil intromittitur, singulis menibro-

rum operationibus ad animam conversis. Ecquid voces et

spectacula memoro , cum multi in hoc positi statu, non

modo praetereuntes coram, sed eliam se exagitanles non

senliant? Tanta quippe est animae virlus , ut volenti facile

sit in terra quidem versari, sed ac si in ccelo sedeat, nihil

eorum quae in terra geruntur sensu percipere.

II. Talis erat bealus Paulus, qui mediis in urbibus ver-

sans, tantum a prassentibus aberat, qnantum a mortuo-

rum cadaveribus absumus. Cum euim dicit, « Mihi mun-

»dus crucifixus est, » hanc memorat « Insensibililatem ;»

imo potius non hanc tantum, sed aliam talem, ut duplex

illa fueril. Non enim solum dixit, « Mihi mundus cruci-

»fixus est,» ita ut postea tacuerit, sed per adjunctum

aliam significavit dicens , « Et ego mundo. » Magna certe

philosophia est, putare mundum esse mortuum ; sed longe

major, erga mundum quasi mortuum affectum esse. Quod

itaque Paulus declaravit hujusmodi est. Dicit enim , non

se tantum abesse a praesentibus, quantum viventes a mor-

tuis , sed quantum morlui a mortuis. Qui enim vivit,

etiamsi mortuum non concupiscat, at alio modo sentit

sive miretur prostrati pulchritudinem, sive ipsum misere-

tur ac deploret : mortuus autem erga mortuum, ne tali

quidem affectu est. Hoc igitur declarare cum vellet, post-

quam dixerat , « Mihi mundus crucifixus est , » addidit

« Et ego mundo. » Vides quam longe aberat ab orbe ? quo-

modo in terra gradiens, ad ipsum transilierat cceli verti-

cem? Ne mihi commemores montium cacumina, non sal-

lus, non valles , non solitudinem inviaui , neque enim haec



DB COMPtJNCTIONE AD STELECHIUM. LIB. II. 4^5

sola satis sunt ad animae tumultum auierendum. Sed illa

opus est llamma, quam Chrislus inPauli incendil; Beatus

autcm ille per spiritualcm hanc cogilationem ipsamfovit,et ad lantam subliuiilatcm extulit, nt cum a terra incoe-

pissct, ad ipsum coelum pertigerit: imo et ad coclum illo

superius, et ad aliud iterum : ipse namque usque ad ter-

tium ccelum raptus est. Amor aulem ejus et erga Chris-

tum dileclio, non trcs solum , sed omnes eliam coelos

transcendit. Namcorpore quidem pusillus erat, nihilque

amplius quam nos in hac re habuit : spirituali autem af-

fectu omnes qui in terra versantur homines longo inter-

vallo superavit. JNeque errabit si quis sanctum illum circa

rem hanc imagine tali cxprimat. Quemadmodum si flamma

quaedam tolam terrae superficiem occupans, cl in altum

elataundiquecoelcstem apsidem praelercat, et aerem supra

illam positum pervadens, sive aer ille sit, sivc aliud quid-

libet , inlermedium duorum ccelorum igne repleat, neque

hic cursum sistat, sed ad lerlinm eliam repente transmeet,

omniaquc unum rogum efliciat, tantae latitudinis quantam

habet universa tcrra, tantae altitudinis, quantum spatii a

tertio ccelo ad nos usque est. Ne sic quidem puto vel par-

tem aliquanlulam amoris ejus mo expressisse. Quod au-

tem haec non sint per hyperbolen dicta, videre poterit

quisquis ea legerit,qiue ad Demelrium eadem de re scrip-

simus. Sic oportet Christum amare, sic a rebus praesenti-

bus absistere. Tales erant sanctorum Prophetarum animae,

ideoque alios acceperunt oculos. Sane quod illi a praesen-

libus se segregarent, id illorum diligentiae opus erat

quod vero postea alii sibi aperirentur ad futurorum con-

templationem oculi, illud demum divinae graliae erat.

Talis erat Eliseus, qui postquam omnia sascularia des-

pexit, regni coelestis amore captus est, proesenliaque

ouinia respuil, regnum nempe, potentiam, gloriam



426 $. 30. CHRYSOSTOMI ARSHIEPISCOPI C. P.

et honorem ab omnibus exhibitum ; vidit ea quae nullus

unquam viderat, montem integrum, equorum igneorum,

curruum, militamque similium exercitu opertum. Namqui praesentia admiratur, futurorum contemplatione nun-

quam dignus habebitur; qui autem illa despicit, et nihilo

meliora putat umbra et somnio, cito magna illa et spiri-

tualia consequelur. Quandoquidem et nos divitias viris

congruentes filiis nostris exhibemus, cum illos viros esse,

el pucrilia omnia despicere videmus. Quandiuenim

illa

mirantur, his illos indignos arbitramur. Anima quippe

quce parva et saecularia despicere non didicit , ccelestia mi-

rari non peterit; parique modo si illa miretur, non pote-

rit haec non irridere. Hoc et beatus Paulus dicebat :

quanquam enim dictum illud de dogmatibus prolatum

est; opportune tamen de moribus et de donis dicatur,

« Animalis homo non percipit ea quae sunt Spirilus Dei. »

III. IJt itaque dicebam , solitudinem requiramus , non

locorum tantum , sed etiam propositi : atque anle omnia

animam ducamus in ipsam non habitatam terram. Cum

tali namque animi afleclu , beatus David urbem incolens

et regnum administrans , infinitisque circumdatus curis,

ardentius quam ii,

qui solitudinem occuparunt, amori

Christi adhaerebat. Lacrymas enim illas, gemitus, et fletus

die nocteque effusos , vix unum duosve eorum,qui nunc

crucifixi sunt , exhibere videamus, si tamen quispiam re-

periatur. Neque enim fletus tantum considerandi sunt, sed

quis illos emitteret diligenter perspiciamus. Non idem est

in tanta dignitate positum , ab omnibus honori habitum,

quem nemo increpare posset , humiliari , incurvari seque

ipsum macerare, atque hoc ipsum facere illum , cui nihU

horum competat. Siquidem muJta rex habet, quae ipsum

ad sese efiundendnm adducant, quaeqne impediant quo-

minus animam coljigal suam. Diurnis namque deliciis el



DB COMPENCTIOIVE AD STELECHIUM. LIB. II. 4 2 7

conviviis dissolvitur, ac mollis efficitur, inflatur potentia

sua ct in arroganliam efiertur. Illum gloriae amor urit,

nec minus corporum:natum scilicet in potenlia, educatum

in deliciis. Ad hacc curarum turbines ipsum undique in-

vadentes non minus,quam illi alii affectus ipsius animum

perlurbant :quare ne minimum quidem cornpunctio adi-

tum invenire poterit tot munitionibus repulsa : aegre nain-

que vel in anima his obicibus libera hoc bonum inser*

potest. Privatus autem homo, hujusmodi tumultus expers

omnino est, nisi sit admodum perversus ;quamobrcm

cum minori difficultate poterit hanc rem adire, quam is

qui in potenlia, impcrio et cullu tali degit. Ac quemad-

modum dilficile, imo potius impossibile est ignera cum

aqua miscere; ita non puto delicias et compunctionem

simul esse posse :

nam hoec contraria sunt, et unum abaltero destruitur. Illa enira mater est lacrymarum et tem-

peranliae; hae risus et insaniae : illa levera et alis instructara

efficit animam ; hae vero plumbo graviorem constiluunt.,

At nondum id quod majus est dixi , Davidem scilicet illo

tempore vixisse, quo non tanta postulabatur vila? diligen-

lia; nos autem nunc in certamen descendimus,

cumnon

alia modo delicta, sed ipse risus magnis obnoxius est poenis,

sed luctus et afiliclio ubiquelaudatur. Attamen Bcatus ille

his omnibus fraclis obicibus , sic illam forliter suscepit,

quasi unus esset ex multitudine , ac ne per somnium qui-

dem regnum , regiamve magnificcntiam vidisset : tantam-

qnein purpnra , in diaderaate et in rcgio solio compunc-

tionem exhibuit, quanlam is qui in sacco, in cinerc, et

in solitudine sedet. Atenim iis,quibus hoc bonum vere

supervcnerit, tanlum robur exhibet, quanlum ignis in

spinis. Hocquamvishominem innumeris pracfocatum malis

reperiat, quamvis mullis peccatorum funiculis constrir

tum, quamvis veheiiienlcm oilendat concupiscentiarum



428 S. 30. CDRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

flammam,quamvis multum circumslantem saecularium

rerum tumultum, hrec omnia subito ceu qnodam flagello

depellit, ct procul abigit ab anima. Ac quemadmodum

contra vim venti vehementis nunquam tcnuis pulvis ste-

terit; ita neque concupiscentiarum multiludo compunc-

tionis ingruentem vim sustinere poterit , sed illa destrui-

tur, pulverequc ac fumo citius dissipatur. Nam si corpo-

rum amor animam ila captivam eflicit , ut ab omnibus

illam abducat, unique amicae tyrannidi subjiciat, quid

non efliciat amor Christi, melusquene ille secedat a nobis?

Quod utrumque ita Prophelae animum agitabat, ut ali-

quando diceret, « Qucmadmodum desiderat cervus ad

«fonles aquarum, ila desiderat anima mea ad te Deus1

;»

ac rursus, « Auima mea sicut terra sine aqua libi1

; et,

«Adhaesit anima mca post le3

; » aliquando autem,«Do-

»mine, ne in furore luo arguas me, neque in ira tua cor-

» ripias me\»

IV. Nec mihi quispiam dicat ipsum, ut peccatum luge-

retsuum, hunc scripsisse Psalmum :neque enim illud ve-

rum est, neque id suspicari permiltunt ea, qure in ins-

criplione ponuntur. Nisi enim posset argumentum inscrip-

tum ostendi, hunc Psalmum liceret illi rei ascribcre. Sin

vero is qui pro peccato dictus est, omnibus est manifes-

tus; hic autem aliam habet hypothesin ; ne quaeso, ne

divina confundamus , neve dogmatibus a Spiritu prolatis

accommodatiora esse nostra ratiocinia pronunliemus.

Quaenam igilur est inscriplio? « Pro octava5

. » Quaenam

veroest Octava , nisi dies illa Domini magna et conspicua,

ut clibanus ardens ,quae supernas virtutes tremere facit

«Virtutes, inquit, ccelorum movebuntur8

: » quae ignem

exhibet regi lunc illi praecurrentem. Octavam autem vo-

' Psal. xu, 1. — Id. ctLii, 6. — J Id. lxii ,9. — < Id. vi, a. —' Ibid. 1. — 6 Afatlh. x%it, 29.



DB COMPUNCTIONE AD STELECHIUM. LIB. II. 429

cnvit illam , stalus mulationem declarans, necnon futurae

vit.r

renovalionem. Pra?sens nani(|ue vila nihil aliud est,

quom hchdomas una, quae vila incipit a prima die, desinit

in scptimam : ac rursum iisdem inlervallis circumit, et ad

idem principium rccurrit, et in finem descendit. Quare

oclavam dicm ncmo dixcril esse Dominicam, sed primam.

Neque enim hebdomadis circulus in octavum numerum

extcndilur.

Cumautem ha?c omnia cessaverint et disso-

ltita fucrint , lunc ogdoadis cursus in mcdium adducitur:

necjue enim rursum ad principium rccurril, scd sequcn-

tibus inlcrvallis ha?ret. Propheta igilur vi compunctionis

inscriptam scmpcr judicii mcmoriam habuit, dicmque il-

lam in tanto cultu, in lantis diviliis assidue animo versa-

bat,quam nos vel in acrumnis consliluli vix in mcmoriam

revocamus : ac judicia ejus frequenler revolvens hunc

scripsit Psalmum. Ecquid dicit? « Domine, ne in furore

» tuo arguas me, neque in ira lua corripias me, »furorem

et iram appellans supplicii vchenicntiam : noveral enim

INumen prorsus esse aileclus expers:quanquam lamen *.ibi

conscius erat , non pccnam ct supplicium deberi sibi, sed

honorem et coronas. Siquidem lides, per quam alienige-

naruni turrim destruxit, et universam Judacorum genlem

ex ipsis portis morlis eripuit. beneficium inimico suo se-

mel , bis et pluries propslilum, ac prac omnibus divina de

ipso prolala senlenlia , totam viri virtulem salis declara-

bat, elianique magis, quam ipsa pra?clare gesta. Opera

quippe quanlumvis magna ct admiranda, in mali suspi-

cionem vocari possunt , ctsi ut pluriuium omni suspicionc

libcra ci-sent jusli illius opcra. Cum aulem Deus ipse tr.siis

est, tunc nullus cst suspicioni locus:nisi enim accuratis-

simam virlutis probalionein exhibuisset, niu^quam esset

ccelesle pia;conium conseculus. Quid igilur de illo dicil

Dcns?« Invcni David iiiium Jesse virum secundum cor



43o 9. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

»meum*. » Altamen post tale judicium, post tanta prae-

clare gesta , damnalorum, et nullam erga Dcum fiduciam

habentium verba protulit, ut evangelicum illud impleret

i Cum omnia fecerilis, dicite : Servi inutilcs sumus2

. »

Quid amplius dixit Publicanus ille innumeris malis onus-

.tus, qui ne in ccelum quidem respicere audcbat, neque

longum texere scrmonem, neque prope Pharisaeum stare?

Ille siquidem exprobrabat ei dicens : « Non sum sicut cae-

»teri hominum, raplores, injusli, adulleri , aut sicut hic

«Publicanus5. »IHe vero ac si nihil durum audisset, dic-

tum excepit , ac non modo indignatus non est, sed etiam

illum sibi contumeliosum et arrogantem , lanto affecit ho-

nore, ut ne quidem sc lerra, quam ille calcabat, dignum

existimaret. Ac verbum quidem nullum protulit, nisi ut

confilcretur peccata sua. Peclus autem frequenter pcrcu-

tiens, sic rogabat sibi propitium esse Deum. Sed quod haec

ageret nihil mirum : nam peccatorum multitudo illum ,

vellet nollet, humi respicere cogebat. Quod autem juslus

et nullorum similium sibi conscius, cum eadem qua Pu-

blicanus sui improbatione accedat, illud sane mirabile est,

et animi vere contrili signum. Ab illo enim, « Propitius

»esto mihi peccatori4

, » in quo diflert illud, «Domine, ne

» in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me? »

Imo potius hoc quam illud longe majus cst. Nam Publica-

nus ne ad ccelum quidem respicere audebat; justus aulem

majus quidpiam faciebat. Ille dicebat , « Propitius eslo

»mihi; »hicne illud quidem dicere audcbat. Neque enimdicebat, « Ne arguas me, sed, ne in furore tuo, neque

»ne corripias me , sed, ne in ira lua, » non pcenas non

luere postulans , sed non tam vehementes; ita ut undique

animiejus humilitas appareat , et quod sc tanto supplicio

dignum putaret , et quod non auderet totam veniam a Deo

• i Keg. xiii, i4. —• Lue. xvn, 10. —

J

Id. xvm, n. — 4 Id. t, ii.



DE COMPUNCTIONE A.D STELKCHIUM.^LIB. II. 4^1

postularc; idque sanc eorum est qui se admodum dam-

nandos ccnscnt, et pcrsuasum habcnt se omnium homi-

num nequissimos essc. Quod aulcm majusest, hoc ipsum

non vehemcutius puniri, ex misericordia et clemenlia Dei,

utpolc infirmus sibi conccdi rogabal, « Miserere mci, in-

»quit, quoniam infirmus sum 1. »Quid hoc? Qui tali tes-

timonio dignatus est, et judicia Dei non oblitus erat:

nam ait,« Judicia tua non sum oblitus; » qui ipso sole

splcndidius lucet, hic talia profert verba? Eliam. Hoc

enim mirabilc est, quod tam magna operatus, nihil un-

quam magni de se vel dixerit vel senserit, sed se omnium

novissimum reputaret , et ex sola Dci clcmentia salutcm

consequi rogaret, ac si dicerel: Dignus quidem sum sup-

plicio indcprccabili , et immortalibus poenis ; at quod id

non amplius ferrc possim, rogo solutionem a praesentibus

malis,qucmadmodum famuli qui innumera scelera pcr-

petrarunt, nunquam dicere possunt se non peccasse : quia

autem flagellorum dolor-intolerabilis cst, rogant demum

mitigari plagas. Ego autem puto illum aliam quoque in-

firmilatem subindicarc. Quam vcro illam ? Eain qnae ab

animi rncerore ct a gemilibus procedcbat. Solet cnim do-

loris excessus , cum violentior instat, lolam animae vim

corrodere. Idque puto sanctum virum esse passum quod

sese admodum damnaret, et quod nunquam spes bona

suppeterct, scd adversa scmper expectalio. Et hoc ex se-

quentibus palam facit. Nam a Miserere mei , adjicit, quo-

»niam infirmus sum:sana mc, Domine, quoniam contur-

»bata sunt ossa mea , et anima mea lurbala est valde2

. »

Quod si ille qui conscicntiam ita puram habcbat, rogat

nc operum examcn accuralum fiat,quid nos lacinnus qpi

tot malis involuli sumus , et tanlum ab ejus liducia longc-

sumus , ac nec quanlulamcumquo cjus conlcssionis par-

» Psal. cxui, 3o. —• Id. cxui, 2,




tem exhibuimus? Quare igiturBeatus ille sic confitebatur?

Didicerat scilicet neminem justificari coram Deo , et jus-

tum vix salutemconsequi. Quamobrem nuncquidcm rogat

dicens, « Non intres in judicinm cum servo tuo1

; » nunc

vero,« Miserere mei , Domine, quoniam infirmus sum. »

V. Hoc enim par est ubique considerare,quomodo

nusquam praeclara gesta sua memoret, sed in Dei miseri-

cordiam salutem suam conjiciat. Illud enim contriti est

animi: illud humiliati spirilus. Illud in causa erat quod

magna operalus plusquam peccatores timeret ac tremeret

quod autem tremeret ac mctueret, audi ipsum dicenlem :

« Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sus-

jtinebit1?» Noverat enirn, et clare noverat, nos esse Deo

multis debitis obnoxios, et minima peccata magnam me-

reri poenam. Noverat diu anle prnescius, qnas leges posilu-

rus essetChristus venturus. Non caedium modo, sed eliam

contumeliarum , conviciorum, malarum cogitationum,

risus, oliosi sermonis, scurrilitalis, ac minorum etiam re-

nim gravem fore ultionem credebat. Quapropler Paulus,

etsi nullius sibi conscius, dicebat, « Nihil mihi conscius

»sum, sednon in hoc justificatus sum. » Cur aulem ?

Quia etiamsi nihil mali fecisset, neqne enim fecerat, mo-

dum honoris Deo referendi implevisse se non putabat.

Etiamsi enim sexcenties moriamur, eliamsi omnem exhi-

beamus virtutem, nihil dignum reddimus honoribus ,

quibus a Deo aftecli sumus. Vide enim quomodo cum

nullo ex nostris egerct, sed sibi ipse suiliceret, non exis-

tentes nos existere fecit, animam inspiravit qualem nulli

ex lerrenis animalibus, paradisum plantavit, coelum ex-

tendit, terram substravit, luminaria accendit splendida,

terram stagnis, fonlibus, iluminibus, floribus et plantis or-

navit, coelum vario aslrorum choro distinxit, noctem non

i Psal. ctui, a. — » M. cxxis, 3,



DE COMPUNCTIONE AD STELECHIUM. LIB. II. 433

niinus. quam dicm, utilem fecit, propter quietem et vires

a somno reparatas : nam somnus, non minus quam cibi,

corpora nostra alit, ut vel inde palam est, quod famis qui-

dem multas snepc dies tolerari videamus, absque somno

autcm vix paucas : ille est qui diei flainmam, sive ex radio

solari, sive ex diurnis laboribus proveniat, refrigerat et

dissolvit, sicque nos vegetos restituit, ct adeundis iterum

laboribus pares. Hybcrna vero tempestas, longiore noctis

cursu, plus nobis confcrt requiei et solatii, dum nos sub

teclo manerecogit. Tenebraeaulem non frustra nec temcre

huic tempori deputataj sunt; sedpromajoriquiete. Quem-

admodum cnim malres prolis amantes , cum vagientcs

infantes ad quielcm provocant, ulnis complexos, tunica-

que oculos eorum operientes dormire faciunt; sic cl Dcus

tanquam velamenquoddam tenebras per orbem expandens,

homines a laboribus quiescere facit. Nisi enim ita essat,

nimiis negotiis velpecuniae cogendac cupiditate, omnes dis-

traherernur : nunc autem nosvel invitos remittere sudorcg

facit, nec modo corporibus, scd etiam animis, non minu.c ,

quam corporibus, quietem hic rerum ordo procurat. Quid

cnim dicatur de temporis hujus quicle ct tranquillilale ?

Quomodo nempe omnia silentio plena et tumuUu vacua

sint, nulliusque vox audiatur velut in die, ubi alii de pau-

pertate conqueruntur, alii damnum sibi imporlari cla-

mant, alii morbos mutilaque corpora lugent, pars pro-

pinquorum mortem ,pars jacturam pecuniarum , alii

humanas alias asrumnas, quae sane plurimoe sunt : cx qui-

bus omnibus veluti procellis eripiens, humanum gcnus ad

portum suum nox recipit. Haec nobis a nocte bona con-

fcruntur, a die autem illa, quae scimus universi. Quid vero

dicalur dc commcrcii facultatc? Etenim ne itincrum lon-

giludo nos a mutuo consortio averteret, brcviornn nobis

vianunarc scilicel ubiquc pcr orbcm Deus diiludil, ul in

xc. 28



434 S. JO. CITRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

orbe toto quasi in domo una habitantes, sic frequenter

possimus alii alios adire, ut sua quique commoda proxi-

mis suis singuli Iradentes, aliena mutuo recipiant, et par-

vam terrae porlionem occupanles, omnibus ubique positis

bonis quasi domini potiantur : quemadmodum in lauta

mensa singulis convivis, quae ante se posita sunt aliis

longe remotis dare, et ab illis, quae penes se habcnt, ex-

lensa solum manuacciperelicet.

Quodsiquis alia

sermonepersequi tentaverit, in longitudinem immensam incidet,

nec vel exiguam partem altingere poterit. Quomodo enim

homo cum sit, infiuitam Dei sapientiam meliri aggredia-

tur? Cogita interim plantarum varietalem, fructiferarum,

infructuosarum, earumque in dcsertis, quae in agris cultis,

in montibus, in planicie. Considera diversilatem in semi-

nibus, in oleribus, in floribus, in animalibus terrestribus,

in amphibiis , in natatilibus. Perpende visibilia omnia

propter nos facla, coelum, terram, mare et omnia, quae

m eis sunt. Quemadmodum enim si quis regiam splcndi-

dam construxerit, multo fulgcntem auro, multo gemma-

rum nitore : ita mundum fabricatus Deus, hominem in-

troduxit , ut in hnec omnia regnum obtineret. Quodque

longe mirabilius in hac domo est, non ex lapidibus tectum

concinnavil, sed exaliapretiosiore materiacondidit, neque

candelabri aurei flammam accendit, sed superne lampa-

das ponens, easper domus tectum discurrere jussit, ita ut

id non utile modo esset, sed magnam eliam nobis pareret

voluplatem, pavimentum autem instar opiparae mensae

adornavit: et haec praebuit ei, qui nihil adhuc boni cxhi-

buerat. Verumtamen post tanta dona, cum erga beneli-

cum homo se ingratum praebuissct, non ideo illum honore

privavit : sed expulit tantum ex paradiso, atque sic casli-

gavit, ut ingratum animum ultra procedere cohiberet, et

ad pejora declinare impediret. Haec porro omnia hisque



DE COMPUNCTIONE AD STELECHIUM. LIB. II. 435

plura, sorum repulans Apostolus, ulpotedivino motusSpi-

ritu, qu.T ab inilio, qoa; quotidic, quac in singulos, qure

in omnes simul, qu;e palam, qua? clanculum, mulloplura

iis, qu;v manifcsta sunt; ilem qna? secundum occonomiam

iin iiionit i Filii Dei, futura quoquc bona, et oinnia deinum

circumspiciens, alque inenarrabilom Dei ainorem undique

colligens et cogitans, quasi in immcnsum pclagus delapsus,

sic edidicit quot et quantis essel ralionibus reddendis ob-

noxius, quarum ne minimam partem cxbibere poterat.

Qnaproplor talia loquobatur, et minima quidem peccata

magna cum diligenlia scrutabalur ; recleiacla autem obli-

vionimandabat. Sed non perinde nos, qui delictorumqui-

dem,licel mulla magnaquesintnecrationem habemus, nec

monlionem facimus : si quid autem vcl minimum boni fe-

ccrimus, id ullro citroquo jactamus, nec prius jactandiet

gloriandi fmom facimus, quam parvum illud per arrogan-

tiam deleamus. Haec ilem perpendens David dicebat,

« Quid est homo, quod memores ejus' ? » Nequc id solum,

sed ingratum animum ejus incusans dicobat : a Homo cum

»in bonoreessot, non intellexit : comparatus est jumentis

» insipieutibns, ot similis factus cst eis2

. »

VI. Illud grali famuli cst , beneficia omnibus simul

collala, sibi propria existimare, atque ita sollicitum csse,

ac si oinnium debilor esset. Quod cliam Paiilus faciebat,

ere namque fucrit illum denuo cominomoraro, ciim dicit

Dominum pro sc niorliuim osse : « Quod aulem, inquil,

»nunc \ivo in carne, in fide vivoFilii Dei, qui ililcxitmc, et

» tradidit semelipsuin pro mo \ » Hacc porro dicebat non

ut Chrisli donum contraherot ; sed ul quoad tolum, se

obnoxium consliluerct, ot singulis ut sic affecli essetil

jicrsuaderct. Nam si pro uno lantum hoiiiinc venissCt

Christus, non idoo minnorelur doniun, sod niajus cs-c

• Psal. viii, 5. — » Id, jti.viii, i3. — » Oilftt. m . ao.

93.



436 S. JO. CIIRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

comprobaretur. Quomodo? Quia pro uno tantam sollici-

tudinem habuisse viderelur, quanlam ille, qui unam ovemquaerens, ideo turbabalur et flebat. Si enim ii, qui pecu-

nias mutuo acceperunt, nec solvendo pares sunt, sed iu

liiagno aeris alieni profundo demersi, nec comedunt, nec

dormiunt, sollicitudincexcruciali ; justus qui videt se non

pro pecuniis, sed pro facinoribus esse debitorem, quid non

patialur? Sed nos non ita, nam si parum solvamus, ita af-

fecti sumus, ac si totum solvissemus; imo, quod longe de-

lerius est, neparvum quidem illnd cum ea alacritate, quae

liberos decet, facimus : sed prius inquirimus, si merce-

dem habeat, si mullam habeat, si id nobis reputetur, ac

illiberalium mercenariorumque verba proferimus. Quid

ais o homo pusillanimis et infelix ? Res Deo placita

agenda tibi proponitur, et tu de mercede sollicitus es ? Si

post peractam rem in gehennam conjiciendus esses, an

detrectandum esset ? Nonne tunc etiam magna cum ala-

critate manum bonis operibus admovere par essetPRem

Deo acceptam facis, et aliam mercedem requiris? Vere

ignoras quantum boni sit placere Deo ; si id namque scires,

nullum aliud huic par praemium esse putares. Nescis tibi

mercedem augcri, quando non spe mercedis quao decent

operaris ? Ignoras-ne apud homines, eos maxime in honore

ab omnibus haberi, qui ante mercedem ad sui placitum

respiciunt, et de eodem placito magis solliciti sunt, quam

de praemio? Ita-ne homines erga conservos suos tam ge-

nerose afFecti sunt; tu vero tot beneficiis a Domino orna-

tus, totque expectans ab illo bona, cum aliquidadsalutem

pertinens tuam agendum est, antequam opus attingas, de

mercede curiose inquiris? Ideo sumus semper frigidi, mi-

serabiles,nec ad quidpiam generosi agendum parati. Ideo

incompunctionenunquam degere, neque animam nostram

?el minimuin colligere possumus. jEtenim peccala nostra



DE COMPUNCTIONE AD STEUECIIIUM. LIU. II. l£>']

non diligenter consideramus, Dci bcncficia non scrutamur,

ad viros praeclara opera edcntcs non respicimus. Idcirco

bonorum opcrum obliviscimur, quia prosperos eventus

non modoratc fcrimus, nequc, ut frcquenter dixi, quando

nos peccatorcs vocamus, cum verilate loquimur. Id inde

liquct, quod cum idipsum ab aliis audimus, excandesci-

mus, efferamur, contumcliam id esse dicimus. Ita apud

nos omnia hypocrisi plena sunt, nec imitamur Publica-

num, qui alterius sibi peccatorum multitudinem expro-

branliscontumeliam libenter suspiciens, par opera lucrum

retulit. Descendit enim juslificalus potius quam Phari-

saeus*. Nos autem ne quidem scimus quid sit confessio,

etiamsi infinitis malis repleti simus:cum oporteret non

solum persuasos esse, innumera nos mala perpetrasse:

sed etiam peccata nostra omnia lum parva, tum magna,

in corde ceu in libro dcscripta habere, et, ac si nuper

admissa essent, lugere. Ita enim animi arrogantiam cohi-

beremus, si frequenter 1111 propria mala commemorare-

mus. Tantum est bonum peccatorum recordalio , ut

beatus Paulus jam deleta crimina frequenler in medium

adduccrct. Quia enim priora omnia per baplismum abluc-

rat, et poslea pure vixcrat, ila ut nullius sibi conscius esset,

nec peccatis esset obstrictus pro quibus ingemisccret, ca

qua; ante baptismum admiscrat, jam deleta, commemora-

bat dicens : « Christus Jcsus venit in mundum peccatores

» salvare, quorum primus ego sum2

: » ac rursum . a Fi-

» delcm mc existimavit, ponens in minislerio : qui prius

«blasphemus fui, et persecutor contumeliosus: supra mo-

»dum enim perscqucbar Ecclesiam Dei, et dcvastabam

»eam3

; »et iterum, «Non sum dignus vocari Apostclus4

. »

Licet enim nos a peccalis illis absolutos dimittat; possunl

tamcn illa animam ad verccundiam provocarc ct ad Dci

» JLuc. xvui, i4. — « i Tiin. i, i5. — 3 Ibid. i3, 14. — 4 i Cor. xt,

9,



438 S. JO. CnRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

amorem vehementer inducere. Etenim interrogatus Simon

a Domino, quis ex duobus debitoribus feeneratorem plus

diligeret, cum respondisset, « Existimo quia is, cui plus

«donavit, audivit, Recte judicasti1

. »

VII. Cum cnim recogitabimus pristina peccata, tunc

cognosccmus divinae graliae praeslantiam, lunc humi respi-

ciemus, tunc nos ad meliorem frugem recipiemus. Quanto

enim majoribus obnoxii crimus criminibus, tanlo majori

pudore afficiemur. Paulus itaque eliam pristinorum illo

rum recordabatur ; nos ne illorum quidem,

quae post

baptismum admisimus, recordari volumus, quae nobis pe-

riculum creant, quae nos examini obnoxios constituunt.

Sed etiamsi cujuspiam ipsorum cogilatio nobis inciderit,

confestim resilimus, ne brevi quidem lempore animam ca

recordalione moerorc afficere volentes. Atqui innuniera

ex hac inutili gratia nobis mala pariuntur. Hac cnim do-

loris vacuitate ac mollitie inslructi, pristina peccata ne

confiteri quidem possumus: quomodo possemus, cum nc

memoriam quidem eorum admittere soleamus ? Sicque

postea in peccata faciliuslabimur. Nam si illorum memo-

ria apud nos semper vigeatPmetu animam exagitante, in

promptu est ejus mollitiom et incuriam excutere. Quod si

lioc frenum auferas, quis illam postea cohibebit , cum

pulso metu se in praecipilia conjiciet, et in perniciei bara-

thra delabetur? Ideo Justus ille futurum sibi supplicium

depingebat, ideo fiebat et gemebat : alque sic ex abun-

danti se gerebat. Vobis sane magnis viris ad compunctio-

nem sufficit recordari beneficiorum Dei, recte factorum

oblivisci, accurate scrutari ne quid vel minimum delicti

admiseritis, magnos viros qui admodum Deo placuere ob

oculos habere : post haec omnia, considerare incertam fu-

turi conditionem, animum ad lapsum et ad peccatumpro-

• Luc. tii, 43«



DE COMPUNCTIONE AD STELECIIIUM. LIB. II. 4^9

clivem : quod et Panlus metuebat, cum diceret : « Timeo

» no aliis pr&dicans, ipsereprobus^ eflieiar1

; » et, «Qui vide-

» tur stare, videat nc cadat2. » Sic ct David hoec omnia se-

cuni volvebat : beneficia quippe Dei cogitans, dicebat

c Quid est homo, quocl memor esejus, aut filius hominis,

nquoniam visitaseum? Minuisti eum paulo minus ab An-

»gelis: gloria ct honorc coronasti eum s. » Ita vero recle

factorum oblitus erat, ut postquam innumer.a philosophiu;

exempla dederat, diceret: « Quis sum ego, Domine mi,

»Domine, et quae domus patris mei, quia dilexisti me eo

»usque: et parva visa sunt haec in conspcctu tuo, Domine

» mi : et locutus es pro domo servi tui in longinquum. Haec

»est enim lex hominis, Domine mi, Domine ad te. Et

»quid addet David adhuc loqui ad te\ » Et cummajorum

suorum virtutem recoleret, sese illis comparans, nihil re-

putabat esse. Mam postquam dixerat, «In te spcraverunt

patresnostri,» de se ipso loquens inlulit : « Ego autem sum

»vermis et non homo 5

. » Incertam vero futuri conditio

nem ita prae occulis habuit, ut diceret : « Illuruina ocu

»los meos, ne unquam obdormiam in morte6

. » Seque lot

peccatorum reum arbitrabalur, ut sic loqueretur : « Pro-

»pilius eslo peccalo meo , multum est enim 7 . » Vobis

itaque magnis haec salis sunl : nobis autem cum tot reme-

diis, necessitas superest valida, quae possit superbiam et

arrogantiam oinnem de medio tollere. Ecqua illa est? Pec-

catorum multitudo, conscientia mala, quae postquam nos

occupavit, ne volentcs quidcm sinit od sublimia erigi.

Quare obsccro et rogo per fiduciam illam, quam ex bouis

opcribus apud Deum acquisivisti, nobis frequcnler pre-

cantibus manum porrigas, quo possimus tanlorum malo-

rum sarcinam pro merito dcplorarc ; et post luctum viam

• i Cor. ix, a. — • ld. x, la. — » Psal. tiii, 5. — 4 a Rcg. TII, )8-ao.

— • Psal. »xi, j. — 6 ld. xn, 4. — t ld. xxit, 11.




quamdam amicam, et ad ccelum nos ducentem assequi ; ne

jn infernum deducti,ubi nemo confiteri polest1

, eapatia-

mur,quaepatiunturreprobi,neminenosdeincepseripiente.

Donec enim hic erimus, et nos a vobis magnum percipere

fructum poterimus, etvosnobis beneficia conferremaxima

valebitis. Cum autem illo advenerimus, ubi nec amicus,

nec frater, nec pater juvare poterunt, neque nobis pcenas

dantibus adesse : necesse demum erit in anxietate et den-

sis tenebris, omnis consolationis expertes, immortale sup-

plicium luere, omnia devorantis flammse escam nunquam

consumendam effectos.

• Psal. yi, 6.



AB THLODORUM LAPSUM. LIB. I. 44'

v\\i\\v\\A\\\\\vUv\\vuu\\\vv\v\\v\\\v\v.\\v\\\mv\iw\\\mvnv\\i\vv\\vvvwivnwvV,

LIBER I (4).

Parosnesis sive adhortatio ad Theodorum lapsum.

I. Si fletus possont et gcuiitus per litleras exhiberi *,

his repletam epistolarn ad te misissem. Equidem flco, non

quod paternarum rerum sollicitudinem geras, sed quod

ex fratrum te catalogo deleveris, quod pacta cum Christo

inita calcaveris. Ad haec horreo, super his angor, prop-

terea timeo ct tremo; gnarus horum contemptum mag-

nam aflerre condemnationem iis, qui in sacram hanc mi-

litiam ascripti, per segnitiem ordinem suum dcseruerunt.

Quod autem supplicium iis destinatum gravius sit, vel ex

re ipsa planum est. Privatum enim hominem nemo de-

serta; militia? accusaverit; scd qui semel miles effeclus cst,

si in desertione deprehendatur, extremo periculo subja-

cet. Non est grave, Theodore charissime, certantem ca-

dere, sed in lapsu manere : non est perniciosum pugnan-

tem vulnerari ; sed post inflictum vulnus despcrare et

plagam negligere. Nullus mercator naufragium passus,

amissoque onere, navigare desiit : sed rursum mare, fluc-

tus, vastumque pelagus permeat, amissasque pecunias rc-

cuperat. Athletas quoque videmus post frequentes lapsus

coronari : miles cliam sa;pe post fugam, bellator slrenuus

evasit, hostesque profligavit. Multi aulem qui vi tormcn-

torum fracti Christum negaverant, redintegrato ccrtamino

martyrii coronam rcportarunt. Quod si eorum quilibct

ob priorem plagam desperasset , nunquam sequcnlium

bonorum fructum percepisset. Ita ct nunc, amico Theo-

dore, ne quia iniinicus tc a stalionc paululum dcturbavit,

« Vide D. Guillon, tom. xv, p. 379-293, et tom. xvi, p. 4o3-4o8.



44* 8. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

te ipsum in praecipitium decutias, sed strenue consiste,

et ad locum unde exiisti cito remigra. Ne probro tibi fore

putes lalem post plagam acceptam rediium : neque enim

reprehendas militem , cuui de proelio revertitur vulnera-

tus. Opprobrium sane est arma projicere et procul ab

hostibns removeri : quandiu autem quispiam in conflictu

manet, etiamsi feriatur et paulisper cedat, nemo ita durus

ac bellicae disciplinae expers est , ut hic illi vitio vertat.

Non pugnantium quippe est non vulnerari : qui autem

magno animo hostes adoriuntur, saepe feriunlur et conci-

dunt, ut tibi nunc conligit, qui dum serpentem occidere

nitebaris , morsu vulneratus es. Sed confide, sobrietate

paululum utaris oportet , nullumque vulneris vestigium

remanebit : imovero per Dei gratiam ipsius maligni caput

confringes. Neque te conturbet, quod cito et ab ipso

principio compeditus fueris. Viditenim, et celeriter vidit

malignus ille animi tui virtutem, et ex multis signis, ut

strenuus sibi adversarius vires augeret futurum praesensit.

Eum enim qui tali tantoque studio contra se vel ab inilio

uteretur, si perseveraret facile se debellaturum esse exis-

timavit. Ideoque feslinavit, excubavit, totusque contra te,

imo polius contra caput suum insurrexit, si tamen volue-

ris strenue obsistere. Quis enim celerem illam tuam, sin-

ceram atque ferventem ad bona mutationem non miratus

est ? Epularum enim oblectatio contemptui erat,luxus

vestium vilipendebatur, calcabatur fastus omnis : tota illa

externae philosophiae cura , confertini in divina eloquia

translata fuerat: lectioni dies soiidi, orationi noctes inte-

grae deputabantur : paternae dignitatis nulla mentio, divi-

tiarumnulla recordatio : fratrum autem genua complecti,

eorumque pedibus accurrere, omni nobilitate sublimius

judicabas. Hsecmalevolum illum cruciabant, haec ad acrio-

rem pugnam conserendam incitarunt : attamen noii letale



AD THE0D0RUM LAPSUM. LIB. I. 443

vulnus inflixit. Naui si post diuturnum tempus, post je-

junia multa, humi cubationes aliasque exercitationes te

dejecissel, nequc tunc desperandum essct, licet maxi-

mum damnum pularetur post mullos sudores, labores et

victorias ila prosterni. Verum quia in ipso procinctu ccr-

taminis te supplantavit, id sohmi effecit, ut forliorem te

redderct ad pugnam cum ipso ineundam. Modo cnim te e

portu solvcnlem, non ex negotiatione revertentem, nec

onustam mercibus navem reducentem , ferus ille pirata

adorlus est. Ac qucmadmodum si quis generosnm leonem

aggressus pellem ejus solum raserit , illum quidem nihil

kedit, sed contra se ipsum excitat eum , ac firmiorem et

captu difliciliorcm reddit ; sic et communis omnium ini-

micus cum altam infligere plagam conatus esset, a scopo

quidem aberravit , sed ad vigilias et jejunia promptioremreddidit.

II. Lubrica est humana natura, cito decipitur, sed cito

a fraude se expedit; et sicut confestim cadit, ita confestim

erigitur. Siquidem bealus ille vir, Davidem dico, qui elec-

tus fuit in regem et prophetam , cum multa prceclare fe-

cisset ,

hominem se esse monstravit: et alienae uxoris

amore captus est : nec ibi solum constitit, scd proptcr

concupiscentiam adulterium , propter adulterium homi-

cidium patravit : sed quia duo tanta vulnera acceperat

non ideo terlium addidit,; scd statim ad mcdicum accur-

rit, ct mcdicamina apposuit, jejunium, lacrymas, flctus

orationes ircquentes , saepius adhibitam peccati confcssio-

nem , iisque modis Deum placavit, ita ut ad pristinam

dignilalcm rcdiret, adco ut etiam post adulterium et cac-

dem, patris memoria fllii idololalriam j>osset obtegcre. Fi-

lius quippe cjus nomine Salomon codcm ,quo pater, la-

quco caplus est , et in mulierum gratiam a patcrno Dco

recessit. Vides quantummalum

sit voluplalem non cohi-



444 S. 30. fiHRtSOSTOMI ARCHIHPISCOPI C. P.

bere , et naturae principatuna perverlere , ita ut vir sit

mulieruui servus. Hunc itaque Salomonern, qui prius jus-

tus et sapiens fuerat , cum periculum esset ne peccati

causa regnurn totum amitteret , ob palernum meritum

Deus sextam regni portioneai habere permisit. Si tibi curae

fuisset externa illa eloquentia , eamque postea admodum

negligeres, ego sane revocala tibi, fori, tribunalis, coro-

narum inde consequentium , ac pristina? in loquendo fidu-

ciae memoria, auctor essem ut ad praelerilos labores redi-

res : quandoquidem autem pro coelestibus currimus

terrenarumque rerum nullam rationem habemus, alterius

tibi judicii , horrendique tribunalis mentionem facio :

« Nos quippe omnes apparere oportet ante tribunal

» Christi *. » Ille vero tunc Judex sedebit, qui nunc a le

despicitur.Quid ergo tunc dicemus, dic mihi, quam excu-

sationem afferemus , si in tali praevaricatione persevere-

mus? Quid, quaeso, dicemus ? Negotiorum-ue sollicitudi-

nem praetendemus ? Sed nos ipse praevertit dicens : «Quid

»proderit homini si mundum universum lucretur, animae

»vero suae detrimentum paliatur2?» An dicemus nos ab

aliis seductos fuisse ? At nihil Adamo in defensionem pro-

fuit, quod uxorem incusaret dicens, « Mulier, quam dedisti

«mecum, ipsa me decepit3

: » sicut nec mulieri quod ser-

pentem auctorem diceret. Horrendum sane est, o dilecte

Theodore, tribunal illud,*quod nec accusatoribus egeat

nec testes expectet. Judicanti enim illi omnia nuda et

aperta sunt, nec factorum tantum, sed etiam cogitationuin

poenas dabimus : nam Judex ille scrutalor cogitationum

et consiliorum cordis est. At fortasse naturae infirmitatem

obtendes, dicesquete jugnmferre nonposse. Sedquaenam

haec defensio, suave illud jugum ferri non posse, nec onus

leve portari? An gravis onerosaque res est recreatio a la-

» 3Cor. v, 10. —• Matlb. xvi, 26. —

J,Gen. 111, 12.



AD TniiODORUM LA.PSUM. LIU. I. 445

boribus ? Ad haec quippe nos vocat Christus his verbis :

« Venitc ad mc omncs qui laboratis ct onerati estis, ct

lego requiescere faciam vos : lollilc jugum meum super

»vos, ct discile a mc quia mitis sum et humilis cordc.

• Jugum cnim mcum suave est, et onus meum leve1

. »

Quid cniui levius, dic mihi, quam curis, negotiis , timo-

ribus atquc laboribus eximi , ab hujus vitae fluctibus sc-

gregari,cl in tranquillo portu degere ?

III. Quid in hoc mundo fclicius tibi videtur et oplabi-

Hus? principatum haud dubie dices, et divitias , bonam-

que apud homincs famam. Sed quid his miscrabilius cst,

si Ghristianorum libertati comparenlur? Nam princeps

furori populorum subjacet, brutoquc multitudinis impe-

tui, majorum principum timori, sollicitudini erga subdi-

tos : ac qui hcri princeps erat, hodie privalus eflicitur :

haec quippc vila nihil a sccna differt. Nam ut ibi hic im-

peritoris, ille ducis, aller militis implet oflicium : vesperi

aulem nec imperator, qui imperator erat, nec dux qui

dux, nec milcs qui miles erat remanet ; sic cl in dic illa,

non a persona, sed ab operibus dignam quisque mercedem

accipiet. At gloria fortassis in pretio habenda , quae cadit

tanquam flos focni ? At divitiae, quas qui possidcnt miseri

pracdicanlur?« Vae, inquit, divilibus2

; » et iterum , « Vae

»qui confidunt in virlutesua, ct inmultitudinc divitiarum

» suarum glorianlur3

. » Christianus nunquam cx principc

privalus efficitur, nec pauper cx divite, nec ex glorioso

inglorius : sed in divitiis manct ctiam cum mcndicat , et

erigitur cum sese dcprimere satagit, ct cum, quem ob-

tincl, principatum , non hominum , sed principum,qui

sunt sub potcstatc rcctoris lcncbrarum, nullus ipsi polcst

aufcrre. Lcgitima rcs est conjugium , id ego confilcor.

« llonorabilc enim est connubium , ct thorus immacula-

' Mallli. xi, a8-3o. — > Luc. vi, j4. — s Psal. xlviii, 7.



44^ S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

»tus. Fornicatores autem et adulteros judicabit Deus 1.»

Sed tibi jam non est integrum jura connubii servare. Eumenim

,qui semel ccelesti sponso junctus est, si ab eo di-

vellatur et uxorem dncat, adulterium admittere certum

esl, quamvis millies hoc ipsum nuptias voces ; imo id

tanto gravins adulterio est , quanto praestantior Deus ho-

mine. Ne quis te decipiat dicens : Uxorem ducere non ve-

tat Deus. Id ego quoque novi. Si adulterium prohibuil, et

tu admittere volebas, quod absit , ut nimirum connubio

jungaris unquam. Ecquid miraris si nuptise pro adulterio

reputaniur, quando contemnitnr Deus? Caedes ad justi-

tiam reputata csl , et humanitas plus quam homicidium

damnata fuit; quoniam illa cx sententia Dei,haec vero illo

prohibenle exhibita est. Et Phineae quidem reputatum

est ad justitiam,quod fornicantem mulierem cum scorla-

tore confodisset ; Saiilem vcro Sanctus Dei Samuel, in

fletu,luctu et precibus saepe pernoctans, non potuit a

damnatione, quam Deus adversus ipsuni pronunliaverat,

eripere ;quia rcgem alienigonarum, quem occisum opor-

tuerat, praeter Dei sententiam salute donavit. Si crgo ijii-

manitas majorem, quam caedes, damnalionem infert,quia

Deo non obtemperalur : quid mirum si nuptiae graviorem

quam adulterium damnationem infcrant,quando despi-

citur Christus ? Nam ut initio dicebam : si privatns esses,

nemo te desertse militiae accusaret. Nunc autem tui juris

non es amplius, qui tanto imperatori militare ccepisti.

Etenim si mulier sui corporis potestatem non habet, sed

vir2

; multo magis qui vivunt in Christo sui corporis po-

testatem non habeant. Qui nunc contemnitur, ipse est qui

tunc judicabit. Hunc semper cogita, necnon fluvium illifm

igneum : « Fluvius, inquit , igneus trahebat in conspeclu

nejus* : »qui enim semel igni traditus ab illo fuerit, nnl-

1 Hcbr. xur, 4- — * i Cor. vu, 4« — s Dan. vn, 10.



AD TnEODOItUM LAPStJM. LIB. I. ^7

lum potest supplicii spcrarc finetn. Et absurdse quidern

vitcT voluplatcs nihil ab umbris et somniis differunt

priusquam enim peccata ad fincm deducantur, delectatio

voluptatis cxlinguilur ; supplicia vero iis destinata nullum

habent termiuum. Suavitas illa brevissima est, crucialus

a?lernus. Dic mihi,quid in hoc mundo stabile est ? An

diviti;c, quae sa^pe nequidem ad vesperam usquemancnl?

Num gloria? Sed audi juslum qucmdam virum dicenlem :

« Vila mea velocior est cursoribus'. » Sicut enim illi

prius quam stcterint exiliunt, ita et hcec evolat ante-

quam venial. Miliil anima pretiosius est: quod ne ii qui-

dem ignorant,qui ad extrcmum insipientiae devenerunt.

« Animas nihil aequandum , » ait quidam exterorum Pocla.

Novi te longe infirmiorem ad certamen conlra malignum

cvasisse : novi te in media voluptatum flamma versari.

Sed si inimico dixeris : Volnplatibus tuis non scrvimus,

omnium malorum tuorum radicem non adoramus, si sur-

sum oculos extnleris, flammam nunc Salvator excutiet,

eosque qui te in ignem conjeccrunt comburet : tibi autem

in medio fornacis, nubcm, rorem et sibilantem auram

mittct ; ita ut nec cogitationes ncc conscicntiam tnam

ignis attingat : lantum ne te ipsum inccndas. Atenim ur-

bcs munilas,quas nec tela nec machinac obsidentium

cxpugnare potuerant, saepe unius duorumve civium intus

habilantium prodilionc nullo negotio in manus hostium

devenerunt. Et nunc si nulla te inlus posita cogilalio pro-

dat, ctiamsi sexccnlas foris machinas malignus ille admo-

vcrit, id fruslra tcntabit.

IV. Multos per Dei gratiam magnosquc viros habcs,

qui viccm tuam dolenl, qui tc cohorlantur, et pro anima

tua ibrmidant ; sanctum ncmpc Dci Valcrium, ipsius om

nimodc fratrem Florcntium, sapientcm, el quidcm (lluisii

Job. ix, >.").



448 S. JO. CORYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

sapienlia Porphyrium, mnltosque alios. Hi (juotidie lu

genles, nullum precandi finem faciunt, et jamdiu optata

consecuti essent, si vel paululum te inimici manibus sub-

traherc voluisses. Quomodo igitur non absurdum fuerit,

dum alii de salute tua non desperant, et ut membrum

recipiant suum assidue precantur, te semel lapsum nolle

resurgere , sed jacere, ac propemodum hoslem his voci-

buscohortari, occide, percute, ne parcas?» Numquidqui

»cadit, non resurget1

, » inquit divinum oraculum. Tu

vero huic repugnas et conlradicis. Nam lapsum desperare

nihil aliud est quam dicere: Qui cadit non resurget. Ne,

quacso, nc usquc adeo te ipsum laedas, ne tantum nobis

dolorem infundas. Non dico nunc, quando annum vicesi-

mum necdum agis : sed etiam si multos annos emensus

esses, et post exactam in Christo totam vitam, in extrema

senectutc hanc passus esses calamilatem, ne tuncquidem

desperandum, sed cogitandum esset de latronc, qui in

cruce jnstificatus est, deque iis, qui undecima hora ag-

gressi sunt opus, et totius diei mercedem acceperunt. Ut

antem bonum non est eos,qui in extremo vilae lapsi sunt,

desperare; si tamcn resipiscant, ita non tutum est hac

spe lencri ac dicere : Hic quidem inlerea vitae voluptati-

bus fruar, postremo autem brevi labore, totius temporis

mercedem accipiam. Memini namque te snepe dixisse

cum multi te hortarentur ut Musea frequentares : Quid

vero si brevi temporc male vitam obeam ? Quomodo adibo

illum qui dixit : « Ne tardes converti ad Dominum , ncque

» differas dc die in diem 2? » Hanc cogitationem repete,

et furem alliga ; ila cnim Christus exitum ex hac vita nos-

trum vocat, eo quod ignorantibus accidat. Tecum reputa

hujus vitne sollicitudines, tum singulis proprias, tum plu-

ribus communes, principum mctum , civium invidiam,

> Jerem. vm, 4- — a Eecli. t, 8.



AD TIIIODOIUM I.APSVM. LIB. I. 449

de summa rcrum frcquens periculum , miserias, adula-

tiones serviles, imo ipsis servis, si probi quidcm sint,

indignas, cogita lahorum (Vuctum hic interire, quo quid.

miscrabilius iueril ? Mulli eliam laborum lructum perci-

pcrc non poluerunt : sed poslquam primam aetatem sudo-

ribus el periculis insumpscrant, cum se mercedem accep-

turos spcrarenl, abscesscrunt nihil secum,referentes. Nam

si lcrrcnum imperatorem, eliam post multa pericula, post

plurima bella confecta , vix audet quispiam cum fiducia

respicere, quomodo coelestem illum poterit. quis inlueri,

qui loto tempore alleri vixcrit , alteri militarit? An vis de

domeslicis curis, uxoris, liberorum, famulorum agamus?

Grave est pauperem uxorem duxisse, grave opulentiorem.

Altcrum enim facultates , altcrum viri auctorilatem liber-

latemque laedit. Molcstum est liberos suscepisse, molestius

non suscepisse : illud enim est frustra duxisse conjugcm,

hoc amarae serviluti subjectum esse. /Egrotat puer, hinc

non Icvis formido : immaturus decessit, hinc non conso-

labilis dolor : ad singulos ielatis gradus, curoe de ipsis,

solliciludines et labores. Quid de domcslicorum impro-

bitalc dicamus ? Jlaeccine vita est ,

Theodore, ubi animauna in tot curas distrahilur, tot servit, tot vivit homini-

bus, sibi nunquam? rNihil apud nos hujusmodi reperitur,

dilecte, tc tcstem appello. Brcvi quippc illo tcmpore, quo

ex fluctibus cmcrgorc voluisti. nosti quanla laelilia quanto

gaudio frucbaris. Nemo quippe libcr est , nisi qui Christo

vivit:

hic omnibus molestiis superior cst:

ac nisi sc ip-

sum laedcrc velit , nullus alius id unquam potcrit. Nullo

capi ct supcrari potcst , non pccuniarum jactura crucia-

tur, quippc qui didicerit nos nihil in hunc mundum attu-

lisse, ncquc inde quidpiam aufcrre possc ; non ambilione

ct gloriae cupidinc tcnelur,gnarus convcrsalionem nos-

tramin

ccelo essc:

non conviciis vexatur, non plagis mo-xc. ag



45o S. JO. CHRYSOSTOMI A.RCHIEPISCOPI C. P.

vetur. Una Christiano calamitas Deum offendere : caetera

vero, ut pecuniarum jacturam, patriae amissionem, exlre-

mum periculum, ne inter gravia quidem reputat. Quod

omnes horrent , nempe exitum ex hac vita in aliam , id ei

ipsa vita dulcius est. Quemadmodum enim si quis in alto

scopulo positus, contempletur mare, et navigantium alios

a fluctibus demergi videat, alios in latentia saxa allidi

alios alio quidem contendentcs, alio autem ut vinctos vi

ventorum abduci , multos undis obrui : alios pro navigio

et gubernaculo manibus solum uti , alios vel tabula una

vel fragmento navis ferri , alios mortuos supernatare

mulliplicem scilicet et variam calamitatem; ita et qui

Christo militat , lumultui et fluctibus vitae se subducens,

in tulo et excelso loco sedet. Quid enim tutius, quid su-

blimius fuerit , quam unicam habere sollicitudinem

« Quomodo oportcat placere Deo 4? » Vidisti, Theodore,

naufragia eorum qui in hoc mari navigabant : quamobrem

fuge pelagus , fluctus declina , editumque locum occupa

ubi intercipi nequeas ; resurrectio futura est, judicium

aderit, horrendum nos hinc egressos tribunal expectat :

«

Omnes astare oportet ante tribunal Christi

2. »

]Nonfrus-

tra cum minis denuntialur gehenna : non incassum tanta

nobis parata sunl bona. Umbra , imo umbra inaniores

suntres hujusce vitae, timoribusplurimis, multis periculis,

extremaque servitute plenae. Ne ,quaeso , et praesentis et

futuri saeculi jacturamfacias, cum liceat utrumquelucrari

si velis. Quid autem ii, qui in Christo vivunt, etiam hu-

jus vitae bona lucrentur , docet Paulus his verbis : « Ego

»autem vobis parco : » et iterum : a Hoc autem dico ad

»vestram utilitatem \ » Vides-ne eum qui cogitat ea quae

Domini sunt, etiam in hoc mundo superiorem ei esse,

qui uxorem ducit ? Postquam illuc transgressi fuerimus,

» i Thess. iy, i. — * Roro. n, 4« — J* C°r« v"

t»8 et 35.



AD THEODORUM I.AP8UM. MB. I. 45 I

nullus pcenitentiae locus. Nullus alhlela e sladio egressus,

postquam ihcatrum solulum fuit , certarc amplius polest.

Haec semper cogita , et acutum maligni gladium contere,

quo ipsc multos interficit. Hacc est desperatio, quae dejec-

tis spem prwcidit : hoc validum est inimici telum , et se-

mel captos non alio quam hoc vinculo constrictos deti

net : quod si voluerimus, cito per Dei gratiam confringere

poterimus. Scio me justos cpistobe limites excessisse : sed

ignosce, non enim lubens hoc egi, sed amoris dolorisque

vi compulsus : hic me affeclus ad hanc etiam scribendam

epistolam necessario induxit , vetantibus licet multis ac

dicentibus : Finem fac vane laborandi, ac in petris se

rcndi. Ego autem nemini aurem pracbui : spes enim est

dicebam apud me, Dei ope litteras aliquid profuturas

esse, quod si id, quod ne fiat deprecamur, acciderit, id

saltem lucrabimur, ut ne silentium nobis vitio verti pos-

sil : neque deleriores navigantibus crimus,qui cum suae

sortis homines viderint, quassata vi ventorum navi, tabuloe

haerentes , demissis velis, jacta anchora , et conscensa

scapha, homines ignotos, ac expraesenti solum calamitate

sibi cognitos servare nituntur. Quod si illi noluerint

nemo culpaverit eos, quod percuntes servare conati sinl.

Haec nostrae facultatis sunl : speramus aulem tc per Dei

gratiam,quae in tua potcstate sunt pracsliturum esse, fo-

reque ut te rursum videamus in grege Christi florentem ,

valentemque vera valeludine , lequc cilius orationibus

sanctorum recipiamus, o dilectum caput. Si quam noslri

rationcm habeas, neque penitus nos e memoria tua eje-

ceris, nobis rescriber8 digneris , hoc enim modo magna

nos laetitia afficies.

»9-



45y 5. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIivPISCOPI C. P.

LIBER II.

Parcencsis sive adhortatio ad Theodorum lapsum.

I. « Quis dabit capiti meo aquam *, et oculis meis fon-

»tem lacrymarum 2? »Id longe opportunius nunc dicam,

quam ille quondam Propheta, Licet enim non urbes plu-

rimae , non gentes integrae deplorandae mihi sint; at ani-

mam defleo hujusmodi nationibus dignitate parem , imo

etiam pretiosiorem. Nam si vel unus qui voluntatem Dei

faciat, sexcentis impiis melior est, sane lu melior anlea

eras innumeris illis Judaeorum millibus. Quamobrem

nemo mihi vitio vertat, quod fletum assumam longe ma-

jorem, luclumque acerbiorem, quam illo Propheta lilteris

dederit. INon enim urbem eversam lugeo , non improbo-

rum hominum captivitatem; sed animae sacrae vastitatem,

ac Christiferi templi excidium atque ruinam. Si quis enim

ornatum mentistuae, quem nunc exussit diabolus ,

cumsplendore fulgeret probe noverit , annon ingemiscat et

Prophetae luctus usurpet; si nempe audierit barbaras ma-

nus sancta sanclorum polluisse, et subjectis ignibus ornnia

combussisse, Cherubim, arcam, propitiatorum, lapideas

tabulas , urnam aureamPIiaec siquidem, haec calamitas

tanto illa acerbior est, quanto pretiosiora illis symbola in

anima tua residebant. Iioc templum illo sanctius erat

neque enim auro vel agento, sed Spiritus gratia fulgebat,

ac pro arca et Cherubim, Christum ejusque Patrem at-

que Paracletum habuit inhabitantem. At nunc non ita se

habet ; sed deserlum quidem est, nudatumque pulchritu-

« Vide B, Guillon , tom. xv, p. 253-396. —» Jerem. ix, i.



AD THEODORUM LAPSUM. LIB. II. 453

dine illa atque decorc, divino ineflabiliquc ornatu spolia-

tum ; vacuum autem omni securitale alquj custodia ; ita

ut neque janua nequc vectis adsit, scd palcat omnibus

aniuKe exitiosis fcedisque cogitationibus. Sive arrogantise,

sive fornicationis, sive avaritice spiritus , sive illis deterio-

r£s intrare voluerint, nomo prohibebit. Pciusvero, quem-

admodum ccelum his omnibus inaccessum est, ita et pu-

ritas mentis tuae. Et fortassc incredibilia dixisse videbor

iis, qui nunc vident vastitatem subversionemque tuam :

quapropter nunc doleo lugeoque, neque fmem lugendi

faciam donec in pristino te splendore vidcro. Licet enim

id hominum facultalem superare videatur, Deo lamen

omnia facilia sunt. Ipse enim est qui suscitat de terra

inopem , et de stercore crigit panperem; ut eum sedere

faciat cum principibus, cum principibus populi sui1

. Ipse

est qui habitare facit sterilem in domo, matrem de filiis

laetantem. ltaque ne desperes te ad optima immutandum

esse. Si enim diabolus tantum potuit, ut te a vertice illo

et fastigio virtutis in extremum malilia) detruderet; mullo

magis te Deus poleiil in pristinam rcduccre libertatcm:

nec talem modo, sed multo fcliciorcm le reddere, quam

prius fueras. Tantum nc concidas , nec spem bonam pra>

scindas, neu impiorum slatum subeas. Neque enim pcc-

catorum multiludo in desperalionem conjiccre solet, sed

anima ex se impia. Quapropter Salomon non dixit simpli-

citcr: Quisquis venit in profundum malorum, contemnit;

sed « Impius » tantum2

. Impiorum enim duntaxat cst ille

morbus, quando in profunduhi malorum venerint. Et hoc

ipsis ne respicicndi quidem facultatem relinquit, neque

eo reverlendi , unde cxciderant. Nam ilagitiosa illa cogi-

tatio tanquam jugum quoddam ligncum animnc ccrvici

impositum et compellens oculos in lcrram dcmitterc, pro-

' Psal. Ckll, 7,8.— « 2 Prov. xviu, 3,



454 8- 30. CHBYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

hibet ne adDominum suum respiciat. At viri est generosi

et admirandi,

hujusmodi lignum conterere,

et lictoremqui id imposuerat excutere , ac Prophetne verba proferre :

nam « Sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, ita

»oculi nostri ad Dominum Deum noslrum , donec mise-

» reatur nostri. Miserere noslri, Domine, miserere nostri,

»quia multum repleti sumus despectione1

. » Hae vere di-

vinae sunt disciplinae, et supreuiae philosophiae dogmata.

Repleti sumus, inquit, despectione, et infinitis aerumnis

afflicti : attamen ad Deum respicere non cessabimus, nec

finem precandi faciemus, donec postulata nacti fuerimus.

Hoc est enim animi generosi non consternari, nec a spe de-

turbari propler vimcalamitatum, neque discedere, etiamsi

repetilis subinde precibus nihil impetrarit; sed insistere,

donec misereatur nostri, quemadmodum ait beatus David.

II. Propterea enim diabolus nos in desperatas cogita-

tiones injicit, ut spem erga Deum praecidat; anchoram

nempe tutam vitieque nostrae sustentaculum , ducem in

via ad ccelum nostra, salutem perditarum animarum. « Spe

«enirn, inquit, salvi facti sumus2

. » Haec, inquam , haec

velut catena fortis de coelo pendens, animas sustinet nos-

tras , et ad cacumen illud paulatim trahit eos, qui hanc

firmiter tenent , et a procellis malorum praesentis vitae

abripit. Si quis igitur prae mollitie hanc sacram anchoram

dimittat, statim decidit et suffocatur, in abyssum malitite

demersus. Quod cum sciat maliguus ille, postquam nos

malorum operum conscientia oneratos sensit, irruens et

pse desperationis cogitationem plumbo graviorem immit-

tit; quam si susceperimus, necesse est pondere statim

avulsos et a catena illa abstractos , in profundum malo-

rum deprimi , in quo tu nunc versaris : quandoquidem

rejecto mitis et humilis Domini mandato , crudelis. illius

« Psal. cixii, i, 3. — » Rom. viii, a4.



AD THEODORUM LAPSUM. LIB. II. 455

atque tyranni implncnhilLsque salutis nostrae inimici praa-

cepta cxcqueris ouinia , suavi jugo diruplo, levi abjecto

onerc, circumpositis in vicem illorum vectibus ferreis;

insupcrque molam asin-ariam a collo tuo suspendisli. Lbi

nunc steteris, postquam infclicem animam tuam demer-

sisti, ac tibi cam necessilatem induxi, ut deorsum semper

tendas? Mulier ilaque illa quae drachmam unam invene-

rat, vicinas advocabat laetitiae suaeparticipes, dicens,«

Con-«gratulamini mihi

1

. » Ego vero amicos omnes et meos et

tuos ad remplanecontrariam nuncconvocabo; nec dicam:

• Congratulaminimihi ' ; » sed,Lugele mecum, eumdem-

que luctum assumitc, et larncnlabili nobiscum voce cla-

male. Extremam quippe jacluram fecimus; non quod tot

et tot auri lalcnta e manibus cxciderint, nec quod magna

vis lapidum pretiosorum ; sed quod vir his omnibus pre-

liosior, qui in hoc magno et vastissimo mari nobiscum

navigabat, nescio quo pacto excussus , in ipsum pcrnicci

profundum deciderit.

III. Quod si qui me a luctu abducere lentaverinl, eos

hisce Prophetaj verbis alloquar : « Dimillite me , amare

»flebo,ne vim faciatis ad consolandum me 2. » Neque

enim tali luctu nunc ailicior, qui mihi , quod immode-

ratus sit, vitio verli possit; sed qualem nec Paulum, nec

Petrum, omni consolatione rejecta , assumere puduisset.

Siquidem eos, qui hanc communem inortem deplorant

jure quis pusilli animi arguerit : quando autem vice cor-

poris anima prostrata jacet morlua , innumeris confossa

vulneribus, et in ipsa etiam morte, pristinae indolis op-

timae, valetudinis praelerilae exlinctacque pulchritudinis

signa praefert, quis tam immanis el sensus expers, qui

pro gemitibus et lacrymis consoJalionis verba prolerat?

Quemadmodum enim illic non lugere, ila hic Jugerc

1 Luc. xt, b. — » Isai. Uil, 4«




philosophicum est. Qniad coelum pervenerat, qui vitae va-

nitatem deridebat, qui formam corporum perinde atquelapidea simulacra respiciebat, qui aurum quasi lutum ,

delicias omnes quasi coenum contemnebat; hic dere-

pente febri correptus insulsae concupiscentiae, valeludi-

nem, robur et speciem omnem perdidit, voluptalumque

servus effectus est. Annon hunc deplorabimus, dic mihi

annon lugebimus , donec eum recuperemus? An id hu-

mani esset animi ? Etenim mortis corporeae destructio hic

inveniri nequit, neque tamen id lugenles a fletu cohibet.

Animae vero mos hic tanlum destrui potest : « In inferno

»enim quis, inquil, confilebitur tibi?» Quo pacto igitur

non summae stoliditatis fuerit, cum ii qui corporis mortem

lugent, tam vehementer id faciant, licet sciant sc defunc-

tum ad vitam lacrymis non revocaluros esse ; nos nihil

hujusmodi exhibere, qui scimus spem esse de anima mor-

tua in pristinam vilam reducenda? Siquidem mulli et hoc

tempore et majorum nostrorum aevo, a recta statione

subversi et ab angusta via praecipites dati , ila surrexere

denuo , ut posteriore vita priorem obtegerent, palmam

acciperent, corona redimirentur, cum victoribus praedi-

carentur, et sanctorum choro annumerarentur. Quandiu

tamen quis in fornace voluptalum consistit, eliamsi innu-

mera hujusmodi exempla proposita habeat, ipsi res esse

supra vires apparet : at si vel tantillum cceperit illinc

egredi, ad ulteriora semper procedens; statum illum di-

ligcntius quam ignem a tergo relinquet, ea vero quae ante

se posila sunt roris facilitatisque plena conspiciet : tan-

tum ne desperemus, neve de reditu dubitemus. Nam qui

sic affectus est, ingenti licet fortitudine et alacritate prae-

ditus sit, eam frustra possidet. Cum enim januam sibi

poenitentiae semel occluserit, et ad sladium intercluserit

' Psal. vi, 6.



AD TnEODORUM LAPSUM. LIB. II. /fij

aditum, quomodo extra positus poterit vel magnum vel

modicum quidpiam boni operari? Quapropter malignus

ille nihil non machinatur, quo nobis hanc cogitationem

altius defigat : nam postea non sudandum ei, nec labo-

rancfum erit ut nos oppugnet; nimirum jam lapsos et

jacentes, atque ei obsistere nolentes. Qui enim ab hoc

vinculo se expedire poterit, pristinam fortiludinem recu-

perabit , nec cessabit ad cxtremum usque halitum cumillo pugnare : eliamsi vero in sexcentos lapsus proruat

surget iterum , et hostem conficiet. Contra vero qui des-

perationis cogitatione ligatur, fractus viribus, quomodo

superare poterit vel obsistere, cum ex adverso fugiat?

IV. Nec dicas haec ad eos qui modice deliquerunt per-

tinere:

sed pone quempiam omni flagitio plenum, qui

nihil non egerit, quod a regno illo excludat, qui a prin-

cipio, non ex infidelium, sed ex fidelium, eorumque qui

Deo placuerant numero fuerit; deinde vero, scortator,

mcechus, mollis , fur, ebriosus, paederastes, calumniator

evaserit, et alia id genus crimina admiserit : ne hunc qui-

demsi

desperet approbaturus suni,

eliamsi ad extremamusque seneclam in nefariis illis atrocibusque flagiliis per-

severaverit. Nam si ira Dei , animi a:gritudo esset, jure

quis desperaret , utpotc qui non posset flammam tot sce-

leribus excitatam exlinguere; quia vero divinum Numen

aegritudine animi vacuum est, ac licet puniat, licct vin-

dictam sumat, non ira commotus id agit; sed curam el

amorem nostri semper gerit : idco bono esse animo par

est, et vi pocnitenlinc confidcre. Siquidcm eos, qui in se

peccaverunt, non sui causa solet ulcisci : nihil enim po-

test in hujusmodi naturam damni induci ; id vcro agit ad

nostram spoctans ulililatcm, ne in deteriorem stalum per-

versitas nostra decidat, dum ipsum rem contemnere ac

dcspicerc putamus. Quemadmodum enim is qui a lucc




recedit, nihil luci, sed sibi multum damni infert, dum in

tenebras se conjicit; sic qui omnipotentem illam virtutem

contemnere solitus est, ipsam quidem nihil laedit, extre-

mam vero sibi perniciem afiiert. Hac de causa Deus vin-

dictam nobis comminatur, saepeque immittit, non ut se

ulciscatur, sed ut nos ad se pertrahat. At enim medicus

de contumeliis deliraulium non dolet, neque offenditur;

sed tamen nihil non agit, ut eos turpiter se gerentes com-

pescat, non suam spectans , sed illorum ulilitatem : si

autem aegri vel tantillum sanae mentis ostendant,gaudet

et laetatur, multoque vehementius remedia admovet, non

quod pcenas contumeliae expectat, sed ut majorem utili-

tatem, imo et perfectam sanitatem inducat. Eodem modo

Deus, postquam nos in extremam decidimus amentiam,

non ut praeterita ulciscatur, sed ut nos a morbo liberet,

nihil non dicit et facit : quod sane quivis recto usus ratio-

cinio perspicere valet.

V. Si vero quispiam haec in dubium vocaverit, ex divi-

nis Scripturis ea ipsa confirmare in promptu est. Nam

quis, quseso, rege Babyloniorum sceleratior fuit, qui cum

tantam Dei potentiam expertus esset, ut Prophetam ejus

adoraret, juberetque ei manaa, id est, dona et odores of-

ferri ; rursus in pristinam reversus superbiam eos, qui ip-

sum Deo praeferre noluerant, ligatos in fornacem conjecit.

Attamen hunc ita crudelem , impium , feramque potius

quam hominem ad pcenitentiam provocat, aliasque offert

ipsi resipiscendi occasiones ; primo miraculum quod in

fornace contigit; deinde visionem, regi oblatam, quam

interpretatus est Daniel, quae poterat vel lapideam ani-

mam flectere : tandem post illam ex rebus ipsis factam

admonitionCm , ipse Propheta consilium dedit his verbis :

« Propterea rex, consilium meum tibi placeat, et peccata

» tua in eleemosynis redime, et iniquitates tuas in mise-



*n THEODOflUM LAPSUM. LIB. II. 4^9

«ralionibus paupcruni : forsitan crit longanimitas dclictis

tuis '. » Quid dicis, o sapiens et beate? Est-ne post tan-

tuni lapsum reditus, ct posl Luilum morbum sanilasPRur-

sum-ne post tantam amentiam spcs resipiscenliaePOmnem

prius spem sibi praecidit rcx, primo cum crealorem suum,

eumquc qui se ad lanliun honorcm evexerat, ignoravit,

etiamsi ejus potentiae atque providentiae argumenla benc

mulla, tum erga se, tum erga progenitores suos exhibila,

cnarranda haberet. Deinde vero, cum post data sapienlia;

ct praescientiai ejus signa conspicua, postquam magicen,

astronomiam, omncmquc diabolicarum praesligiarum sce-

nam evcrsam vidisset, graviora prioribus adinisit. Nam ea

quae sapicntes illi magi Gazareni cxplicare non poterant,

sed confitebantur majora esse quam humana facultas ca-

peiel, ea Dei nutu interpretalus puerulus captivus, ipsum

hujusmodi miraculo eo usque deduxit, ut non modo crede-

ret, sed etiam orbi lerrarum toti fierct ejus dogmalis praeco

et doctor publicus : ita ut si ante signum hujusmodi ve-

nia indignus erat, quod Deum ignoraret, multo indignior

post illud miraculum , et post confcssioneui suam alque

doctrinam aliis declaratam. Ncque enim nisi plane credi-

dissct ipsum solum esse vcrum Deum, tantum servo ejus

honorem deluhssel, nec hujusmodi mandata caiteris de-

disset. Attamen post hujusmodi confessionem in idolola-

triam iterum delapsus est : ct qui proslratus in faciem

servum Dei adoraverat , tanto postea furorc correptus est,

ut Dei servos, qui ipsum adorare noluerant, in fornacem

immitterct. Quid igitur? num Deus apostalam ultus est,

ut ulcisci debebat? Quinimo majora ipsi potentiae suse

signa preebuit, ipsumque post tanlam vesaniam ad pris-

tina iterum reduxit. Quodque mirabilius est ne ob prodi-

giorum magnitudinem fides ipsis negaretur, in nullo alio

> Dau. iv, 34.



46o S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

signum fecit, nisi in ipsa fornace, qnam accenderat ille

contra pueros quos ligatos eo eonjecit. Sane res mirastupendaque fuisset, si flammaui extinxisset : at clemen-

tissimus ille, ut majorem metum afferret, gravioremque

terrorcm incuteret, ejusque caecitatem penitus solverct,

majus quippiam et mirabilius opcratus est. Gum enim per-

misisset illam succendi quantum ipse volebat, ita suam

ostendit potentiam , ut iuimicorum machinamentanon

dissolveret, sed eadem permanentia irrita faceret. Ne quis

vero ipsos post superatns flammas conspiciens, phantasma

esse putaret, eos comburi permisit, qui ipsos injecerant,

ostendens verum ignem esse id quod cernebatur; alioquin

non naphtham, stuppam, palmites, totque corpora com-

bussisset. Sed ejus imperio nihil potentius : universaque

rerum natura illi obsequitur, qui eam ex nihilo produxit,

quod sane tunc demonstratum est : etenim flamma cum

corruplibilia corpora accepisset, ab iis quasi incorrupti-

bilibus abstinuit , depositumque salvum reddidit , idque

multo cum splendore. Quemadmodum enim ex regiis adi-

bus reges, sic ex fornace pueri exierunt; nullo tunc re-

gem aspicere dignante, sed oninium oculis, dimisso illo,

ad tam mirabile spectaculum conversis : ac neque dia-

dema, neque purpura, neque aliud quippiam regiae pompae,

turbas infidelium perinde permovit , atque species illo-

rnm fidelium ,qui longo quidem lempore in rgne versati

sunt , sed perinde exiernnt, ac si per somnium haec per-

pessi essent. Atenim quod in nobis facilius consumitur,

nempe capillorum natura, tunc adamante forlius flammas

omnia devorantes superavit. Neque id solum mirabileerat,

quod in ignis medium conjecli nihil paterentur, sed quod

ne loquentes quidem : nemo quippe nescit eos qui in

flammis versantur, donec clausis labiis sunt, modico sal-

tem tempore incendio resistere, si autem os aperuerint,



AI) TIlODOBtlM I.APSUVf. MB. II. 4^1

slatim animam a corporc avolarc. \ crumtamen tot'editis

miraculis omnibusquc attonilis, tam praesentibus et spec-

tantibus quam absentibus, quiid

pcr lilteras edidicerunt;rex ille qui alios docuerat, obstinalus mansit, et ad pris-

tinam reversus est improbitatem. At ne tunc quidem illum

puniyit, sed patienter tulit, ac per somnium perque Pro-

phetam commonens, cum taii via nihilo melior evaderet,

panam dcmum immisit, non prrcterita ulciscens, sed fu-

tura prwscindens mala, et improbitatem ne ulteriuspro-

cederet cocrcens : neque tamen usque in finem;postquam

enim paucis illum annis castigasset, pristino reddidit ho-

nori, nullo damno mulctalum ex pcena , sed bonum om-

nium maximum lucratum, ut nempe firmiter fidei erga

Deum haereret, ac de peccatis prioribus pcenitentiam

ageret.

VI. Hujusmodi quippe est Dei erga homines clementia :

nunquam aversalur sinccram pcenitentiam ; sed etiamsi

quis in extremum improbitatis pertigerit, et hinc ad vir-

tutis viam rcdire voluerit, ipsum snscipit et amplexatur,

nihilque non agit ut eum in pristinum stalum restituat;

quodque majoris est clementiae , etsi quis non integram

pcenitcnliam exhibeat, brevem tamen illam, et ad modi-

cum exhibitam non abnuit, sed magnam huic mercedem

tribuit : qnod sane manifeslum est ex iis, quse de po-

pulo Judaeorum dicit Isaias prophcta his verbis : « Prop-

» ler peccatum paulisper contrislavi eum, et pcrcussi

»eum, et averli faciem mcam ab co : et contristatus

»est, cl ambulavit mceslus; et sanavi eum, et conso-

» latus sum cum 1

. «Testis aulem nobis crit impiissinms

rex ille, qui ab uxore quidcm pcccalis traditus est : at

ubi primum luxit.ct sacco indutus facinora sua damna-

vit, ita sibi Dei miscricordiam conciliavit, ut omnia sibi

» Isai'. lvji, 17, 18.




imminentia mala evitaret. Nam Deus Eliae dixit : « Vidisti

»quomodo compunctus est Achab a facie mea?non indu-

»cam malum in diebus ejus, eo quod fleverit a facie

«mea 1. » Post hunc etiam Manasses

,qui omnes insania

superavit, atque tyrannice legalem evertit cultum , tem-

plum clausit, et idolorum errorem florere fecit, omnium-

que qui ante fuerant impiissimus fuit2

: cum postea resi-

puisset, relatus est in numerum amicorum Dei. Si au-

tem conspecta iniquitatum suarum magnitudine, de re-

ditu ac de mutatione desperasset, ab omnibus certe,quae

postea consecutus est , excidisset. Nunc autem , non ad

molem peccatorum suorum, sed ad immensam Dei com-

miserationem respiciens, diruptis diaboli vinculis, surrexit

et decertavit , bonumque cursum consummavit. Non so-

lumautem ex verbis, quae ad eos locutus est; sed etiam

ex aliis per Prophetam pronuntiatis , Deus omnes despe-

rationis cogitationes praescindit : « Hodie, inquit, si vocem

» ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra sicut in exa-

»cerbatione3

. » Illud autem « Hodie , » per totam vilam

dici potest; imo si libet, ad senectutem usque : non enim

ex temporis longitudine, sed ex animi affeclu pcenitenlia

aestimatur. INini vitae siquidem non multis diebus opus ha-

buerunt, ut peccata delerent sua; sed exiguum diei tem-

pus potuit universam eorum abolere iniquitatem, et latro

non multo tempore paradisi irigressum impetravit, sed co

spatio quo verbum unum profertur, eo momenlo abstersis

totius vitae suae peccatis, etiam ante Apostolos probationis

praemium accepit. Videmus etiam Martyres , non multis

annis, sed etiam diebus paucis, imo vel una die splendi-

das consecutos coronas.

VII. Quapropter ubique nobis alacritate , seduloque

animi affectu est opus : quod si ita paremus conscientiam,

' 3 Reg. xxi, a8, •— » a Paral. xxxm, x3. — » Psal. xeir, 9.



AD THfiODORUM I.APSUM. LIB. II. 463

ut tanta vchcmentia pristinain malitiam detestcmnr, et

contrariam viam deligamus, quantam Deus imperat ac

requirit, nihil ob temporis brevitatem habebimus minns,

quandoquidem multi novissimi primos longe antecesse-

runt. INon enim cccidissc grave est, sed lapsum jacere,

nec rcsurgcrc , sed malis ultro haercntem et torpentem

desperatis cogitationibus propositi imbecillitatem tegere.

Cujusmodi hominibus quasi dubitans Propheta dicebat

«Num qui cadit, non resurget; et qui avertitur non re-

» vertetur1

? » Quod si quospiam a nobis quceras, qui post-

quam crediderant ceciderint, haec sanc omnia de illis dicta

sunt : nam qui cecidit ex eorum numero est, qui prius

steterunt, non qui jacuerunt : qui enim jacet quomodo

cadat? Alia quoquoque dicentur tum per parabolas, tum

per clariora facta vel dicta:

etenim ovis illa a nonagintanovem separata , et postea reducta , nihil aliud nobis de-

clarat, quam fidelium lapsum et reditum. Siquidem haec

ovis non altcrius gregis erat, sed ex reliquarum numero

ab eodemque Pastorc prius pascebatur : atque errore non

vulgari abducta est; sed per montcs et saltus , remotaque

via, et a recta longedislante.

Num ergo neglexit er-rantem? Nequaquam : sed reduxit non compcllens et ver-

berans : imo humeris reportans. Quemadmodum enim

medici peritiores, aegros diuturno morbo vcxalos, summa

cura valetudini restituunt , non modo medicinae legibus

utenles , sed inlerdum indulgenles aegris ; ita quoquc

Deus admodum corruptos, non vchemenli impulsu ad vir-

tutem ducit, sed paulatim ct scnsim supporlans ubique,

ne vel major scissura, vel gravius erralum accidat. Ncque

id illa solum parabola subindicalur; sed et alia ctiam dc

lilio prodigo. ISi quidem liic non alicnus erat, imo fdius,

fraterque filii, qui patri acceptus crat : is in improbitatcra

»

Jerem.tim,

4.



46/J S. JO. CHRYSOSTOMI A.RCHIEPISCOPI C. P.

lapsus est non vulgarem ; sed in ipsum, ut ita dicam, ma-

lorum extremum. Dives, liber, nobilis, famulis, extraneis,

mercenariisque miserior affcclus est. Attamen pristinum

in statum rediit , amissamque gloriam recuperavit. Si des-

perasset, et ob calamitatem despondens animum in aliena

terra mansisset, nunquam consecuturus erat ea,quae

postmodum recepit; sed fame consumptus, miserrima

omnium morte periisset. Verum quia resipuit, nec despe-

ravit, post tantam corruptionem, eumdem ipsum assecu-

tus fortunae splendorem, pulcherrimo induitur amictu,

etmajoribus fruitur bonis, quam frater non lapsus : «Tot

»annis, inquit ille, servio libi, et nunquam mandatum

» luum praeterivi, et nunquam dedisli mihi hcedum, ut

» cum amicis meis laetarer : sed poslquam filius tuus hic,

» qui devoravit substantiam tuam cum meretricibus , ve-

»nit, occidisti illi vitulum saginalum1

. » Tanta est virlus

poenitentiae.

VIII. Tot tantisque exemplis excitati ne maneamus in

malis , nec de conversione desp eremus ; sed dicamus et

nos, e Vadam ad patrem meum, » et appropinquemus

Deo. Nunquam enim ille nos aversatur, sed ipsi ab eo

longe recedimus. « Deus enim , inquit , appropinquans ego

»sum, et non Deus procul2

. » Ac per hunc Prophetam

rursum incusat eum his verbis : « Nonrie peccata vestra

»dividunt inter vos et me 3. » Gum itaque haec nos remo-

veant a Deo, molestissimum hoc septum, quod arcet ab

accessu, de medio tollamus. Audi jam ex rebus ipsis id

quod dicimus comprobari. Apud Corinthios vir quidam

illuslris tale peccatum admiserat, quale ne apud gentiles

quidem memorabatur. Is autem fidelis erat de familiari-

bus Chrisli : sunt qui sacerdotem quoque fuisse dicant.

Quid igitur? Paulus-ne ipsum a sorte eorum,qui salutem

• Luc. xv, 29, 3o. — * Jerem. xxni, a3.— 3 Isai. nx, 2.



D THBODORUM LAPSUM. LiB. II. ^65

conseijuuntur, abscidit? Ncqnaquam. lllc quippe est qui

Kxcenties Corinfhios variis modis carpil, quod eum ad

pcenilenliam non redegerint : ut autcm oslcndat nobis

nullum csse pcccalum, cui romedium afferri non possit

rursum de illo, qui gravius quam gentes pcccavcrat, ita

loquitur : « Tradilc illum Satanae in inleritnm carnis* ut

«spirilus sahus sit in die Domini noslri Jesu Christi '. »

Sed id quidem anle pnenilcntiam : poslquam auteni resi-

puit : « Suflicil, inquit, illi,qui cjusmodi est, objurgatio

»quac fit a pluribus2

: » scripsilque eis , ut consolarentur

1'uin , et ejus peenitentiam admitlerent, ne circumvenire-

tur a Satana. Ilem universam Calalarum nalionem post

susceptam fidcm, post patrata signa , et multas pro Cliristi

fidc superatas tenlaliones, lapsos, inquaiu, Galalas iterum

erigit. Quod enim miracula fecissent, ille declarat his ver-

bis : « Qui ergo tribuit nobis spiritum, et opcralur virlu-

» tes in vobis3

. » Quod vero mulla pro fide ccrlaminainie-

rint , id ctiam declaravit his verbis : « Tanla passi estis

»sine causa, si lamen sine causa4

. » Allamcn post lanlum

\hiutis incremcnlum, peccatum admiserunt, quod pos-

set eos a Chrislo alienos facerc : de quo ipsc hanc profert

senlenliam : « Ecce ego Paulus dico vobis, si circunici-

«damini, Chrislus nihil vobis proderit. »Et ilcrum, « Qui-

«cumque in ]ge juslificamini a gralia cxcidislis \ » Alla-

men poslhujusinodilapsuin, ipsos recipit dicens :« Filioli

»niei, quos ilerum parturio, doncc fornictur Christus in

»vobi 6 ,» oslendens, eliam posl extremam corruptioncm

possc rursus Chrislum divinilus eflbrmari in nobis. « ISon

h enim vnltmortetn peccatoris.scdulconvciialurel vi\al7

.»

VIII. Couverlainur itaque, o dilecluni caput, ct volun-

talcin Dei perficiamus. ldco quippe nos creavit et pro

« i Cor. v, 5. — » aCor. n, 6. — » Galat. III, 5. — 4 Ibiil. 4. — « M.

v, % v.l 4- — 6 Id. >. 19- — ' Ezech. xx\m, 1 1.

xc. 3o



4@6 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIKPISCOPI C. P.

duxit, ut cceleslium bonornm consorlcs faccrct, ut regnntn

ccelorum tribueret; non ut in gehciinam conjicerct, igni-

que traderet. Hic enim ignis non propler nos, scd propter

diabolum conslitulus esl. Rognum vcro nobis paralum

primituset assignalum est. Itrumque vcro subindical cnm

dicit iis quidem qui a dexlris sunt : «Vcnite, bencdicti Pa-

» tris mei, possidete paratum vobis regnum a conslitnlione

smundi; » iis vero qui a sinistris : « Discedile a me, ma-

»ledicti, in igncm aelernutn, paralum ; » non utique vo-

bis, sed « Diabolo et angelis rjus1

. » Non igilur nobis

parata estgehcnna, sed diabolo et angclis ejus. Rcgnum

autcm a constilulione mundi nobis adornaium cst. Ne

itaquc nos thalami ingressu indignos redddmus. Quandiu

enim hic sumus eliamsi millies pccccmus , omnia licct

eluere peccatorum pcenilentiam exhibentibus. Cum au-

tem illuc abducti fuerimus, eliamsi ingentem pceniten-

liam cxhibeamus, nihil nobis proderit. Sed qnantumvis

denlibus frendamus, quanlumvis lugeamus, quanlumvis

obsecremus , ne extrcmo quidem digito quispiam nobis

aliquid refrigerii dislillabit. Sed ea ipsa audiemus, audie-

mus, quae dives olim ille, nempe, « Magnum chaos inter

»noset vos firmalum est\ » Resipiscamus itaque, obse-

cro, dum hic degimus, et Dominum agnoscamus, ut

agnoscere oporlet. Tunc enim solum de poeniientia des-

perandum erit, cum in inferno conslituli erimus. Ibi

namque solum hoc remedium infirmium inutileaue est

dum autem hic versamur, eliamsi in ipsa senectute adhi>

beatur, vim habet maximam. Quapropter diabolus nihil

non machinalur, ut desperationis radicem in nobis ponal

novit eninl, si vel tanlillum resipuerimus, id non sine

mercede futurum esse. Sed sicut is qui calicem aquae fri-

gidae porrexerit, depositam habet retribulionem , sic is,

« Matth. xxv, 34 et 4»» — » Luc. X\i, 16.



AD THBODORUM LAPSDM. LIB. 11. 467

quem de admissis a se facinoribus poenitot, licct

di"nampaenilentiam nou cxhibeat, ejusdem tamen rctributionem

accipicl: nihil enim bonorum, quanlumvis exiguum sit,

a ju>lo jndice dcspicielur. Mam si peccala cum lanta ac-

curalione disquirunlur, ut cli;im de \erbis et co^itationi-

bus pocnas denus; qnanto magis bona opera^ scu ma"-na,

seuparva fuerint,nobisillo lcmpore compulabuntur. Quare

Jicet ad prislinam iilam diligenliam redirc non valeas, sed

quovis landem modo a pracscnli morbo ct luxuria le ab-

ducas, nc hoc quidcm libi infrucluosum eril. Fac ineas

opus, cl adilum ad ccrlamina apcrias : quandiu cnim ex-

tra mancbis, jnre tibi diflicile arduumquc videbitur. Mamanlequam periculnm fiat, quanltimvis facilcs et expcdita3

rcs fuerint, magnam lainen ditlicultalis speciem prje se

ferre solenl. Cum autcm eas slrenuo audacique animo

adivimus, magna pars laboris cvolal; ac fiducia loco tre-

moris despcralionisquc subingressa, metum minuil, faci-

lilalem augot, bonainque spem robornt. Ideo malignus

ille Judani ex hac vila abduxil , ne initio resipiscendi

faclo, per pcenilentiam ad locum unde exciderat, redirct.

Ego enim, ebi supra fidem loqui videar, nequc illud

(Judac) peccatuin majus esso dixeriin,quani nuxilium

quod nobis n pocnilcnlia ofierlnr. Quaiiiobrem ro"-o ct

obsocro, omni depulsa salanica cogilalione ab anima tua,

ad hanc salulcm redcas. Si namquc confcstim ati illud lc

fastigium conscenderc juberem ; id juro moleslc fcrrcs,

utpute rcm difiicillimam; cum aulem id lanlum nunc pos-

tulem, ut pracsonlibus malis nihil ndjicias, sed surgens ad

iter conlrarium lc convcrlas, quid eunelaris? Cw refu-

gis, ct ad posteriora le relrahis? Annon vidisli quosdam

qui in d»'liciis, et in cbi iolalibtis, et in relitpio hujus vita?

ludibrio morlui sunl ? Lbi nunc smil (pii lumidi superbia

cum multis sequacibus per forum inccdobant?Qui serici»

lo.



468 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPI9COP1 C. P.

induti vestibus et unguentnm olentes, parasitosque alentes

scenae semper aflixi erant? Lbi nnnc ostentatio illael pompa?

Abiit coenarum sumplns, musicornm turba, assentantinm

clientela , risus immodicus, animiremissio, mentis eiTusio,

vita mollis, otiosa, luxu perdila. Quo nunc evolarunt

omnia? Quid factum est de corpore, quod pridem tanto

famulitio, tanta munditia abundabat? Perge nunc ad se-

pulcrum; contemplare pulverem, cineres, vermes, loci

deformitatem intuere, et amare suspira. Alque utinam

ad cineres damnnm sisteret. Jam autem a sepulcro et a

vermibus, cogilatum transfer ad immortalem illnm ver-

mem, ad ignem inexlinguibilem , ad fremilum dentium,

ad tenebras exteriores , ad afllictioncm et angusliam , ad

parabolam Lazari et divitis, qui tot pecuniis instructus,

purpuraque indulus, ne slillam quidem aquae poslea in

potestate habuit, in lanta calamilate constilulus. IIujus

enim vitac conditio somniis nihilo melior est : quemadmo-

dum enim, qui melalla eflbdiunt, aut aliam quamdam

poenam luunt hac graviorem, si quando sub duris illis la-

boribus et acerbissima vita dormitanles per somnium se

vidcrint in deliciis, et rerum aflluentia, experrecti postea,

nullam somniis gratiam habent; sic et dives ille, cum in

praesenti vita, quasi in somnio, diviliis abundasset, postea-

quam hinc emigraverat, duro snpplicio plectcbatur. Haec

cogita, ct ignem illum conferens cum eo, quo nunc deti-

neris, cupiditatum incendio, tandem a fornace illa le ex-

pedi. Nam qui hanc hic probe reslinxit, nec illam aliam

experielur : si quis vero hanc non snpcraverit, vehemcn-

tius hinc profectus in illa lunc cruciabitur. Quanto tem-

pore vis tibi praesentis vitffl usuram cxtendi? Equidem non

puto libi plus quinquaginta annis vitae supcresse , ut ad

extremam seneclulem venias; imo nc hoc quidem certumnobis est : nam qui ne usque ad vesperam de vita securi



AD TIlEODOnUM LAPSUM. LIB. II. 4^9

sumus ,quomodo tot fore vitae annos aflirmare possumus?

Neque itl taniuui lalet ; sed oliam futura rcrum mutalio.

lYi>.epc enim liccl vita in longuin lempus producatur,

non pari gradu proccdnnt voluplalcs : scd statim atque

aflfucruiU, dilabunlur. Verum per me licet pone si vis te

tot annos viclurum csse, nec ullam fore in rebus tuis mu-

tationcm : quid hoc cst ad infinita saecula? quid hoc ad

acerbos illos et intolerabiles cruciatus? Hic enim tam

bona, quam mala finein habent, et quidcm celerrimumillic vcro utraque immortalibus sacculis aequantur : nec

dici potest quantum difTerant a prnesentibus.

IX. Eienim cum ignem audis, cave putcs esse huic

igni similem : hic enim quidquid corripil , dcvorat et ab-

sumit; ille vero quos scmel apprehendit, perpetuo com-

burit ,

nec unquamdesistit

; ideoqueinextinguibilis

dicitur. Siquidem etiam peccatores oporlet induere im-

mortalitatem , non ad honorem; sed ut perpeluum sit

illius supplicii viaticum. Id vero quam sit horrendum

nullo unquam potest sermone declarari; sed a minima-

rum rerum experimento , tenucm magnaruin possumus

conjecturam capere. Si quando fucris in balneo nimium

eflervescenle, tunc dc gehenna ignis cogita : ct si quando

acriori febre arseris, ad flammam illam mentem tradu-

cito; et tunc poteris psobe distinguere. Nam si balneum

etfebris nos adeo cruciant et conlurbant, cum in fluvium

ignis illum inciderimus, fluentem ante horrcndum illud

tribunal quo animo futuri sumus? Sane dentibus stride-

bimus oppressi laboribus el inlolerandis cruciatibus, et

nemo suppetias ferel; sed ingemisccmus graviter, flamma

nobis vehementius instantc. Neminem videbiinus prreler

crucialum consortes , et immanem solitndinem. Quis

enarravcrit terrorcs a tenebris illis injectos animis noslris ?

Quemadmodum enim ignis ille non consumit , ita neque



4jO »• JO. CHRYSOSTOMI ABCHIBPI8COPI C. P.

lucet : alioquin non esscnt lenebrae. Porlurbationem ita-

que nobis immissam, trcmorcm, resohilionem, sluporcm,

illud solum lempus dedararc polest. Mulla quippe illic

variaque lormenla, crucialuumquc ingcns procella undi-

que immitlitur in animam. Quod si quis dixerit : Quo-

modo tantam vim cruciatuum f( rre possit anima, et infi-

nilis saxulis in supplicio perdurare ? is cogitct ea quaj in

hac vita conlingunt, qnomodo scilicet mulli diulurnuin

gravcmque morbum toleraverint. Si aulein morlem obie-

rint; id accidit non quod anima consumpla sit. sed quod

corpus defecerit, si non ccssissct ilJud , nunquam anima

cruciari desiisset. Quarc poslquam corpus hoc incorrnp-

tibile et indissolubile acccperit, nihil impcdiet quominus

pcena in aelernum protraliatur. Ilic aulem non potest

ulrumque simul contingerc, vchemenlia nempc supplicii

ct diuturnitas : sed altcrum cum allero pugnat, eo quod

corporis nalura corrnptioni obnoxia earum concursum

non ferat : immortalitate autem succedenlc, solvetnr haec

pugna, cl magna cum violcntia in a^lcrnum nos ulraque

mala tcnebunt. ISc ilaque, ac si crucialuum vebemcntia

aniuiam nostram consumi oporleat, co modo nunc alTecti

simus : nequc enim corpus lunc consumi polcrit ut in

pracsenli; sed cum anima icternum in suppliciis manebit,

nec finis ullus erit. Quanlas igilur dclicias et quanlum

temporis illis suppliciis vis comparari? Vis nc ccntum an-

nos , aul duplo amplius ? Quid boc crit si comparetur cum

saeculis inliuili>? quod enim est somniuin unius dici ad

totam vitam collalum, idipsum cst rcrum pr.esenlium

usura , fuluroruin slalui comparala. Num aliquis est, qui

suave somnium oplet , ea conditione ut per lolam vilam

crucietur? Ecquis ita sluilusest, ut ad talem retribulio-

nem accedat? Nihildum dicam contra delicias, nec quanta

illic resideat amaritudo nunc aperiam. Neque enim jam



AU THBODORUM LA.PSUM. LID. II. 4j 1

tcmpus cst haeccnarrandi , sed cuin primum eas effugere

potueris. Nunc etenim quia morbo illo dclineris, nugari

tihi vidcainnr, si voluplalcm amaram dicamus:

cum aulcin

per Dri graliam ab .egriliidine lihcratus fucris, tuucejus

miscriam prohccognosces. Quareiis in aliam opportunita-

tem transmissis, hoc nunc dicemus. Ponamus delicias esse

vcredelicias, cl voluptalem vcrc volupialcm.nihilque ha-

bere ingralum vcl vitupcrio dignum : quid dc supplicio des-

tinalo diccmus? Quid vcro lunc facieuuis,qui in praesenli

vilahis quasiinumbraetimaginepolilisumusjreautemipsa

illic SBlernum supplicium Incmus : idquecum hrevissimo

tcmporcpraidictos crucialuscil\igcre, etrcposila bona adi-

pisci licuisset ?Hoc est enimopus clemeuliae divinae, quod.

nobis certaminanon in longum lcmpus protrahanlur ; sed

cum brevi et in ictu oculi, (momentanea cnim estpraesens

vila illi comparala,) deccrlaverimus, infinilis in saeculis

coronemur. Idque tnnc damnalorum animas excruciabit,

quando cogitabunt, se cum possent per paucos istos dies

omnia cmendare , negiigentia usos immortalibus sese ma-

lis tradidisse. Quod nc paliamtir, surgamus, doncc tcui-

pus acccplabile, doncc dics salulisadcst,

donccvis

magnaesl pocnilcniiae. i\eque enim pr.xdicla solum mala nos scg-

niier ogentes excipicnt, imo ct alia illis mullo graviora.

Ea cnim qu;c gchenna parantur, iis longc sunl occrbiora.

A lantis autcm cxcidisse bonis lanlnm inlcrt doloris , af-

flictionis, angusli.c; ul eliamsi r.iillnm aliud esset suppli-

cium pcccaloribus dcslinatum,illud solum possct gravio-

rem aliis gehennae crucialibus infcrrc pcenam aniuiaeque

perturbalionem.

X. Animo tecnm repula vitae illius stalum et condi-

tionem, quantum scilicct capere poles : nain jiro rei dig-

nilate nullo sermone declarari yalct : scd cx iis quae au-

divimus quasi per aenigmata , obscuram quamdam eju»



4^2 S. 30. CHRYSOSTOMl ARCHIEPIRCOPI C. P.

rei conjecturam faciamus : « Anfngit , inquit , dolor, tris-

» titia et gemitus. » Quid igitur ea vita felicius est? Non est

ibi metuenda paupertas et a^gritudo, nullus ibi laedit

nullus laedilur, nullus irritat nec irritatur, nullus irasci-

tur, aut invidet, aut absurda concupiscentia exardescit,

nemo de necessariorum commeatu auxius est , nemo su-

permagistratu aut principatu dolet. Omnisenim aflectuum

procella , sedata extinguitur : omnia in pace, kelitia et

gaudio; omnia tranquilla et serena ; omnia dies, splen-

dor, lux:non luxhodierna; sed alia tanto hac splendi-

dior,quanto lucerna lux dici. Nulla ibi nox : neque lux

illa nubium concursu obscuratur, nec ardet, nec corpora

adurit. Nulla nox, neque vespera, non frigus, nec a^stus,

non alia tempestatum mutalio. Sed alius adest slatus ta-

lisque, qualem ii solum intelligent, qui adepti fuerint. Non

illic senectus, nec senectutis incommoda , sed omnia ,

quoe ad corruptionem spectant, de medio tolluntur, quia

incorruptibilisgloria ubiquedominatnr. Quodque omnium

optimum est , Christi consortio fruenlur cum Angelis,

cum Archangelis , cum superioribus Potestatibus. Con-

templare nunc ccelum , ea quas super coelos sunt cogitatu

transcende:cogita lotius creaturas transmulationem ; non

enim ut nunc est manebit , sed multo pulchrior erit et

clarior; et quantum plumbo fulgidius est aurum , tantum

hac rerum prsesentium conditione praestantior erit illa ,

quemadmodum ait beatus Paulus : « Quia et ipsa creatura

» liberabitur a servitule corruptionis1

. «Nuncenim, utpote

corruptionis particeps, multa patitur, quae corpori con-

veniunt; tunc vero his omnibns exuta, incorruptibilem

nobis decorem exhibebit? Quoniam enim natura incor-

ruptibilia corpora acceptura est, ipsa quoque demum in

melius cemmutabitur. Nulla tunc erit seditio aut pugna :

1 Roin. Tiii, 3i.



AI> THEODORUM LAP9UM. LIB. H. ^7^

magna quippe erit in clioro sanctorum concordia , omni-

bus semper inter se conscntienlibus. Non illic diabolus

timendtis , non dicmonnm insidiac , non gehennae commi-natio, non mors, neque humana haec, neque illa alia multo

gravior : sed omnis hujuscemodi metus solutus est. Ac

sicut puer regius,primum simplici modo educatur , ti-

rooribus atque minis coercetur, nc per indulgentiam pejor

evadat, seque paterna indignum reddat haeredilate; post-

quam autem regiam dignitatem adeplus est, his omnibusconfestim deposilis, purpura diademaleque ornatus, ac

numeroso satellitio stipatus, magna cum libertatc praesi-

det , abjeclo ab anima sua statn illo humili atque demisso,

aliaque substiluta rerum conditione; ila tunc continget

sanctis omnibus. Ne putes autem haec ceu quadam ver-

borum pompa jactari, ad montcm pergamus ubi Christustransfiguratus est : contemplemur illum splendore magno

fulgeutem, licet tamen ipse non totum futuri sseculis plen-

dorem exhibuerit. Nam quodatlemperalione quadam, non

accurata rerum demonstratione, talis apparuerit, cx ipsis

Evangclislae vcrbis ostendilur. Quid enim ait ?« Resplcn-

»duitsicutsol

4

. nlncorruptibiliumautem corporum

gloria

non tantam emitlit lucem,quanlam corpus hoc corrup-

tibile, neque talem ut a morlalibus oculis videri possit;

sed incorruptibilibus ct immorlalibus oculis cst opus ad

ejus conlemplalionem. In monte autem lantam ipsis ape-

ruit ,quantam sine oculorum kcsione ferre poterant : ne-

que tamen sustinere potuerunt, sed ceciderunt in faciem

suam. Dic mihi,quscso, si quis te in locum quemdam

splendidum induceret, ubi omnes sederent aureis induti

vestibus, et in medio ccetu alium ostenderet, qui et veslem

et capilis coronam haberet ex lapidibus tantum preliosis

compactas, dcindeque polliceretur te in numerum hujus

1 Matth. xtii, »,



4j4 *• '0. CHRYSOSTOMI ABCHIEPISCOPI C. P.

populi ascriptnrum esse; annon quidvis faceres, ut tale

proinissum consequerere. Aperi nunc oculos, el illudrcs-

pice thealrum, non hnjnsmodi viris frefjuentatum , sed

iis,qui et auro et lapidibus pretiosis, et radiis solaribus

,

et omni,qui sub aspeclum cadit, splendore, longe dig-

niores sunt; non hominibus modo, sed etiam iis qui ho-

mines mullo spalio antecellunt, Angelis nempe, Archan-

gelis, Thronis, Dominationibus, Principatibus, Potesta-

tibus. De Rcge namque, qualis sit ne diccre quidem

possnmus ; adeo sermouem et mentem omnem cxcedit

ejus pulchritudo, species, splendor,

gloria, majeslas,

magnificenlia. Tot-ne bouis , dic mihi , nos privabimus,

ut dccJiucinus exigui lemporis laborem? Nam si millies

quotidie moriendum esset, si gehenna ipsa sustinenda

foret, ut Ghristum in gloria sua venientem conspicererous,

et Sanclorum choro annumeraremur , nonne omnia illa

ferenda essent? Audi quid dicat beatus Petrus : « Bonum

»est nos hic esse1

. »Quod si ille obscura qnadam cons-

pecta fulurorum imagine, omnia statim rejecit ab animo,

ob inditam a tali visione voluptatem : quid dicetur quando

ipsa rerum verilas aderit, quando apertis regiis aedibus,

ipsum Rcgem consj)icere licebit, non ultra inoenigmate,

neque per speculuin, scd facie ad faciem; non ultra per

fldem , sed per speciem ?

XI. Mulli sane sunt, qni absurdo judicio usi, a gehenna

solum liberari peroptanl; ego vero gehenna mullo gravio-

rem esse pcenam puto , non assecutum esse gloriam illam ,

indequc excidisse : nec opinor adeo lugendum esse de

gehennae malis, ut de amisso ccelorum regno : hic enim

est crucialus omnium acerbissimus. Nunc certe cum re-

gem videmus frequenli cum satellitio regiam adcunlem,

clientes ejus, sermonis, consilii et gloriae participes,

1 Matth. xvn, 4.



AP THEODOnUM IAPSUM. UB. II. 4j^

beatos pra?dicamus, nosquc miseros, otsi infinitin bonis

abundcmus, quoruin sensuin non |)orci|>imus , eorum glo-

riain inluontcs ; cliiimsi compcrlum sil nobis, luincsplen-

dorein fallacem esse, minimcque ccrlum, luin ob bella ,

tmn ob insidias, invidiatnque, lum elinm, quod iis omni-

bus seposilis , ipse pcr sc pro nihilo h;ibendus sit:ac ubi

agitur dc Rege universorum, qui non parlem, sed gyrura

totum terra; possidet, imo qui tolam illam pugno com-

pleclilur , et palmo crclos,qui portat omnia verbo virtnlis

suac, cui omnes genles ,quasi nihil , et quasi salivo com-

putautur, annon pulabimus cxlremum esse supplicium

si in choro ipsi circumposito non constituamur ? An sat

nobisessecredemus, st gchennanieiTugorimus?Quid anima

sic afiecta miserius? Rex enim illc nou jugo alborum mu-

lorum , non aureo curru vcctus, non pcrpura nec corona

ornatus, non sic, inquam ,judicalurus tcrram vcniet?

Quomodo igitur? Audi Prophelas clamanles ct dicentes,

quantum hominibus diccre las csl : alius quidem ail : a Deus

smanifcsle veniet, Deus nosler, el non silcbit : ignis in

nconspeclu cjus cxarJcscet , ct in circuitu cjus lempeslas

» valida. Advocabil coilinn dcsumim, cl lcrrani discernere

«populum suum 1

. » Hosaias vcro supplicium nobis propo-

nit his vcrbis : «Ecce dies Domini venit insanabilis iuroris

»el iras, adponendum lolum orbeni lcrrarum dcserlum ,

sel ad perdendum peccalorcs ex eo. i\am stellaj cali , et

» Orion , et omnis ornalus cceli , lucem suani non dabunt :

»et oblenebrescct sol in exorlu suo, et luna nou dabit

nlumen suum. Kt mandabo universo orbi mala, ct impiis

» peceata sua. Et perdam contumeliam iniquorum , et con-

fttumeliam supcrborum humiliabo :et crunt, qui rclicti

«fuerint, preliosiorcs, quam aurum ineoctum, el homo

• preliosior erit, quam lapis ex Suphir. Etenim ccelum

Psal. ilix, 3, 4.



4j6 S. '0. CHRYS0ST0VII AHCHIEPISCOPI C. P.

» concutielur, et tcrra comrnovebitur a fundamentis suis,

»propter furorem irae Domini Sabaolh in die , qua super-

»

veniet furor ejus'. »Et rursum, « Fenestrae, inquit ,

de«crelo aperienlur, et commovebunlur fundamenta terras :

«turbaticne turbabitur terra , egestate cgebit , agitotione

»agitabitur sicut ebrius ct crapulans :conculietur sicut

» tugurium pomarium. Terra cadet nec poterit rcsurgere :

«invaluit enim supeream iniquilas. Etinducet Deus super

nornatum creli in alto manum suam in die illa, et super

» regna terr;e:et congregabunt congregationem ejus in

«carcercm, et occlndent in munitionem2

. » Malachias item

his consona locutus est : « Ecce venit Dominus ornnipo-

»tens, et quis sustinebit diem ingressus ejus? aut quis

«subsistetin visione ejus? Quia ipse ingreditur sicut ignis

«conflatorii , et sicut herba lavantium : et sedebit conflans

»et purgans quasi argentum et aurum 3:»et rursum

«Ecce, inquit, dies Domini venit accensa ut fornax, et

» inflammabit eos. Et erunt omncs alienigenae, et omnes

«operantcs iniqua, arundo :et accendet eos dies ventura ,

» dicit Dominus omnipotens, Nec relinquetur radix , neque

» palmes ". » Vir autem ille Desideriorum : « Videbam , in-

»quit, donec throni posili snnt , et Antiquus dierum se-

ndebat, et vcslimenlum ejus sicul nix albnm , capillus

» capitis ejus quasi lana munda. Thronus ejus flamma ignis,

»et r.otas ejus ignis inflammans. Fluvius ignis trahebat

»progrediens ante eum. Mille millia ministrabant ei, et

»decies millies dena millia astabanl in conspeclu ejus.

» Judicium sedit, et libri aperli sunt. »Et paucis interpo-

sitis,« Videbam, iuquit, in visione noctis, et ecce cum

snubibus cceH qnasi Filius hominis veniens erat, et nsque

»ad Antiquum dierum pervenit, ct coram eo oblatus est,

• Isai. xiii, 9-i3. — • Id. xxiv, i8-aa. — 3 Malacli. 111 , i-3. —• Id. it. i.



AD THEODORCM LAPSUM. LIB. II. 4/7

»et ipsi datum est impcrium, honor et rognum :et omnes

»popu!i , tribus et linguae ipsi serviunt. Polcslas ejus, po-

» teslas sempiterna,quae non praeteribitj et regnum ejus

»non deslruetur. Inhorruit spirilus meus , ego Daniel in

»hahilu meo , et visioncs capitis mei conlurbabanl me*. »

Tunc apcricnlur omnes coelestium fornicuni porlae; imo

et ipsum coclum e mcdio subducrtur. « Volvetur enim , in-

»quit, ceelum quasi libcr2

: »veluli cujusdam labcrnaculi

pcllis atque velum e medio conlrahilur, ila ul in melius

commulelur. Tum omnia ^tupore, horrore atque trenore

complcla erunt. Tum etiam mclus ingens Angelos ipsos

occupabit; neque Angelos tanlum, sed eliam Archange-

los, Thronos , Dominationes, Principalus , ct Polcslales.

« \ irlules eniin , ait, ccelorum commovebunlur3

, »quia

ipsorum conservi poenas daluri sunt de peracta in mundo

vita. JNamsicum dc una civilalc judicium insliluitur, his

magistratibus , inhorrescunt omnes etiam ii,qui exlra

pcriculum sunt, cum de universo orbe judicabitur a tali

judice, qui neque tcstibus , neque probalionibus indiget,

sed absque his omnibus,

et opera ct verba et cogitalionesin medium adducit, omniaque ceu in imagine et peccan-

tibus, cl ignorantibus demonslrat, quomodo fieri polest,

ut quaelibct virlus non tremat et concutiatur? Licel enim

fluvius igneus non traherelur, ncque Angeli astarenl for-

midabiles; soli autem homines convocati, alii laudibus et

prrccouiis cclebrarcnlur ; alii cum ignominia abjicercnlur,

ne vidercnt gloriam Dei ; « Tollatur, inquil, impius, ne

»videat gloriam Domini, » nonne quavis gehcnua acer-

bius, vel id solum quod a lantis excidis.scnl bonis , abjec-

torum animas cxcruciarel? Illud vcro qiuuilum sil uutlum,

nunc quidem scrmone declarari ncquil; lunc vero ex re

ipsa manifesle cognoscemus. Tu vci o nunc his adde , sup-

' Dan, vii, 9-i5, — • Isai. xxxiy, 4. — ' Matlh. xxit. »9.



4^8 8. 30. CttfcYSOSTOMI ARCHIEPISCOPl C. P.

plicium illud , nequc tanlum homincs pudorc sulTusos,

vel opcrlo capite, el oculis in terram defixis, sed etiam

tractos per viam quae tendil ad igncm , et ad tormenla

abroplos, tradilosque immanibns pofcslalibus : idque eo

tempore, qtto coronanlnr, celcbranlur llironoque rcgio

sistnnltir ii,qui bona cgerunt, ct geslis suis aelerna vila

digni sunt.

XII. El hnec quidem illa dic ; quac vero post fnlura sunt

quis scrmo nobis exprimat, voluplatem nempc ex Christi

consorlio, ulililalcm, gaudium ? Anima quippe ad pro-

priam reducla nobililalem, quae deinde Dominum suum

cum libcrlale conspiccrc valcl, quanla voluptale afliciatur

et quanlutn lucri rcfcrat, cnarrari neqnit : lneta scilicet,

non tanlum quod bonis prnesenlibus frualur , scd quodcerla sit ea nunquam dcsitura esse. Hanc ccrte laelitiam

nec verbisexprimerc, necmenlecaperepossumus : obscure

tamen, qualenus possunl magna parvis declarari, eam des-

cribere lenlabo. Perpendamus cos qui in praesenli vila hu-

jns tnundi commodis fruunlur, divitiis, inquam,magistratu,

gluria :

quo pacto scilicet de bona forluna superbienles,

nequc se in terra posilos arbitrantin" ; tametsi iis bonis

fruanlur, qune ncquc bona csse crcduntur, neque in corum

possessione pcruianent, sed somnio velocius avolant quod

si paulisper aliquando consistant, in pra^senli solum vita

usui essc possuut, nec ulterius una progrcdi valent. Si

autcmhr.jusmodi bona dominos tanlo gaudio exlollunt,

quid fulurum putas de animabusillis, accersitis ad inftnila

illa, O118B in coulis sunt, bona,qu;e firma semper et immota

inanent? Nequeea rc solum antecellunt, sed etiam magni-

ludineet conditionesua ila praesenlibus praestanliora snnt,

ut nc(|uc in cor hominis id ascendere possit. Nunc elenim

qucinaduiodum in ulcro infans, sic in hocmundo angusliis

conclusi degiaius, nec possumu» futuri saeculi spleudorem



AD THEODOfttJM LAP8UM. LIS. tl. i^J^

et libcrlnlem contneri : at nbi pnrtns lempus advenerit,

omnesque homines, qnos suscoprrat, hic mundus ad tlicm

judicii proluleril; abortivi quidem e tcnchris in tencbras

ingrodienlur, et ex angustiis in anguslias graviores; ma-

tnri aulem foelus, qni regine iniaginis formam et notas scr-

varunt. Hegi sistentnr, illndque ministerium capessent,

qnod Angeli et Archangeli universorum Deo pcrhibeni;.

Ne ilaque hos charactcres, o amice, usque in finem de-

lere velis, sed eos quamprimum inslauralos in meliorem

formam redncas. Nam pulchriludinem quidem corporcam

inlra naturne limiles conclusit Deus : animae vero decor

illic a necessilate scrvilulis liberalur, utpole corporca

forma longe praestantior : alque in nobis et in Dei nulu si-

tus est totus. Siquidem Dominus nosler beneficus cum sit,

hoc maxime dono genus nostrum exornavit, ut qune mi-

nora sunt, nec niagni intersunt, nec refert quidpiam si

inlercidant, ea naturae necessilati addixerit; verorum au-

tem bonorum nos opificos esse concessorit. Aleniin si

pulchriludinis corporeae nos dominos reddidisset, super-

fluam sollicitndineui suscepisscmus, alque in rcbus infruc-

tuosis lotum lempus injpcndissenius, animae cura prorsus

neglecla. Cum cnim ncgala nobis hujusmodi facullate

nunc omnia faciamus, omnia moliamur, ac cum vcram as-

sequi speciem nequeamus, pigmentis illam nobis vindice-

mus, ac coloribus, picturis, capilloruin concinnilate, ves-

tinm amictu,

oculorum lubricilate ; allisqtie multismachinis falsam pulchritudincm emcntiaimir

, quodnam

sliidiuiu animae et rebus honeslis pOQeremus, si corpus in

pulchram formam inularc possemus? Nullani forlasse

aliam operam suscipercmus. si hac noslrae f;iciillatis esset,

sed lotum consumereinus Lempus ut scrvam iulinilis orna-

menlis dccorarcmus,duin domina plns, quairi vile manci-

pium, in defurmitateet scgnitie jaccret. QuadecausaDeus,



48o S. JO. CHRYSOSTOMI ARCH1EPI8COPI C. 9.

adempta infelici cura, raelioris rei artem nobis indidit; ita

ut qui corpns ex deformi elegans reddere non potest, is

possit animam, etiamsi in exlremam deformitatem deci-

derit, in summam pulchriludinem reducere , adeoque

amabilem jucnndamque reddere, ut non probi tantum viri,

sed ciiam omnium rex et Deus in ejus concupiscentiam

veniat: quemadmodum et Psalmista de illa pulchritudine

loquitur : o Et concupiscet rex decorem tuum '. » Annon

vides in lupanaribus, deformes et impudentes mulieres ne

a gladiatoribus quidem, fugitivis, et iis qui cum bestiis de-

pugnant admitti; si qua vero sit formosa, ingenua et pu-

dibunda, quae calamitale quadam in talem inciderit ne-

ccssitatcm, eam uxorem dnccre ne viros quidem magnos

etsplendidae forlunae crubescere? Quod si tanta est apud

hoinines misericordia, et lantus glorias contemptus, ut

ssepe illas quae in fornice ignominia sunt aflectae, ab illa

scrvitule Hberenl , et pro conjugibus habeant , quanto

major apud Dcum erit erga animas, quae per tyrannidem

diaboli a prisca illa nobilitate in praesenlis vitae lupanar

reductaesunt ? Iiujusmodi exempla passim apud Prophetas

r< perias, cum Jerusalem alloquuntur, quaeutique fornica-

tionem inciderat; imo fornicationem novi generis, quem-

adinodum ail Ezcchiel: « Omnibus meretricibus dantur

«mercedes, tu vcro mercedes dabas, et apud te diverso

»modo agitur, quam apud caeteras2

: » Et alius, « Sedisti

• expectans eos tanquam cornix deserta1

. » Hanc itaque

sic ibrnicalam rursum evocat Deus. Etenim captivitas non

tam ad vindictam acciderat, quam ad conversionem et

emendationem. Siquidem si eos prorsus ulcisci voluisset

Dcus, non reduxisset domum , nec urbem majorem et

splendidiorem, nec templum itidem denuo excitasset :

« Erit enim, ait, gloriadomus hujus novissima praestantior

« Psal. xliv, i3, — • Ezech. xvi, 33. — » Jerem. iji, 4<



AD TIIF.ODORUM LAPSUM. LIB. IH 48l

jpriore1

. » Quod si Dcus sncpc conspnrcatam libidine a

punilonlia non exclusit, niullo magis animam tuam am-

plexabitur, quoB nuncprinuun lapsa est. Ncmo enim, nemo

corporeae amator formee, quantumlibet insanus, tanta

amicae suac ardct concupiscentia,quanto studio Deus

animarum nostrarum appetil salutem, quod tum ex iis

qua- quolidie accidunt, tum cx divinarum -Scripturarnm

dictis vidcrc licet. Obscrva tam in ipso Jeremiae exordio,

quaro alibi passim apud Prophetas, quomodo despectus

et contcmplui habitus, rursum instct amiciliam eorum,

qui ab se aversi fuerant, exquirat: quodeliam ipscinEvan-

geliis declarat his verbis : « Jerusalem , Jerusalem, quae

» occidis Prophelas, et lapidas eos, qni ad le missi snnt,

«quotics volui congrcgarc filios tuos, qucmadmodum gal-

»lina congregat pullos suos sub alas, et noluislis2

?» Et

Paulus inEpistola ad Corinthios dicebat : «Quoniam Deus

» erat in Christo, mundum rcconcilians sibi, non rcputans

» illis dclicta ipsorum, ct posuit in nobis verbum rcconci-

«liationis. Pro Chrislo ergo legatione fungimur, tanquam

»Dco fexhortante per nos. Obsecramos pro Christo, rccon-

» ciliamini Dco3

. » Ilacc ad nos nunc dicla putalo: nonenim incrcdulitas tanlum, sed eliam vita immunda odio-

sam hanc inimicitiam cxcitare polest : « Nam sapicnlia

» carnis, inquit, inimicitia est Deo 4

. » Deslruamus igitur

hoc teplum, ac diruanius, mortuumque ponamus , ut

bealam rcconciliationem adipiscainur, ut rcddamur ite-

rum amabiles et dcsiderabilcs Dco.XIII. Scio te nunc Ilcrmiones formain miiari, nihil-

quc in tcrris cjus pulchritudini par esse putare. Veram si

vclis, amicc, tanto illa eleganlior ct pulchrior cris,

quanto lutcis aurea: staluoc. Nain si in corpore pulchritudo

umllorum animos ila perccllit ct excilat, quando ea in

• Agj>. 11, 1. —» Maltli. xxtii, 7>y, —

' a Cor. v, 19, ao. —* Rom.

VIII, 7.

xc. 5i



48* 9. JO. CHRYS09TOUI AP.CH1EPI5COPI C. P.

anitna refulserit, quid hujusmodi speciei ac pulchriludini

simile fuerit? Siquidem hujus pulchritudinis substantia

nihil aliud est, quam phlegma, sanguis, humor, bilis, et

cibi mansi succus. His quippe rebus oculi, genae et reli™

qua membra irrigantur; quod si irrigationem hujusuiodi

a ventre et a jecorepromanantem non quolidie accipiant,

cute indecore marcescente, oculisque depressis, oris spe-

cies tota continuo avolat; ita ut si consideres, quse pul-

chritudo insit oculis, quae recle composilis naribus, quae

corpori et genis, nihil aliud esse corporis pulchritudinem

dicas,quam sepulcrum dealbatum , tanta nempe intus

sorde plenum est. Deinde pannum si videris intinctum

hujusmodi rebus, pituita videlicet aut fluore, ne extremis

quidem digitis contingere, imo nec respicere audes, et

tamen hujusmodi rerum conclavia et apolhecas plurim1

facis. At pulchriludo tua nonhujusmodi erat, sed ita praes-

tantior illa, ut cceli terram anlecellunt; imo ccelis ipsis

multo splendidioretmelior. Animam quippe nudatam cor-

pore nemo hactenus vidit : aliunde tamen ejus tibi pul-

chritudinem demonstrare tentabo, a potentiis nimirum

majoribus.Audi igitur quomodo virum Desideriorum illa-

rnm decor perculserit : cum vellelenim earum pulchritu-

dinem declarare, nec posset corpus his simile reperire,ad

metallicam materiam confugit, neque his contentus, ful-

guris splendorem in exemplum attulit. Etsi autem illae

non puram nudamque substantiam suam ostenderint, sed

obscnre admodum, ac velut in umbris; italamen resplen-

duerunt, ut eas apparere verisimile est cum omne vela-

mentum remotum luerit. Tale quidpiam de pulchritudine

aoimae cogilarc oportet. « Erunt, inquit, sicut Angeli*. »

In corporibus quoque ea, quae leviora et lenuiora sunt,

quseque per viam feruntur ad incorporea lendentem,

• Luc xx» 36.



AD THEODOIUJM LAPSUM. LIB. II, 433

longe praeslanliora et mirabiliora caelcris habentur. Coe-

lum igitur terris, ignis aquis, stellse Iapidibus preliosis,

longe speciosiora sunt : Iridem multo mngis, quam violas,

rosasc.clerosqueomnes tcrrac floresadmiramur. Insumma

si posses animae pulchritudincm oculis corporeis intueri,

corporca haec cxempladerideres, usque adeo tenuiter nobis

animae formam decoremque delineant. Ne,-quaeso, talem

possessionem, et hujusmodi felicitatem negligamus: cum

maxime facilis nobis aditus ad illam pulchritudinem detur

per spcmfuturorum : «Momentaneumenim, inquit,el leve

» tribulationis nostrae supra modum in sublimitate, aeter-

»num gloria3 pondusoperalur, non contcmplantibus nobis

»quae videntur, sed quae non videntur: quoe enim viden-

» tur temporalia sunt; quceaulcm nonvidentur, aeterna1

. »

Quod si « Tribulaliones, » quas nosli, leves vocavit beatus

Paulus, quia non respicitur ad ea quac videntur, multo le-

vius et facilius erit libidinem sedare. Nondum eniui ad

pericula te illa vocamus, non ad morles quotidianas, non

ad plagas frequcntcs, verbera, vincula , inimicitias cum

orbe lerrarum, nonadodia domeslicorum, non ad vigilias

frequentes, longe peregrinationes, naufragia, latronum in-

cursus, cognatorum insidias , dolores amicorum causa

non ad famcm, frigus, nuditalcm, exustioncm, moestitiam

pro rebus sivc tuis, sivc non tuis. Nihil horum jam postu

lamus; sed idsolum rogamus,a mole licta servitute liberes

te, et ad prislinam libcrtalcm rcvcrtarc , lecum reputans

et libidinis prenas, et dehilum prisliiKC virluti luae prae-

mium. Nam quod increduli circa resurrcctioncm segnite r

affecli sint, ncc unquam inde metum suscipianl, nihil

cerle mirum est: sed quod nos qui.de futuris magis,

quam de prescnlibus rebus pcrsuasi sumus, tam miscro

degamus, tam calamilose, nulloque scnsu ex earum wie-

1 Cor. 1, 17, 18.

3i.



484 s - 30 ' CHRVSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

inoria afficiamur, secl in exlremam incuriam delabamur,

id sane amentiae plenum est. Siquidem nos fideles, eadem

quae infideles illi facimus : imo miscrabilius quam illi af-

feci: sumus : non desunt enim inler illos qui humana vir-

tute claruerint. Quae nobis erit consolalio, quae demum

venia? Mulli quidem mercatores naufragium passi non

animo conciderunt, sed eadem instilere via; quanquam id

damni non ex segnitie evenerit sibi, sed vi veniorum : nos

autem, quibus de bono fine semper sperare licet, cum

probe sciamus, neque naufragium, neque detrimenti quid-

libct invitis nobis obventurum esse ; annon rem aggrcdie-

mur? annon eamdem, quam prius, mercaturam resume-

mus, sed supini consertis apud nos manibus jaccbimus?

Et ulinam apud nos tanluiii, et non etiam conlra nos,

quod apertae insaniae est. Nam si quis pugil omisso adver-

sario, in caput suum manus converteret, facicmque suam

conlunderet, annon eum inter furiosos annumeraremus?

Supplantavit nos diabolns acdejecit: quaproptcr resurgere

oportet , curareque ne abripianmr, neve nos praccipilcs

demus, neu ejus plagis alias a nobis ipsis ilialas adjicia-

mus. Siquidem beatus David in lapsum decidit tuo simi-

lem, imo et alium adjecit, nempe homicidium. Quid igi-

tur ? Num proslrastus mansit? Annon statim erexit se,

slrenueque bellum paravit conlra inimicum ? Imo ita for-

titer ipsum debellavit, ut eliam mortuus progeniei snas

praesidio esset. Salomoni quippe ingensflagitium aggresso,

et mille morles promerito, propter David regnum inte-

grum se relinquerc dicit Deus his vcrbis: «Scindens scin-

»dam regnum tuum de manu tua, et dabo illud servo tuo.

» Verum in diebus luis hoc non faciam. » Quare? « Prop-

» ler David patrem luum: de manibns filii tui illud acci-

jtpiam1

. » Ezechia; quocpie de summa rerum periclilanti,

' 3 Reg. xi, ii, 12.



AD THBODORUM LAPSUM. Ull. II. 485

quanquam justus esset, proptcr beatum illum virum auxi-

lium promisil. « Protegam, inquit,urbcm hanc, ut servem

neain propter mc cl proplcr David pucrum meum1

. »

Tanta cst poenilentisc virtus. Porro si ea, qua tu nunc,

sententia fuisset, Deum non posse deinceps placari : et si

inlra sc dixissct : Honore magno me affccit Deus, inter

Proplielas censtituit, in conlribules imperium tradidit,

sexcentisquc mc periculis exemit: quo modo post tot be-

neficia lapsus, et cxtrema ausus facinora, possim eum de-nuo mihi propilium rcddcre? Si hacc in mcnte habuisset :

non solum ea, quae poslea recte gessil, non effecisset, sed

etiam priora pessum dcdisset.

XIV. Neque eniin solum corporis , sed etiam animae

vulnera inducunt mortem. Attamen eo insipicntiae veni-

mus,

ut illa diligenter curemus,

haec negligamus :quan-quam corpus insanabili saepc morbo laboret, nihil tamcn

dc salute desperamus :ac licet medici froquenter dicant,

morbo non posse remedium afferri, instamus nihilominus

roganles aliquam vel lanlillam aifcrri consolalionem : in

morbis autem animae, quorum nulli ipsanabiles sunt,

quippc «jui a naturae neccssitate non proccdant, ac si alicnae

esscnt infirmitates pcrindc ncgligenler agimus, imo despc-

ramus : aique ubi naiura morbi dcploralam valetudinem

cssc suadet, ac si spcs cssel fnulta salulis, curam adhibc-

musj ubi vero nulla dcspcrandi causa , dcspondcmus

animum , et ab omni cura absislimus : usque adco niajo

rcm corporis, quam anim;c, rationcm habemus. Qua-

propter ne corpus quidcm sorvarc possumus : nam qu

quodpr.eciputim cst ncgligit, ct in uiinoribus omnem sol-

licitudinem ponit, ulraquc dcstruit cl pcrdit:qui aulcm

ordincm scrvat , cl quod prius cst maximc curat, etiamsi

quod postcrius cst negligat,pcr salulcm illius hoc eliam

•

4 Rrg. m\, 54.



486 »• JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPI9COM C.

conservat. Id vero Christus nobis declarat his verbis:

« Nolile timere eos qui occidunt corpus, animam autem

»non possunt occidere; sed polius timetc eum qui potest

»etanimam et corpusperdcre in gehenna1

. » Numquidjam

tibi persuasum est nunquam dc animae morbis quasi insa-

nabilibu9 desperandum esse , an vero necesse est et alia

adhibere ratiocinia? Quantumlibet enim ipse animum

despondeas , nos nunquam de te desperabimus : neque id

quod aliis vitio vertimus, ipsi admittemus; licet non par

et aequale sit , aliquem de se ipso despcrare, aut alium de

ipso. Nam qui de alio talem habct opinionem , cilo veniam

obtinebit; qui aulem de se ipso, non item. Quare? Quia

ille quidem ejus studinm ct pcenitentiam in potestate non

habet:sed ipse solus obtinet. Nihilo magis tamen ideo de

te desperabimus, etiamsi tu miilies animum despondeas.

Fortasse enim , fortasse inquam , aliquis ad virtutem re-

gressus, aliqua pristinae vitae redintegratio dabitur. Audi

sequentia. Ninivitae, audilo Propheta vehementer commi-

nante , « Adhuc tres dies, et Ninive subvertctur1

; »ne ila

quidem animo conciderunt, sed etiamsi nulla de Deo exo-

rando spcs videretur csse, imo polius conlrarium ex ora«

culo suaderclur, non enim cum dislinclionc quapiam id

dictum fucrat, scd npcrtum decrelum crat; nihilo tamen

minus pcenilentiam exhibuere dicentcs : « Quis scit num

• pcenitentiam agct, et exOrabilur Deus , et averlctur ab

» ira furoris sui , et non peribimus? Et vidit Dcus opera

»corum, quod aversi essenl a viis suis malis. Et pcenituit

»Deus super malilia, quam dixerat se facturum , et non

»fecit$

. * Quod si homines barbari et indocti tanlum po-

tuerunt inlelligerc, mullo magis nos id facere oportet

qui divinis tlogmntibus eruditi sumiis, et multa hujusmodi

exempla tam verbis quamopcribus exhibita vidimus. «Non

» Matth. x, »8.

—» Jon.

m, 4. —* Ibid.

g,10.



AD TilEOOORUM LAPSUM. LIB. II. 4$7

»enim, inquil, sunt consilia mea sicnt consilia vestra

»nonuo vifB ino.T sicnt viae veslra?. Sed qnanlnra distat

ccelum a lorra, tanluin dislant cogilationes meae a co-

«gitatione vestra, et consilia mca consiliis vestris*.»Si

vero famulos nostros qni sa?pe deliquerint, cum promit-

tunt se mcliores futnros, et admiltimns ct in prislinum

honorcin restituimus , imo frequcnler majorcm ipsis fidu

ciam damus; mullo rnagis id iacturus ille cst. Nam si ideo

nos fecisset ut snpplicio afliceret, jure desponderes ani-

mum ac de salutc lua dubitares : si voro non alia de causa

quam bonilale sua raolus , nos creaverit, ut rctcrnis frua-

mur bonis, alque ideo omnia agit ot operalur a prima

.usque ad pra_\sentem diom; quid nos ad cain dubitationem

impellat? Illnni veheraenler oflendimus, ot quanlum alius

nemo. At idco maxirac a praesentibus absislere oportet

el pcenitentiam de practeritis agere, magnamque muta-

tionem exhibere. Ncque enim ca,qun3 perpclrare ausi

sumus, illum tam possunt irrilarc, quam quod nolimus

dcinum rosipiscoro. Nam poccarc quidcm , humanura est;

at iu peccalis pcrseverarc , id non huraanum est , sed om-

nino salanicum. Animadvcrlas cniin quoraodo per Pro-phetain hoc plus quain illud icprchondat Dous : « Et dixi,

sinquit, postquara fornicata cst his oinnibus.Ad me re-

«verlcrc, et non rcversa csl2

. sEtalibi rursum, ut os-

tendat quam propensus sit ad no.slram salutera,quia post

mulla dclicla proraiscrant sc recta via inccssuros, cura id

audisset, ait:

« Quis dabil Ut ila sint corda eorura in ipsis

»ut tiineant inc , ct cuslodianl mandala nioa oinnibus dic-

» bus suis, ut benc sit cis ct filiis coruni in s.TCulum*?»

Et Moyses ipsos compcllans, lnxc dicobat : « Et nunc ,

«Israol, quid Doiiiinus Dous polil a lc, nisi ul limoas Do-

Biniinun Deum tuura , ct ainbulcs in omnibus viis ejus , et

> Isai. tv, S, 9. —• Jerem. »11, 7. — • Dcut. v, ag.




» diligas ipsum 1

? »Igitur qui expetit a nobis amari, et

propter hoc nihil non agit, qui ne quidem filio suo ob

araorem nostri pepercit, ac quovis tempore ut cum illo

reconciliemur,rem sibi optalissimara habet; qui fieri pos-

sit ul pceuitentes non admillat et amplexetur? Audi qnid

per Prophetam dicat : « Dic lu, ait, iniquitates tuas prior

»ut justificeris2

. »Id vero, quo vehementi in eum amore

flagremus, expetit a nobis. Cum enim is qui amat, ab iis

qui amanlur contumeliisaffeclus, non tamen extinguit

amorem; non alia de causa illatas conlumelias in medium

aflerri studet,quam ut vehemenliam amoris sui decla-

rans,ad arctiorem eos et majorem dilectionem pertrahal.

Si aulemconfessio peccatorum tautum aflertsolalii, multo

majus afferet eorum per bona opera abltilio. Siquidem

nisi ita esset , sed semel aversis a recta via

ad pristina re-ditum intercluderet, nemo plane nisi forte paucissimi

numero, in regnum ccelorum ingrederelur. Alqui pracla-

riores fuisse eos reperiemus, qui prius lapsi fuerant. Quicnim magnam in malis operibus vehementiam adhibue-

rant, eamdem postea in bonis ageudis exhibebunt , utpote

qui sciant quantis sint obslricli debitis:quod et Chrislus

declaravit, quando Simoni circa mulierem loquebatur.

aVides, ait, hanc mulierem ? Intravi in domum tuam

» aquam pedibus meis non dedisti : haec autem lacrymis ri-

»gavit pedes meos , et capillis suis tersit. Osculum mihi

»non dedisti.hasc autera ex quoinlravi, non cessavit os-

nculari pedes meos. Oleo caput meum non unxisti : haec

«autem unguento unxit pedes meos. Propter quod dico

» tibi,remitluntur ei peccata sua multa, quia dilexil mul-

»tum. Cui autem minus dimittitur, minus diligit. Dixit

«autem ad illam : Remittuntur tibi peccata3

. »

XV. Idcirco diabolus gnarus eos, qui ingentia mala

' Deut. x, ia. — » Isai. xuu, 26. — 3 Luc. tii, 44-48.



AD THBODORUM l.VPSUM. UB. II. 489

perpelrarunt , ubi primum coeperint poenitere, id magno

studio agerc, utpote conscios delietorum suo rum ; timet

ct formidat, ncquando rem exordiantur. iN am postquam

COBperint, coatineri ultra nequeunt, ac poenitentia quasi

igue succensi , auro puro puriores animas suas efliciunt,

conscientia nempc ac memoria peccatorum suorum quasi

venloquodam validissimo in virtutisportumimpulsi. Eaque

in re praestant iis qui nunquam ceciderunt, quod majore

ulanlur alacritate; si lantum , ut jam dixi , rem aggredian -

tur. Nam hoc opus, hic labor est posse introitum petere,

acvestibula poenitentiae contingere, inimicumque multum

spirantemet instanlem depellere alque prosternere. Dein de

vero non tantum ille furorem exhibebit, semel superalus

et qua parte forlior erat dejectus : nos autem alacritale

resumpta majore, pulchrum hoc stadium facillime decur-

rcmus. Aggrediamur itaque reditum, recurramus in civi-

tatem coelestem in quam ascripti, ubi degere jussi sumus.

Nam de nobis ipsis desperare non id solum affert mali

quodejus urbis porlas nobis inlercludat, nec quod in ma-

jorem segnitiem et contemptum deducat; sed quod in

furorcm nos salanicum dojiciat. Elenim diabolus non alia

de causa talis evasit, quam quia primum dcspcravit, de-

mumquc ex desperationc in insaniam decidil. Ubi prinnim

enim anima spcm salulis amisit, nc quidem senlit amplius

110 pacto pi\eceps agatur , ct omnia conlra salutoin pro-

priam agit ct dicit. Ac quemadmodum furiosi ubi semel

a sana mente cxcidcrunt , nihil timent, nullo pudorc tc-

nenlur; sed sine formidinc oinnia audcnt, ncc igncm, nec

mare, nccpra.cipitia adirc pcrlimescunt : sic ct ii qui dcs-

pcrationis vesania correpti sunl, inlolerabilcs dcinde in

omne malorum genus dccurrunt; et nisi mors eos ab in-

sania et impelu coerceat, innumera sibi ipsis gravia per-

pclranl. Quare obsccro, antequam ab illa cbrictuto altius



4gO »• 30. CHRYSOSTOMl ARCHIEPISCOPI C. P.

demergaris, resipiscas et expergiscaris, diabolicamque il-

lam crapulam excutias. Quod si id confestim ag^rc non

possis, sensim cl paulatim facias. Mihi certe longe facilius

videtur, ut ab omnibus simul quibus complicaris funibus

abstractum, te in pcenitentiaa gymnasium transferas. Si

tamen tibi arduum videatur, ut volueris viam ad meliora

ducentem adeas, modo rem suscipias et obtineas vitam

aeternam. Etiam atque etiam rogo et obsecro per

pristinam luam probitatem, perfiduciam illam, te iterum

videamus in illo culmine , in illa perseverantia. Mi-

serere eorum, qui propter te in offendiculum impe-

gerunt, qui lapsi svmt, vel segniores effecti,qui de

virlulis via desperarimt. Nunc quidem tristitia fratrum

chorum occupat, volnptas autem el laetitia infideliumcon-

vcntum, nec non juvenum otio deditorum. Si autem ad

accuratam illam vitae rationem redieris, conlrarium acci-

det, nostraque ignominia in adversarios tota derivabitur :

nos autem fiducia multa instrucli crimus, lcmajori splen-

dore coronatum procdicalumque videnles.Tales cnim vic-

torue majorem feruntet gloriam et voluplatem. Non enim

prseclare geslorum tanlum mercedem recipies, sed cliam

aliorum cohortalionis et consolationis, in cxemplum cons-

picunm positus; ut si qnis in paria mala delabatur, resur-

gat ilcrum, etad meliorern frugem se recipiat. Ne lantum

lucri conlcmnas, ncquc deducas animas nostras cum tris-

titia ad infcros: sed fac rcspiremus, et ncbnlam Irislitiae

quoc tui causa nos occupat, exculiamus. Nunc enimdam-nis noslris omissis, calamitalcs deploramus tuas. Quod si

resipiscere velis ct oculos aperire, atque angclicae mililice

connumerari ; et nos a luctu eripies, ct magnam peccatorum

nostrornm parlcmabslerges. Quod aulcmconlingaleosqui

per pamitentiam rcstiluti sunt, admodum resplendere, et

saepe magis, quam ii qui nunquam lapsi sunt, id exScripluris



AD THEODORUM LAPSUM. LTB. II. ^9*

divinispalamfccimus. Sicetpuhlicanietmeretricesregnum

Doi possident, si ex novissimis multiprimis anleponunlur.

\\ 1. IVarrabo libi, quac nostro tempore conligerunt et

qnorum ipse teslis esse potueris. INosli juvenem illum fi-

lium l rbani Phoenicem,qui immaturus adhuc, pupillus

mansit, pecuniis. famulitio et agris admodum instructus.

Is primum ubi ludi uiagislris longum vale dixisset, posito

splendidissimo aniiclu , loloque linjus vitae fastu, repenle

veslitu se viliore contcxit ; ct ad monlium solitudinem se-

cedens, egregiam exhibuit philosophiam, non secundum

atatis modum, sed qualem posset vir quispiam magnus et

admirandus. Deinde sacra mysteriorum initiatione digna-

tus, multo magis in virtutc progressus est ; ita ut omnes

gauderent Dcoque gloriam rcferrent, quod in diviliis edu-

catus, claris atavis ortus admodumque adolescens, procul-

cata confestim vitac pompa, ad verum fastigium ascendis-

set. Cum hoc in statu cssct, et omnium admiralionem

movcret, corruptores quidam qui jure cognationis cjus

cnram habebant, ad prislinos cum fluclus reduxcrunt.

Rejectis igilur denuo omnibus, a monlibus in medium

forum sc conlulit, et cquo vcctus famulilioquc mullo sti-

patus, sic tolam urbcm circuibat, ncc ad sanam rcdirc

menlem volebat. ISimiaqnippc voluplate succcnsus, in ab-

surdos amores necessario pcrpellitur : nemoquecral cx iis

qui in mcdio versabantur, quin ejus salulcm dcploralam

habcret; tanta illum circumdabat adulalorum lurba, cui

acccdebant parenlum orbilas, juvenlns cl opcs mulla:.

Qui aulcm omnia facile solent calumniari, rcprehendc-

bant cos qui ab initio illum ad hoc vilnc gcnus traduxis-

scnt ; dicebantque eiim ct a spirilualibus dcfccisse, ct rei

familiari postea inulilem fore, cum antc tcmpus a liltera-

rum studia reliissel, nullumquc inde lruclum deccrpere

potuisset. Cum hi scrmones jactarcntur mullusquo conse-



4^2 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

queretur inde pudor, quidam sancti viri qui saepenumero

talem praedam venati fuerant, et experientia probe didice-

rant ne circaillos quidem desperandum esse iis, qui divina

spe sunt instrucli; observantes eum assidue, si quando

viderent in foro, accedebant et amplectebantur eum. Et

principioquidem illee sublimi equo vectus ipsos insequen-

tes oblique alloquebatur : tanta erat primum impudentia

hominis. At illi misericordia et amore commoti, contu-

meliam hujusmodi noncurantes, eo solum spectabant, ut

agnum lupis subtraherent, quod et per palientiam perfe-

cerunt. Tandem enim velut ex quadam amentia reversus,

de assidua eorum cura rubore suffusus, si quando ipsos

procul accedentes videret, statim. ab equo desiliebat; de-

missisque oculis, eorummonita cum silentio audiebat, ac

progressu temporis majoremipsis

reverentiam honorem-que exhibuit. Sicqtie Dei gratia paulatim eum ab hu-

jusmodi retibus expeditum, prisiinae solitudini alque phi-

losophi;e reddiderunt. JNunc demum tanto splendore

fulsit, ut pristina ejus vila si comparetur cum ea qua

post lapsum claruit, nihili habenda videatur. Cum enim

experimento didicisset qu;c esset illecebra, absumptis in

egenorum usus pecuniis omnibus, hujusmodi curis expe-

ditus, omnem insidiatoribus praescidit occasionem : et

nunc in illa quae ducit ad coclum via progressus, ad virlu-

tisapicem demum pcrvenit. At ille quidem, juvenis cum

esset, lapsus est, et surrexit: alius vero quidam post mul-

tos in vita eremilica sudores, uno tantum socio vitam an-

gelicam emensus, cum jam ad senectutem accederet,

nescio quo paclo Satana^ versutia circumventus , et quod

remissius ageret dans aditum maligno, inconcupiscentiam

mulierum lapsusest qui tamen, ex quo monasticam vitam

inierat, nunquam mulierem viderat. Et primo quidem

contubcrnalcm rogabat, sibi carnem et vinum ministra-



ad TiiF.ononrM lapstjm. lib. 11. 4°/3

rel ; adjectis minis se, nisi id iinpetrarct, in fornm des-

censurum csse. Quod non ex desiderio carnium dicebat,

sed ut hinc ansam arriperet descensus in urbcm. Ule vero

anxius ac timens ne si id denegaret, in majus crimen eum

conjiccret, ejus optalni abunde salisfecit. Hic autem ut

amUi frustra cessisse callidum consilium, impudenter de-

mum agens simulationem delexit, et dixil neccsse prorsus

essesibi in

urbcm proficisci. Ibi autem aniuiadvertil ille

se 1'rustra obniti, tandem dimisit, et procul secutus obser-

vabal, qua de causa descenderet. Lbi vidil ingressum in-

panar, gnarus eum cum scorlo rcm habuisse, expectavit;

etposlqnam is absurdo dcsiderio politus egressus est, su-

pinis eum manibus excepil ; ct amplexalus amantcrque

exoscullatus, nihil objurgans ob facinus, rogabat tantum,

ut postqnam concnpiscentiam suam expleverat, in solitu-

dinis domicilium rediret. Ule vero ab tanlam mansuetudi-

nem pudore sulVusus, animoque perculsus, et de facinore

compunctus, ipsum in montem euntem sequitur: ubi vi-

rum rogat, se in allcra cellula concludat, et occlusis do-

micilii foribus, statis diebus sibi pancm et aquam pracbeat,

ac perqnirentibus respondeat se obdormivisse. Postulatis

assentitur socius; iJle aulem inclusUs, assiduis jcjuniis,

preciluis et lacrymis aniin;e sordes abstergere cnrabat.

Non multo autem elapso tempore, cum siccilas regionem

occuparet, omnesque incolac in mcerorc degerent; quidam

per soninum jussusest abire et virum illum inclusum ob-

secrare, ul precaretur ct siccitatem auferret. IIlc amicis

comitantibus proficiscitur : qui jirimo illius socium dun-

laxat invenerunt : sciscitati aulem edidicerunt ipsum

obiisse. Rati se deceptos esse; ad preces ilcrum conver-

tunlur, el rursus in Miuili visione radctn, quae jirius, au-

dierunt. Tunc eum qui vere dissimulaveral, obsccraliant

ostendi sibi virum, afllrmantes non obiisse, sed adhuc vi-



494 s - 30 ' CHRYSOSTOMI ARCHIKPISCOPI C. P.

vere. His audiiis ille, cum yideret non possestare pactum,

illos adsanctum viruin adducit: et pariele diruto,aditum

enim omnem obslruxerat, ingressi omnes et ad pedes

ejus prostrali, quae facta fuerant renunliantes, rogabant

urgentem famein depellcret. llle primum ob^titi t , se a tali

fiducia longe abesseprofessus : nam ita peccatum snumob

oculos habebat, ac si nuper admisisset. Tandem comme-

morantes omnia quae sibi contigerant, persuaserunt ut

orarct : et cum precatus esset, siccitas desiit. Quae vero

pertinent ad juvenem illum, qui antea discipulus Joannis

filii Zebedaei fuerat, postea autem longo tempore latro-

num dux fuit, deinde sacris beali viri manibus captus, a

recessibus et speluncis lalronum ad pristiuam virtutem

rediit, ipse non ignoras, sed non minus quam nos hacc

omnia probe nosli ? teque saepius audivi admirantem

illius mansuetudinem, quod cruenlam antea dexteram

exoscultatus sit haerens in amplexu adolesccnlis, sicque

illum ad priora reduxerit.

XVII. Beatus item Paulus Onesimum, inulilem , trans-

fugam et furem, illum inquam non modo amplectitur,

quando mulatus est; sud eiiam hcrum ejus rogat, illuin

resipiscentem pari habeat honore atque praeceptorem ip-

sius, his verbis usus : « Obsecro ie pro meo filio, quem

»gcnui in vinculis, Onesimo, qui tibi aliquando inutilis

»fuit, nunc autem etmihiet tibi ulilis, quem remisi libi.

»Tu autem illum, id est, mea viscera suscipe, quem ego

• volueram mecum dctinere, ut pro te mihi ministraret in

» vinculisEvangelii. Sine consilio autem tuo nihil voluifa-

»cere, uti ne velut cxnecessitate bonum tuum esset, sed

• voluntarium. Forsitan enim ideo discessit ad tcmpus, ut

»aeternum illum reciperes non jam ut servum, sed pro

»servo charissimum fratrem, maxime mihi : quanto autem

» magis tibi , et in carne et in Domino ? Si ergo habe» me



AD THEODORUM LAPSUM. LIB. II. 4g5

socium, suscipc illum sicut rao'. » Ad Corinthio9 ilcm

scribens ail : « Ne iterum cum venero lugeam mullos ex

» iis qui ante peccaverunt, et non egerunt pomilenliam2

.

Et rursum : « Sicut pracdixi, iterum praedico, quod si vc-

»nero iterum, non parcain \ » Vides-ne quos lugeat, qui-

bns non parcatPNon iis qui peccaverunt, sed iis qui

poenitcntiam non egerunt, ncque simpliciler iis qui poeni-

tcntiam non cgerunt, sed iis qui semel et iterum moniti

oBlemperare noluerunt. Illud enim, « Praedixi, et ptaedico

» ut prasscns, secundo et absens » scribo, nihil aliud

indicat, quam id quod ne jam inter nos eveniat per-

timescendum est. Etiamsi cnim Paulus qui tunc Corin

thiis comminabatur , non adsit , sed adest Chrislus,

qui tunc pcr ipsum loquebalur. Ac si obstinate per-

severcmus, non parcet nobis, sed percutiet plaga magna

et hic ct in futuro saeculo. « Praeoccupemus igitur faciem

»ejus in confcssionc4

, » ellundamus in conspectu ejus

corda noslra. « Peccasli , inquit, ne addas iterum, et de

»prioribus tuis supplica5

. » Et rursum, « Justus accusator

»sui est in principio sermonis .» Ne expectemus igilur

accusatorem, sed ejus partes pncv.ertamus, eoque oilicio

judicem nobis pacatiorem reddamus. Te quidcm peccala

confiteri tua, teque miserum admodum arbilrari comper-

tnm habeo. Verum non id tanlum requiro, cupio autem

utpersuarumhabeas, tehacrationepossejuslitiain assequi.

Quandiu enim inutilcm talcm confessionem edideris

etiamsi te ipsum accuses , non poteris unquain in poste-

rum a peccatis discedcre. Nemo cniin quidquam iaciet

cum alacrilate ct ritu congruenli, nisi prius piM-suasum

habeat, rcm utililali sibi fore. Siquidem is qni sominat,

poslquam semen sparsit, nisi messem expectet, nuuqnam

> Philem. 10-17. ~ " » tlor. xii, 31. — 3 3 Cor. xm, 2. — 4 l\,il.

xciv. a. —» Eccli. xxi, x. — 9 Prov. xvm, 17.



4f)6 S. JO. CHHYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

mctet. Quis enim unquam laborare frustra velit, nihil ex

labore boni conseculurus? Sic ergo qui seminat verba , la-

crymas, confessionem , nisi bona spe fultus id faciat, a

peccatis desistere non poterit, utpote desperalionis malo

cohibitus. Sed quemadmodum agricola ille qui de pro-

ventu fructuum desperat, non curabit ea removere quae

frugibus noxia sunt : ila et ille qui per lacrymas confessio-

nem seminat, nihilexpeclans indelucri, neutiquam pote-

rit ea removere quae pcenitentiae exitiosa sunt. Pceniten-

tiam vero deslruit iisdem in peccalis perseverantia. « Lnus,

«inquit, rcdificans et unus destruens, quid lucrati sunt

«praeter laborem? Qui baplizalur a mortuo, (id est, a

»lactu morlui) et rursus tangit illum,quid emolumenli

»habet ex lavacro suo1

? » Sic homo qui jejunal a peccalis

suis, et iterum progressus eadem admittil: quis ejus preces

exandiet?Et rursum,«Qui revertitur, inquit,a juslitia in

»peccalum, eumDominus praeparat ad gladium. Et sicut

»canis cuin reversus fuerit ad vomitum, odiosuseflicitur

»sic etinsipiensmalitia suarevcrsus adpeccatum suum 2. »

X\ 111. ISe itaque peccatum quasi accusalor tui tantum

annunties, sed tanquam qui per poenilentiae modum jus-

tificari debeas; sic enim poleris animam confilcnlem pu-

dore afficere , ne ultia in eadem relabalur. ]\am vche-

menter se danmare profilerique peccatorem, etiam cum

infidelibus commune est. Mulli namque a scena viri et

mulieres, qui maxime turpitudinem suam secum reputant,

sese miserospraedicanl : at

non collimant ad verum sco-pum. Quare illud non vocarim confessionem : neque enim

cum animae compunctione, cum amaritudine lacryma

rum, cum vitae mutatione peccata sua enuntiant; sed alii

quidem eo nomine id agunt, ut ejusmodi candore sermo-

nis gloriam aucupentur. Peccatorum enim gravilas longe

' Eccli. xxxiv, a8-3o. — » Prov. xx»i, 1 1.



AT> THEOnORUM I.APSUM. LIB. II. 497

alia apparet cum alter ca dennnliat, quam cum is ipse

qui peccavit. Alii autcinvi dcsperationisinstuporem etscg-

niliem lapsi, ct gloriam hominum despicienles, cum im-

puflcnlia magna pcccata sua perinde atque aliena omnibus

proclamant. Nolim sane te ex illorum numero esse, vel

cx desperalionc confossionem edere, sed cum bona spe,

omnique resecta despcrationis radice conlrarium huic

studinm exhibere. Quaenam maler et radix desperationis

est? Ignavia. Imo non radix modo vocetur, scd etiam

nulrix ct mater. Qucmadmodum cnim in lana tineas irisr-

nit corruptio, quae postea ab illis augelur : sic etiam hic

ignavia despcra'ionem parit, et postea a dcsperatione ali-

lur : et ambae mutuo execrandnm sibi procurant incre-

mentum, nec modicam accessionem capiunt. Si quis igi-

tur alteram praescindat, residuam alteram facilc poterit

snperare. Nunquam cnim qui non torpescit in desperatio-

ncm labetur, neque qui alitur spe bona , nec animum

despondet , unquam poterit in segnitiem cadere. Par ita-

que illud divelle, et jugum confringe, variam dico illam

ct grovem cogitationem : neque enim illa qune ulramque

complectitur, unius est forcnae , sed variam et omnimodamspeciem prnefert. Quarnam est illa? Contingit aliquando

pcenitentem multa recte et praeclare agcrc : intcrimque a

bonis operibus labi per peccata ipsis recle factis gravitate

paria : et hoc maxime in dcsperationem injicere valet; ac

si ea quae constructa fuerant dirnta sint , et frustra cesse-

rit labor in illis agendis. Oportet autem hoc mente repu-

tare, et hanc cogitationem dcpellere : quoniam si recte

factorum mensuram , aequalem peccatis, quoe postea

commissa sunt, non depositam habeamus, nihil prohi-

bebit quominus penilus deprimamur. -At rccte facta illa

sunt veluli thorax fortis, qui acutum acerbumquc telum

reprimit ne opus suum perficiat, sed ipse discissus mnl-xc. 3s



4$S S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPI9COPI C. P.

tum periculi removct a corpore. Nam qui cum multis tum

bonis tum malis operibus illuc absccdit, habebit aliquid

solatii in supplicio, et in crucialibus ; qui autem bonorumOperum expers, mala tanlum secum defert, dici nequit

quanta passurus sit, ad reternuin supplicinm ablegalus.

Etenim illic appendentur opera mala, cum aliis non tali-

bus, et si hsec poslrema lancem deprimant, non modi-

cam salutem afterent auctori : neque tantam vim habebit

malornm operum noxa, ut eum de loco suo delurbare

possit; si autem mala opcra praevaleant, in gehenme ignem

deprimunt ; eo quod bonorum operum nunierus non is sit,

qui possit vehementiori impulsui contrario resislere. IIoc

porro non ratiocinium modo noslrum suggerit, sed eliam

divina oracula : « Ipse, enim inquit, reddct unicuique se-

»cundnm opcra ejus

1

: » ac non in gehenna solum , sed

etiam in regno discrimina plurima rcperias : « Mansiones,

» inquit , mullae snnt apud Palrem meum 2

; » et, « Alia glo-

jria solis, alia lunae3

. » Et quid mirum si ha?c tam accu-

rate dislinxerit, quando stellam quoque a slella ibi diflcrre

ait. Horum ilaque gnari , nnnquam ab cxercitio bonorum

operumabsislamus, neque labori cedamus : neu quia ad

solis lunreque ordinem ascendere non possumns, stella-

rum statum despiciamus. Nam si talem saltem virtutem

exhibuerimus, in coelo esse poterimus. Etsi non aurum

non lapis preliosus fuerimus , argenti saltem gradum ha-

bentes in fundamento mancbimus. Id unum caveamus,

ne ad illam revertamur materiam,quam facile ignis in-

cendit, neve cum egregia facinora edere non valemus, a

minimis etiam absislamus: id enim cxtremx dementiaj est

quod absit a nobis. Quemadmodum enim divitiae corporeae

augentur cum amatores ne minima quidem lucra negli-

gunt; sic et spirituaies divitiae. Siquidem absurdum est,

» Rom. n, 6. — » Joan. xu, 2, —-s

1 Cor. x¥, 4«.



AD THEODOMIM I./iPSUM. I.IR. II. ^99

est, nbi judex ne frigido qnidem pocnlo mercedem negat,

nosnisi eximia opcra

edamus, minora non curare:

quienim niinora non spernit, erga maxima magnam diligen-

tiam exhibebit : qui vero h.xc despicit, eliam ab illis de •

mum absccdet : quod ne ficret eliam his mercedcm am-

plissimam assignavit Christus. Quid enim facilius est, quam

morbo laboranles visitare? Huic tainen rei magnum Iri-

buit pracmium. Vitam itaque scmpiternam apprehende,

delcctare in Domino, et supplica illi,jugum illud suave

iterum suscipe, subi leveonus, dignum principio finem

superadde : ne divilias tanlas difllucre paliaris : nam si

Deum provocare pergas, eas omnes per gesta tua perdes ;

contra vero si antequam multum damni accedat , et segc-

tes inundentur, nequilia? canales obstruxeris,qure per-

dita sunt recuperare poteris , iisque non modicam ac-

cessionem facere. Quae omnia tecum reputans excule

pulverem, de tcrra surge, et eris adversario formidabilis.

Ipse quippe te prostravit, quasi non surrecturum unquam :

si autem te rursum viderit erectis conlra manibus, incx-

pectata re perculsus, segnior crit ad te dcnuo supplanlan-

dum : tu vero lirmior evadcs, ut ne plagam hujusmodi

denuo accipias. Etenim si aliorum calamilales nos erudire

possunt, mullo magis illnc, quas sustinuimus, nos eru-

dient. Quod in ipso capite tuo propediem mc visurum

expecto, et te Dei nutu splendidiorcm futurum , et tantam

virtutem exhibiturum, ut eliam aliis illic patrocinaii va-

leas. Tantum ne desperes , neque concidas. IIoc eniiii

tibi in omnisermonis congrcssu, ubicumque lc vidcro, et

aliorum etiam ore repetere non cossabo : quod si audieris,

aliis amplius remediis nou cgobis.

3a.



500 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOM C. P.

HOMILIA.

Ascelam facetis uti non debere (5).

Sanctissiuue suntbeati Pauli cohortationes, quae jubent

ut cum timore salutem nostram operemur 1. Qui enim

absque timore ac multa sollicitudine in virtutis exercita-

tione versatur, in multas ad nequitiam conversiones in-

currit : et tanquain a recla regiaque via aberrans in di-

verticula et digressioncs per spinas vepresque deducitur.

Idcirco assiduce ad Deum preces itiueris duces ad bonum

sunt iis qui dicunt : « Dcduc me , Domiue , in veritatem

» tuam2

, et perfice gressus meos in semilis luis3

. «Bonum

est humanitas , et charilas caput est bonorum. Haec vero

consequitur hilaritas mulla, risusque modum excedens,

et, quae gravitalem deprimunt facetiae. Res sane indigna

facetiis diffluere : risus enim lemperanlise vinculum laxat:

risus gravitatem depcllit : risus timoris Dei non recorda-

tur : risus gehennae minas non reformidat : risus ad for-

nicationem viam sternit : facetiae sunt hominis intcmpe-

rantk indicia : scurrilitas efficit ut in dissolutionem et

inertiam incidamus : scurrilitas est contemplus occasio.

Propterea beatus Aposlolus prohibet, dicens, « Stultilo-

»quium et scurrilitas, quae ad rcm non pertinent, ex

»ore vestro non procedant, scd potius gratiarum ac-

tio *: hoc dicens , ne animi tranquillilalem ac laetitiam

ad occasionem incrtiae traducamus , sed ad malcriam

gratiarum aclionis erga bonorum largitorem. Quapropter

.' Epiies. vi, 5. — • Psal. xxiv, 5. — » Id, xvi, 5, — 4 Ephes. r, 4.



ASCETAM FACETIIS UTI NON DEBERE. 5ot

Job qaidem testatur pro se dicens :*• Sin autem cum

• scurris ambulans fui'. » Reprehendit eliam morcs eo-

runi, qui risum amant , Salomon :«Melior, inquit, est

j» ira risu, quia in malilia vultus bonum reddetur cor.

»Cor sapienlum in domo luctus : cor autem stultorum in

» domo hetitiae. Bonum audire correptionem sapientis

«super virum audientem canlum stultorum2

. » Dedecus

autcm et ignominiam arguens eorum, qui risui dediti sunt,

ait : « Sicut sonitus spinarum sub lebete, sic risus stul-

»torum5

. » Quid enim attinet valde lepidum et hilarem

esse , ut sapiens et gravis appareas? Quin potius pne ti-

more ac sollicitudine, quod a Deospecteris, excessum hi-

laritatis auferre debes. Qui enim immodicis facetiis ac

dicteriis diflluunt, res suas ignorare ipsi videntur, obli-

vione gravata anima; neque Domini adventum expectare.

Nondum Domini benignitatem , o homo, nondum cerlam

malorum exemptionem et immunitatem consccutus es :

non nosti, quod paulo post eveniet : nempe te quidem

ipsum futurum, tibi aulem quid accidet : deindc absque

ulla cura rides , et scurram agis , et absque metu vivis

cum deberes in preces ad Deum incumbere, et de rebusfuturis anxius acsollicitus csse, etde te formidare, neforte

a virtutis callc declines, curarc vero ac metuere de iis

quae eventurasunt,etoccursura, ne forte difliciliora sint ct

majora,quam tuae ferant viresPTe itaque inmedio tottan-

torumque praeliorum deprehenso, constitutam se in peri-

culoexistiinet animatua: bellum inferunt invisibile

daemo-nes, bellum inferunlhominesmanifestum, bellum inferunt

interiorcs animi perturbaliones, libidines a corpore exci-

tatae , et quae exterius corpus obsident calamitates. Non

enim propinquis condoles , non acgrotas cum aegrotanti-

bus , non fles cum flcntibus , non times de illis , qui non

>

Job. xxii, 5, —»

Ecple, vn, \. —5

lbid. 7,



003 S. J0. CHKYSOSTOIHI ARCHIEPISCOPI C. P.

salis in fide sunt firmi, ne concutianlur, et labantur. Non

luges eos, qui lapsi sunt : non porrigis nianum jacentibus:

non eum qui ridet, interioribus geinitibus excipis, quan-

doquidem paralae sibi damnalionis nullum sensum capit :

non evertit intempestivas tuas delicias cogitatio temporis,

quod contractum est , non futuri terribilis illius diei ad-

venlus; sed illos imilaris, qui cum cithara et psalterio

vinum bibunt,quibus laetitine loco propheta, Vte commi-

natus est. Ego enim, inquit, pnedicavi fletum , et planc-

tum, et calvitiirm, et cincluram sacci : ipsi autem fe-

corunt laeliliam, et exultalionem , dicentcs :«Edamus,

»et bibamus; cras enim moriemur. Etrevelala sunt haec

» in auribus Domini Sabaolh, quoniam non dimilletur illis

»hoc peccatum, doncc morlui fuerint1

. »His auditis per-

timcscc ac geme,

noli imilari eos , qui comederunt, et

biberunt, et ad ludendum surrexerunt, atque, ut id quod

acerbius est , dicam, sacrificia et cibi , et lusus, timoris

Dei oblivioncminvexerunt,et adidololalriam illos pellexe-

runt. Pertimesce, ne cum tu rides, Dominus irascalur,

qui bcalos dixit eos, qui flent, et infelices eos, qui rident,

ne lusum tuum, ac dissolutum risum, limorisque Dei de-

fectum, ac rerum ulilium oblivionem cum offenderitdia-

bolus, in animam luam insiliat , et zizania sua spargat.

Fuerunt tempora, quibus magis conveniebat recreatio

verumtamen lum quoque apud sanclos moestitiaelocuserat

potius quam laetiliae. Unde ait Psalmista : « Tota die con-

«tristalus ingrediebar, «et, «Lavabo per singulas noctes

» lectum meum : lacrymis autem stratum meum rigaboa

:

tristis ob peccala sua faclus, et propler calamitates suas

lugens, atque Jerusalem clades deplorans Jercmias sedet.

Ergo tu quoque ne crapulae deditus aut ebrietali, facetiis

et scurriiitati te addicas : propterea camque cilhara tua

* Isai. xxu, 12-1 5. — « Psal. xvwn, 7, et n, 7.



AJCETAM FACETHS VTI NON DEBERE. 5o5

sublata est, neque tympanum in manibus habes : et corde

potius, quam orc psallere Paulus docet, qui undique ho-

minem ab omni dissolulione alque cflusione rcvocat1

.

Ludobat paler Isaac cum uxorc sua2

, libi autem injunc-

tum est, ut cum uxorc bonestius graviusque te geras :

quoniam « Tempus conlraclum est , ut el ii qui habeut

• uxores, tanquam non habcntes sint, et qurgaudcnt, tan-

»quam non gaudentes, et qui emunt , tanquam non pos-

xsidenles, et qui uluntur boc mundo, lanquam non abu-

»lentes. Practeril enim figura hujtis mundi '. » Tu aulcm

conlrahi non vis , cum res omnes contrahantur, sed et

coram mulieribus temere lacrymas fundis, ludicra exer-

ces, ridicula profers, el turpibus dicteriis eflusis solveris

in cachinnos. Dum enim inlemperantis corporis ajslum

ferre non potcs, reliquum est, ut sordcs ilhis fbris ejicias,

et qualis sis, te ipsum prodas; qualis es pcr vcrba, talis

omnino eris , ct mullo dclcrior in inlciiori homine. Cur

absque ullo mctu cum mulieribus congrcderis ? cur tua

sponte in laqueos incurris?cur te ipsum in periculum

conjicis? cur hilariler cum mulieribus versaris, ct dcgere

cum illis audcs? Idcirco jcjunia , idcirco prcccs, idcirco

victus ille aridus, et auslerus, idcirco mulliplices exerci-

taliones excogitant homines, idcirco solitudincs sectan-

tur : nonnulti autem nc pane quidem et aqua satianlur,

nulla alia dc causa , nisi, ut illa scandala evitent, nc, si

in fceminas incidant, turpis aliqua prolapsio fiat. Tu vcro

his omnibus contcmptis, ac nulia habita ralione periculi

post laqueum ,quo primus gencris humani parcns ab illa

tanla felicilate excidit , non animadvcrtis lclum diaboli,

quo vctus illc parens noster confossus, prostratus est ? Ac

Dominus quidcm vcl hoc ipsum probibuil, ne muliercm

respiceremus , fornicationem describcns : tu vero usque

.* j Cor. xiv, 5. —• Gen. xxis, 8. — » i Cor. vii, a<)-3i.



5o4 «• J0« CHBYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

adeo demens es , ut iuipositis confictis nominibus appel-

latione charitatis, et occasione humanitatis serpeutem ut

Eva tibi contubernalem asciveris. Cum alligaveris ignem

in sinu, et lucernam in fosno posueris,periculum tibi

creabitur ex utroque. Aut enim in ipsam barathri prolap-

tionem incidens amittcndae castitatis periculum adibis

aut si hoc tibi non accidat, lurpem tibi infamiae notam

inures, cum tibi mandatum sit, ut non solum coram Deo,

sedetiam coram hominibus bona provideas *. Quapropler

hac ecclesiastica cohorlatioiie commonefactus observare

debes quaecumque honesta sunt et pudica, neque id lan-

tum, sed et quaecuinque bonac fama?2

. Metire ex hones-

tate humanitatem : sapientem tibi monitorcm appone. Cur

honestum christianismi noinen contaminas P cur aliorum

etiam illaqueans animas conlubernalem tibi asciscis? Nonenim solum ut animam tuam defendas, rationem reddes,

sed ob eos, quibus scandalo fuisti. Projice e sinu tuo ser-

pentem, abjice a te ipso periculum. Si tibi a fceminismi-

nistrari desideras, curnon antiquam legem observans nup-

tiis te legitimis copulasti ? Nuptiae pcenis non sunt obnoxiae

adulteriumsupplicio est obnoxium inevitabili. Est enim

adulterium, atque adeo magnum adulterium cohabitare

cum foeminis. Conscientiam tuam examina , num quando

detrimentum acceperis , num sive noclu , sive interdiu

vulnus inflictum tibi senseris. Sane ego cor tuum rese

rabo, tametsi mihi succensurus es : verumtamen non est

mihi curae : valde quippe doleo , cum video Ascetam

subintroductam mulierem sibi asciscere. Ego vero tibi

dico te in singulas horas vulnerari, et singulis horis prae-

dam belluae fieri. Laxantur enim tibi vincula castitatis,

corrumperis ac remissus evadis bellator generosus, pro

victore captivus efliceris. Num enimlapises? homo es,

l 2 Cor. tiii, 21, — * Philip. iT, 8.



ASCKTAM FACETIIS TJTI NON DEBERE. 5o5

coinmunibus naturae casibus obnoxins. Ignem habes in

sinu, et non ureris? cui verisimile illud videatur? Pone

lucernam in fceno, turaque vide , num dicere mihi possis

foenum non uri ? quod si negaveris uri foenuin , ne mihi

dicas, sed ei qui occulta novit ,qui venit ut cogita-

tiones congreget. Est enim discretor cogitationum, et ra-

tiociuationes cordis intelligit. Ait enim, o Qui-viderit mu-

«lierem ad concupiscendum eam, jam mcechatus est eam

»in corde suo *. » Vide ne omni hora in te adulterium de-

prehendalur. Omnino dices : Jejuniis, exercitationibus et

arido ausleroque victu me communio, ne a proposito ex-

cidam. Igitur ob aliud nihil instituitur exercitatio tua

nisi propter contubernalem tuam. Itaque non jam tibi

justitiam thesaurizas : tuam enim illa exercitationem sub-

traxit. Abjice igitur a te ipso illam, quae multorum bo-

norum tibi damnum invexit, ne te ejiciat e paradiso, ne

te diabolo ludibrium reddat. Noli apud te illam collocare,

ne forte cum te supplantarit , tecum in gehennam milta-

tur. Formidabilem judicem perlimesce , ini tecum pac-

tum, ut ne oculos quidem conjicias in mulierem. Proesen-

tibus senioribus canitiem revcrere et tanquam patres eos

reveritus, parce scurrilibus verbis, et ludicris, et ridicu-

lis. Nc ludc cum juniori, ncquc viam inertiae monstres

iniens eam prior ipsc, multoque majorcm contcmplum

ingenerans : mulierem vero vel solo aspcctu tenus reve-

rere. Sit illis forma quaedam cl cxemplum vita tua, talem

te praebe, ut te illoe revereantur , et forma atquc initium

verecundiuj illis fias, quandoquidcm vir quiddam cst mu-

lierc principalius , neque facililatem adjicias faciliori na-

turae muliebri. Verecunda sit prnecipua quadam rationc

mulier, quando gravius est dedccus mulicris impudentia.

JSt si liberius etiain cuni viris loqui admodum indignum

» JHatllj. , 29.



5o6 S. JO. CHRYSOSTOMI A.RCHIEPISCOPI C. P.

est et audaciac plenum, cum mulieri sit impositum, ut

limeat virum suum,polius, qnam ut loquendi libertate

apnd illum ulalur : o Mulier enim, inquit, virum suum

» timeat * : » si igitnr ei,quae virum habet , lex ista pro-

posila est, quid tibi nunc quae virum non habes , agen-

dum reslat? libi vcro nunc convenit, ut ne ullo quidem

paclo viro appropinques, quanlum fieri potest, neque

ullo modo vir tuum vultum aspiciat. Christi enini sponsa

es; sic progredere ornata ut sponsa , vultu amictu velato,

ne forte si quem tuo conspeclu vulneraveris, perdilionis

ejus poenam luas. Alque haec quidem nos ex arcana Scrip-

turarum doctrina deprompta dicimus : multae vero quae

neque Dei timorem animo vcrsant , neque facilem suam

prolapsionem reformidant, neque propositam pcenam pro-

vident, ea non admodum curant, el suo ductaj consilio

virorum se obsequiis addixerunt, neque ex pracscripio

regulae illi dat^, quae nupsit, et juncta est marito. At

tu ne hanc quidem legem observas, non enim cum ti-

more conversaris , sed mulla cum securilate atque con-

temptu et simul comedis , el simul bibis, et colloqueris,

et incomposite simul rides , et posl haec omnia tamen

virgo vis appellari : verumtamen ego le non amplius vir-

ginem dicam, quaj usque adeo te praecipitem agas, ne-

que periculum reformides. Audebo prophelicum illud

usurpare, « Obstupescal ccelum super hoc, et horreat

screatura2

, »in quantam devcnimus impudenliam et dig-

nam stantibus in prostibulo meretricibus. Ut enim illae

ab hominibus hislrionibus congregatae procliviores ad

inhonestas actiones redduntur, sic et islae cum in ani-

mum induxerunt, ut cum viris cohabitent. Indignatur

Deus, homines probro afficiunt; at illae ut iniquum ju-

dicem imitentur, neque Dcum timent, neque hominem

i Ephes. v, 33. —» Jerem, u, ia.



ASCETAM FACETHS TJTI NON DEBERE. $OJ

voverentur : sed ad haec omnia multo majori cum fiducia

loquuntur, quain vol ipsae,qua2 honcslo junclae coujugio

cum viris hahilant. Ha2 nimirum arroganlius eorum ne-

golia, cum quibus dogunt, adininislrant, et perlurbant,

contumeliis eos laccssunt, omniumque bonorum, quae ad

illos pcrtinent, volunt oblinere dominalum. Quod si velit

ille nonnunquam manum ad beneficentiam p>olendere,

prohibet ipsa, denique famula non est, sed domina evasit.

Sccede igitur ab aliena cohabilatione , o virgo , neque a

cohabitatione tantum, verum et a colloquia et a risu te

mutuo abstinc. Nam si prudenli viro vix tacite subridere

permissum est, sapienli mulieri ut vix etiam istud in-

junclum est. Etenim vel ipse modicus risus mulieri reli-

gionem professae gravis cst et periculosus. Mullo enim

melior est, qua3 ob revercntiam spectatur mulier, quam

quae ob hilaritalem et voluptatem. Enimvero dum ad spi-

ritualem sponsam a muliere laudes transfert, is, qui mys-

ticum scripsit Canticum, ejus silentium celebrans et ha-

bilus ejus gravitatem collaudat, pavorem illam appellans1

.

Hoc enim est quod admodum venerabilc atque admiran-

dum spectanlihus apparet. Siquidcm oportct, ut ejus ho-

nestas et gravilas curiosis oculis terrorem inculiat, ct ad

importunam impudenliam repellendam sit idonea : quam

eliam ob causam omnis aureus ornalus illi creptus est, et

tortorum crinium, et vestis preliosae : ne ornamentis qui-

bus est cincta, refulgeat, et oculos cxhilarct inluenlium,

atque ad prolapsionem invitet. Propterca jejunia, absti-

nentiae, etexercitationes, vullumque pallidum ac moestum,

et vestem viliorem habcre virgo debet ob nalurae ad lap-

sum proclivitatem. Idcirco etiam Paulus scribens ad cha-

rissimum filium Timolheum, ejus in honorandis mulie-

ribus humanitatem castitatis cuslodiam praemunit, dicens;

' Cant. vi, 3,




« Juniores viduas honora ut sorores, in omni castitate '. »

Quod si a inulicre ornatum omneni corporis amovent sa-

craeLitterae; quantomagisviro convenitnullo modo comp-tum esse, tantumque necessario amictu vestiri ? sic ut te-

gumentum sit, et non ornamentum, quemadmodum id

appellavit Paulus : « Habentes alimenta et tegumenta , his

«contenti erimus2

. »Nam quae ad ornatum comparatae

suntvestes, muliebres potiusquam viriles censeantur. Lex

quippe dicit, « Non induetur vir veste foeminea3

. » Neigitur effceminetur vir, quandoquidem neque muliebrem

sexum admodum convenit apudDeum effoeminari. Ex pi-

lis camelorum vestem gestabat : et zonampelliceam circa

lumbos suos Joannes : et ante illum Elias, cujus spiritum

Joannes gerebat, ovilla solum pelle ipse quoque amicie-

batur. Stupidi est et mollis animi splendidum indumen-tum et subtili artificio contextum magni facere : animus

autem ad altiora quaeque natus, qui veri ornatus sensum

capere poiest, mollem omnem vestem despicit , et subli-

iniorem illa desiderans , securam , minime superfluam,

honestiorem illam maximeque venerandam castitatem om-

nibusexistimat praeferendam.Contenti igitur estote verbo-

rum, quae dicta sunt, admonitione. Gavete autem, ne ho-

nestatem atquegravitalemultraterminosmediocrilatis tan-

quam moleslam quamdam severitatem producatis : quae et

ipsi qui audit, et iis qui ejus consorlio fruuntur, melle ac

favo dulcior cflicitur. Spiritualis quippe laetitia honcste

ac decore ad unionem cum Deo provehit, eosque qui iu

congressum ejus veniunt, voluptale perfundit. Verum ne

ex his quae a me dicta sunt, occasione arrepta , eo quod

in hilaritate vivere sis prohibitus, tristis ac morosus esse

incipias erga fralres adventantes, neque diflicilis esse ve-

lis ac minime affabilis aut inhumanus pro benigno alque,

» i Tim. r, 3. — « Id. vi, 8. — J Deut. xxu, 5.



ASCETAM FACFTIIS WTl NON debehe. £09

gratioso, neque dum comiter suscipiendi sunt, qui te in-

visunl, fralrcs, morosus ac trislis, aut in responsionibus

et alloquiis inaccessus. Semper enim ut gaudeamus, man-

datum cst apostolicum. Et « Consolamini invicem, et in-

» vicem benigni estote * : et charitas, inquit, benigna est2

:

et Apostolorum salutationes ineorum insunt Epistolis tan-

quam filios complectantes eos qui audiunt, tanquam fra-

tres cohortantes eos qui attcndunt. Ac multa sane de hac

sancta benignitate, quae ex charitale promanat, ex sacris

Lilteris discere possumus. Neque oportet ut ad immodicam

hilaritatem traducamur, neque ut scurrililate benignita-

tem se ad Dei imitationcm comparanlem labefactemus

sed in mcdilullio quodam perfectaehilaritalis consistamus,

et neque molcsti simus iis quibus familiariter utimur, ne-

que dissoltilos eos et inertes reddamus : ncque acerbe re-

prehendamus, neqtiQ fraudulenlcr adulemur, sed utiliter

corrigamus , et humanitcr cohortemur. j Qui parcit, in-

» qnit , emitterc verbum durum, prudens cst. Favus mellis

» sermoncs boni , dulccdo antem eorum sanitas animae.

»Sunt qui dicentes vulncrant quasi ensis , linguae autem

» sapienlum sanant \ » Bonum quidem est divinis Canticis

modcrate opcram darc. Nam laetitia ejusmodi mentem sanc-

tificat, ut ait Apostolus : « Implemini Spiritu sancto, in-

» quit, cantantcset psallenles in cordibus vestrisDomino3

.

Bonum igitur est, ad lnetitiam ejusmodi conscquendam

studiosc vacare , neque ob quamdam morum asperitatem

ac durilicm negligcnter in divinis Cantibus versari, quasi

nimirum voccm impendere Dei laudibus non dignemur.

Nam ad ejusmodi rcm sanclam ct sacrum illum congrcs-

sum hilariler aflectos cssc nos oporlct, non id dulces mo-

dulos eftundi, neque delicale divinis conccnlibus mulceri,

' Ephes. iv, 3a. — » i Cor. jm, 4. — ' Prov. x, ao; m, 19,

«t xti, a4- — * Ephes. v, 18.



5lO 8. 10. CHRYS0IT0M1 ARCIIIEPISCOPI c. P.

neque mollibus ac fractls sonis gaudere, alque hucilluc-

que oculos circumferre , ut videas, quo pacto lauderis :

sed in Deo laelandum est, eique soli placere studendum

atque hic praecipue, ut cum honestate hilaritas mixta re-

perialur : cum a Dei timore gravitas, et honestas profi-

ciscatur, divini vero Cantus adlseliliam nos provehant, et

aeternoe illius exultationis imilalionem in nobis exprimant,

in qua illi qui honeste convcrsali fuerint, futuram tran-

sigent vilam apud Dominum, cui gloriaet impcrium in

saecula saeculorum. Amen.



DR NBNITBNTIA. HOM. I. 5ll

HOMILIA I.

De pcenitentia , cum rure ipse rediisset.

I. Num qnaeso memores nostri fuistis *, quanto tempore

a vobis abfuimus? nam ipse quidem vestri nusquam obli-

visci potui, sed urbcm dimitlens , memoriam vestri non

dimisi : quemadmodum enim qui corporum praestanli

forma capiuntur, quocumque recesscrint, secum deside-

ratam faciem circumferunt : haud secus ipsi venustale

animarum veslrarum lacli , cam mcntis veslrae speciem

semper nobiscum circumferimus. Et quemadmodum pic-

tores coloribus variis mixtis corporis imagines effingere

consuevcrunt: ita et ipsi studium vcstrum in collcctis, in

audiendo alacrilalem , benevolentiam erga concionato-

rem, cacteraque omnia olTieia veluti colores virtutum

varios immiscontes, alque ipsum animarum vestrarum

characlerem imprimenles, menlisque apponenles oculis ,

ea speculatione satis nostrne peregrinationis acccpimus so-

latii. Hscc ct sedentes, et surgentes , et ambulantes; et

quiescentes , et inlroeunles, et exeuntes , continuo ver-

sabamus, charitatem vestram vel in somniis intuentes

neque interdiu solum , sed eliam noctu iisdem cogitalioni-

bus quasi deliciis

enulriebamur, illud

ciim Salomonescientes : « Ego dormio, et cor mcum vigilat

2. »Idipsum

ct nobis contingcbat : nam somni quidem nccessilas pal-

pebras ipsas conlrahebat , lyrannis vero amoris \<slri

oculos nostrrc menlis excilabat : atquo s.eponumero per

somnum vobiscum loqui mihi videbar. Ktenim consuovit

>

Vide D. Guillon, tom. xyii, p. 344-M7. —• Cant. t, «.



5] 2 S. JO. CHftYSOSTOiVn ARCHIEMSCOM C. P.

anima quae interdiu cogitat, eaclem in somnis pcr phan-

tasiam cernere,quod et nobis tunc accidit : et vos carneis

oculisminime videns, oculischaritatis cernebam, corporc-

que absens , affectu praesens eram , meas aures semper

clamore vestro personabant. Quare et corporis aegritudine

ibi diutius cogente immorari , et aeris salubritate ad car-

nis sanitatem proficiente , id vis amoris vestri non tolera-

bat , sed exclamabat, neque prius molestando cessavit,

quam nobis suaserit ante praefixum tempus exurgere, et

sanitatem, et voluptatem, et omne quodcumque est bo-

num , conventum hunc vestrum exislimare. Huic igitur

morem gerentes , maluimus redire , tametsi morbi reli-

quiae restarent, quam corporis infirmitatem prorsus depo-

nere satagenles, de caetero charilali vestrae molestias in-

ferre. Nam etillicmanenscriminationes vestrasaudiebam :

conlinuae enim litlerae has nobis afferebant, animumque

adhibui criminantibus non minns, quam laudantibus.

Nam animae scientis amare illae criminationes fuerant,

absentiamnostramaccusantcs. Propterea surgens cucurri

propterea nunquam mea vos mente quivi exclndere : sed

quid mirum rurisi

commoratus, licentia quadam et liber-

tate fruens , vestrae charitatis non sum oblitus :quando-

quidem Paulus vinculis alligatus , carcerem inhabitans,

atque infinita pene pericula imminentia videns, in carcere

non secusquam in prato versatus, sic fratrum memoriam

habebat, et scribebat dicens : «Sicut est justum mihi hoc

» sentire pro omnibus vobis, et quod habeam vos in corde

»et in vinculis meis, in defensione et confirmalione Evan-

» gelii1? » Extra inimicorum catena , inlra amoris discipu-

lorum catena : sed exterior qnidem ex ferro construcla

interior ex charitate facta ; et illam quidem saepenumero

deposuit , hanc vero nunquam dissolvit. Sed quemadmo-

•

Philip.i, \y.



DE POENITMNTIA. IIOM. I. 5l3

dum mulierea quotquot dolorum partus cxpcrimcntuui

sumpscre, ct malrosfactac sunt, horum ,quos pepercrunt,

ubicumquo fuerint, vinculis scmpcr sunt aslricUc : sic ct

Paulus atquc adeo multo fortius discipulis suis adhocrebat,

antoque magis,quanlo naluralibus spirituales partus

sunt fcrvcnliores. Nam non semel , scd cosdem bis parlu-

rivit, ct plamabat dicens , « Filioli mci ,quos ilerum par-

nlurio'. nld vero mulier nunquam palerctur, ncquc suf-

fcrrct cosdem.iterum dolorcs : sed tolerabat hoc Paulus,

quod in natura non osl vidercut quos semel pepercrat,

ilcrum rccipcret, et aculos super illis dolorcs perferret.

Proplerca et confunderc eos volens, dixit : « Quos iterum

«parlurio :»quasi diccrct, Parcile mihi : nullus fdius se-

cundo malernum uterum par-lus doloribus alTecit, quod

me pati cogitis. Licel dolorcs illi uno lemporis momento

torqueant, alque infanlc ex alvo dclabente et ipsi quoque

dclabanlur: hi vero non sic, sed et mensibus integris ma-

neant. Nam et annum totum sacpenumero parturivit Pau-

lus , atque conccptos non pepcrit. El illic quidem caruis

cst labor, hic vero dolorcs non vcnlrcm distendunt, sed

animac robur lacerant. Alque ul discas eos fervcnliores

cssc dolores, quac unquam maler optat natorum loco ge-

hcnnam suslinerc? Ilic vero non modo gehcnnam, scd

optat ctiam analhema esse a Christo, quo posset Judscoe

parere quos scmper conlinuc parluricbat , ct quoniam id

non evcniebat, idco dolebal ct dicebat : « Trislitia mihi

»cst magna , ct conlinuus dolor cordi meo 2. » Alque hic

rursus : « Filioli mci quos ilcrnm parturio , doncc Chrislus

«formelur iri vobis. » Quidnam alvo illa bealius iuit, quac

talcs filios parerc poluit, qui in sc Chrislum haberenl':1

quid vcro ftccundius ca, qiKo orbcm progcnuit totum?

quid ea forlius,

quac cditos el adullos aborlivos posset

• Gulat. iv, 19. — » Hom. n, 2.

XC. ^rlL. at ^.^*"*^ 3$



5 1"•• JO. CIIRYSOSTOMI ARCHIEPISGOPI C. P.

denuo concipere ac reformare ? Id enim in natnrali parlu

praeter

humanasest vires. Quare igilur non dixit : Filioli

mei quos iterum progenero, sed, parturio? Eteniin alibi

generare se dicit , « In Christo enim Jesu ego vos gcnui *. »

Illic ergo cognationem tantummodo ostendere voluit, hic

vero et dolorcm coram staluere conatus est. Quomodo

enim filios vocat, quos nondum enixus est? Si enim par-

turit , nondum peperit : quomodo ergo fllios vocat? Ut

discas illum non prioribus partus doloribus tunc crucia-

tum, quod satis illis erat ad ruborcm. Etenim , inquit,

semel factus sum patcr, debitumquc in vos partum tolc-

ravi, vos vero filii semel facli estis : quomodo me ad se-

cundos iterum dolores mittitis? Satis enini qui principio

habentur , sunt partus dolores,quid me secundo dolori-

bus cruciatis? Nam fidelium lapsus , non minorem ipsi,

quam qui nondum crediderant , laborem inferebant. In-

tolerabilc enim erat post talium mysteriorum commu-

nionem videre quosdam ad impietatem sponte declinare.

Quare acriter admodum, ac omni muliere miserabilins

ingemiscebat dicens : « Filioli mei,quos iterum parturio

,

» donec Christus formetur in vobis2

. »Id autem dicebat,

ut illis fiduciam simul et timorem induceret. Cum enim

ostendit non formalum in ipsis Christum, timorem incussit

et agoniam : cum demonstravit posse formari, iterum fidu-

ciam indidit. Cum enim dicitur, « Donec formetur, » utrum-

que ostenditur, et nondum formatum esse, et formari

iterum posse. Si enim fieri non posset, in vacuum ad eos

dixisset , « Donec Christus formetur in vobis:»et ipsos

spe vana lactasset.

II. Haec igitur scientes, neque ipsi a spe cadamus, sed

neque omnino pigritemur, utraque enim haec perniciosa.

Desperatio quidem exurgere non sinit : pigritia vero, et

' i Cor. iy, i5. — » Galat. ly^ , ifa ,



DE POENITENTIA. UOM. I. 5l5

stanlem cadere facit. Alquc illa quideni jam partis privare

nos solet bonis : hacc malis, quibus urgemur , nos liberari

non sinit; et neglectus quidem ex ipsis delrudit ccelis

desperatio vero in ipsam malilioc deducit abyssum , sicut

si non desperemus , cito illinc reducimur. Considera vero

ulriusque vim; diabolus antea bonus erat; pigritans vero

et desperans cecidit , tantaque obrutus malitia est , ut in

posterum non resurgat. Quod enim bonus fuerit , audi

quid dicatur : « Vidi Satanam veluli fulgur cadentem de

«ccelo1

. »Fulguris enim similitudo , et claritatem pristinae

conversationis ostendit, et casus velocitatem. Paulus blas-

phemus erat, et persecutor , et contumeliosusrquia vero

desudavit, et spe non decidit, et exurrexit par Angelis

effectus. Judas Apostolus erat, sed prigritans factus est

proditor2

. Latro ilem post tantum malitiae, quia de spe

non lapsus est , ante alios paradisum ingreditur. Phari-

sacus confidens ex ipso virtutis culmine decidit in profun-

dum :Publicanus, quia non desperavit, sic ereclus est, ut

illum praveniret. Vis ut tibi ostendam et urbem totam hoc

fecisse? Ninivitarum urbs sic omnis servala est : illos ccrte

lata jam sententia a spe depulerat. Non enim dixit:Si

pcenitentiam egcrint, servabuntur : sed solum, « Tres

nadhuc dies et Ninive subvertelur$

. » Sed tamcn minitantc

Deo, et Propheta clamanlc, senlentia dilationcm non ha-

bente neque distinctionem , non ccciderunt animis , neque

bonas spes perdiderunt. Propterea enim distinctionem non

apposuit, neque dixil : Pccnitentiam si egerint, servabun-

tur : quo et ipsi latam Dei sententiam sine distinctione

andientes, neque sic spe cadamus , sod ad illud excmplum

respicientes , non desperemus. Ncquc in co solum viderc

esl Doi clementiam,quod sententiac nulla adhibita dislinc

tionc, taincn pccnitcntibus rcconcilialus sit:scd vcl cx

• Luc. x, 18. — * Id. vi, iG. — * Jon. m, 4-

33.



5iri s. jo. ciuusosto.ui ai\chii;i'iscopi c. p,

co cliam quod absolutelala sit. Nam augere volens tirao-

rem, ingcntemque illorum segnitiem tangere , ideftecit,

ipsumque pcenitenliac tempus ineftabilem ejus ostendit

clementiam. Quomodo enim tres dics effecissent, ut dele-

rctur malilia tanta? Cernis quod eliam inde Dei providen-

tia appareat? plus enim haec ad ejus urbis salutem conlulit.

Iiaec igitur scientes, spe nunquam cadamus. Neque euim

ullum adeo validum est telum diabolo , ac desperatio

idcirco neque tam lsetum eum peccantes reddimus,quam

desperantes. Audi in fornicante,quod plus quam pccca-

tum Paulus desperationcm timuerit. Corinthiis enim scri-

bens , sic inquit : « Omnino auditur in vobis fornicatio,

»et talis quae nec inter gentes nominatur*. »Non dixit,

Quam necin gentibus auclent; sed, nequenominatur:

quodvel nomine solum illis intolerabile est, id ipsi opere ausi

estis. «Etvos inflati estis?»Et non dixit, Ille inflatus est:

sed eum, qui peccaverat, dimittens , sanos alloquitur:

quemadmodum medici faciunt, aegros dimittentes, apud

propinquos plures sermones habent. Alioquin hi omnis

arrogantiae illi auctores erant, quod eum non corriperent,

nec terrerent. Crimen igilur commune fecit ,quo facilis

curatio vulneris esset. Grave quidem peccatum est , sed

multo gravius altum sapere in peccato. Nam si de juslitia

iuflari,

justilioe sit evacuatio : multo magis id in peccatis

si contingat, maximam nobis jacturam inferet, atque ipsis

pcccalis majus crimen fuerit. Propterea inquit, « Cum

»omnia quae prsecipiuntur vobis , feceritis, dicilc : Quia

» servi inutiles sumus2

. »Si enim eos, qui omnia faciunt,

dcjicere se oportet, mullomagisetpeccatorem flere dccet,

et infimum sese omnium exislimare. Id itaque ostendens,

tunc dixit , « Et non magis flevistis3

? » Quid dicis? alter

peccavit, et ego plorabo? Ila, inquit : corporis enim et

> i Cor. , i. — » Luc. xtii, lo. — 3 i Cor. t, 2.



DK POENITENTIA. HOM. I. 51

membrorum exemplo muluo compact! sumus. In corpore

aulem tametsi pes vulnus accipiat, humi caput inclinari

videmus. Et quid eo venerabilius ? scd tamen dignitatem

suam non novit calamitatis temporc : idem et ipsc fac.

Quarc ct Paulus admonet, « Gaudere cum gaudenlibus,

sflere cum flentibus1

. » Ideo et Corlnlhiis dicit : « Et non

wmagis flevislis:ut tolleretur de mcdio vestrum qui opus

»id fecerat2? » Non dixit; Et non magis studuistis : sed

quid? INon magis flevistis, quasi morbo communi et peste

civitalem comprehendentc.quasi diccret : Oratione opus

est et confessione, et prccibus,quo morbus e tola civi-

tate pellatur. Yides quantum his timoris incussit? Nam

quoniam putabant ad illum duntaxat pervenisse malum,

ac constitissc, eos sollicitos reddit, dicens : « Nescitis quod

» modicum fermentum totam massam corrumpit

3

? » Quodaulem dicit, lale cst:Malum ultra proccdens , reliqua at-

tingct membra: veluli de communi malo consulentes, sol-

licitos vos esse decet. Neque id mihi dixeris, quod ille

solus peccavit, sed illud considera, quod sanics qunedam

est peccalum, reliquum corporis depascens. Ac veluti

domo ardente, qui

nondummalo Leduntur, iis, qui

in

malo sunt moicslia non minori premuntur, atquc unlversa

conferunt, quo ne urgens ignis ad proprias invadat do-

mos:sic ct istos Paulus cxcitat, dicens : Pyra quacdam

est, praevcniamus malum, exlinguamus incendium,prius-

quam Ecclesiam invadat : si vero neglexeris pcccatum,

veluti in alieno existcns corpore , maxime quidem vel sic

male. Ille cnim homo membrum tolius cst corporis.

III. Verum ct id considera, quod si pigritatus fueris

ac spreveris, te quoque quaudoquo comprehendet: qtiare

si non fralris, lua lanien causa exciteris. Reprime pestem,

sanicm coerce, depopulationem ampula. Hajc cl hisplura

• Rom. xii. — • 1 Cor. v, 3.

—' Ibkl, 6.



5l8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

dicens, et mandans tradi illurn Satanne, denique inqnit :

Quandoquidem conversus, et melior factus est, satis huic

ea fuit objurgatio a pluribus : « Confirmate igitur in

»eum charitatem1

. » Postquam enim eum communem

inimicum et adversarium statuit universis, et a grege ex-

clusit, atque a corpore recidit, vide quanto in eum utitur

studio, ut eum rursus conjungat et annectat. Non modo,

Amate eum, dixit : sed, « Confirmate super eum charita-

»tem,» id est, firmam et immobilem in eum ostendite

amicitiam, calentem quamdam et fervidam, atque igni-

tam : aequivalentem priori inimicitiae dilectionem inferte.

Quid factum est?quaeso, nonne tradidisli eum Satanae?

Ita, inquit, sed non quo in manibus Satanae permaneat,

sed ut ab ejus tyrannide cito liberetur. Et quemadmodum

dixi, considera quam timuerit desperationem Paulus tan-

quam magna diaboli armaturam : cum dixisset enim

« Confirmate super eum charitatem; » et causam addit,

« Ne forte nimia tristitia absorbeatur qui est ejusmodi2

. »

In lupi faucibus est ovis : praeveniamus igitur, praeripia-

mus antequam absorbeat aut corrumpat nostrum mem-

brum. Periclitatur navis : priusquam obruatur, eripere

naufragio studeamus. Quemadmodum enim mari sese tol-

lente, et fluctibus usque ad summum se elevantibus, sca-

pha demergitur: sic et anima undique mcerore circum-

data, velociter suffocalur, ni quempiam habuerit qui

manum porrigat: et quaj salutaris in peccatis est moestitia,

exitialis est si immoderata sit. Ac vide quomodo accurate

locutus sit: non enim dixit: Ne hunc diabolus perdat : sed

quid? « Lt non circumveniamur a Satana. » Circumvenire

autem hic est aliena concupiscere : ostendens igitur ipsum

alienum ab eo de caetero factum, atque in Christi gregem

se per pamitentiam reduxisse, ait, « Ne circumveniamur

i a Cor. ii, 8. — » Ibid.



DE POENITENTIA. HOM. I. 5 19

» a Satana. » Si enim de caetero coinprehendat eum, nos-

trum rapict membrum, de gregeovem surripiet: nam pce-

nilentia peccalum deposuit. Sciens igitur Paulus quid fe-

cerat diabolus Judaj, timuit nc hic fortasse idem faceret.

Quid autem fecit in Juda? pceniluit Judam : « Peccavi,

«inquit, tradens sanguinem justum1

:» audivithaec vcrba

diabolus, novit cum in mclius viam inire, et ad salutem

tendere, timuitque mutationem. Clemcntem, inquit, domi-

num habet : qui

cumse traditurus fuerat, ploravit: atque

ipsum miris provocavit modis, annon multo magis pceni-

tentem suscipiet? obslinalum et incorrectum allexit et

vocavit : nonne multo magis correctum, et pcccatum ag-

noscentem trahet? Idcirco enimcrucifigendus venit. Quid

ergo fecit? exterruit eum, et obtenebravit mcerorismagni-

ludine, persccutus cst, impulit donec ad laqueum duxit,

atque e praesenti eduxit vita, poenitentiseque proposito

privavit. Quod enim sivixisset, e.t ipsesalutcm consecutu-

rus esset, palam estex crucifixoribus. Si enimhosqui eum

crucifixerant salute donavit, et ipse in cruce existens ro-

gavit palrem indulgenliamque tantai audaciae postulavit

constat quod ct ipsum prodilorcm digne poenilcntem cum

omni mansuetudine suscepissct : sed ille in remedio ma-

nere non tulit, mcerore nimio absorptus. Id igituret Pau-

lus timens, Corinthios sollicitabat cripcre a faucibus dia-

boli hominem. Et quid opus csl de (iOrinlhiis dicere?

Pclrus enim post mysteriorum communionem ler negat,

ct plorans dclevit omnia. Paulus persecutor, blasphemus,

clcontuincliosus, non crucifixum modo, sed illius univcr-

sos persequens, poenilcnlia duclus, Apostolus eflicilur.

Solum a nobis Deus occasionem, vel parvam rcquiril, at-

que universa diu)itlil nobis peccata : dicam cl parabolam

idipsum confinnanlcin.

• Maltli. xxvii. 4.



520 S. J0. CHRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

IV. Duo quidam erant fratres, paternaque divisa subs-

tantia, horum unus quidem domi mansit, alter autem

cuncla quce obvenerant, comedens, palria extorris factus

erat, paupertatis non ferens pudorem. Hanc autem para-

bolam in medium idcirco protuli, quo sciatis et peccato-

rum quae post baptisma contrahuntur, remissionem esse,

si attendamus : dico autem non uti ad inertiam compel-

lam, sed ut a despcralione revocem. Nam desperatio

quam inertia majoranobis confert mala. Hic igitur filins

eorum,qui posl baptisma lapsi sunt, imaginem prae se

fert; eos enim qui post baptismum.lapsi sunl enm signifi-

care hinc constat, quod filius dicatur : nam extra baptis-

mum nemo filii appellatione nominatur : et domum ha-

bitaverat paternam , et paternam omnem substantiam

diviserat. Ante baptisma autem non licet paterna accipere,

neque haereditatem consequi: ita ut ex his omnibus fide-

liumstatus adumbretur. Et probi frater crat, frater vero

sine spirituali regeneratione nequaquam fuerit. Hic igitur

ad summammalitiam delapsus, quid inquit? « Rcvertar ad

»patrem meum*. » Propterea hunc pater dimiserat , ne-

que prohibuerat, quominus 1n regionem abiret alienam,

quatenus experimento disccrct accurate, quantum benefi-

cium susceperit domi manens. Saepc enim Deus, cum dic-

tis minus suadet, rerum experimcntisdoctrinampermillit.

Quod et ad Judreosdiccbat : quoniam quidem infinita per

Prophetas vcrba cum impcndisset, non suasit, neque il-

lexit; permittcns eos per flagella corrigi, dicit illis : « Cor-

» ripiet te rebellio tua, et malilia tua arguet te2

. » Opor-

tuerat ipsum quidem fide dignum haberi vel anlc ipsarum

rerum eventum : quoniam vero tam stupidi fuerunt, ut eo

monente et consulente non crederent, cum eos prius re-

pressisset, ne malitia: obtemperarent, permisit eos rerum

> Luc. xv, lS. — • Jerem. u, 19.



DE POENITF.NTIA; HOM. I. 52 1

evontu corrigi, quo vel sic eos recuperaret. Postquam igi-

tur concedens illc prodigus in alienam lcrram rebus ipsis

pcrdidicit, quid mali sit palcrna domo exciderc, et rediit:

non fuit memor injurioc paier; scd passis eum suscepit

manibus. Quid ita ? quia paler, non judex erat : et choreae,

et epulae et fesli convontus dcinde facti sunt, laetaque et

gaudens erat domus. Quid dicis ? haeccine sunt malitiae

praemia ? Non malitiae, o homo, sed reditus : non peccati,

scd poenitcntiae: non improbilatis, sed in melius mulalionis:

ot quod est majus, dc his indignalus est major filius: hic

autem et ipsum mansuelc miligavit, dicens : « Quoniam tu

«quidem semper mecum es, hic vero perierat, et invcntus

»est: mortuus erat, ct revixit1

. » Cnm vero perditum

servare oportet, inquit, non judicii lempus est, neque

subtilioris examinis, sed clementiae veniaeque duntaxat.

Nullus cnim mcdicus, misso medicamentorum usu , in-

conlincntiae poenas ab eo cxcgerit. Si vero pcenas cum

dare oportuit, satis poenarum, cum in aliena regione ver-

satus est, dedit. Tanto enim a nobis tempore segregalus

fame dedecorequc ac summis conflictatus malis, labora-

bat:

proptercainquit, «Perierat, etinventus est: mortuus

»crat, et revixit. » Non enim inquit: Altende praesenlia,

sed, prioris, calamitatis magnitudincm considera : fratrem

intueris, non alicnum ; ad patrem reversus est, qui prio-

rum ne vel minimum rccordari potcst : magis vcro coruni

solum reminiscitur, quae ad compassionem, misericordiam,

clcmentiam, indulgcntiam trahere possunt, gcniloribus

accommodatam. Proplcrca non qu.T) fccit , dixit , sed

quae passus est : non quod substanliam dissipavorit,

meminit, scd quod innumeris COnfliclatua sit malis. Sic

et ovem tanto sludio quacsivit, vel etiam majori : hic enim

ipse rediit filius, illic auleui ipsc abiit paslor, el inveniens

•

Loc. \y, 3i, 5*.




reduxit, et laetatns est super ea magis, quam super caele-

ris, quae salvae erant. Vide autem quomodo reduxit: non

flagellavit, sed ferens humeris rursus gregi reddidit1

. Haec

igitur intelligenles, non modo a redeuntibus non averti

Deum, sed hos non minori cum jucunditate, quam ipsos

qui recle se gesserint, recipere : nec modo a poenas non

exigere, sed ad errantium inquisitionem proficisci : ac de

his repertis amplius gaudet, quam de caeteris tuto in loco

perseverantibus; ipsi neque malis obruti, spem depona-

mus, neque bonis abundantes confidamus : sed et cuni

rectc nos gesserimus, timeamus, ut ne per confidentiam

labamur, ct ut lapsi pcenitenliam agamus. Quod enim in-

cipiens dixi, et nunc dico, duo haec: Stantem confidere,

et desperare jacentem, proditionem salutis nostrae esse.

Quare stantes cautiores reddens Paulus dicit, « Qui se

»pulat slare, videat ne cadat2

. » Et iterum, « Timeo ne

»fortealiispra;dicans, ipse reprobusfiam3

:» jacentesautem

erigens, et ad ulterius excilans sludium, testificabatur

Corinlhiis sic scribens , « Ne forte multos defleam, qui

» ante peccaverunt, et poenitentiam non egerunti

: » os-

tendens non lam peccantes, quam non paenitentes dignos

lacrymisesse. EtPropheta adcosdem: «Numquid quicadit,

»non resurgit, aut aversus non revertitur5

i

}

» Quare et

eosdera exhortans David dicit, « Hodie si vocem ejus au-

» dieritis, nolite obdurare corda vestra sicut in exacerba-

»tioneG

. » Quandiu igitur, « Hodie, » dicitur, ne animuvn

despondeamus ; sed bonam in Domino spem habentes, et

pelagusejus clcmentiae recogitantcs, omnera conscientiam

cxculientes malam , multa cum spe propositoque adhae-

reamus virtuti, et pcenitentiam majorem in modum os-

tendamus, ut hic universa deponentes peccata, multa fi-

« Mattb. xrni, 1 2, i5. — » l Cor. x, i 2. — J ld. ix, 27. — < 2 Cor.

xit. ai. — * Jereni. tiii, 4- — 6 Psal. xciv, 8.



PE POF.NITKNTIA. HOM. II ALIAS III. 52 3

ilucia coram Ghristi tribunali starc possimus , regnumque

ccelorum consequi. Cujus omncs nos participes fieri con-

tingat, gratia et clementia Domini nostri Jesu Christi, cumquo Patri, simulque sanclo Spirilui gloria, imperium, et

honor, nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA II alias III.

Oratio dc eleemosyna, ct in decem Virgin.es (6).

I. An novistis unde nobisnuper sermo incceperat1

, aut

quo desierat, aut ex quo argumento, in quod dcsierant

prioris homiliae verba?sed vos oblitos existimo, quo loco

a nobis ille sermo finitus sit. Ego vero novi, neque vos

accuso, aut redarguo. Quisque enim vestrum uxorem ha-

bens parvulis studet, et qune domi sunt curat omnia. Alii

mililiam scctantur, alii artifices sunt, ac vestrum quisquc

divcrsis iusudat opcribus : nos vero in his vcrsamur, iuhis

cogilamus, nlque in his noslrum tcrimus lempus. Itaqueea in re liitnd accusandi cstis, magis pro studio laudaudi,

quod nulla nos rclinquatis Dominica die, sed omnibus

ncglcclis ad Ecclcsiam veniatis. Is enim laudum est cumu-

lus civitati noslrae, non tumullum ct suburbia, non domos

deauratis trabibus, ct triclinia, scd diligentem populum

habcre, atque cxcitatum.Ncquc cnim ex frondibus gene-

rosam arborcm, sed ex fruclibus agnoscimus. Idcirco

enim mutis animalibus preelati sumus, quod sermoncin

habcamus, sermonc muluo colloquamur, scrmonem amc-

mus. Ilomo enim qui a sermone abliorrel, jumentis esl

niiiuis ralionalis, non satis scicns cujus gratia honoratur,

'

Vide D. Guillon, lom. xvn, p.">.r).')-3(;.

r

).



5ss4 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

atque unde honorem accepit. Quare bene Propheta

« Homo, inquit, cum in honore esset, non inlellexit, com

«paralus est jumenlis insipientibus, et similis factus est

» lliis . » En homo cui proprium loqui, sermonem non

amas, et quanam indulgentia dignaberis ? Itaque mihi

omnes necessarii estis, quolquot ad virtulis sermonem ceu

alis instrucli advenistis, et omnia divino verbo posteriora

duxislis. Age ergo nos quoque rem aggrediamur, atqueiis,

quae nuper diximus, sequcntia conncctamus. Debeo enim

vobis, atque ipse laelo vobis animo debitum persolvo : non

cnim id mihi inopiam affert, sed divilias nuntiat. In ex-

ternis negotiis a creditoribus debitores fugiunt, quominus

reddant, ego vero persequor, ut reddam : et merito qui-

dem : nam extcris in rebus restitutio inopiam parit; ipsa

vero sermonis dispensatio gignit divitias. Exempli causa :

debeo cuidam pccuniam : si persolvero, nequit et apnd il-

lum esse, atque etiam apud me, sed a me deficicns, illi

adhaesit : sermonem vero si persolvero, et mecum est, at-

que vos omnes habetis: si scrmonem retinuero, neque

communicavero, tunc inops sum : si persolvero, tunc di-

tior fiam. Si non persolvero sermonem, solusipse ditesco:

si persolvero, cum omnibus vobis fructumrefero. Eia ergo

debitum reddamus. Quidnam id est? de pconitentia ser-

monem instituimus, ac diximus, quod mullae variaeque

sunt pccnitenliae viae, quibus facilis nobis salus fiat. Nam

si unam nobis dedisset, repulissemus eamulique.dicenles:

ISequimus hanc ingredi, salvari nequimus. INunc ipsam

hanc tuam amputans objeclionem, non unam tibi, neque

secundam, nequc tertiam, scd plures ac diversas dedit,

quo uiultiludinc tibi ad ctelum facilis ascensus fiat. Et di-

cebamus facilem prcnilenliam , neqne onus in ea esse :

peccator es? Ecclesiam ingrcdere : dic, Peccavi,et solvisti

1 Psal. xlviii, la.



1)E POBNITEKTIA. IIOM. II ALIAS 111. D2J

pcccatum. Produximus cniiu pcccanlcm David, ct solvcn-

tcm pcccalum. Hinc sccundam subjecimus viam, super

peccalum flcre, et diximus : Quisnam hic labor? non pc-

cuniam opus eflundere, non longas irc vias, neque aliud

quid agerc, sedpcccalum flcre duntaxat. Hoc de Scriplura

induximus, quod in Achaab Deus consilium mutarit, eo

quod fleverit, quod moestus fucrit; alque hoc~ipse diccbat

Eliae : « Yidisli ut incesscrit Achaab coram uie flens, et

• contristatus? non faciam secundum iram meam*. » Hinc

lertiam dedimus pcenitentiae viam, ac de Scriplura Phari-

saeum duximus in medium, simul et Publicanum : quod

Pharisicus quidem superbe clalus, a juslilia excidcrit

Publicanus vero humiliter scnliens, fructum justitiaj sus-

ccperit, neque ullo susceptolaborc justificalus sit : vcrba

dedit, res accepit. Age ergo cceplum scquamur, et quar-

tam proferamus pcenitentiac viam. Et quacnam ea est?

Elcemosyna, regina virlutum, qucc homines celerrime

ip6orum in coelorum axcs adducit, advocali optimi loco

fungens. Magna rcs eleemosyna ; propterea clamabat et

Salomon: «Magna reshomo, ct prcliosa vir misericors2.»

Magnac sunt aloe cleemosynae, pr;ccidit aiirem, transit Ju-

nam, solis radios cxccdit, ad ipsum vcnit culorum cul-

men, scd nec illic subsislit, ipsos perlransicns coclos, cl

Angelorum turmas decurrcns, Archangcloruuiqucchoros,

ct omnes superiorcs Polcstales, ipsi assistit regali throno

quod ex ipsa discc Scriptura: « Corncli, c]eemosyn;e, in-

pquit, et orationes tuac ascendcrunt in conspcclu Dci 3. »

Illud aulcm « In conspcctu Dci » est, lamelsi multa lia-

bueris pcccata, si advocatrix clccmosyna sif, do timcas.

INulla cnim cx supernis Virtulibus huic scse opponit, de-

» 3 Reg. xxt, 3.—« Prov. xn, 27. llnbcl hobr. Subslantia hominis leduli

prttiosa : Vutgala autcm : Substanlia hominis cril fcttri protium. —* Act. x, *.



026 S. J0. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P,

bitnm reposcit, chirographum suum manibus gestans

Ipsius enim Domini est vox : « Si quis fecerit uni ex mi-

«nimishis mihi fecit1

. » Ita ergo quotquot alia habueris

peccata, eleemosyna tua omnibus est gravior.

II. Annon intellexisti in Evangelio decem virginum pa-

rabolam, quod eleemosynam non habentes, virginitatem

licet servarent, extra thalamum nnplialem manserunl?

tErant enim, inquit, decem virgines, quinque fatuae et

• quinque prudentes 2: » prudentes quidem oleum habe-

bant ; stultae vero non habebant oleum, sed earum lampa-

desextinguebantur. Accedentes autem stultae adprudentes

dixerunt : « Date nobis oleum de vasis vestris. » Pudet

me, et rubore confundor, et lacrymor virgincm stultam

audiens. Erubesco cum audio nomen, post talem vir-

tutem, et virginitatis studium, ubi corpus in coeluin erexe-

rant, ubi cum ipsis supernis ^ irtutibus certamen habue-

rant , laboresque superaverant , ubi ipsam voluptatis

flammam conculcaverant : tunc insipientes, et jure insi-

pientes, quod majus cum fecissent, a minorc victae sint.

« Et accedentes fatuae dixerunt sapientibus : Date nobis

«oleumde vasis vestris. Hae aulem dixerunt : Non possu-

»mus vobis dare, ne forte non sufliciat nobis et vobis3

: »

non ex inclementia vel improbitate id agentes, sed proptcr

temporis angustias: venlurusenim erat sponsus, habebant

et ipsc lampades : sed illarum quidem vasa oleum habe-

bant, harum vero non habebant. Ignis est virginitas,

oleum autcm est eleemosyna, Nam ut ignis, nisi oleum

destillans habeat, perit: sic virginitas, nisi conjunctam

habeat elecmosynam, cxtinguitur. « Date nobis oleum de

«vasis vestris. At illae responderunt ipsis; Non possumus

» vobis dare.»Etnon malitise iiludverbum,sed timoris. «Ne

»forte non sufliciat nobis et vobis ;» ne forte quemadmo-

« Matth. xxt, 4o. —» Ibid. 2. —

3 Ibid. 8, 9



ni; roKNITENTU. IIOM. II ALIAS III. 527

dutn omnos intrare quaerimus, omnes remaneamus : scd

abeuntos emilc vobis a vciulcnlibiis. Quinam sunt mer-

catorcs olci liujus? Panperos ad clocmosynam pro ioribus

Eoclesine sedentes : et qnanti einitur? quanli libuerit.

Pretium non aj>j>ono, ne objicias inopiam. Quanti potcs

tanti eme : habos obolum? cme coclum , noit. quod vili

pretio vcnalc sit coslum, scd quod clemcns sit Dominus.

Non babes obolum ? da calicemfrigidne aquae. Inquit enim :

« Quicumque dederit uni ex minimis istis calicem aqune

» frigidac proptcr me, non pcrdet mercedem suam*. »Mer-

catura negotiatioque ccelum cst, ct nos pigritamur. Da

panem, et accipe paradisum : parva da, ctmagna suscipe :

da mortalia, immortalia rccipc: da corruptibilia, incor-

ruptibilia accipc. Si essent nundinac, atque in is annonne

vilitas et abundantia, multaque parvo emerentur, annon

substantiam vcndcntes, cunctaque postponentes, in par-

tem ejus negotiationis vcniretis? Ubi corruptibilia sunt,

tanto studio laboralis: et ubi immortalis est negotiatio,

pigritamini, atque adeo conciditis? Da inopi, ut quamvis

tu tacucris, ora pro te respondeant infinita, eleemosyna

tua stante ac patrocinante. Pretium redcmptionis animnc

elccmosyna est. Ideo qucmadmodum vasa aqunc plcna pro

loribus Ecclesiac sunt, quo manus laves, sic et pauperes

sedent, ut antmte manus abluas. Aqua manus corporeas

lavisti? eleemosyna manus animae lava. Ne inopiam prac-

tendas : vidua in ultimo fundo Eliam hospitabatur , ac

paupcrtas non fuit impedimcnto, sed eximio cum gaudio

suscepit eum : quare et dignos recepit fructus, ct mclnis

eleemosynac spicam legit. Sed fortassc audilor dicct : l)a

et mihi Eliam. Quid quaris Eliam ? Dominum Eliac do

tibi, ncc ipsum cibas, Eliam si inveneris, quomodo hoa-

pitaberis ? Christi universorum Domini sentcntia csl :

> Mattb. x,4 a *



528 S. JO, CHRYSOSTOMl ARCHIEPISCOPI C. P.

« Quicumque uni cx minimis fecerit, uiihi fecit '. »Si

forte rex quempiaui cle turba famulorum appellaverit

atque acl cos dixerit : Reddilc gratias huic meo nomine

quamplures, qui me inopia laborantem nulrivit , ct hos-

pilio cxccpit, qui mihi beneficia in tempore angustiae

pcrmulta contulit : annon ccrtatim quisque accurrens

pecunias omncs suas expenderit ejus causa, cui rex gra-

tias egcrit ? annon haec illi accepta tulerit ? annon se

illi quisque commendare atque amicitia jungere studue-

rit ?

III. Vidisti sermonis virtutcm ? Si ergo apudhominem

regem tantum honoris res ipsa tribuit, cogita Christum in

illa die coram Angelis omnibusquc Virlulibus vocantem

ac dicentem : Hic me in lerra suscepit hospitio, hic mihi

innumera conlulit beneficia , hic me peregrinum excepit.

Cogila de caHero fiduciam inter Angelos, intcr coelestes

chorcs gaudium. lgitur cui testimonium Christus perhi-

bet, non fiduciam super Angeios habuerit ? Magna igilur

res eleemosyna, fratres. Hanc amplectamur, cui nihil

scquale : potens est enim peccata alia delere, judicium-

que propulsare. Te tacente stat et patrocinalur : imovcro

nihil verbis est opus : cum ipsa paupcrum astent ora. Tot

ex elccmosyna proficiscuntur bona, et ipsi pigritamur et

concidimus. Da panem pro facultatibus tuis : non habes

panem , da obolum : non habes obolum , da vel frigidae

aqua3 calicem : atqui neque id habes ? vel malis oppresso

compalere, atquc appensam mercedem habes. Non enim

neccssitalis, sed intentionis cst merces. Sed ecce dum de

his disserimus, virginum cura nobis cxcidil ; age ergo ad

propositum rcdcamus. « Dalc nobis oleum de vasis ves-

»tris. Non possumus vobis dare, ne forte non sufficiat

«nobis etvobis, sed euntesemite a vendentibus. Abeun-

1 Matlh. xxy, 4o.



DK POENITENTIA. IIOM. II ALIA8 III. 529

» libus aulcm ipsis, venit sponsus , cl qaaa habebant lam-

» pades splendidas intravernnt cum eo, et clausa est janua

«thalami'. «Quinquc antem fatuae accedentes januam

» thalami pulsabant clamantes : Apcri nobis. \ ox aulem

»sponsi ab inlra ad cas : Reccclile a mo, ncscio vos2

. »

Et post lanlos labores quid audierunl ? « Nescio vos. » Id

omnino cst, frustra magna virginitatis possessio. Cogila

quomodo post tot laborcs cxclusac sunt, p~ostquam frc-

narant inconlincnliam, poslquam supernis cum Yirtutibus

ccrtamcn habucrant, postquam vilsE hujus rcs spreve-

rant, poslquam seslum toleraverant magnum, poslquam

scpta transilierant,poslquam de lerra ad ccelum cvcla-

verant, postquam corporis signaculum non solverant, ac

magnum virginilalis specimcn acquisiverant, poslquam

ccrtamcn cum Angelis inierant, poslquam corporis neccs-

silales supcraverant, postquam nalurac oblilac fucrant,

poslquam in corpore ,qnae incorporcorum sunt

,perfe-

cerant , poslquam magnum alque inviclum virginitalis

bonum possederanl, tunc audiernnt : « Reccdile a me

» nescio vos. » Ncque enim mihi cxislimavcris tanlillam

virginitatis essc magniludinem. Talis enim virginitas cst,

ut eam polucrit ncmo vclcrum conscrvare. Proplcrca

cnim gralia magna, quod qoae Ircmcnda Prophclis fucranl

ct vcleribus, cadcm nunc facilia leviaque existimanlur.

Quacnam cnim fucrunt gravissima cl violenla:' virginilas,

morlisque despcctus : at ca nunc vcl teneras pnellaa parvi

pcndunt. Gravis ctcnim crat virginilalis posscssio, ul hac

sc nemo religarcl. Noo justus crat, et a Dco lcslimonium

acccpil, scd mulicri adbarsit. Similiter Abraham ct Isaac

cjusdcm ac ille promissionis ha:redcs, cum mulierc con

sucludinem habuerunt : Joscph caslns adullerii lacinus kpatralurum ncgavit, sed hic cum mulicre consuetudin«Mu

» Miillli. xxv, 10. — > Ibid. la.

xc. 34




habuit1

. Gravis etenim erat virginitatis professio : cx eo

tempore firma facta est virginitas , ex qno flos virginitalis

germinavit. Nemo igilur veterum poterat virginitatem

servare. Magnum etenim est corpus frenare. Pinge mihi

sermone virginitalis specimen , atque virtutis magnitu-

dinein disce : qnod bcllum habeat quotidie nullatenus

sedandum , ipso barbarico bello deterius. Nam barbaro-

rum bellum vel tempus quielis habet, cum paciscuntur:

et quandoque quidem pugnant,quandoque non : ct ordi-

nes, et statuta tempora sunt : bclli vero cum virginitate

gesti nulla datur quies. Diabolus esl cnim semper bellum

inferens, qni lemporis observationem non novit, non tem-

pus expectat ad conflictum, sed quacrit semper virginem

nudam invenire, quo mortale infligat vulnus , neque ab

hoc bello unquam virgo cessare potest, sed in se ducem

hostemque circumagit. Et damnati quidem etiamsi ad

tempus judicem videant . non paribus tamen molestiis

premuntur : virgo autem quocumque abierit, et judicem

circumagit secum , et hostem secum portat, qui neque

vesperi permittit respirare : non nocte , non diluculo,

non meridie, sed bellum gerit scmper, voluptatemque

submittit, nuptias in mcmoriam adducens , quo virtulem

excludat, malitiamque in ea generet, conlinentiam expel-

lat, fornicationem inserat. Incenditur singulis horis volup-

tatis fornax suaviter succensa. Cogita quantus talis oflicii

labor sit. At illae post hrec omnia audiverunt : « Recedite

» a me, nescio vos. » Vide quam magna res sit virginilas;

cum sororem habuerit eleemosynam, in eam nulla adversa

poterunt, sed omnibus snperior erit : propterea non in-

troiverunt illae, quod cum virginilate eleemosynam non

habuerint. Multo rubore tligna res est : voluptatem cum

dobellasses,pecuniam non sprevisti : sed virgo quoe vitae

« «jien, xxxix.



DE POENITENTIA. HOM. II ALIAS III. 53

mmnliasli , crucifixa pecuniam amas ; utinam virum

<leMderassc$, alque minus criminandum fuerat : nam

ejusdem subslanliae rem ac materiam desiderasses : jam-

vcro majus cst crinien,quod materiam alienam deside-

raveris. Esto, quae sub viro sunt saevitiaromale ostendunt

filiorum praetextu. Quod si eis dixeris : Da cleemosynam,

Filios, inquit, habeo, et nequco ; Deus filros tibi dedit,

iructum ventris accepisti , non quo saeva, sed quo pia

misericorsquefias. Ne igitur causam clemenliaepietatisque,

saevitiae causam feceris. Cupis haereditatem l>onam filiis

tuis relinquere ? eleemosynam relinquc, quo te omnes

laudibus efferant , celebremque tui memoriam rclinquas.

Tu vero non habens filios, sed mundo crucifixa, quid

pecunias congregas ?

IV. Sed vivus nobis sermo cst et circa poenitentiae et

circa eleemosynae viam. Diximus eleemosynam magnam

possessionem , inde suscepit nos virginitatis pelagus. Ha-

bes igitur poenitentiam magnam eleemosynam, valentem

peccati catenam dissolvere : habes et viam aliam poeni-

tentiae opportunam, qua poleris a peccatis te vindicare.

Ora per singulas horas , ncque orans dcficias , nequc ne-

gligenter Dei clemenliam implora , non repeilcl te perse-

verantem,scd peccata dimitlet, et pctita concedet. Orans

quidem si cxauditus fueris, pcrmane gratias agens in ora-

tione : non exauditus, mane orans ut exaudiaris. Neque

dixeris, multum oravi, alquc haud exauditus sum : etenim

vcl id saepc tuac utilitatis fit gratia. Novit enim quod piger

sis, et animo deficias; et si compos voli fueris, habeas

oratione dimissa : et per occa*sioncm ncccssitatis differt

te , quo crebrius Dcum alloquaris, oralioniquc vaccs.

Nam si ea in neccssitate existcns, alque indigens pigrita-

ris , nequc orationi insistis : quidnam cgcris , horum si

uullo indigucris? Itaquc id libi facil, ad ulililalem luam,

34.



532 S. JO. CHRVSOSTOUI ABCIUEriSCOPl C. P.

nolenslcabsistere ab oralionc. Mane crgo et ora, dilectc

neque segnis eslo : multum enim oratio potest, nequc tan-

quam rem parvam aggrediens,orationi vaces. Quod au-

lem oratio peccatum dimittat, vel ex divinis Evangeliis

disce : quid enim inquit ? Simile cst regnum ccelorum ho-

mini, qui suam januam clausit, et rccubuit cum filiis

suis1

: venit autem quidam vespere, acciperc volens ab eo

panes, etpulsat dicens : Aperi mihi, quoniam indigeo pa-

nibus. Iiic ad eum : Non possuin dare tibi; rccubuimus

enim et nos et pueri nostri : At ille perseverabat januam

pulsans, et ait rursus ad eum , Non possum libi dare:

recubuimus enim et nos et pueri nostri. Ille autem his

audilis insistebat pulsans , neque recedebat; donec dixit

paterlamilias : Surgite ct dale ei , et sinite abire. Docet

ergo te orare, neque obtorpescere : et si minus acceperis,

permanere, quoad acceperis. Plures alias pcenilcntine vias

in Scripluris invenies. Ipsa poenitenlia el antc Chrisli

adventum per ejus prophetam Jcremiam praedicabatur di-

centcm : «Numquid cadens non resurgit, aut avertcns se

» non revertitur2? » Et iterum : « Postea dixi ei : Postquam

» fornicata as, Accede , converlere ad mc. » Propterea ct

multas vias alias poenitenline dedit, quo nobis omnem desi-

diac occasioncm amputet. Nam si unam haberemus solam,

hac vadere nequiremus. Mucronem huuc diabolus semper

fugit. Pcccasti, Ecclesiam ingredere, atque tuum dele

pcccatum. Quoties cecideris in foro, toties exurgis : sic

quolies peccaveris, peccati pceniteat , neque desperes.

Tametsi secundo peccaveris, secundo poeniteat , neque

animo consternatus a spc reposilorum bonorum cadas.

Quamvis in extrema canitic peccaveris, ingrederc, pceni-

tentiam age : medicinae locus cst hic, non judicii ; non

poenas cxigens , sed peccatorum remissionem tribuens.

» Luc. xi, 5. — » Jerem. tiu.



OE r-OF.NlTI.XTlA. IIOi\T. II ALIAS III. 533

IVo soli clic peccatum tuum. « Tibi soli peccavi , el ma-

jtluin coram le feci *, » ct dimittitur libi pcccatum. Habes

ct aliam pcenitentiae viam haud diflicilem, sed omnino ac-

commodatissimam : qualem hanc? Dcfle supcr peccatum

tuum, idquc ex sacris disce Evangeliis. Pclrus illc Apos-

lolorum princeps , in Ecclesia primus, amicus Christi,

qui revelationem ab hoininibus non acccpit, sed a Patre,

sicut ipsi testimonium Dominus reddit : « Beatus es Simon

» Bar Jona, quia caro et sanguis non rcvelavit tibi , sed Pa-

»ter meus qui in ccelis est2

. » Hic idem Pctrus, Pclrum

cum dico , petram nomino infragilern, crepidincm immo-

bilem, Apostolum magnum, primum Discipulorum, pri-

mum vocatum, ct primum obedientcm : illc non parvum

facinus admisit, sed maximum ,qui Dominum negavit :

hoc dico , non Justum accusans , sed libi pcenitcntiie

proebens occasionem. Ipsum orbis Doniinum negavit

procuralorem , Salvatorern omnium. I t vcro allius repe-

tamus, vidit Salvator quosdam abeuntcs relroJ

, et dixit

Pelro : « Numquid ct tu abirc vis ? Petrus aulem dixit :

»Etiamsi oportuerit me mori lecum , non te negabo*. »

Quid dicis, Petrc ? Dcus cst qui dcnunlial, quid ipsc rc-

luctaris? Sed tamen intenlio quod suum erat oslendit,

nalune vero infirmitas redarguilur. Hncc vcro quando?

Nocle qua tradilus est Chrislus : tunc igitur, inquit, stetit

Pelrus ante prunas calcfaciens sc,puella quaidam acccs-

sit, el dixit ci : « Heri ct tu cum hominc islo cras. llle

»aulcm: Non novi hominem hunc 5. » Deiude secundo ct

tertio, et impleta est denuntialio. Jlinc Chrislus rcspiciiMis

in Petrum , vocem dimisit per ipsum iutuilum . Non (Miim

ore loculus cst, nc ipsum coram Judoeis redafgneret, cl

proprium confunderet Discipulum , 8ed pcr ocnlum diinii-

1 Psiil. l, C>.~~ * MaUli. xvi, 17. — J Joen. vi, r>;. • < Mullli. xxvi, 55.

— 5 lbid. 69, el Marc. xiv, 68. — ° Luc. »1, Ci.



534 s « J0. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

tens vocem, quasi diceret : Pelre, quod dixi, factum est.

Igitur Petrus tunc sentiens cccpit flere : et non flevit modo,

sed amare, secundnm baplisma per lacrymas ex oculis

efliciens. Cumque flevisset amare, delevit peccatum. Post

haec enim claves illi ccelorum creduntur. Quod si Petri fletus

tantum delevit peccatum, qui fieri poterit, ut si fleveris,

peccatum non deleas? Nonenitn parvus fuit reatus, pro-

prium dominum negasse, sedmagnusetgravis, eumtamenlacrymae delevere. Defleigitur et ipse super peccatum, ne-

que quoquo modo deflc, aut specie tantum; sed defle amare

quemadmodum etPetrus. Ex ipso profundo deduc fontes la-

crymarum,quo Dominus misericordia motus, tibi pecca-

tum dimittat : clemens etenim est: ipse enim dixit: « Nolo

«mortem peccatoris, sicut converti ipsum, et poeniten-

» tiam agere , et vivere1

. » Exiguum expetit a te laborem

et magna ipse largitur : occasionem a te quserit , ul tibi

salutis thesaurum tribuat. Profer lacrymas , et ipse indul-

gentiam impertit : profer pcenitentiam, et ipse remissio-

nem tribuit peccatorum : occasionem tu exiguam confer,

utspeciosam

habeas excusalionem.Quaedam enim

ab illo

sunt,quaedam a nobis. Quae a nobis sunt, si contuleri-

mus, et ipse rursus quae sunt ab ipso praebebit. Jam igi-

tur quae ab illo sunt, ipse praebuit : solem nimirum , lu-

nam, varium stellarum chorum fundavit, aerem difludit,

terram expandit, mare obvallavit, montes dedit, saltus

colles, fontes, lacus, fluvios, innumera plantarum genera,

viridaria , crctera omnia : tu rursus aliquid exiguum con-

fer, ut ita coelestia tibi largiatur. Ne igitur nos ipsos ne-

gligamus, neque a salute nostra procuranda desistamus,

cum tantum nobis pelagus benignitatis omnium domini

pateat, qui super peccatis nostris poenitentia ducitur.

Propositum et regnum ccelorum est paradisus,eaque bona,

» Ezech. xYin, 23.



Dli POENITENTIA. IIOM. II ALIAS III. 535

« Quae nec oculus vidit,ncc auris audivit, nec in cor homi-

» nis ascenderunt, quae pneparavit Deus iis, qui ipsum di-

«ligunt1

; » et non debemus omnem operam adhibere, ut

alitiuid confcramus, nc ab his excidamus? An ignoras quid

dicat Paulus? qui multos laboresexanllavit, et innumeros

de diabolo triumphos rcporlavit,qui in corpore orbem

tcrrarum peragravit, qui tcrram, mare, aeremque per-

currit, qui tanquain alis snbveclus aliquis orbem terrarum

perambulavit, lapidatus, c;csus , verberalus, qui omnia

pro Dei nomine lulit, qui coelesti voce desuper compella-

tus; hic quid dicat, et qualem emiserit vocem vide, « Ac-

«cepimus, inquit, gratiam aDeo, scd et cgo laboravi, et

»simul contuli, et gralia ejus qune in mc est, vacua non

»fuit, sed plus quam ipsi omnes laboravi et simul con-

»tuJi2

. » Novimus, inquit, novimus graliae magnitudinem

quam accephnus, sed non dcsidem me invenit : manifesta

snnt qua me fuerunt illata : sic et ipsi, fratres , mcnus ad

eleemosynam doccamus , ut parum quid inferamus. Plo-

remus super peccalum , ingemiscamus super iniquitatem,

quo videamur vel parum quid inferre : quandoquidem

magna nobis in fuluro reposila sunt, quac polcstatem nos-

tram exsupcrant : paradisus enimest, et ccelorum regnum,

cujus et ipsi oinnes participcs simus, gratia el clcmentia

Domini noslri Jesu Chrisli, cui cum Patre et simul ciun

Spiritu sancto,

gloria, imperium, et honor, el nunc et

semper, et in sajcula sacculorum. Amen.

» i Cor. ii, y. — 3 Id. xv, io.



536 S. JO. CHRYSOSTOMI A.RCHIEPISCOPI C. P.

HOMILIA III cdias IV.

De ptenitentia et oratione.

I. Pastores illo frequentius ducunt oves1

, ubi densio-

rem herbam essc videut , neque prius inde abigunt,quam

totamgrex totonderit. Hos imitati , hac quarta jam die ad

pcenitentiae modum hunc pascimus gregeni , neque vel

hodie digredi paramus. Multnm namquepabuli esse vide-

mus , mullum loetilioe et utilitalis. Neque enim arborum

comoe, quae ad meridianas horas tecli vice sunl ovibus, ila

eas recreant, ila desiderabilem ulilemque umbram prae-

bent. ad somnuinque magna cum voluptate pertrahunt

ut divinarum Scripturarum lectio, mosrenles et angore

animi detentas animas recreat ac refrigerat, dum vehe-

mentiam ardoremquc doloris lenit, solatiumque qualibet

umbra suavius ainoeniusque imperlit. Neque enim solum

in pecuniarum jaclura , aut in liberorum amissione , aut

in aliis similibus ; sed etiam in peccatorum calamitatibus

magnam illa nobis affert consolationem. Cum enim homo

peccato inlerceptus ct circumventus cecidit; poslea mor-

delur a conscientia ,peccalique assidue memor, sese mce-

roris magnitudine obruit, perque singulos dies inccnditur

innumerisque ipsum consolantibus, si consolationem non

admiserit, ingressus in Ecclesiam, postquam audivit Sanc-

torum plurimos lapsos surrexisse, atque ad priorem re-

diisse dignitatem, clam multo solatio plenus egredilur. Et

qui in homines plerumque peccamus , ne revelare quidem

peccatum audemus pudore ruboreque delenti ; quod si

1 Vide D. Guiilon, tom. x?n, p. 066-571.



DE POEMTENTIA. IIOM. III ALIAS IV. 537

revelcmns, nihil tantum consequimur : cum aulem Deus

cxhortatur, corque nostrum tangit, satanica omnis tristi-

tia slatim fugatur. Ideo justorum lapsus nobis conscripti

sunt : quo et qui recte etqui iinprobe vivunt hinc maximc

lucrifaciant. Nam peccator in despcrationem non abit,

cum vidct alium lapsum,qui resurgere pofait : qui vcro

justitiam colit , diligentior erit ct firmior. Cum enim mul-

tos se meliorcs lapsos viderit, illorum casu factus cautior,

semper sollicitus crit, mullaque se cautione muniet. Sic

itaque is,qui virtutem colit, persistet

; peccalor vero a

desperatione liberabitur : ille firmitcr stabit, hic in prio-

rem, a quo excidit , stalum confeslim revertetur. Nam

cum homo quispiam nos mcestos consolatur^ ctiamsi ad

modicum lempus quid solalii habere vidcamur, in camdcm

tamen rursus tristiliam dclabimur. CumveroDeusper alios

hortatur, qui post peccatum resipisccnlos salutcm conse-

qnunlnr, suam nobis bonitatem manifeslam facit, ne pro-

pria dc salutc dubitcmus, firmam ccrlamque nacli conso-

lalionem. Quemodmodum igitur in pcccatorum casibus,

sic etiam in periculis contingcnlibus, congrucntem mo:-

renlibus medclam vctcres Scripturarum hisloria^ animum

adhibcrc volentibus subministrant : ac sive facultalum pu-

blicatio, sivc sycophanlarum molestia , sivc carccrcs

sivc flagolla, sive aliud qnidpiam niali nos intcrcipiat ; ad

jnstos respicicntes, qui eadem ipsa passi sunt ac tolcra-

verunt, ad nosmetipsos slalim rcdirc polcrimus. In cor-

porcis namqne morbis, si regcr alios asgrolos resj)icial

suum angct morbum,quandoque ctiam quam non habe-

bat infirmilalcm conlrahif. Excmpli cansa cum nonnnlli

alios oculis Jaboranlcs respiceront, a solo iiiluitucumdrm

in morlmm inciderunt; in anima vcro non idipsum, scd

contrarium prorsus evcnit : si cnim assiduc cogih nius cos.

qui eadem ipsa perpesti sunt, Jiinc malorum nostrorum



538 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. T.

lenitur dolor. Ideo Paulus fideles hoc hortatur modo, non

solum sanctos , qui in vivis sunt, sed etiam mortuos in

medium adducens. Hebraeos eniin alloquens, qui nutabant

moxque lapsuri erant, Danielem in medium adducit, tres

pueros, Eliam , Eliseum , his verbis : « Obturaverunt ora

»leonum, extinxerunt virtutem ignis, effugerunt ora gla-

»dii, lapidati sunt, ludibria et verbera experti sunt , in-

» superque custodiam carcerum. Circuierunt in melotis et

» caprinis pellibus , egenles , angustiati , afflicti,

quibus

» dignus non erat mundus 1

. » /Erumnarum autem com-

munio solatium prcebet afllictis. Ac quemadmodum si

quis solus grave quidpiam patialur, nullam habet in malo

consolationem; ita si quis inveniat alium in mala delap-

sum , hinc leviorem experitur plagam.

II. Ut igilur in omnibus, quas nobis molesta accidunt,

non concidamus, Scripturarum historiis diligenter attenda-

mus : multam enim hinc patientiae occasionem mutuabi-

mur; non solum ex societate eadem passorum consolatio-

nem nacti, sed edocli ctiam modum,quo ab serumnis

illis liberemur, et adepti tranquillitatem eodem in statu

maneamus, nec vel in desidiam labamur, vel arrogantia

efferamur. Nam quod cum malis aflligimur, demissi

hnmilesque simus , magnamque pielatem exhibeamus,

nihil mirum : haec quippe est tentationum natura, ut vel

eos, qui lapideo corde sunt, ad hunc statum prse afllic-

tione dedncant. Sed animae cst religiosae, Deumque con-

tinuo prae oculis habentis, eliam postquam liberata est a

tentationibus, in oblivionem minime cadere : quod Ju-

daeis frequenter accidit. Quarc irridens eos Propheta di-

cebat : « Gum occideret eos, quaercbant eum, et revcrte-

«bantur, et diluculo veniebant ad Deum 2. » Et Moyses

horum conscius, frequenter hortabatur his verbis : « Gum

1 Hehr. xi, 35-3S. — • Psal. lxxvii, 38 .



DK POENITENTIA. HOM. III ALIAS IV. 539

«comcderis , cibibcris, et saluratus fucris , altende tibi,

» nc obliviscaris Domini Dei lui *. » Illud igitur evenit :

« Comcdit cnim, inquit, Jacob , et impinguatus est, et

> incrassalus cst , ct recalcitravit dilectus2

. * Quamobrem

sanclos non idco mirari par est, quod urgente tribula-

tionc , ita pii et philosopbi fuerint; sed quod transacta

hyeme, et advenienle tranquillitate, in eadem modeslia

diligcntiaque manserint. Equum certe illum maximc mi-rari oportet, qui sine freno concinne iter facere polest

quod si frcno habenisque cogentibus ordine incedat, nihil

mirum. Non enim generositati animalis, sed necessitati a

freno inductae, illa gressus concinnitas tribuenda est. Id-

ipsum de anima dicendum, si instante metu modcrale

agat, nihil

mirum esse:

cum autcmtentationes

tran-sierint, et timoris frenum remotum fuerit, tunc mihi

animi philcsophiam exhibe, omnemque disciplinam. Sed

vereor nc Judttos accusare volens , nostrum accusem \hx

institutum. Quandoquidem et nos cum exagilabamur

vexali famc, pcsle, grandine, siccitate, incendiis, hostium

incursu, nonne quotidie Ecclcsia multitudine convenicn-

tium angustabatur ? Tunc magna nobis inerat philosophia,

et s;ecularium rerum contemptus : non pecuniarum cu-

pido, non gloria? dcsiderium, non appelilus et amor las-

civia), neque alius pravus cogitatus tunc nos agitabal : scd

univcrsi vos ad Dei cultum contulistis cum oratione et la-

crymis. Tunc fornicator tcmperant<r agebat, injuriarum

memor ad reconciliationem properabat, avarus ad elee-

mosynam lleclcbatur, iracundus ct truculentus ad huini-

litalcm ct mansuctudinem convertebatur. Postquam au-

lein Deus irain illaui doposuit , ac procellam abegil. Itljue

post tanlos lluclus lran([iiiHilalein paravit, ad pristinos

ilerum morcs reversi sumus. Atqui in ipso lenlationuin

• Deut. vi, ia. — • Id. xxsu, l5.



54o S. JO. CHRVSOSTOMI AnCIIIEPISCOPI C. P.

tempore haec praedicere et testificari non desistebam. At-

tamen nihil profecimus ; scd velnt somnium et umbramtranseuntem, sic illa omnia ab animis vestris removistis.

Proplerea nunc limeo plus, quamtunc meluebam, et quod

tunc dicebam, nunc magis formido, ne graviora prioribus

nobis attrahamus mala, tuncque plagam incurabilem a

Deo accipiamus. Cum enim quis frequenter peccans a

Deo veniam consequilur, et postea nihil ab ejusmodi to-

lerantia Dei lucratur ad nequitiam deponendam , demum

ita cum illo agit Deus , ut vel invito illi malorum colo-

phonem immittat, eumque penitus conterat. neque ultra

illi inducias ad poenitentiam concedat,quod et ipsi Pha-

raoni conligit. Ubi enim priori, secunda, tertia, quarta

aliisque sequentibus plagis, Dei longanimitatemexpertus,

nihil hinc utilitatis accepisset, altritus demum est cum

tota civitale, funditusque deletus. Idipsum et Jud.xi passi

sunt. Quamobrem Christus cum eos perditurus, vaslila-

temque ipsis perpetuam inducturus esset, sic dicebat

« Quoties volui congregare filios tuos et lioluistis? Ecce

» relinquelur domus vestra deserta1

: » Timeo igitur ne nos

quoque eadem ipsa paliamur, qnia nec alienis, nec nostris

malis ad meliorcm frugem reducimur. Non vobis solum

nunc pra^sentibus haec dico ; scd iis eliam, qui a quoti-

diana diligenlia abstracti sunt, et priorum calamilatum

obliti : quos non cessabam scmper, me ipsum quasi dis-

rumpens, sic alloqui : Etiamsi lenlaliones transierint, ma-

neat in animis vestris tenlalionum memoria , ut bcneficii

frequentcr recordantes, gralias perpeluo referamus illud

conferenti Deo.

111. Ha)C et tunc dicebam , et nunc dico vobis , ac per

vos illis. Imilemur sanctcs, qui neque a calamitalibus

absorpti sunt, neque sccundis rebus molliores evasere.

» Luc. xiii, 5£.



DK PGBftlTENYIA. IIOM. III Al.IAS IV. b<\l

ut complurcs hominum nunc facinnis; sicut leviorcs

ivinlwc, qiux qualibct proccllarum ingruente vi circum-

vcnlnc demerguntur. Nam sa?pc paupcrtas ingruens nos in

profundum dejecit , ac deincrsit : itcrumquc alllucnles di-

vitwe nos inllaverunt, et in exlremam dcduxerc negligen-

tiam. Quaproptcr rogo omnia relinqucntes, animas nostras

ad salutcm singuli componamus : hac cnim bcnc sese ha-

beute, quodcumquc ingruet mali, sive famcs, scu mor-

bus , scu sycophantia , scu pccuniarum dircptio , scu aliud

quidvis, tolerabilc crit ac levc, propterDomini pracccplum,

ac spcm, quam in illum liabemus : quemadmodum rursus

anima crga Deum non rectc disposita, etsi divitine aflluanl,

adsint liberi, immensaquc pecunia , magnos sibi mcero-

rcs, et soilicitudines attrahct is , qui illorum potitur. Ne

itaque divitias quacramus , nc paupertatem fugiamus :sed

prnc omnibus nostram singuli curemus animam, camquo

idoncam parcmus tum ad prncsentis vitae dispcnsationem,

tum ad profectum cx hac vila ad futuram. Adhuc cnim

modicum, et probatio uniuscujusquc nostrum fict, cum

onmes aslabimus ante horrendum illud tribunal Christi

propriis actionibus circumdati, ct propriis videnles oculis,

hinc lacrymas pupillorum , indc turpcs lascivias, quibus

animas nostras inquinavimus; itcmquc viduarum gemilus,

inopum colaphos, rapinas paupcrum. Non hncc autcm so-

lum et his similia ; sed ctiam si quid pravum mcnte fcci-

inus : quoniam ipsc est, « Cogitalionum discrctor, cl in-

» tentionum judex

1

: » ac rursum, « Scrutans corda ct

»rcnes2,et, Ueddens unicuiquc secundum opus suum'. »

llic porro sermo non cos solum respicit, qui in sa?culo

vivunt, sed eliam cos ,qui monasticnc vitac causa luguria

sibi in monlibus struxerunt : quia non modo corpora sua

ab omni fornicalionis labe pura scrvent oportet , scd cl

» Hebr. iy, ao, —» Psal. vn, i. — ' Mallli. IVf, 27.



5^8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

animam ab omni satanica habendi cupiditate. Non enim

mulieres tantum alloquitur Paulus apostolus, sed etiam

viros universamque Ecclesiam,

cum dicit aniraam in vir-

ginitate perseverantem oportere sanctam esse corpore et

spirilu; ac rursum , « Exhibetc corpora vestra virginem

»castam. » Gastam quomodo ? « Non habenlem maculam

» vel rugam *. » Quandoquidem virgines ilhe, quae extinctas

habebant lampades2

, virgines erant corpore , sed non

corde purae. Verum tametsi vir eas non corruperat, at

pecuniarum amor corruperat. Corpus earum purumerat,

sed anima adulterio admodum plena, pravis cogitationi-

buseasoccupantibus, pecuniae item amore, inhumanitate,

ira, invidia, desidia , oblivione, supcrbia, omnibus pariter

virginitatisearumdignitatem labefactantibus. Ideo dicebat

Paulus : « Lt virgo sit sancta corpore et spiritu : et iterum,

«Virginem castam exhibere Ghrislo3

. » Quemadmodum

enim corpus a mcechis corrumpitur, ita et anima a sata -

nicis cogilationibus fcedatur, a corruptis dogmalibus, ab

absurdis cogitationibus. Nam qui dicit, Virgo sum cor-

pore, anima vero invidct fratri, hic virgo non est : virgi-

nitatem enim ejus vitiavit livoris commixtio. Item inanis

gloriae appetens , non est virgo : virginitatem quippe ejus

corrupit livoris cupido:etenim morbus ille animi ingres-

sus, ejus virginitalem solvit. Qui vero odit fratrem suum,

ille homicida polius, quam virgo est. Ltque summatim

dicam, quisque co, quo tenetur animi morbo, virginitatem

suam corrumpit. Idcirco Paulus hascc pravas omnes com-

mixtiones abigit : atque jubet nos ita virgines esse , ut

nullam contrariam cogitationem in anima sponte susci-

piamus.

IV. Quid igitur ad hfec dicemus ? quomodo misericor-

i Cor. tii, 54 ; 2 Cor. xi, 2, et Ephes. v, 27. — » Malth. xxf, 8. —* 1 Cor. tii, 54, et a Cor. xu, 2.



DE rOF.NITENTIA. HOM. III AU\S IV. 54

diam consoquemur ? quomodo salutcm? Ego dlcam : ora-

lionom in corde scmper suscipiamus, cjusquc fruclus,

ncinpc humililalem,

ct mansucludinem;«Discite enim

,

» inqtiit , a me quia mitis sum el humilis cordc , ct invc-

» nietis rcquicm animabus veslris1

. «Rursumquc David:

« Sacrificium Dco spiritus conlribulatus : cor conlritum

»el humiliatum Deus non despiciet2

. «Nihil enim ila Deus

amplcclitur el amat, ut animam mitem et humilem et

gratam. Advcrte igiluret lu, frater; cum quid inexpccla-

tum tibi accidcrit molcstiamque crcarit, ne ad homincs

confugias, ne ad morlale auxilium respicias; sed omnes

transcurrens , mcntc tua ad animarum medicum tc con-

fer. Nam ipse solus cordi mcdclam afferre polest, qui

fmxit singillatim corda nostra, ct intelligit omnia opera

noslraB

: ipsc potestin conscientiam nostram ingredi, men-

lem langcrc , animamquc cohortari :quod si ipse non co-

hortctur corda nostra, quae ab hominibus accedent, su-

perflua et inutilia erunt : qucmadmodum vicissim Deo

cohortantc et consolanle, eliamsi scxcentas homincs mo-

lestias creavcrint, nc minimum quidem nobis nocere po-

tcrunt. Cum enim illc cor nostrum firmaverit, nemo illud

cxagitare valebit. H<tc cum sciamus , dilecti , ad Deum

semper confugiamus, qui vull et potest calamitates sol-

vere nostras. At enim quando homines cxorarc oporlcl,

ostiarios prius alloqui ncccsse nobis est, parasitos item

adulatoresqueprecari, multumque itincriscapcsserc. Apud

Deum vero nibil similc , scd sine intcrccssore exorabilis

est, sinepecnniis, sinc sumptibus, pclitioniannuit. Sufficit

solocordo clamarc, et lacrymas oflerre, ol staliin ingressus,

eum attraxeris. At homincm cum rogamus , saspc mctui-

mus, nc (juis cx ininiicis, aul amicus corum, aul advorsa-

rius quispiam rcm audiat, aliusvc rcfcrat ca,quac dicta

Matth. xi, 29.— » Tsal. l, 19.— J Id. xxxn, i5.



544 s - J0 » CIIRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

sunl, ct jus perverlat : in Deo autem nihil tale suspicari

licet. Cum enim me volueris precari, inquil, solus accede

neminc praesenle; id est, corde clama, nequc labia mo-

vens : nam « Intra, inquit, in cubiculum tuum , claude os-

» lium tuum , et ora Palrem tuum,qui est in abscondito

» cl Patcr tuus,qui videt in abscondito , reddet libi in pu-

wblico1

. » Vide honoris exccllcntiam. Gum me rogas, in-

quil, nemo vidcat : cum autem te honorc aflicio , orbem

cvoco beneficii tcstem. Obtcmperemus crgo, ncque ad os-

lcnlationem prccemur, ncquc contra inimicos nostros

neu modum auxilii doccamus cum. Nam si causidicis et

rheloribus apud ibrenses judices traclanda negotia nostra

dicimus lanlum, modum aulem defensionis ipsis relinqui-

mus, ut pro lubito res noslras disponant : multo magis

crga Deum ita facicndum est. Dixisli ci causam luam,

dixisti quae passus cs? cave dicas illi quo pacto tibi auxi-

lium sit fercndum : illc quippc novit quid libi competat.

Sunt aulem plurimi,qui millc vcrsus inter orandum pro-

ferunt, dicuntquc : Domine , da mihi corporis sanitatem,

duplo plures, quam habeo, facultates, ulciscerc inimicum

mcum : quod est ingenti plenum absurditate. Quamobrem

his omnibus omissis ita orandum precandumque cst , ut

Publicanus ille, qui dicebat : « Deus, propitius esto mihi

«peccalori2:»ct ipse novit quo pacto libi sit opitulan-

dum : nam « Quacrite , inquit,primum regnum Dei , et

» ha?.c omnia adjicientur vobis3

. » Sic ilaquc, dilecli, cum

Jabore ct humilitate philosophemur, perculienles pectora

nostra, quemadmodum ille:et quac petimus conscquemur.Sin ira furoreque plcni precemur, abominabiles et odiosi

apud Dcum repcriemur. Conteramus igilur menlem nos-

tram, humilicmus animas nostras, preccmurque pro no-

bis ,proque iis qui nos molestia affcccrunt. Si namquc

« Mallh. ti, 5, 6. — « Luc. xyni, i3. — » Matlh. vi, 53.



DE POBNITF.NTIA. HOM. III ALIA9 IT. 545

velis judiccm ad auxilium aniraae tuac demulccre, et ad

tuas partes allraherc, nunquam cum contra adversarium

luuui compellaveris. Etenim judicis illius talis est mos

illis maxime aunuit cl postulata conccdit, qni pro inimi-

cis oranl, qui non sunl injuriae memores, qui contra ini-

inicos suos non efferuntur. Et quanto niagis hi se ita

gcrunl, tanlo magis Deus eorum inimicos irlciscilur, nisi

ad poenilenliam convertantur.

V. Videte ergo , iralrcs, nc injuria a quopiam lacessiti

slalim indignemur cl in trisliliam labamur , sed philoso-

phanlcs gratias agamus, cxpeclanlcs auxilium Domini.

Annon polcrat Deus anle precationem bona nobis con-

ferrcPAnnon vitam dolore vacuam concedere , atque a

quavis aerumna vacuam? Sed utraque ille summo amoro

facit. Cur enim nos vexari permittit, nec illico auxilium

admovct? Qua dc causa? Ut ipsum assidue adeamus , ejus

postulanles opcm, ad ipsumque coniugiamus, et frcquen-

tcr ipsum ad auxilium vocemus. Ideo corporis dolorcs,

idco pcnuriae frucluum , idco fames : ut cx his acrumnis ab

illo scmper pendcanlus, atquc sic per lemporales aerumnas

vitam aeternam in haeredilatcm conscquamur. Itaquc pro

his ctiam Deo gratias agere debemus ,qui multis modis

sanitalcm et salutem confcrt animabus nostris. Ilomincs

cnim si minimum quidpiam nobis beneficii conluleriut

iisque poslea vcl inviti aliquantulum molestiae aflferamai

statim cxprobrant beneficium, ita ul mulli sibi ipaifl malc-

dicant , quod ab iis bcneficium quodvis accepcrinl. Dcus

vcro non sic : sed eliamsi slatim post collata bcnciicia

contcmnalur ailicialurquc conlumelia , adhuc BOSC pur-

gat , ralionesquc inil cum iis,qui se injuria alfccerunt,

bis verbis : « Popule meus,quid fcci libi

1

? »Ipai nulcbanl

eum vocarc Deum , iile vero non ccssabat ipsos populum

1 Mirh. ti, 5.

xc. 35



*>46 «. 10. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

suum nominare : ipsi dominium detrectabant : illevcronon

negabat eos, sed ut suos tractabat, et ad se trahebat di-

cens , « Popule meus, quid feci libi ? » An tibi onerosus fui,

inquit , an gravis el molestus ? at hoc non potes dicere.

Quin etiamsi hoc essel, neque sic oportuit resilire. « Quis

• enirn est filius, qucm pater non corrigat* ? » Atlarnen

hoc non potestis dicere. Et iterum alibi : « Quod invene-

»runl palres vestri in me delictum2? »Magnum et uiira-

bile dictum : quod enim dicit hujusmodi est ; « Quid pec-

» cavi ? » inquit Deus hominibus. « Quid peccavi ? » quod

neque servi a dominis dici concedunt. JNeque dicil, Quid

peccavi in vos; sed , in patres vestros. \ erum neque hoc,

ait, poteslis dicere, quod paternam erga me inimiciliam

servetis. Neque enim progenitores vestrospermisi unqnam

providentiam meaui incusare, in parvo aut magno despi-

ciens eos. Neque simpliciter dixit: Quid habuerunt patres

vestri, sed, « Quid invcnerunt? » Quamvis multa quaesio-

rint, multa circumquaque moverint tot annis meo sub

imperio degentes, nullum invenerunt in me delictum. Igi-

tur horum omnium causa frequentcr ad eum confugiamus,

et in omni mcerore consolationem ejus quoeramus,in

omni calamitate solutionem ejusque misericordiam, in

omni tentatione ejus auxilium ;quantumcumque enim

malum iuerit, quantacumque calamitatis magnitudo,

omnia ille solvere et amovere polest. Neque hoc tantum,

sed omnem securitatem , virtutem , veram gloriam , in-

columitatem corporis, philosophiain anims, spem bonam,

et ut non facile peccemus, id nobis ejus bonitas conferet.

Me itaque ingralorum servorum more murmuremus, ne-

que Dominum incusemus : sed in omnibus gratias aga-

mus, et unum solum malum esse putemus, nempe in

eum peccare. Atque si ita erga Deum afFecti simus, non

» Hebr. xn,7. —

* Jerem. u, 5.



DE POENITENTIA. IIOM. IT ALIA8 V. 547

morbus , non pauperlas , non ignominia , non sterilitas

fructuum, non aliud quidpiameorum, quae inter mala

computantur, nos excipiet : sed puram castamque volup-

tatem semper nacli, etiam fulura bona consequemur,

gralia et benignitatc Domini nostri Jesu Christi, cui cum

Patre gloria, una cum sanclo Spiritu, nunc et semper, et

in saecula sajculorum. Amen.

HOMILIA IV alias V.

In Jonam prophetam , Danielem, et tres pueros , et dc

poenitenlia. Dicta est autem in sacrorum jejuniorum

ingressum.

I. Laeta nobis hodie ac festiva celebritas ', solitoque illus-

trior ccetus : quaenam ergo causa? Jejunii praeclarum opus

hoc esse novi jejunii non proesentis, sed expectati. Illua

namque nos huc ad paternam congregavit domum : illud

etiam eos qui antehac pigriores fuerunt , ad malernas re-

duxit manus. Si vero quod expectelur solum, tantum stu-

dii nobis ingcssit, cum apparuerit adveneritque, quantam

in nobis venerationem efficiet ? Sic et civitas principe tre-

mendo ingressuro , omnem omittit desidiam , maj jrique

excilatur studio. Scd haud timete tremendum principem

jejunium audientes : non enim vobis, sed daemoniorum

naturae trcmendum est. Etenim si lunaticus fuent quis

jejunii ei faciem ostende, atquc lapidibus ipsis immobilior

mancl limorc sufTocalus, et veluti vinculo quodam dctcn-

tus : idque potissimum, cum vidcrit jcjunio adjunctam

sororcm contubernalcmquc jejunii orationcm : idco Ghrit-

' Vide D. Guillon, toni. xvn, p. 371-573.

35.



543 S. JO. CURYSOSTOMl AUCIlIJiPlSCOl'1 C. P.

tus tlicit : « lloc gentis non ejicitur nisi in oralionc et je-

«junio1

. » Cuni itaque nostra salulis hostes sic persequa-

ttr, atque inimicis vita) nostrae tam sit limenduni : ainare

et diligere id oporlet, non timere. Si enim timendutn est,

ebrietas ct crapula, non jejunium limeri debet. Illa si-

quidem nostras post terga ligans manus, viliorum lyran-

nidi, veluti cuidam pravae dominae servos nos captivosque

reddit : jejunium vero servos existcntes nos, atque ligatos

inveniens, vincula solvit , et tyrannidc liberat, pristinam-

qtie in libertatem reducit. Igitur quando inimicos nostros

expugnat, serviluteque nos liberat, atque ad priorem re-

ducit libertatcm, quam aliam majorem ejus erga nostrum

genus amicitiae rationem exquiris, etenim maximum amo-

ris indicium id esse videtur, si eosdem nobiscum amet

quis, et odio prosequalur. Vis discere,quantus homini-

bus ornatus sit jcjunium, quanlum tutamen ac custodia?

considera beatum atque admirabile monachorutn genus :

hi namque , tumultum sceculi fugientes, atque ad ipsa

montium cacumina currentes, tuguria in eremi quiete

veluti in tranquillo quodam portu Jigentes, jejunium ceu

commercii vitreque socium susccperunt : quare Angelos

ex hominibus illos fecit : non illos modo, sed et in urbi-

bus quotquot se tolerantes invenit, ad ipsum philosophia?

culmen evehit. Nam ct Moses et Elias Prophetarum in

Veteri Testamenlo turres, lametsi ex allis illustres mag-

nique haberentur, ac multa fiducia gauderent : tamen si

quando Deum volcbant adire et alloqui, quantum homini

possibile erat, ad hoc confugiebant, atque per hujus ma-

nus ad Deum ducebantur. Idcirco Deus hominem a prin-

cipio faciens, illico delalum cum jejunii manibus com-

mcndavit, veluli piae amabiliquc matri , et magistro op-

t.imo eommittens. ]Nam « De omni ligno paradisi comedcs,

t Matth. xtii, 20.



DE P.TBNITENTIA. IIOM. IV ALIAS V. i>49

» de ligno voro scientioe boni et mali non comedetis ', »id

spocies jejnnii est. Si autem in paradiso jejnninm neces-

sarium fuit, extra paradisum mullo magis. Si ante plagam

utilis medicina fuerat, multo magis postplagam. Sic nec-

dum bcllo cupiditatum insurgenle, nobis arma fuerant op-

portuna , multo magis post lantum cnpiditatum praelium

a da?inonibus nobis illalum, necessarium nobis est jejunii

commilitium. Si banc audisset vocem Adam, ncquaquam

secundam audisset : « Terra es, et in terram reverteris2

.»

Sed quoniam hanc quidem transgressus est, proplcrca

mors el serumna, et curne, ct vita oinni morle acerbior :

proplerea spinee et tribuli,propterea labores et dolores

vitaquc angustiis plena.

II. Vidisli quomodo irascitur Deus jejunio spreto Pdisce

ctquomodolaetatnrjejuniohonoralo.Quernadmodumenim

jcjunio spreto, spernenli supplicium inflixit morlem : sic

iterum eodem honorato, de morle revocat. Nam et volens

tibi ostendere rei virlutem, potestalem ipsi dedit post sen-

tcntiam, post abductionem , abduclos ad mortcm media

dc via rapcre, atque reducere ad viiam , idque non in

duobus tribusve, aut viginti hominibus, scd in universo

Ninivitarum populo : ct urbem magnam admirabilemquc

ac genihus flexis jacentem, ad ipsum baralhrum jam in-

clinanlcm caput, venicnlem desuper plagam accepturam,

veluli quaedam virtus desuper advolans ex porta morlis

eripuit, atque ad vitam reduxit. Sed si videlur, et ipsam

audiamus historiam : a Faclum est, inquit, verluun Domini

»ad Jonam , dicens : Surgc et vadc in Ninivem civilalcm

• grandem3

. » Slatim cx ipsa nrbis magnitudine vult illum

flectere, futuram praividens Prophetae liigam, iod preedi-

cationem audiamus : « Adhuc tres di^^s et Ninive subver-

» tetur '. » Et cujus rci gralia . quae facturus cs maJa prsa

(icn. ii, iG, 17.— • lil. 111, 19. — I JoOi 1, 1 . — 4 ld. 111, '|.



S5o S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

dlcis ?ul non faciam quae praedico. Propterea et gehennam

minatus est, quo ad gehennam non abducat. Tcrreant,

inquit , vos verba, ne res conturbent. Cujus autem rei

gratia praefmitum spatium ad tam breve tempus redegit?

quo et barbarorum discas virtutem, dico autem Ninivita-

rum qui tribus diebus tantam peccatorum iram solvere

potuerunt : atque Dei clementiam admireris , trium die-

rum pcenitentia contenti tot pro peccatis : tuque despe-

ratione non corruas , etsi millies peccaveris. Quemadmo-dum enim anima pigritans atque negligens , quanquam

multum ad pcenitentiam temporis accipiat; nihil operatur

magnum, neque sibi ipsi Deum conciliat ob desidiam : sic

qui proposito fervet, atque multa cum diligentia pceni-

tentiam ostendit, brevi temporis momento longaevi tem-

poris peccata delere poterit. Nonnetertio Petrus negavit?

Nonne tertio cum juramento ? Nonne vilis cujusdam an-

cillae verba timens * ? Quid ergo ? Oportuit-ne illum ad

pcenitentiam multos annos terere ? Nequaquam , sed ea-

dem nocte lapsus est et erectus, vulnusque et medicinam

accepit : aegrotavit , atque ad priorem rediit sanitatem.

Qualiter et quomodo ? Flens et lugens ,

imo non modoflens , sed multo cum studio et afFectu : propterea Evan-

gelista non dixit, quoniam solum flevit : sed, flevit amare,

Et qualis, inquit, quantaque fuerit lacrymarum vis, sermo

nullus poterit explicare2

: ipse autem rerum exitus mani-

feste ostendit. Etenim gravem post illum casum ; nam

nullum negationi par malum : sed tamen post tantum ma-

lum , iterum eum ad priorem honorem revehit, Ecclesiae

praefectnram ipsi per universum mundum tradidit: quod

que omnium est sublimius, ostendit nobis eum erga Do-

minum majorem quam omnes Apostolos charitatem ha-

buisse. « Petre , inquit , diligis me plus his!? » Huic autem

1 Malth, xxyi, 70.

—» Ibid. yh.

—3 Joan. xxi, i5.



PE POENITENTIA. IIOM. IV ALIA5 V» 55 1

ad virlutis rationem nihil sane par fuerit. Quo vero mi-

nime dicas, nicrito Deuni Ninivitis ignovisse harbaris ho-

luinibus ct insipientibus : « Servus enim, inquit, nesciens

»voIunlalcm domini, ct non faciens, vapulabit paucis1

: »

Ut ergo hoc non dicas, Pctrum tibi in medium propterea

duxit, servum voluntalem domini maxime scientem. Sed

tamen hic idem peccans maximo peccato, fespice quan-

tum ad fiduciae culmen rcdiit. Igitur et ipse peccatis ad-

missis ne animum despondeas. Quod enim in peccato gra-

vius , est in peccato slare. Et quod pejus in casu est,

jacerc in eo. Iloc et Paulus deilet, et ingemiscit, hoc fletu

dignum esse dicit. « IMe forte, inquit, cum vencro ad vos,

» humiliet me Ueus , et lugcam multos cx iis qui » non so-

lum peccaveruut, sed ex iis qui «Pcenilentiam non egerunt

ssuper impudicitia , et immunditia et fornicatione, quam

• fecerunt2

. » Ad pcenitentiam vero quale congruentius

tempus posset accedere jejunii tcmpore ?

111. Sed ad historiam revertamur. «Audiens autem Pro-

» phota vcrba hacc , descendit iu Joppem, ut fugeret in

«Tharsis a facie domini \ » Quonam fugis homo ? Num-

quid audivisti Prophetam dicem : « Quo ibo a spirilu tuo,

»et quo a facie tua fugiam ''

? » In lerram ? scd Domini est

«terra ct pleniludo ejufl6

. » Ad infernum? Si desccndero,

»inquit, in infernum, ades. » In c<rlum-ne?« Si ascendero

» in ccelum, tu illic es. » An in mare? El « Illic , inquit,

• lcncbit me dexlera tua. » Quod et huic evenit. Scd lalo

cst peccatum, ut ad ignoranliam multam rcdigat aniniHin.

Naifi sicul qui gravilale capitis cbrielateque louenlur,

stulte ac temere ierunlur, quamvis pr.xcipitium, quamvis

barallirum.et aliud quid simile subsit, concidont incaule :

sic quicorruunl in [leccalum, veluli elirietale aetionis de-

• LllC. xii, 48. — «2 Oor. XII, 21 .— ' loti, I, 3. - * Psftli rww m, -.

—* 1(1. XXIII, I.



55 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIKPISCOM C. P.

siderio detenti, nesciunt qnid faciunt, non praesentia, non

futura praevidentes. Dominum, dicmihi, fugis? Parumper

igitur mane, alque per rerum disces eventum , te neque

maris, servi ejus posse manus eflugerc. Vix enim navim

iste conscenderal, cum illud fluclus exlulit, in altumque

levavit, et veluti fidelis ancilla conservum inveniens fu-

gientem ,qui ex domini bonis quidpiam surripuerit, nus -

qnam ab eo recedit , milleque impedimenta ingerit reci-

pientibus illum,quo ad ipsum vindicans reducat : sic et

marc conservum inveniens et agnoscens, rnille impedi-

mcnta nautis excitat, lurbans, clamans, non in jodicium

trahcns, sed comminans navem dcmcrgere cum naulis,

nisi conservum suum sibi reddidcrint. Quid ergo nautre

his contingentibus ? « Jactum, inquit , vasorum fecerunt,

» navis vero nequaquam alleviabatur 1, » totum enim adhuc

onus manebat, Propheta; corpus scilicet, onus grave, non

ex natura corporis, sed ob pondus peccati. JNihil tam one-

rosum et grave, quam peccatum et inobedientia. Prop-

terea et Zacharias id plambi figuravit similitudirieJ

. Da-

vid vero describit ejus naturam, dicens: «Iniquitates meae

» supergressae sunt caput meum et sicut onus grave gra-

» vatae sunt super me 3

. » Christus autem iis qui in peccatis

multis vixerant , clamabat : « Yenite ad me omnes qui la-

• boratis el onerati cslis, et ego reficiam vos *. » Ipsum

ergo peccatum scapham tunc gravabat, et demersurum

erat. Jonas vero dormiebat et stertebat;gravis ille quidem,

at non voluptalis erat somnus; sed mcororis,

non pigri-

tiae, sed afllictionis : nam qui ex domeslicis bene affecti

sunt, cito peccala sentiunt, quod ct illi accidit. Post com-

missum enim peccalum,peccati novit gravitatem : nam

ejusmodi est. Cum enim faclum fnerit, tunc dolores par-

turienti animae excitat contra leges nostrae nativitalis. Nos

'

Jon. i, 5. —» Zacli. v, 7. —

3

Psal xxxvu, 5. —4 Matlli. xi, 28.



Di: rORNITENTIA. HOM. IV ALIAS V. 553

enim cum primum nati sumiis, parturienli dolorcs solvi-

mus : illud aulem simnl cdilum dislrahit doloribus pa-

rientes ipsum cogitationes. Quid porro gubernator? Ac-

cessit, et ait : «Surge et invoca Dominum Deum tuum 1

. »

Novil demum ipsa cxperientia insuelam illam esse pro-

cellam , alquc a Dco illalam plagam, majores humana

industria lluctus, ubi gubernaloris manus non})rodesseni.

Alterius enim majoris gubernatoris rei illius casus , hunc

universum scilicet gubernanlis mundmn, ope, alque su-

' perno indigebat auxilio : proplerea ct illi remos ct vela et

funes atque universa dimittentes, manus a remigatione

traductasin ccelum tcndebant, Dcumque orabant. I bi vero

neque sic profecerunt, miserunt, inquit, sorles; sors de-

mum prodidit noxium. Hi vero nequc sic arripientes eum

dcmerserunt , sed tanto tumultu , tanta tempestatc in-

cumbente, veluti multa in quietc, sic judicium in navi

statuentes, ut pro sc loqueretur, seque defcnderet, ei pcr-

miserunt, atque cuncla sublili cum indagine exquircbant,

veluti rationes eorum , quee dccreverint, alicui reddituii.

Audi igitur eos sicut in judicio cuncla pcrqnirentcs. Quod

opus est tuum ? lindc venis ? Quo vadis ? Qua de regione ?

Quo de populo es tu? Et quidcm accusabot mare, accla-

mans contra : sors damnabat et testimonium conlra iere

bat : sed tamen ncque mari conlra cxclamantc, ncque

forle ex adverso tcstimonium reddcnte, sententiam adhuc

dabant, scd vclnti in judicio et accusatoribus prasenti-

bus , et testibus inslanlibus, indiciis atquc argumcntis

veridicis, non prius judiccs scnlentiam fcruut, quam dam-

nandus ipse propriae sit accusator cu!|kc : sic ct hi natiUe

homines barbari et inscnsali, eum,qui in judiciis ett,

ordinem imitantur : et id quidem tot (luctibus lanta ipsos

circumstanlc procella, el mari nequc vel respirare per-

1 Jou. r, 6.




mittente : tantum furebat sonabatque, continuosque fluc-

tus excitabat. Lnde igitur tanla fuit providentia erga

Prophelam ? A Dei dispensatione. Etenim hoc iieri Deus

permittebat, Prophetam vel ex his admonens, ut mansue-

tus esset ac mitis, quasi ad eum clamans, et dicens : Imi-

tare nautas, homines insensatos : siquidem hi nequeunam

spernunt animam , neque uni tuo non parcunt corpori :

tu vero universam urbem tot millia hominum habentem,

quantum in te fuit , exposuisti. Et hi quidem comperta

malorum suorum causa , non impetu ad damnationem ir-

ruunt : tu vero in nullo valens INinivitas accusare, de-

mersisti eos atque perdidisti. Tu, me praecipiente eos ad

salutem tua prredicatione revocare, non paruisti : hi an-

tem,nemine audito, nihil non agunt, et moliuntur, quo

te noxium a supplicio revocent. Etenim post ipsam ma-ris accusationem

, post indicium sortis , cum incusaret

sese , fugamque fateretur , neque sic irruerunt ad Pro-

phetae necem , sed nitebantur atque omnia faciebant

quo eum neque post ejus manifestissimam culpam vio-

lentiae maris exponerent. Sed non permittebat mare, vel

potius Deus, sicuti per nautas eum, ita et per cetum ad

sanum consilium reducere volens. Nam postquam audi-

tum est, « Tollite me, et mitlite me in mare, et cessabit

»mare a vobis, » viribus conabantur in aridam evadere,

sed nequaquam permittebant (luctus.

IV. Tu autem quemadmodum fugientem vidisti Prophe-

tam,audi eum et confilentem exinferioribusdeceti ventre.

Illud quidem veluti homo passus est : hoc vcro quasi Pro-

pheta ostendit. Accipiens igitur eum mare, veluti in quo-

dam carcere in ceti ventre deposuit, salvum Domino fugiti-

vum servans: neque acres undaj suscipientes suffbcaverunt,

neque cetus undis ipsis acrior in ventre oppressit. Servavit

autem , ad urbemque reduxit : et mare et cetus contra



DB PCKNITliNTIA. HOM. IV ALIA9 V. 555

naturam obtemperarunt, quo per omnia Prophcta instrue-

rclur. Veniens igitur in civitalcm, sententiam legit veluti

regalem epistolam pomas a rege indictas ferentem, et cla-

mabal dicens : « Adhuc tres dies, et Ninive subvertetur *,. »

Audicruut illi luec , nequc non crediderunt, neque ne-

glexerunl, sed illico cursus omnium unus ad jejunium

virorum mulierumque, servorum , herorum, principum,

subditorum, juvenum, senum, puerorum, neque irratio-

nabilium natura immunis ab eo erat officio. Ubique sac-

cus, ubique cinis , ubique fletus et ejulatus : nam et ipse

diademate caput ornatus, a regali descendens throno, sac-

cum sibi substravit, cinerem sparsit, alque sic urbem

periculis eripuerunt. Et rem quidem novam videre erat

purpuram sacco cedenlem. Quod enim purpura nequivit,

id saccus potuit : quod consuinmare diadema non valuit,

hoc cinis perfecit. Vidcs quomodo haud in vacuum dixi,

non jejunium, sed ebrietatem crapulamque timeri opor-

tuisse? Nam ebrietas et crapula urbem concussit, ad ca-

sumque nutare compulit : jejunium nutantem ipsam ca-

suramquc firmavit. Gum hoc et Uaniel leonum ingressus

lacum , quasi cum ovibus mansuetis versatus exivit» Namaestuantes ira, torvum mortiferumque respicientes, appo-

silam non tangebant mensam, et hoc ipsa excitanle na-

tura : nihil enim fcrocius illis bestiis, et fame ; nam ct

septem diebus non acccperant cibum; veluli carnihce

quodam inlrinsecus urgente, ulquc non Prophetsc viscera

discerperent, clamante, cibum reverili sunt. Cum hoc

tres pueri in Babylonium caminum ingressi, alquc in ignc

mullo etiam leinpore versali, igne ipso fulgidiora corpora

habentes, egressi sunt : quanquain si verc ignis. erat ignis

ille,quomodo qune ignis sunt parles non implrbal ? Si

corpora crant illa,quomodo iis quaj corporibus conlin-

Jon. iii, 4-



556 8. JO. CIIRYSOSTOMI AltCHIEPISCOPI c. p.

gere consueverunt , non contingebant? Qnomodo? Jeju-

nium interroga,et respondebit, tibique aenigma solvet

vere namque fuit senigma. Etenim corporum natura cum

natura ignis cerlabal, corporaquc ipsa victoria secuta est.

Vidisti pugnam admiratione dignam? Vidisti magis admi-

rabilem victoriam? Igitur jejnnium mirare, pronisque ma-

nibus suscipe; quoniam enim et in camino fert opem

atque in leonum custodit lacu, doemonesque fugat, et Dei

revocat sententiam, viliorumque furorem supprimit, et ad

ipsam nos reducit liberlatem,plurimamque in noslris

cogitationibus quietem insinuat; quomodo non extremre

fuerit insaniae illud , tot tantaque in manibus habens bona

fugere et timere? Macerat, inquis, corpus nostrum infir-

mumque reddit : sed quantum exterior homo corrum-

pitur, tantum interior homo renovatur de die in dieml

.

Magis autem si rem diligentius volueris intueri , et sani-

tatis bonaeque habitudinis matrem esse ipsum invenies.

Atque si meis sermonibus derogas fidem, dc his medicos

percontare , ipsique eadem tibi manifestius explicabunt

qui abstinenliam matrcm sanitatis appellant : pedum vero

doloies, et gravedinem capitis ,

apoplexiam ,

vomicam,

hydropisim, inflammationcs ac tumores, milleque morbo-

rum aliorum torrentes, a delicatis cibis crapulaque pro-

venire dicunt quasi a pessimo quodam fonle pravos ri-

vulos , bonam corporis habitudinem , et animae sanam

mentem laadentes.

V. Neigitur

jejunium timeamus, tot a nobis excludensmala : neque enim ego vos sine causa id moneo : sed

quoniam quidem plurimos video homines pigritanles ct

detrectanles non sccus ac si horridoe cuidam mulieri dandi

in manus forent, ebrictate hodie crapulaque sc ipsos cor-

ruinpenles, ideo moneo ne quis futuram a jcjnnio ulili-

•

aCor. iv, 16.



1)K P0EN1TENTIA. HO.M. IV ALIAS V. 5bj

lalcm, gula ingluvieque pcrimat. Nam qui slomachi vitio

cibos faslidiunt , cum asperas sunt medicinas accepturi

si nimia sesc esca repleant, alquc sic medicinam acci-

piant; accrbitatem quidcm illam pertulerunt , utilitate

vero cxciderunt , remedio difliciliorem adversus pravos

humores pugnam parantes : quamobrcm medici cos in-

cccnalos dormire jubcnt, quo virtus tolius meilicinse sta-

tiin morbosis occurrat humoribus. Sic et jejunio contin-

git, si te ipsum hodie multa obrueris ebrietate, craslina

vero eam acccperis mcdicinam : hanc tibi profeclo vanam

inutilemquc elTeceris, et laborcm quidcm pertuleris, lu-

crum iudc futurum non asscqueris, dum ejus vim lotam

in malum recenli ebrietalc parlum impcndis. Si vero leve

praeparaveris corpus , sobriaquc menlc susceperis medi-

einam, ex delictis veleribus multa poteris cxpurgare. INc

igitur per ebrietatem ad jcjunium pergamus, ncque a je-

junio in ebrietatem declinemus : ne ibrte perinde accidat

ac si quis cegrum corpus calcibus impetcns velocius dc-

jiciat. Quod et in nostra fil anima , cum ulraque jejunii

cx parle, principio videlicct ac fine, cbrietatis nube mun-

dalionem in nobis ab abslincnlia factam ofliiscamus. Ve-

luti cnim qui cum fcris dimicaturi , armis multis,muni-

mentisque principalia quaeque incmbra circumdant, alquc

ita cum illis bellum suscipiunt : sic et nunc homines

niulti cum jejunio quasi cum iera quadam pugnaluri

ventris se crapula muniunl, disrumpentesquc scse et ob-

tenebranles, multa cnm imprudcntia mitcm ac quietum

jejunii aspcctum suscipiunt. Atquc si quempiam inlcrro-

gavero , cujus rei gralia ad thcrmas hodie propoias:' l t

abluto corpore , inquiet, jcjunium suscipiam. Si vero

interrogavero, quurc inebriaris ? iterum dicct, quoniam

jejunium sum ingrcssuru». Quomodo igilur nou err«r

neum, corporcquidcm puro, impura vero ebriaquc anima,




optimam hanc virtutem suscipere ? Plnra dicenda snpe-

rerant, sed haec sobriis ad correctionem sufficiunt. Quare

necesse est dicendi finem facere : nam cnpio patris audire

vocem : quoniam ipsi quidem quasi pastorales pueri sub-

tili calamo sibilamus, veluti sub quercu, aut fago quadam

ad umbram sacrorum horum sedentes : hic autem veluti

musicus optimus auream citharam modulatus, sonorum

concentu universum excitat theatrum : sic et hujus non

pulsationum , sed verborum et operum concentus ,pluri-

mam nobis affert utilitatem. Ejusmodi et Chrislus doc-

tores quaerit : « Qui enim facerit et docuerit , inquit , hic

«magnus vocabitur in regno coelorum *. » Ejusmodi est

iste : quapropter et magnus est in regno coelorum. Con-

tingat autem et nos ejus, omniumque praesulum oratio-

nibus regno coelorum dignos fieri,gratia et benignitate

Domini nostri Jesu Christi : cum quo Patri gloria, cuni

sancto Spiritu , nunc et semper, et in saecula saeculorum.

Amen.

HOMILIA V alias VI.

De pcenitcntia quarla hebdomada sacrce Quadragesimcv.

I. Quam 2jucundi spiritualis hujus nobis maris sunt

fluctus; et ipsis, qui in pelago sunt jucundiores. Nam illi

quidem venlurum insolentia , hi auditus desiderio exci-

tantur : et illi quidem sublimius agglomerati , trepidatio-

nem gubernatori plurimam inferunt : hi ubi apparuerint

dicenlem fidentia multa replent. Illi enim furibundi maris

argumenta, hi animoe loetabundae sunt indicia : illi pelris

illisi ignobilem sonitum reddunt : hi vero doctrinae verbo

> Matth. y, 19.— » Vide D. Guillon, tom. xru, p, 373.377.



DE POENITENTIA. HOM. V ALIAi TI. 550,

contriti blandam vocem emittnnt. Sic et zephyri flatu»

in sata cadentes , atqtic ipsa spicaruni capita inclinantes

ac relevantes, in lerra maris fluctus imitantur, sed et illis

satis jucundiora sunt ista : hic enim non zephyri flatus,

secl spiritus gratia veslras animas excitat et inflammat, et

ignem illum, dc quo olim Chrislus : « Iguem veni miltere

*in terram,et quicl volo nisi nt accendatur 1 ?»~Huncvideo

immissum incensumque in animabus vestris. Quoniam igi-

tur tol lampades nobis Christi timor accendit, agite hinc

doctrina? oleum inslillemus, qno nobis diuturnior lux fial.

Etenim nobis de caetero jejunii tempus ad finem urget. Nam

ad stadiimedium progressi, deinceps ad ipsum finem con-

cedimus. Sicut enim incipiens ad mcdium lestinat : sic me-

dium praetergressus desudat ad finem. Igitur lempus ad fi-

nemvergit, alquc de caelero portum cymba prospicit : sed

quod quaeritur, non jam cst ad porlumpervenire, sed na-

vem haud lucri vacuam trahere. Oro vosomnes,etobsecro,

suamquisque ad conscientiam jejunii negoliationem repu-

tet: ac si quidem lucrum multum accumulatum invenerit,

negotiationi addal : si nihil congregalum , reliquum lem-

poris negotiationi impcnclat. Quoadusque stant nundime,

negotianles dc magno lucro contendamus, ne vacuis rc-

cedamus manibus, nc jejunii laborem tolerantes jcjunii

amittamus praemium : licet enim et jejunii laborem suf-

ferre, et jejunii fructum non consequi.Quomodo ?cum sci-

licet esca abslincmus, peccalo non abslinemus : OOffi car-

nibus quidem non vescimur, devoramus tameu paupcrum

domos : cum vino quidem haud inebriamur, inebriamur

vero desideriis pravis : cum quidem inedia totam transi-

gimus diem, atque eamdem impudicis in speetaculis con-

sumimus. Ecce jejunii labur, el. jejunii Irnclus nuscjnam

est, cum iniquilatis thcalra conscendimus. Non ad vo§

• Luc. xn, 49.



56o S. JO. CHRYSOSTOMl ARCIIIliPISCOPI C. P.

mihi est serino , novi enim ab ea accnsatione vos vacuos

essc : sed mos dolore pressis est, cum eis non adsunt qu ;

doloris dant causam , in praesentes iram evomere. Quodenim lucrum jejunantes theatra iniquitatis ascendere, ad

communem luxuriae scholam introire, ad publicuin incon-

linentiae gymnasium,super cathedram sederc pcstilentium?

Etenim et cathedram pestilenliaj , et incontincntiae gym-

nasium, scholamque luxuris, atque omnem impudicitiae

orchcstram si quis dixcrit, haud peccaverit , pessimumillum locum

,plurimorumque morborum plenum, Baby-

lonicam fornacem ; nam velutin fornacem qaamdam com-

pellcns in theatrum diabolus urbem, sic ab imo succen-

dit, non jam malleolos submittens, veluli lunc Barbarus

ille, neque naphtam , neque stupam, neque picem : sed

his mullo pejora, fornicarios visus, turpia verba , deli-

buta membra, atque omnes plenos malitiae canlus. Illam

igitur fornacem barbaricae manus accenderunt, hanc au-

tera fornacem cogitationes Barbaris insipientiores accen-

dunt : haec illa pejor, quandoquidem ignis deterior, non

qui corporis naturam, sed qui bonam animae depopulatur

habitudinem:

et quod nocentius est, ncque ipsi qui com-buruntur, idipsum sentiunt. Si enim scntirent, non jam

effusum illum in his risum emitterent. Igitur id vel pes-

simum estmalum, cum quis infirmatur, ncque idipsum

quod infirmalur novit : ct misere ardens et aerumnose,

lion sentit incendium. Quaenam jejunii ntilitas, dic mihi,

cum quidem corpns arces legitimo a nutrimento, iniquum

vero nutrimeutum animrc inducis? cum diem illic trahis

sedens, communem naluram deturpatam intuens ac tra-

duclain, mulieresque fornicarias, adulteria repraesentan-

tes illic eos, qui cujusque domus mala colligunt? Nam et

fornicationcs viderc datur, et audire blasphemias, quo et

pcr oculos, et pcr audilum ipsi animae morbus proccdat



DIv HH-.MTliMIA, UOM. V ALIAS VI. 56l

nlienas imitnnlur calamilales , undc et ipsis lurpitudinis

uouicn impositnm est. Qnod igitnr jejunii lucrum animacibis ejusmodi nutrita? quibus oculis uxorem illis a spec-

taculis videbis? quibus oculis videbis filium ? quibus do-

niesticuui ? quibus ainicum ? Necesse autem dicentem illic

gesla turpiludinc, aut tacentero rubore conlundi. Sed

hiuc non sic abis : liccbit vero domi mulla cum liducia

universa narrarc, propheticas voces, apostolica dogmata,

leges dominicas, omnem virlulis mensam apponerc, uxo-

remque narrationibus ejusmodi pudiciorem redderc, pru-

dentiorem fdium , benevolentiorem domesticum , amicio-

rcm amicum , atque ipsum inimicum persuadebis odium

deponerc.

II.T

\ ides quomodo ha?c quidem ubique salutaria dog-

mata, illa vero acroamata ubique inulilia? Qua? igitur je-

junii utilitns, quaeso, cum corporc quidcm jejunas, oculis

vero moecharis? Adulterium cnim est non ipsa modo con-

glulinalio aut copula corporis , sed et impudicus visus.

Quac utilitas cum illuc hinc abis? cgo corrigo, ille cor-

rumpit : ego medicinas morbo adhibco, illc causam morbi

ministrat : ego natuivc flammam cxtinguo , illc libidinis

llammam accendit. Quae ulililas, dic mihi?« Unus icdili-

»cans, et unus deslruens : (juid lucrati sunt plus quam

»labores' ? » Non ergo hic el illic, scd hic solum conver-

semur, quo fructuose, quo non in vanum hic, quo non

inutiliter, nequc ad damnalionem : « Untls Kclificans et

»unus deslruens, quid lucrali sunt plus quam laborcs? »

Etquamvis multi nedihcantcs forcnl; unus vcro dcslrucns

facilitale subversionis ocdificanlium inulliludo vincilur.

Magna3 prolecto lurpiludinis ct juvcncs ct scncs ad tale

studium lcstinare. Sed ulinam usquo ad lurpitudiheiu es-

set nialuni : lametsi id hoinini libcro inlolcrabile forla »C

Eecli. w\iv, i8,

xc. 30



56'2 S. JC. CIIRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPl C. P.

videtur, et damnum cordato maximum , si turpitudine et

ignominia notetur : vernm non ad ignominiam usque tan-

tum pcena procedit, sed ultio ingens et supplicium im-

minet : necessc est enim illic sedentes peccato adulterii

omnes teneri, non quod ibi mulieribus copulentur, sed

quod impudicis eas intueantur oculis. Elenim hos quoque

necesse esse adulterio teneri, ut intelligatis, non meum

vobis dicam sermonem, ne forte despiciatis, sed divinam

legem explicabo, ubi despectui nequaquam locus. Quid

ergo divina lex inquit?«Audistis quia dictum est antiquis:

»Non mcechaberis : ego autem dico vobis, quod quicum-

» que viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam mce-

»chatus est eam in corde suol

. » Vidisti adulterum con-

summatum? vidisti completum peccatum? Et quod dete-

rius, in adulterio deprehensum adulterum , non humanosed divino sub judicio adulterii reum esse , ubi immortales

sunt pcenae. « Quicumque enim viderit mulierem ad con-

» cupiscendum eam, jam mcechatus esteam in corde suo.

Non modo morbum, sed et morbi radicem evellit. Radix

enim adulterii concupiscentia impudica. Quare non modo

plectit adulterium, sed et concupiscentiam adulterii ma-trem. Sic et medici faciunt, non ad morbos instant solum,

sed ad causas etiam tollendas : quod si aegrotantem oculum

viderint, pravum humorem desuper a temporibus compes-

cunt : sic et Christus facit. Caecitas mala est adulterium

oculorum est morbus , non corporis solum , sed animae

prius. Idcirco inde compescit humorem impudicitiae per

timorem legis. Quare non modo adulterium punit, sed

concupiscentiam quoque ulciscitur. <- Jam mcechatus est

» eam in corde suo. » Corde autem corrupto,quae dein-

ceps utilitas in reliquo corpore ? Quemadmodum enim in

plantis et lignis, si quando cor exesum videmus, reliquam

> Exud. xx, et Malth. v, aS.



DE POENITENTIA. IIOM. V ALIAS VI. 563

de castero repudiainus partem : sic et in homine cum id

pcrierit, incassum est inde reliqua corporis sanitas. Aurigaperit, fractus, dejectus est, frustra in posterum equi cur-

runt : laboriosa lex et mullum oneris habet : sic igitur

et magnam habet coronam : ejusmodi sunt enim res labo-

riosa> ; magnas habent retributiones. Tu ve^o nequaquam

laborem atlende, sed relribulionem considera. Sic et in

vitac rebus fit. Si enim laborem bonorum operum pros-pexeris, grave atque onerosum : si vero retributionem co-

gitaveris , leve et facile quod subest. Sic et gubcrnator,

si fluctus viderit solum , nunquam e portu scapha digre-

dietur, sed si quaestum prius, quam fluctus respexerit,

tunc immensum adire pelagus audet. Sic et miles si vul-

nera caedesque viderit,

nusquaminduet

thoracem:

si verotriumphos vicloriasque prius, quam vulnera , tanquam ad

pratum currit ad praelium. Quae enhn natura gravia, sic

levia fiunt, cum jam non labores cogitamus , sed ipsos

laborum fructus consideramus. Dicere-ne vis quomodo

natura gravia, levia fiuntPPaulum audi dicenlem : « Nam

»et ipsum momentaneum et leve tribulationis nostrae su-

» pra modum in sublimitate, aeternum gloriae pondus ope-

»ratur in nobis1

. » yEnigma est quod dicitur, si tribula-

tionis, quomodo leve? si leve, quomodotribulationis ?'hrcc

enim repugnant. Sed solvit aenigma, cum per additionem

ostendit levitatem. Quomodo? « Non haec quae videntur

»nobis duntaxat considerantibus. » Coronam proposuit,

ac certamen leve reddidit : ostendit bravium , et dcsu-

dantem solatus est. Tu ergo cum mulicrem videris for-

mosam, vnltu splcndcntcm, ornatam slola, cum vidcris

libidinem tilillanlem, et aspectu concupiscenlem animam :

respice desupcr stantcm coronam, quo lale spectaculum

practcreas. Vidisti consorvam ? dominum considcra, atquc

2 Cor. iv, 17.

36,



5(>4 S. JO. CHHYSOSTO.VU .YUCIHIiPJSCOlM C. V.

omuino morbum curabis. Si enim qui discipuli paedago-

gum sequentur, non vagantnr, non otio lorpent, non slu-

dio desistunt : mullo magis tu, si Ghristum quasi praesen-

tem cogitationibus intuearis, nihil horum patieris. « Qui

t mulierem viderit ad concupiscendum eam, jam mcecha-

» tus est eam in corde suo1

. » Jucunde ac sa-pius legis

scripla lego , utinam et per totum diem ad vos eadem

verba facere possem : imo non ad vos, sed ad eos qui

peccatis sunt obnoxii, imo ad vos quoque. Nam vos fir-

miores essetis, et qui morbo laborant, ad sanitatem citius

redirent. « Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam,

»jam mcechatus est cam in corde suo. »

III. Sufficiunt ad omnem peccati morbum purgandum

nuda haec verba recitata. Sed ignoscite, vulnera purgamus,

vulnera vero purgantem necesse est amaras medicinas im-

ponere. Quanto vero magis porlabitis verba, tanto magis

purgabitur virus. Quemadmodum enim ignis natura quanlo

magis auri nalurae cohaerebit, tanto magis rubiginem con-

sumit : sic et horumce verborum timor quanto magis ves-

tra3 menti imprimetur, tanlo magis peccalum impudicitiae

purgabit. Hic igne examinemus, verbo scilicet doctrinae,

quo minus idipsum cogamur examinare gehennae igne.

Nam purgatam animam hinc abeuntem ille non lsedet ig-

nis; eam autem quae cum peccatis hinc abierit, ille ignis

excipiet. « Uniuscujusque enim opus quale, inquit, sit,

» i°nis probabit2

. » Probemus nosmetipsos nunc sine do-

lore, quo nec cum dolore tunc probemur. Quidquid

dixeris, inquit, laboriosa est lex. Quid igitur? impossibilia

mandat nobis DeusPnon, inquani; obmustesce, neque

Dominum accuses. JXon enim hic excusationis modus,sed

peccati additamentum priori pejus. Quod autem peccato-

rum plurimi consueverint in Domiiium suas accusationes

> Matlh, v, 28. —» 1 Cor. ur, i3.



DE rWNITENTIA. HOU. V AI.IAS VI. 563

relorquere, audi : Accessit ille cui talenta quinquc t rndita

fuerant, et alia quinquc atlulit : acccssit cui duo , et alia

duo attulit : accessit cui unum fuit crcditum, et quoniam

non habuit tnlentum aliud quod ferret, pro talento accu-

sationematlulit. Quomodo? « Novi, inquit, quod austcrus

»sis*. » O servi prolcrviam! non contentus peccato etiam

contra Dominum statnit accusationem. « M<;tens ubi non

«seminasli, et tollens quod non dispersisti2

. » Sic et in

procsenti vita quolquot nihil operantur boni, additamen-

tum malorum suorum faciunt accusationem adversus

Dominum. Nequaquam igitur Dominum incuses : haud

mandat impossibilia. Vis discere ipsum non mandareim-

possibilia? multi et ipsa superant mandata. At si impossi-

bilia fuissent, non sua sponte superassent. Virginitatem

nusquam mandat, et illam multi servant : in bonis nihil

possidere nusquam mandat, et a se propriam substnnliam

multi adjiciunt, ipsis opcribus reddcnlcs testimonium le-

gibus mandatorum inesse multum facilitatis. Nequaquam

enim superasscnt ca , nisi facilia,quoe mandala sunt, es-

sent. Non mandavit virginilatem : nam virginilatcm qui

mandat, nccessilati legis subjicit etiani non volenlcm:

qui

vero admonet, audilorem rclinqnit dominum proprire vo-

luntalis. Proptcrca Panlus inquit : « De virginibus aulem

«pracccplum Domini non habeo, consilium autern do*. »

Cernis non mandatum scd consilium? ccrnis non pr.-r-

ceptum, sed admonitionem? multum esl inlermedium :

allerum necessitatis est ,

alterum volunlatis. Non prxcci-

pio , inquit, ut non dnerem : monco el consilinm do, ut

alliciam. Sic <'t («hristus non dixil : Omncs virginilalcm

servate. Nam si mandassct omnes virginitalem tAnere^ el

legcm voluissct csse praecepturo , hia obediens jam non

honorc lanlo dignarctur, ct inobcdirns poeinas dediasel

> M.iltli. \w, 7,\. —• Luc. \>x, ii. —

' i Gor. Vii, ?5.




ingentes. Vidisti quemadmodum nobis parcit legislator ?

quomodo nostra sollicitus est pro salute ? Numquid nou

poteratet praeceptum hoc ponere, ac dicere:

Qui virgini-

tatem sequentur, honorentur : qui vero non , puniantur ?

Sed onerasset naturam : parcit ergo naturae nostrse. Dimi-

sit extra stadium , dimisit superiorem certaminibus virgi-

nitatem, quo et eam prasclare servantes, suam magnani-

mitatem ostendant : non servantes vero, Domini indulgentia

digni habeantur. Sic et paupertatem non posuit in prae-

cepto, neque simpliciter dixit, Vende qua3 habes : sed,

« Si vis perfeclus esse, vade et vende quae habes *. » Jn

tua sit voluntate situm , dominus esto consilii tui : non

cogo, non gravo, sed custodientem quidem corono, non

custodientem autem non punio. Nam ea quae ex mandato,

quaeve ex debito fiunt, praemium jam non tale oonsequun-

tur : quae ex voluntate et proposito , splendidas cdronas

suscipiunt. Atque horum Paulum inducam testem : « Si

» evangelizavero , inquit, non est mihi gloriatio. «Quare?

« Necessitas enim mihi imposita est. Vae autem mihi est

» nisi evangelizavero2

. » Cernis in legibus hunc quidem

observaatem non multum habere praemii, necessitas enim

est : eum autem qui non observat , reum esse supplicio et

vindicta. « Vae enim est mihi nisi evangelizavero. » In cee-

teris vero quae ex proposito , non sic : sed quid? « Quae

»estergo merces mea? ut Evangelium praedicans, sine

» sumptu ponam Evangelium Dei, ut non abutar potes-

»tate mea. » Ibi lex erat, propterea mercedis multum

non habuit : hicpropositum, quare mercedis multum ha-

buit.

IV. Haec a me omnia non in vacuum dicta sunt, sed divinae

legisgratia, ut ostendam non esse gravem, non esseonero-

sam , non laboriosam , neque impossibilem : age vero ex

« Matth. xix, 31. — » 1 Cor. ix, 16.



DE POENITENTIA. HOM. V AMAS TI. 56

ipsis Christi verbis hoc ipsum dcmonstremus. « Qui vide-

»rit mulierem ad concupiscendum eam, jam mcechatus

»est eam in corde suo\ » Vidit simul et id ipsum Chris-

tus, mullos legis diflicultalem accusaturos : quapropter

eam haud nudam, neque simplicem induxit, neque solam :

sed antiquae legis mciuoriam reduxit, a comparatione fa-

cilitatcm illius atque humanitatem suam osteudit. Quo-

modo autem , allendite. Non enim simpliciter dixit, « Qui

» viderit mulierem ad concupisccndum eam , jam mcecha-

» tus est eam in corde suo : » hic ergo diligentcr altendite :

sedpriusanliquoe legis reminiscilur, diccns : « Audistisquia

»dictum est antiquis : Non mcechaheris : ego aulem dico

«vobis : Omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum

»eam, jam mcechatus esteam incordesuo 2. » Vidisti gemi-

nas leges, Moyses, velcremet novam quam posuit et quamipse inlroduxit Plmovero ct illam posuit, etenim perMoy-

sem ipse loculuscst. Unde vero perspicuum est eam ab ipso

fuissc positam ? Non ex Joanne , aut Apostolorum quoquam

teslimonium usurpabo : nam cum Judteis mihi nunc con-

certatio est; sed a Prophetis quibus videntur credere : ab

ipsis oslendam et vetcrem et novam unum habere legislalo-

rem. Quid igilur Jcremias inquit?«T)isponam vobis testa-

» mentum novum. » Vides ct novi nomen in veteri ? videset

ipsam appellationem tot anle annis eflulsisse? « Disponam

» vobis tcstamenlum novum. » Scd unde videmus quod et

vetus idem ipse dederit ? cum dixisset, « Disponam vobis tes-

» lamentum novum, » adjecit, «Non juxta testamenlum quod«disposui patribus vestris

5

. » Ila, scd nondum rcm osten-

dimus ; oporlct enim universa ejusmodi rcfragrantia addu-

cere in mcdium , manifeslaque facerc,quo sermo undiquc

purus nobis sil, nullamque impudcnlibus relinquainus

• Matlli. v, 7.8. — Kxorl. xx , cl Mnllb. t, 28. — 3 J n( in .

XXXI , Sl.




ansam. « Disponam vobis testamenlum novum, non juxta

)> testamentum quod disposui patribus vestris. » Disposuit

testamentum Noe, cum diluvium fuit, volens nos a ti-

more liberare, ne diluvium cogitantes et imbrem assidue

videntes, commune illud exitium timeremus, propterea

inquit : «Disponam testamentum tecum, et cum universa

«carne1

. » Iterum ad Abraham testamentum circumcisio-

nis disposuit. Disposuit et testamentnm per Moysein,om-

nibus notum. Dixit Jeremias : « Disponam vobis tesla-

» mentum novum , non secundum testamentum quod

» disposui patribus vestris. » Dic, quibus patribus ? nam et

Noe pater fuit , ec Abraham pater fuit : quibusnam igitur

patribus? Etenim personarum indelerminatio confusio-

nem parit. Hic adveriite : « Non juxla testamentum quod

» disposui patribus vestris. » Ne igitur diceres illud Noe

temporibus datum , ncve temporibus Abraham datum in-

telligeres, ipsius temporis testamentorum meminit : cum

enim dixisset, « Disponam vobis testamentnm novum,

»non juxta testamentum quod disposui palribus vestris,

snbjunxit et tempus, « In die qua tenui manum eorum

» ut cducerem eos de terra /Egypti. » Vides quantam pers-

picuitatem attulerit lemporis determinatio? jam non am-

plius ne Judaeus quidem contradicit ; recordare temporis,

et legislationem accipe. «In die qua tenui manumeorum,»

cur autem etiam modum dicit exitus ? « Cum lenuissem

«manumeorum, ut educerem eos ex /Egyplo. » Quo pa-

ternum ostenderct amorem ; non quasi servos eduxit, sed

veluti parvulum filium manu accipiens pater, sic libera-

vit : non post lergum sequi mandavit quasi servum, sed

veluti fdium nobilem etliberum manu tenens, sic eduxit.

Vidisti testamentorum duorum legislatorem unicum ?

Quoniam igitur certamine Jiberati sumus, et ex novo

• Gen. ix, 9.



DE ror.NITF.NTTA. HOM. V AI.IAS VI. 5«JQ

id tibi ostendam , ut teslamentorum consonantiam nos-

cas. Vidisti prophctiain quoc ex verbis est? disce vel

eam qua* figuris constat , quamvis id ipsum ideo perspi-

cuum non sit, quidnam sitprophetia per figuram,quidve

prophetia per sermonem : paucis crgo idipsum manifes-

tum faciemus. Prophetia per figuram, est ea quac per res

fieri solet : altera vero est ,quae per verba fiV: nam pru-

denlioribus quibusque verbis persuasit, rudiores vero per

rerum visionem cohortatus est. Quoniam enim futurum

erat rem magnam in lucen prodire, et Deus carnem sus-

cepturus crat : quandoquidcm terra ccelum fieri debebat,

nostraque natura ad Angelorum nobilitatem ascendere :

quia spem ipsam superavit et expectationem sermo futu-

rorum bonorum, ne novum el inauditum illud repente

comparens, audienlcs videntesque turbaret ; figuravit

olim per res,perque vcrba nostrum assuefaciens ct audi-

tum et visum, quodque in lucem prodituriim erat pra?pa-

rans : hoc aulem erat quod diximus, quid sit per figuram

prophetia, et quid sit per sermonem prophetia : allera

quidemrerum, alterasermonum. Dicam tibi rerum prophe-

tiam, et vcrborum circa remcamdem: « Sicut ovisadoc-

«cisionemductus est, etsicut agnuscoram tondcnte se*. »

Haec est perverbum prophctia. Cum enim Abraham tnlit

lsaac, tunc arietem videns ha?rcntem cornibus, ad sacri

ficiumduxitopere veluti pcr figuram proclamans nobis sa-

lularem passionein.

V. Quod igitur dixi, vis libi duo ha?c lestamcnla peropera ostendam? quemadmodnm vidisli ovcin in verbo

disce et in rc. «Dicite mihi, qui sub lege vullis csse2

. »

Bene dixit , « Yultis , » non cnim crant sub lege : si cnim

iuissent sub lege , non iuisscnt sub lege: fortaste aanigma

est (juod dicitur:nam lex auditorcs Christo transmisit:

, « Isui. r.ui, 7. —• (inlat. iv, !•



5yO S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

quimagistrum aspernatur, ignorat et paedagogum. Quare,

inquit, « Dicite mihi, qui sub lege vultis esse, legem non

» audistis? quoniam Abraham duos filios habuit, unum de

» ancilla : alterum de libera ,quae sunt per allegoriam

»dictaJ

. » Vidisti per rem prophetiam? in eo enim quod

mulieres habet, non verbum, sed res est:etservam et li-

beram ostendi tibi per verba, quoniam duorum testamen-

torum unus est legislator , disce et ipsum per figuras.

Abraham duas uxores habuit, hae autem sunt duo testa-

menta , et unus legislator : quemadmodum illic ovis et

ovis, altera quidem in verbo , altera autem in re , multa

vero el operum et verbonim concordantia inest : sic et hic

testamenta duo. Et haec Jeremias quidem per verba prae-

dixit : Abraham autem duas habens uxores, operibus figu-

ravit. Quemadmoduin enim unus vir et uxores duae, sic

unus legislator, et testamenla duo. Sed quod dixi, et cu-

jus causa universa haec proposita sunt : non enim a pro-

posito discedendum est. « Qui viderit mulierem ad concu-

»piscendum eam, jam ma;chatus est eam in corde suo2

.

Ita est ; sed quod in proposito nobis erat cum haec omnia

agitaremus , cur velerem ipsis legem recitat? dicit enim

ipsis : « Audistisquoniam dictum est antiquis : Non mcecha-

«beris. » Gognovit difficile esse mandatum , non suapte

natura , sed audientium desidia. Multa enim quae natura

facilia sunt, difficilia fiunt cum pigritamur, sicut difficilia

quae sunt, levia et facilia fiunt nobis accurate prospicien-

tibus :non enim difficultas rerum nalurae inest , sed exer-

ccntium proposito : quod verissimum esse velex hoc paret.

Mel natura dulcedinem habet, atque eamdem jucundis-

simam, sed aegrotis amarum quid atque ingratum est, non

propria , sed illorum aegritudinis natura : sic lex tametsi

videatur onerosa , non sua natura , sed nostra fit pigritia.

• Galat. iv, 3i. — » Matth, v. 9.8.



DE PORNITENTIA. TIOIVI. V ALIAS VI. 5jl

Haud mihi mnltum lahoris, oslcndore factu facilcm cssc,

nam quod dillicilem illam iacit aliud dicendum erat. Nunc

cnim dicit:Fuge mulieris visum, a luxuria recede. Quod

aulem difficile, oppositum diccre polerat : Exquire mulie-

rcs, scrutarc alicuas formas , atque sic libidinem vince.

Id ergo dilficile fucrat; nam dicere :Fornacem fuge, re-

cede longius ab igne, flammac propius non accesseris

quo sis innocuus , multum facilitatis habet. Etenim juxta

naturam mandalum est ; « Audistis, quia dictum est anti-

» qui : Non moechaberis. » Cujus igitur rei gratia antiqnam

legem nobis ad memoriam redegit , alteram introductu-

rus? quo scilicet cx comparatione discas non esse hujus

atque illius pugnam. Cum enim ponitur comparatio, tunc

fil manifestius judicium; quoniam objecturi erantquidam,

quod ut conlrariam legcm ferret, haec diceret. Ecce, in-

quit, ulrasque alternatim leges pono, tcnta et disce con-

sonantiam. Non ob id solum, sed etiam ut ostcndat facilem

opportuneque inlroductam : Propterea inquit : « Audistis

»quia dictum est antiquis : Non mcechaberis. «Tandiu in

antiqua lege vos cxercuistis. Quasi doctor pigritanti par-

vulo praetcritis adhuc disciplinis inniti volenti, atque ad

altiora eum tollcrc cuj)iens dicit: Cogita quantum tempo-

ris hac in disciplina conlrivisli. Sic et Christus revocans

in memoriam cos prolixiori tcmpore tenuisse legem anti-

quam , et in ea sc excrcuisse, esseque tcmpus dc caetcro

ad altiorem conscendere, ad ipsam quae patrum quando-

que fucral, lcgislationem traducit, dicens : « Audistis quia

» dictum est anliquis:Non moechaberis : » id anliquis dic-

tum est, « Ego autem dico vobis. »Si enim antiquis dixis-

set , merito querereris, cum impcrfectior adhuc esset

nostra natura. Ea vero cum aucta , cum pcrfcctior facta

cst, disciplina etiam perfectiori de ccctcro opus erat. Prop-

terea incipicns a legislationc, nc quis inlncns philosophiae



572 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

sublimitatem pigritetur, aut mora teneatur, inquit : « Nisi

» abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pha-

«risieorum, non intrabilis in regnum ccelorum 4. »Plus a

me laboris exigis? quare? num una cum illis non sum

natura? numquid non homo similis illis? Ut non hnec di-

cerent, Quare nobis labores addidit ? quare majora ccr-

tamina posuit? occurrit objectioni regnum ccelorum pro-

ferens : majora , inquit, praemia defero, dicens labores;

dicens certamina, diccns extensionem legis, et prremiorum

meminit. Nequaquam enim, inquit, Palaestinam do, neque

terram fluentem lacte et melle, sed ipsum vobis coelum

defero. Neque in ofhciorum mercedem plura solum reci-

pimus , sed etiam in ipsa peccalorum transgressione sup-

plicium majus trahimus. Quemadmodum enim qui legem

praecesserunt, mitiorem pcenam iis dederunt, qui pecca-

verunt in lege, « Quicumque enim sine lege peccaverunt,

» sine lege peribunt2

: » id est, legem accusatorem nequa-

quam habebunl :sedcontra illosabipsa naturascntentiam,

inquit, feram inler cogitationes accusantes, veldefenden-

tes:sic ct iis, qui in lege peccaverunt, delinquenles sub

gratia gravioribus suberunt lormentis. Atque istorum dif-

ferentiam ipse ostendit Paulus, dicens : « Irritam quis fa-

» ciens legem Moysi , sine ulla miseratione duobus vel

» tribus testibus moritur : quanto magis putatis deteriora

» mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit, et sangui-

»nem testainenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus

»est, et spiritui gratiae contumcliam fecerit* ? » Cernis sub

gratia majorem poenam, veluti et praemia majora? sed

quoniam sancla mysteria ad memoriam vobis retuli tre-

menda ac spiritualia, rogo, obsecro , deprecor atque

omni cum instantia expelo, omne deponentcs peccatum,

sic ad trcmendam hanc mensam accedere. « Pacem , in

» Mnlth v, 20. — • Rom. 11, 12, — 3 Hebr. x, s8, 29.



1)K POUNITENTJA. HOM. VI ALIAS VII. Dy3

i (|uil, scquimini cum omnibus, et sanctificationem, sine

»qua ncuio vidcbit Deum'. »Qui aulcm Dominum viderc

dignus non cst, neque communionc dignus cst dominici

corporis. Propterea Paulus inquit : «Probet autem se

»homo, et sic de pane illo comcdat, et de calice bibat1

. »

Non revelavit ulcus, non in commune theatrum accusa-

tionem produxit, non delictorum tesles statuit : inlus in

conscientia astante ncmine, practer eum qui cuncta vi-

det Deum ,judicium ct examen peccatorum stalue, et

vitam omnem recogitans in mcntis judicium peccata de-

ducito, reforma quod deliquisli, atquesic pura conscientia

sacram altinge mensam, et parlicipes sancti sacrificii fias.

Haec menle retinentes , et omnium quoe de luxuria dixi-

musrecordati,

quantaquehis

peenaposita sit,

qui incon-tinenter et minus pudicc respiciunt in mulicris faciem, et

prae gehenna Dei timorem et charitalem habentes anlc

oculos, nosmetipsos undique purganles, sic sacris mvs-

teriis propinquemus , ne in judicium damnationernqub

nobis iiant , sed in salutem, et animae sanitatcm , fidu-

ciamque continuam salutis hujus suscipiamus : in Ghristo

Jesu Domino nostro, cui gloria ct imperium in srccuJa

saeculorum. Amen.

HOMILTAVI alids VII.

Sermo de pamilentia et compimcliove, cl quod Dcus sit

promptus ad salutem, ct tardus ad panam : in <}uo

el mirabilis de liahab historia.

I. Spmper quidem divinus Aposlolus divina cu-lcsliquc

1 Ilcbr. &ii , i4- — * 1 Clor. xi, 78.



574 s « J0 ' CHRYSOSTOMI A.RCHIEPISCOPI C. P.

utitur lingua, ac scientia multa evangelicum texit verbum

non ex sua sententia temere loquens , sed regali auctori-

tate dogmata proferens. Hac vero polissimum utitur scien-

tia, quando peccantibus pcenitentiae verbum ingerit : qua

de re vos jam admoniturus sum. Audistis itaque, ut sigil-

latim ea quae dicta sunt tangam, quomodo Corinthios al-

loquens dicebat strenuus ille vir atque admirandus : • Ne

»forle veniens, multos defleam eorum, qui prius pecca-

»verunt, et pceniteutiam non egerunt1

. »Homo quidem

nalura magnus hic doctor erat, sed proposito Dei minis-

ter; ideo velut ccelesti quadam utitur lingua, et quasi ex

ipsis coelis loqueretur , sic interminatur peccatoribus , et

poenitentibus propitiationem promittit. Cum autem haec

dico, nequaquam Pauli linguae auctoritatem ascribo, sed

ad Dei gratiam totum refero : de quo ipse dicebat : « An

» experimentum ejus qureritis, qui in me loquitur,

» Christi2? «Igitur peccantibus beneficii medicinam sup-

ponit, et pcenitentiam ad salutem. Concurrit autem hodie

cum apostolica lectione, Evangelica etiam Salvatoris auc-

toritas, quae peccatorum remissionem copiose largitur

nam cum paralyticum sanaret, dicebat Salvator, ut modoaudistis : « Fili , remittuntur tibi peccata tua multa

5

. »

Remissio autem peccatorum est fons salutis, et praemium

pcenitentiae. Remedium quippe est poenitentia, quod pec-

catum tollit:donum cceleste, virtus admirabilis, gratia

legum cursum superans. Quamobrem non fornicatorem

renuit, non moechum abigit, non ebriosum aversatur, nonidololatram detestatur, non maledicum repellit, non

blasphemum persequitur , non arrogantem ,• sed omnes

immutat. Peccatienim conflatoriumest poenitentia. Operae-

pretium autem est primum Dei scopum cognoscere, non

ex cogitationibus nostris talem speculationem adeuntes,

3 Cor. xii, 21. — • Id. xin, 3. —» Marc. n, 5.



DE FOENITENTIA. IIOM. VI ALIAS VII. 5j5

sed ex ipsis divinis Scripturis attestatam veritateui de-

monstranles. Scopus Deo,dum

longanimiter agit, duplex

est, ad salutemque propilius : ipsis nimirum pocnitentibus

salutem procurat, eorumque posteris, qui in virtute pro-

gressus facturi sunt, beneficium reservat. Et ut iterum

sermonem repelam, Deus longanimiter agit, ut et pecca-

tor resipiscat, et ut posteris suis salutis viam non claudat.

Licet enim peccalor proefracte in lapsibus perseveret, par-

cil saepc radici, ut fructus custodiat. Saepenumero etiam

ipsam radicem immutat, ut ante dixi. Sed ubi illa in om-

nimodam nequitiam delapsa est, Deus utiliter differt sup-

plicium, poenitentium salutemexpectans: quomodoautem,

audi. Tharra pater Abrahae idolorum cultor erat : sed non

hic dedit impietatis poenas, et quidem jure. JNam si Deus

radicem praecidisset, undenam tantus fidei fructus pullu-

lassel? QuidEsaii nequius? Yide mihi et aliud benignitatis

argumentum. Quid illa malitia impudenlius? Nonne for-

nicator et profanus1

, ut ait Apostolus ? JNonne parricida

et matricida? Nonne fratricida quantum ad propositum?

Nonne Deo perosus, ut testihcatur Scriptura dicens, « Ja-

» cob dilexi, Esaii autem odio habui. » Si ergo fornicator,

fratricida,profanus et odio habitus , cur non e medio

tollitur? Cur non excinditur? Cur non slatim promerilo

supplicio aificitur ? Quare ? Pulchrum sane est causam

proferre. Si excisus fuisset, magnum mundus justitine fruc-

tum amisisset; et qualem audi : « Esaii genuit llaguelem,

»Ragucl Zaram , Zara Job. » Vides-ne quantus patientia;

flos deletus essct, si praevcniens Deus pumas a radice exc-

gisset?

II. Omnibus igitur in rebus hanc considerationem ad-

milte. Ideo longaniiniter agit cuin /Egyptiis inlolerabiles

blasphemias proferentibus, ob Ecclesias nempe, quaj nunc

• UeV. xu, 16.



i)j6 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

florent in yEgyplo , ob monasleria , et eos qui angelicam

vitam sunt amplexi. Etenim, ut aiunt juris publici periti,

et ut praecipiunt Romanae leges, praegnans si in crimen in-

cidat morte dignum , non prius interfici jubetur, quam

pepererit : idque jure merito. Nonenim justum censuerunt

legumlatores, innoxium cum noxia de medio tolli. Quod

si humanae leges nihil peccantibus parcunt, annon multo

magis Deus radicem custodiet, fructibus poenitentiae bene-

ficium reservans? Accipe de caetero super ipsis peccauti-

bus poenitentiae beneficium : nam et in ipsis eadem cle-

mentiae Yedditurratio. Siemendationem ultiopraevertisset,

mundus delelus esset funditusque periisset. Si velox ad

poenam sumendam fuisset Deus, Paulum Ecclesia non pos-

sedisset, lalemque ac tantum virum non accepisset. Prop-

terea igitur distulit blasphemantem, ut ostenderet poeni-

tentem:Dei longanimitas persecutorem effecit pneconem :

Dei longanimitas lupum mutavit in pastorem : Dei longa-

nimitas Publicanum fecit Evangelistam : Dei longanimitas

nostrum omnium miserta est, omnes mutavit, omnes con-

vertit. Si videris ebriosum olim, nunc jejunare; si videris

olim blasphemum, theologum ; si videris eum, qui quon-

dam turpibus cantilenis os inquinabat, nunc divinis hyninis

animum purgare; mirare Dei longanimitatem , lauda

poenitentiam, et ex illa mutatione occasionem accipe di-

cendi : « Hajc mutatio dexterae Excelsi1

. »Bonus est Deus

erga omnes, praecipue vero bonitalem suam exhibet erga

peccatores. Et si volueris peregrinum quidpiam audire;

peregrinum quidem secundum consuetudinem ; verum

autem sccundum pietatem : audi. Gravis juslis ubique vi-

detur Deus , lenis aulem peccatoribus : alque velox ad

clemcntiam peccanlem et cadentem erigit, ac sic alloqui-

tur : «iNumquid cadens non resurgit, aut aversus non ro-

• 1'sal, lwti, u.



DK POENITENTIA. IIOM. VI ALIAS VII. $77

» vcrlitur ? Et, quare avcrsa est aversioue impudenti im-

•prudens filia Juda?»ac rursum,

« Convertimini ad me,» etegoconvertar ad vos *. » Alibi autem praenimia benigni-

tate salutem ex pcenitcntia juramenlo confirmat. <* Vivo

»ego, dicit Dominus, nolo morlem peccatoris, sed ut

«convcrtatur, et vivat '. » Ad justum autem dicit: « Si fc-

» cerit homo omnem justiliam , et omnem veritatem, et

•

avcrsuspcccaveril,

non recordaborjuslitia? illiusrscdin

» peccato suo morielur3

. »0 magnam erga justum cautio-

nem ! o magnam erga peccatorem largitatem ! Sic varia ct

diversa molilur, non ipse mulatus, sed bonitalis sose dis-

pensationem utililer dividens. Et quomodo, audi. Pecca-

lorcm et in peccalis perseverantem si lerrucrit, in despe-

rationem ille labitur : justum vero si laudaverit, vim virlulis

ejus emollit; et eum , ulpote qui jam sit conseculus lau-

dem, in negligentiam labi eificit. Quamobrem peccalorcm

miseratur, justum lerret :« Terribilis enim supcr ouincs,

» qui in circuitu ejus sunt ; et, Suavis Dominus nniversis.

«Terribilis, inquit, est super omnes, qui in circuilu ejus

» sunl4

. »Ecquinam illi , nisi sancti ?« Deus enim, inquit

«David, qui glorificatur in consilio sanctorum, magnus ct

«terribilis est super omnes, qui in circuitu ejus sunt. »

Si viderit lapsum, clementiae manum porrigil; si slantnn

viderit, timoreui incutit:et hoc cst justitiaB juslique ju-

dicii. Justum enim tiniore firmat, peccatorcm vero cb-

mentia suscital. Visscire opporluiiam cjus benignitalem,

simul(|ue ulileni ct acconnnodalam nobis severitalcni ?

Attende diligenter, ne lecontemplationis hujus magnitudo

fugiat. Mulier illa peccalrix, quam in onini peccalo ct ini-

quilate volulatam cssc in Qonfesso erat, lot prccalorum

rea, ct tot pravis operibtia detenta, salulem ex posnitentra

• Jciem. vm, 4. i'l Zich. i, 3. —« Eiech. xwm

.

n,— * Id. xtiii, a j.

— < Psal. i.xxwii:, H, it r.\i n •,

XC.



5j8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. F.

sitiens, sanctorum convivio subrepsit : sanctorum convi-

vium \r ~o, quia aderat sanctns sanctorum. Nam Salvatore

dispnnfbente in domo Simonis Pharisaei, subingressa est

mulicr illa peccatrix, Salvatorisque pedes tetigit , lacry-

misque lavabat pedes ejus , et capillis tergebat1

. Et tot

peccatis obrulam erigit ille benignns dicens : « Dimittuntur

»ejus peccata. »Neque enim mihi in proposito nunc est

totam discutere historiam : sed solum testimonium pro-

ferre. Considcra itaquc largitatem : « Propterea dico tibi,

xremittuntur ei peccata multa ,quia dilexit multum 2

. •

Tot ergo peccatorum oblivionem relulit peccatrix illa

mulier. Et Maria soror Moysis ob exiguum murmur , le-

proc damnationem refert3

. Pcccatoribus dicit : « Si fuerint

» peccala vcstra sicut coccinum, quasi nivem dealbabo4

:

et tencbras in luccm transfert pienitcntiae mutatione, tot-

que malorurn copiam bonitatis voce solvit. Ambulanti

vero in justitia dicit : « Qnicumque dixerit fratrisuo : Fatue,

»reus erit gehenn.e ignis5

. »Lni verbo lantam imposuit

mulctam, et tot pcccatis tanlam exhibet liberalitalem.

III. Atque aliud admirandum animadverle. Quoniam

peccata quasi debita ascribunlur; ipeccatoribus quidem

tolam summam concedit: a justis vero etiam usuras-exi-

git. Accessit ad eum qui debebat multa talenla, et quasi

per poenitentiam plurimamque supplicationem judicium

mitigavit, et dixit : « Domine, patientiam habe in me, et

» omnia reddam tibi6

. » Non expeclavit ut solveret ille

benignus et clemens, sed confessionem, debiti solutionem

fecit. Debitori decem millium talentorum omnia remisit

totamque summam : a justis vero etiam usuram se repe-

titurum edicit : « Quare non dedistis argentum meum

» nummulariis, et ego veniens cum usuris exegissem7? »

• Malth. xxvi, 6, el seqq. — » Luc. vu, 4/.— 3 Num. xn, 10. — 4 Isai'.

1, 18. —5 Matth. v, 23. —

6 Id. xviii. 26. —1 Luc. xix, 20.



DE POF.NITENTIA. HOM. VI ALIAS VII. 579

Hoec porro dico, non quasi Deus crga jnstos inimico sit

animo:

Deo eniin nihil justo acceptius: sed, ut ante dixi,

consolatur peccatorem, ut excitet; justum terret, ut con-

firmel. Et illis quidem, ut iuimicis et inflatis, multa re

mitlit delicta; hos vero, etiam de levissimis rationem

reddere cogit, niliil iis ad summam perfeclionem deficere

volens. Quod cnim est in hoc mundodives, hoc est apud

Deum justus : et quod est in hoc mundo pauper, hoc est

apud Deum peccator. Nihil est peccatore pauperius, et

nihil justo ditius. Quapropter deiis, qui in pietalc et vir-

tutis copia degunt, ait Paulus: « Gratias ago Deo, quia in

»omni divites iacti estis in illo, in omni verbo et in omni

»scientia\ » De impiis vero beatus Jeremias dicit: « For-

» tasse pauperes sunt, idco non potuerunt audire verbumnDomini 1

. • Vides quomodopaupcres vocat eos, qui sunt

a pielate dissiti? Peccatores igitur quasi paupercs miscra-

tur, et a juslis quasi a divitibus ratiories exigit; ipsis quL

dem ob paupertatcm elargiens, ab illis vero ob pietalis

divilias cum mulla accuratione rationes exposccns. Quod

autem iacit circa justos et peccalores, idipsum facit circa

divites et paupercs : ac qucmadmodum peccatorcm per

clemenliam excitat, et justum per severitalcm terret, sic

ot in mundi negotiis suam dispensalionem moderatur. Si

viderit dignilatibus iulgenles, rcges, principes, quolquot

divitiis ailluunt, hos tcrrorcm inculiens alloquilur, alque

utiliter polestati timoremimmiltil : « Et

nuncreges intel-

»ligite, erudimini omncs, qui judicatis tcrram. Scrvilc

»Domino in timore, et exultale ei cum tremorc5

; » quo-

niam « Rex est regum, et dominus dominanlium. » ll>i

imperium cst poteslatis, ibi regni sui tcrrorcm imponil

ubi vcro humilitas vilitatis, ibi rcmcdium profert suro bo-

nignilatis.

Dcus cnimcst hic magnus rcx rcgum, ct domi-

1 Cor. 1, 5. — • Jerem. v, 4. — 3 Psal. 11, 10.



58o s. jo. chrYsostomi archiepiscopi c. p.

rms dominantium. Hic ipse rursuni dc sua dignitate des-

cendens, invenitur secundum divinam Scripturam paterorphanorum, et judex viduarum, rex regum

,princeps

principum, dominorum dorninus1

. Vides multam clemen-

tiae ubcrtatem? \ides ulileni melum pietalis et potentiae?

ubi namque vidit potentiam ad solamen sufficere, ibi me-

tum ad utililatem imposuit: ubi vero vidit orphanitalcm

vilitate, etpaupertatemimhecillitale viduitatisdebilitatam,

clcmentiam ad consolationem adhibuit. «Ego paterorpha-

snorum. » Duo facit, et benignitatem ostendit, et poten-

tiam punit. Vocat seipsum patrem orphanorum, uteteos,

quiincalamitateconslitutisunt, consoletur, et potentes de-

terreat, ne orphanis viduisque molesti sint;quandoqui-

dem mors hunc palrc, illam viro orbavit, et quos corrnpil

mors naturalis, hcnignitatis decretum rcsliluit. Atque ea-

dem ipsa gratia, huic quidem dedit judicem , orphano

aulem patrem regein sanctorum. Itaque, o inique, ail, si

viduam laedas, viduarum procuratorem provocas ; si or-

phanos vexes, vexasfiliosDei. Egosum paler orphanorum,

et judcx viduarum. Quis autem sic audax ad impietatem,

ul fdios Dei la?dat, ct viduis sub Dei tulela positis moles-

tiam pariat? Vides quam utiliter pielatis remedia praepa-

ret, et hos quidem terreat, illos vero miserelur, non ipse

divisus, sed adhominum sententiam accominodatus ? No-

bis itaque in remedium ad salutem adhibeamus pocniten-

tiam ; imo potius a Deo accipiamus pcenitenliam nobis

medentem. Non enim nos hanc illi offerimus , sed ille

nobis eam subminislravit. Videsejus in lege severitatem?

Vides ejus in gratia benignitatem? Cum autem dico

severilalem in lege, non detraho judicio , sed evan-

gelicae gratiae clemenliam prasdico: quoniam lex sine re-

missione peccatores punicbat,

gratia vero multa cum

« Psal. lxvii, G.



DE P0KIUTJ5NTU. HOM. VI ALIAS VII. 58l

longanimitale diflert supplicium, ut cincmlalionem indu-

qat. Poauilenliam ilaque snseipiamus, fralrcs, medelam ad

salulem; suscipiamus medicinam pcccala noslradelcnlem.

Pcenitenlia autem csl, non qunc verbo pracdicalur , sed

qysD operibus firmatur: peenilentia est, quac ex ipso cordc

dclel maculam iuipietalis. Nam «Lavamini, inquit, mundi

»estolc, anfcrle nequitiasex cordibus vcstris-a conspcclu

» oculorum meorum 1

. » Quid sibi vnlt ca diclionis re-

dundantia? namillud, « Auierle nequitias ex cordibus ves-

» tris, » nonne satis erat ad tolum indicandum? Cur addi-

dit, «A conspeclu oculorum meorum ? » Quoniam alio

modo vident oculi hominuin, alio oculus Dei : o Ilomo

»cnim in iaciem, Deus in cor. Ne specie, inquit, pceni-

lentiam adultcrelis, sed in conspectu oculorum mcorum

occulta scrntantium oslendite fructus poenitcntiae.

IV. Oportet auteni nos a peccatis purgatos ipsapeccala

ante oculos habere. Quamvis enim Deus clementia sua

peccatum condonet, tu ad sccurilatem animae tuae, pecca-

lum ante oculos habe: praecedentium enim memoria, fu-

turorum impediinentum est : ct qui de prioribus mordctur,

ad sequentia cautiorem exhibetmentem.

Ideoquc David,

« Et peccatum meum, inquit, contra me est semper2

, » ut

praccedentia ante oculos habens, ne incidat in futura.

Quod autem hunc a nobis Deus stalum expelat, ipsnm

audi dicentem : « Ego sum qui deleo pcccata tua, el non

«rccordabor: tu autem rccordarc, et judicemur, dicit

oDominus: dic lu priuspeccatatua, ut justificeris,» Non

cxpeclat Deus tcmpus a pcenitenlia. Dixisli peccalum

tuum, jnstiflcatus es: peenilentiain cgisti, miscricordiam

es consccutus. Non tcmpus excusat, sed peenitcntis morcs

peccatum exlinguunt. Fieri polest, ut qui multo tempore

excubaverit, salulem non cODsequalur, el modico tempore

'

lsai.i,

16. —'

Psal. 1, 5. —• Isai".

nm,a5.



58» S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

sincere confessns, peccaluin exnat. Multum temporis in

sumpsit Samuel pro Saiile deprecans, multasque noctes

insomnes transegit pro peccantis salute; Deus autem

tempori non attendens, quia Prophetae supplicalio non

concurrebat cum peceatoris pcenitentia, Prophetae suo

dixit : « Usquequo tu luges Saiil, et ego rejeci eum* ? »

Illud, « Usquequo, » tempus declarat, et supplicantis per-

severantiam; et repulit Deus tempus deprecationis Pro-

phetae, non enim cum Justi interventu regis pcenitentia

concurrit. Beato autem Davidi, qui correptionem sancti

Nalhanis prophelae susceperat, et statim post commina-

tionem , veram conversionem oslenderat , dixeratque :

«Peccavi Domino 2; » statim uno temporis momento ver-

bum sincere prolatum integrampoenitenti attulitsalutem :

confestim namque senlentiam emendatio secuta est. Ait

igitur illi Nathan : » Et Dominus dimisit peccatum tuum.»

Videmihi Deumtardum adpcenam, et velocem adsalutem.

Etmihiprimurncogitaquomodomultoposttemporecorrec-

tioncm clemens intulit. Peccavit David, uterum gestavitmu-

lier, nullaque correctio peccalum secula est; sed post infan-

tis de peccatonati

partum,mittilur peccatimedicus.

Curaulem peccantemprolinusnon correxit? Quoniam vidit in

ipsis peccatorum primordiis excaecatam peccantium ani-

mam, quia obluratae erantaureseorum, cum in profundum

peccati demersiessent. DhTert ergo tumenti animi morbo

auxilium admovere : postque tantum temporis prodit correc-

tio : atque inunotemporismomentopcenitentiaetremissio.

t EtDominusdimisit peccatumtuum. »0 dispensationem

comminantis ! Vides-ne quod velox sit ad salutem ? Id et in

aliis facit tardans quidem ad deslructioneiu, adproteclio-

nem vero properans. Exempli causa, apud nos homines

multo tempore aedificia construuntur, multoque tempore

» i Reg. »Ti| i. — • a Reg. xu, 3i.



DE PCENITKNTIA. IIOM. VI AI.IAS VII. 583

dcmum aedificamus : atquc ipsins strucluric mullutn est

tomporis, paruni vcro destructionis. In Dco autcm con-

trarium accidit: cum anlificaf, velociler a.'dificat: cum

dPstruit, tarde deslruit. Vciox Dcus slruens, tardus di-

rncns : quia Deo hajc ambo cotavenfunt : illud cnim po-

lentia? cst , hoc bonitalis: potcntiaj excellentia vclox,

magnilndinc bonilalis tardus. Argumcntum verborum est,

cxpci-iontia rcruin. Sex diebus fecit Deus ccelumet lcrram,

magniludines montium, planilies , valles, saltus, sylvas,

planlas, fontes, flumina, paradisum, visibilem omnem va-

rictatcm, hoc mare magnum et spatiosum, insulas, mari-

limas regiones, ct meditcrraneas, omnem hunc visibilem

inundum cjusquc pulchriludincm scx dicbus fecit Dcus,

animalia inco rationalia,etirrationalia,omnemque, quisub

aspcclum cadit ornatumscx diebus pcrficit. llic igitur tam

velox in conslrucndo, cum dcliberaret de una dcslruenda

urbe,lardus ob bonitatcm rcpertusest. Vult Jerichunlem

diruere, ct ait adlsraelem : « Circuiteeamseplem dicbus,ct

» scpliinadiccadct mucus1. » Mundumunivcrsum scxcondis

diebus et unam urbem scptcm diebussolvisPQuidtuamim-

pcdit potenliam? Cur eam rcpcntcnon destruis? Aunon de le

clamat Propheta, dicens, « Si aperueris ceulum, trcmor a

»tc montes occupabit, et liqucscent sicut cera a facic

• ignisr? » Annon David potcntiac tUte opcra narrans ait,

« INon timebimus dum turbabitur tcrra, ct transferenlur

«monles in cor maris3 ?» Montcs transfcrre cl in marc

injiccrc potcs, atquc urbem unam repugnantem non vis

dcslruere, scd seplcm dics excidio tribuis? Quarc? Non

potcntia, inquit, deficit, scd clcmcntia diulius lolcrat : do

scptcm dies ut triduum Ninivaj: fortc rccipiet poenilcntiac

praedicationem, et salutem consequctur. Vt quis cis pocni-

tentiic prajdicator? Hostes urbcm circumsepscranl, «iux

' Josuii. vi, 3. —« Isai. txiv, 1, a. — J PlMI. xtv, 3.



584 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPl C. P.

circumdabat muros : magnus lerror, ingens lumultus;

quam crgo ipsis poenilentiae viam aperuisti? Num Prophe-

tam misisti? num Evangelistam ? Num quis erat inter eos,

qui ea, quae facere conveniret, suggereret? Etiam, inquit,

habebant intus poenitentiae doclorem , mirabilem illam

Rahab, quam per poenitentiam salvam feci. Ejusdem erat

massae, sed quia ejusdem non erat sententiai, non com-

municavit peccato, quae non communicavit incredulitati.

V. Et vide mihi novam clementia? praedicationem : qui

in legc dicit, « Non moschaberis , » non fornicaberis , hoc

vcrbum propler clementiam mutans clamat per beatum

Jesum : « Raab meretrix vivat1

,» Jesus ille filius Nave,

qui dicit, « Merelrix vivat, » imago eratDomini Jesu, qui

dicit : « Merelrices et publicani praeccdent vos in regno

» ccelorum2

. » Si vivere debet; quare merelrix est? Si rae-

retrix, quare vivat? Dico, inquit, priorem stalum, quo

sequenlem mireris mutationem. Et quid fecit, inquies,

Raab quod ad salutem conduceret? Quod exploratores

cum pace susceperit? Hoc et hospita facit. At non ex solo

sermonc salutem consequitur; sed praecipue ex fide et

aileclu erga Deum. Alque ut discas fidei illius magnitudi-

nem, audi eamdem ipsam Scriplurarn, ejus praeclara gesta

narrantcm atque testantem. Erat in fornice, ceu marga-

rila in cceno volulata, aurum projcctum in luto jacens,

flos pietatis spinis obrutus, pia anima in impielatis loco

concludebatur. Mentem mihi diligenler adhibe. Excepit

cxploratores, et quem prodidit Israel in deserto, hunc

prcedicavit Raab in lupanari. Quid memoro Israel in de-

scrto? Cum mons replebatur nube et caligine, tubis , ful-

guribus, aliisque terribiiibus , audivit a Deo de medio

ignis : « Audi Israel : Dominus Deus tuus, Dominus unns

»est. Non erunt tibi dii alii. Ego in coelo sursum et in

" Josue. vi, 17. — • Matth. xxi, 3i.



l)J'. POBNITENTIA. HOM. VI ALIAS VII. 585

» terra deorsum, et praeter nie non csl Deus 1

. » Ilacc au-

dions Israel vitulum conflavil, Deumque reprobavit : igno-

ravil cloniinnui,rcpii(liavit benefaclorcm , et dicit Aaroni

« Fac nobis deos. » Si dii, qnare dicis , « Fac? » qnomodo

dii, si fianl? Sic malilia excaccata, secnm ipsa pugnat, se-

metipsaro destruit. Unus factus estvitulus, et clamat in-

gralos Israel : « lli dii tui Israel, qui eduxerunt te de terra

«/Egypti2

. Hi dii : » unum videt vitulum , unum factum

idolum; cur ergo « Ili dii?» Ut ostenderet se non modoid quod videbat adorare, sed et deorum pluralitalem

confingere : senlentiam suam inlcrprelatur, non aulcm id

quod videlur judicat. Ut autem.ad propositum reverta-

niur, quae audivit Israel, tot circumseptus porlentis,et

lanta imbulus lege , et tamen negavit, haec Raab in lupa-

nari inclusa praedicat : dicit enim exploratoribus , «INovi-

» mus quanla fecifc Deus vesler /Egypliis3

. » Judaeus dicit,

«Hi sunt dii tui, qui eduxerunt te de terra /Egypti4

; •

et morelrix non diis, sed Deo sahilem ascribit : « Novi-

)>mus quanta Deus vesler fecit /Egyptiis in deserto,

»el audivimus, et liquefaclum est cor nostrum, et for-

» litndo non est in nobis. Novimus quanta fecit Deii6

«vester5

. » Vides quomodo recipit legislatoris verbum pcr

iidem? « El novi quod Deus vcster in ccelo sursum, et in

» terra deorsum , et practer eum non cst Dcus. >. Raab est

figura Ecclesi;c in fornicatione daemonum olim volulalnc,

nunc vero Christi exploratorcs suscipienlis, non a Jesu

Nave filio , sed a Jesu vero Servatore missos Apostolos.

« Novi , inquit, quod Dcus vestcr in ccelo sursum , et in

» terra deorsum, et praeter eum non cst Deus. « llaec ac-

ceperunt Judaei, et non custodierunt : baec audivit Eccle-

sia , et observavit. Digna igitur oinni laudc Raab , Ecclc-

• Deut. vi. 4- — Exod. xxxn, \.~ J Josuo. 11, 9.— < Exod. xxvn, \.

—* Josuii. 11, 8-10.



586 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCUIEPISCOPI C. P.

siae imago. Quare generosns Paulus , cum cjus fidei

dignilatem cdidicisset, non cam rcprobam putans ob

priorem stalum, sed acceptabilem ob divinam mutatio-

nem, eam sanctis omnibus connumerat : et postquam

dixerat, « Fide Abel sacrificium obtulit, fide Abraham 1,»

hoc et illud fccit, fide Noe arcam fecit, fide Moyses hacc

et illa praeclare gesta edidit; ac multos deinde sanclos

memoraverat , tandem adjecit, « Fide Piaab merelrix,

»non periit cum incredulis, exploratores excipiens , et

» alia via remitlens2

. » Et vide quomodo multa cum sa-

pientia humanilatem suam attemperaverit. Nam cuin a

rege missi sunt, qui exploratores perquirerent , dicunt

ei : « Si ingressi sunt ad te viri ? » respondit eis , Eliam

ingrcssi sunl : primo veritatcm %dificat, atque ita menda-

cium inducit. Numjuam enim mendacium per se credi-

tur, nisi veritatem prius ostendere occupaverit. Ideo qui

modo ad persuadendum apto mentiunlur, primo vera di-

cunt atque ea, quae apud omncs in coniesso sunt, ac

deinde mendacia et dubia inducunt, Ingressi sunt ad te

exploralores? respondet, Etiam. Sienima principio dixis-

set, Non, adscrulinium provocasset eos, qui advenerant.

Sed, Et ingressi sunt , inquit, et egressi sunt hac via :

persequimini , et comprehendetis eos. pulchrum men-

dacium! o pulchrum dolum, divina non prodentem, sed

pietatem cuslodientem. Si igitur Raab illam poenitentia

salute dignam elfecit, et ipsa per sanctorum ora praedica-

lur; Jesu Nave in deserto clamante, « Vivat

Raabmcre-

»trix, » Paulo autem dicente, « Fide Raab meretrix non

«periit cum non credentibus, » quanto magis nos si

poenitentiam exhibeamus , salutem consequemur? Pceni-

tentice tcmpus nunc est : ingens enim timor instat immi-

nentium pcccatorum , nisi supplicium prasvertat pcenilen-

1 Hebr. xi, 4.

—' Ibid. 3i.



DE ro!:MTENTlA. IIOM. VI ALIAS VII. 587

iia. « Prajoccupcmus facicm ejus in confessionc : »

extingnamus pecoatnrnttl 102,0111, non multis acjuis, sed

parvis lacrymis. Mullus est ignis peccati , et tamcn modi-

cis lacrymis extinguitur : nam lacryma) extinguunt roguiri

pcccatorum, et peccati fulorem abluunt. Id leslifiealur

bcatus David dicens, ct quanta sit vis lacrymarum oslen-

dcns : « Lavabo, inquit, per singulas noctes leetum menm,

»ct lacrymis mcis slralum meum rigabo-1

. » Atqui si la-

crymarum nbertatcm voluissct ostendere, salis erat

dixisse, « Lacrymis meis slratum meum rigabo : » cur

ergo pracmisit illud , «Lavabo?» ut ostendat lavacrum ct

piaculum peccatorum esse lacrymas.

VI. Omnium causa malorum sunt peccata : propler

peccala dolores, propter peccata tumnltus, propter pcc-

cata bella, morbi , et quotquot nobis accidunt sanatu

difliciles argritudines. Quemadmodum igitur optimi me-

dici non mcdo apparcnles morbos explorant, sed etiam

eorum causam scrutantur; ita et Servator ostendcre vo-

lens, omnium qiue hominibus conlingunt malorum c;m-

sam esse peccalum, paralytico dicit, quia nempc videbat

ille animarum medicus ettib anima prius, deinde corpore

paralylicum; ait , inquain, illi : « Ecce sanus iactus es,

» noli amplius pcccare , ne quid tibi dcterius contingat2

. »

Igilur et praeccdenlis infirinilatis causa peccatum crat; id

dainni causa, id doloris, id calainilatis universa^ materia.

Caeterum illud admiror, quomodo qui hunc dolorem ab

inilio homini dcderat Deus propler pcccalum, senlenlia

sententiamsolvat, et condcinnalionc condemnationem cji-

ciat. Quoniodo, audi. Dala est tristilia propler pecoatum.

etpcrtristiliam peccalumsohitur. Attendo diligcnler : Mu

liericomminans Deus,H pro;>lor prajvaricaliononi suppli-

ciuni iuduccns aililli : « In dolorc parics lilios3

: » ostcndil-

' Psal. vi, 7. — • Joan. v, >4- — • OtUt lll| 16.




quefrucluiDpeccaliessedolorcrn.Sed, o magnificum! quod

dediladsupplicium,insalutemmutavit. Peccalumdolorem

pcperit; dolor peccatum consumpsit : et quemadmodumvermis elignonatus, ipsum lignum consumit ; sic et dolor

c pcccalo natus, peccatum consumit per pcenitcntiam in-

duclus. Quapropter Paulus dicit : «Qua3 secundum Deum

»esl tristitia pcenitentiaminsalutem slabilem operatur'. »

Bona est tristitia vere pcenitenlibus : convenit peccanti-

bus luctus pro peccato : «Beati qui lugent, quoniam ipsi

» consolabunlur2

. » Luge peccalum , ut non lugeas sup-

plicium : purga te apud judicem, antequam ad tribunal

vcnias. An ignoras quotquot judicem miligare volunt,

non ipso examine eausa1

, sedantequam in judicium ingre-

tlianlur, ipsum sibi benevolum parare, sive per amicos,

sive per patronos, sive alio quovis modo? Igitur et apudDeum judicii temporc, non est quod judicem flectas :

sed ante judicii tempus potest judexmitigari. Quamobrem

dicebat David, « Praeoccupcmus faciem ejus in confes-

»sioneJ

. » Illic magnum judicem non circonvenit ars

rhelorum , non potentia flectit; dignitali non ille morem

gerit, personam non veretur, pecuniis non corrumpitur,scd tremendum et implacabilc est jusluui judicium. Hic

ilaquc judicem exoremus et placemus, huic omni robore

supplicemus : non pecuniis; imo ut verius dicamus, pe-

cuniis placatur benignus ille, non ipse recipiens, sed per

panperes. Da inopi pecuniam , et judicem placasti. Haec

aulem dico vobis quasi familiaribus;quia pocnilenlia sine

clecmosyna mortua est alisque caret : nequit pcenitentia

volare, sine ala eleemosynae, ideo probe pcenitenti Cor-

nclio ala ad pietatem fuit eleemosyna : « Eleemosynae tuae,

» inquit, et oraliones tuae in ccelum ascenderunt'1

: » ita ut

' a Cor. vn , 10. — » Matth. v, 5. — * Psal. xoiv , 2. —< Acl. x, 4.



DK POF.NITKNTI.V. IIOM. VI ALIAS VII. f)8o,

si non habuisset alam eleemosynae pccnitentia, ncqua-

qnani in ccclum pervenisset. Apcritur ergo hodie empo-,

riuni eleemosynsc. Yidcmus enim captivos et paupcres,

vidcmus in foro circumeuntcs , videmus clamanles , la-

crymantcs, gemenles. Nundincc nobis mirabiles propo-

nunlur : nundinarum vero non alia ratio est, ej; negoliatori

non alius animus, quam venalia parvo emere, magno

venderc.Annon

hiccst quorumlibet negotiatorum sco-

pus? num propter aliud quispiam negotiationem adit,

nisi ut quae parvo emit magno vendat , et mulliplicalam

ncgotiationem refcrat? Tales igitur nobis nundinas Deus

proposuit : modico juslilias eme, ut mullo vendas in fu-

turo ; si tamen venditionem appellare oportet retribulio-

nem. Hic modico juslitia emilur, vili panis fragmenlo,

vili veslimento, calicc aquae frigidae : « Si quis polum de-

«dcrit calicem aquffi frigidae, amcn dico vobis, ait spi-

»ritualis negolialionis doctor, non pcrdet merccdcm

• suam*. » Calix aqnae frigidae dignus esl mcrcede, el vcsli-

mcnla pecuniaeque pcr bcncficium datae non digna erunl

mercede? Imo e contrario niulta erunt mercede digna.

Quarc ergo caliccm aqune frigidffi memoravit? Elecmosy-

nam sinc sumptibus dixit : nam frigida aqua , ncque lig-

num, ncquc aliud quidpiam impendis. Quod si largitione

sine sumplu facta tanta est beneficii gralia, nbi veslimen-

torum copia, pecuniarum subministratio, aliorumquc b<>-

norum abundanlia,qualem a justo judice mercedem

referre 0|)ortct? Quando igitur proslant virlutes parvo

vendibiles, a magnifico illo accipiamus, rapiamus, ema-

mus. «Silienles, inquit, vcnilc ad aqnam : ct qui non ha-

«bctis argcntum, cuntes emite1

. » Dum propommiur non«

dinae, emamus eleemosynas, imo polius per clecmosynam

cmamus salutcin. Christum vcstis,qui jiaupercm vestis.

< Mallli *, \->. — a lasfi tv, i.



5<)0 s. 30. cnnYsosToiwi arciiiepiscopi c. v.

Haec, inquics, probe et accurate novi : hacc prius didici,

non tu prior docuisti : neque a te primum hoc audivimus

non nova praedicas , sed quae sac-pe multi ex praesentibus

nos docuerunt. Novi titique, novi et ipse vos et haec et

similia saepe didicisse; sed ulinam saepe docti , sallem bo-

num aliquod exiguum praestemus. « Qui miseretur pau-

nperis, foeneratur Beo ' . » Deo fceneremur eleemosynam

ut ab eo clementiae relributionem accipiamus. Sed , o sa-

pientissimum verbum! « Qui miserelur pauperis , fcene-

» ratur Dco. » Cur ergo non dixit , Qui miseretur pauperis,

dat Deo , sed foeneratur? Novit Scriptura avariliam nos-

Iram : altendit insatiabilem cupiditatem nostram , ad ava-

ritiam spcctantem, quaestum requirere, ideoque non dixit

simpliciter, Qui miseretur pauperis , dat Deo; ne simpli-

cem retributionem putares , sed « Qui miserclur pauperis,

«fceneratur Deo. » Si Deo fcenerarnur, ergo debitor ille

nobis est. Quem ergo eum tibi vis esse, judiccm , an de-

bitorem ? Debitor vencratur fcenerantem,judex vero non

reveretur eum ,qui ipse fceneralus est.

VII. Necesse autem est , ut secundum aliam rationem

videamus, cur Deus dixerit sibi fcenerari cum, qui dat

pauperi. Quoniam videbat avaritiam noslram ad quaestum

tendere , ut jam dixi, et eum qui pecuniam habeat , nul-

lalenus velle sine securitate fcenerari. Postulat enim fcene-

rator, aut hypolhecam, aut pignus, aut sponsorem : at-

que hac triplici cautione pecuniam credit suam , aut

sponsionem accipiens , ut jam dixi, aut hypothecam, aut

pignus. Cum sciret itaquc Deus neminem his sine cautio-

nibus fcenerari, neminem sola clcmenlia moveri, sedlucro

tantum intentos omnes : paupcrcm vero illis omnibus

esse destilutum ; non hypolhrcam habcrc, qui nihil pos-

sideat , non pignora qui nudus sit , non sponsorem , cui

' Prov. xix, 17.



dk ror.MTENTiA. noiw. vi alias vii. 591

nemo crcdat ob inopiam : ut vidil itaque illum ob ino-

piam poriclitari, divilom quoquc pcriclilari ob inliuma-

nilatem, se jpsum mcdium protulit vadem pauperi, pignus

frxncranti. Non crcdis buic , inquit, ob inopiam , mihi

propter copiam crede. Vidit pauperem , et misericordia

molus est : vidit pauperoin, et non despexit; sed sc ipsum

dcdil in pignus ci,qui nihil haberet, ct ob iugentem be-

nignitateiu inopi astitit : hanc vere benignitatem esse tes-

tificatur bcatus David his verbis, « Quia astitit a dcxtris

• pauperis1

. Qni mistTClur panperis, fceneratur Deo. » Con-

fidc, inquit, mihi freneraris. Et quid tantum lucri facio

til)i frenerans ? Sane iniquissimum est a Deo rationemcxi-

gcre. Vcrum ut ncquitias tuac me allemperem , et clemcn-

tia saevitiem tuam solvam, haec mutuo examinemus. Aliis

frrncrans quid lucraris PQuid ab illis fcenoris requiris ? Nuni

centesimam, si legilimam rcquiras? Quod si inexplcbilcm

cupiditalem auxeris , dupiicem triplicemque lucrabcris

iniquitatem. Ego vero avariliam tuam supero, inexplebi-

lemque cupiditatem vinco : copia mea immoderalum ap-

pelitum tuum opcrio. Tu cenlesimam qua^ris, cgo ccnlu-

plum do libi. Itaque in focnus accipis, Domine, ct hic in

frenus accipis eleemosynam paupcri dalam ,quandonam

haec mihireddes? Quairo pacla convenlacontraclum con-

finnarc volcns. Dcsigna milii rctribulionis lempus; con-

stituc solutiouis tcrminum. Imovcro hoc supcriluum est,

nam « Fidelis Dominus in omnibus verbis suisJ

: » quia

vero in more ct iu scopo cst ci ,qui bona fule inuus

accipit, lempus metiri, dicmque dciinire, audi quando ct

ubi dcbilum tibi rcddal is, cui per pauperem frencraris.

« Cum sederit Filius hominis in throno gloriaj suae, et

• slalueril oves quidcni a dcxlris suis.luvdos vcro a sinis-

» Iris , ct dicct iis, qui a dcxtris sunt : » liic attendc quam

1 Psol. cxvm, !>o. — * Id. cxliv, i3.



5<)2 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

henevolus sit debitor erga fceneratorem : quo paclo is

qui niuluum accepit, multa cum gratia reddat. « Venite

«benedicli Patris mei, possidete paratum vobis regnum a

» conslitutione mundi. »Quare?«Quia esurivi , et dedislis

smihi manducare : sitivi, et dedistis mihi bibere : nudus

» eram , et coopcruistis me; in carcere, et venistis ad me :

» infirmus eram , et visitastis me : hospes eram , et colle-

«gistis me l. o Deinde qui in tenipore bene ministrarnnt,

propriam infirmitatem respicientes, alque ejus, qui mu-

tuum accepit, dignitatem, dicent : « Dornine ,quando

» te vidimus esurientem et pavimus le? aut sitientem, et

»potavimus? » In quem oculi omnium sperant , et tu

das escam illorum in abundantia2? multam bonitatem !

Occultat dignitatem ob clementiam. « Esurivi enim et

» dedislis mihi manducare. «Omultam bonitatem ! o im-

mensam benignitatem ! Qui dat escam omni carni, qui

aperitmanus, etimplet omne animalbenedictione3

, « Esu-

»rivi, inquit, et dedistis mihi manducare, » non immi-

nuta dignitate , sed ejus clementia pro pauperibus fidc-

jubente. « Sitivi, et potastis me. » Quisnam hsec dicil?

Qui lacubus, fluminibus, fontibus aquse naluram infun-

dit, qui per Evangelia dicit : « Qui credit in me, sicut di

» cit Scriptura,flumina de ventrecjus fluent aquae vivae4.»

qui dixit, « Si quis sitit, veniat a me, et bibat. Sed nudus

»eram, inquit, et cooperuistis me. » Cooperimus eum, qui

operit ccelum nubibus,qui universam Ecclesiam , et or-

bem. « Quotquot enim in Christo baptizali estis, Christum

» induistis5

. In carcere eram. » In carcere tu, qui cducis

vinclos? Inlerpretare quaj loqucris : nam dignitas fidem

derogal dictis. Quando tc in lanta inopia vidimus? quando

haec fecimus? « In quantum, ait, uni ex his minimis fe-

« Maltli. xxi, 5i -55.

—s Galat, iu, i3.

Ps;il cxliv, i5.— 3 Ihid. iG. — 4 Joan. vn, 38.



DE POGNITHNTIA. nOM. VI ALIAS VII. 5g3

» cistis, mihi fccistis*. » Annon verns est sermo, « Qui mi-

«serctur pauperis, fomeratur Deo2

?» Et vide rem mira-

bilem : nullum alind virtntis opus pracler illud memoravit.

Atqni poterat dicere, Venite benedicli, quia continentes,

quia virgines fuistis, quia cvangelicam vitam suscepistis;

sed haec tacct, non quod menlione sint indigna, sed quod

post benignitatem sccunda sint. Verum quemadmodum

iis, qui a dcxlris erant, ob benignitatem delatum oslendit

regnum, sed ct iis, qni a sinistris, ob sterilitatem commi-

nalus estpcenam. « Ite, maledicti, in lenebras extcriores,

• paratas diabolo, et angelis ejus. «Quare? qua de causa?

« Quia csnrivi, et non dedislis mihi manducare *, » Non

dixit, quia fornicali estis, qnia adulteri fuistis, qni furali

cstis,qnia faisum testfcnoniam

tulistis,qoia falsum

testi-

moninm tulistis, quia pejerastis. [iirc quippe mawifeste

quidem inala sunt, sed inferiora qnam durities ei rnhu-

rnanitas. Quare, Dominc, non aliarum viaratti menlionem

? Mou judico, inquit, peccalum, *ed inhumanitatem :

non judico peccalorcs, sed eos qui pcenitentiam non ege-

runt : inclementiae vos damno, quod talem tanlamque

salutis medicinam habentes, elccmosynam scilicet, qua

omnia peccata delenlur, hoc bcncficium despcxistis. Ita-

que inclcmcnliam exprobro, ut ncquitiie omnisque impie-

tatis radicem, clementiam vcro laudo ut radicem omnium

bonorum ; el illis quidcm ignem alernum comminor, his

vero rcgnum ccelorum promitlo. Pulchra, Dominc, pro-

jnissa tuaj pulchrum, quodcxpcctaturrcgnum tuum, ilem-

quc gehcnna, quam comminaris;quorum illud allicit,

haec vcro deterrct. Allicit pnlchre rcgnixm, dctcrret utili-

tcr gehcnna. Gehcnnam cnim comminatur Dcus , non ut

in gchcnnam injiciat , scd ut a gehenna liberet. Si cnim

punirc vcllct, non ante minattis esset, nt cante minas vi-

1 Mallh. *\v, /jo. — » IVov. jix, 17, — * Hatth, xxv. *j 1.

xc. 38



5^4 s « J0, CIIRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

tareinns. Comminatur supplicium, ut supplicii experimcn-

tumfugiamus : lerrct verbo, ut non puniat opere. Fcenere-

mur ilaque Deo cleuienliam. Fcencremur, ut inveniamus,

illum debilorcm, ut anlc dixi , non jtidicem. Rcveretur

enim dcbilor fcenerantem : revcrelur eum et erubescit. Si

fcenerator ad debiloris januam accedat ; hic si inops sit,

fugit; sin opulenlus, euin cum fiducia excipit. Vide mihi

alterum jusli Judicis miraculum huuianis ex rebus propo-

silum. Si cui in paupertalc degenti fceneratus fueris, ac

deinde ad prosperam fortunam veneritis, qui muluum ac-

cepit, libique debitum reddere possit,mullos lalet»et red-

dit, ne de priori suo slatu erubescat : et gralias quidem rcd-

dit, sed proe inopirc pristinaepudore bencficium occultat. At

non ita Deus facit, sed clain mutuuin accipit,etpalam libe-

reque muluum reddit. Gum enim accipit, clam pcr elcc-

mosynam accipit; cum autcm reddit, in oculis univcrsae

creaturae reddit. At fortasse dicat quispiam : Quare lan-

dem , nt mihi diviti dedit, non ita quoqnc pauperi dedil?

Poterat quidem libi similiter dare, ut pauperi dedil,- scd

noluit, nec divilias tuas infructuosas esse voluit, nec illius

paupertatem sine mcrcede. Tibi divili concessit ut per

elecmosynam divcs esses, et dispergeres in justitia : « Dis-

• persit enim, dedit pauperibus; justilia ejus manet in sa>

«culum '. » Vides quod dives per elcemosynam , acternam

thesauriztt jurliliam? \ ide rursus pauporcin, quia di\itias

non habel, quibus juslitiam operelur, habet paupcrtatcm,

qua palientiw-m lucratur aelernam. ]Nam « Palienlia paupe-

»rum non peribit in aternum 2: » in Christo Domino nos-

tro, cui gloria in saecula sasculorum. Amcn.

• Psal. o», 9. — » Id. ix, 19.



DB PQEMTENTIA. HOM. VII ALIAS VIII. 5y5

HOMILIA VII alias VIII.

De painiunlia.

I. Etiamsi heri a vobis abfuerim, at inviius, at neces-

sitale compulsus ; eorpore abfui, non proposilo; absenlia

carnis, non afleclu animi. Etcnim pro virili mea\oscom-

pleciebar, mentcque omncs eircumferebam. Rursus, fra-

tres, lioc temporario misso morbo artlenti sludio con-

tendimus vestram contueri faciem : manenlibus enim

adhuc cegriludinis reliquiis properavi ad charitalem ves

tram. Nam a?gri quidem uiorbo relevati lavacra expeluut

et balnea : ego vero operae pretium esse duxi desideratain

veslram facicm videre, ac debitum illud vestruin audiendi

explcrc studium, magnum hocpelagus, niliil liabens sal-

suginis, marc fluctibus vacuuui. Veoj arvum invisurus

vestrum expurgatum : Quis enim talis poriusest, qualis

est Ecclesia ? Quis paradisus , calui vestro siniilis? iNul-

lushic insidiator serpens, sed Cliristus instilutor : non Eva

supplantatrix , sed Ecclesia crectrix. Non hic folia arbo-

rum , sed fructus spirilus : non sepes spinarum , sed

vinca iruclifera. Si quam cniin spinam oilendam, iu

olivam commuto ; non cnim hic valet inopia naturas,

sed libcrtas arbilrii honoralur. Si lupuni invencro, ovem

facio , non naluram mutans, scd proposilum transfe-

rens. Quamobrem non criaverit quispiam si dixorit Ec-

clesiain esse arca prsestanliorem. Elenim arca animaliacx-

cipicbat ct animaiia conservabal , Ecclesia vcro auimalia

excipit, el immulal; exempli causa, illuc ingrcssus acci-

pilcr, accipiler exiit;ingrcssus lupus, exiit lupus : al huc

» Vide D. GuilloD , lom. xtii , p. ia8-j34, et 38a-38£.

38.



696 S. JO. CHBYSOSTOMI ARCBIEPISCOPI C. P.

ingressns accipitcr, exit colnmba ; ingressus lupus, exit

ovis ; ingressus serpens , egreditur agnus ; non mutata na-

tura, sed explosa nequitia. Ideo frequentem de pceniten-

tia moveo sermonem. Est enim pcenitcntia molesta et for-

midabilis peccatori , medela delictorum , consumptio

iniquitatum, eflusio lacrymarum, fiducia apud Deum,

armatura conlra diabolum, gladius ejus caput abscindens,

spes salutis, desperationis profligatio. Haec homini ccelum

aperit, haec in paradisum inlroducit, h.cc diabolum su-

perat; ideoque hac de re frequenter sermonem moveo,

quod fiduciam inducat ipsum posse prosterni. Peccator

es? Ne desperes. Non desino vos jngiter hisce medica-

menlis allinere : etenim novi quantum conlra diabolum

sit telnm non desperare. Si in peccatis sis , ne desperes :

hree dicendi nullnra finem facio : si qnotidie peccas, quo-

tidie popnitentiam age : ut in vetustis apdibus agere sole-

uans, oom enim labefactatas tuerinl,

qiia? labefaclata

sunl aofcrimus, ac nova adinovemus , ncque usquam al>

assidua cura desislimus. Inveleratus es hodie a peccato?

reuova te ipsum per prenilenliam. Licet-ne , inquies, per

poenitcnliam salutem consequi ? plane licet. Tolam vitam

in peccatis conlrivi, et si poenitenliam egero, salvus ero?

Prorsus eris. Id undc Jiquet? ab ipsa Domini tui erga ho-

mincs benignitale. Numexpcenitenlia tua sumo fiduciam ?

num pcenitentia lua polest tot abslergere mala? Sane si

pcenitentia sola esset, jurc timeres : sed quando poeniten-

tiae admiscclur Dei clemcntia , Dci vero clementiae nulla

est mensura, nequeejus bonilas explicari sermone potest.

Nam malilia quidcm lua mensuram habet, remedium vero

mensuram non habel; malitia tua, qualiscumquc sit. hu-

mana est malitia ; Dei veroclementia est immensa ; confide

fore ut ea tuam vincat malitiam. Cogita roihi scintillam in pe-

lagus cadenlem, nuui potestjlla stare,aut apparerePQuanta



Dli PGBALTfiRTIA. IIOM. VII ALl.iS VIII. bi)"J

cstscintillacumpelagocollata, tantaestmalitia, si cnm be-

nignilale Dci comparetur; imovero non lanta, secl mnltc

major benignilas illa. Pelagus enim , magnum liccl sit,

mensuram habet, bcnignitas voro Dci nullum habct tcr-

niinum. Ilacc dico , non ut vos segniores rcddam, sed ut

diligenliorcs cfliciam. Vos saepe monui ne in llicalra as-

ccnderetis. Audisti , nec morem gcssisli : in theatrum as-

cendisti, scrmoni meo non obtemperasti : ne te pudeat

rursus ingredi, et audire. Audivi, nec observavi, quomodo

possum ingredi? Inlerim hoc ipsum nosti, te non obser*

vasse : interim te pudet; interim erubescis; interimnemine

arguente lrenum circumfers; interim sermonemmeum ra-

dicalum habcs,mequenonpraesente doctrina mea te puri-

ficat. Non observasti, condemnasti te ; ex dimidia parte

observasli, eliamsi nonobservavcris, sed dixeris tantum :

Non observavi.Nam qui se ipsum condemnateo quodnon

observaveril, eo icstinal ut observet : llespexisti ? iniqui-

tatem operatus es ? merelricis captivus ellectus es? Des-

cendisli de tliealro, et iterum recordatus pudore aflectus

cs? Accede. Mocrore allectus es ? Obsecra Deum. Huc us-

que resurrcxisti. Va2 mihi, audivi et non observavi, quo-

modo in Ecclesiam ingrediar ? quomodo rursus audiam?

Imo ingredcre,quia non observasli, ut rursus audiens

obscrvcs. Mcdicamenlum si libi medicus imponat, ncc lc

curaverit, annon insequenti die rursus apponet? Si quis

lignarius quercum vclit caedere , sccurim arripit, incidit

radicem ; si uno ictu infrugifera arbor non dccidcrit.

annon addit alium ? annon quartum et quintum ? an-

non decimum? Sic et tu facilo. Quercus est meretrix,

arbor infrugifcra, glandes proferens in alimoniam porco-

rum irrationabilium , mullo tempore radices posuit in

animo tuo, in arborum ambitus conscientiam tuam de-

jecit. Sermo meus securis est Audisti die nno, qnomodo



50,8 S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

die uno cadat tanto radicata tempore ? Si enim bis , si ter,

si centies , si decics millies , nihil mirabile fucrit; ut res

mala et firma pravaque consuetudo excindatur. Mannacomedebant Judaei, et cepas /Egyptias requirebanl. Bene

nobis erat in ./Egyplo , ila turpis pessimaqae rcs est con-

suetudo. Etsi per dccem dies recte egeris, si per viginti,

si per triginta , non te approbo, nontibi gratiam habeo :

non le amplector : Tantum ne deficias : sed te pudeat, te

ipsum coarguas.

II. Rursum de charilate disserui : audisti, abiisli , et

rapuisti? operibus verbum non exhibuisli ? Ne tamen tc

pudeat rursum ingredi in Ecclesiam : te pudeat peccali,

non te pudeat pceoitenliae. Atlende quid libi fecerit diabo-

lus. Duo sunt haec, pcccalum et pcenitentia : peccatum

est vulnus,pcenilcntia

vero medela. Quemadmodum enimin corpore sunt medelae et vulnera ; sic ct in anima pec-

cata et pcenitcntia. Sed p^ccatum pudorem habet, pceni-

tenlia vcro fiduciam oblinet. Attende, quaeso, mihi dili-

gcnter, ne ordinem confundens, utilitalem perdas, atlcnde

sermoni : vulnus et remedinm; peccatum et pcenitenlia :

vulnus est peccatum ; remedium pcenilenlia ; in vulnere

sanies, in remedio expurgalio saniei. In peccato sanies,

in peccalo probrum, in pcccalo risus : in poenitenlia fi-

ducia, in poenilentia libertas , in pcenitcntia purgalio pec-

cati. Altende diligenler. Pcccatum pudor, pcenitentiam

fiducia sequitur. Animadvertisli quod dico ? ordinem in-

vcrtit Satanas, dcdilque peccato confidcntiam, pcenilen-

tiae pudorem. Non desinam usque ad vesperam, donec

illud solvero : promissum impleam oportet , non possum

absistere. Est vulnus et remedium : vulnus saniem habet;

remedium saniei purgationcm obtinet. Num in remedio

sanies ? nuoi in vulnere medcla? Annon et hacc et illa

proprium tenent ordinem ? Num potest hoc ad illud, illud



DE POENITENTIA.. HOM. VII ALIAS VIII. 5gQ

ad hoc transccndore ? Nullo modo. Jam veniamus ad

animam peccatis onostam. Peccalum probrum ignomi-

niamquc sortitur : poonilcnlia fiduciam hobft, pcenitentia

jojunium , poenitcnlia juslitiam oblinrt : « Dic enim tu

» iniquilales luas primus, cl juslificcris ': Juslus in prin-

«cipio sermonis accusator cst sui2. » Cum igitur sciat Sa-

lanas, quod peccatum sequatar pudor, qui possit pecca-

torem delerrrre : pcenitenlia vcro fiduciam liabeat, quae

possit pcenilentem allicere : ordinem inverlit. deditquc

pocnitentias pudorcm, peccato fiduciam. Lndenam id li-

quet ? ogo dicam. Capitur quis ardenti concupiscentia

publicoc mercli icis ; mcrclricem ille ccu captivus sequi-

tur : in proslibulum ingrodilur, nullo pudorc, rubore

nullo alTeclus cum mcrelrice congredilnr, pcccatumque

admitlil. Post admissum peccalum illinc cgredilur, et

de poenitenlia agenda crubescil. Miser, quando cum mc-

relrice congrediebaris non erubescobas; at cum ad poeni-

tenliam acccdis , tunc erubescis ? Pudet cum, dic mihi.

Quare cum fornicaretur non pudorc afliciebatur : facinus

pcrpelrat, et non pudore aflicilur, et de verbo erubescit?

Diaboli aslulia est. In peccato non siuit cum crubcsccre,scd publice innolcsccrc sinit : scit cnim fore ul si pudore

afliciatur, pcccalum fugiat : in pomilonlia vcro crubcs-

cere facit , novit cnim eum proc pudorc pcenilonliam non

actnrum csse. Duo mala facit , ad peccalum pcllicit, et a

prcnilcnlia arcct. Cur tc jam pudet ? cum fornicaroris

non crubcscobas;

cum rcmedium admovcs, pudore suf-

funderis? cum lc ipsum a peccaio liborns, orubosois }

Tunc crubcscore dcbcbas, lunc pudofiori oporlolial , ouni

peccaros. Cum poccalor fiores , non eruboM i l>av ; cum

juslus eflicoris , crubcscis? « Dic tu iniquilalcs tuas pri-

»mus, «t justificeris. » P\on dixil, litnon plectaris lep-

•

Isai. xtin. a6, —•

Prov. xvm, 17.



6oO S. JO. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

plicio ; sed,« Ut justificeris. »Annon sufficiebat ei ,quod

non punias eum, etiam justum cfficis. Plane quidem. At

sermoni sedulo mentem adhibe. Justum illum cfficio : et

ubiuam hoc fecit? In latrone, ut hoc lantum sodali dice-

ret : « Neque tu timcs Deum. Et nos quidem jurc : nam

» digna factis recipimus. »Dicet et Salvator :« Hodie me-

»cum eris in paradiso*. »Non dixit, Te a poena et suppli-

cio eximo, sed ipsum justum in paradisum introducit.

Vidisli-ne justum per confessionem effeclum?

Admodumbenignus estDeus, Filio non pepercit, ut servo parceret :

tradidit Lnigenitura, ut ingratos servos redimeret : san-

guinem Filii sui in prelium deposuit. benignitatem Do-

mini ! Ne mihi rursum dicas : Peccavi mullum, quomodo

potero salutem consequi? Tu non poles, Dominus tuus

potest : atque ita polest, ut deleat peccala tua. Altende

diligenter : ita dclet peccata , ut ne vestigium quidem

eorum maneat. In corporibus non item : nam etsi medi-

cus millies studium ct remedia adhibeat , vulnus quidem

e medio tollit; sed plerumque ei,qui in facie plagam

accepit, vulnus quidem curat , sed cicatrix remanet, el in

argumentum vulneris vullus deformitalem circumfert

milleque modis annititur medicus cicatricem delere, sed

non polest. Piepugnat enim infirmitas naturae, necnon ar-

lis et remediorum imbecillitas : conlra vero Deus cum

peccata delet , nec cicatricem relinquit, nec vestigium

manere sinit , ac cum sauitale formae dccus largilur, cum

immunitate a supplicio juslitiam dat , eumque qui pec-

cavit ei, qui non peccavit, parem efficit. Tollit enim pec-

catum, atque id efficit ut neque sit, neque factumfuerit;

ita scilicet universim delet illud. Non manet cicatrix

non vestigium, non argumentum, non signum.

III. Id undenam liquet ? Dictorum enim demonstratio-

1 Luc. xxiti, 4> el 43.



Dli POENITENTIA. HOM. VII ALIAS VIII. Goi

nes cxhibere debeo , ita ut non mcam proferam scnten*

tiam , scd ex Scripturis dcmonslrem , ut res certa indu-

bitataque maneat. Induco vobis homines vulneribus

saucialos, populum integrum , homines plenos ulceribus,

sanic , vcrmibus, qui nihil aliud, quam vulnus ct ulcus

sint : qui tamcn ita curari possint , ut nec cicatrix, nec

vcstigium, ncc signum supersit : homines qur non unum,

non duo, non tiia, non quatuor vulnera habeant, sed a

capite ad pedes toti vnlnus sint. Attende diligenter ora-

tioni : est enim hic sermo noster communis atque salu-

taris. Medicamenta paro medicorum remediis praestan-

tiora ,quoe ne reges quidem adornare possunt. Quid rex

potest ? E carcere eruere, a gehenna autem eximere non

potcst : pecunias largiri , animam vero servare non valet.

Sed in manus ptEnilenliae vos trado, ut vim ejus ediscatis,

ut discalis peccatum non ci praevalere , neque ullam esse

iniquitatem, quae vim ejus supcrare possit. Interim induco

non unum , non duos , non tres , sed pluries millenos

homines, vulneribus ulccribusque plcnos, innumeris pec-

catis onuslos, qui per pocnilentiam ita salutem consequi

potuere , ut neque vesligium , ncquc cicalrix priorum

ulcerum rcmaneret. Verum diligcnter altendite sprmoni,

neque solum altendite, scd etiam ea ,quae dicuntnr, me-

moriae mandatc , ut abscntes instilualis , et eos, qui uti-

litate sermonis hujus dcsliluli sunt, diligentiores reddatis.

Accedat igitnr illc Seraphinorum spectator Hesaias,qui

mysticam illam mclodiam audivit, qui infinita de Christo

pracdixit. Quid dicat percontemur : « Visio, quam vidit

»Hesaias adversus Judacam et adversus Jerusalem. »Dic

visionem, quam vidisli , dic mihi :« Audi ccelum, et au-

» ribus percipe terra, quia Dominus locutus est*. » Alia

pollicitus es , et alia dicis. Quacnam alia pollicitus sum ?

• Isai. i, i» a.




Principio dicis, *Visio adversns Judtfam, et adversns Je-

»rusalcm, »et missa Jud.ea atquc Jernsalem, ccelum allo-

queris, et ad tcrram sermoncm declinas : rationales ho-

mines missos facis , et cum irralionabilibus elemcntis

verba conscris? Quia nempe irrationabilibus ralionabilio-

res facli sunt rationabilcs illi ; neque ideo tantum ; sed

quia cum introducturus eos esset Moyscs in lerram pro-

missionis, ct quce fntura erant prnevideret, quod nimirum

quae sibi tradila fuerant conlempturi essent; « Audi ccelum,

«inquit , ct altendat tcrra vcrba cx ore meo 1. » Conteslor

vobis ccelum et lcrram , inquit Moyses, quod si ingressi

fueritis in tcrram promissionis, ct dereliqueritis Domi-

num Deum , futurum sit ut dispergamini in omnes gentcs.

Yenit Hesaias, futurum erat ut comminalio in opns prodi-

ret : non poterat Moysem evocare, nec eos, qni ipsum

audierant , ulpolc defunctos : et elcmenta advocat ,qua?

contestatus erat Moyses. Ecce a promissione excidislis :

ecce dcreliquislis Deum. Quo paclo te advocabo Moyses?

Defunctus enimes, ct vitam obiisli. Quo paclo ilem Aaro-

nem evocabo? Ille quoque mortem oppclivit. INon polcs,

inquit, me evocarc? Evoca elcmcnta. Idcirco cnim etegodum viverem , non Aaroncm solum, non illum et illum

contcslabar ,quia obituri erant: sed elemcnta

,qnoe ma-

nent, ncmpe ccelum ct tcrram conlcstor. Ait igitur He-

sa'ias,<i Audi ccelum, et auribus percipc terra. » Vos enim

jussit Moyses hodic advocarc. Neque hanc solum ob cau-

samvocat clemenla ; sed quia Judaeos alloquebalur. « Audi

»cce]um, »Tu enim manna demisisti : « Auribus pcrcipe

»terra,» tu namque coturnicem dedisli. Audi ccelum,

audi; tu enim manna dcmisisli, tu enim qunc supra natu-

ram erant cxhibuisti : sursum eras , et aream imitabaris.

« Auribus percipe lerra : » Tu enim deorsum eras , et

•

Deut. xxxn,i.



DE r-OF.NITENTIA. HOM. VII ALIAS VIII. 6o3

cxtompnralem monsam parasti. Otiosa erat natura , et

gratia operalacsl :

boumnullus cral labor, et spica pro-

ferobalnr s non coquorum manus, non jussum aderat :

sed manna fontis sancti instar omniinn viccm supplebat.

Natnra propriac inlhmilalis oblivisccbalur. Quo paclo ip-

sorum vostcs dclritae non sunl? Quo modo ipsorum cal-

cenmcnta non sunt vctustalc consumpla ? Omnia ad illo-

rum lninistcrium insorvicbant. « Andi coclum, et auribus

• percipe tcrra. » Post lot monita, post tot benoficia, con-

tumolia aflicitur Dominus. Qnem alloquar ? Num vos ?

Ncminem qui audiat habco. Ecce vcni , ct nullus crat

bomo : loculus snm, ncc crat qui audirot. Irrationabilia

alloquar, quandoqnidom ralionabilos rd irrationabilium

vilitatcm delapsi sunl. Qnamobrom alius Prophota vidct

fnrentem rc^cm , idolum cullu honoralum, Dcum conlu-

melia afleclum , alios omncs allonitos, ct dicit : « Audi

»me altare, audi me 1

. » Lapidcm-ne alloqucris ? Eliam.

Quandoquidcm rcx minus est compos sensuum,quam

lapis. Audi meallare, audi. Uccc dicit Dominus. Et sta-

tim altare diruptum csl. Et Iapis audivit, lapis diruptus

est, et sacrificium efludit. Quomodo non andivit homo ?

Exlendit manum suam , ut rapcret Prophclam. Et quid

facil Deus? Arcfccit cjns manum. Vidc quidnam focorit,

vi.lo Domini clemenliam, ct sorvi poccatum. Quare non

ab initio manum cjus arcfccil? Lt dirnpto lapidc rosipis-

ccrct. Elcnim si lapis diruptus non fuissct, tibi popcrcis-

sem. Quia vcro discissns ost lapis . ol. lu non omcndalus

es, iram in lc transforo. Exlendit mannm ut rapcrol Pro-

phctam , ct arcfacla ost manus. Ereclnm cral trop.-cnm.

Adcrant lot saloil.teset dncos oxereilns, anxilium ingens,

ot manum ejus conlrahero non potcrant. Scd slabat ma-

nus voco dcclarans impietatis profligalioncm, pictalis Iro-

1 3 Reg. xiii, a.




paeum, Dei erga homines benignitatem, illius insaniam.

Et illam contrahere non poterant.

IV. Verum ne verbum ex verbo texenles, argumenti

obliviscamur, age quae polliciti sumus ostendamus. Quid-

nam pollicili sumus? Quod si quis sexcentis sit aflectus

vulneribus, poenilentiamque agat, ei bonum operetur, sic

ea delebit Deus , ut nec cicatrix, ncc vestigium , nec in-

dicium peccatorum appareat. Haec promisi, haec demons-

trare conabor. « Audi ccelum, et auribus percipe tcrra,

»quia Dominus loculusest. » Dic mihi, Quid locutus est?

« Filios genui et exaltavi, ipsi autem spreverunt me. Cog-

»novitbospossessorem, » irrationabilibus irralionabiliores:

« Et asinus praesepe domini sui , » asinis hebetiores.

« Israel aulcm me non cognovit, et populus me non

»intellexit. Vae genti peccatrici1

. » Cur haec dicit? Nulla-

ne est spes salntis? Qua de causa dicis, Vae? Quia non

invenio medelam ? Qua de causa dicis, Vae ? Quia mcdica-

menta adhibui, nec cessit ulcus. Ideo aversus sum. Quid

mihi igilur faciendum est?j\on laborabout curem. «Vae,

mulierem repraescntal lamenlanlem : « \ ae, » et bene facit.

Animum, quaeso, mihi adhibete diligenler : « Vae, »quare?

Quia idipsum in corporibus fieri solet. Cum enim viderit

medicus aegrum null.im salutis spem habenlem, flet et la-

crymatur : domeslici item et affines ejulant atque lamen-

tantur, sed frustra nulloqne fruclu. Moriturum enim ne

mundus quideui lolus dcplorans excitabit : planctus ergo

ille ad luctum valet, non ad rcstaurandam saailatem.

Secus autem in anima ; nam si fleveris, saepe eum, qui

anima mortuus est, excitabis. Quare? Quia corpus mor-

tuum vi humana non excitatur : anima vero mortua cor-

rectione excitalur. Respice fornicarium, et plora , saepe-

que iilum excitas. Ideoque Paulus non scribebat et

> Isal. i. 3, 4



DF. POF.NITENTIA. HOM. VII AMAS VIII. 6o5

ndmonebat solum , sed ctiam cum lacrymisct luclu hor-

tabatar anumqaemque vcstrum. Esto admoncas , cur

etiam ploras ? 1 1 si non valcat admonitio, auxilientur

lacrynw. Sic et Propheta lamentatur. Dominus itera nos-

tcr vidcns proximara Jerosolymae ruinara dicit :« Jerusa-

» lera,qmc occidis Prophetas , et lapidas cos

, qui ad te

»mis.*i sunt1

. »Urbem compcllat jam lapsam, hominem-

qae lugentem imitatur. Propheta vero , « Vae genli pecca-

a trici,populo pleoo peccalis. » INihil liabct sanum corpus

illud. Vidisti-ne eos ulceribus plenos? « Semini nequam,

» populo pleno peccalis. »Cur, quaeso, lamenlaris ?« Dere-

»liquistis Dominum, ct irrilaslis Sanclum Israel. Quid

»ultra percutiamiai? » Qua vos plaga feriam? Fame-nc,

an peste ? Omne supplicii gcnus accessit , et nequitia

vestra consuropta non est : « Addentes prrevaricationes.

On.u? capul in laborem, et ouine cor io tristitiaro : noh

»est plaga, uon cicatrix. »Res nova. Pauloante dicebas :

i Semen nequam, tilii iniqai. Dereliquistis Dominum, et

sirrilastis Sanctum Israel2

, et, \x genli pcccatrici : »

Lamentaris, lugcs, quereris , vulncra recenscs ; et deindc

dicis, « Neque vulnus , neque cicatrix? » Atlende. Tunc

vulnus eflicilur, cum alia corporis parte incolumi, una

corporis pars sensu dcstilula raanct. Hic vcro dicit, totum

corpus cssevulnus : « Ncquc vulnus, ncque cicalrix, neque

iplaga tumeos. » Sed a pedibns usqnc ad capul non potest

imponi fomenluin,non olcum, nonligamina. «Tcrra vcslra

»dcscrta : civilatcs veslrae succenssQ igni : regioncs vcslras

» alieni comedunt*. » Haec omnia fcci , et vos non resi-

puistis. Omnem adhibui arlcm, et aeger mortuus mnnri.

« Vcnitr, audite vcrbum Domini, principes Sodonioruni

»et Goinorrlia?. Quo raihi nmlliludincni victiniarum vrs-

»trarum?» Quid igitur, Sodomitas-ne alloquilur ? Nc-

> Mallh. xxiii, 3;. — » Isai. i, 4-<>. — * fbA 7.



606 S. JO. CHRYSOSTOMI ARHBIEPISCOPI C. P.

quaquam, scd Judacos Sodomitas appcllat. Quoniam enim

eorum mores imilabanlur, eorum ipsis nomcn imponit.

t\enitc, audite verbum Domini , priucipes Sodomorum

»ct Gomorrha?. Quo mihi multitudinem victimarum ves •

«trarum, dicit Dominus ? Plenus sum holocauslis aric-

»tum, et adipem agnorum nolo. Si offeratis mihi simi-

»lam, vanum ; thymiama abominalio est mihi : neome-

»nias veslrasctsabbata odit anima mea : jcjunium ct diem

»magnum non fero. Cum exlenderitis manus veslras ad

»me, averlam oculos mcos a vobisl. » Est-ne ira huic

aequalis ? Prophela coelum advocat, lamentalur, ejulat,

plorat, dicitque illi, « Non cst vulnus, non est cicalrix. »

Deus irascilur, non suscipit victimam , non neomeniam,

non sabbalum , non similam , non orationem , non ma-

nuum exlensionem. Vidisli-ne ulcus ? Vidisti-ne morbumincurabilem, non unius , non dnorum, non deceYn, sed

mullorum millium ? Quid igitur poslca ? « Lavamini,

»mundi estotc2

. » l\um cst pcccalum pro quo sit dcspe-

randum ? Ipse Dominus, qui dicit, INon audio vos , dicit

etiam , « Lavamini. » Ad qucm usum haec loqucris? Ad

luec ambo suntutilia : ilia, ut

lerream;

hec, ut atlra-

ham. Si non audis iilos, spem salutismon habent : si spem

salulis non habcnt, cur dicis, « Lavamini ? » Yerum pater

est filiorum amans, solus bonus, pius quam patcr ad

commiserationem pronus. Et ut discas ipsum esse pa-

trem , ait illis, « Quid iaciam Juda? » An nescis quid

facturus sis ? Novi plane : sed nolo. Exigit peccatorum

natura, sed cohibet clcinentiae magnitudo. Quid faciam

tibi ? Parcam-ne libi ? At segnior evades. Ullionem dc te

sumam ? Sed id non palilur clementia mea. Quid faciam

tibi ? An ut Sodomam te ponam, vel ut Gomorrham ever-

tam te ? Conversum est cor uieum ; aflectu praeditum

i Isau i, io-i5. — > Ibid. 16.



DE POENITENTIA. TIOM. VII ALIA.S VIII. 6oj

imitatur ; imo potius matrcm prolis amantem. Conver-

sum est, ac si dicat mulier de pucro , conversum est cor

meum materno more. At non salis habuit priora illa

dixisse ; sed, « Turbalus sum in pomilenlia uiea '. »Dcus-

ne lurbalur? Absit. Numen lui bationis cxpers est. Sed

ut jam dixi , noslrum loqucndi inorcm imilatur. Conver-

sum cst cor meum , « Lavamini, mundi eslole. » Quid

sum vobis pollicilus ? Quod pcccatores, cliam sexccntis

onuslos pcccalis, ulccribusquc plenos, si pcenilcnlum

agant, Deus susceplos ila curcl , ut ne vestigium , ut le

cicalricem, ut ne indiciuin quidem peccatorum relinqiict,

« Lavamini , mundi cstote, auforte nequitias vestras aS

«animabus vestris. Discite bcnc facere2

. «Etquidbori

prnccipis? « Judicalc pupillum, ct juslificate viduam. >

Non gravia praeccpta sunt, sed ad quae nalura ipsa pron;

sit : mulieri enim convcnil miscricordia. « Et venile , el

» disceptcmns. » Modicum quidpiam facile , et ego quod

reliquum est addam : cxiguuin aliquid nrihi date, et tolum

ego imperliam. « Verrite. » Quonam abeamus ? Ad mo,

quem provocastis,quem irritaslis, ad me qui dico, « Non

» audio vos. » Lt inlcrminalionc pcrtcrriti , riam sodetis.

Venite ad non audicntcm ,ut audiat. Et quid lacis ? i\on

rclinquo vcsligium , non indiccm , non cicalricem. « Ve-

»nite, disccplcmus , dicil Dominus : « Et addit : « Si fue-

» rintpeccala veslra ut coccinum, quasi nivem dcalbabo3.»

Numcubi cicalrix? Numcubi rugacum colore cxpialionis?

« Et si fuerint ut coccinum , quasi lanam dealbabo. »

Numcubi nigricans color ? Nuuicubi macula ? El quic

pacto liunt isla ? Num ct alia: protnissiones ? ()s eniin Do

mini li;ec locutum cst. Non sohun inagniludincin vidisl

promissoruin, sed et dignitalem largientis. Deo enim pos

sibilia sunt omnia, qui potest a sordido facere niuudum

i Osee. xi, 9. — » Isai. 1, 16, 17. — 1 Ibid, 18,



608 S. 30. CHRYSOSTOMI ARCHIEPISCOPI C. P.

Hunc igitur cum audicrimus, ct poenitentia medelam

novcrimus,gloriam ipsi transmittamus : quia ipsius est

gloria et imperium in soecula. Amen.

WVWVWVWVWWYWWWVW* VI v\VV\\VVVVVVVVVVWvVVVWvW\WVVWWAWVWVV\-VW\W vw*w

HOMILIA VIII alias IX.

)e panitentia , et de iis qui a colleclis abfuerunl

itemque de sacra tnensa el de judicio.

Quemadmodum nihil prodest iis qui seminant1

, si juxta

iam semina jaciant : ila neque nobis quidquam proderit,

si Christiani dicamur, nisi quae appellationi noslrae con-

Iveniant oper,> prseslenjns. Ejus rei , <i placet, adhinebo

lide dignum teslem fratrem Dei «Tacobum dicent< to : Fi-

tle:- sioe operibus mortua esl . » Ergo ivbique opus esl

[maDdatorum operatione. Nam illa absenle, neque Chris

tiani nominis appellatio nobis prodcsse poterit. Et ne mi-

reris. Quid cnim, dic mihi, lucri habet miles quando in

cxercitu est, nisi militia dignus sit, ct pro rcge a quo ali-

tur, mililet? Fortc autem , tametsi terribile est quod di-

citur, mclius ei erat non militare, quam in militia curam

et honorem regis negligerc. Qui enim fieri polest ut non

puniatur is, qui a rege nutrilur, pro ege autcm non ccr-

tal ? Quid aulem dico pro rege ? Utinam etiam pro nostris

animabus curam gerercmus. Et quomodo, ait, possibile

in mundo et medio hominum sic versantem salvari ? Quid

licis homo ? Vis breviter oslendam non esse locum qui

alvct, sed mores et voluntatem? Adam in paradiso, ut in

ortu naufragium fecit3

. Loth in Sodomis, sicut in pelago

i Vide D. Guillon, tom. xit. p. ao5-an , et tom. xn, p. 586-590. —

lacob. n, 17. —? Gen. 111.



DE POENITENTIA. IIOM VIII ALIAS IX. 6of)

sorvatus est. Job in stercore justificatus est'. Saiil ille in

thesauris versans, regno praesenti, et futuro excidit2

.

Non est defensio,quod dicis te non possc, ctiam in

nuindo versantom in medio ncgotiorum salvari : scd hacc

gravia unde accidunt? Quia alii divinis prccibus, alii con-

vcntibus irequenles non adestis. Annon videtis cos qui

volunt dignitatem a terreno rege accipere, quomodo as-

sidcnt,quomodo alios ad patrocinandum incitant , ut

polianlur eo quod qnserunt? Haec cgo dixerim ad cos, qui

divinas collcclas relinquunt, et sub horam terribilis ct

mysticse mensae coiloqniis et vanis sermocinationibus oc-

cupati sunt. Quid iacis, homo ? Non promisisti sacerdoti,

qni dixit : « Sursum mentem cl corda , » et dixisti , « Habe-

»mus ad Dominum ? » Non revercris et crubescis,quod

illa ipsa hora mendax inveniaris ? Papas! mensa mystica

parala est, et Agnus Dei pro te immolalur, Saccrdos pro

lc angitur, ignis spiritualis cx sacra mcnsa crumpit, Chc-

rubim astant, Seraphim advolant, ct Spirilus scx alas ha-

bcntcs faciem tegunt, omncs incorporeae \ irtules pro te

cum saccrdote inlcrcedunt : ignis spiritualis e ccclo dcs-

ccndit, sanguis in cratcre in luam purificationem cx im-

maculalo latcrc effusus cst : ct non erubescis ac revereris,

ncc tc pudet in illa Iremcnda liora mendacem te (i

hendi ? Ccntum scxaginla oclo horas habcnlc hebdomada,

unam ct solam horam sibi ipsi segregavit Drus, et hanc

in opcra saecularia, et in ridicula , ct in vana colloqura

insumis ? Cnm qua postea fiducia ad mystcria accedes?

Cum qua polluta conscienlia PNum si stercus in manibus

habercs, nudcres contingcrc fiinbriam terreni regis? Nc

quasi pancm id respicias, neu quasi vinun: exislimes,

neque cnim hncc sicut rcliqui cibi in seccssum vadunl ?

Absit. Ne sic cogilcs. Qucmadmodum cnim ccra igni ad-

' Job. ii. — » i Rcj;. xviii.

xc. 3g



6lO S. JO. CURVSOSTOMl ARCHIEPISCOPI C. P.

mola , nihil substanliae aniiltitur , nihil superfluil : sic et

hic puta mystcria consumi corporis snbslanlia. Propter

quod et accedcnles ne putelis vos accipere divinum cor-

pus ex homine, sed ex ipsis Seraphim forcipe ignem , ut

scilicet liesaias vidil1

, vos accipere putale : et quasi di-

vino et impollulo laleri admoli , sic saiulari sanguini par-

ticipemus. Quocirca, fralres, oro vos et obsecro, ne ab-

simus ab Ecclesiis , neque ibi colloquiis el garrulilati

vaccnius. Slcinus Uemenles et liniidi , demissis oculis

elevata autem anima,gemenlcs sine voce

,jubiiantes

corde. Annon videtis eos,

qui sensibiii , corrupiibili,

lemporali, et terreno regi assislunl, quam sint iminobiies,

non loquentes , non oculus huc et illuc milteutes , sed

mcesti, demissi,

pcrtiuiescenles ? Ex ipsis documentum

accipile, o homines, et sic assislite Deo,

quasi ad terre-

num regeni accessuri. Mullo magis ccelesli regi cum ti-

more astare oporlet. Hoc sa.'pe dico, et dicere non ces-

sabo , donec correctos videam. Ingredientes antem in

Ecclesiam , ul decet Deum accedamus , ne vindictae cu-

piditatem in meute habentes, adversus nos precemur,

dicentes : « Dimilte nobis , sicut ct nos dimiltimus de-

» bitoribus nostris2

. » Terribile enim est hoc,quod dici-

tur, et ferme sic ad Deum clamat, qui hoc dicit : Dimisi,

Domine, dimille ; solvi, solve; ignovi , ignosce : si reti-

nui , rctine; si non solvi proximo, neque tu mea solvas :

in qua mensura metior proximo, eadem remeliaris mihi.

Igilur cum luec sciamus, ac diem illum terribilem nobis

repulemus, et ignem ilhun, et terribilem tormenlorum

locum in mcntem accipiamus , convertamus nos in pos-

lerum a via qua crravimus. A eniet enim hora, quando

tiieairum vitte hujus solvelur, et nullus poslea certabit.

iSon est post hujus vilae finem negotiatio. Hoc soluto

* lsai. vi. — « Rlallk, ti, ix.



DE POBNITENTIA. HOM. VIII AUAS IX. 6l I

thcatro coronas mereri non clatnr. Hoc tempus est pceni-

tentiae, illucl judicii :

hoc agonum, illud coronarum:

hoc laboris, illud relaxalionis : hoc a?rumme , illud re-

tributionis. Excilemini , obsecro, excilemini, et quae di-

cuntursuaviteraudiamus. \iximus in carnc, vivainus post-

hac in spirilu : viximus in voluptatibus, vivamus in

virlutibus : viximus in ncgligentia, vivamus in pcenilentia.

«Quid superbitterra et cinis

1

? »

Quidinflaris

,

homo ?

quid arrogans es?quid speras ex gloria muncli et diviliis ?

Egrediamur ad sepulcra, obsecro, videamus ibi mysteria,

videamus discerptam naturam, ossa corrosa, corpora pu-

trefacla. Si sapiens es , considera ; si prudens, dic mihi,

quis illic rex, et quis privatus : quis nobilis et quis servns :

quis sapiens, et quis insipiens? Ubi pulchritudo illic ado-

lescenliae? ubi gratiosus aspectus ? ubi oculi speciosi ? ubi

elegans nasus? ubi ignila labia ? ubi pulchritudo genarum?

ubi frons radians ? Annon oumia cinis ? Nonne omnia

pulvis? Nonne onmia favilla ? Nonne oiunia vermis ? Non-

ne ouinia pulredo et fcctor? Ilrecanimo repulanles, fratres,

et extremuni dicm animo versantes, dum tempus habemus,

convertamur a via nostra,qua erravimus. Sanguinc pre-

tioso redempti sumus 2. Propler lc, homo, Deus snper

terram visus est, non liabens ubi caput reclinet3

. Papae,

rem mirabilem ! judcx ad Iribunal ducitur propler reos :

vita morlem gustat : Creator a creatura alapis c.Tclilur;

qui a Seraphim videri nequit, a scrvo conspuitur : fel et

acelum gustat, lancea configitur, in sepulcrum deponi-

tur : ct lu oegligenses, et clormis, et contemnis, o homo?

Annescis, quod elsi proprium sanguinempro ipso effun-

das , non quautum oportct imples? Alius enim estsanzuis

Domini, et alius sanguis servi. Praeveni poenitenlia etcon-

versione egressum animse luae , nequando si mors adveao-

i Eccli, x, 9. — • 1 Petr. 1 , iS, 13. — * Luc. rx, 58. —



6\1 S. JO. CIIRYSOSTOMI ARCIIIEPISCOPI C. P.

rit, inutilis sit omnispoenitentiaemedicina ;quoniam super

terram tantum, et non in inferno, pcenitentia robur habet.

Quaeramus Dominum , dum tempus habemus !: opere-

mur bonum, ut a gchenna, quae fine caret, liberemur, et

ccelorum regnum consequamur, gratia et misericordia

Domini nostri Jesu Christi , cui gloria et imperium in

srecula sreculorum. Amen.

1 Galal. vi , io.

FINIS TOMI NONAGESIMI.



»W V\v»%V\»VWWVIWVW WWWVW (WW*iwvwvw tw-AVnt VVVVWWIWWVIVVWV V V V VW . V V vw

annotation.es.

ANN0TATI0 (i) pag. 253. -

Hujas Theodori, qui affectaUe tyrannidis pcenas dedit,

Valcnliniano , Valente , et Gratiano imperatoribus , anno

5yi, historiam hahes apud Ammianum Marcellinum , lih.

xxix; uhi illum antiquitus claro gcncrc in Galliis nalum

dicit. Quod si illum e Sicilia dicit esse Chrysostomus , id

inlelligas, vel quod in Sicilia scdes hahuerit , vcl praefec-

turam aliquam gesserit , vcl quod , ut opinatur Henricus

Valesius, in Sicilia natus, ex Galliis originem habuerit.

Vide locum Ammiani et notam Valesii. Arlemisia vero

sequens cujus uxor fuerit , nondum satis perspectum

habemus.

annotatio (2) pag. 268.-

-

Hacc duo loca,quasi Michaeae afferiHitur ,* sed prior

est Amos , oap. vi, vcrs. 6; secundus Michaeac, cap. i,

vcrs. ii.

ANNOTATIO (3J„pag. 38 1

Vide Plularchum in Laconicis Apophtegmatihus,pag.

225, ct Titum Livium lib. 11.

ANNOTATIO (4) pag. 2O7.

Qui prior dicilur iu editis libcr ad Theoclorum v.mv



6l4 ANNOTATIONES.

debel esse posterior, unde legitimum ordinem restituen-

dum essc duximus. Ilinc quae prima in Benedictinis nun-

cupata. hic habetur secunda, et secunda primae locum

occupat.

ANNOTATIO (5) pag. 5oO.

Hanc homiliam inter spurios fcetus a Benedictinis alle-

gatam , ut dubiam repra?sentare non importunum existi-

mavimus.

ANNOTATIO (6) pag. 523.

Haec oratio habita est post honuliam secundam de poeni-

tenlia , ad quam in exordio alludit.

Lndein editione Bene-

dictina inscribitur houiilia m.



CONCORDANTIA

BIBLIOTHECiE LATIN^ CUM GALLICA.

BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

Liben. Adversus oppugnatores vitae Ejusdem fragmenta, tom. xvtn, p

monasticae, p. 3. 247-251.

Liber n. Ad infidelem patrem, p. 22. Ejusdem fragmenta, tom. xviii, p.

a5i-a5a.

Liber ni. Ad fidelem patrem, p. 5o. Ejusdem fragmenta , tom. xviu, p.

252-262.

Comparatio regis etmonacbi, p. 113. Ejusdem fragmenta , tom. xviu, p.

262-268.

Liber de virginitate, p. 121. Ejusdem fragmenta , tom. xvm, p.

236-247.

Liber quod regulares fceminae viris Ejusdem fragmenta , tom. xviii, p.

cobabitare non debeant, p. a63. 279-294.

Sermo adversus eos qui apud se ha- Ejusdem fragmenta, tom. xviu, p.

bent virgines subintroductas, p. 368-279.

293.

Liber 1. Ad Demetrium monachum, Ejusdem fragmenta , tom. xvn, p.

de compunctione, p. 3g5. 396-417.

Liber 11. Ad Stelechium , de com- Ejusdem fragmenta , tom. xvn, p.

punctione, p. 4ai. 4'7.-434-

Liber 1. Paraenesis sive adhortatio ad Ejusdem fragmenta, tom.xv, p. 379-

Theodorum lapsum, p. 44'- 293, et tom. xvi, p. 4o3-4o8.

Liber 11. Ad Theodorum lapsum, p. Ejusdem fragmenta, tom. xv, p. 294-

453. 296.

Homilia 1. De pcenitentia, p. 5 11. Ejusdem fragmenta , tom. xvu, p.

344-347-

Homilia 11 alias 111. De pocnitentia, Ejusdcm fragmentn, tom. xvn, p.

p. 5 2 3. 355-365.

Homilia 111 alias iv. De pcenitentia , Ejusdcm fragmenta, tom. xvn, p.

p. 537 . 366-371.



6l6 CONCORDANTIA.

Homilia iv alias v. De poenitentia, p. Ejusdem fragmenta , tom. xvn, p.

547. 371-373.

Homilia v alias vi. De pcecitentia , Ejnsdem fragmenta, tom. xvn, p.

p. 558. 573-377.

Homilia vi alias vn. De peenitenlia, Ejusdem fragmenta, tom. xvn, p.

p. 573. 077-382.

Homilia vii alias vjn.De prenitentia, Ejusdem fragmenla, lom. xvn , p.

p. 5g5. 228-234, et 58a-334.

Homilia viii alias ix. De prenitentia, Ejusdem fragmenta, tom. xiv, pi

p: 608. ao5-2ii, et tom. xii, p. 586-590.



»».»,•»».».»«»

INDEXTOMl NONAGESIMI.

ADVERSUS OPPUGNATORES VITiE MONASTICE, LIBRI TRES.

F;.gin.

Liber I. Adversus oppugnatores eorum,qui ad monastlcam vitam

inducunt. 3

Liber II. Ad infidelem patrem. 22

Liberlll. Ad patrem Gdelem. 5o

Comparalio potentiae, divltiarnm et excellentia? regis , cummonacho

in verissima et chrisliana philosophia vivente. 1 12

Liber de Virginitate. Caput I. Haereticorum virginitatem praemium

non habere. 111

Capuf II. Haereticos virginitatis etiam poenas pendere. 123

Caput III. Matrimonii detestationem salanicae immanitatis esse. ia5

Caput IV. H;crelicos virgines etiam gentibus miseiiores esse. ibid

Caput V. Hacreticorum virginitatem vel adullerio foediorem esse. 127

Caput VI. Haereticos virgines non animas solum, sed etiam corpora

polluere. 128

Caput Vll. Virginem non vestitu, sed animo spectandam esse. 129

Caput VIII. Virgini erga conjuges faslum dctrimento esse. 100

Caput IX. Ad virginilatem hortari, nequaquam ejus esse qui matri-

monium vetet. 102

Capnt X. Qui malrimonium damnet, eum virginilalcm etiam lxdere. .33

Caput XI. Virginitatem eos, qui illam vere prosequanlur, Angelosex

hominibus cfficere. i3^,

Caput XII. P.iuhim qui dicat; Reliquis cgo dico, non Dominus, hu-

manum id consilium esse non signiOcare. i35

Caput XIII. Cur ad cum de virginitate Corinthii scripserint, non

ipse eos prior cohortatus sit. i37

Caput XIV. Objeclio eoriim qui virginitatem cjiciunt, et solutio. i7hj

Caput XV. Matiimonium genus nostrum non augere. i4a

Caput XVI. M,.trimonium indulgentiac esse. 145

CaputXVII. De Dci indulgentia.ttA

Caput XVIII. Non virginitatem genusnostrum imminuere, sed prc-

calum.

Caput XIX. Matrimonio olim duas fuisse causas , nunc unam esse. »47CaputXX. Etiam si nullum periculum csset iis qui virginitalem

despiciunt, tamen ne sic quidcm tulum esse camdespicere, 1^8Caput XXI. Ingenspericulum esse iis qui virginiMcm deipidunt. ibid

i46



6l8 INDEX.

CaputXXIT. Pueros illos Elisaei t.-mpestate utiliter periisse. i5o

Caput XX II. Cur qui e;idem committunt , non easdem luant pce-

na<. ,5a

Capui XXIV. Qui peccent , nec punianlur, iis non confidendum, sed

timendum potius esse. ibid.

Cdpul XXV. I nfirmis necessarium e-se matrimonium. i54

Caput XXVI. Qui virgo agere po>sit ac matrimonium contrahat,

summum siiii damnum lacere. i55

Capul XXVII. Magnum esse virginitatem et magnorum conciliatri-

cem bonorum. ibid

Caput XXVIII. Quae de matrimonio dicantur, cobortationem esse ad

virgimtatem. i58

Caput XXIX. Tllud, Ne defraudate altcr alterum , ejus esse qui ad

virginitatem instiget. 159

Caput XXX. Cur. si honoratum matrimonium est, jejunantes hortetur

Paulus congressu abstinere. 161

Caput XXXI. Qui precationibus rite operam dare velint, necessario

Paulum a concubitu avocasse 162

Caput XXXII. Qui segniter precentur, non modo Deum non propi-

tiare, sed eliam irritare. i63

CaputXXXlII. Eadem iterum repetere, eorum esse qui Christum

imilentur. 164

Caput XXXIV. Virgmitatem admirandam csse, et multis coronis

dignam. iG5

Caput XXXV. Neeessario Paulnm conlinentiae exemplum se propo-

suisse. 169

Caput XXXVT. Vitginitalem modeslias causa ab Apostolo donuin

appellari. i^o

Capui XXXVIT. Multas esse mol stias in secundis nuptiis. 172

Caput XXXVlil. Cur conjugilius magna solatia, virgini nulla conce-

dat. 175

C.ipul XXXIX. Cui viduaa. cui virgini nubere permittat Paulus. 176

Caput XL. VFagnam esse et indcciinabilem ex conjugio servitulem. i;ti

Caput XI. I. Cur Judaeis eoncesserit Deus repudii libellum oflerre. 179

CapulXLII. D.- Pauli humditate. i85

Caput XLHI. Quain instantem necessitalem Paulus nominet. i85

Caput XLIV. Facilius esse virginem quam conjugem regnum conse-

qui. i85

Caput XLV. Qui supervacuas difficultales excogitent , eos nullum

ejus rei praemium manere. 187

Caput XLVI. Cur adjutrix vocata uxor quae impedimento est ad per-

fectam vitani. 188

Caput XLVll. Quomodovirum adjuvet uxor in

spiritualibus.190



1NDEX. 619

Caput XL X'TI I.Quac invito viro conlinenssit,graviores,si i* adulleret,

MBOas daturam. 19'1

C;i|)ut XLlX.Cur ab hujus vitae jncundisad vi'ginilalem instiget. 194

Capul L. Delicia; perinde in Veteri alque in Nova Lege prohibitae. 198

Caput LI. Licet ileliciari permissum esset. matrimonii tamen molesti

ttlis esse quae eani voluptatem cxtinguant. 199

Caput LII. Quantum in.iluin sit zelotypia. 200

Cupitt LIII. Conjugium divitum expctendum non esse, imo paupe-

rum connubio m deslius esse. 204

Caput LIV. Quantumvis subjectam uxoremopulcnlam liabeas, ingens

ineoininoiliim esse. 2o5

Cuput LV. Intolerabile maHim esse ditiori viro nubere. ibid

Caput LVT. Nuptae gravem doloris necessitatein impositam esse. ao6

Caput LVli. De molesliis quae cum omni malrimouio eonjunctae

sint. 207

Caput LVIII. nlatrimonium licet omnes miserias effugiat, niliil mag-

num habere. 21 1

Caput LIX. Virginitatem facilem esse. 212

Caput LX. Virginitatem nullius egere quod in nobis |)osilum non

sit. 2l3

Capul LXI. Aurum gerere metus quam vo'uptatis plus habere. 214

CaputLXI. Aurea ornamenta et formae nocere. et aug'j re deformi-

tatem. ibid

CaputLXIII. Quis virginitatis mundtis, el quae pulrhi itudo. 2i5

Capul LXIV. Quae propter Christum palimur , ea licet tristia sinf,

voltiptatim babere. 217

Caput LXV. Labores virginitalis minores doloribus partus, qui con-

jugiuin comiianliir. •, ,s

C.ipul LXVl. Jucunilitis essc pedibu) ire quam mulis circnmvehi. ihid

Caput LXVII. Miiiisliiii) esse inullas fannilas habere. aao

Capul LXVIII. De tranquillitale quSS vuginitati mesl. ibul

Caput LXIX. Sumptuosas meusas magnae insuavitatis plcnas esse. 212

Ca,.ut L\X. Sobrietatem deliciis et utdiorem el iua«io«em esse. ji3

Caput LXXI Aniiniini etiiiin laedi deiiciis. a»4

Ca ul LXXII. Delitiis euin aliis malis vitae commutationem afferre. ai5

Caput LXXIII Non esse lcmpiis boc inalr tnonii teuipus. ihid

Caput LXXIV. Cur cuin velit nos sine sollicitudine esse jubcal esse

sn/Uicitos. i5vS

(i.ipui l AXV Quid sit habentem uxorem nen babere. aao

Capul LXX\ 1. I\on virgiiiitalein , sed DOtlram inciliiim csse la-

queum. a 3i

Caput LXXVII. Quae de terrenis rebus sollicita sit virginem non

esse. a3a



620 INDEX.

Caput LXXVIIl. Cur non aciiter eum carpat, qui in virgine sua

indecoriiin se esse putat a33

Caput LXXIX. Nulla re inferiorcm fuisse Angelis Eliam et qui ejus

similes, idque virginitatis beneOcio. 236

Caput LXXX. QniJ sit honestas et assiduilas decora. 237

Capul LXXXI. Quanlum bonum sit egesla3. 238

Caput LXXXII. Contra eos qui dicunt optare virgines in Abrahami

sinum venire. 239

Caput LXXXIII. Non eumdem viilutis modum nobis et antiquis

proposilum esse. 24*

CaputLXXXIV. Merilo eorumdem recte faclorum non idem piae-

mium nobis et anliquis proposilum esse. '2^2

Liber. Ad viduam juniorem. a45

Liber. Quod regulares fceminae viris eohabilare non debeant. 263

Sermo. Adversus eos qui apud se habent virgines subintroductas. 292

Ilomilia. Laus Manmi , et quaies dueendae sinl uxores. 024

Liber. De non ilerando conjugio. — Ad viduam juniorem. 35o

Sermo I. De consolatione mortis. 367

Sermo II. De consoialione mortis. 371

Ilomilia. De fulurorum deliiiis, et praesentium vilitale. 585

Liber I. Ad Demetrium monachuni, de compunclione. 3g5

Liber II. Ad Stelechium . de compunclione. 4 21

Liber I. Paraenesis sive adhorlalio ad Theodorum Iapsum. 44 1

Liber II. Paraenesis sive adhorlatio ad Theodorum lapsum. 45a

Ilomdia. Ascelam facetiis uti non debere. 5oo

Homilia I. De pcenilcntia, cu:n rure ipse rediisset. 5'. 1

Homilia II alias III. Oralio de eleemosyna, etin decem Virgines. 523

Homilia Iil alias IV. De poeuitcntia et oralione. 5^7

Homilia IV alias V. In Joaam prophetam , Danielem, et tres pueros,

et de pcenitentiaDicta est autem in sacrorumjejuniorum ingressum. 5^7

Homilia V alias VI. De poenitentia quarta hebdomada sacrse Quadra-

gesimae. 553

Homilia VI alias VII. De pcenitentia. 5;3

Homilia VII aliasVIII. De pcenitentia. 5g5

Homilia VIII alias IX. De pcenitentin , et de iis qui a collectis

abfuerunl, itemque de sacra mensa et de judicio. 608

Annotationes. oi3

CoNCOlDiNlll. 6i5

EXPLICIT IKDEX.

caillau, guillon. joannes chrysostomus. opera omnia. 1835. volume 21

Documents